multisim 8

.. MALATYA MESLEK YKSEKOKULU

MultiSIM 8Simulation & Capture(Canlandrma & ema izimi)

(BLGSAYAR DESTEKL TASARIM I) DERS NOTLARI

Hazrlayan: r. Grv. Necati ZBEY

ElectronicsWORKBENCH

Bilgisayar Destekli Tasarm I Ders Notlar

NDEKLER1. GR 2. BLGSAYAR DESTEKL TASARIM VE BLGSAYAR DESTEKL RETM 2.1 Bilgisayar destekli tasarm programlar 3. ELEKTRONK TASARIM OTOMASYONU (EDA) 4. MULTSMN KULLANIMI 5. ALIMA SAYFASI 6. ARA UBUKLARI 6.1 (Standard Toolbar) Standart ara ubuu 6.2 (Main Toolbar) Ana ara ubuu 6.3 (View Toolbar) Grnm ara ubuu 6.4 (Components Toolbar) Elemanlar ara ubuu 6.5 (Virtual Toolbar) Gerek olmayan (sanal) elemanlar ara ubuu 6.6 (Graphic Annotation Toolbar) Grafik aklamalar ara ubuu 6.7 (Instruments Toolbar) l aletleri ara ubuu 7. (MENUS AND COMMANDS) MENLER VE KOMUTLAR 7.1 (File Menu) Dosya mens 7.2 (Edit Menu) Dzen mens 7.3 (View Menu) Grnm mens 7.4 (Place Menu) Yerletirme mens 7.5 (Simulate Menu) Canlandrma (Taklit etme) mens 7.6 (Transfer Menu ) Gnderme (Nakletme) mens 7.7 (Reports Menu ) Raporlar mens 7.8 (Tools Menu) Aralar mens 7.9 (Options Menu) Seenekler mens 7.10 (Window Menu) Pencere mens 7.11 (Help Menu) Yardm mens 8. ALT MENLER 8.1 (Components Toolbar) Eleman ara ubuklar 9. L ALETLERNN KULLANIMI 9.1 (Multimeter) Multimetre 9.2 (Function Generator) Sinyal (aret) reteci 9.3 (Wattmeter) Wattmetre 9.4 (Oscilloscope) Osiloskop 9.5 (Four-channel Oscilloscope) Drt kanal osiloskop 9.6 (Frequency Counter) Frekans sayc 9.7 (Logic Analyzer) Lojik (Saysal) zmleyiciTeknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

1

2 3 5 7 8

9 9 10 10 11 12 13 15

16 17 18 19 20 21 21 22 23 23 24 25 29 29 30 30 32 32 33 2


9.8 (Logic Converter) Lojik (Saysal) dntrc 9.9 (Measurement Probe) lme (Probu) ucu 9.10 (IV Analyzer) I V zmleyici

33 34 34

10. DEVRE ZM 10.1 (Sheet Properities) Sayfa zellikleri 10.2 Balk (Antet) ekleme 10.3 Metin ekleme 10.4 Aklama ekleme 11. MULTISIM UYGULAMALARI 11.1 R L C Devreleri 11.2 Diyot devreleri 11.3 Transistor devreleri 11.4 zel Yar iletken devreleri 11.5 Saysal elektronik devreleri

37 38 40 40 41 45 47 49 51

Teknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

3


1. GR lkemizin rekabeti gcnn gelitirilebilmesi ve srdrlebilir kalknmasn

ivmelendirerek arttrabilmesi iin teknoloji retmesi ve bunu pazarlayabilmesi arttr. Bu balamda tasarm teknolojilerinin problem zmeye, retime ve rn gelitirmeye, teknoloji oluturmaya ve katma deeri arttrmaya ynelik ok temel bir rol vardr. Tasarm teknolojilerinin bu birincil neminin yansra dier strateji alanlar ile irili ufakl nemli arakesitleri bulunmaktadr. Tasarm teknolojilerinde gerekletirilecek temel yatrmlar, Trkiyede zellikle otomotiv, havaclk, denizcilik, savunma, elektronik, beyaz eya, tp, biyoteknoloji, iletiim, elektrik-elektronik, haberleme, makine ve enerji sektrleri bata olmak zere hemen hemen tm retim sektrlerini etkileyebilecektir. Bu sebeple tasarm teknolojilerine ynelik ksa, orta ve uzun vadeli ivedilikle yaplmas gereken dzenleme ve yatrmlar en ksa srede uygulamaya konmaldr. Tasarm, ok geni bir erevede retilecek bir maln, rnn ve hizmetin veya bir problemin modellenmesinin planlanmasdr diyebiliriz. Bu anlamda tasarm oluturan alt unsurlar: bilgisayar destekli tasarm, bilgisayar destekli retim, bilgisayar destekli mhendislik ve sre otomasyonu ile gelitirme ve benzetim aralar, yazlm ve yazlm tasarm teknolojileri olarak sralayabiliriz. lkemizin bu teknolojilere etkin bir ekilde sahip olmas durumunda bata sanayi retimi olmak zere gelitirilecek tm rnlerde kendi tasarmn ve buna bal rekabet gcn gelitirmesi ve bunun sonucu olarak dnyadaki pazar payn arttrmas mmkn olacaktr. Bizim gelimilik dzeyimizdeki tm lkeler bu gerek nda tasarm teknolojilerine referans veren tm alt alanlarda orta ve uzun vadeli stratejik yatrmlarn ve kurumsal yaplarn kurmular veya kurmaktadrlar. Genel olarak tm retim srelerinde tasarmn var olduunu syleyebiliriz, zellikle bilgisayar ve biliim teknolojilerinin imkanlar ile birlikte tasarm gnmzde arln hemen hemen tm sektrlerde hissettirmeye balamtr. Gelecekte bu etkinin bilgisayar ve biliim teknolojilerinin gelime hzna parallel olarak artaca ve hemen her alana girecei ngrlmektedir.


