Ç�N M�TOLOJ�S�NDEK� EJDERHA MOT�F�N�N ÇA�DA� SERAM�KB�Ç�MLERDE YORUMLANMASI

Nizam Orçun ÖNAL

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüSeramik Anasanat Dal�

Yüksek Lisans Sanat Eseri Raporu

AnkaraHaziran, 2007

KABUL VE ONAY

Nizam Orçun Önal taraf�ndan haz�rlanan “Çin Mitolojisindeki Ejderha Motifinin

Ça�da� Seramik Biçimlerde Yorumlanmas�” ba�l�kl� bu çal��ma, 8 Haziran 2007

tarihinde yap�lan savunma s�nav� sonucunda ba�ar�l� bulunarak jürimiz taraf�ndan

Sanatta Yüksek Lisans Çal��mas� Raporu olarak kabul edilmi�tir.

Prof. Ay�e Müge BOZDAYI (Ba�kan)

Doç. Nazan SÖNMEZ

Yrd. Doç. Hüseyin ÖZÇEL�K (Dan��man)

Yukar�daki imzalar�n ad� geçen ö�retim üyelerine ait oldu�unu onaylar�m.

Prof. Dr. �rfan ÇAKIN

Enstitü Müdürü

B�LD�R�M

Haz�rlad���m tezin/raporun tamamen kendi çal��mam oldu�unu ve her al�nt�ya

kaynak gösterdi�imi taahhüt eder, tezimin/raporumun ka��t ve elektronik

kopyalar�n�n Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ar�ivlerinde a�a��da

belirtti�im ko�ullarda saklanmas�na izin verdi�imi onaylar�m:

� Tezimin/Raporumun tamam� her yerden eri�ime aç�labilir.

� Tezim/Raporum sadece Hacettepe Üniversitesi yerle�kelerinden eri�ime

aç�labilir.

� Tezimin/Raporumun …… y�l süreyle eri�ime aç�lmas�n� istemiyorum. Bu

sürenin sonunda uzatma için ba�vuruda bulunmad���m takdirde,

tezimin/raporumun tamam� her yerden eri�ime aç�labilir.

08. 06. 2007

Nizam Orçun ÖNAL

i

TE�EKKÜR

Redaktörlük ve manevi destekleri için öncelikle aileme ve ni�anl�m P�nar

BAKLAN’a, tez dan��man�m Yrd.Doç. Hüseyin ÖZÇEL�K’e, ilgi, yard�m ve

önerileri için Doç.Nazan SÖNMEZ’e, ve Ö�r.Gör. Tu�rul Emre FEYZO�LU’na

te�ekkür ederim.

ii

ÖZET

Önal, Nizam Orçun. Çin Mitolojisindeki Ejderha Motifinin Ça�da� Seramik

Biçimlerde Yorumlanmas�, Yüksek Lisans Sanat Eseri Çal��ma Raporu, Ankara,

2007

Mitoloji ya da masal kahraman� olarak bilinen Ejderha, yüzy�llard�r gelen anlat�larda

tanr� sembolü �eklinde kar��m�za ç�kmaktad�r. Kültürlere göre farkl�l�klar gösteren

bu tanr�, bazen iyi güçleri oldu�una inan�lm��, bazense kötülük habercisi olarak

korkulmu� bir semboldür.

Ejderha sembolü, özellikle Çin sanat�nda en çok rastlanan unsurlardan biridir. Bu

betimlemeler Çin �mparatorlar�nca, imparatorluk gücünün kutsal bir simgesi olarak

kullan�lm��t�r. �nsanlar�n hayal dünyas�nda mistik bir yer edinmi� olan bu figür, eski

tarihlerden beri gerek güç, gerek korunma, gerekse inanç nedeniyle, toplumlar�n

sanat ve sosyal ya�amlar�n�n bir parças� haline gelmi�tir.

Bu ara�t�rman�n konusu; mistik ö�elerin, ya�am�� medeniyetlerin, efsanelerin,

mitolojinin ve masals� karakterlerin en önemlilerinden birisi olan Ejderha motifinin,

ça�da� sanat anlay��� içerisinde, eski - yeni özde�le�mesi kurularak yap�lan soyut

seramik örneklerle yorumlanmas�d�r.

Anahtar Sözcükler: Çin, Mitoloji, Ejderha, Seramik, Biçim

iii

ABSTRACT

Önal, Nizam Orçun. Interpretation of Dragon of Chinese Mythology on Modern

Ceramic Forms, work report of MSC work of art, Ankara, 2007

Dragon, which is known as a mythological or fictional character, has, for centuries,

appeared before our eyes in the shape of a symbol of god. This God, which varies in

form depending on the culture it appears in, was sometimes believed to have good

powers and sometimes it was considered as a harbinger of devilry.

Symbol of a dragon is an element one can come across quite frequent especially in

the Chinese art. Especially dragon descriptions were used by Chinese Emperors as a

sacred sign of imperial power and decorated the Chinese flag from 1911 till the

foundation of the Republic. Having occupied a mystical place in people’s

imaginations, the dragon symbol has been part of the social and the artistic worlds of

societies since ancient times, as a source of power, protection and belief.

The subject matter of this research is the interpretation of the dragon motif –one of

the most significant figures of mystical elements, former generations, legends,

mythology and fiction characters- within the context of modern art, through abstract

ceramic samples created by way of identification of the old with the new.

Key Words: China, Mythology, Dragon, Ceramic, Form

iv

��NDEK�LER

TE�EKKÜR…………………………………………………………………..……….i

ÖZET…………………………………………………………………………............ii

ABSTRACT…………………………………………………………………………iii

�Ç�NDEK�LER………………………………………………………………............iv

RES�MLER………………………………….……………………………………….vi

G�R��…………………………………………………….……………………...........1

I.BÖLÜM. Ejderha Sembolü………………………………………..……….……….3

1.1.Ejderha'n�n Tan�m�……………………………….…………….…............3

1.1.1 Sözlük Tan�m�………………………………..…………………4

1.1.2.Ansiklopedik Tan�m�………………………………….………..4

1.1.3.Mitolojik Tan�m�…………………………………..……............5

1.2.Mitolojide Ejderha Sembolü………………………………..…………….5

1.2.1.Çin Mitolojisinde Ejderha Sembolü…………..…………...........6

1.2.2.Türklerde Ejderha Sembolü…………………………….............8

1.2.3.Di�er Kültür ve Mitolojilerde Ejderha Sembolü..……….........10

1.3.Ejderha Sembolünün Kullan�ld��� Alanlar…………………….…...........13

1.3.1.Sanatta Ejderha Sembolünün Kullan�m�………………............14

1.3.2.Di�er Alanlarda Ejderha Sembolünün Kullan�m�…….……….15

II.BÖLÜM. Mitolojik Varl�k ve Hayvan Sembollerinin Sanatta Kullan�m� .………18

2.1.Do�u ve Bat� Mitolojilerinde Hayvan Sembolü……………………...…18

2.1.1.Çin Simge ve Sembollerine Giri�…………………………......20

v

2.1.2.Çin Simge ve Sembollerinde Ejderha…………………………22

III.BÖLÜM. Çin Mitolojisindeki Ejderha Motifinin Ça�da� Seramik Biçimlerde

Yorumlanmas�…..…………………………………………………..…24

3.1. Ejderha Motifinin Ça�da� Seramik Uygulamalar�n�n Yorumlanmas�….29

3.1.1. Form 1 ………………………………………………………..32

3.1.2. Form 2 ………………………………………………………..37

3.1.3. Form 3 ………………………………………………………..40

3.1.4. Form 4 ………………………………………………………..43

3.1.5. Form 5 ………………………………………………………..46

3.1.6. Form 6 ………………………………………………………..49

3.1.7. Form 7 ………………………………………………………..52

3.1.8. Form 8 ………………………………………………………..55

3.1.9. Form 9 ………………………………………………………..58

SONUÇ………………………………………………………………….…………..59

KAYNAKÇA…………………………………………………………….………….62

ÖZGEÇM��…………………………………………………………………………65

vi

RES�MLER

Resim 1, Nizam Orçun ÖNAL, “Long-Sun”, 2005 ……………………………...…30

Resim 2, Nizam Orçun ÖNAL, “Long-Sun”, 2005 ………………………………...31

Resim 3, Nizam Orçun ÖNAL, “Long-Qua”, 2005 ………………………………...33

Resim 4, Nizam Orçun ÖNAL, “Long-Qua”, 2005 …………………………….......34

Resim 5, Nizam Orçun ÖNAL, “Kompozisyon” ……………………………….......35

Resim 6, Nizam Orçun ÖNAL, “Kompozisyon” Detay .……………………….......36

Resim 7, Nizam Orçun ÖNAL, “Di-Long”, 2006 ………………………………….38

Resim 8, Nizam Orçun ÖNAL, “Di-Long”, 2006 ………………………………….39

Resim 9, Nizam Orçun ÖNAL, “Ying-Yang-Long”, 2006 ………………………...41

Resim 10, Nizam Orçun ÖNAL, “Ying-Yang-Long”, 2006 ……………………….42

Resim 11, Nizam Orçun ÖNAL, “Long-Wang”, 2007 ……………………………..44

Resim 12, Nizam Orçun ÖNAL, “Long-Wang”, 2007 ……………………………..45

Resim 13, Nizam Orçun ÖNAL, “G-Long”, 2005 …………………………………47

Resim 14, Nizam Orçun ÖNAL, “G-Long” Detay …….. ……………………..…...48

Resim 15, Nizam Orçun ÖNAL, “Shen-Long”, 2006 ………..…………………….50

Resim 16, Nizam Orçun ÖNAL, “Shen-Long” Detay .…………………………….51

Resim 17, Nizam Orçun ÖNAL, “Tian-Long”, 2005 ………..……………………..53

Resim 18, Nizam Orçun ÖNAL, “Tian-Long” Detay .…………………………….54

Resim 19, Nizam Orçun ÖNAL, “Ejder”, 2007 ………..……………….………….56

Resim 20, Nizam Orçun ÖNAL, “Ejder” 2007 ..………………………….……….57

1

G�R��

Toplumlar�n nesne ve varl�klar� hatta hikayeleri belli bir mant�k içerisinde

sembolle�tirmeleri tarih öncesi ça�lara dayanmaktad�r. Bu sembollerin

betimledi�i dü�ünceleri, fikirleri ya da inançlar� ancak kültürel kaynaklar ve ait

oldu�u toplumun ya�ay�� �ekillerinden yola ç�karak kavrayabiliriz. Her toplum

ki�iselle�tirdi�i bu sembolleri hayatlar�na birebir sokarak sonraki ku�aklara

a��lamak istemi�lerdir. Bu nedenle semboller tarihsel olay ya da efsanelerin de

izlerini ta��rlar.

Semboller, insanl�k tarihiyle ayn� ya�tad�r denilebilir. Tarih öncesi ça�lardan beri

insanlar, ya�ay�� �ekillerini, inançlar�n� ve kültürlerini sonraki nesillere aktarmak

için u�ra� vermi�lerdir. Nesillerini koruma içgüdüsüyle yap�lan bu çabada

insano�lu bilinçsizce de olsa sanat� kullanm��t�r.

