NACIONALNI PARK PROKLETIJE PLAN UPRAVLJANJA 2016 ...stari.nparkovi.me/sajt/images/stories/PU_NP_Prokletije...NACIONALNI PARK PROKLETIJE PLAN UPRAVLJANJA 2016 –2020. Podgorica, septembar

JAVNO PREDUZEĆE ZA NACIONALNE PARKOVE CRNE GORE

NACIONALNI PARK PROKLETIJE

PLAN UPRAVLJANJA 2016–2020.

Podgorica, septembar 2015. godine

NP Prokletije - Plan upravljanja 2016 – 2020. godine

Učesnici u izradi Plana upravljanja: Zoran Mrdak – direktor Rade K. Gregović – pomoćnik direktora Darko Brajušković – pomoćnik direktora Koordinatori izrade plana: Enes Drešković – direktor Nacionalnog parka Prokletije Jelena Dragović – stručni saradnik za zaštitu šuma Mr Veselin Luburić – savjetnik direktora za unapređivanje i razvoj Andrija Marojević – šef Službe za opšte, pravne poslove i kontrolu Dr Aleksandar Mijović – šef Službe za unapređenje i razvoj Mr Nela Vešović Dubak – šef Službe za edukaciju, promociju marketing Mr Jasmin Spahić – šef Službe za finansijsko-računovodstvene poslove Mr Slobodan Stijepović – stručni saradnik za zaštitu šuma Marina Đurović – stručni saradnik za faunu Mojaš Đurović – stručni saradnik za zaštitu poljoprivrednog zemljišta i voda Slavica Đurišić – stručni saradnik za zaštitu flore Radmila Adžić – stručni saradnik za zaštitu kulturno-istorijsko nasljeđe Snežana Vukotić – stručni saradnik za etnografsku baštinu Hajdana Ilić Božović – stručni saradnik za promociju i edukaciju) Dijana Kažić - stručni saradnik za međunarodnu saradnju Spoljni saradnici Edin Jadić – direktor LTO Plav Sekretarijat za privredu, razvoj i finansije Opštine Plav

Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore 2


Osnovni podaci Naziv zaštićenog područja Nacionalni park Prokletije Kategorija zaštićenog područja II kategorija Godina proglašenja zaštićenog područja 2009. godina

Površina 16.630 ha

Karakteristični ekosistemi

Zastupljeni su brojni ekosistemi na sniježnicima, planinskim rudinama, silikatima, krečnjacima i dolomitima u najvišim zonama prokletijskog masiva. Brojne su prirodne šumske zajednice lišćara i četinara, zajednice degradacionih stadija klimatogenih ekosistema, livada i pašnjaka i antropogenih polupustinja i pustinja

Karakteristične vrste flore i faune

Registrovano je preko 1.700 vrsta biljaka. Najznačajnije vrste krupnih sisara su divokoza, srne, medvjed, divlja svinja, a od ptica veliki tetrijeb, jarebica kamenjarka, lještarka i sivi orao.



Sadržaj:

1. UVOD ................................................................................................................................. 7

1.1. PRAVNI I PLANSKI OSNOV ...................................................................................... 7 1.2. CILJ IZRADE PLANA ................................................................................................. 7 1.3. METODOLOŠKI PRISTUP ......................................................................................... 7 1.4. ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA, PROGRAMIMA, STRATEGIJAMA, KONVENCIJAMA I DIREKTIVAMA ........................................................................................ 9 1.5. INSTITUCIONALNA STRUKTURA ............................................................................10

2. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA ...................................................................................12

2.2. OSNOVNI PODACI O PARKU ..................................................................................12 2.3. POLOŽAJ I GEOGRAFSKI USLOVI ..........................................................................12 2.4. PRIRODNE VRIJEDNOSTI I RIJETKOSTI ................................................................13

2.4.1. RELJEF ................................................................................................................. 13 2.4.2. ZEMLJIŠTE ........................................................................................................... 13 2.4.3. VODE (HIDROLOGIJA) ......................................................................................... 14 2.4.4. VAZDUH ................................................................................................................ 15 2.4.5. KLIMA .................................................................................................................... 15 2.4.6. PEJZAŽ ................................................................................................................. 15 2.4.7. FLORA I VEGETACIJA .......................................................................................... 15 2.4.7.1. Šume ..................................................................................................................... 17 2.4.8. FAUNA .................................................................................................................. 19 2.4.8.1. Beskičmenjaci ........................................................................................................ 19 2.4.8.2. Vodozemci i gmizavci ............................................................................................ 20 2.4.8.3. Fauna riba ............................................................................................................. 20 2.4.8.4. Fauna ptica ............................................................................................................ 20 2.4.8.5. Fauna sisara .......................................................................................................... 20

2.5. STVORENE VRIJEDNOSTI ......................................................................................21 2.5.1. STANOVNIŠTVO I NASELJA ................................................................................ 21 2.5.2. PRIVREDNE I DRUŠTVENE DJELATNOSTI – EKONOMSKA ANALIZA ............. 22 2.5.3. INFRASTRUKTURA .............................................................................................. 23 2.5.4. KULTURNO-ISTORIJSKO NASLJEĐE ................................................................. 24 2.5.5. INFORMATIVNO-PREZENTACIONI I EDUKATIVNI SADRŽAJI ........................... 25 2.5.5.1. Centri za posjetioce i ekspo prostori ...................................................................... 25 2.5.5.2. Planinarske, pješačke staze i staze posebne namjene .......................................... 26 2.5.5.3. Vidikovci ................................................................................................................ 26 2.5.5.4. Turistička infrastruktura – (ostalo) .......................................................................... 27 2.5.5.5. Sistem upravljanja posjetiocima ............................................................................. 27 2.5.6. SISTEM AMBIJENTALNE HIGIJENE .................................................................... 27

2.6. MJERE ZAŠTITE, OČUVANJA, UNAPREĐENJA I KORIŠĆENJA ROSTORA PARKA ..................................................................................................................................28

2.6.1. FIZIČKA ZAŠTITA ................................................................................................. 28 2.6.2. STRUČNA ZAŠTITA .............................................................................................. 28

2.7. ANALIZA I OCJENA USLOVA ZA OSTVARIVANJE CILJEVA ZAŠTITE ...................28 2.8. OCJENA STANJA NACIONALNOG PARKA (SWOT analiza) ...................................29



3. PLANSKI DIO .......................................................................................................................32

3.1. STRATEŠKO OPREDJELJENJE – VIZIJA ................................................................32 3.2. STRATEŠKE OBLASTI .............................................................................................33

3.2.1. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA PRIRODNIH VRIJEDNOSTI ............................. 33 3.2.2. Poseban cilj: Unapređenje fizičke zaštite ............................................................... 33 3.2.3. Poseban cilj: Unapređenje stručne zaštite ............................................................. 33 3.2.4. Poseban cilj: Očuvanje prirodnih vrijednosti ........................................................... 34 3.2.4.1. Poseban cilj: Obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva i posjetilaca o zaštiti prirode .................................................................................................. 34 3.2.5. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA KULTURNIH VRIJEDNOSTI ............................ 35 3.2.5.1. Poseban cilj: očuvanje, unapređivanje i popularizacija kulturno-istorijskih vrijednosti i potencijala ........................................................................................................................ 35 3.2.5.2. Poseban cilj: Očuvanje, unapređivanje i popularizacija etnografskih vrijednosti i potencijala .......................................................................................................................... 35 3.2.6. STRATEŠKA OBLAST: TURIZAM I REKREACIJA ................................................ 35 3.2.5.3. Poseban cilj: Unapređivanje turističke infrastrukture .............................................. 35 3.2.5.4. Poseban cilj: Unapređivanje turističkih proizvoda ................................................... 35 3.2.5.5. Poseban cilj: Upravljanje posjetiocima ................................................................... 36 3.2.6. STRATEŠKA OBLAST: EDUKACIJA I INTERPRETACIJA ................................... 36 3.2.6.3. Poseban cilj: Unapređivanje edukativnih sadržaja ................................................. 36 3.2.6.4. Poseban cilj: Unapređivanje interpretativnih sadržaja ............................................ 37 3.2.7. STRATEŠKA OBLAST: PROMOCIJA I MARKETING ............................................ 37 3.2.7.3. Poseban cilj: Promocija Parka na nacionalnom i međunarodnom tržištu ................ 37 3.2.7.4. Poseban cilj: Prezentovati park posjetiocima i široj javnosti ................................... 37 3.2.8.3. Poseban cilj: Unapređivanje marketinga ................................................................ 37 3.2.8.4. Poseban cilj: Obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva i posjetilaca o zaštiti prirode .................................................................................................. 38 3.2.8. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE SARADNJE SA KORISNICIMA PROSTORA PARKA .......................................................................................................... 38 3.2.9.1. Poseban cilj: Unapređivanje saradnje sa lokalnim stanovništvom .......................... 38 3.2.9.2. Poseban cilj: Unapređenje saradnje sa nosiocima privrednih i ostalih aktivnosti i podsticanje razvoja ............................................................................................................. 38 3.2.9.3. Poseban cilj: Unapređenje nivoa svijesti lokalnog stanovništva o održivom razvoju 39 3.2.10. SARADNJA SA DOMAĆIM, REGIONALNIM I INOSTRANIM ORGANIZACIJAMA I DONATORIMA ................................................................................................................... 39 3.2.10.1. Poseban cilj: Unapređivanje i ostvarivanje saradnje sa domaćim, regionalnim i inostranim organizacijama i donatorima .............................................................................. 39 3.2.11. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE PREKOGRANIČNE SARADNJE ....... 40 3.2.11.1. Poseban cilj: Izrada projekata u okviru komponente IPA, Jadransko-jonskog ADRION 2014-2020 programa ........................................................................................... 40

3.3. IMPLEMENTACIJA PLANA UPRAVLJANJA .............................................................42 3.3.1. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA PRIRODNIH VRIJEDNOSTI ............................ 42 3.3.2. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA KULTURNIH VRIJEDNOSTI........................... 44 Očuvanje, unapređivanje i popularizacija kulturno-istorijskih vrijednosti i potencijala .......... 44 3.3.3. STRATEŠKA OBLAST: TURIZAM I REKREACIJA ................................................ 45 3.3.4. STRATEŠKA OBLAST: EDUKACIJA I INTERPRETACIJA ................................... 46 3.3.5. STRATEŠKA OBLAST: PROMOCIJA I MARKETING ............................................ 47 Obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva i posjetilaca o zaštiti prirode . 47 Edukacija lokalnog stanovništva o zaštićenom području ..................................................... 47



Organizovanje radionica u saradnji sa lokalnim stanovništvom .......................................... 47 3.3.6. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE SARADNJE SA KORISNICIMA PROSTORA PARKA .......................................................................................................... 47 3.3.7. STRATEŠKA OBLAST: SARADNJA SA DOMAĆIM, REGIONALNIM I INOSTRANIM ORGANIZACIJAMA I DONATORIMA .......................................................... 48 3.3.8. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE PREKOGRANIČNE SARADNJE ..... 49

3.4. POBOLJŠANJE I UNAPREĐENJE INSTITUCIONALNIH KAPACITETA ................49 3.4.1. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA INFORMACIJAMA I MONITORINGA NA NIVOU PARKA SAGLASNO SISTEMU UPRAVLJANJA NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA ...................................................................................................... 49 3.4.2. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA FINANSIJAMA NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA ...................................................................................................... 49 3.4.3. USPOSTAVLJANJE SISTEMA KONTROLE I PRAĆENJA PLANIRANIH AKTIVNOSTI ...................................................................................................................... 50

3.5. SMJERNICE ZA NAUČNO–ISTRAŽIVAČKI RAD .....................................................51 3.6. DINAMIKA I SUBJEKTI REALIZACIJE PLANA .....................................................51

3.6.1. DEFINICIJA PRIORITETA ..................................................................................... 51 3.6.2. DEFINICIJA NOSILACA REALIZACIJE PLANA .................................................... 51 3.6.3. GODIŠNJI PROGRAMI UPRAVLJANJA................................................................ 52

3.7. FINANSIJSKA SREDSTVA ZA SPROVOĐENJE PLANA ..........................................52 3.7.1. PROCJENA UKUPNIH SREDSTAVA ZA SPROVOĐENJE PLANA ...................... 52 3.7.2. PLAN KAPITALNIH AKTIVNOSTI ......................................................................... 53 5.7.3. PROCJENA SREDSTAVA PO GODINAMA .......................................................... 55

3.8. OCJENA SPROVOĐENJA PLANA ............................................................................56 3.8.1. PRAĆENJE SPROVOĐENJA SA NIVOA RUKOVODNE I UPRAVLJAČKE STRUKTURE ...................................................................................................................... 56 3.8.2. IZRADA GODIŠNJIH IZVJEŠTAJA O SPROVOĐENJU PROGRAMA UPRAVLJANJA .................................................................................................................. 58

3.9. SMJERNICE I PREPORUKE .....................................................................................58



1. UVOD

1.1. PRAVNI I PLANSKI OSNOV

Plan upravljanja Nacionalnim parkom Prokletije je izrađen u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode (Sl. list CG, br. 51/08, 62/13) i Zakonom o nacionalnim parkovima (Sl. list CG, br. 28/14).

Osnovni pravni propis kojim se uređuje zaštita i očuvanje prirode je Zakon o zaštiti prirode (Sl. list CG br. 51/08, 62/13). Ovim zakonom su definisane kategorije zaštićenih područja, nadležne ustanove kao i osnovni dokumenti za upravljanje zaštićenim područjima. Član 65 ovog zakona propisuje da se plan upravljanja donosi na period od pet godina, a ostvaruje se kroz donošenje godišnjih programa upravljanja.

Pravni osnov za izradu Plana upravljanja Nacionalnim parkom Prokletije 2016–2020. godina nalazi se u Zakonu o nacionalnim parkovima (Sl. list CG, br. 28/14), u članu 14 kojim je propisano da planove upravljanja izrađuje privredno društvo (Javno preduzeće) uz prethodno pribavljeno mišljenje Ministarstva, a donosi ga Vlada na period od pet godina. Takođe, ovim zakonom je, u istom članu, predviđeno da godišnje programe upravljanja donosi ovo preduzeće u skladu sa Prostornim planom posebne namjene i Planom upravljanja, uz prethodno pribavljenu saglasnost Ministarstva.

Kako za ovaj park još uvek ne postoji Prostorni plan posebne namjene kroz koji bi trebalo da se daju smernice za sprovođenje Plana upravljanja, tako je uzeta sloboda da se, kroz Plan upravljanja, a na osnovu zakonske regulative i predloga opravdanosti proglašenja Prokletija nacionalnim parkom, za naredni petogodišnji period daju ciljevi i aktivnosti. 1.2. CILJ IZRADE PLANA

Osnovni cilj izrade Plana upravljanja je donošenje kvalitetnog i praktično primjenljivog

dokumenta koji predstavlja osnovu za efikasno upravljanje zaštićenim područjima, kao I za racionalnu i strogo kontrolisanu valorizaciju prirodnih potencijala nacionalnog parka u funkciji ekološki održivog razvoja.