1


2. BLGSAYAR DESTEKL TASARIM VE BLGSAYAR DESTEKL MALAT nmzdeki yllarda bilgisayar destekli tasarm CAD (Computer-Aided Design) ve bilgisayar destekli retim CAM (Computer-Aided Manufacturing) alanlarnda aada sralanan gelimeler olacaktr: 1. Dn CAD denince sadece geometrik ekil verme anlalyordu. Bugn elektrik kablolamadan tutun, sac almna, k altnda nasl grneceine kadar her trl ii ayn ortamda yapyoruz. Yarn bunlara yenileri eklenecektir. 2. Paray modellerken, program ayn zamanda mhendislik hesaplamalarn (CAE) otomatik yapacak ve mmkn olmayan geometrileri kullancya bildirecektir. 3. nternet ve bilgisayar teknolojisi ilerledike kurum iindeki rnn paylam halinde tasarlanmas yntemi de geliiyor. 2023 senesinde farkl lkelerdeki tasarmclarn ayn rnn komponentlerini ezamanl modellemeleri ok olaan bir durum olacaktr. Bugn var olan bu teknoloji ileride daha da akllanacaktr. 4. retim proseslerinin simlasyonu: Otomotiv ve beyaz eya gibi alnlarda retim ss haline gelen Trkiye, verimliliini artrmak iin retim proseslerinin simlasyonuna daha ok yatrm yapmaldr. Bu konuda dikey simlasyon yazlmlar gelitirmelidir. 5. Yeni retim tekniklerinin aratrlmas: Nano teknoloji, yeni malzemeler, hzl prototip ve hzl imalat teknolojileri, yksek hzl talal imalat, deiken profilli sac imalat, deiken malzeme zelliklerine sahip malzemeler, kompozit malzemeler gibi gelecein retim yntem ve malzemelerinin gerekmektedir. 6. Bilgisayar ortamnda yaplan analiz ve simlasyonlar gittike gerek dnyay daha iyi benzeteceklerdir. Bunun iin analizler ok daha detayl yaplmas gerekecektir. Bu da zm srelerini etkileyecek ve bir ok analiz Grid Computing ile yaplacaktr. 7. Optimizasyon algoritmalar geliecektir. renebilen ve yeni durumlara ayak uydurabilen akll algoritmalar geliecektir. aratrlmas, simlasyonlar ile bilgisayar ortamnda gelitirilmesi


2


8. Analiz programlar, fiziksel simlatrler ile beraber alarak tasarlanan komponentin sistemin titreim, dinamik, mukavemet, akustik gibi zelliklerini nasl deitireceini grmek mmkn olacaktr.

9. Modelleme yazlmlar sesten anlayabilen, sesle idare edilebilen zellikler ierecektir. rnein, u parann kenar radys be milim olsun gibi. Program da kullancsna ayn ekilde cevap verecektir. 10. Yazlmlarn menleri, yardm dosyalar ve bir nceki maddede yer alan sesten anlama zellikleri Otomatik Tercman aracl ile grsel ve sesli olarak Trkeye veya ilgili dile evrilecektir. 11. Trkiye test cihazlar ve lm teknolojileri konusunda mutlaka ARGE yapmak zorundadr. Tasarmda kullanlacak bilgi birikiminin oluturulmasnda lm teknolojilerinin ok nemli yeri vardr. Trkiye bu konuda ok zayftr. 12. Yatay olmasa bile (tm dnyann kulland ortak paket programlara alternatif retmek mantkl olmayabilir) dikey uygulamalar iin mhendislik yazlmlarnda olmas gereken yazlm teknolojileri mutlaka oluturulmaldr: grafik arayz motorlar, sinyal ileme teknikleri, zc algoritmalar gibi.

2.1 BLGSAYAR DESTEKL TASARIM PROGRAMLARI Gnmzde her bilim dal ve meslek iin, bilgisayar destekli program mevcuttur. Hatta bilim dallar ve meslekler iinde alt dallarr iin bile programlar bulunmaktadr. rnein mhendislikte genel olarak AutoCAD kullanlrken elektronik mhendisliinde (meslek dalnda) deiik tr programlarda (Multisim, Orcad gibi) kullanlmaktadr. Dnyada yaygn olarak kullanlan BDT programlarnda bazlarn yle sralayabiliriz. AutoCAD: AutoCAD, tm dnyada bata mhendisler ve mimarlar tarafndan kullanlan, dnyaca tannan yazlm firmas Autodesk tarafndan hazrlanan, bilgisayar destekli izim-tasarm yazlmdr. Gerek kullanm ve renim kolayl gerekse kullanc kitlesinin ok geni olmas tm dnyada tartmasz kullanlan en yaygn izim yazlm olmasn salamtr. autocad ile yaplabilecekler hayal gc ile snrldr. www.autodesk.com SmartDraw: ok amal, en yaygn i grafikleri (mhendislik, mimarlk, bilgisayar yazlm vs) oluturmada kullanlan bir tasarm programdr. www. smartdraw.comTeknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

3


CorelDraw: Grafik arlkl bir programdr. Daha ok grafikerler ve matbaa ilemlerinde kullanlr. www.corel.com DesignCAD : (3D MAX): DesignCAD ncelikle makina, inaat ve harita mhendisleri, mimarlar, her eit para reticileri ile deiik konularda alan tasarmclar tarafndan kullanlyor. www.imsisoft.com Adobe Photoshop : Adobe Photoshop, resim dzenlemede bir standart olan, Adobe Systems'in mehur saysal fotoraf ileme yazlmdr. www.adobe.com


4


3. ELEKTRONK TASARIM OTOMASYONU EDA (Electronic Design Automation) Son yllarda bilgisayar destekli tasarmdaki (BDT) ilerlemeler elektronik ve elektrik bilim dallarna da yansmtr. Bunun neticesinde elektronik tasarm otomasyonu (EDA) ad altnda bir ok yazlm gelitirilmitir. Ancak btn bu yazlmlarn hepsisinin genel olarak elektronik tasarm otomasyonu denilmektedir. Bu otomasyonun piyasada eitli modelleri ve ilevleri olan trleri vardr. Bu otomasyon da bulunun yazlmlarn yapt ilevleri, genel olarak u ekilde sralanabilir. a) ema izimi (schematics) b) Canlandrma (Simulation) c) Bask devre oluturma (Printed Circuit Board) (PCB) Bu tr yazlmlar amatr kiilerin kullanaca seviyeden balayp ok profesyonel kiilerin kullanaca seviyeye gre deiik kategoride bulunmaktadr. Baz yazlm (paket program) irketleri bu yazlmlar renci (student), akademik (academic) ve ileri dzey kullanc (Professional) eklinde ayr ayr modller (paketler) halinde sunmaktadr. Bu derste kullanacamz programn (Multisim) da bu tr modeli bulunmaktadr. Gnmzde elektronik devre tasarm iin ok eitli yazlmlar bulunmaktadr. Bu yazlmlarn her birini kendisine zgn avantajlar ve dezavantajlar bulunmaktadr. Bu yazlm (paket programlardan bazlarn sralayabiliriz. a) Multisim http://www.interactiv.com/ b) Orcad OrCAD Capture, hzl ve evrensel tasarm girii ile elektronik tasarmnda yaygn olarak kullanlan bir ematik editrdr. Yeni bir analog/dijital veya kark A/D devre tasarlarken, var olan bir PCB'nin ematik diyagramn dzenlerken veya bir HDL modl ile dijital blok diyagram tasarlarken, basit ematik komutlarla devreyi PCB iin dzenleyebilmenizi salar. OrCAD Capture; simlasyon iin PSpice modlleriyle, baskl devre kart tasarm iin OrCAD Layout veya Allegro PCB modlleriyle, Signal Integrity analizleri iin ise Cadence SPECCTRAQuest modl ile entegre alr. Modlleri aadaki gibidir.