Sanat kavram�n�n bilinmedi�i dönemlerde bile ilk insanlar�n yapm�� oldu�u duvar

resimleri veya av aletleri incelendi�inde, sonraki ku�aklara bu sembolle�tirilmi�

i�aretlerle bir �eyler anlatmak çabas�nda olduklar� gözlenir. Ayn� zamanda bu

semboller onlar�n hayatlar�n� kolayla�t�racak ipuçlar�n� da ta��maktad�r. Bu

semboller, inançlar�, inançlarla beraber, sosyal yap� ve ya�ay�� �ekillerinin

birle�mesi sonucu hikayeleri, efsaneleri ve mitolojileri do�urmu�tur. Toplumlar�n

ve uygarl�klar�n kurulmas�, inanç kavram�n�n geli�mesi ve yaz�n�n bulunmas�;

mitolojik hikaye ve sembollerin günümüze kadar gelmelerini sa�lam��t�r.

2

Her uygarl�k, kendi inanç ve kültürünü yans�tan birçok sembole sahiptir. Bu

semboller nitelik aç�s�ndan bask�n ya da bask�n olmayan karakterlerden olu�ur.

Bask�n karakterdeki semboller günlük hayatla fazlas�yla etkile�im içinde olan,

tinsel kavram olarak en yüksek rollerde bulunan, bazen tanr� olarak adland�r�lan

sembollerdir. Zamanla bu özelliklerini yitirmi� olsalar da, geçmi�teki

konumlar�ndan dolay� mimaride, sanatta, edebiyatta ve daha birçok alanda

kullan�larak ölümsüzle�tirilmi�tir.

Ölümsüzle�tirilmi� sembollerin ço�u tüm uygarl�klarda ve kültürlerde bulunan

ortak karakterlerdir. Ancak bu semboller her kültürde ayn� fikri ve dü�ünceyi

vurgulamaz, farkl� anlamlarda da yorumlanabilir. Bu ba�lamda verilecek en

önemli örnek "Ejderha" d�r.

Ejderha, sembol ve motif olarak bütün kültürlerde bulunmaktad�r. Baz�

kültürlerde güç ve bereket verdi�ine inan�lm��, baz� kültürlerde ise korkulan,

kötülü�ü temsil eden bir karakter olmu�tur. Ejderha motifi ço�unlukla dekorasyon

amaçl� olarak, mimaride, duvar süslemelerinde, yöresel k�yafetlerde, sava�

aletlerinde ve bayraklarda kullan�lm��t�r. Özellikle Asya kültürünün önemli bir

parças� olmas� nedeniyle, birçok Uzakdo�u ülkesinin tüm kültür ve sanat

alanlar�nda ortaya ç�km�� ana figürlerin ba��nda gelir. Ejderha, minyatür resimler

ve minyatür i�lemeler olarak yayg�nla�m�� olmas�n�n yan� s�ra, üç boyutlu olarak

plastik sanatlarda, duvar panolar�nda, edebiyatta, müzikte ve sinemada da ön

plana ç�km��t�r.

3

I.BÖLÜM

EJDERHA SEMBOLÜ

1.1.EJDERHA'NIN TANIMI

Bir mitoloji ya da masal kahraman� olarak bilinen Ejderha, kültürlere göre

farkl�l�klar göstererek kar��m�za ç�kmaktad�r. Ço�u kültürde tanr� olarak

nitelendirilmi� olan ejderha, bazen iyi güçleri oldu�una inan�lm��, bazense

kötülük habercisi olarak korkulmu� bir semboldür. �nsanlar�n hayal dünyas�nda

mistik bir yer edinmi� olan bu figür, eski tarihlerden beri gerek güç, gerek

korunma gerekse inanç nedeniyle insanlar taraf�ndan ölümsüzle�tirilmi�tir.

“Çe�itli hayvanlar�n özelliklerini bünyesinde toplayan ve bundan

dolay� bütün hayvanlar�n gücünü ve niteliklerini toplu olarak

sembolize eden; timsah, y�lan ya da kertenkeleden köken ald���na

inan�lan bir figürdür. Uzakdo�u’da uzun ömürleri ve büyü güçleri

nedeniyle bilgeli�in sembolü olarak da görülmektedir.”

( Telesco, 1995; 21-44.)

Ejderha’n�n günümüzde de popülaritesini sürdürmesinin nedenlerini ara�t�racak

olursak, öncelikle ejderhan�n ne oldu�u ile ba�lamal�y�z. Ejderha, her insan�n

kendi kültüründe ve bulundu�u co�rafyada �ekil, özellik ve güç bak�m�ndan

farkl�l�klar gösteren bir mitolojik semboldür. Bu mitolojik sembol üzerinde

durulacak çal��mada, genel olarak ejderhan�n tan�m�na ve Çin kültüründeki yeri

4

ile günümüzde nas�l kullan�ld���na de�inilerek, Çin Mitolojisindeki bu önemli

figürün ça�da� seramik uygulamalar�n�n yorumlamas� yap�lacakt�r.

1.1.1.Sözlük Tan�m�

Birçok dilde ve mitolojide geçen ejderhan�n sözlük tan�m� �öyledir:

“Ejder ya da ejderha (Farsça) (Fr. �ng.Dragon.)Yarasa kanatl�, aslan pençeli,

dikenli kuyruklu, derisi pullu, a�z�ndan ate� saçan efsanevi canavar. Büyük

y�lan.”1

“Türlü biçimlerde tasarlanan korkunç bir masal canavar�, dragon.”2

1.1.2.Ansiklopedik Tan�m�

Hayal gücüyle yarat�lan baz� masal varl�klar�na ejderha denilmi�tir.

“Tarih öncesi ejderhay� and�ran dev sürüngenler konusunda hiç bilgi

yokken bile bu yarat�klar�n varl���na inan�l�rd�. Yunanca’daki

"Drakon" sözcü�ü ba�lang�çta her türlü büyük y�lan için kullan�l�rd�.

Mitolojideki ejder de, sonradan çe�itli biçimlere bürünmekle birlikte

özünde y�lan olarak kald�.” (AnaBritannica,1986 C:8, 55-2)

1 TDK Türkçe Sözlük, 19882 TDK Türkçe Sözlük, 1974

5

1.1.3.Mitolojik Tan�m�

“Bütün milletlerin masal dünyas�nda yer alan, bazen aslan gövdeli,

y�lan kuyruklu, bazen kanatl� ve uçabilir tasvir edilen ola�anüstü

hayvan. (Ejderhan�n daha çok eski Babil inançlar�ndan ortaya ç�km��

masallardan türedi�i, her milletin hayal gücüne göre biçimlendi�i

ileri sürülmektedir.)” (Meydan Larousse, 1969 C:4)

Ejderhalar, bütün fantastik ve mitolojik yarat�klar içerisinde en gizemli ve güçlü

yarat�klar olarak yer alm��lard�r. �ekil olarak dinozorlarla benzerlik göstermeleri

nedeni ile gerçekten bir zamanlar ya�am�� olabilecekleri dü�üncesi, insanlar

üzerinde ejderhan�n mistikli�ini yüzy�llard�r korumas�n� ve popülerli�inin

devam�n� sa�lam��t�r. Tam olarak nas�l yarat�klar olduklar�n�n anla��lamamas� da

merak konusu olarak kalm��, sanatta ve edebiyatta merak uyand�ran bir konu

olmas�na etki etmi�tir.

1.2.M�TOLOJ�LERDE EJDERHA SEMBOLÜ

�nsanlar co�rafi ve sosyal ko�ullar�n bir sonucu olarak Zoomorfik evrede

hayvanlar� tanr� olarak kabul etmi�lerdir. Daha çok memeli hayvanlarla ilgili

mitolojik motifler olu�turan insano�lu, zengin dü� gücü sayesinde, çe�itli

hayvanlardan ortak izler ta��yan ve gerçekte var olmayan, do�aüstü hayvanlar�n

da tasarlanmas�na neden olmu�tur. �nsanlar, bu mitolojik hayvanlar�n yan�s�ra,

yak�n ili�kide bulunduklar� sürüngenler, bal�klar ve kanatl� hayvanlarla da ilgili

6

zengin mitolojik motifler yaratm��lard�r. Bu mitolojik motiflerin en önemli

örneklerinden biri ejderhad�r.

1.2.1.Çin Mitolojisinde Ejderha Sembolü

Çin mitolojisi nerdeyse tamamen ejderha sembolü üzerine kurulmu�tur. Çince’de

ejderhaya "LONG" ya da “LUNG” denir. Çin mitolojisinde �rmak, göl ve

okyanuslarda ya�ayan, göklerde görünen dev yarat�k diye tan�mlan�r. �lk

atalar�n�n bir ejderha oldu�unu dü�ünen Çinliler, imparatoru da ejderhan�n

gücüyle özde�le�tirmi�ler, 9 ejderhal� elbise giyme ayr�cal���n� sadece ona

vermi�lerdir. Ejderhalar�n bilgelik ve gücü temsil etmelerinin yan�nda dönü�üm

ve geli�im ö�retmenleri olmalar�, bütün hayat�n bir ejderhan�n nefesiyle ba�lamas�

gibi anlat�lar, bu iç içe geçmi�li�i vurgulamaktad�r.

“Ba�lang�çta bir ya�mur tanr�s� olan LONG, Avrupa

mitolojisinde kötülükle özde�le�tirilen ejderhan�n tersine,

göksel iyili�in ve verimlili�in simgesidir. Eski Çin’de evrenin

yarat�l��� ile ilgili 4 ejder tan�mlan�r:

�Gökyüzü ejderhas� T�AN LONG

�Gizli hazine ejderhas� FU ZANG LONG

�Su yollar�na hükmeden yeryüzü ejderhas� D� LONG

�Ya�mur ve rüzgarlar� yöneten ruhlar ejderhas� SHEN LONG

Yayg�n inan��a göre yaln�zca son iki ejder çok önemlidir.

7

Bunlar zamanla LONG WANG yani ejder krallar ad� verilen

tanr�lara dönü�mü�lerdir. Dört okyanusta ya�ayan bu

tanr�lar ya�mur ya�d�r�r ve denizcileri korurlar.”

(AnaBritannica, 1986. C:14 .579-3)

“Çin Mitolojisinde çok s�k rastlanan ejderha, pek çok tür hayvan�n bir kar���m�

olarak bir devenin bas�na, bir erkek geyi�in boynuzlar�na, bir canavar�n gözlerine,

bir ine�in kulaklar�na, bir y�lan�n boynuna, bir midyenin göbe�ine, bir sazan

bal���n�n pullar�na, bir kartal�n pençelerine ve bir kaplan�n ayaklar�na sahiptir.

Kafas�n�n üzerinde “Chi’ih muh” denilen büyük bir parça vard�r. Gövdesi birle�ik

üç bölümden �ekillenmi�tir. Gövdesinde 117 adet bulunan pullardan 81 tanesi iyi

(yang) etki gösterirken, 36 tanesi ise kötü (ying) etkiyle doludur. Böylece ejderha

hem biraz koruyucu hem de biraz yok edicidir. Boyun alt�ndaki pullar� terstir ve

her bir aya��nda be� adet parmak bulunur. Bir erkek ejderha di�isinden, tepesine

do�ru giderek incelen dalgal� bir boynuzla ayr�l�r. Ayr�ca di�i ejderhan�n burnu da

düzdür. Kanatl� ejderhalar oldu�u gibi, at-ejderha, bo�a ejderha, köpek-ejderha,

kurba�a-ejderha ve bal�k-ejderha’da vard�r. Ejderhalar�n en önemli dü�man� belki

kapland�r ama mitolojide kaplan ba�l� ejderhalara da rastlan�l�r. Görüldü�ü gibi

ejderhalar di�er hayvanlara da dönü�ebilirler.”1

Çin kültürünün önemli bir parças� olan ejderha, köklü Çin mitolojisinde tanr�

sembolü olarak yer alm��, tarih boyunca Çin edebiyat� ve sanat�nda s�kl�kla

kullan�lm�� bir figürdür. Gök tanr�lar� olarak bilinen Ejderhalar (LONG), �.Ö.