Ciljevi Plana upravljanja su : • zaštita, korišćenje i upravljanje zaštićenim prirodnim dobrom; • očuvanje, održavanje i monitoring prirodnih i drugih vrijednosti i segmenata životne

sredine; • održivo korišćenje prirodnih resursa, razvoj i uređenje prostora; • promocija i valorizacija zaštićenog prirodnog dobra; • saradnja i partnerstvo sa lokalnim stanovništvom, vlasnicima i korisnicima

nepokretnosti. Zakonom utvrđeni sadržaj Plana, te činjenica da on mora biti usaglašen sa Prostornim

planom, planskim dokumentom višeg reda, čije donošenje je obavezno za nacionalne parkove, upravo su opredijelili metodološki pristup za njegovu izradu. 1.3. METODOLOŠKI PRISTUP

Metodološki pristup za izradu Plana upravljanja zasniva se na opredjeljenju da se kroz analizu postojećeg stanja, prikaza prirodnih resursa i stvorenih vrijednosti, analizu i ocjenu uslova za ostvarivanje ciljeva zaštite i ocjenu stanja nacionalnog parka, planom opredijele mjere



zaštite, očuvanja, unapređivanja i korišćenja dobara nacionalnog parka i njihove ukupne valorizacije zasnovane na principu održivog razvoja.

Zakonom utvrđeni sadržaj Plana, kao i činjenica da on mora biti usaglašen sa Prostornim planom, planskim dokumentom višeg reda, čije donošenje je obavezno za nacionalne parkove, opredijelili su metodološki pristup za njegovu izradu.

Sadržaj i metodologija izrade planova upravljanja jednoobrazno su rađeni za sve parkove, uz poštovanje specifičnosti svakog parka pojedinačno.

Zakonski okvir za upravljanje nacionalnim parkovima zasniva se na Zakonu o zaštiti prirode i Zakonu o nacionalnim parkovima. Zakonom o zaštiti prirode definisana je obaveza upravljača zaštićenog prirodnog dobra (u ovom slučaju nacionalnih parkova) da izrade plan upravljanja koji se donosi na period od pet godina. Istim zakonom definisan je sadržaj planova upravljanja.

Članom 66 Zakona o zaštiti prirode definisan je sadržaj planova upravljanja i propisano da plan upravljanja za zaštićeno područje sadrži:

• mjere zaštite, očuvanja, unapređivanja i korišćenja zaštićenog prirodnog dobra; • razvojne smjernice, smjernice i prioritete za zaštitu i očuvanje zaštićenog prirodnog

dobra uz uvažavanje potreba lokalnog stanovništva; • način sprovođenja zaštite, korišćenja i upravljanja zaštićenim prirodnim dobrom; • dugoročne ciljeve zaštite i održivog razvoja; • analizu i ocjenu uslova za ostvarivanje ciljeva zaštite; • prikaz prirodnih resursa i korisnika zaštićenog prirodnog dobra; • prioritetne aktivnosti na očuvanju, održavanju i monitoringu prirodnih i drugih

vrijednosti i segmenata životne sredine; • ocjenu stanja zaštićenog prirodnog dobra; • smjernice za naučno-istraživački rad; • planirane aktivnosti na održivom korišćenju prirodnih resursa, razvoju i uređenju

prostora; • prostornu identifikaciju planskih namjena i režima korišćenja zemljišta; • aktivnosti na promociji i valorizaciji zaštićenog prirodnog dobra; • oblike saradnje i partnerstva sa lokalnim stanovništvom, vlasnicima i korisnicima

nepokretnosti; • dinamiku i subjekte realizacije plana upravljanja i način ocjene sprovođenja; • finansijska sredstva za realizaciju plana upravljanja; • druge elemente od značaja za upravljanje zaštićenim prirodnim dobrom.

Pored toga, za izradu ovog plana upravljanja korišćene su smjernice date u aktuelnom priručniku za upravljanje zaštićeniim područjima („Guidelines for Application of Protected Area Management Categories“IUCN, 2008), koji je bio značajan vodič i instrument za izradu savremenog plana upravljanja po principima najbolje međunarodne prakse. Uvažavajući nacionalno zakonodavstvo IUCN kriterijume po kojima se u NP Prokletije upravlja kao zaštićenim prirodnim dobrom kategorije II IUCN (Međunarodne unije za zaštitu prirode), glavni cilj upravljanja parkom je zaštita biodiverziteta i njegove odgovarajuće ekološke strukture i podrška za ekološke procese, uz promociju, obrazovanja i rekreacije.



1.4. ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA, PROGRAMIMA, STRATEGIJAMA, KONVENCIJAMA I DIREKTIVAMA

Plan upravljanja respektuje opredjeljenja definisana obavezujućim domaćim i međunarodnim planovima, strategijama i konvencijama, kao i druga relevantna dokumenta, a posebno:

• Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine • Prostorni plan posebne namjene za Nacionalni park Prokletije • PUP-ove opština čije prostore pokriva nacionalni park • Nacionalnu Strategiju biodiverziteta sa akcionim planom • Nacionalnu strategija održivog razvoja • Strategiju razvoja šumarstva • Konvenciju o biološkom diverzitetu (CBD) • Strategiju razvoja ljudskih resursa u sektoru turizma u Crnoj Gori, maj 2007. • Strategiju razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020. godine • Strateški plan razvoja opštine Plav 2012-2017. godine. • Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Plav za period 2011-2015. godine. • Strategiju razvoja turizma opštine Plav 2010-2020. god. • Višegodišnji investicioni plan 2009-2013, Plav 2008. god. • Vodič za dobro upravljanje otpadom u oblasti životne sredine, UNDP, 2003. godine. • Studija izvodljivosti uspostavljanja prekogranične zaštićene zone Prokletije, 2009.

godine. • Održivi razvoj turizma u NP Prokletije, Emir Feratović, spec. rad, Kotor, jun, 2012.

Prostorni Plan Crne Gore do 2020. godine pruža okvir za prostorni razvoj teritorije

Crne Gore i definiše opšte principe i ciljeve prostornog razvoja zasnovane na održivom razvoju, kao i posebnih ciljeva područja i potpodručja i odgovarajućih principa prostornog razvoja zasnovanih na održivom razvoju. Ovaj Plan daje smjernice za kreiranje sektorskih politika i detaljnijih prostorno-planskih dokumenata na državnom i lokalnom nivou.

Na osnovu Člana 21 i Člana 31 Stav 1 Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG br. 51/08, 34/11), Vlada Crne Gore 2013. godine donijela je Odluku o izradi Prostornog plana posebne namjene nacionalnog parka Prokletije za period do 2025. godine.

Nacionalnom Strategijom biodiverziteta sa akcionim planom za period 2010–2015. godine, predviđene su različite aktivnosti i definisane institucije odgovorne za njihovo sprovođenje, koje bi osavremenile i unaprijedile upravljanje i zaštitu biodiverziteta u nacionalnim parkovima. Strateški ciljevi zaštite biodiverziteta na nacionalnom nivou su do 2015. godine bili definisani Nacionalnom strategijom biodiverziteta sa akcionim planom za period 2010–2015. godina. Zbog potrebe usklađivanja NSBAP-a sa Aiči ciljevima Konvencije o biološkom diverzitetu (CBD) i formiranja nacionalnog strateškog okvira u skladu sa Strateškim planom za biodiverzitet 2011–2020. i EU Strategijom biodiverziteta do 2020, kao i radi redefinisanja nacionalnih strateških ciljeva, u narednom periodu biće urađena revizija Nacionalne strategije biodiverziteta i redefinisanje nacionalnih ciljeva.

Prva Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore (NSOR) usvojena je 2007. godine i bila je korak u nastojanju da se deklarativno opredjeljenje Crne Gore da bude ekološka država konkretizuje i realizuje. Od kada je usvojena, NSOR je kroz proces evaluacije pretrpjela



reviziju u dijelu svog akcionog plana kada su revidirani određeni ciljevi, mjere i sa njima povezani indikatori, u skladu sa izvještajima o implementaciji i progresom ostalih programa koji su u međuvremenu realizovani. Budući da je rok za koji je ova strategija bila predviđena istekao, i da su se u Crnoj Gori u međuvremenu desile mnoge promjene, prije svega reforme vezane za EU integracije i harmonizaciju nacionalne legislative sa Acquisem, kao i da su na nacionalnom i međunarodnom nivou pokrenuti novi programi i inicijative vezane za održivi razvoj, stekli su se uslovi za reviziju NSOR, koja treba da bude usklađena sa novim politikama i strategijama. U skladu sa navedenim, izrađeno je Polazište za izradu NSOR 2014–2020. godine, koje daje novu razvojnu viziju Crne Gore, a na nje će se razvijati nova NSOR i dalji proces konsultacija.

Kroz Nacionalnu strategija šumarstva (2014–2023), definisan je način unapređenja upravljanja šumama u nacionalnim parkovima kroz relevantne elemente programa gazdovanja šumama, uz dominantnu ulogu ciljeva zaštite šuma u drugoj i trećoj zoni zaštite.

Deklaracija Big Win II obavezuje Goru Goru da zajedno sa ostalim državama regije radi na jačanju procesa planiranja u zaštiti prirode, valorizovanju ekonomske vrijednosti svog prirodnog bogatstva, te na temelju tih vrijednosti na jačanju modela za održivo finansiranje zaštićenih područja u regiji i zajednički radi na ukupnom unapređenju zaštićenih područja u Dinarskom luku. Pored toga, ovom deklaracijom predviđeno je formiranje prekograničnog zaštićenog dobra na Prokletijskom masivu.

Aktivnosti u okviru regionalnog saveza zaštićenih područja na prostoru zemalja Dinarskog luka, Asocijacije Parkova Dinarskog luka, usmjerene su na očuvanje bioraznolikosti i prirodnih fenomena mreže zaštićenih područja u regionu Dinarida, promovisanje turističkog brenda „Dinarski parkovi - neotkriveni svijet“, održivi regionalni razvoj i kvalitet života u regiji. 1.5. INSTITUCIONALNA STRUKTURA Nacionalni parkovi u Crnoj Gori posluju kao Javno preduzeće za nacionalne parkove sa potpunom odgovornošću, a sjedište je u Podgorici. Organi preduzeća su upravni odbor i direktor. Upravni odbor preduzeća utvrđuje poslovnu politiku i godišnji finansijski plan, kao i kriterijume za raspored dobiti. Takođe, odlučuje o statusnim promjenama preduzeća, ustupanju na korišćenje dobara Nacionalnog parka i visini naknade za njihovo korišćenje i pružene usluge, zaduživanju preduzeća, uzimanju kredita i sl. Radom Parka i poslovanjem, kao dijela Javnog preduzeća, rukovodi direktor, dok Upravni odbor donosi investicione odluke. Direktor ima prava, dužnosti i obaveze u skladu sa Statutom i opštim aktima preduzeća. Opredjeljujući se za ovaj vid upravljanja, zakonodavac je pokušao da zainteresuje širi krug privrednih, političkih, stručnih i naučnih subjekata za iznalaženje najcjelishodnijih rješenja, da prirodne, rekreativne, turističke, kulturne, naučne i druge vrijednosti Parka što potpunije budu funkcionalne, tako da korišćenje obezbijedi trajni interes, kako ponude, tako i potražnje, za unapređivanje i zaštitu. Na ovaj način se, prvenstveno opštim i drugim potrebama društva, racionalno i planski upravlja prirodnim resursima. Shodno tome u petogodišnjem planskom periodu će se, na racionalan način, obezbijediti adekvatan visokostručni kadar i time pojačati institucionalni kapacitet Parka, što je način za kontinuiran razvoj i ispunjenje funkcija koje su mu i zakonom propisane.

Za realizaciju Plana upravljanja i godišnjih akcionih planova za Park zadužene su zajedničke službe Javnog preduzeća i službe Nacionalnog parka.



Organizaciona šema



2. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA

2.2. OSNOVNI PODACI O PARKU

Nacionalni park Prokletije proglašen je parkom 2009. god. Nalazi se u graničnom prostoru Crne Gore, Albanije i Kosova i između podgoričko-skadarske kotline na jugozapadu i Metohije na sjeveroistoku. Površina Parka je 16.630 ha.

Glavna karakteristika Prokletija su reljef i bogatstvo voda. Na teritoriji parka su dva rezervata prirode, Hridsko jezero i Volušnica. Posjetioci Nacionalnog parka Prokletije mogu uživati u brojnim atrakcijama: vidikovcima, netaknutim planinskim pejzažima, sniježnim vrhovima, planinskim jezerima, pećinama, pećinskim crtežima, dubokom kanjonu sa prirodnim mostom, prirodnom polju borovnica, tradicionalnim ruralnim kućama. Flora crnogorskih Prokletija u velikoj mjeri ima karakter srednjoevropske flore sa značajnim učešćem arkto-alpijskih i submediteranskih elemenata. Veliki broj vrsta su endemične, endemoreliktne, reliktne, rijetke, a mnoge vrste su ljekovite i medonosne.

Na teritoriji Parka registrovano je preko 1700 biljnih vrsta, a izdvojeno je 40 tipičnih biljnih zajednica. Šume su jedno od najznačajnijh prirodnih bogatstava. Najrasprostranjenije su visoko-ekonomske šume, koje mjestimično imaju prašumski karakter, zatim zaštitne i na kraju šikare i niske šume. Odlikuje ih vertikalna zonalnost. Životinjski svijet Prokletija je veoma raznovrstan, a najzastupljeniji su insekti, vodozemci, gmizavci, ptice i sisari. Veliki broj insekata su endemične vrste, a neke vrste su zaštićene zakonom. Fauna vodozemaca i gmizavaca je raznovrsnog porijekla. Najznačajniji fenomen koji se javlja na ovom području je neotenija. Na području Prokletija je zabilježena 161 vrsta ptica. Najznačajnije vrste ptica su: siva čaplja, čaplja kašikara, krža, bradan, bjeloglavi sup, orao zmijar, jastreb, kobac, mišar, soko lastavičar, sivi soko, lještarka, krstokljun i dr.

2.3. POLOŽAJ I GEOGRAFSKI USLOVI Crnogorske Prokletije protežu se u dosta dugom istočnom i sjeveroistočnom graničnom

pojasu Crne Gore prema Albaniji i Kosovu, od Skadarskog jezera do Mokre gore na Kosovu. Riječ je o značajnom prostoru, kako sa regionalnog aspekta tako i sa ekonomskog, demografskog, socijalnog stanovišta i drugih vidova ukupnog razvoja Crne Gore.