OrCAD Capture (ematik Tasarm) OrCAD PSpice A/D (Analog ve Kark A/D Simlasyon) Teknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

5

Bilgisayar Destekli Tasarm I Ders Notlar OrCAD Layout (PCB Yerletirme ve Ynlendirme) SPECCTRA for OrCAD (Otomatik ve Etkileimli Ynlendirme)

http://www.cadence.com/products/orcad/index.aspx c) Protel (Altium Designer ) http://www.altium.com/

d) Proteus (mikrokontrollr ve PCB arlkl bir program) http://www.labcenter.co.uk e) PADS ( ileri dzey kullanclar iin, PCB ve canlandrma alkl) http://www.mentor.com/products/pcb/pads


6


4. MULTSMN KULLANIMI Multisim iki modlden meydana gelmektedir. Bunlardan birincisi Multisim dieri ise, Ultiboarddur. kincisi PCB oluturmada kullanlr. Bu derste alkl olarak canlandrma ve ema izimi ieren Multisimin kullanmn reneceksiniz. Bu iki proramn en son srm Multisim 10 ve Ultiboard 10 dur. Multismin kullanmna balamadan nce programn bilgisayarnzda ykl olup olmadn kontrol ediniz. Bilgisayarnzda kurulu ise Balat / Tm Progrmalar / Electronics Workbecnh / Multisim 8 seeneklerini takip ederek program altrnz. Program altrldnda aadaki pencere karnza gelecektir. Alan pencerede baz menlerin ara ubuklar grnmeyebilir (aktif durumda olmayabilir). Notlarnza bakarak bu olmas gereken menleri (sk kullanlan menleri rnein Component Toolbar aktif olmaldr) aktif hale getiriniz. Programn kullanmnn tamam bu notlarda bulunmamaktadr. Bu nedenle derste anlatlar elinizdeki notlarn bo ksmlarna yazarak not ediniz. nk programn dili ngilizce olduundan anlatlanlar sonra hatrlamanz zor olabilir. Sadece bu program deil elektronik devre tasarm programlarnn tamam yabanc dille yazlmtr. Devre izimine balamadan nce temel elektrik elektronik kurallarn (ksa devre, ak devre, ohm kanunu, akm, gerilimler kanunlar, yar iletken elemanlarn almas vs.) bilmeniz gerekir. Aksi halde tasarladnz devrenin almamas ya da hatal almas durumlarnda her hangi bir ilem yapamayabilirsiniz. Devre izimini elektrik elektronikten bilgisi olmayan insanlarda izebilir. altrma durumunda ortaya kacak hatalar zmek (gidermek) ve sonular almak, okumak iin mutlaka temel bilgilere sahip olunmaldr. Bu nedenle ilk dersten sonra eksik temel bilgileriniz varsa dier ders notalr ve kitaplarnda aratrarak eksikliklerinizi tamamlaynz.


7


5. ALIMA SAYFASI Men ubuu (Menu Bar) Standart ara ubuu (Standart toolbar) Ana ara ubuu Grafik ara ubuu (Main toolbar) (Graphic toolbar) Kullanlan liste Grnt ara (In use list) ubuu

Eleman ara ubuu (Componenet toolbar)

Tasarm ara kutusu (Design toolbox)

Durum ubuu Aktif devre etiketi Sonular penceresi Devre penceresi l aletleri


8


6. ARA UBUKLARI 6.1 (Standard Toolbar) Standart Ara ubuu Sanadart ara ubuu sk kullanlan fonksiyonlar (ilemleri) temsil eden butonlar ierir

Ara ubuundaki butonlarn aklamalar aadaki gibidir Buton Aklama New (Yeni). Yeni bir devre dosyas oluturur. Open (A). Var olan bir dosyay aar Save (Kaydet). allan dosyay kaydeder. Print (Yazdr). allan dosyay yazcya gnderiri. Print Preview (n izleme).Devreyi yazcya gndermeden nce n izlemesini gsterir. Cut (Kes). Seili elemanlar keser (pano grntleyicisine aktarr). Copy (Kopyala). Seili elemanlarn bir kopyasn alr (pano aktarr). Paste (Yaptr). Pano grntleyicideki elemanlar kursrn bulunduu yere yaptrr. 6.2 (Main Toolbar) Ana Ara ubuu

Ana ara ubuundaki butonlarn aklamalar aadaki gibidir. Buton Aklama Toggle Project Bar. Projede kullanlan malzeme kutular, l aletleri vs. ubuklarn grnr/grnmez yapar. Toggle Spreadsheet View. Projede kullanlan elemanlarn zelliklerini tablo halinde gsterir. (Reference ID, Family, Value/Model, Manufacturer)Teknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

9


Database Management . Veri taban dzenleme. Listelere yeni bir eleman eklemek iin kullanlr. Create Component ( Eleman Olutur). Yeni bir eleman eklemek iin eleman oluturma sihirbazn altrr. Run / Stop Simulation (altr/Durdur). Aktif devreyi altrr/durdurur. Grapher/Analyses (Grafik/Analiz). Grafikleri ve analiz sonularn, gsterir. Postprocessor (lem Deitirme). Bir devrenin analizi (matematiksel tipi olarak; logaritmik, trigonometrik, vektr vs.)deitirmede kullanlr. Electrical Rules Checking (Elektriksel Kurallar Kontrol Etme) devrenin kablo balantlarn dzenleme. Back Annotate from Ultiboard. Ultiboard dosyas aar. Forward Annotate Ultiboard dosyas kaydeder. In Use List (Kullanlan Liste). Aktif olarak izilen devrede kullanlan elemanlarn listesi. Help (Yardm). Yardm dosyasn aktif hale getirir. EDAparts.com isimli internet sitesine balanr. 6.3 (View Toolbar) Grnm Ara ubuu

Grnm ara ubuundaki butonlarn aklamalar aadaki gibidir Buton Aklama Toggle Full Screen (Tam Ekran) Sadece alma alnn tam ekran olarak gsterir. Increase Zoom (Bytme). Butona basldnda ekrandaki aktif devre grnts byr.Teknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

10


Decrease Zoom (Kltme) Butona basldnda ekrandaki aktif devre grnts klr.

Zoom Area (Bytme) Seili alan byltr. Zoom Fit to Page (Tam Sayfa) alma alannn tamamn gsterir.