6.y.y.'a de�in ya�mur ayinlerinde bir dansç� alay� taraf�ndan canland�r�l�rd�.

1 MACKENZIE, Çin-Japon Mitolojisi, 1996; 49-80.

8

Geleneksel Çin topluluklar�nda talih getirmesi amac�yla bugün de benzer danslar

çe�itli kostümlerle drama edilerek sergilenmektedir.

1.2.2.Türklerde Ejderha Sembolü

“Ejderha eski Türkçe metinlerde, ”kök-luu, büke, evren, nek, ab�rga

“gibi isimlerle bilinmektedir. Araplar, Osmanl� ça��na kadar “nihang

“ daha sonralar� “tannin,” Mo�ollar, “moghur,” �ranl�lar “

ejderha” demi�lerdir.”

(Deniz, Anadolu-Türk Dokumalar�)

“Kaynaklarda Orta Asya’da do�uda ya�ayan Türklerde “büke, evren, nek” su

kaynaklar�n� ve bulutlar� temsil etmekte olup, astroloji ile ilgilidir. Çin ve Uygur

kozmolojisinde dört yön hayvan simgesiyle gösterilmektedir. Türk Budist

metinlerinde “kök-luu” gök gürültüsü ve ya�mur sembolü olup, hükümdar ile

özde�le�tirilmi�tir. Ejder Orta Asya’da gece ile gündüzün meydana gelmesini

temin eden, dünyan�n dönmesini sa�layan, iyilik, kötülük, kahramanl�k

sembolüdür. Orta Asya inan���nda ejder çift olarak veya çift ba�l� sembollerle

kozmik bir t�ls�md�r ve Gök kubbenin en alt�ndaki Ç��r� ( çark) s�n� (felek) bir çift

semavi ejder çevirmektedir. Gücü, gök gürültüsü ve ya�muru sembolize

etmektedir.

Hz.Musa’n�n bastonu ejder �eklini alarak Allah’�n mucizesini insanlara

9

göstermi�tir. Göktürk Ka�an� Kültigin’in M.S.732 de diktirdi�i Orhun

An�tlar�’nda, Uygur Bilge Ka�an An�t�’nda ejder bekçilik yapmaktad�r.”1

“Ejderha motifi Türk sanat�nda da Hint ve Çin sanat� kadar yayg�nd�r .Türk

Mitolojisinde, büyük y�lan biçimli olarak betimlenen ejderhalar�n, üçten yediye

kadar de�i�en say�larda ba�lar� bulunmaktad�r. Yedi ba�l� ejderha anlam�na gelen

“büke” sözcü�ü Yakut Türkleri taraf�ndan önemli ki�ilere unvan olarak verilir.

Baz� hikayelerde, insan eti yiyen ejderhalar�n varl���ndan söz edilir. Bu

ejderhalar�n kuyular�n diplerinde saraylar� oldu�u dü�ünülür ve genç k�zlar� bu

kuyulara kaç�rd�klar�na inan�l�r.

Ejderha Türk mitolojisinde zaman zaman dünyay� ta��yan bir hayvan olarak da

kabul edilmi�tir. Dört yön ile ili�kisi oldu�u dü�ünülmü� ve gök ile yer-su

kültlerinin varl���na dayanarak astrolojiyle ili�kili farkl� sembolik anlamlar

yüklenmi�tir. Türklerde bir ejderha kültünden söz edilebilir. Ejderhalar�n, karanl�k

yer ejderi, gök ejderi, sar� ejder, a�aç ejderi ve k�rm�z� ejder gibi tipleri

bulunmaktad�r. Kökenini timsahtan ald��� ileri sürülür.”2.

“Ejderha, Eski Türklerin “12 Hayvanl� Takvimi”nde de yer alm��t�r.”

(Turan, 1941; 1-139)

“Uzakdo�u’nun, Çin sanat�n�n tipik hayvan� ejderha ya da ejderler, farkl� bir stil

ve semboller dünyas� ile ilgili olarak Selçuk sanat�na da girmi�tir. Anadolu Selçuk

1 ES�N, �slamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve �slam’a Giri�, 1978, 49-532 ÇORUHLU, Türk Sanat�nda Hayvan Sembolizmi, 1995; 1- 286

10

sanat�nda ejder figürleri oldukça yayg�nd�r. Bilhassa ta� ve alç� kabartmalarda

görülürler. Ejderlerin genellikle çift te�kil etmesi, birçok örneklerde aslan ve

sfenks kuyruklar� veya çift ba�l� kartallar�n kanat uçlar�nda bulunmalar�, bazen de

insan ba��, bo�a ba�� veya hayat a�ac� ile birle�meleri dikkati çeken özellikleridir.

Takvim hayvan� ve gezegen sembolü olarak kullan�lan ejderler daha da girift bir

gurup meydana getirirler.”1

1.2.3.Di�er Kültür ve Mitolojilerde Ejderha Sembolü

Ejderhalar ve büyük y�lanlar, tarih boyunca hayat�n ba�lang�c�nda ya da büyük

dönemeçlerde ba�lat�c� ve destekleyici bir rol oynam��lard�r. Bütün kadim

kültürlerde, büyük, tüylü, uçabilen bir y�lan ya da ejderha, hayat�n nedeni olarak

sayg� görmü�tür.

Bat� ejderhalar�, Aziz George’a2 mal edilen hikaye nedeniyle, ac�kt�klar�nda insan

bile yemek zorunda kalan canavarlard�r. Hikayeye göre Aziz George

Kapadokya’da bir kasabaya gelir. Kasabadaki halk, bir süvari(chevalier-�övalye)

olan Aziz George’a ejderhan�n sürüdeki bütün koyunlar� bitirdi�ini, �imdi de genç

prensesi kurban olarak istedi�inden bahsederler. Aziz George, kalkan� ve uzun

m�zra��yla ejderhay� yenerek kasabay� kurtar�r. Bu olay�n prensesle bir ilgisi

yoktur, zor durumdakine yard�m etmenin erdemini sembolize eden bu hikaye,

neredeyse bütün H�ristiyan �övalyelerin, özellikle kalkanlar�na ejderha sembolü

i�letmelerine neden olmu�tur.

1 (ÖNEY, Anadolu Selçuk Sanat�nda Ejder Figürleri. 1969)2 Aziz George; St.George (Aziz George) Oset Nart destanlar�nda ve Oset dininde erkeklerinve gezginlerin koruyucusu kutsal ki�ilerden biri.

11

Ejderhan�n bat�daki olumsuz imaj�nda kilisenin bu hikayeyi abartmas� ve �ncil’de

birçok olumsuz ifadenin yer almas� kadar, Beowulf adl� anglo-sakson

efsanesindeki kahraman�n ejderhayla yapt��� sava�, Leviathan efsanesi, Loch Ness

canavar� gibi birçok halk öyküsünün de etkisi vard�r. Asl�nda Eski Ahit’te de,

Kuran-� Kerim Araf Suresi 107 ve �uara 32’de de, Hz. Musa’n�n asas�n�n bir

ejderhaya dönü�erek, büyük bir büyü gücü verdi�i ve bunun ona güven sa�lad���,

hatta hayat�n� kurtard��� yer almaktad�r. Buna ra�men kilise, bütün H�ristiyanl�k

öncesi güç sembollerine yapt��� gibi, özellikle �skandinav mitolojisinde olumlu

bir imaj� olan ejderhay� da, çirkin, korkunç ve tehlikeli bir figüre dönü�türmek

için özel bir gayret göstermi�tir. Oysa Bat�-d���ndaki uygarl�klarda ve özellikle

Çin’de,ejderhan�n olumlu özellikleri sonuna kadar korunmu�tur.

Sümer tanr�s� Ea, o�lu Marduk’a �ifa büyüsü için bir ejderhadan yard�m almas�n�

önerirken, Pagan inanc�1 ve Wicca ejderha enerjilerini pratik ritüellerde

kullanm��, Quatzlcoatl Güney Amerika’da, Gökku�a�� Y�lan� Aborjinlerde, tüylü-

büyük-göksel bir y�lan neredeyse bütün mitolojilerde, hayat�n ve e�er bu hayat

biterse ba�layacak olan yeni hayat�n ve yarat�l���n kurucusu olarak hep

kutsanm��t�r.

Gnostikler2 kanatl� y�lan�n kozmostaki ar�nd�r�c�, yenileyici ve diriltici vas�flar�

temsil ettiklerini dü�ünmü�ler, hermetik ö�retide3 kanatl� ve kanats�z ejderhalar

çok kullan�lm��t�r. Astronomi-astroloji ise Draco(Ejderha) ad�n� kuzeyde ve hiç

1 Pagan �nanc�; Tek tanr�l� dinden uzak olan ve çok farkl� uygulama ve ibadetler içeren dinleri kapsayangeni� bir din bilimleri terimidir.2 Gnostik; ruhani konulara ve/veya gizli ilimlere ait bilgiye ve bu bilginin maddi dünya'ya hükmetmeyimümkün k�laca��na ili�kin inanç merkezinde geli�en disiplinlerin genel ad�.Gnostikler de bu disiplineinananlar.3 Hermetik Ö�reti; Eski M�s�r’da ya�am�� bilge Hermes-Thot’un (Trismegistus) ö�retisidir.

12

batmayan bir tak�my�ld�za vermekle baz� bilgileri aç�klay�p, baz�lar�n� örtmü�tür.

Yunan mitolojisinde ejderha ile ilgili, di�er toplumlar�n inançlar�yla paralellik

gösteren öyküler anlat�l�r. “Ekhidna” ad� verilen ejderhan�n yeralt�nda ve

yeryüzünde ne kadar korkunç köpek ve canavar varsa, hepsini yaratt���na inan�l�r.

Lerna Ejderi adl� dokuz kafal� bir y�lan ejder vard�r. Herakles’in onun zehir saçan

kafalar�n� kopard���na ve ölümsüz olan bir kafas�n� da bir kayan�n alt�na

gömdü�üne inan�l�r.

“Yine Yunan mitolojisinde ejder ya da y�lan anlam�na gelen Hydra;

Typhon’la Ekhidna’n�n k�z� ve Kerberos Khimaria, Phiks gibi

canavarlar�n k�z karde�i say�l�r.” (Erhat, 1993)

“Hydra, dokuz ba�l� bir ejderhad�r ve Herakles taraf�ndan

öldürülmü�tür.” (Evans, 1970)

Ejderhalar baz� mitolojilerde ya�murun ve suyun efendisi, gök gürültüsünün

tanr�s� ya da ya�murun ve suyun tanr�s� olarak an�l�rlar. F�rt�nalar ç�karan ejderha

tanr�lara da inan�lm��t�r. Baz� mitolojilerde ise “���k” tanr�s�d�r. �nan��a göre yeni

do�mu� bir ejderha; bir solucan, bir y�lan ya da bir kertenkeleden daha büyük

de�ildir. Ancak çok süratli geli�tikleri betimlenmi�tir.