U regionalno-razvojnoj diferencijaciji prostora Crne Gore, ovo područje pripada sjevernom regionu, kojeg karakteriše znatna privredna zaostalost u odnosu na dva ostala regiona, kao i u poređenju sa prosjekom Crne Gore. Opštine Plav i Gusinje su na samom vrhu nerazvijenosti u Crnoj Gori. Pored toga, neposredno okruženje čine prostori najnižeg stepena razvijenosti – sjeverne Albanije, Kosova, Sandžaka i Polimlja.

Planinski masiv Prokletija ima nepovoljnu saobraćajno-prometnu poziciju, zbog čega se ovaj prostor označava kao najnepristupačniji i najneprohodniji dio Balkanskog poluostrva. Ovo se posebno odnosi na središnju zonu, koja je dostupna samo regionalnim putem Berane – Andrlijevica – Plav – Gusinje.



2.4. PRIRODNE VRIJEDNOSTI I RIJETKOSTI

2.4.1. RELJEF

Prokletije su jedna od najzamršenijih, najnepristupačnijih i najdivljijih planinskih skupina

na Balkanskom poluostrvu, a poslije Alpa i u Evropi. Imaju preko četrdeset planinskih vrhova, koji se prepliću i ukrštaju pod različitim uglovima. Predstavljaju složen planinski svod i bedem nazupčan oštrim grebenima, krševitim i visokim, te teško pristupačnim vrhovima, koji skreću iz dinarskog na pravac JZ-SI. Središno mjesto u ovom planinskom svodu zauzima Bogićevica sa susjednim visokim grebenima, gdje se diže i najviši vrh Maja jezerce (2694 m Albanija).

Današnje prokletijske planine rezultat su djelovanja unutrašnjih i spoljašnjih sila. Izgrađivanje tektonskog reljefa, započeto još u paleozoiku, više puta je prekidano i obnavljano. U kraćim i dužim vremenskim prekidima tektonske aktivnosti spoljašnje sile su modelovale, denudovale i snižavale tektonski reljef izgrađujući u njemu osobene oblike u zavisnosti od preovladavajućeg procesa. Zbog toga je i savremeni reljef prokletijskih planina složen i raznovrstan. Geološku građu Prokletija karakteriše velika raznolikost koja proističe iz za-stupljenosti stijena različitog porijekla, starosti, fizičkih i hemijskih osobina (škriljci, krečnjaci. dolomiti, eruptivi. fliš i dr). Raznovrstan geološki sastav i složena tektonska struktura imali su značajnu ulogu u stvaranju današnjeg lika ovog prostora, kao i direktan i indirektan uticaj na formiranje njegovih osnovnih pedoloških, hidroloških, florističkih, rudno-mineroloških i drugih obilježja.Osnovne morfološke karakteristike crnogorskih Prokletija čine dinamičnost reljefa koja je izražena u njegovoj vertikalnoj disekciji u rasponu od 6 do 2.528 mnv., i heterogenosti elemenata. Zato su ovdje, na relativno malom prostoru, veoma izraženi visinski (orografski) i horizontalni (predjelni) kontrasti.

Glavni orografski greben čini skupina planina koje se protežu duž granice sa Albanijom, od Karanfila do Đeravice, u dužini od oko 70 km. To je dominantan visokoplaninski sklop na teritoriji Crne Gore, Kosova i Albanije, u okviru koga se nalaze i najviši vrhovi - Đeravica na Kosovu (2.656 m), Zla Kolata u Crnoj Gori (2.528 m) i Maja Jezerce u Albaniji (2.694 m).

U okviru parka posebno su interesantne sljedeće zone: Karanfilsko-bjelička zona – jedan od najkrševitijih dijelova kako ovog područja tako i

cjelokupnog planinskog prostora Crne Gore. Odlikuje se veoma izraženom vertikalnom disekcijom reljefa i brojnim vrhovima preko 2.000 m n.v.

Zona Bogićevice – sa obilježjima alpske strukture koju joj daju cirkovi, Hridsko jezero, valovi i visoki planinski vrhovi, smještena je u krajnjem jugoistočnom dijelu ovog područja. S obzirom na znatnu zastupljenost krečnjaka u geološkoj građi, na ovom području sreću se i brojni površinski i podzemni oblici kraškog reljefa. 2.4.2. ZEMLJIŠTE

Najviše su zastupljena smeđa zemljišta na silikatnim stijenama i planinske crnice na

krečnjacima. Osnovna odlika svih zemljišta ovog područja je što su uglavnom plitka i mlada, tj. spadaju u genetički nerazvijena. Manje površine zauzimaju aluvijalni, aluvijalno-deluvijalni i deluvijaini nanosi u dolinama vodotoka i podnožjima brda. Dijelom su ovi nanosi izloženi zamočvarivanju i plavijenju, kao u Plavsko-gusinjskoj dolini u površini oko 750 ha. Pored ovih nanosa male površine zauzimaju smeđa zemljišta na šljunku (morenskog porijekla) duž izvorišnih tokova Lima i drugih vodotoka.

Na padinama brda i planina, posebno na terenu koji izgrađuju silikatne stijene, dominiraju smeđa zemljišta koja su manje-više plitka i takođe nerazvijena. Moćnija zemljišta su samo na blažim oblicima reljefa i pod prirodnom vegetacijom, posebno šumom koja je u ovoj



oblasti dosta zastupljena i očuvana. Na strmim stranama i pod prorijeđenom vegetacijom zemljišta su plitka i izložena jakoj eroziji. Iznad gornje granice šume, na planinskim vrhovima crnogorskih Prokletija, stranama i platoima, preovlađuju vrlo plitka zemljišta među kojima su na krečnjacima dominantne planinske crnice ili rendzine, a na silikatnim stijenama smeđa zemljišta i rankeri.

U brdsko-planinskim područjima, kakvo je i uže područje Prokletija, u kojima su klimatske prilike oštre i jako izražene, na plitkim i siromašnim zemljištima, gajenje biljaka je veoma ograničeno. Ono se svodi praktično na nekoliko vrsta, od kojih su najvažnije ratarske kulture, ječam, ovas, krompir, kupus i raž, u višem, a pšenica, kukuruz i voće (jabuka, kruška, šljiva i dr.) u nižem području. Biljna proizvodnja područja Prokletija, kao i u drugim planinskim oblastima, ima daleko manji značaj od stočarstva.

Zbog visokog učešća prirodnih travnjaka – 85 % u ukupnim poljoprivrednim površinama, stočarstvo je uvijek, pa i sada, najvažnija grana poljoprivrede, pa i izvor prihoda zemIjoradnika. Prirodni travnjaci ovdje čine osnovu razvoja stočarske proizvodnje, koja je sezonskog karaktera zbog pašnog načina ishrane. 2.4.3. VODE (HIDROLOGIJA)

Hidrografsku mrežu ovog područja čine brojni objekti, kao što su veći i manji vodotoci,

glacijalna jezera, vrela i izvori pitke i mineralne vode, podzemne izdani i planinske lokve. Sa izuzetkom južnog dijela, ovi objekti svrstavaju Prokletije u grupu hidrološki najbogatijih prostora Crne Gore. Oni imaju višestruku razvojnu i ekološku funkciju – vodosnabdijevanje, razvoj raznih vidova turizma i sportova na vodi, navodnjavanje i razvoj poljoprivrede, proizvodnja energije, razvoj ribarstva, održavanje vodenih ekosistema i drugo.

Specifične hidrografske elemente i značajne turističke vrijednosti predstavljaju glacijalna jezera – Hridsko, Ropojansko, Bjelajsko – Abdijino, Grbajsko i druga jezera su tipični primjeri i prirodni fenomeni poznati pod nazivom "gorske oči". Najpoznatije je Hridsko jezero koje se nalazi nedaleko od granice sa Albanijom, na nadmorskoj visini od 1970 m. Površina mu je od 33 do 36 000 m² i sada je unutar granica rezervata „Hridsko jezero“. Maksimalna dubina je oko 5 m. Vodu uglavnom dobija od padavina i slabih obodnih izvora. Ima i povremenu otoku. Udaljeno je od Plava 21 km i do njega se može doći iz više pravaca različitim stazama. Osim Hridskog značajna su i manje poznata jezera od kojih je najveće Ropojansko (Čamerikino), Bjelajsko (Horolačko, Abdijino), jezerce na Vezirovoj bradi, jezerce u dolini Grbaja i jezerce na Treskavcu.

Sva jezera ovog regiona naseljava živi svijet, koji je u jednom dijelu sličan drugim planinskim jezerima u Crnoj Gori ali ima i određene specifičnosti.

Ova jezera su nastala na različitim djelovima planiskog masiva Prokletija, dajući im posebna obilježja svojom slikovitošću i specifičnošću ekosistema. Iako se na prvi pogled može učiniti da su mala, a neka od njih i teže pristupačna, ipak su veoma interesantna sa naučnog, privredno-turističkog i edukativnog aspekta.

Dosta zastupljene i razvojno više značajne hidrološke elemente čine i brojna vrela i izvori kvalitetne planinske vode.

Značajan hidrološki potencijal čine i podzemne vode koje se u višim krečnjačkim terenima javljaju u pećinama i jamama, a u nižim, kotlinskim i dolinskim predjelima, u vidu plitke izdani.



2.4.4. VAZDUH

Veći dio područja ima srednju godišnju temperature vazduha izmedu 2 i 7°C, s tim što se ona u kotlinama i riječnim dolinama kreće između 6 i 9°C. Najtopliji su juli i avgust sa srednjom temperaturom između 15 i 19°C na visinama do 1000 m, te od 8 do l3°C u predjelima iznad ovih visina. Ovi mjeseci su najpogodniji za ljetnji turističko-rekreativni boravak, naročito u visinskoj zoni između 800 i 1.500 m. Najhladniji mjesec je januar, sa prosječnom temperaturom vazduha od -1,4°C u Plavu i Gusinju, te oko -7°C na najvišim planinskim vrhovima. 2.4.5. KLIMA

Klimatske prilike su veoma raznolike i neujednačene na širem području Prokletija.

Ovakva situacija uslovljena je upravo činjenicom što je planinski vijenac Prokletije granična zona uticaja jadranske i kontinentalne klime. Zbog toga područje južno od ovog vijenca se dijelom nalazi pod uticajem jadranske klime, a sjeverno od njega pod uticajem kontinentalne. I jedna i druga sa visinom prelazi u planinsku ii subalpsku klimu.

Većim dijelom područje Prokletija je pod uticajem kontinentalne, planinske i subalpske klime. Na osnovu ovoga može se zaključiti da su u ovom području zime veoma oštre i duge, a ljeta svježa i kratka.

2.4.6. PEJZAŽ Masiv Prokletija, zajedno sa susjednim Komovima, Visitorom, Zeletinom i Hajlom, čini

oblast visokih planina jugoistočnog dijela Dinarida. Sa masiva se uzdiže veliki broj vrhova sa preko 2000 metara, koji su atraktivni planinarsko-alpinistički objekti i izvanredni vidikovci, lednički cirkovi i valovi, alpski pejzaži i dr.

Ovaj rejon visokih planina sačinjen je od više gromada i ispresijecan je dubokim dolinama, klisurama i kanjonima i budi osjećaj divljine, surovosti i stravičnosti prirode, ali i izuzetnih prirodnih ljepota.

Ovdje su prisutne brojne morfološke pogodnosti za formiranje raznolikih sadržaja turističke ponude i razvoj više vidova selektivnog turizma.

Posebnu specifičnost ove zone čine prekrasne planinske doline Grbaje i Ropojane i mnoštvo hidroloških, speleoloških, botaničkih, pejzažnih i drugih osobenosti i rariteta.

2.4.7. FLORA I VEGETACIJA Bogatstvo vaskularne flore Prokletija procjenjuje sa na blizu 2000 vrsta, što ovaj

planinski masiv svrstava u floristički i vegetacijski najbogatiju planinu na Balkanu. Na području crnogorskog dijela Prokletija i Nacionalnog parka, zastupljeno je preko 1600 vrsta, što je oko 1/2 ukupne flore Crne Gore.

Florističku posebnost masiva Prokletija čini prisustvo velikog broja endemskih, endemoreliktnih, reliktnih i rijetkih biljnih vrsta, kao i značajna zastupljenost ljekovitog, aromatičnog, medonosnog i samoniklog jestivog bilja.

Sa stanovišta očuvanja biološkog diverziteta najveću vrijednost imaju endemske i reliktne vrste. Utvrđeno je prisustvo 180 balkanskih endema, što čini 32,4 % ukupne visokoplaninske flore zapadnog i centralnog Balkana (Stevanović 1996). Pored endema balkanskog rasprostranjenja i endema koji su filogenetski povezani sa srodnicima na visokim planinama centralne Evrope (Alpima i Karpatima), zastupljene su i endemične vrste koje se



odlikuju mediteranskim tipom rasprostranjenja (Bupleurum karglii, Crocus dalmaticus, Euphorbia glabriflora, i dr.).

Lokalni endemi (endemi masiva Prokletija) čine najinteresantniju i najznačajniju, ali često i najrizičniju grupu sa stanovišta očuvanja genske i specijske raznovrsnosti. Nepristupačnost terena razlog je da se i u novije vrijeme pronalaze vrste, ne samo nove za Prokletije, već i nove za nauku, kao što su: Draba berstiscea (prokletijska prkosnica), Pedicularis ernesti-mayeri (Majerov ušivac), Hieracium bertisceumi (prokletijska runjavica), Alchemilla vincekiii dr.

Naročito dragocjenu reliktnu floru predstavljaju tercijarni relikti (Pinus heldreichii, Pinus peuce, Potentilla doerflerii, Narthecium scardicum, Taxus baccat, Silene asterias, Edraianthus graminifolius, Acer heldreichii, Campanula lingulata, Valeriana pancicii, Jasione orbiculata,…), glacijalni relikti (Potentilla crantzii, Arctostaphylos uva-ursi, Androsace villosa, Aster alpinus, Salix retusa, Dryas octopetala, Geum montanum,...) i znatno manje zastupljeni borealni relikti (Anemone narcissiflora, Dianthus superbus, Corallorhiza trifida, Listera cordata i dr.).

Na prostoru Parka nalazi se 60 biljnih vrsta koje su, kao endemske, endemo-reliktne i/ili rijetke, zaštićene nacionalnim zakonodavstvom („Službeni list RCG”, 76/06). Rijetke i prorijeđene vrste roda Edraianthus, Centaurea gjurašinii, Juniperus sabina, Campanula albanica, C. scheuchzeri, Sempervivum košaninii, Trifolium noricum, Astragalym fiale, Lunaria telekiana, Ribes multiflorum, Kentranthus slavnićii, Pančićia serbica, Asperula scutellaris, Hieracium gusinjense, Achilea abrotanoides, Arenria biflora, imaju značaj u programima aktivnije zaštite biodiverziteta, i izradi regionalne Crvene knjige plavskog dijela Prokletija.