6.4 (Components Toolbar) Elemanlar Ara ubuu

Eleman (para) ubuundaki butonlarn aklamalar aadaki gibidir Buton Aklama Source (Kaynak). Kaynaklarn gruplarn (eitlerini) listeler. Basic (Temel). Temel elektronik elemanlar listeler. Diode (Diyot). Diyot eitlerini listeler. Transistor (Transistor). Transistor elemanlarn listeler. Analog. Analog elemanlar listeler. TTL . TTL elemanlar listeler. CMOS. CMOS elemanlar listeler. Miscellaneous Digital (eitli Dijital). eitli dijital elemanlar listeler. Mixed (Kark). Kark elemanlar listeler. Indicator (Gsterge). Gsterge elemanlarn listeler. Miscellaneous (eitli). eitli elemanlar listeler. RF elemanlarn listeler. Electromechanical (Elektromekanik). Eelektromekanik elemanlar listeler.Teknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

11


Education Resources ( Eitim Kaynaklar). nternet zerinde Electronic Workbenchs Education sayfasna balanarak programn kullanm hakknda bilgi alr. EDAparts.com Belirtilen web sitesine balanarak gncel elemanlar ykler (update). Place Hierarchical Block ( Hiyaraik blok ama). Var olan dosyalar belli bir kurala gre srasyla amay planlar. Place Bus (Bus yeletirme) Bir iletkenler grubu veya bir grup pin ile baka bir grup pini birletirmede kullanlan iletken gruplar.

6.5 (Virtual Toolbar) Gerek Olmayan (Sanal) Elemanlar Ara ubuu Gerek olamayan, ancak geree ok yakn elemanlar ierir.

Buton

Aklama Show Power Source Family (G Kaynaklar (Ailesini) Elemanlarn Gster)

Show Signal Source Family (Sinyal Kaynaklar (Ailesini) Elemanlarn Gster). Show Basic Family (Temel Elemanlar Gster). Temele devre (ailesinin) elemanlarnn ara ubuunu aktif hale getirir. Show Diodes Family (Diyot (Ailesi) Elemanlarn Gster). Diyotlarn bulunduu ubuu aktif hale getirir. Show Transistor Family (Transistr (Ailesini) Elemanlarn Gster) Show Analog Family (Analog (Ailesini) Elemanlar Gster)

Show Miscellaneous Family (eitli (Aile)Elemanlar, Anahtarlar Gstergeler, vs. Gster)Teknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

12


Show Measurement Family (lme (Ailesini)Elemanlarn Gster)

6.6 (Graphic Annotation Toolbar) Grafik Aklamalar Ara ubuu

Place Text (Metin Yeletir) Line (izgi). izigi izmek. Multilin (oklu izgi). oklu izgi izmek. Rectangle (Dikdrtgen). Dikdrtgen izmek. Elipse (Elips). Elips izmek. Arc (Yay). Yay izmek. Polygon (Poligon). Poligon izmek. Picture (Resim). alma alanna bir resim eklemek.

6.7 (Instruments Toolbar) l Aletleri Ara ubuuTeknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

13


l aletleri (Instruments toolbar) ara ubuu aadaki l aletlerinin grev ve ilevlerini aklar. Bu ubuktaki l aletleri versiyon (modele) gre deiiklik gsterebilir.

Multimeter (Multimetre).

Function Generator (Fonksiyon Jeneratr (aret rectici))

Wattmeter (Watmetre)

Oscilloscope (Osiloskop)

Four Channel Oscilloscope (Drt Kanall Osiloskop) Bode Plotter (Bode Erisi izici)

Frequency Counter (Frekans Sayc)

Word Generator (Kelime (0 1, Hex) retici)

Logic Analyzer (Lojik (matk) Sinyal ler, nceler)

Logic Converter (Lojik (Mantk) Dntrc)

IV-Analysis (Yari iletkenlerin akm gerilim erilerini izer.)

Distortion Analyzer (Grlt (bozulma) inceler).


14


Spectrum Analyzer ( RF devrelerinde frekans inceler).

Network Analyzer (RF devrelerini S parametrelerine gre inceler).

Agilent Function Generator (Agilent aret reteci 3D)

Agilent Multimeter (Agilent Multimetre).

Agilent Oscilloscope (Agilent Osiloskop).

Tektronix Oscilloscope (Tektronix Osiloskop)

Measurement Probe (lme Probu Ucu) Mouse (farenin) baland noktann gerilimini, akmn ve frekansn ler.

7. (MENUS AND COMMANDS) MENLER VE KOMUTLARTeknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

15


7.1 (File Menu) Dosya Mens Dosya mens Multisim ile oluturulan dosyalar dzenlemek iin kullanlan komut ve seenekleri ierir.

(Yeni) Bir devre (Circuit) oluturmak iin balksz (isimsiz) bir devre penceresi aar. (A) Daha nce oluturulmu bir devre dosyas aar. (Kapat) Aktif olan devre dosyasn kapatr. (Tmn Kapat) Ak olan tm dosyalar kapatr. (Kaydet) Aktif devre dosyasn. ms7 uzants ile kaydeder. (Fakl Kaydet) Aktif devre dosyasn yeni bir dosya ismi ile kaydeder. (Tmn Kaydet) Tm dosyalar kaydeder. (Yeni Proje) Birbiri ile ilikili grup halindeki devre tasarm iin yeni bir proje oluturur. (Proje A) Daha nce oluturulmu projeyi aar. (Proje Kaydet) Birbiri ile ilikili grup halindeki devre tasarmn kaydeder. (Proje Kapat) zerinde allan proje penceresini kapatr. (Yazdr) Aktif penceredeki devreyi yazcya gnderir. (Bask n zleme) Yazdrlacak devreyi n izlemede gsterir. (Yazc Ayarlar) Yazcnn ayarlarn dzenler (kat ls vs.). (Devre Yazdrma Ayar) Devrenin yazdrma (alt devreleri vs.) ayarlarn belirler. (En Son Devreler) En son allan devreleri gsterir (En Son Projeler) En son allan projeyi gsterir. (k) Tm ak pencereleri kapatarak programdan

7.2 (Edit Menu) Dzen MensTeknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