“Germen kavimlerinin Nibelungen efsanelerinde ve ayr�ca Yunan

mitolojisi içerisinde korkunç ejderha motifleri vard�r ve bunlar çe�itli

kahramanlar taraf�ndan öldürülürler.” (Hançerlio�lu, 1975 1-861.)

13

“Ejderhalar bat� kültürlerinde s�kl�kla sava�ç� ki�ilikleriyle kar��m�za ç�km��t�r.

Özellikle Herakles, Sigurd gibi mitolojik kahramanlara kar�� yapt��� sava�lar ön

plandad�r. Ama öte yandan ejderha, bat� kültüründe muhaf�z olarak da bilinir.

Örne�in K�z�l Ejder Kral Arthur döneminin amblemidir.”1

1.3. EJDERHA SEMBOLÜNÜN KULLANILDI�I ALANLAR

�nsanl�k tarihinin ba�lang�c�nda, dini dü�üncenin geli�imini gösterdi�i en önemli

dönemlerden biri zoomorfik dönemdir. Bu dönemde insanlar hayvanlar� tanr�

olarak görmü�ler, hayvanlar�n kay�ts�z üstünlüklerini kabul etmi�ler ve onlara

tap�nm��lard�r. Daha sonralar� birkaç hayvan�n birle�iminden olu�an farkl�

varl�klar meydana getirmi�ler, birçok mitolojik hayvan motifi ortaya

ç�karm��lard�r. Günümüze kadar gelmi� olan mitolojik hayvanlar�n ço�u,

zoomorfizmden, insan�n kendi üstünlü�ünü kabul edip, hayvanlara da bunu kabul

ettirdi�i dönem olan antropomorfizm’e kadar olan sürede türemi�tir. Bu mitolojik

hayvanlar�; daha çok memelilerin, sürüngenlerin, bal�klar�n ve kanatl� hayvanlar�n

olu�turdu�u; ve bunlar�n en güzel, en güçlü ya da en korkutucu özelliklerinin bir

sentezi ve tümüyle insan dü� gücünün eseri olduklar� görülmektedir. Bu

özelliklerin hepsini birden içinde bulunduran mitolojik varl�k ise ejderhad�r.

Günümüzde ejderha sembolü halen kullan�lmaktad�r. Sinemada, edebiyatta,

plastik sanatlarda, t�pta, astrolojide ve daha birçok alanda ejderha, sembol olarak

kullan�lmakta ya da verdi�i anlam�n gücüyle özde�le�tirilerek yorumlanmaktad�r.

1 (WILLIS, The Hutchinson Dictionary of World Myth, 1995

14

Bu yorum geçmi� kültürlerin etkisinde kal�narak de�erlendirildi�i gibi, yeni nesil

ejderha sembollerinin de ortaya ç�kmas�yla çe�itlilik kazanm��t�r. Bat� kültüründe

korkulan bir simge olarak betimlenen ejderhan�n, bugün iyili�i temsil eden bir

varl�k olarak da tasvir edildi�i örneklerine rastlan�r. Her kültürün birbirinden

etkilendi�i ve kayna�t���, global bir olguya dönü�tü�ü günümüzde, ejderha

simgesinin de de�i�iklikler göstermesi ve kullan�ld��� alanlar�n ço�almas� do�al

bir sonuçtur.

1.3.1.Sanatta Ejderha Sembolünün Kullan�m�

Çin’den Meksika’ya, Afrika’dan Orta Asya’ya kadar her bölgenin kültüründeki

inanç ve dü�üncelerle kullan�lm��t�r. Özellikle de Asya kültürünün önemli bir

parças� olmas� nedeniyle, birçok Uzakdo�u ülkesinin kültür ve sanat alanlar�nda

ortaya ç�km�� ana figürlerin ba��nda gelen ejderha, minyatür resimler ve minyatür

i�lemeler olarak yayg�nla�m�� olmas�n�n yan� s�ra, üç boyutlu olarak plastik

sanatlarda, duvar panolar�nda ve kaligrafilerde ön plana ç�km��t�r.

Ejderha sembolü; Türk kültüründe ve yak�n kültürlerde geçmi�ten bugüne,

dokumac�l�kta s�k kullan�lan bir motif olmu�tur. Anadolu Selçuklular�’nda hemen

hemen her materyalde kullan�lm��t�r. Kayseri- Sivas Tuzhisar� Sultan Han’�n

Kö�k Mescidi üzerinde yer alan çift ba�l� ejder, Konya Kalesi’nden gelen ve

bugün �nce Minareli Medrese’de bulunan çift ba�l� ejder kabartmas�, Erzurum

Çifte Minareli Medrese portelinde hayat a�ac� ile birlikte çift ba�l� ejder, Cizre

Ulu Cami’nin ejder ba�l� kap� tokma��, ejder çörtenler evrenseldir.

15

Görsel olarak birçok ö�eden meydana gelen ve kendi aralar�nda dengeli bir düzen

olu�turan ilginç ejderha motifleri bulunmaktad�r. Farkl� dokularda birçok

hayvan�n parçac�klar�ndan olu�an ejderha, bir renk skalas� gibi geçi�ler

sa�layarak, bu düzenin bütünlü�ünü bir arada tutmaktad�r.

Ejderha, üzerinde kanat, pul, diken gibi birçok farkl� unsuru bulundurmas�, y�lan

gibi esnek, bükülebilir ve üzerinde de�i�ik parlak renkler bulundurarak tasvir

edilmesinden dolay�, dinamizmi oldukça yüksek hareketli bir motiftir. Bütün

ola�anüstü karakterlerde oldu�u gibi, ejderhan�n da a�z�ndan ate� ç�karmak ya da

dev kanatlarla uçabilir olmak gibi mistik özellikleri, kullan�lan motiflerde hareketi

destekleyici etkiler sa�lamas�na da yard�mc� olmaktad�r.

Bu aç�dan bak�ld���nda çok çe�it sunabilen, hayal gücünün s�n�rs�zca

kullan�labilece�i bir yap� ortaya ç�kmaktad�r. Böyle bir konuda, kullan�lacak

malzeme farkl�l�klar� da dü�ünülecek olursa plastik sanatlar aç�s�ndan ortaya çok

özgün biçimler ç�kacakt�r.

1.3.2.Di�er Alanlarda Ejderha Sembolünün Kullan�m�

Siyasi ve Askeri alanda;

Ejderha sembolü siyasi ve askeri alanlarda da öne ç�km��t�r. Milletlerin bayrak ve

armalar�nda, kalkan, z�rh gibi sava� aletleri üzerinde hatta paralar üzerinde

kullan�ld��� örnekler vard�r.

16

Artuklu paralar�nda ejder motifi kabartma olarak kullan�lm��t�r. �lhanl�

bayra��n�n da sembolü olan ejder, Çin’de cumhuriyetin ilan�na kadar imparatorluk

bayra��n�n vazgeçilmez bir parças� olmu�tur. �ngiltere’de Kral Arthur döneminin

amblemi olan ejderha, yine o dönem sava�ç�lar�n�n z�rh ve kalkanlar�na i�ledikleri

güç ve cesaret sembolüdür. Günümüzde Galler’in ulusal simgesidir ve bayra��nda

bulunmaktad�r.

Astrolojide;

Astrolojide, Draco ya da Ejderha tak�my�ld�z�, modern 88 tak�my�ld�zdan

biridir. Bu tak�m y�ld�z ad�n� yunan mitolojisinde Herakles’in dövü�tü�ü

yarat�ktan alm��t�r.

Çin astrolojisinde ise antik ça� Çin takvimi esaslar� kullan�lmaktad�r. Bunun

dayand��� sistem, Ay'�n devirleri ile Güne�-Ay k�smi hareketlerine göre yap�lan

hesaplamalard�r. Bu yönden bat� astroloji sistemi ile derin ayr�l�klar� vard�r. Çin

astrolojisi yönteminde Güne� ve Ay'�n devir hesaplar�n�n yan�nda, geleneksel Çin

felsefesinin be� elementine dayanan olumlu ve olumsuz görünümler içinde, on iki

sembolik hayvan y�l� ile tan�mlanan bir sistem kullan�lmaktad�r. Ejderha da bu

sistemin içindeki hayvanlardan biridir. Buna göre bu y�lda do�an insanlar da

Ejderha burcundad�r. Ejderha burcunun özellikleri ise enerjik, kuvvetli, güç

sa�layan, ba�ar�l� ve s�n�rs�z co�kusu bulunan ki�i olarak belirtilmi�tir.

17

Alternatif t�p alan�nda;

“Ejderhalar�n kemikleri oldu�una inan�lan, fosillere ait kemiklerin

t�bbi amaçl� olarak kullan�ld�klar� görülür. Ejderhalar�n yak�nlar�nda

kesinlikle tedavi edici özelli�e sahip �ifal� otlar yeti�ti�ine inanan

Uzakdo�ulular, günümüzde halen bu otlar� t�bbi amaçl�

kullanmaktad�r. �nan��lar�nda ejderhalar, derilerini dökerler ve bazen

de kemiklerini f�rlat�p atarlar. Be� ayr� renge sahip ejderha

kemiklerinin iç organlara yönelik olarak tedavi edici etkileri

bulundu�u dü�ünülmektedir. Buna göre mavi renk kemikler karaci�er

ve safra kesesi; beyaz renk olanlar akci�er ve ince ba��rsak; k�rm�z�

renkliler kalp ve kal�n ba��rsak; siyah renktekiler böbrekler ve

mesane; sar� renk kemikler ise dalak ve mide üzerine etkilidir. Ayr�ca

ejderhan�n tükürü�ünün de tedavi edici özellikte oldu�u yayg�n bir

inan��t�r.” (Mackenzie, 1996; 49-80.)

Sümer efsanelerinde, G�lgam�� Destan’�nda, Yunanda Asklepios’da çift ba�l�

y�lan �ifa da��t�c�s� olarak betimlenmi�tir. Bugünkü Hipokrat armas� da, eski

M�s�rda en güçlü tanr�lardan biri olan y�lan figüründen türemi�tir.

18

II.BÖLÜM

M�TOLOJ�K VARLIK VE HAYVAN SEMBOLLER�N�N SANATTA

KULLANIMI

2.1.DO�U VE BATI M�TOLOJ�LER�NDE HAYVAN SEMBOLÜ

Daha önce de belirtildi�i gibi; Zoomorfizm ve antropomorfizm, insanl�k

tarihinde, dini dü�üncenin önemli geli�im gösterdi�i evreleridir. Önceleri

hayvanlar� tanr� kabul eden insanlar, zamanla kendilerini tanr� olarak ilan

etmi�lerdir. Bu a�amalarda, insan dü�üncesinin olu�turdu�u mitolojik zenginli�in

en önemli motifini hayvanlar olu�turur.

“Dinler tarihinde animizm ve totemizm birbirlerinden ayr�lmayan,

birbirlerinin içinden do�mu� ve geli�mi� dü�ünce ürünleridir.”