Na osnovu međunarodnih kodeksa i kriterijuma, registrovane su 42 vrste od međunarodnog značaja, koje su zbog globalnog stepena ugroženosti uključene u Evropsku crvenu listu (Arenaria halacsyi, Crepis albanica, Crepis bertiscea, Melampyrum doerfleri, Wulfenia blecicii, Narthecium scardicum, Phyteuma pseudorbiculare, Plantago reniformis, Scrophularia bosniaca, Sempervivum kosaninii, Silene macrantha, Valeriana bertisceae, Verbascum nicolai i dr.)

Narodna iskustva i naučna saznanja ukazuju da na prokletijskom masivu ima preko 400 ljekovitih biljnih vrsta. Značajno su prisutne medonosne, začinske i jestive biljke, kojima se takođe pripisuju određena ljekovita svojstva. Vegetacija: Na istraživanom prostoru nacionalnog parka izdvojeno je preko 40 tipičnih biljnih zajednica. U pogledu zaštite posebno su značajne one u kojima se nalaze endemične i reliktne, i međunarodno važne biljne vrste, kao što su: • Wulfenio - Pinetum mugi (endemi: Wulfenia blecicii, Lilium albanicum) • Euphorbio -Valerianetum bertisceae (endem: Valeriana bertiscea) • Valeriano-Silenetum macranthe (endemi: Valeriana pancicii, Silene macrantha) • Pinguiculo-Narthecietum scardici (endem: Narthecium scardicum) • Doronico-Wulfenietum blecicii (endemi: Geum bulgaricum, Wulfenia blecicii, Cardamine

pancicii). o Šumske zajednice endemo-reliktnih drvenastih biljaka:

• Pinetum heldreichii bertisceum montanum - zajednica bora munike • Pinetum peucis montenegrinum - zajednica bora molike, • Aceretum visianii subalpinum - zajednica sa dominacijom planinskog javora, • Aceri visianii-Fagetum moesiacae subalpinum - zajednica mezijske bukve i planinskog

javora • Piceo-Pinetum peucis montanum - zajednica smrče i molike

Primjenom kriterijuma za identifikaciju EMERALD područja po osnovu Bernske konvencije (Konvencija o zaštiti Evropskih staništa divlje flore i faune) i EU Wild Birds Directive (79/409 EEC, 91/244/EEC, 94/24 EC & 94/C241/08), područje Nacionalnog parka Prokletije definisano je kao posebno značajno EMERALD područje u Crnoj Gori



Veliki dio prirodnih staništa korespondira sa staništima iz tipologizacija Natura 2000 i EMERALD (prirodna i poluprirodna staništa koja treba štititi).

Primjenom zahtjeva iz Rezolucije 4 Bernske konvencije, prepoznata su sljedeća značajna staništa: • Bukove šume – Emerald: 41.1, Natura: 9110 • Crnogorske smrčeve šume – Emerald:42.243 • Visoke oromediteranske četinarske šume (munike i molike) – Emerald:42.7, Natura 95 • Borealno-alpske galerije na rječnim obalama – Emerald: 44. • Vrbove formacije na rječnim obalama – Emerald: 44.1, Natura: 3240

Od značajnih vrsta, primjenom zahtjeva iz Rezolucije 6 Bernske konvencije, na ovom području su prepoznate biljne vrste: Eryngium alpinum i Narcissus angustifolius.

Dolina Grbaje je prepoznata kao područje od značaja za biljke (Important Plant Araes), sa identifikovanim IPA vrstama (Acer intermedium, Amphoricarpos autariatus ssp. bertisceus, Geum bulgaricum, Lunaria telekiana, Pinus heldraichii var. heldraichii, Silene macrantha, Valeriana pancicii, Wulfenia blecicii) i habitatima: • 41.1. Bukove šume • 42.7. Visokoplaninske oro-mediteranske šume bora • Krečnjački sipari od montanog do alpskog nivoa • Hazmofitska vegetacija u pukotinama krečnjačkih stijena • J8310 Jame i pećine (zatvorene za publiku)

U nedostatku relevantnih podataka o postojećem stanju populacija pojedinih značajnih biljnih vrsta, zajednica i staništa na području Nacionalnog parka, na osnovu kojih bi se sprovele konkretne upravljačke mjere, rad stručne službe biće usmjeren ka sticanju neophodnih saznanja i predlaganja odgovarajućih mjera zaštite. 2.4.7.1. Šume

Šume u nacionalnim parkovima su šume posebne namjene, naročite prirodne vrijednosti

i prvenstveno su namjenjene za naučna istraživanja i nastavu, oporavak, odmor i rekreaciju i dr. U šumama nacionalnih parkova se upravlja isključivo na principu održavanja i

unapređenja postojećeg stanja, i nijesu dozvoljene nikakve aktivnosti koje bi narušila ili ugrozile prirodne procese šumskih ekosistema. Zavisno od zone zaštite sprovode se aktivnosti koje su strogo kontrolisane, mjere koje pomažu nesmetano odviajnje prirodnih procesa u svim ekosistemima. Osnovne aktivnosti koje se sprovode u šumama nacionalnih parkova su sanitarne mjere i to sa unaprijed definisanim ciljevima za ostvarivanje namjene šumskih kompleksa. Sve mjere i aktivnosti u nacionalnim parkovima ne smiju da naruše prirodan tok razvoja šumskih ekosistema i treba da osiguraju očuvanje reznovrsnost biodiverziteta.

Monitoring ili praćenje stanja šuma i aktivnosti u šumama je neophodan za održivo upravljanje šumama. Informacija o stanju i dinamici šumskih resursa neophodna je za planiranje na svim nivoima i za kontrolu rezultata sprovedenih mjera, te dostizanja postavljenih ciljeva.

Šumski fond je jedno od najznačajnijih prirodnih bogatstava ovog područja. U okviru šumskih spratova smjenjuju se: 1. termofilno brdsko područje hrastovih šuma cera i sladuna, 2. mezofilno prelazno područje hrastovih šuma kitnjaka, 3. mezofilno područje bukovih šuma, 4. područje visokoplaninske šumske vegetacije. Iznad šumskog nalazi se travni pojas ili frigorifilno viskoplaninsko područje alpijske vegetacije. Izražena vertikalna biljna zonalnost od velikog je značaja za ostvarivanje rekreativne, estetsko-dekorativne i higijensko-zdravstvene funkcije biljnih zajednica Prokletija. U strukturi šuma najveći dio zahvataju visokoekonomske, zatim



zaštitne, a najmanji niske šume. Odnos lišćara i četinara na Prokletijama, kako u površinama, tako i u drvnoj masi dosta je ujednačen.

Polidominantne reliktne šumske zajednice su šumske zajednice sa vrlo velikim bogatstvom biljnih vrsta u njima i to naročito drvenastih vrsta. U tim zajednicama je veliki broj vrsta edifikatora, zatim veliki broj endemo-reliktnih, endemičnih i reliktnih vrsta vaskularne flore. Takve zajednice su najsličnije nekadašnjim davnim ishodišnim tercijarnim šumskim zajednicama. Na prostoru Prokletija zastupljena je polidominantna reliktna šumska zajednica medvjeđe lijeske i crnog graba sa velikim brojem drvenastih i zeljastih vrsta vaskularne flore, a to je šumska zajednica: Colurno-Ostyietum carpinifoliae Blečić 58.

Radi efikasnijeg i upravljanja šumama ovog parka, prostor pod šumama je podijeljen na tri cjeline ili šumska kompleksa. Područja su podijeljena u odnosu na geografsko rasprostranjenje šuma. Prostorne cjeline su:

Prostorna cjelina Trokuz-Ribljak se nalazi u južnom dijelu limskog šumsko-privrednog područja. Zahvata sliv Đuričke rijeke kao i sliv Trokuske i Jaseničke rijeke i njena ukupna površina je 2.742,00 ha. Najniža tačka ove gazdinske jedinice je 897 m a najviša 2.199 m (Maja Horolac). Ispunjena je smrčevim, jelovim i mješovitim šumama smrče i bukve, dok je u njenim višim delovima, u neposrednoj blizini karaule, konstatovana molika (Pinus peuce). Ovo područje je u prethodnom periodu bilo pod koncesionim ugovorom Uprave za šume i određenih koncesionara. Od proglašenja parka 2009. godine pa do 2013. godine u ovim djelovima nije bilo nikakvih aktivnosti (mjere njege) za održavanje stabilnosti šumskih ekosistema. Evidentiran je veliki broj izvala, osušenih stabala kao i lagerovanih drvnih sortimenata u fazi propadanja. Takođe je zabilježen i veliki broj nelegalnih aktivnosti, bespravne sječe šume.

Šumski kompleks Babino polje-Treskavac zauzima površinu od 2.936 ha i podijeljen je u četiri rejona i to: Bivoljak, Babino polje, Hrid i Treskavac, sa smrčevim i jelovim šumama, kao i mješovitim šumama smrče, jele i bukve. Obilaskom terena evidentirano je veliki broj izvala, osušenih stabala kao i lagerovanih drvnih sortimenata u fazi propadanja. Period preuzimanja upravljanja je i na ovom području ostavilo velike posljedice.

Šumski kompleks Gusinjske šume obuhvata šume i šumska zemljišta sjevemih i sjeverozapadnih površina planinskog masiva Prokletije. Tačnije, sliv desne obale Plavskog jezera, slivove rijeka: Vruje, Dolje, Bistračice, kao i sliv desne obale rijeke Grnčara. Zahvata površinu od 4.171,00 ha i najveća je prostorna cjelina u ovom parku. Ova cjelina se po sastavu, uzgojnom obliku, florističkom sastavu i drugim ekološkim i sastojinskim karakteristikama razlikuje od prethodne dvije. Karakteriše se pretežno bukovim sastojinama izdanačkog porijekla do sastojina sa visoko vrijednim bukovim šumama. Sagledavajući stanje na terenu i imajući u vidu potencijale ovih sastojina, konstatovano je da su ovi kompleksi dobro očuvani. Na izlasku iz šumskog kompleksa kroz ropojansku dolinu, konstatovani su određeni uzgojni radovi (pošumljavanje crnim borom) koji su vršeni u prethodnim godinama, a koje je potrebno pratiti radi evidentriranja uspješnosti pošumljavanja.

Prema stepenu zaštite na području Nacionalnog parka se izdvajaju lokaliteti sa I stepenom zaštite. Područja sa izuzetnim prirodnim vrijednostima ili područja koja zavređuju posebnu florističku i ambijentalno-estetsku pažnju su lokaliteti oko Hridskog jezera i oko masiva Volušnice.

Prostori Hridskog jezera (347 ha) i masiva Volušnice (705ha) su definisani kao rezervati prirode odnosno opšti (strogi) rezervati prirode zbog njihove izvorne i neznatno izmijenjene prirodne vrijednosti na užim lokalitetima, kao i veoma izražene naučne funkcije. Ovde je zabranjeno narušavanje njihovog integriteta a naročito nije dozvoljeno podizanje bilo kakvih objekata u blizini jezera i izvorišta, kao i na prostorima planinskih dolina Grbaje i Ropojane, a pogotovo u zoni Ali-pašinih izvora. Ovi prostori imaju izrazito naučne i vaspitno-obrazovne funkcije, zbog zanimljivih biljnih i životinjskih vrsta i njihovih zajednica i geomorfološko-hidrološko - speleoloških vrijednosti.



Rezervat prirode Hridsko (Ridsko) jezero je jedan od najznačajnijih segmenata nacionalnog parka. Ovo je izvanredan spoj raznovrsnih prirodnih ekosistema, počev od samog jezera pa do jedinstvenih mješovitih sastojina endemoreliktnih borova munike i molike kao i specifičnih botaničkih i faunističkih jedinki u neposrednoj okolini. Područje Bogićevice, koje je pretežno silikatne geološke podloge, odlikuje se kršem, stijenama i brojnim sniježnicima i potocima. Ono se prirodno nastavlja na Mali i Veliki Hrid (Rid) koji zaokružuju predivno glečersko jezero – Hridsko (Ridsko) jezero, u donjem dijelu okruženo gustom i starom crnogoričnom šumom. Gornju šumsku granicu čini smrča i jela pomiješana sa molikom koja je dominantna na ovom prostoru. Iznad šume molike nema klekovine bora već se nalaze malobrojni primjerci planinske kleke (borovice) Juniperus communis ssp. nana, kao i niz drugih vrsta. Oko Hridskog jezera najinteresantnija je zajednica molike Pinetum peucis montenegrinum, za koju su karakteristične slijedeće vrste: Abies alba i Picea excelsa. Sporadično se primjećuje po neki primjerak bora munike Pinus heldreichii. Zbog većeg poniranja voda jezera od njihovog dotoka, ono polako odumire. Dio vode se u njemu samo privremeno akumulira, jer ona otiče gradeći potok od koga se nizvodnije formira Hridska (Ridska rijeka). Baš u slivu Hridske rijeke evidentirane su čiste i veoma stare sastojine šuma molike.

Rezervat prirode Volušnica je područje sa izuzetno specifičnim botaničkim

karakteristikama, s obzirom na visoku koncentraciju reliktnih, endemoreliktnih i rijetkih biljnih vrsta, endema Dinarida i Balkanskog poluostrva. U neposrednoj blizini je jedna od najljepših planinskih dolina Evrope – Grbaja, uokvirena planinskim vrhovima Karanfila čija visina prelazi 2.400 m. Dolina Grbaje je veoma široka i pruža se između planinskih vrhova Karanfila i Popadije i Volušnice, dok je nizvodnije sve uža i sjedinjuje se sa dolinom Dolje u podnožju Vezirove brade. Na samom vrhu Volušnice je prvorazredi vidikovac na dolinu Grbaje, kao i na cjelokupni masiv Prokletija u čijem je ona centralnom dijelu. Izvanredan je pogled na šumovitu i jednim dijelom degradiranu Vezirovu bradu (1780 mnv), koju obrastaju listopadne šume u kojima dominira bukva (Fagus silvatica). To su uglavnom mlađe sastoljine koje su se razvile nakon eksploatacije stare šume. Ovaj rezervat proteže se od obronaka Vezirove brade, preko vrhova Maja Potkajs (2071), cirkova Donje i Gornje Krošnje, Ljubokuča, Očnjaka, Oble glave pa do najvećih vrhova Karanfila. Ovaj lanac razdvaja veličanstvene doline Grbaju i Ropojanu. To je izuzetno šarolik i impresivan planinski i visokoplaninski prostor sa kamenitim pašnjacima, planinskim livadama, sniježnicima, stijenama i liticama. Od grandioznih vrhova svojom impozantnošću se izdvaja Maja Bals (2460) koji se uzdiže iznad cirka Krošnja, zatim Maja Njerroe Krit, dvoglavi vrh Maja Gur i Zjarmit, Maja Kege (2441) i drugi, koji se u širem smislu mogu nazvati skupina Brada. Surovi klimatski uslovi, prije svega niske temperature, jaki vjetrovi i enormno isparavanje, relativno su nepovoljni uslovi u visokoplaninskoj oblasti u kojoj mogu opstati samo specifično adaptirane biljke. 2.4.8. FAUNA

2.4.8.1. Beskičmenjaci Entomofauna – Prema dosadašnjim istraživanjima, faunu insekata Prokletija čine sljedeći faunistički elementi: srednjoevropsko-sibirski (60 %), orijentalni–pontijski (30 %) i mediteranski oko 10 %. Registrovano je oko 60 endemičnih vrsta insekata i 17 rodova. U rodu Trechus ima 8 endemičnih vrsta, u rodu Molops 8, u rodu Pterostichus 6, rodu Nebria 6 i rodu Omphreus – 4 endemične vrste. Ove vrste su karakteristične za nadzemna staništa. Znatan broj vrsta se javlja i u borealnoj zoni visokih planina. Sadašnje poznavanje kriptobiontne faune Prokletija nije ni približna slika realnog faunističkog bogatstva ove planine.