16


Dzen mensnde kullanlan seenekler aada gsterilmitir. Balant tablosundaki iletken rengini deitirir. Elektriksel balant ve kural hatalarn kontrol eder. (Geri Al) Yaplan bir ilemi geri alr. (Geri Yap) Geri al ile yaplan ilemi iptal eder. (Kes) Seilen eleman (lar) keserek panoya alr. (Kopyala)Seilen nesneleri panoya kopyalar. (Yaptr) Panodaki nesneleri yaptrr. (Sil) alma alannda seilen nesneleri siler. (Tmn Se) alma alanndaki tm nesneleri seer. (ok Sayfa Sil) Birden fazla alma sayfasn siler. (Alt Devre Olarak Yaptr). Seilen devreyi ya da devre parasn alt devre olarak yaptrr. (Bul) alma alanlarndaki eleman ya da dier parametreleri bulur. (Aklama) alma alannda yazlan aklamalar pencere aarak gsterir. (Saat Ynnde Dndr) Seilen eleman (lar) saat ynnde 90 derece dndrr. (Saat Ynnn Tersine Dndr) Seilen eleman (lar) saat ynnn tersine 90 derece dndrr. (Grafik Aralar) Grafik aralarnn seimini salar. (Srala) Grafikleri ne veya arkaya sralar. (Katman Aklama) Katmanlar ya da paralar aklama. (Katman Ayarlar) Katmanlar ayarlar. (Balk Durumu) Baln (antedin) sayfann neresine ekleneceini belirler. (Ynlendirme) Seilen eleman istenilen ynde evirme (dndrme) ilemlerini yapar. (Sembol Dzenleme) stenilen elemann semboln dzenler. (Yaz Tipi) Programdaki tm yaz tiplerini dzenler. (zellikler) Devrenin, alma alannn, kablolarn, elemann vs. zelliklerini deitirir. (letken (Tel) Rengi Deitir). Balantlardaki iletkenin rengini deitirir. 7.3 (View Menu) Grnm MensTeknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

17


Grnm mensnde kullanlan seenekler aada gsterilmitir.

(Tam Ekran) alma sayfasn tam ekran ya da normal ekran grnmne dntrr. (Bytme) alma sayfasn (devreyi) byltr. (Kltme) alma sayfasn (devreyi) kltr. (Pencere Bytme) Seili eleman ya da devre parasn %100 byltr. (Ekran Yeniden iz) Ekrandaki izimi (devreyi) yeniden izer. 180 derece dndr. Devreyi alma alanna sasak ekilde yerletirir. (Izgara Gster) alma alann zgara (grid) (kareli) olarak gsterir. (ereveyi Gster) alma alannn etrafndaki ereveyi (antet izimini) gsteriri. (Cetvel) alma sayfasnda cetveli gsterir. (Durum ubuu) alma sayfasn altndaki durum ubuunu aktif hale getirir. (Tasarm Ara Kutusu) Ak olan devre ve projelerin grnd ara kutusu. (Tablo Gster) Ekrann altndaki elektronik tablo ekranna gsterir. (Devre Aklama Kutusu) Devre hakknda gerekli alamalarn yapld kutu. (Ara ubuklar) Programda kullanlan tm ara ubuklar seeneklerini ekrana getirir. (Yorum/Probe) Yorum ve lme probunu (ucunu) gizler ya da grnr yapar. (Grafiker) Grafik gstericisini ekrana getirir. 7.4 (Place Menu) Yerletirme MensTeknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

18


Yerletirme mensnde kullanlan seenekler aada gsterilmitir.

(Se) Bir ya da daha fazla eleman seer. (Eleman) alma sayfasna eleman ekler. (Ek) Eleman ya da dm noktalarn birletirir. (Kablo) Kablo (tel) balantsn salar. (Veri Yolu) Birden fazla iletkeni tek iletken ile gsterir. (Balantlar) Alt devrelerle iletken balants yapar. Dosyadan blok olarak devre ekler. Yeni hiyaraik bir alt devre (blok) oluturur. Dosyadan blok olarak eklenen devreyi kaldrarak eski haline dntrr. (Yeni Alt Devre) Yeni alt devre oluturur. Alt devrenin iine bir alt devre daha oluturur. (oklu Sayfa) Devre sayfaya smadnda birden fazla sayfa aar. ( ie Veri Yolu) Birden fazla veri yolu oluturma. Veri yolunda ok sayda balant oluturur. (Aklama) Devrede istenilen yere aklama ekler. (Metin) Devrede istenilen yere metin ekler. (Grafik) Grafik aralar ile devreye istenilen ekiller eklenir (Antet Blok) izilen devreye antet ekler. Merdiven Diyagram Yerletir. Veri Tabannda yerletir.

7.5 (Simulate Menu) Canlandrma (Taklit Etme) MensTeknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

19


Canlandrma (Simlasyon) mensnde kullanlan seenekler aada gsterilmitir.

(altr) Devreyi sanal olarak altrr. (Bekle) alan devreyi geici olarak durdurur. (l Aletleri) l aletlerinin seimini salar. (Interactive Canlandrma Ayarlar) Osiloskop, Lojik Analiz(inceleme) gibi aletlerini ayarlar. (Dijital Canlandrma Ayarlar) Saysal elemanlarn ideal ya da gerek model olma durumunu ayarlar. llen sonu ve grafikler zerinde matematiksel ilemler yaplmasn salar. (Analiz) Devreyi altrrken analiz (inceleme) tipini belirler. (Canlandrma Hatalar) Devre altrldnda hatalar gsterir. (Spice Komut Satr) Komutlarla Spice modelinde devreyi oluturur. (Canlandrma Ayarlarn Ykle) (Canlandrma Ayarlarn Kaydet) (VHDL Canlandrma) (Very High Speed Integrated Circuit Hardware Description Language) donanm tanmlama dili ile canlandrma. (Otomatik Hata Seenekleri) (Verilog HDL Canlandrma) (Prbe zellikleri) Probe (inceleme ucu) zelliklerini belirler. (Ters Probe Yn) Probun polaritesini deitirir. (l Aleti Bilgilerini Temizle) l aletlerinde llen deerlerin rakamsal ksmlarn sfrlar (siler). (Genel Eleman Toleranslar) Eleman ya da l aletlerinin toleranslarn belirler. 7.6 (Transfer Menu ) Gnderme (Nakletme) MensTeknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

20


Transfer mensnde kullanlan seenekler aada gsterilmitir

(Ultiboarda Gnder) izilen devrenin PCB si iin nakil ilemi yapar. (Dier PCB izime Gnder) Dier PCB programlarn gnderir. Var olan Ultiboard dosyasna ekler. Var olan Ultiboard dosyasna birletirir. Ultiboard alrken Multisimden setiiniz elemanlar, Ultiboard da parlak olarak grnr. Eleman listesini gnderir.

7.7 (Reports Menu ) Raporlar Mens Raporlar mensnde kullanlan seenekler aada gsterilmitir

Malzemelerin (gerelerin) fatura maliyetini hesaplar. Eleman hakknda ayrntl rapor gsterir. Devre (alt devreler dahil) elamanlarn listesini oluturur. Devre emasndaki elemanlarn isim ve adetleri hakknda liste oluturur. Saysal devrelerde kullanlmayan devre ya da ularnn listesini oluturur. Aktif devredeki elemanlarn ayrntl listesini oluturur.

7.8 (Tools Menu) Aralar MensTeknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

21


Aralar mensnde kullanlan seenekler aada gsterilmitir.

(Balant Tablosunu Gster) Devrenin boyutlu tabloda grnmesini salar. (Eleman Sihirbaz) Eleman baz koullar iin dzenler. (Sembol Dzenleyici) Eleman sembol dzenler ya da yani sembol oluturur. (Veri Taban) Elemanlarn bilgilerini dzenler (ismi, deer, model vs).