(Challaye, 1960)

�nsan, totem olarak kabul etti�i varl���n içinde zamanla, kutsal bir ruhun (anima)

ya�ad���na inanm��t�r. Hayvan tap�m� da bu totem anlay���ndan köken alan

oldukça eski bir inan��t�r. Birçok toplum hayvanlar� kutsal kabul etmi� ya da

do�rudan tanr� olarak benimsemi�tir. Özellikle Eski M�s�r bu konuda çok zengin

bir kaynak olu�turmu�tur.

�lk insanlar, ya�ad�klar� çevredeki hayvanlar�n gücünden ve onlar�n

y�rt�c�l�klar�ndan ba�lang�çta ürkmü�ler, bu ürküntü bir süre sonra hayranl��a

19

dönü�mü� ve sonuçta hayvanlara tap�nma �eklini alm��t�r. Bu dönem,

insano�lu’nun hayvan�n üstünlü�ünü kesin olarak kabul etti�i bir dönemdir.

“Bir hayvan�n tanr� olarak alg�lanabilmesi, hayvan�n gücü ve

hayvan�n sevimlili�i �eklinde iki temel ilkeye dayan�r. Nitekim bu

dönemde sadece güçlü ve y�rt�c� hayvanlar de�il, geyik gibi sevimli

hayvanlar da tanr�l��a yükseltilmi�lerdir. Ancak bunlar her zaman

az�nl�ktad�r.

Bunu izleyen süreçte, geli�en ve büyüyen uygarl�k ile toplumsal

ya�amdaki insan lehine olan farkl�la�malar, zoomorf tanr� inanc�n�

geriletmi� ve sonuçta yar� hayvan-yar� insan yeni tanr�lar türemi�tir.

Bu tanr�lar, hayvan�n gücü ve çevikli�iyle, insan�n zeka ve ihtiras�n�n

birle�ti�i "sfenks" özellikte varl�klard�r.” (Hançerlioglu, 1975)

Mitoloji; insanl�k tarihinde uzun bir dönem tanr� olarak kabul edilmi� hayvanlar�n

motifleri yönünden son derece zengin bir kaynakt�r. Bu mitolojik öykülerde

s�kl�kla biçim de�i�tirme, yani hayvan-insan ve insan-hayvan de�i�imleri vard�r.

Sonuçta her uygarl���n mitolojisinde, hayvanlar�n de�i�ik biçimlerde ve oranlarda

da olsa mutlaka yer ald��� görülür.

Tek tanr�c� dinler öncesi dönemde, insan ya�am�nda bir çok yönden etkili olan

hayvanlar�n, dini alandaki a��rl�klar�n�n, geli�en insan uygarl��� kars�s�nda

gerileyerek azald��� ve insan-hayvan birlikteli�inin soyut bir evreden, güçlü

ekonomik ve sosyal temelleri olan, insan�n denetimi alt�ndaki somut bir evreye

20

do�ru geçi� yapt��� görülür. Hayvanlar�n, tarih boyunca insan�n üretti�i tüm bilim

ve teknoloji ürünlerinde büyük eme�i ve katk�s� bulundu�u dü�üncesinden

hareketle, gezegenimizdeki ekolojik dengeler kadar, insan�n dü�ünsel ürünleri

olan mitoloji, destan, masal, resim, heykel ve di�er sanat dallar� için de önemli bir

hammadde kayna�� olu�turdu�u bir gerçektir.

Politeist1 dinlerin mitolojilerinde önemli yer tutan memeli hayvanlar, sürüngenler,

bal�klar, kanatl�lar ve mitolojik hayvanlar, do�u ve bat� mitolojilerinin hepsinde

de yer almaktad�r.

2.1.1.Çin Simge Ve Sembollerine Giri�

Yap�lan ara�t�rmalar sonucu Çinlilerin dü�ünce yap�s�n�n, di�er milletlerden ve

özellikle de Avrupal�lardan farkl� oldu�u yönündedir. Bütün ara�t�rmalar bu kesin

yarg�ya Çince’den yola ç�karak varm��lard�r. Çince’de ad ve eylem çekimi

bulunmaz. Sözcükler bütünüyle de�i�mez birer heceden olu�ur. Ancak bir araya

geldiklerinde yeni kavramlar olu�turan temel heceleri meydana getirirler. Dörtyüz

heceden biraz daha fazla olan bu temel heceler, Çinin baz� bölgelerinde sesleri

dört farkl� perdeden söyleme al��kanl���ndan dolay�, yaln�zca duyularak ay�rt

edilebilen dörder farkl� anlama gelerek daha da karma��kla��r.

Çince’de bir sözcü�ü hecelemek olanaks�zd�r. Bir Çinli söyledi�ini,

kar��s�ndakinin tam olarak anlamad���n� fark edince, söylediklerini avuç içine

1 Politeist : Çok Tanr�c�

21

parma��yla çizerek gösterir. Bütün çizimli anlat�mlar imgelerden olu�ur ve

tamam�yla göze hitap eder.

Resimsel anlat�m dü�üncesinden hareket ederek, Çinliler daha çok görme

duyular�n� kullan�rlar diyebiliriz, fakat Çince’de bu resimlerin her biri simgedir,

di�er dillerde oldu�u gibi sesi ta��yan i�aretler de�ildir. Çin’de simgeler, gerçek

nesneye az ya da çok benzeyen bir hayal arac�l���yla, normalde bir cümleyle de

anla��labilecek olan ama sözcüklerle söylenmek istenmeyeni dolayl� yoldan ifade

etmeye yarayan biçimlerdir.

Çince’nin bu simgesel dili sosyal hayatlar�n�n her yerine nüfuz etmi�, insanlar

aras�nda ikinci bir ileti�im türü olarak kabul edilmi�tir.

“Do�u sanat� simgelerle dile gelir ve karakteristik temalar� olan

kayalar, sular, bulutlar, hayvanlar, a�açlar, otlar sadece olduklar�

�eyler de�ildirler, daha derinliklidirler, bir anlam ta��rlar. “ “…resim

ve yaz�, biçim ve içerik birbiriyle öylesine uyum gösterir ki,

kayna��rlar.” (Preetorius, 1958)

Simge olarak kullan�lan nesneleri guruplar halinde s�n�fland�rd���m�zda, insan,

fiziksel olarak da toplumsal bir varl�k olarak da, en önemli nesnedir ve insan

elinden ç�kan her �ey de önemlidir. �nsan dünya düzeninde ilk s�radad�r. Bu görü�,

Çinlilerin dünya kavram�n�n en temel özelli�idir.

22

“Çinlilerin simgelerinin ço�u, gözle görülebilen nesnelerden olu�ur, bunlara

biçimsel simgeler denilir. Simge ve bununla temsil edilen dü�ünce genelde

birbiriyle seste�tir. Örne�in; fu, mutluluk demektir ve fu, yarasad�r. Ayr�ca yarasa

mutlulu�un simgesidir.

Kullan�lan bu simgeler ço�unlukla toplumsal ili�kilerde ön plana ç�kar. Birini

ziyarete gitti�inizde hediye götürmek Çin kültürünün de önemli bir parças�d�r.

Ancak götürülen hediye ne olursa olsun üzeri simgelerle bezenir. Bu simgeler

hediyeyi alana sözcüklerle ifade edilecek olan� betimler niteliktedir. Sözcüklerin

yetersiz hatta basit kar��land��� durumlarda simgeler en iyi anlat�m arac�d�r.

Hediyeyi alan ki�i simgeleri iyice inceler ve her ayr�nt�ya dikkat eder. Hediyeyi

veren ki�inin onun için ne diledi�i küçük ayr�nt�larda gizlidir. Bazen paket

ka��d�nda bile dilek ve görü�ler simgelerle betimlenebilir. Paketlerdeki temel fon

renkleri bile birer simgedir.”1

Simgesel ileti�imin bu denli yo�un olmas�, sanat ve edebiyatta da sade simgeler

alt�nda derin anlat�mlar�n kullan�lmas�n� fazlas�yla etkilemi�tir.

2.1.2.Çin Simge Ve Sembollerinde Ejderha

Çin Ejderha sembolü, iyi huy, do�al güç ve verimlili�in simgesidir. MÖ 206 –

MS 220 y�llar� aras�ndaki Han Hanedan�’ndan itibaren, ejderha “Gö�ün O�lu

�mparatoru”nun da simgesi olmu�tur. Çin kültüründeki “360 Pullu Hayvan�n”

birincisi ve Çin burçlar ku�a��n�n be�inci hayvan�d�r. Yönlerin dört yarat���ndan

1 WOLFRAM, Çin Simgeleri Sözlü�ü, 2000

23

biri olan ejderha sembolü, güne�in do�du�u yer, verimlilik, bahar ya�murlar� ve

Çin’de ya�mur bölgesi olan do�u ile ba�da�t�r�l�r.

Çin simgelerinde ejderha dört türden olu�ur. Bunlar; gö�ün yeniden hayat veren

gücünü simgeleyen gök ejderhalar�, ya�murun ya�mas�na neden olan ruh

ejderhalar�, nehir ve derelere hükmeden yeryüzü ejderhalar� ve hazineleri

koruyan, büyük denizlere hükmeden gizli hazine ejderhalar�d�r. Çinlilerin tanr�

sayd�klar� ejderha simgesi, sosyal ya�amlar�nda, hasat mevsiminin

belirlenmesinden, yeni do�an çocuklara verilecek isimlere kadar her �eylerini

etkilemi�tir.

Sadece normal halk ve köylülerde de�il, üst s�n�flara ait ki�ilerde de anlam

aç�s�ndan önemli yeri olan bir simgedir. Üst s�n�flarda bulunan ki�ilerin giysileri

üzerindeki ejderha pençesi say�s�, ki�inin rütbesini göstermektedir.

24

III.BÖLÜM

Ç�N M�TOLOJ�S�NDEK� EJDERHA MOT�F�N�N ÇA�DA� SERAM�K

B��MLERDE YORUMLANMASI

Seramik; toprak, su ve ate� üçlemesi olarak genel bir tan�mlama alt�na al�nabilir.

Asl�nda bu tan�mlaman�n alt�nda yatan temel anlam, bu üç ana ö�enin kendileri

aras�nda olu�turdu�u azl�k çokluk kombinasyonlar�ndan ç�kan etkilerdir. Her

birinin içindeki oran ve türlerin de�i�mesi yeni etkileri yaratan s�n�rs�z birle�imler

olu�turmaktad�r.

�nsano�lu ile ayn� ya�ta say�labilecek olan seramik, gelenekselli�inin ve

endüstriyel özelli�inin yan�s�ra, sanatsal özelli�i de yüksek olan bir materyal

olarak di�er sanat dallar� aras�nda kendine sa�lam bir yer edinmi�tir. Geli�mekte

olan di�er sanat dallar� gibi, kendi bütünlü�ü içerisinde bir anlam ta��ma kayg�s�

edinmi� olan seramik, geçmi�ten bugüne kadar olan süreç sonunda bir anasanat

dal� olmu�tur. Sanat�n her dal�nda oldu�u gibi seramik sanat�nda da “Sosyal

olgular-Estetik kayg�” ili�kisi olu�mu� ve seramik giderek daha özgün bir hal

alm��t�r.