2.4.8.2. Vodozemci i gmizavci

Prokletije su najznačajniji centar diverziteta herpetofaune. Na pojedinim lokalitetima nalaze se najveće populacije planinskog mrmoljka. Ako govorimo o endemizmu, od četrdeset vrsta vodozemaca i gmizavaca na širem području Prokletija devet vrsta su endemične. Takođe, veliki broj areala autohtonih vrsta završava se na ovom području.

U masivu Prokletija nalazi se krajnji jugoistočni dio ostrvskog areala vrste crnog daždevnjaka (Salamandra atra), zaštićenog na nacionalnom i međunarodnom nivou. Jedini nalaz u Crnoj Gori jeste na planini Bogićevici, na nadmorskoj visini 1952 m. U okolini Hridskog jezera nalaze se staništa vrlo rijetke vrste planinskog guštera (Lacerta vivipara).

Endemične i reliktne vrste vodozemaca i gmizavaca su prve na udaru negativnih promjena. S obzirom na to da su pomenute vrste stenovalentne i restriktivnog rasprostranjenja, i najmanje promjene u njihovim staništima dovode do smanjenja populacija kao i do smanjenja stope reprodukcije. 2.4.8.3. Fauna riba

U pogledu bogatstva i raznovrsnosti faune riba, crnogorske Prokletije su veoma

zanimljive. Ispitivanjem hidroloških objekata (Hridsko jezero, Ljuča, Grlja i Grnčar) utvrđeno je postojeće stanje ihtiofaune i urađen je popis vrsta. Evidentirani su vodni objekti i ihtiofauna u njima, veoma dobro očuvane i u periodu prije proglašenja ovog područja nacionalnim parkom. Na teritoriji Parka nalaze se sljedeći vodni objekti u kojima je zastupljen riblji fond: Babinopoljska,Treskavička i Hridska rijeka kao sliv Komoračke rijeke, desne pritoke Lima, Jesenička i Trokuska rijeka kao sliv Đuričko-plavske rijeke, takođe desne pritoke Lima, Crna Dolja i Bistričica pritoke Dolje i Vruje, koje u ljetnjim mjesecima u većem dijelu presušuju. Hridsko jezero.

U navedenim vodnim objektima prisutna je potočna pastrmka i peš. Isti objekti su vezani sa većim vodnim objektima u kojima pored brojne populacije potočne pastrmke obitavaju i druge riblje vrste (lipljen, mladica, klen, riječna paklara i dr ). Babinopoljska, Treskavička i Hridska rijeka su više puta poribljavane autohtonom (D1 i D2) potočnom pastrmkom i imaju bogati riblji fond. U Hridskom jezeru primjetna je potočna pastrmka, ali u manjoj mjeri.

2.4.8.4. Fauna ptica

Veoma značajna staništa ornitofaune Prokletija su visokoplaninski regioni, doline

Ropojane i Grbaje, šumski ekosistemi, planinska jezera i rijeke. Na području Prokletija do sada je zabilježena 161 vrsta ptica. Spisku se može dodati još dvadesetak vrsta koje je moguće registrovati, tako da se dolazi do podatka da su Prokletije najvjerovatnije masiv sa najbogatijom ornitofaunom u Crnoj Gori.

Ornitološka staništa djelimično su narušena uticajem antropogenog faktora. Najočuvanija je visokoplaninska zona, dok su znatno degradirana šumska staništa u eksploatacionim zonama. Stanje antropogenih staništa Plavsko-gusinjske kotline ne izlaze izvan uobičajenog za stanja za takve biotope. 2.4.8.5. Fauna sisara

U toku prethodnog planskog perioda, inicijalni podaci o prisutnosti/odsutnosti, distribuciji

i trendu populacije 10 vrsta sisara pokazuju da su medvjed (Ursus arctos), lisica(Vulpes vulpes) i vuk (Canis lupus), vrlo uobičajene životinje ovih prostora, da je divlja mačka (Felis silvestris)



prisutna, u manjem broju. Što se tiče risa (Lynx lynx balcanicus), postoji velika vjerovatnoća prisutnosti. Srna (Capreolus capreolus) je veoma rijetka, dok je divokoza (Rupicapra rupicapra) uobičajena životinja za ovaj prostor, kao i divlja svinja (Sus scrofa) i zec (Lepus europeus).

Od sitnih sisara za ovo područje navode se: šumska rovčica (Sorex araneus), alpska rovčica (Sorex alpinus), vodena rovčica (Neomys fodiens), močvarna rovčica (Neomys anomalus), slijepa krtica (Talpa coeca), međunarodno zaštićene vrste. 2.5. STVORENE VRIJEDNOSTI 2.5.1. STANOVNIŠTVO I NASELJA

Kretanje broja stanovnika u periodu 1948-2011 bilo je prevashodno uslovljeno strukturom

i rezultatima privrede, razvojem infrastrukture i naseljskim sadržajima, kao i nestabilnim okruženjem, pogotovo u periodu devedesetih. Broj stanovnika u opštinima Plav i Gusinje od Drugog svjetskog rata do 1981. godine je bio u konstantnom rastu, sve do 1991. godine. Ratna dešavanja tokom posljednje decenije prošlog vijeka, sankcije i pad privrednih aktivnosti negativno su uticali na kretanje broja stanovnika, tako da je na posljednja tri popisa (1991-2011) zabilježen konstantan pad broja stanovnika. Broj domaćinstava nije pratio trend kretanja broja stanovnika. Najveći broj domaćinstava zabilježen je 1991. godine.

Prema posljednjem popisu stanovništva iz 2011. godine, u opštinama Plav i Gusinje živi 13.108 stanovnika, što čini 2,1 % ukupne populacije Crne Gore i predstavlja smanjenje broja stanovnika od 5,05% u odnosu na popis 2003. godine. Ukupan broj domaćinstava prema popisu 2011. godine je iznosio 3737, sa prosječno 3,5 članova u porodici.

U ukupnoj strukturi stanovništva nešto veće učešće 50,84 % ima muška populacija (6.664), u odnosu na 49,16 % ženske populacije (6.444). Većina stanovništva živi u ruralnom području 7.718 (55,88 %), dok u dva mjesna centra urbanog karaktera (Plav i Gusinje) živi 5.390 (41,12 %). Promjena u broju stanovnika između dva popisa (2003-2011) uticala je na polnu i teritorijalnu distribuciju stanovništva. U polnoj strukturi stanovništva došlo do pada učešća ženske populacije koja je na prethodnom popisu činila 50,59 % i rasta učešća muške populacije u odnosu na tadašnjih 49,41 %. Sa aspekta teritorijalne distribucije stanovništva zabilježeno je demografsko pražnjenje, naročito naselja udaljenijih od opštinskog centra.

Prema popisu iz 2011. Godine, prosječna starost u opštinima Plav i Gusinje je 36,0 godina i spada u stadijum demografske starosti. Međutim, u odnosu na većinu crnogorskih opština starosna struktura se može ocijeniti kao povoljna. U međupopisnom periodu zabilježeno je povećanje učešća stanovništva u okviru starosne grupe 20-60 godina (sa 47,6 % na 51,39 %), ali na račun smanjenja učešća starosne grupe do 19 godina (sa 34,9 % na 30,7 %), što govori o postepenom starenju stanovništva. Učešće stanovnika u okviru starosne grupe preko 60 godina približno je isti (17,89 %).

Obrazovna struktura stanovništva u opštinima Plav i Gusinje je nepovolja, sa dominatnim učešćem osoba sa srednjoškolskim i osnovnim obrazovanjem (71,1 % od ukupnog broja stanovnika starijih od 15 godina). Takođe, znatno učešće imaju osobe bez škole ili sa nepotpunim osnovnim obrazovanjem, 18,5 %, dok je broj stanovnika koji su završili visoko obrazovanje svega 9,7 %. Ukupan broj nepismenih je iznosio čak 401, što je stopa nepismenosti od 3,6 %.

U posljednjih desetak godina zabilježen je konstantan pad nataliteta i rast mortaliteta. Vitalni indeks u opštinama Plav i Gusinje smanjen je sa 1,65 (2003) na 1,23 u 2010. godini.



2.5.2. PRIVREDNE I DRUŠTVENE DJELATNOSTI – EKONOMSKA ANALIZA

Vizija razvoja ovog područja na osnovu definisanih ciljeva je: opština Plav turistička

destinacija, saobraćajno integrisana, sa međunarodno prepoznatim zaštićenim prostorom, gdje se optimalno koriste razvojni resursi i potencijali; sa poboljšanim uslovima života stanovništva i sa usporenim negativnim demografskim trendovima. Zahvaljujući izuzetnim prirodnjim ljepotama, potencijal za razvoj turizma u opštinama Plav i Gusinje je ogroman.

Sve navedeno pretpostavlja dobru i uspješnu saradnju Parka sa lokalnom samoupravom, saradnju na principima eko-privređivanja i održivog razvoja, sa ciljem da ostavimo potomstvu veliki razvojni potencijal priznatih vrijednosti.

Opštine Plav i Gusinje u ponudi imaju nekoliko privatnih hotela, eko naselja i planinarskih domova.

Sada su skromni kapaciteti orijentisani na ekoturizam, ali su dobra osnova za dalje unapređenje i proširenje kapaciteta sličnog tipa.

Mogućnosti za bavljenje turizmom su višestruke i to kroz razvoj: rekreativnog turizma, sportskog turizma, adrenalinskog turizma, eko turizma, biciklizma, planinarenja, medicinskog turizma, zimskih i ljetnjih sportova , bavljenja naukom kroz posjetu prirodi, lova i ribolova.

Prateći savremene turističke tokove razvoja turizma zasnovanog na prirodi, na samoj granici Parka izgrađeno je više eko-katuna sa diversifikovanom turističkom ponudom: Eko-planinarsko naselje ,,Hrid'', Eko-katun „Grebaja“, planinarski domovi, restoran „Maja Karanfil“, privatne eko-kućice i dr. Na prostoru Parka ima više katuna na kojima su ljudi iz okolnih mjesta tradicionalno izdizali: Bajrovića katun, Kolašinaca katun, Markovića katun, Bakovića katun, Bor Radončića, Bjelič, Koljendarski katun itd.

Poljoprivreda i proizvodnja hrane imaju značajnu ulogu u privrednom razvoju opština Plav i Gusinje, a samim time i u Parku. Stočarstvo ima najveći ekonomski značaj, budući da se govori o proizvodnji ekološki čiste i zdrave hrane. Poseban je značaj stočarstva u tome što se gajenjem preživara iskorišćavaju manje produktivne površine (pašnjaci i livade), koje preovlađuju u strukturi ukupnih poljoprivrednih površina. Ukupan stočni fond na teritoriji opštine Plav prema podacima poljoprivrednog popisa iz 2010. godine, iznosi: ovaca – 11.726 grla, krava – 3.757 grla, koza – 985 grla, svinja – 925 grla, konja 319 grla, živine – 9.076 komada i košnica pčela – 1.700. društava. Stanje u stočarstvu je daleko ispod potencijala. Obradivih površina, pogodnih za razne vidove biljne proizvodnje (povrtarstvo, ratarstvo i voćarstvo) ima dosta ali su nedovoljno iskorišteni. Ipak, u posljednje vrijeme se sve više poljoprivrednika odlučuje za organsku proizvodnju, i veći je broj stanovnika okrenut ka razvoju poljoprivrede. Budući da se govori o proizvodnji ekološki čiste i zdrave hrane, saradnja Parka i seoskog stanovništva u predstojećem periodu treba da bude jedan od bitnijih ciljeva NP. Tako bi se valorizovala i važna turistička grana – seoski i katunski turizam, stvaranjem uslova da sela Prokletija (u okviru granica Parka kao i u njegovoj neposrednoj blizini), u budućnosti pružaju turistima i uslugu smještaja.

Poljoprivredna gazdinstva koja se bave isključivo poljoprivredom i žive od nje, ekstenzivnog su karaktera, pa objektivni prihod po jedinici proizvoda veoma zaostaje za prihodom koji bi se mogao ostvariti u organizovanom intenzivnom modelu proizvodnje. Ekonomski razvoj ovog područja će zavisiti od mjera kojima će Park kao upravljač zaštićenog područja preuzeti ulogu katalizatora privrednih aktivnosti kako samog preduzeća tako i preduzetničkih inicijativa lokalnog stanovništva. To će direktno uticati na povećanje životnog standarda i bolji kvalitet življenja lokalnog stanovništva unutar parka, kao i u njegovom neposrednom okruženju. Time će se stvoriti uslovi za rješavanje gorućeg problema migracije stanovništva sa prostora Prokletija.

Na području Nacinalnog parka postoje značajni resursi šumskih plodova - kompleksi samonikle šumske borovnice i drugih šumskih plodova. Prema nekim ranijim ispitivanjima,



borovnica u ovom kraju je specifičnog sastava, jer sadrži puno vitamina, bakra i gvožđa, kao i antocijane i tanine. Procijenjeni rod je između 500–800 tona godišnje. Područje je bogato i drugim vrstama šumskih plodova (gljive, jagode, ogrozd, malina, kupina, divlje voćke i dr.) kao i brojnim vrstama ljekovitog bilja.

Najznačajniji trenutni ekonomski benefit Park ostvaruje naplatom taksi za korišćenje šuma i sanitarne sječe. Pored pomenutog izvora prihoda, Park prihoduje i od prodaje suvenira.

Buduća potencijalna sredstva finansiranja su: avanturistički kamp, izgradnja smjestajnih kapaciteta (eko-naselja, bungalova, auto kampova, šatorskih kampova, vidikovaca), prodavnice suvenira, centri za posjetioce, prodaja mapa, sportske aktivnosti, sportski objekti za raznovrsne aktivnosti, staze za ekstremne sportove, maraton, izgradnja šadrvana, roštilja, paraglajding. Za ove i slične investicije neophodna su znatna finansijska sredstva. Potencijalni izvor ovih sredstava mogli bi biti strani donatori.