(555 Zamanlama Sihirbaz) 555 zamanlama entegresi (IC) ile astable ve monostable osilatr devresi oluturur. (Filtre Sihirbaz) Deiik tr filtre devresi (alak geiren, yksek geiren vs.) tasarlar. (Ortak Emiter BJT Ykselte Sihirbaz) Elemanlarn numara ya da isimlerini deitirir. (Devre Elemanlarn Gncelletirme) (Elektriksel Kurallarn Kontrol) (Eitim Web Sayfas) (ERC EKK aretlerini Temizle) (rnekler) rnekler (Samples) klasrn aar. (Antet Bloku (Bal) Dzenleyicisi) (Tanmlama (Aklama) Kutusu Dzenleyicisi) (Etiketleri Dzenleme) (Ekran Alann Kopyalar) Ekranda seilen alan pano grntleyicisine kopyalar. (nternetle Tasarm Paylam) (EDAparts.com) Adresine balanp veri

7.9 (Options Menu) Seenekler MensTeknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

22


Seenekler mensnde kullanlan seenekler aada gsterilmitir.

(Evrensel (DIN veya ANSI) temsiller) (Sayfa zellikleri) (Evrensel Kstlamalar) (Devre Kstlamalar) (Kullanc Ara Birimi ZELLETR)

(Sadeletirilmi Srm)

7.10 (Window Menu) Pencere Mens Pencere mensnde kullanlan seenekler aada gsterilmitir.

(Yeni Pencere) Aktif devre penceresinin bir kopyasn oluturur. (Basamakla) Ak pencereleri basamaklar halinde gsterir. (Yatay Srala) Pencereleri yatay sralar. (Dikey Srala) Pencereleri dikey sralar. (Tmn Kapat) Ak olan tm pencereleri kapatr. (Pencereler) Ak pencerelerden istenileni aktif eder. Ak olan pencerelerin (devrelerin, dosyalarn) isimleri

7.11 (Help Menu) Yardm MensTeknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

23


Yardm mensnde kullanlan seenekler aada gsterilmitir

(Multisim Yardm) Temel yardm dosyasn gsterir. (Eleman Referans) Elemanlarn yardm dosyasn gsterir. (Srm Notu) Kullanlan Multisimin srm hakkndaki bilgileri ekrana getirir. (Dosya Bilgileri) Srm hakknda ksa bilgileri gsterir. (Multisim Hakknda) Multisimin srm,

8. ALT MENLERTeknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

24


8.1 (Components Toolbar) Eleman Ara ubuklar

(Source Buton) Kaynak Butonu Veri Taban Grup (kme) Kaynak eitleri (Ailesi) Elemanlar Sembol

Tamam Kapat Ara Ayrntl Rapor Model Yardm Fonksiyon

retici Modeli \ smi

retici Dip notu\ Tipi


25


(Basic Buton) Temel Elemanlar Butonu Diren ve kondansatr gibi baz elemanlar deerleri (, K, F, F vs.) cinsinden sralamak iin kullanlan szge. Direnlerin tolerans % olarak deerini belirler


26


(Diode Buton) Diyot Butonu


27


(Transistor Buton) Transistr Butonu


28


9. L ALETLERNN KULLANIMI 9.1 (Multimeter) MultimetreXMM1

AC veya DC de gerilim veya akm ve diren veya bir devrede iki nokta arasndaki kayb decibel cinsinden lmede kullanlan temel l aletidir.

lme sonular lme Seenekleri Sinyal Modeli (tipi) Ayarlar

9.2 (Function Generator) Sinyal (aret) reteciXFG1

retilen sinyalin dalga ekilleri Seilen dalga eklinde gre sinyalin opsiyonel etkileri.

Pozitif u

Negatif u Ortak u


29


9.3 (Wattmeter) WattmetreXWM1V I

Ortalama G G faktr (0 ile 1 arasnda) Yke seri balanan ular (Akm Ucu)

Yke paralel balanan ular (gerilim Ucu)

9.4 (Oscilloscope) Osiloskop ift kanal osiloskop elektronik devrelerde deiik ekillerdeki sinyallerin frekans ve byklklerini ekil olarak lmede kullanlan bir l aletidir.XSC1G T

(A Channel Terinal ) A kanal ucu

A

B

(Ground Terminal) Toprak ucu (Trigger Terminal) Tetikleme ucu

( B Chanel Terminal) B kanal ucu Bir sinyalin tepe deeri dikey kare says ile V/Div deeri , periyodu ise yatay kare says ile Timebase deeri arplarak bulunur.Teknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

30


Grafik ekran

Ekrann zemin rengini (siyah / beyaz) deitirir. Sonular ASC II dosyas eklinde kaydeder. Tetikleme tipi mle (curos) 1i ayarlar mle 2yi ayarlar Dikey imlelerin arasndaki okunan deer


31


9.5 (Four-channel Oscilloscope) Drt Kanal OsiloskopXSC2G T A B C D

Mode Anahtar 9.6 (Frequency Counter) Frekans SaycXFC1123

Kanal Seici Anahtar

Bir devrede frekans ve frekansa bal deerleri ler.

Pozitif ve negatif

alternansn oluma sresi Bir sinyalin periyodunun dme ve ykselme sreleri 32



9.7 (Logic Analyzer) Lojik (Saysal) zmleyiciXLA11

Sinyal giri terminalleri (ular)

Bir devrede 16 saysal sinyalin seviyesini (1 ve 0durumunu) len bir laletidir.

F

C Q T

9.8 (Logic Converter) Lojik (Saysal) DntrcXLC1AB

Lojik devrenin k

Devrenin doruluk tablosunu oluturur. Doruluk tablosunun Boolean ifadesini . Boolean ifadesini sadeletirir. Verilen Boolean ifadesinin doruluk tab. . Verilen Boolean ifadesinin devresini izer. Verilen Boolean ifadesini NAND kaplar ile devresini izer. Boolean ifadesini gsteren satr.


33


9.9 (Measurement Probe) lme (Probu)Ucu lme probu, farkl noktalarn ve elemanlarn ularndaki (pins) gerilim ve frekans deerlerini hzl bir ekilde lmede kullanlr. Ani gerilim Tepeden tepeye gerilim Etkin deer (gerilim) DC (DA) gerilim Frekans

9.10 (IV Analyzer) I V zmleyiciXIV1

IV (zmleyici) Analyzer Diyot, PNP BJT, NPN BJT, PMOS, NMOS gibi yar iletkenlerin akm gerilim erilerini lmede kullanlr. Erisi llecek eleman devreye bal olmamaldr.