1960’l� y�llar�n sonunda sanat dünyas�nda tümüyle yeni bir anlay�� olarak ortaya

ç�kan “Kavramsal Sanat” ak�m�, seramik sanat�nda da köklü de�i�imler

gerçekle�tirmeye ba�lam��t�r. Bütün sanat dallar�nda oldu�u gibi, seramikte de

yap�lan i� de�il, anlatt��� dü�ünce a��rl�k kazanmaya ba�lam��t�r. Bu dönem

serami�in kullan�m arac� olmaktan tamam� ile ayr�ld���, i�levselli�inin az

25

bulundu�u ya da hiç bulunmad���, sadece bir “öz” bar�nd�ran formlara dönü�meye

ba�lad��� dönemdir.

Bu dönemle birlikte, ilk ba�taki çömleklerin yap�l�� amac�, yöntemleri, duygusu,

dü�üncesi ve evrensel geçmi�i, özgürlük aray��� ile beraber günümüzdeki ça�da�

seramik sanat�n�n temelini olu�turmu�tur.

Bu genel tan�m; ara�t�rmada sergilenen ça�da� Çin ejderhas� seramik soyut

formlar�n�n dayana��n� da olu�turmu�tur. Rapor kapsam�nda sunulan tüm

tasar�mlar seramik sanat�n�n estetikli�ini, yap�sal niteliklerini ve di�er sanat

dallar� aras�ndaki özgün karakterini de temel alm��t�r. Yap�lan formlarda

olu�turulan kurgusal düzen, yöntem ve malzemeler aç�s�ndan di�er sanat

dallar�ndan ayr�lmakta, çe�itlilik aç�s�ndan geni� bir yelpaze sunmakta ve ça�da�

birer olu�um sergilemektedir.

Ça�da� seramik sanat�ndaki bu olu�umun temeli; sanatç�n�n kendi dü�ünselli�ini

tasar�ma dönü�türüp, serami�in kendi s�n�rlar�n� da zorlayarak, farkl� malzemeleri

de kullanabilme özgürlü�ü ile birlikte, istedi�i �ekli ortaya koyabilmesidir. Bu

s�n�rs�z kombinasyon içerisinde estetik kayg�y� tamam�yla hisseden sanatç�,

olu�turaca�� form için kendisine gerekli yöntem ve malzemeleri seçerek, eserin

yap�lanmas�nda kendi estetik anlay���n� da yans�tan soyutlamalar sunabilmektedir.

Bu soyut anlat�m �ekli, sanatç�n�n tasarlam�� oldu�u eserin, bir ana fikir ile, yine

sanatç� taraf�ndan yüklenen içerik ve öz sentezinin, biçimle d��a vurulu�udur.

�çerik, öz ve biçim, soyutlama kavram�n�n temelidir; sac aya��d�r.

26

Çin ejderhas�n�n geleneksel yap�s� d���nda, farkl� �ekiller ile içinde bar�nd�rd���

karakteristik yap�s�n�, günümüze özgün ejderha formlar�na çevirmek bu

ara�t�rman�n ana fikrini olu�turmaktad�r. Eski-yeni özde�le�mesi ile günümüzde

Çin ejderhas�n�n bilinen d�� görünü�ü yerine, daha az bilinen manevi güçlerini ve

mitolojik özelliklerini ön plana ç�karan tasar�mlar kurgulanm��, her biri farkl�

biçimler ile ortaya koyulmu�tur.

Anlat�m� biraz daha açmak gerekirse biçim; bir nesnenin kendi hali veya sonradan

olu�mu� olan yap�sal d�� görünü�ünün tamam�d�r. Sanatta ise; dü�ünce yoluyla

olu�turulmu� kavram ya da kavramlar�n, kurgusal olarak nesnel bir hale

getirilmi�, o dü�ünceyi destekleyen ve tan�mlayan d�� görünü�üne verilen add�r.

Daha kapsaml� bir ba�ka kullan�m�ysa, “bir nesnenin mekan içindeki üç boyutlu

uzant�s�n� tan�mlayan ve nesnenin daha çok dokusal, yüzeysel ö�elerini, kütlesini

ve genel siluetini anlatan olu�um”1 �eklindedir.

Buradaki olu�um kavram� eserin içerik ve özünü olu�turmaktad�r. �çerik ve öz,

biçimin tek ba��na bir anlam yükleyemedi�i görsel bütünlü�e, sanat eseri de�erini

yükler. Adnan Turani içeri�i �öyle aç�klamaktad�r:

“bir sanat eserinde betimlenen olaylar�n, aktar�lan bilgilerin tümü.”

(Turani, 1998)

1 Eczac�ba�� Sanat Ansiklopedisi, 1997

27

Bu anlat�ma göre denilebilir ki içerik, sanat eserinde ne anlat�ld���n� vurgulayan

bir kavramd�r. Biçim ise anlat�lmak istenenin nas�l fiziki olarak ortaya

koyuldu�udur.

Öz ise; anlat�lmak istenen bu olu�umun, biçim ve içerik bak�m�ndan, izleyen

taraf�ndan kendi dü�ünce yap�s� ve o güne kadar edinmi� oldu�u bilgi birikimiyle

süzüp ald��� ya da almak istedi�i iletidir. S�tk� M. Erinç “öz” ü sanat eserinin bir

boyutu olarak görür ve �öyle devam eder:

“Öz; sanatç�n�n eseriyle al�c�lar�na vermek istedi�inden çok,

al�c�lar�n�n o eserden edindiklerini tan�mlar. Bu boyut, deyi� yerinde

ise al�c�n�n o eserden elde etti�i “k�ssadan hisse” dir.” (Erinç, 1998)

Bütün sanat dallar�nda dü�üncede olu�turulmu� ve her biri için kendine özgü

düzenler ile kurgulanm�� olan sanatsal eserler, içerisinde ta��d��� içerikle birlikte

izleyicilere biçim yolu ile anlat�lmaktad�r. Her sanat dal�nda oldu�u gibi,

seramikte de bu do�rultuda aç�klanabilir.

Bu ba�lamda ara�t�rmada sunulan örnekler kendi içlerindeki ve birbirleri

aras�ndaki kurgusal düzenleri ile yorumlanmal�d�r. Çin’deki ejderha

tasvirleri, seramik formlarda soyutlama yap�lmaks�z�n, anlat�ld��� �ekilde

somut fiziksel özellikleri ile betimlenmi� ya da sadece dekoratif bezeme

�eklinde resmedilmi�tir. Bu ara�t�rma kapsam�nda tasarlanan ejderha

motifleri ise, ejderhan�n Çin mitolojisindeki yeri, anlam� ve anlatt��� temel

dayana�� merkez alarak yap�land�r�lm��, ejderhan�n fiziksel yap� ve özelli�i

28

bu anlat�mda daha arka planda tutulmu�tur. Soyut ça�da� anlat�m

kuramlar�na göre düzenlenen bu ara�t�rmadaki ejderha formlar�, anlat�lmak

isteneni al�c�ya direk sunmak yerine, mitolojideki ejderhay� bilme,

ejderhan�n anlat�lardaki manevi gücünü kavrama ve ona göre yorum

yapmaya yönlendirmektedir. Bunu sa�layabilmek amac�yla ara�t�rman�n

ba��nda Çin mitolojisindeki ejderha tüm yönleriyle kapsaml� bir �ekilde

bilimsel bilgi olarak sunulmu�tur.

Tez kapsam�nda yap�lan seramik Ejderha soyutlamalar�, bu bilimsel bilgiler

do�rultusunda ve kavram-biçim ili�kisi göz önünde tutularak tek tek

yorumlanm��, foto�raflar�yla birlikte sunulmu�tur.

29

3.1. EJDERHA MOT�F�N�N ÇA�DA� SERAM�K UYGULAMALARININ

YORUMLANMASI

30

Resim 1 “Long-Sun” “Güne� Ejderhas�”

31

Resim 2 “Long-Sun” “Güne� Ejderhas�”

32

3.1.1. Form 1

Do�u ve bat� mitolojilerindeki ejderhalar, anlam aç�s�ndan farkl�l�klar

göstermektedir. Bat�n�n ejderhalar� karanl�k güç ve kötülükle ba�da�t�r�l�rken,

do�u ejderhalar� bereketi, iyiyi ve ayd�nl��� temsil etmektedir. Ayd�nl���

simgeleyen do�u ejderhas� ve do�unun betimleyicisi olan “güne�” , “Long-Sun”

isimli bu eserde simgesel anlamlar� ve özgün nitelikleriyle çal���lm��t�r. Güne�in

ve do�u mitolojilerindeki ejderhan�n ortak simgesi olan ayd�nl�k ve bereketlilik,

gerek serami�in formu, gerekse yüzeyindeki sagar pi�iriminin olu�turdu�u çe�itli

ton farkl�l�klar�yla vurgulanm�� olarak kar��m�za ç�kmaktad�r. (Resim 1-2)

Teknik olarak elle �ekillendirme yöntemi kullan�lan eser, �amotlu çamur ile

çal���lm��t�r. Uygulamadaki renk efektleri, 950°C derece elektrik f�r�n�nda, yine

seramikten özel olarak haz�rlanm�� konteyn�r içerisinde Sagar pi�irimi yap�larak

sa�lanm��t�r.

Form 35 cm yüksekli�inde, 57 cm uzunlu�unda ve 15 cm geni�li�indedir.

33

Resim 3 “Long-Qua” “Bahar Ejderhas�”

34

Resim 4 “Long Qua” “Bahar Ejderhas�”

35

Resim 5 “Kompoziyon”

36

Resim 6 “Kompozisyon” Detay

37

3.1.2. Form 2

Çin kültüründe; bahar�n geli�i ve bereketin topra�a dü�mesi ejderhan�n bahar

ya�murlar�n� ba�latmas�yla betimlenir. Mitolojide dört mevsimin en önemlisi

bahar olarak görülür ve günümüzde de çe�itli törenlerle kutlan�r. Bahar

mevsiminin önemi, dört mevsim içindeki ayr�cal���, “Long-Qua” isimli bu form

üzerinde, yine do�unun simgesi güne�in bölünmü� dört e�it parças�ndan birisi

olarak yorumlanm��t�r. Ayr�ca ejderha, Çin’de yönlerin dört yarat���ndan da

biridir ve form bu niteli�i de bar�nd�rmaktad�r. Üzerindeki renk efektleri ve

formun yap�sal benzerli�i göz önüne al�narak; “Long-Sun” isimli eserle birlikte

sergi düzenlemesi yap�lacak olan bu seramik yorum, olu�acak kompozisyon

dahilinde soyut bir Çin ejderhas� da olu�turacakt�r. (Resim 3-4-5-6)

Teknik olarak elle �ekillendirme yöntemi kullan�lan eser, �amotlu çamur ile

çal���lm��t�r. Uygulamadaki renk efektleri, 950°C derece elektrik f�r�n�nda, yine

seramikten özel olarak haz�rlanm�� konteyn�r içerisinde Sagar pi�irimi yap�larak

sa�lanm��t�r.

Form 57 cm yüksekli�inde, 36 cm uzunlu�unda ve 15 cm geni�li�indedir.

38

Resim 7 “Di-Long” “Sular�n Ejderhas�”

39

Resim 8 “Di-Long” “Sular�n Ejderhas�”

40

3.1.3. Form 3

Akarsular�n, �rmaklar�n, denizlerin, göllerin, okyanuslar�n hatta ya�murlar�n

tanr�s� olarak bilinen Çin ve do�u ejderhalar� k�saca su ile ili�kilendirilmektedir.