2.5.3. INFRASTRUKTURA

Putnu infrastrukturu Parka i njegove neposredne okoline sačinjava mreža magistralnih i regionalnih puteva i lokanih i nekategorisanih puteva. Dva najznačajnija puta su: • regionalni asfaltni put Andrijevica – Murino – Plav – Gusinje, ukupne dužine kroz opštine

Plav i Gusinje – 22 km, • magistralni put Murino – Velika – Čakor – Bjeluha, asfaltiran, dužine 32 km.

Opštine Plav i Gusinje imaju razgranatu mrežu lokalnih puteva koja se prostire i na području Nacionalnog parka Prokletije. Prosječna gustina lokalnih i nekategorisanih puteva je 0,598 km/km2. Prema vrsti kolovoznog zastora 80,0 km lokalnih puteva je sa asfaltnim kolovoznim zastorom tj. (27,5 %), a preostali dio u dužini od 210,6 km (72,5 %) je sa zemljanim kolovoznim zastorom. Asfaltni kolovoz je urađen za potrebe lakog saobraćaja (do 7 tona), mada se putem odvija i saobraćaj znatno težih teretnih vozila. Imajući sve to u vidu, stanje lokalne putne mreže je veoma loše. Otvaranjem puta prema Podgorici preko Albanije (Plav –Gusinje-Grnčar-Vrmoša-Skadar) otvaraju se velike mogućnosti za poboljšanje putne povezanosti i ekonomske valorizacije područja opština Plav i Gusinje sa parkom, jer se prostire uz granicu. Od posebnog značaja je inicijativa za otvaranje puta Plav-Dečani-Peć, koji prolazi dijelom preko Nacionalnog parka odnosno preko područja Bogićevice koji bi opštinu Plav najkraćim putem povezao sa Kosovom.

Ova dva puta su direktno vezana za NP Prokletije i nadamo se da će njihovim otvaranjem čitav region dobiti značaj, pa samim tim i NP Prokletije.

Određeni djelovi Parka (dolina Gebaje) napaja se električnom energijom dalekovodom 35 kV iz trafostanice 110/35 kV; 30 kVA locirane u Andrijevici. Ovakva jednostrana veza predstavlja slabu kariku u snabdijevanju područja opština Plav i Gusinje, a pouzdanost napajanja svih potrošača koji nemaju rezervni izvor napajanja svodi na sigurnost i ispravnost predmetnog 35kV-nog dalekovoda Andrijevica-Plav- Gusinje.

Iz trafostanice ”35/10 kV Rudopolje”; (2,5+4) MVA u Plavu napajaju se trafostanice 10/0,4 kV sa područja Plava i Murine. Sa ovih trafostanica se obezbjeđuje elektrosnabdijevanje za 4353 potrošača (3864 domaćinstva i 489 ostali potrošači).

Iz trafostanice ”35/10 kV Gusinje”; 2,5 MVA napajaju se trafostanice 10/0,4 kV u reonu Gusinja. Sa ovih trafostanica se obezbjeđuje elektrosnabdijevanje za 1773 potrošača (1626 domaćinstva i 147 ostali potrošači).

Analizirajući stepen razvoja informacionog društva u sjevernom regionu, samim tim i na području Prokletija, pokazatelji ukazuju da on još uvijek zaostaje u odnosu na centralni i južni region Crne Gore.



Telefonsku mrežu u parku, zbog razvoja turizma i službe zaštite i spasavanja, treba unaprijediti i proširiti. Sve područne centrale su sa mjesnom centralom povezane optičkim kablovima. Optičkim kablom povezana je i mjesna centrala sa glavnom centralom u Beranama. Broj priključaka fiksne telefonije na teritoriji opština Plav i Gusinje iznosi 2.919.

Područje opština Plav i Gusinje je pokriveno signalom mobilne telefonije, i to putem usluga tri operatera: „T-Mobile“, „M-tel“ i „Telenor“, sa sistemom baznih stanica (T-Mobile, Telenor i M-Tel). Pokrivenost područja opštine mobilnom telefonijom je zadovoljavajuća. Pokrivenost teritorije servisima mobilne telefonije je približno ista za sve operatore i iznosi preko 95 %.

2.5.4. KULTURNO-ISTORIJSKO NASLJEĐE

Plavsko-gusinjska regija, u podnožju Nacionalnog parka Prokletije, baštini raznovrsno materijalno i nematerijalno kulturno-istorijsko nasljeđe, o čemu svjedoče brojna nalazišta, utvrđenja, crkve, džamije, tradicionalna arhitektura, kao i bogatstvo narodnih nošnji, izvorne muzike, folklora, običaja i starih zanata. U kontaktnoj zoni Parka nalazi se 6 zakonom zaštićenih i 11 potencijalnih kulturnih dobara.

Materijalnu kulturnu baštinu u granicama Nacionalnog parka odlikuje krajnja neistraženost arheoloških lokaliteta i nevalorizovano i nezaštićeno narodno graditeljstvo.

Među identifikovanim arheološkim nalazištima iz praistorijskog perioda su crteži urezani u stijeni, otkriveni na dva lokaliteta u masivu Prokletija. Gravura na kamenoj ploči na Volušnici, nazvana Velika majka sa Prokletija, sa scenom borbe muškarca i žene sa vukom koji je napao dijete, pretpostavlja se da potiče iz srednjeg bronzanog doba, 600 godina p.n.e.

Drugi crtež u plitkom reljefu, sa predstavom lova na divljač, u okapini na brdu Vezirova brada u Grbaji, iz gvozdenog doba (VIII vijek p.n.e.), jedan je od tri pronađena pećinska crteža u Crnoj Gori. Oba lokaliteta arheološki su neistražena i nevalorizovana.

Tradicionalnu arhitekturu Prokletija karakteriše graditeljstvo katuna, sezonskih stočarskih naselja (Bogićevica, Treskavac, Ćapica, Mema, Bjelič, Popadija i brojni drugi). Njihovu strukturu čine kolibe za stanovanje tzv. stanovi, građeni od drveta sa kamenim temeljima i prateći objekti za stoku. Izvorno neimarstvo ovih krajeva sve više propada i nestaje, izgradnjom savremenih objekata ili napuštanjem pastirskih naselja. Etnografska baština

Ovaj prostor se nalazi na vječitom raskršću puteva i civilizacija, vjera i naroda, koji su ostavili svoje tragove ne potirući prethodne, stvarajući nove multikulturalne, multikonfesionalne i etničke specifičnosti. Potvrda toga su brojni ostaci, nalazišta, utvrde, crkve, džamije, groblja, izuzetno bogato etnografsko nasljeđe koje karakteriše slikovitost narodnih nošnji, običajna i vjerska praksa, narodna medicina, tradicionalna arhitektura, muzika i folklor. Objekti profanog graditeljstva, kao što su kule, imaju posebno mjesto u graditeljskoj tradiciji. Prilagođene zahtjevima odbrane od napada i za stanovanje u toku opsade, kasnije postaju simbol bogatstva i moći.

Tradicionalna arhitektura očitava se na objektima kuća za stanovanje, koje bilo da su izgrađene od drveta, u kombinaciji drveta i kamena, isključivo od kamena, svojim položajem I izgledom svjedoče o funkcionalnosti, visokoj kulturi življenja i materijalnom bogatstvu vlasnika.



Bez obzira što je veliki broj stanovnika ovog područja otišao na rad u druge zemlje, oni održavaju neposredne veze sa rodnim krajem, ali unose i nove elemente u svakodnevni život. Međutim, i pored ovih procesa, tradicionalni kulturni obrasci su prisutni u porodičnim odnosima, običajima, etnomedicini. U svakom slučaju, može se primijetiti da je ovo područje izraz specifične mješavine tradicionalnih i modernih predstava, u različitim oblastima života, od arhitekture do sklapanja braka. Žene i danas u svojim domovima proizvode kompletnu nošnju za nevjeste (mlade), koja odgovara svadbenim običajima.

Ljudi posjeduju izuzetno znanje i vještine bavljenja starim zanatima, od proizvodnje različitih majstorski oblikovanih ukrasnih stvari, pokućstva, različitih stolarskih proizvoda, do izrade objekata za stanovanje u stilu koji je specifičan za ovaj kraj. U okviru domaće radinosti žene kod kuće, svojim stvaralačkim umjećem, tkale su od vune različite upotrebne ćilime, serdžade, prekrivače, prostirke, pojaseve, i vezle različitim bodovima na određenoj podlozi vunenim, pamučnim, svilenim koncem, kao i zlatnim i srebrnim nitima. Pojedini primjerci tekstilnog rukotvorstva su vrhunska ostvarenja ručne izrade, neponovljivi i unikatni predmeti.

2.5.5. INFORMATIVNO-PREZENTACIONI I EDUKATIVNI SADRŽAJI 2.5.5.1. Centri za posjetioce i ekspo prostori

Nacionalni park raspolaže centrom za posjetioce koji se nalazi u Gusinju. Centar je

koncipiran tako da svojim sadržajima (izložbena galerija, etno soba, edukativni prostor) i prezentacijama, prikaže prirodne i kulturne vrijednosti Parka. U centru dominiraju eksponati sa dermopreparatima krupne divljači sa prostora Parka, preparirane ptice iz više familija, herbarska postavka, multimedijalna sala.

U centru posjetioci mogu dobiti informacije vezane za aktivni odmor u parku, njegovim najznačajnijim atrakcijama i manifestacijama. U sklopu centra nalazi se suvenirnica u kojoj su izloženi autentični proizvodi domaće radinosti.

U narednom periodu potrebno je dopunjavati postavke centra, unapređivati njegove informacione servisne uloge, kroz efikasniji rad stručnih saradnika i kroz produženo radno vrijeme tokom ljetnje turisticke sezone.

Analiza dosadašnjeg poslovanja ukazuje na potrebu kvalitetne edukacije svih ciljnih grupa, za šta su prioritetno zaduženi prezentacijski centri. Zato bi trebalo izgraditi još jedan prezentacijski (posjetilački) centar koji bi omogućio prijem većih grupa posjetilaca u samom parku i doživljaj parka „u malom" prije izlaska na teren.

Edukacija i interpretacija - Obogaćivanje edukativnih aktivnosti je takođe jedan od

ključnih zadataka Centra za posjetioce, kroz proširivanje saradnje sa školama, zajedničko osmišljavanje i organizovanje radionica, obilježavanje značajnijih datuma, kao i štampanje edukativno-obrazovnog i vaspitnog materijala, radi upoznavanja i očuvanja vrijednosti parka, kao i zaštite životne sredine.

Otvaranje prirodnjačkog muzeja u okviru Centra za posjetioce sa modernom postavkom, biološkim zbirkama: herbarskom, evolucionom, morfološkom, bibliotekom, načinom prezentacije, radi edukacije i naučnog istraživanja bilo bi vrlo svrsishodno.



2.5.5.2. Planinarske, pješačke staze i staze posebne namjene

Na prostoru Nacionalnog parka Prokletije ima 13 uređenih planinarsko-pješačkih staza, ukupne dužine oko 200 km. Prosječna dužina staza je 15,5 km i kategorisane su kao staze težeg stepena zahtjevnosti. Sve staze su markirane i opremljene standardnom signalizacijom. Za većinu ovih staza potrebno je uraditi remarkaciju.

Planinarsko-pješačke staze

Karanfili (Veliki vrh) Karanfili (Sjeverni vrh) Karanfili (Sjeverni vrh i Karanfil Ljuljaševića) Vezirova brada (Rogopeč, Grbaja, Karanfil Ljuljaševića) Vezirova brada (mali Karanfil, Karanfil Ljuljaševića) Belić (vodopad Grlje, Rosulja) Belić – Kolata Volušnica – Popadija – Trojan Bor (Kruševo – Vusanje) . Bor (Plav – vrh Bora) . Kofiljača – Maja Horolac . Krš Bogićevica (Plav – Krš Bogićevica) . Bogićevica – Krš Bogićevica

Kroz park prolazi i međunarodna staza „Peeks of the Balkans", koja prolazi kroz Crnu Goru, Albaniju i Kosovo.

U kontaktnoj zoni parka, tačnije u gradskom jezgru Plava i Gusinja urađena je edukativna staza „Kulturne rute“, koja obuhvata značajnije kulturno-istorijske spomenike ovog područja. Međutim, na samom prostoru Parka nema opremljenih i markiranih edukativnih staza, pa se za naredni period planira njihovo uspostavljanje, naročito u dolinama Grbaje i Ropojane.

Kroz Nacionalni park Prokletije prolazi TT3 biciklistička staza, sa standardizovanom signalizacijom. Park ima pet uređenih i markiranih staza za planinski biciklizam, ukupne dužine 141 km. Staze su različitog stepena zahtjevnosti, od onih za osnovne biciklističke vještine i tehnike, do onih koje zahtijevaju iskustvo u vožnji po teškim terenima.

Biciklističke staze Plav – Kofiljača – Plav Plav – Memina planina – Plav Plav – Hridsko jezero –Plav Gusinje – dolina Grbaje – Gusinje Gusinje – Vusanje – Ropojana – Gusinje

2.5.5.3. Vidikovci

U parku postoji veći broj vidikovaca, ali niti jedan nije uređen. Vidikovci se nalaze na

najatraktivnijim lokacijama sa kojih se ovo zaštićeno područije upoznaje i doživljava na poseban način. S tim u vezi, Planom se predviđa njihovo opremanje sigurnosnim ogradama, kao i informativnim i odmorišnim mobilijarom.



2.5.5.4. Turistička infrastruktura – (ostalo)

Na teritoriji parka nalaze se tri planinarska doma: Hrid u Babinom Polju, Planinarski dom

„Branko Kotlajić“ u dolini Grbaje koji je u vlasništvu PK „Radnički“ iz Beograda, kao i planinarski dom „Karanfil“. NP Prokletije je od Ministarstva unjutrašnjih poslova dobio na korišćenje četiri napuštene vojne karaule na lokacijama Gradine, Vusanje, Grbaja, Grnčar-Bojovići, na period od 10 godina, sa mogućnošću produženja. Treba planirati da one u narednom periodu budu renovirane i da se koriste za smještaj i/ili za ulazno-naplatne punktove

Vrhovi planina, Kofiljače, Popadije, Bora Radončića i Valušnica, idealni su poligoni za polijetanje paraglajdera. U narednom planskom periodu, radi razvoja ove turističke ponude potrebno je preduzeti uređenje poligona za polijetanje i organizovanje takmičenja u paraglajdingu, kao i edukaciju mladih zainteresovanih za ovaj sport.

U svoju turističku ponudu Park je uključio iznajmljivanje štapova za hodanje, bicikala, šatora i krplji. Iz samog konteksta vrijednosti Parka i njegovog razvojnog opredjeljenja nameće se razvoj posebnih i unapređenje postojećih oblika turizma: rekreacijski turizam (biciklizam, pješačenje, slobodno penjanje), ruralni, kulturni, naučni i edukacijski turizam. Razvoj navedenih aktivnosti zahtijeva kontinuirano unapređivanje turističke infrastrukture, formiranje novih edukativnih i tematskih staza, izgradnju osmatračnica, uređivanje vidikovaca, izradu organizovanih programa obilazaka, razvoj novih turističkih ponuda i dr.