34


10. DEVRE ZM Bu blmde devre penceresinde bir devreyi izmede temel ilemleri reneceiz. Bir devre oluturmann temel admlar aklanacak ancak ok kapsaml bir devre tasarmndan bahsedilmeyecek. Detayl devre tasarlamak iin, elemanlarn veri tabann (data base), kullanm alanlarn ve dzenlenmesi iyi bilinmelidir. Devreyi gelitirmenin ilk aamas ema izimidir. Bu aamada kullanlmak istenilen her trl elemanlar devre penceresine tanr. Gerekli dzenlemeler (dndrme, deer deitirme, etiket isimi verme, aklama ekleme vs.), iletken balantlar yaplr. Devreyi oluturmaya balamadan nce elemanlar ara ubuu (Components toolbar) aktif olmaldr. Yani Ara ubuklarnda grnr konumda olmaldr. Eer aktif deilse View / Toolbars / Components mensnde y da ara ubuklarnda fare sa tklanp aktif hale getirilir.

Bir eleman semek ve devre penceresine yerletirmek iin, ncelikle eleman ara ubuunda hangi grupta ise o grubun seilmesi gerekir. rnein bir diren seilip yerletirilecek ise grupta Basic seilmelidir. Grubun altndaki elemanlardan diren (Resistor) iaretlenir. Daha sonra ortadaki pencereden direncin deeri iaretlenerek istenilen eleman tamam (Ok) tuuna baslarak seilir ve fare ile srklenerek devre penceresinden istenilen yere yerletirilir. Elemanlarn iletken balantlarn yapmak iin nce elemann bir balant ayana fare ile dokunulur, (imle) fare art iaretini aldktan sonra hangi balant noktasna gidilecek ise srklenerek o noktaya gidilir ve dm notas ktktan sonra farenin sa tuuna baslarak balant gerekletirilir. Elemanlarla ilgili (renk, yatay veya dikey dndrme vs) programn an altndaki pencereden de (spreadsheet) yaplabilir. Bu pencerede izilen devre ile ilgili dier istatistik bilgilere de ulalr.Teknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

35


letkeni kaydrma noktalar

X iareti knca iletken istenilen yere tanr.

Program tarafndan otomatik olarak atanan dm noktas

Eleman iletken zerine getirildiinde, dm noktas knca braklrsa, kendiliinden o noktaya balanr.

Eleman dndrlmemi

90 derece dndrlm

90 derece ters ynde dndrlm

Ters dz edilmemi

Yatay ters dz edilmi

Dikey ters dz edilmi (dndrlm)


36


10.1 (Sheet Properities) Sayfa zellikleri Devre (Ciruit), alma alan (Workspace), letken (Wiring), Yaz tipi (Font), Bask devre (PCB), Grnrlk (Visibility) ile ilgili deiiklilerin yapld penceredir. Bu pencereyi amak iin Edit/Properities men seeneini iaretlemeniz gerekir.

10.2 Balk (Antet) Ekleme izim kurallarndan bir tanesi balklnn olmasdr. Hangi meslek grubu olursa olsun herhangi bir resim ya da izim ilemi yaplyorsa onun mutlaka bir bal (antedi) vardr. Bu programda da yaplan bir almaya balk eklemek gerekir. Bunu iin yaplan ilemler u ekildedir. ncelikle izim penceresine antet eklemek iin Place / Title Block mensnden default dosyas alr. Fare yardm ile srklenerek izim penceresinin uygun bir yerine ( genellikle alt sa ke) yerletirilir. Fare ile zerine tkanarak gerekli bilgiler (izen, kontrol eden, tarih, vs) doldurulur. Aada grld gibi. Antet iindekilerin doldurulduu pencere (antedi ift tklayarak alr)


37


Antettin doldurulmu hali.Electronics Workbench 801-111 Peter Street Toronto, ON M5V 2H1 (416) 977-5550 Title: RLC Devreleri Ozbey N. Ozbey N. Ozbey N. Desc.: Devre teoremleri ile ilgili izimler Document No: 0001 Date: 23.07.2007 Sheet 1 of 1 Revision: 1.0 Size: A

Designed by: Checked by: Approved by:


38


10.3 Metin Ekleme

Multisim devre ierisinde metin ekleme olana salamaktadr. Bunu iin mende Place / Text seenei iaretlenir. Daha sonraki aamada metin nereye yazlacak ise fare ile o noktaya tklanr. erevesiz bo bir alan oluur. Bu alana istenilen bilgiler eklenir.

10.4 Aklama Ekleme Devrede herhangi bir noktaya yada yere aklama (yorum) eklemek iin Palce / Comment seilir. Alan pencereye gerekli aklama metni yazlr. Fare ile aklama simgesinin zeridne gelindiinde yazlan metin ekranda grlr. Metin de ise yazlan devrede srekli grnr.

Aklama noktas ift tklandnda aklamann zelliklerini deitirecek (metin rengi, yaz boyutu, font, vs) pencere alr. Bu pencerede gerekli dzenlemeler yaplr.

Aklamann yazld alan


39


11. MULTISIM UYGULAMALARI 11.1 R L C Devreleri ekildeki devreyi dzgn olarak izerek etiketleri yaznz. A - B noktalar arasndaki direnci lerek yaznz. RAB = ..

R1100

2

A

R210k

1

10M

R5

3

R3150k

4

R4220k

B

. ekildeki devreyi dzgn olarak izerek etiketleri yaznz. Kaynaktan ekilen akm lerek yaznz. I =..XMM1

J15 6 7

R11.0k2

Key = Space

A R5

R212 V VDC1

1.5k

R4

3.3k

3.3k

R3 R6 D3

1.5k

10k

4

C

B

R710k


40


ekildeki devreyi alma alanna dzgn olarak iziniz. A B noktalar arasndaki potansiyel fakn lnz. VAB = ..V R2 direncinden geen akm nedir? lnz.

VCC5VVCC

VCC5V

XMM1

R110

A

VCC

R2 I2 = .....?0

R3

2.0

100

0

R430

B

Aadaki devrede DC kaynaktan ekilen g ka watttr? P =W

XWM1V5 1

I

R1220

2

R2220

V1

50 V DC KAYNAK

R3

560

R5 R44

270

0

120


41


Aadaki devreyi iziniz. ekle aklama ekleyiniz. Aklama metni olarak Kpr devresidir. ifadesini yaznz. Sizce bu kr devreleri hangi l aletlerinde kullanlyor olabilir? Potansiyometrenin deerini deitirerek drt farkl akm deeri lerek yaznz. I1 =. I2 =.1

I3 =.

I4 =.

R12

3.0k

R3+ A4

1.5k

-3.937m 12 V V

R210K_LIN Key = A

DC 1e-009 AMPERMETRE 50% 10 Rx

0

ekildeki devrede AC kaynaktan ekilen akm ka amperdir? I = .A Devre elemanlarnn AC kaynaktan ektii g ka watttr? P = .W Devrenin g faktr katr? (0 ile 1 arasnda bir deer olmaldr.) Cos =.