“Di-Long” isimli bu eserde suya dü�en bir damlan�n b�rakt��� da��lma ve

dalgalanma sonucu olu�an soyut bir ejderha formu çal���lm��t�r. (Resim 7-8)

Elle �ekillendirme tekni�iyle çal���lan form, �amotlu kilden olu�turulmu�, daha

sonra döküm kili ile astarlanm��t�r. Bisküvi pi�iriminin ard�ndan 1020°C ile

elektrikli f�r�nda s�rl� pi�irimi yap�lm��t�r. Yüzeyde kur�unlu ak��kan bir s�r

kullan�lm��t�r, üzerine demir oksit püskürtülerek renk efekti sa�lanm��t�r.

Form 45 cm çap�nda, 12 cm geni�li�indedir.

41

Resim 9 “Ying-Yang-Long”

42

Resim 10 “Ying-Yang-Long”

43

3.1.4. Form 4

“Gövdesinde 117 adet bulunan pullardan 81 tanesi iyi (yang) etki

gösterirken, 36 tanesi ise kötü (ying) etkiyle doludur. Böylece ejderha

hem biraz koruyucu hem de biraz yok edicidir.” (Mackenzie, 1996,

49-80)

�yi-Kötü, Karanl�k-Ayd�nl�k, Gece-Gündüz, Do�u-Bat�… Çin’de hayat�n z�t

yönlerinin birlikteli�i, biri olmazsa di�erinin varolamayaca�� dü�üncesi, “Ying-

Yang” simgesiyle ön plana ç�kar�lm��t�r. Bu serbest form, “Ying-Yang”

simgesiyle, Çin ejderhas�n�n niteliklerinin harmanlanmas� dü�üncesiyle

olu�turulmu�tur. Z�tl�klar�n ve çeli�kilerin birbirini var ettikleri gerçe�i göz

önünde bulundurularak tasarlanan “ying-yang-Long” isimli bu seramik formda,

Do�u ejderhas�n� betimleyen beyaz renk iyili�i simgeledi�i için ying-yang’daki

e�itli�in aksine, daha bask�n �ekilde kullan�lm��t�r. (Resim 9-10)

�amotlu kil ile yap�lan form, elle �ekillendirilmi�tir. Form “Ying-Yang”

simgesinin parçalanm�� hali ile olu�turulan ejderha ba��, gövdesi ve kuyru�u

biçimindedir. Uygulama haz�r s�rlar kullan�larak 1020°C de f�r�nlanm��t�r. Form

45 cm çap�ndad�r.

44

Resim 11 “Long-Wang” “Ejder Kral”

45

Resim 12 “Long-Wang” “Ejder Kral”

46

3.1.5. Form 5

Bahar�n geli�inin, ilk �iddetli ya�murlar�n, �im�eklerin ve y�ld�r�mlar�n,

ejderhan�n bir inci tanesi ile oynamas� sonucunda oldu�una inan�l�r ve mitolojide

bu �ekilde anlat�l�r. Çin sanat�n�n de�i�ik örneklerinde, resimlerinde ve

minyatürlerinde bu tablo tasvir edilir. “Long-Wang” yani “Ejder Kral” isimli bu

eserde, Çin kültüründe önemli yeri olan bu tablo seramik form olarak kavram-

biçim ili�kisi ile yorumlanm��t�r. (Resim 11-12)

Elle �ekillendirme tekni�i kullan�lan form, tamam� ile �amotlu kilden yap�lm��t�r.

Üzerinde inci tanesini simgeleyen seramik küre de �amotlu kil ile yap�lm��,

üzerine döküm kili ile astar sürülmü�tür. Uygulamadaki renk efektleri, 950°C

derece elektrik f�r�n�nda, yine seramikten özel olarak haz�rlanm�� konteyn�r

içerisinde Sagar pi�irimi yap�larak sa�lanm��t�r.

Form 45 cm yüksekli�inde, 57 cm uzunlu�unda ve 10 cm geni�li�indedir.

47

Resim13 “G-Long” “Mitolojik Ejder”

48

Resim 14 “G-Long” Detay

49

3.1.6. Form 6

Kültürlerde ejder motifleri hemen hemen ayn� yap�sal özellikleri ta��salar da,

dü�ünsel anlamda farkl�l�klar göstermektedirler. Örne�in �skandinav mitolojisinde

ejderha; karanl�k gücü ve korkuyu simgelerken, do�u mitolojilerinde ve özellikle

Çin’de tanr�sal özellikleri ile iyi güçlerin simgesi olarak görülmektedir. Bu ana

dü�ünce üzerine yap�lan “G-Long” isimli eserde; formun taban�n�n sabit ve

kütlesel olmas�, ejderha olgusunun fiziksel anlamdaki özelliklerinin kültürlerde

benzerlikler göstermesini simgelerken, formda yukar� do�ru ç�k�ld�kça ekseninin

diyagonal �ekilde dönmesi, ona yüklenilen anlamlarda farkl� bak�� aç�lar�n�n

oldu�unu betimlemektedir. Ayr�ca bu diyagonal dönü� ejderhan�n fiziksel ve

dü�ünsel esnekli�ini de göstermektedir. Tepesindeki sivrilikler ise ejderin dikenli

derisini tasvir etmektedir. (Resim 13-14)

�amotlu kil ile elle �ekillendirilen formda demir oksitle renklendirilmi� s�r

kullan�lm��, pi�irimi 1020°C de yap�lm��t�r. Form 40 cm yüksekli�inde, 15 cm

uzunlu�unda ve 15 cm geni�li�indedir.

50

Resim 15 “Shen-Long” “Ya�mur Ejderhas�

51

Resim 16 “Shen-Long” Detay

52

3.1.7. Form 7

Anlat�lan efsane ve hikayelere göre yo�un ya���l�, f�rt�nal� günlerde ya�mur ve

sular�n tanr�s� ejder göklerde görülür, bu büyük ya���lar� onun getirdi�i

dü�ünülürdü. Y�ld�r�m ve �im�eklerin gökyüzünde olu�turdu�u ���k oyunlar� belki

de Çinlilerin atalar�n�n gözünde ejderin formunu olu�turmaktayd�. �nsanlar�n bu

inan��lar�ndan yola ç�k�larak �ekillendirilen bu formda, tanr�sal özelli�i

betimlemek için tepesinde alevsi bir hareket uygulanm��t�r. Bu hareket ayr�ca,

gökyüzünde beliren �im�ek ve y�ld�r�m dalgalar�ndan olu�an ejderhan�n dokusal

bir özelli�i olan dikenli derisini de simgelemektedir. Bu esere ismini veren

“Shen-Long” ya�mur ve rüzgarlar� yöneten ejderhad�r. (Resim 15-16)

Teknik olarak elle �ekillendirme yöntemi kullan�lan eser, �amotlu çamur ile

çal���lm��t�r. Uygulaman�n s�rl� pi�irimi, 1020°C derecede yap�lm��t�r. S�rda

demir oksit renklendirici olarak kullan�lm��t�r.

Form 35 cm yüksekli�inde, 10 cm uzunlu�unda ve 10 cm geni�li�indedir.

53

Resim 17 “Tian-Long” “Gökyüzü Ejderhas�”

54

Resim 18 “Tian-Long” Detay

55

3.1.8. Form 8

Bu esere ismini veren “Tian-Long” - Gö�ün Ejderhas�, Çin mitolojisindeki

tanr�sal güçleri olan dört ana ejderhadan birisidir. Uzunluk ve an�tsall���yla gö�e

yükseli�i, gö�ün t�ls�m� ve tanr�sall���n� vurgular. Formun dokulu i�lenmi� yüzeyi,

yüksekli�i ve kahve tonlar�ndaki rengi, Çin’de gökyüzüne uzanan sarp da�lar�n

özelliklerini vurgulamaktad�r. Bu dokular�n yan� s�ra tepesindeki dikenli yap�,

ejderhan�n derisini ve do�u simgesi olan güne�i simgelemektedir.(Resim 17-18)

Demir oksit oran� yüksek toplanmal� bir s�rla renklendirilen eser, �amotlu kille,

elle �ekillendirme tekni�i kullan�larak yap�lm��t�r. S�rl� pi�irimi 1020°C de

yap�lan eserin üzerinde �effaf s�r bulunmaktad�r.

Form 55 cm yüksekli�inde, tabanda her kenar� 20 cm geni�li�inde olan ve

yukar�ya do�ru daralan bir üçgen prizma �eklindedir.

56

Resim 19 “Ejder”

57

Resim 20 “Ejder”

58

3.1.9. Form 9

Tarih öncesi ça�lardan bu yana her toplumun anlat�lar�nda ortaya ç�km�� olan

ejderha tasviri; önceleri büyük y�lanlarla özde�le�tirilmi�ken, sonra farkl�

anlamlar yüklenerek de�i�ik �ekillere bürünmü�tür. Asl�nda hiçbir mitolojik anlat�

veya efsaneye ba�l� olmaks�z�n ejderha, özünde y�landan türemi� bir varl�kt�r.

Ejderhan�n, y�lan soyunun bir parças� oldu�u dü�ünülerek ortaya konulan bu

form; y�lan ve ejderhan�n ortak yönlerine dayanan, ayn� zamanda z�tl�klar�n�n da

vurguland��� özellikleri kullan�larak �ekillendirilmi�tir. Spiral dönü� ve k�vrakl�k

formdaki ortak fiziksel özelliklerken, y�lan�n sürüngenli�ine z�t olarak ejder

ayakta durur biçimde tasarlanm��t�r. Herhangi bir görev, anlam ya da kültürel bir

özellik yüklenmeksizin olu�turulmu� bu form, salt ejderhay� ve kökeni olan y�lan�

simgelemektedir. “Ejder” isimli formun pürüzsüz i�lenmi� yüzeyi de bu anlat�m�

kuvvetlendirmektedir.

Elle �ekillendirme tekni�i kullan�lan form, �amotlu kille yap�lm��, üzerine döküm

kilinden astar sürülmü�tür. (Resim 19-20-21)

Form 57 cm yüksekli�indedir.

59

SONUÇ

Plastik sanatlar dallar�nda olu�turulan günümüz yap�tlar�, daha çok güncel

olaylar�n yans�t�lmas�, fikir ve dü�üncelerin, biçimler arac�l���yla “öz” olarak

sunulmas�n� hedef alm�� bir çizgidedir. Gerçek olgular�, gerçekle�mesi beklenen

ya da gerçekle�mesi istenen fikirleri ortaya koyan yap�tlar, ço�u zaman birbirini

tekrarlayan ya da birbirinin benzeri gibi görünen i�lerin ortaya ç�kmas�na neden

olmu�tur. Bunun yan� s�ra sanat�n yayg�nl���n� artt�rmak ya da ticari kaynak

sa�lamak için al�c�ya (izleyici) yönelik, al�c�n�n fikir ve dü�üncelerini konu alan,

onlar�n do�rular�n� kendi do�rular�ym�� gibi gösteren yap�tlar�n ortaya koyulmas�,

popülist sanat� do�urmu�tur.