2.5.5.5. Sistem upravljanja posjetiocima

Shodno pravilniku o unutrašnjem redu, u Parku se mogu obavljati turističke i sportsko-

rekreativne aktivnosti, koje po karakteru, obimu i načinu sprovođenja ne narušavaju prirodne i radom stvorene vrijednosti, a u skladu sa posebnim režimima zaštite i korišćenja po zonama i graničnim kapacitetima.

U Nacionalnom parku Prokletije u proteklom periodu (koji se odnosio na formiranje sadržaja i planiranje a da nije donesen Prostorni plan posebne namjene – što je otežavajuća okolnost, budući da je novoformirani Nacionalni park) nije uspostavljen sistem naplate ulaznica, niti sistem evidencije broja posjetilaca. Samim tim Park ne raspolaže ni kvalitetnom evidencijom o strukturi posjetilaca. Ovdje se posebno misli na broj domaćih i stranih gostiju, zatim evidenciju o njihovim preferencijama, načinu dolaska u Park (individualno ili organizovano), sa kojih tržišta najviše dolaze i dr. Nejasna je i dnevna dinamika frekvencije posjeta, nema ni podataka o najposjećenijim lokacijama, a koje bi bile od značaja za unapređivanja sistema upravljanja posjetiocima.

Najveći broj posjetilaca boravi od juna do oktobra; najbrojnije grupe posjetilaca su turisti i planinari; veći broj posjetilaca spada u grupu stranih, što znači da je neophodno obratiti pažnju na domaćeg gosta, osmišljavanjem organizovanih programa obilazaka Parka, kao i osmišljavanjem i realizacijom različitih manifestacija.

2.5.6. SISTEM AMBIJENTALNE HIGIJENE Park, kao atraktivno područje, iz godine u godinu privlači sve veći broj posjetilaca.Kako

bi se očuvale prirodne atraktivnosti područja, Park donosi određene mjere zabrane o kojima treba da budu upoznati svi posjetioci parka. Pravila odgovornog ponašanja prema prirodi, infrastrukturi i ostalim sadržajima u granicama parka, moraju se edukacijom izdignuti na što viši nivo. Da bi se to postiglo, osim konstantne



edukacije i građana i turista, potrebno je obezbijediti potrebnu komunalnu infrastrukturu, i redovno sprovoditi akcije čišćenja i uređenja na terenu.

Neke od aktivnosti koje će tome doprinijeti su: Upravljanje otpadom u okviru parka bi moglo biti uspostavljano u saradnji sa

Komunalnim preduzećem. Potrebno je svakodnevno sakupljanje otpada i njegovo odlaganje sa lokacija koje su bliže gradskim i seoskim naseljima u kojima Komunalno preduzeće vrši sakupljanje i odvoz otpada. Na udaljenim područjima parka treba predvidjeti lokacije gdje će se otpad odlagati, a sa Komunalnim preduzećem dogovoriti dinamiku odvoza tog otpada, u zavisnosti od potreba (jednom nedjeljno, ili jednom u 15 dana).

Čuvarska služba parka bi u periodu smanjenih redovnih aktivnosti, po potrebi,mogla obavljati i poslove sakupljana otpada, i brinuti o čistoći pojedinih djelova parka.

2.6. MJERE ZAŠTITE, OČUVANJA, UNAPREĐENJA I KORIŠĆENJA ROSTORA PARKA

2.6.1. FIZIČKA ZAŠTITA

Služba zaštite je temelj očuvanja prirodnih i stvorenih vrijednosti parka i osnov za ostvarivanje

zacrtanih ciljeva zaštite. U skladu sa unutrašnjim aktima Javnog preduzeća, ova služba trebalo bi da obavlja sljedeće poslove: kontrola terena, sprečavanje i prijavljivanje nezakonitih radnji, prijavljivanje svih fizičkih promjena u parku, rad na kontrolno-naplatnim punktovima i druge poslove zaštite i očuvanja prostora parka.

Na vršenje poslova zaštite prirodnih dobara parka angažovani su radnici koji su shodno potrebama obavljali poslove održavanja ambijentalne higijene i infrastrukture u parku.

U narednom periodu će se raditi na jačanju kapaciteta službe zaštite, radi kvalitetnijeg obavljanja poslova zaštite na prostoru parka.

2.6.2. STRUČNA ZAŠTITA

Poslove monitoringa u oblasti zaštite prirode obavlja stručna služba JPNPCG, kroz svoja istraživanja i koristeći rezultate istraživanja dobijene od referentnih institucija koje su prema Zakonu o zaštiti prirode nadležne za biomonitoring. Rezultati brojnih aktivnosti na poslovima zaštite i unapređenja biodiverziteta objavljuju se putem elektronskih i štampanih medija.

2.7. ANALIZA I OCJENA USLOVA ZA OSTVARIVANJE CILJEVA ZAŠTITE

S obzirom na navedeno, u predstojećem planskom periodu jedan od osnovnih zadataka

Parka treba da bude institucionalno jačanje, odnosno jačanje struktura zaduženih za stručnu i fizičku zaštitu, kroz upošljavanje novih izvršilaca, stručno usavršavanje, nabavka materijalno tehničkih sredstava, uspostavljanje administrativnih procedura.

Takođe, neophodno je uspostavljanje kontinuirane aktivnosti na monitoringu i promociji određenih segmenata biodiverziteta, unapređivanju objekata kulturne baštine, kao i razvijanju edukativnih programa.



2.8. OCJENA STANJA NACIONALNOG PARKA (SWOT analiza)

Zadatak SWOT analize je da, polazeći od mogućnosti budućeg razvoja, izdvoji uslove koji predstavljaju razvojne snage, odnosno razvojne slabosti i ukaže na osnovne prilike, odnosno prijetnje koje proizilaze iz analize.

U SWOT analizi indetifikuju se: • PREDNOSTI – koje će se kroz mijere pojačati i iskoristiti za razvoj. • NEDOSTACI – koje treba prevazići gdje je to moguće. • MOGUĆNOSTI – prepoznaje za koje treba pripremiti i iskoristiti ih u najvećoj mogućoj mjeri. • OGRANIČENJA – koje će se nastojati svesti na najmanju moguću mjeru. PREDNOSTI

• Izuzetne prirodne ljepote Parka, koje se temelje na „zelenim (šume)“ i „plavim (rijeke i jezera)“ bogatstvima

• Nova destinacija (ekološki očuvana sredina, neistražena, divlja, netaknuta, neosvojiva)

• Raznovrsnost prirodnih i kulturnih resursa, atraktivne turističke lokacije - osnova za razvoj razvnovrsne turističke ponude

• Strateški plan razvoja Opštine Plav za 2013-2017. • Nacionalni park Prokletije - visok stepen biološke razvnovrsnosti (endemske vrste

flore, bogatstvo šuma, očuvane visokoplaninske prirodne cjeline – rezervati prirode) • Međuetnička stabilnost (multikulturalna sredina) • Dobri odnosi sa susjedima • Grbaja – šansa za avanturistički park • Lokalni zanati (postojeći i oni koje treba unaprijediti) • Postojanje tradicionalnih sela i katuna po obodu Nacionalnog parka • Gostoprimstvo, domaća radinost i gastronomija lokalnog stanovništva • Povoljne klimatske karakteristike, izražena sva godišnja doba • Integrisanost prirodnog i kulturnog pejzaža • Blizina graničnih prelaza prema Albaniji i Kosovu – otvorenost tržišta • Prekogranična saradnja CG – Alb – Kosovo, projekat Prokletije međunarodni NP • Hidropotencijali (lednicka jezera, kraška vrela, izvori, pitke vode, vodopadi, kanjoni i

dr.) • Nema ozbiljnih zagađivača • U izradi je projekat inventura šuma • Jako uspješna i vezana dijaspora • Potencijal za avanturistički i adrenalinski doživljaj • Potencijali za brendiranje proizvoda unutar NP Prokletije (borovnica, med, kajmak i

dr. NEDOSTACI

• Ne postoji prostorni plan posebne namjene za NP Prokletije • Nerazvijena generalna infrastruktura (prije svega saobraćajna i komunalna) • Nedovoljno razvijena turistička infrastruktura (smještajni kapaciteti, restorani i

planinski domovi) • Nerazvijena turistička suprastruktura (dodatne turističke usluge)



• Nedostatak kadrova za pojedine stručne službe potrebne po sistematizaciji Parka • Nedostatak kadrova na lokalnom i operativnom nivou (vodiči, kuvari, prevoznici,

prevodioci itd.) • Slabo poznavanje stranih jezika i sprovođenje projektnog ciklusa • Nedovoljno razvijena održiva privreda na lokalnom nivou • Nepostojanje marketing strategije, slaba promotivno-propagandna aktivnost • Depopulacija / migracija • Postojanje manjih divljih deponija - smetlišta • Dugogodišnja nelegalna i neplanska eksploatacija šuma • Veoma loše zdravstveno-sanitarno stanje šuma • Neriješeni imovinsko-pravni odnosi • Nijesu obilježene granice Parka • Nepostojeća ili zastarjela elektro mreža • Zastarjela putna infrastruktura u i do Parka • Nepostojanje usluga gorske službe spasavanja • Nedovoljno razvijena ekološka svijest lokalnog stanovništva • Izraženo ilegalno lovstvo i ubiranje biljnih plodova na području parka • Neumrežena ponuda turističkih proizvoda • Udaljenost od podgoričkog i aerodroma u okruženju • Nepostojanje turističke i druge vrste signalizacije u parku • Nedostatak događaja internacionalnog značaja • Nepostojanje turističkih info-ekspo punktova • Telekomunikaciona mreža – slaba pokrivenost Parka • Nasleđeni problemi u upravljanju i korišćenju prirodnih resursa • Neistražena i neotkrivena arheološka baština • Napuštanje tradicionalnih aktivnosti zasnovanih na održivosti • Nedovoljno razvijen javni prevoz za turiste i dr. • Savremena gradnja neusklađena sa pejzažnim i kulturnim ambijentom • Nepostojanje edukativnih, tematskih, izletničkih i rekreativnih staza. • Neuređene i nemarkirane planinarske, alpinističke i staze za sportsko penjanje • Neotkrivene i nedostupne staze do pećina i jama • Nepostojanje planinarskih kuća koje nude smještaj sa hranom • Nepostojanje sadržaja avanturističkog tipa • Neredovno i otežano održavanje puteva kroz park

MOGUĆNOSTI

• Oblikovanje prekograničnih turističkih proizvoda (na ravni regije i među državama) • Otvaranje zvaničnih graničnih prelaza prema Albaniji i Kosovu (Ćafa Vranices i

Dečani) • Aktivno uključivanje Nacionalnog parka Prokletije u turističku ponudu Crne Gore • Inicijativa za proglašenja parka za „Hajking i bajking centar Crne Gore“ • Oblikovanje partnerstva turističkih subjekata u Plavu i Gusinju, prije svega zajednički

marketing i oblikovanje turističkih proizvoda i ponuda • Dijaspora, razmjena iskustva, znanja i vještina, donacije, investicije i privatno-javna

partnerstva kroz investicije • Bogićevica - skijaški potencijali, razvojni projekat predviđen prostornim planom Crne

Gore • Razvoj turističkih proizvoda i ponuda (objekti privremenog karaktera)



• Specifični vidovi turizma (sport, ruralni sadržaji, agroturizam, zdravstveni, avanturistički i drugi)

• Stimulisanje proizvodnje, ponude i plasmana zdrave hrane • Razvoj malih pogona na sirovinskoj osnovi • Razvoj malih hidroelektrana (uz prethodno date koncesije) • Brendiranje sirovina, poluproizvoda i proizvoda (prioritet borovnica, gljive, aromatično

i ljekovito bilje, voda i mlječni proizvodi) • Dostupnost sredstava EU i drugih fondova • Razmjena iskustava i saradnja sa drugim sličnim i razvijenim parkovima (parkovi

Dinarskog luka i dr.) • Praćenje evropskih regulativa i trendova u oblasti zaštite životne sredine • Rastuća međunarodna tražnja za turizmom i aktivnim boravkom koji je orijentisan na

zaštićena područja • Rastuća tražnja za proizvodima zdrave ekološke hrane

OGRANIČENJA

• Bespravna gradnja • Intenzivnija depopulacija stanovništva, nedostatak i odliv stručnog kadra • Starenje stanovništva • Nedostupnost sredstava za realizaciju projekata • Nedostupnost domaćih proizvoda na domaćem i međunarodnom tržištu • Nezakonito korišćenje dobara parka • Administrativne barijere – neusaglašenost lokalnih i državnih akata • Nedovoljni i nerazvijeni ljudski kapaciteti parka za pripremu i sprovođenje

prekograničnih projekata • Spore aktivnosti države za izgradnju puta za Dečane i otvaranje potencijala

Bogićevice • Nepostojanje lokalne i regionalne deponije • Veoma loše zdravstveno stanje šuma koje se širi • Elementarne nepogode (požari, poplave, odroni, suše, sniježne mećave) • Polarizacija tržišta (niske cijene - visoki kvalitet) pod prijetnjom nepostizanja

zadovoljavajućih performansi • Konkurencija sa turističkim destinacijama u široj regiji • Opasnost od devastacije prostora • Neravnomjeran regionalni razvoj opština Plava i Gusinja • Krivolov • Moguća bespravna sječa šuma



3. PLANSKI DIO

3.1. STRATEŠKO OPREDJELJENJE – VIZIJA

Nacionalni park Prokletije je jedinstveno područje planinskog masiva Prokletija, očuvanih prirodnih i kulturnih vrijednosti od nacionalnog i međunarodnog značaja, prepoznat kao neistražena i atraktivna avanturistička destinacija čiji je razvoj zasnovan na principima održivosti, a za dobrobit lokalne zajednice i zadovoljstvo posjetilaca

Vizijom se naglašava posebnost ovog prostora, planinskog masiva Prokletija sa

izuzetnim florističkim, faunističkim i geomorfološkim vrijednostima. Vizija uključuje očuvanje jedinstvene biološke raznolikosti i omogućavanje nesmetanih prirodnih procesa, osiguravajući zaštitu područja s neznatnim ljudskim uticajem, kroz saradnju lokalne zajednice i uprave Parka u sprovođenju lokalnog razvoja i dostupnost istinskog doživljaja prirodnih vrijednosti parka za posjetioce.

Strateško opredjeljenje Parka se zasniva na strogoj zaštiti životne sredine i valorizaciji zaštićenog prostora na principima održivog razvoja, posebno kada su u pitanju turizam i poljoprivreda.