42

Bilgisayar Destekli Tasarm I Ders NotlarXWM1 XMM1V3 4

I

1

R2 V1120 V 60 Hz 0Deg0

2

100

L1

C1

20mH

10uF

ekildeki devreyi iziniz. 1 ve 2 numaral noktalarn sinyallerini osiloskopla lerek, aadaki bo osiloskop ekranna iziniz.XSC1G

0

XFG1A B

T

1

1 L1 22

10mH

R10

470


43


11.2 Diyot Devreleri ekildeki yarm dalga dorultucu devresini iziniz. AC ve DC noktalarndaki gerilimleri lnz. (l aletinin AC ve DC kademesine dikkat ediniz) AC ve DC noktalarndaki gerilimi osiloskopla lerek iziniz. (Filtre kondansatrn devreden kartarak yeniden lnz). AC gerilim eklinden yararlanarak diyota uygulanan ac sinyalin tepe ve tepeden tepeye deerlerini yaznz. (VacP =.V VacP-P =V Direnten geen akm lnz. (IR =mA)


44

Bilgisayar Destekli Tasarm I Ders NotlarXSC1G T A B

0

1

AC

D12

DC LED diyot

1N4001GP

12 V 50 Hz 0Deg AC KAYNAK0 0

3

C1

10uF-POL

680 RL0

ekildeki kpr tipi filtreli tam dalga dorultucu devresini Virtual elemanlar (Virtual Components) kullanarak iziniz. I2 =.mA Devredeki her direnten geen akm lnz. (I1 =.mA I3 =.mA) A ve B noktalarndaki gerilimi lnz. ( VA =.V VB =..V) A noktasndaki gerilimin eklini osiloskopla lerek iziniz. A noktasndaki gerilimin eklini filtre kondansatrn devreden kartnz ve osiloskopla lerek iziniz.


45


D19V 50 Hz 0Deg AC KAYNAK0

2

D3 1

3 D23

4 2 D4DIODE_VIRTUAL

4

A5606

R1

+ C1 25uF0

R3

R2

6.8k

1.0M

0

11.3 Transistor Devreleri ekildeki devreyi iziniz. Transistrn beyz, emiter ve kolektr ularndaki gerilimleri lnz. (VB =.V VC =V VE =V) Transistrn beyz, emiter ve kolektr akmlarn lnz. (IB = IC = IE = Devrede kullanlan transistrn I - V erilerini izidiriniz.


46

Bilgisayar Destekli Tasarm I Ders Notlar5

2707RC

12 V VCC

C2 3

8

Q12N2222A0

100k RB

Key = A

B E

6

1.0k RE0

ekildeki devreyi iziniz. Devredeki LED diyotun nasl iletime getiini birka cmle ile yaznz.


47

Bilgisayar Destekli Tasarm I Ders NotlarKey = T ANAHTAR7 6

R1200K_LIN Key = A 50%

K1K

1

R31.0k

4

RLE2

EDR201A05

R2

3

V1 D10 0

1.0k

12 V

Q15

BC237BP0

11.4 zel Yar letken Devreleri ekildeki tiryak devresiniz iziniz. Osiloskopla tiryak ularndaki sinyalleri inceleyiniz.XSC1G T A B

J12

0

R12.7k

3

Key = A1

V1120 V 60 Hz 0Deg

R24

160k

D1

BT137

0

0

555 Timer entegresi (IC) (btnlemi, tmleik) ile Kare Dalga Osilatr Devresini aadaki gibi iziniz. Osiloskopta izlediiniz sinyalleri izerek lme probundaki deerleri kaydediniz.Teknik Programlar Blm Elektrik Elektronik Program r. Grv. Necati ZBEY

48


Hangi eleman ya da elemanlarn deeri deitirildiinde ktaki sinyalin periyodu deimektedir? VCC5V

XSC1G T

R12

VCC

6.8k8 VCC 4 7 6 2 5 RST DIS THR TRI CON GND OUT

U134

A

B

R2

3

1

1

LM555CM

3.3k

V: 9.99 mV V(p-p): 5.00 V V(rms): 4.33 V V(dc): 3.75 V I: 0 A I(p-p): 5.00 pA I(rms): 4.33 pA I(dc): 3.75 pA Freq.: 1.05 kHz

0

C2 C10

10nF0

0

100nF


49


11.5 Saysal Elektronik Devreleri ekildeki lojik devreyi iziniz. Anahtarlarn konumunu tablodaki deerlerine gre deitirerek doruluk tablosunu tamamlaynz.2

Key = A3 0

74LS08D VE (AND)5

6

5V LOJIK LED (PROBE)

5V1

Key = B 7432N VEYA (OR)4

Key = C

A 0 0 0 0 1 1 1 1

B 0 0 1 1 0 0 1 1

C 0 1 0 1 0 1 0 1

LED

Aadaki lojik diyagramn k ifadesini saysal elektronik dersinizde grdnz her hangi bir yntemle sadeletiriniz. Lojik diyagramn k ifadesi F = ABC + ABC Bu ifade Boolean Cebri ile sadeletirilirse F = AB(C + C ) F = AB BULUNUR.A2 1

7

B5

4

8

F

6

C

3

Ayn lojik diyagramn k ularn Logic Converterin giri (ABC) ularna, kn da k (out) ucuna balaynz ve devreyi altrarak birinci seenei iaretleyiniz. nc seenei iaretlediinizde ise lojik diyagramn sadeletirilmi Boolean ifadesini LOgic Converterin alt satrnda greceksiniz.


50

Bilgisayar Destekli Tasarm I Ders Notlar8

XLC1

U1AAB2

U5A4

74LS04D

74LS11D

7

1 3

U3A U2A5

74LS32N

U6A74LS11D

6

74LS04D

ekildeki devreyi izerek Logic Analyzer de k sinyallerini inceleyiniz.5V D0 74LS04D 74LS04D4 2 1 3 5

5V D1

5V D2

5V D3

XLA11

5kHz 5V

74LS08D6

7 0

F

74LS08D

C Q T

0

74LS08D

74LS08D


51


F = ABC + ABC + ABC fadesini sadece NAND kaplaryla iziniz. Bu ilemi Multisim ile yapmak iin, izim (alma) alanna simge halinde Logic Converter cihazn getirerek iki kez tklayarak anz. Cihazn en altndaki blgeye (satra), klavye yardm ile ABC + ABC + ABC ifadesini yaznz. Daha sonra lojik diyagram otomatik olarak elde etmek iin A B NAND tuuna

tklayarak aadaki devreyi elde ediniz.XLC1AB

A

B

C

1 2 3 6 12 5 10 4

16 11 7 8 9

17 14 13 15


52



53

Documents

multisim 8