Genelde gerçek ya�amla birlikte günlük olu�an fikirleri konu olarak seçen

günümüz sanat�; mistik ö�elerin, ya�am�� medeniyetlerin, efsanelerin, mitolojinin

ve masals� karakterlerin konula�t�r�lmas�n� daha arka plana b�rakm��t�r. Mitolojik

ö�e ve karakterler de bu yakla��m içerisinde “clip art” ya da “tattoo” olarak

yenilenmi�tir. Daha çok çizgi-film animasyon ve grafik a��rl�kl� figürlere dönü�en

bu karakterler, vücut boyama, di�er ad�yla dövme sanat�n�n da içinde yer

alm��lard�r. Bu karakterler edebiyatta ve sinemada plastik sanatlara oranla daha

yo�un i�lenmektedir.

Oysa ki, mitolojik tüm ö�eler geçmi� uygarl�klarda birer sanat yap�t�na

dönü�türülmü� ve günümüze kadar gelmeleri sa�lanm��t�r. Gerek Yunan

mitolojisi, gerek Uzakdo�u mitolojisi, gerekse di�er mitolojiler olsun, sanat

eserleri ve geleneksel törenler arac�l���yla günümüze kadar kal�c� olmu�lard�r.

60

Geli�en teknolojinin yan� s�ra, malzeme ve teknik çoklu�u ile bu konulara tekrar

dönülüp, ça�da� sanat anlay��� içerisinde farkl� yap�tlar ortaya konulabilir,

sanatsal anlamda da eski ile yeni aras�nda bir ba� kurulup ilginç örneklere

ula��labilir.

Bu ara�t�rmada da amaçlanan budur; öyle ki; mitolojik bir ö�enin günümüz

ça�da� sanat anlay���yla farkl� bir yap�da ortaya ç�kar�labilmesi ve bu sayede

günümüz ça�da� mitolojik karakterlerinin plastik sanatlarda ortaya konulmas�

farkl� bir özgünlük sa�layabilir. Yeni bir konu olmamas�na ra�men yeniden

yorumlanabilecek bir konu oldu�una dikkat çekmek ve birbirini tekrarlayan, ayn�

konuyu ele alan yap�tlar�n yerine, hayal gücünün s�n�rs�zca kullan�labilece�i bir

noktay� belirtmek bir di�er amaç olarak görülebilir.

Kültür ve inançlar, mitolojiler ve efsaneler, tarih öncesi ça�lardan beri

uygarl�klar�n temelini olu�turmu�lard�r. Anadolu uygarl�klar� da dahil, bütün

toplumlar�n kültürlerini yans�tan hikaye ve semboller; o uygarl�klar�n sanat

anlay��lar�n� belirlemi�tir. Günümüze kadar gelen buluntulardan anla��ld��� üzere,

mimari yap�larda, çanak-çömleklerde, duvar resimlerinde, sava� ve av aletlerinde,

ta� kabartmalarda, hal� ve kilimlerde a��rl�kl� olarak bu semboller kullan�lm��t�r.

Bu ara�t�rmada; mistikli�inin d���nda, görsel olarak da birçok ö�enin bir arada

bulunup bir düzen olu�turdu�u "Çin mitolojisindeki Ejderha" figürü i�lenmi�tir.

Ejderha; zoomorfik evrede insanlar�n inanç ve/veya korkular� sonras�nda ortaya

ç�kan bir varl�kt�r. �nsanlar o dönemde bulunduklar� �artlar do�rultusunda

genellikle memeli hayvanlar olmak üzere birçok hayvan� tanr� olarak

61

benimsemi�lerdir. Ancak ejderha motifi bu hayvanlar�n belirgin özelliklerinin

birle�tirilmesiyle meydana gelmi� karma bir varl�k olarak tasvir edilmi�tir.

Zamanla de�i�ik kültürler bu motifi kendi ya�ay��lar�na göre yorumlay�p, yine

kendilerine göre karakter yüklemi�lerdir. Bu nedenledir ki; farkl� toplumlarda

ejderha farkl� anlamlar ta��maktad�r.

Çin ejderhas�n�n konu al�nd��� bu çal��mada; di�er kültürlerin kötülük simgesi ve

korkulan ejderha anlay���na kar��n; do�unun mistik, tanr�sal, do�al ve iyilik

simgesi olan ejderha ön plana ç�kar�lm��t�r. Çin ejderhas� su, dolay�s�yla da insan,

ya�am, toprak, hava, verimlilik ve bereket ile ili�kilendirilmi�tir. Bu ara�t�rmada

sunulan seramik formlar da bu parametrelerden yola ç�k�larak olu�turulmu�tur.

A��rl�kl� olarak su ve su damlas� ile ejderhan�n genel biçiminin harmanlamas�

yap�lm��, sonucunda da do�unun gökler ve akarsular tanr�s� olan ejderhan�n

ça�da� seramik anlay��la karakterize edilmi� soyut formlar�n�n yorumlamas�

yap�lm��t�r.

Hem biçimsel hem de teorik olarak incelenip, farkl� kültürlerdeki di�er ejderha

motifleriyle kar��la�t�rmalar�n yap�ld��� bu ara�t�rmada, ejderhan�n yap�sal

özelliklerinin yan�nda, çe�itli parçalar�n�n tek tek ele al�nmas�yla kurulmu�

kompozisyon birli�i ve simgeledi�i temay� ön plana ç�karan seramik formlar da

çal���lm��t�r.

Formun özgünlü�ünü koruyabilmek ve köklü bir kültürün tanr� niteli�indeki bir

sembolü olmas� nedeniyle, formun özünden fazla uzakla��lmamaya çal���lm��t�r.

62

KAYNAKÇA

ANABRITANNICA, �stanbul, Ana Yay�nc�l�k, 1986

BONNEFOY, Yves.; Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve

Mitolojiler Sözlü�ü, (Çev: Levent Y�lmaz), Ankara, Dost Kitabevi, 2000

CHALLAYE, Félicien. ; Dinler Tarihi. (Çev. Samih Tiryakio�lu), �stanbul, Varl�k

Yay�nlar�, 1960

ÇORUHLU, Ya�ar. ; Türk Sanat�nda Hayvan Sembolizmi, �stanbul, Seyran

Kitapç�l�k. 1995

DEN�Z, Bekir. ; Anadolu –Türk Dokumalar�nda Ejder Motifi, Türk Soylu

Halklar�n�n Hal� Kilim ve Cicim Sanat� Uluslararas� Bilgi �öleni

Bildirileri, Ankara,Atatürk Kültür Merkezi Yay�n�, 1996

DEN�Z, Bekir. ; Anadolu-Türk Dokumalar�, a.g.m. 102

EBERHARD, Wolfram.; Çin Tarihi, Ankara, T.T.K. Bas�mevi, 1956

ECZACIBA�I SANAT ANS�KLOPED�S�, �stanbul, YEM Yay�nlar�, 1997

ERHAT, Azra. ; Mitoloji Sözlü�ü, �stanbul, Remzi Kitabevi, 1993

63

ER�NÇ, M. S�tk�.; Sanat�n Boyutlar�, �stanbul, Ç�nar Yay�nlar�, 1998

ES�N, Emel. ;�slamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve �slam’a Giri�, �stanbul,

Edebiyat Fakültesi Matbaas�, 1978

EVANS, Bergen. ; Dictionary of Mythology, NewYork, Dell Publishing, 1970

GRAVES, Robert.; New Larousse Encylopedia of Mythology, London, Hamlyn

Publishing, 1968

GRIMAL, Pierre. (Editor); Larousse World Mythology, London, Hamlyn

Publishing, 1989

HANÇERL�O�LU, Orhan.; �nanç Sözlü�ü, �stanbul, Remzi Kitabevi, 1975

LEEMING, A.David.-LEEMING, A. Margeret.; A Dictionary of Creation Myths,

NewYork, Oxford University Press, 1994

MACKENZIE, D. A. Çin-Japon Mitolojisi. (Çev. Koray Akten), Ankara, �mge

Kitabevi. 1996

MEYDAN LAROUSSE, �stanbul, Meydan Yay�nevi, 1969

ÖNEY, Gönül. ; Anadolu Selçuk Sanat�nda Ejder Figürleri, Ankara, Türk Tarih

Kurumu Bas�mevi, 1969

64

PREETORIUS, Emil.; Münih, Preetorius Koleksiyonu Katalo�u, 1958

TELESCO, Patricia. Folkways. Minnesota, Lleweyn Publications. 1995

TDK Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara, Bilgi Bas�m Evi, 1974

TDK Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara, Türk Tarih Kurumu Bas�m Evi,

1988

TURAN, Osman. ; Oniki Hayvanl� Türk Takvimi, Ankara, DTCF Yay�nlar�,

Tarih Serisi 3, 1941

TURAN�, Adnan.; Sanat Terimleri Sözlü�ü, �stanbul, Remzi Kitabevi, 1998

WILLIS, Roy. ;The Hutchinson Dictionary of World Myth, Singapure, Helicon

Publishing, 1995

WOLFRAM, Eberhard.; Çin Simgeleri Sözlü�ü, (Çev: Aykut Kazanc�gil - Ay�e

Bereket), �stanbul, Kabalc� Yay�nevi, 2000

65

ÖZGEÇM��

Ki�isel Bilgiler

Ad� Soyad� : Nizam Orçun ÖNAL

Do�um Yeri ve Tarihi : Ankara, 1979

E�itim Durumu

Lisans Ö�renimi : Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Seramik

Bölümü

Yüksek Lisans Ö�renimi :

Bildi�i Yabanc� Diller : �ngilizce

Sanatsal Faaliyetleri : 1998 Anadolu Üniversitesi G.S.F. Y�l Sonu Ö�renci

Sergisi, Eski�ehir

1999 Anadolu Üniversitesi G.S.F. Y�l Sonu Ö�renci

Sergisi, Eski�ehir

2000 Anadolu Üniversitesi G.S.F. Y�l Sonu Ö�renci

Sergisi, Eski�ehir

2000 Anadolu Üniversitesi G.S.F. Y�l Sonu Ö�renci

Sergisi, �stanbul

2000 1.Muammer Çak� Seramik Sergisi, Eski�ehir

2001 Anadolu Üniversitesi G.S.F. Y�l Sonu Ö�renci

Sergisi, Eski�ehir

66

2001 2. Muammer Çak� Seramik Sergisi, Eski�ehir

2001 1.Uluslararas� Eski�ehir Pi�mi� Toprak Sempozyumu

Prof. Dr. Hamiye ÇOLAKO�LU’nun Asistan�

2002 2.Uluslararas� Eski�ehir Pi�mi� Toprak Sempozyumu

Reyhan GÜRSES’in Asistan�

2007 Zübeyde Han�m Hastanesi Aç�l��� Seramik Resim

Heykel Sergisi, Ankara

2007 Hacettepe Üniversitesi GSF Seramik Bölümü

Ö�rencileri Sergisi, Nurol Sanat Galerisi Ankara

�� Deneyimi

Stajlar :

Projeler : 2006 Sosyal Güvenlik Kurumu Merkez Binas�, Balgat, Ankara.

Seramik Duvar Panosu

Çal��t��� Atölyeler : 2002-2003 Atlantis Sanat Atölyesi

2005-2007 D&B Sanat Atölyesi

�leti�im

E-Posta Adresi : melorcun@yahoo.com

Tarih : Haziran 2007