Strateško opredjeljenje Plana se zasniva na setu strateških oblasti, i u vezi sa tim definisanih ciljeva. Ovakvim pristupom će se obezbijediti neometano funkcionisanje i integrisanje različitih ciljeva u jednu cjelinu.

Postavljeni koncept čini set strateških ciljeva koji su sadržajno ovako definisani: • Zaštita prirodnih vrijednosti • Očuvanje kulturnih vrijednosti • Unapređivanje turizma i rekreacije • Unapređivanje sistema edukacije i interpretacije • Unapređivanje promocije i marketinga • Unapređivanje saradnje sa korisnicima parka, • Unapređivanje saradnje s inostranim organizacijama • Unapređivanje prekogranične saradnje Definisanjem ovih strateških ciljeva omogućava se povezivanje različitih strateških

oblasti, što je neophodan preduslov za uspješno i efikasno upravljanje prostorom parka. Ovako postavljen koncept upućuje na zaključak da je ovaj prostor predisponiran za model održivog korišćenja. Pojedini prirodni atraktivni faktori posjeduju zaista izuzetan turistički značaj, ali je njihova opšta turistička vrijednost znatno manja zbog nepostojanja lanca turističke ponude, koji bi pomogao boljoj turističkoj eksploataciji. Ni ovaj problem nije nerješiv, pa je moguće popraviti opštu turističku vrijednost i iskorišćenost prirodnih svojstava samog parka. Takođe, neophodno je odrediti one kontaktne zone u kojima bi se nastavilo odvijanje planinske poljoprivrede i stočarstva, na takav način da ne umanjuje vrijednost ekosistema, niti da utiču na promjenu dominantnog karaktera prirodne sredine i pejzaža, već suprotno - da omogući unapređenje i valorizaciju prirodne sredine.



Jedan od uslova dobrog poslovanja Parka jeste i da ima veći broj staza, kako bi se omogućio pristup atraktivnim vidikovcima. Staze ne smiju biti upadljive, već da što više obezbijede prirodni izgled. Takođe, mora se voditi računa o rasporedu i izgradnji turističkih objekata i uklopiti ih u prirodnu sredinu i ambijent. Turistima bi trebalo da se obezbijedi uživanje u prirodi, a ne u arhitekturi. Zatim, treba obratiti pažnju i na prostorno planiranje, zaštitu prirodnih rijetkosti i uređivanje prostora, a to sve da se ne naruše, zaista rijetke ljepote i pogodnosti ovog nacionalnog parka.

Ključni ciljevi upravljanja u planskom periodu 2016–2020. godine na prostoru parka, čijim će se dostizanjem začajno unaprijediti upravljanje, zaštitita i očuvanje karakterističnih ekosistema jezera i ukupan biodiverzitet, prepoznati su u različitim strateškim i posebnim ciljevima upravljanja.

Za dostizanje ovih ciljeva neophodna je izrada novog Prostornog plana posebne namjene za Nacionalni park Prokletije, za period do 2025. godine koji će definisati budući karakter ovog prostora i definisati zone, koje će se planski obraditi na nivou detaljne razrade.

3.2. STRATEŠKE OBLASTI

3.2.1. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA PRIRODNIH VRIJEDNOSTI Zaštita prirodnih vrijednosti Parka, kao područja koje ima izraženu biološku, geološku,

geomorfološku i predionu raznovrsnost, podrazumijeva očuvanje i valorizaciju svih komponenti u njihovoj tijesnoj međusobnoj povezanosti i uslovljenosti.

Zbog brojnih ugroženih, osjetljivih, ranjivih, značajnih i zaštićenih vrsta i ekosistema, zajedno sa relevantnim stručnim i naučnim institucijama neophodno je sprovoditi dalja istraživanja i montoring, na osnovu čega će se definisati pritisci na ekosisteme, staništa i vrste, definisati i realizovati mjere zaštite.

3.2.2. Poseban cilj: Unapređenje fizičke zaštite

U saradnji sa državnim institucijama potrebno je preduzimati mjere kako bi se u

poslovima sprečavanja protivpravnih radnji na prostoru parka u većoj mjeri angažovale inspekcijske službe, a naročito inspekcije iz oblasti: šumarstva, lovstva i zaštite bilja, zaštite životne sredine, zaštite prostora i građevinske inspekcije.

Kako bi se uspostavio rad ove službe po uzoru na visokorazvijene zemlje, za radno mjesto nadzornika potrebno je propisati visoku stručnu spremu, pri čemu bi težište angažovanja nadzornika, pored fizičke zaštite, bilo na ostvarivanju tješnje saradnje sa lokalnim stanovništvom i posjetiocima radi podizanja svijesti o vrijednostima i značaju ovog zaštićenog područja i kao i na praćenju stanja flore i faune.

3.2.3. Poseban cilj: Unapređenje stručne zaštite Potrebno je unaprijediti nivo istraživanja u odnosu na sve komponente biodiverziteta, i

na potrebu uspostavljanja tješnje i kordinisane međuinstitucionalne saradnje, naročito kada se imaju u vidu predstojeće obaveze definisane nacionalnim propisima, strategijama i međunarodnim konvencijama.

U parku se omogućava zaštita i očuvanje svih staništa i ekosistema u njima kao i njihovih prirodnih procesa.

Stručnu zaštitu u parku sprovodi Služba zaedničkih poslova JP, koristeći se sopstvenim istraživanjima i referentnim stručnim i naučnim podacima. Dosadašnja iskustva ukazuju na potrebu unapređivanja nivoa istraživanja u odnosu na sve aspekte biodiverziteta, iIi na potrebu uspostavljanja tješnje i koordinisane međuinstitucionalne i konzistentnije međusektorske



saradnje, naročito kada se imaju u vidu predstojeće obaveze definisane nacionalnim propisima, strategijama i međunarodnim konvencijama.

3.2.4. Poseban cilj: Očuvanje prirodnih vrijednosti

Koncepcija prostornog uređenja područja Parka temelji se na potrebi zaštite, uređenja i

korišćenja prirode i njenih temeljnih fenomena tako da se ne ugrožavaju i da se očuva ekološka ravnoteža postojećih ekosistema. S tim u vezi, na prostoru parka dozvoljene su samo one aktivnosti koje ne ugrožavaju izvornost biljnog i životinjskog svijeta i vegetacije, te njegove hidrografske, geomorfološke i pejzažne vrijednosti.

Radi potpunijeg upoznavanja ovog jedinstvenog područja neophodno je sprovesti dalja istraživanja flore, izvršiti kartiranje staništa i uspostaviti kontinuirani sistem monitoringa. Naučna valorizacija vodi ka trajnoj zaštiti i očuvanosti živog svijeta.

Potrebno je pridržavati se strogo određene namjene korišćenja zemljišta, kao i zaštititi i očuvati poljoprivredno zemljište, šumu, pašnjačke platoe i vidikovce.

Uspostavljanjem ekološke mreže (NATURA 2000) obezbijediće se povezivanje i očuvanje stanišnih tipova i ekološki značajnih lokaliteta od interesa za Crnu Goru. 3.2.4.1. Poseban cilj: Obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva i

posjetilaca o zaštiti prirode

Način na koji će ljudi iz lokalne zajednice ili posjetioci učestvovati u radu Parka umnogome će zavisiti od efikasnosti upravljanja u narednom planskom periodu. S tim u vezi će uprava parka kao i stručne službe nastojati da približe prirodne vrijednosti i istorijske uloge parka i lokalnom stanovništvu i posjetiocima. Te mjere će se prvenstveno odnositi na podizanja svijesti o razumijevanju i uživanju u predionim bogatstvima parka, te za učenje o njihovim posebnim prirodnim i kulturnim vrijednostima.

Konstantnim procesima edukacije putem medija ili kroz tematske radionice, osiguraće se aktivno učešće lokalne zajednice. Kroz partnerski odnos s upravom parka ona može dostići željeni nivo kvaliteta života, koji potpomaže očuvanje prirode i promociju lokalnih tradicija i kulture.

U Parku treba razviti neformalni vid ekološke edukacije, koji pruža mogućnost ljudima da usvoje znanje i vještine pravilnog odnosa prema prirodi, kao način života. Nju treba osmisliti za četiri osnovne ciljne grupe: djecu i omladinu, lokalno stanovništvo, posjetioce (turiste) i širu javnost. Promocija treba da bude aktivna, kroz sve raspoložive oblike medija. U školskim obrazovnim programima treba popularnim i neposrednim predavanjima upoznavati djecu i omladinu o značaju i očuvanju kulturne baštine sopstvenog naroda, uz kreiranje i održavanje radionica na zadatu temu, izradu i dustribuciju propagandnog materijala (časopisi, brošure, lifleti, katalozi, kvizovi). Lokalno stanovništvo treba edukovati i o zakonskim propisima i pravnim aktima o namjeni i korišćenju zemljišta i resursa na području parka.

Potrebna je i izrada brošura, lifleta, bilborda i edukacija posjetilaca parka o ugroženim vrstama i periodima dozvoljenog ili zabranjenog lova.

Centar za posjetioce će se osposobiti za održavanje radionica edukacije i promocije.



3.2.5. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA KULTURNIH VRIJEDNOSTI

Nacionalni park omogučava zaštitu i očuvanje svih znamenitosti kulturno-istorijske

baštine i aktivno podržava istraživanje i revitalizaciju vrijednih lokaliteta i tradicionalnih graditeljskih cjelina. 3.2.5.1. Poseban cilj: očuvanje, unapređivanje i popularizacija kulturno-istorijskih

vrijednosti i potencijala Na osnovu stanja materijalne kulturne baštine Parka s užim okruženjem, nameće se

potreba definisanja posebnog strateškog cilja u dugoročnom planskom periodu - očuvanja, unapređivanja i popularizacije kulturno-istorijskih vrijednosti i potencijala Prokletija, kojima se treba rukovoditi u realizaciji budućeg planskog koncepta. Predviđenim posebnim ciljem predlažu se mjere i aktivnosti rekognosciranja, valorizacije, zaštite i prezentacije potencijalnih arheoloških lokaliteta i izvornog graditeljstva. 3.2.5.2. Poseban cilj: Očuvanje, unapređivanje i popularizacija etnografskih vrijednosti

i potencijala Sveobuhvatna analiza stanja nematerijalne kulturne baštine, iz koje proističu sve

materijalne manifestacije kulture u Parku, određuje pravac djelovanja u narednom planskom periodu. Definisanjem posebnog strateškog cijla, primjenom planskih mjera i aktivnosti radiće se na očuvanju, zaštiti, valorizaciji, prezentaciji bogatog etnografskog nasljeđa.

3.2.6. STRATEŠKA OBLAST: TURIZAM I REKREACIJA Svojim pejzažnim, prirodnim i kulturnim vrijednostima, Park pruža idealne uslove za

razvoj različitih vidova turističkih i rekreativnih aktivnosti, u okviru održivog razvoja. 3.2.5.3. Poseban cilj: Unapređivanje turističke infrastrukture

U narednom planskom periodu predviđa se poboljšanje postojeće i formiranje nove

turističke infrastrukture, koja obuhvata širok spektar, od unapređivanja osnovnih informativno- prezentacionih, edukativnih i rekreativnih elemenata, do formiranja objekata za višednevni smještaj posjetilaca.

Planirano je unapređivanje Centra za posjetice dopunom postavke novim eksponatima i poboljšanjem njegove servisne funkcije, formranje ekspo prostora, izgradna bungalova za smještaj posjetilaca i izgradnja dječijih igrališta.

Radi unapređivanja sistema pješačkih i biciklističkih staza, neophodno je postaviti odgovarajuće putokaze, informativne table i objekte za odmor. Planom se predviđa i uređenje osmatračnica i vidikovaca (Tromeđa, Memina planina, Kofiljača, vrh Karaula, Vezirova brada i Bor Radončića). 3.2.5.4. Poseban cilj: Unapređivanje turističkih proizvoda

Radi obogaćivanja turističke ponude Parka preduzeće se aktivnosti na unapređivanju postojećih i razvoju novih turističkih proizvoda: formiranje botaničke bašte, staze za boso hodanje, posmatranje divljih životinja, formiranje staza za hodanje na krpljama i sl.



3.2.5.5. Poseban cilj: Upravljanje posjetiocima Efikasan sistem upravljanja posjetiocima potrebno je uspostaviti iz tri ključna razloga: • da bi se kontrolisala brojnost i aktivnost posjetilaca, na način da se minimizuju negativni

uticaji na životnu sredinu, • da porast broja posjetilaca i njihove aktivnosti negativno ne utiču na lokalno

stanovništvo, njihovu tradiciju, kulturu i način privređivanja i • da bi se organizovalo kretanje posjetilaca na način da im se omogući ugodniji boravak u

Parku. Budući programi obilazaka parka baziraće se na aktivnom doživljaju i sticanju iskustva, uz edukaciju o prirodnim vrijednostima parka, lokalnoj kulturi, tradiciji i načinu života. Ovim će se postići: • Povećanje ličnog zadovoljstva posjetilaca i sticanje novih iskustava • Širenje svijesti o značaju parka • Podsticanje pozitivnog odnosa i stava prema parku

Radi izbjegavanja sezonalnosti, kreiraće se programi obilazaka parka u pred i post sezoni,

koji će biti usmjereni prvoshodno na domaće posjetioce. U periodu najveće posjećenosti (jul – avgust), pratiće se brojnost posjetilaca na najfrekventnijim zonama.

U narednom planskom periodu sprovodiće se anketiranje posjetilaca. Ispitivaće se struktura posjetilaca, njihovo mišljenja, potrebe i očekivanja, zadovoljstvo uslugama koje pruža park, s ciljem poboljšanja i inoviranja usluga, ponuda i sadržaja.

3.2.6. STRATEŠKA OBLAST: EDUKACIJA I INTERPRETACIJA Park, kao mjesto svojevrsne škole u prirodi, u budućem planskom periodu će se baviti

unapređivanjem i razvojem novih edukativnih i interpretativnih sadržaja. Potrebno je obogaćivanje edukativnih aktivnosti, kroz proširivanje saradnje sa školama,

zajedničko osmišljavanje i organizovanje radionica, obilježavanje značajnijih datuma, kao i štampanje edukativno-obrazovnog i vaspitnog materijala, radi upoznavanja i očuvanja vrijednosti parka, sa akcentom na zaštitu životne sredine.

Redovno treba organizovati radionice za građane o značaju i funkciji nacionalnog parka, njegovim prednostima i nedostacima, kao i blagovremeno upoznavanje i obavještavanje o planiranim aktivnostima. 3.2.6.3. Poseban cilj: Unapređivanje edukativnih sadržaja

U budućem planskom periodu parkovi će se baviti edukacijom djece školskog uzrasta,

studenata, posjetilaca (domaći i inostrani), lokalnog stanovništva, nosilaca privrednih djelatnosti na prostoru parka, a radi podizanja svijesti o značaju zaštićenih područja.

Aktivnosti će biti usmjerene na razvoj i unapređivanje različitih edukativnih sadržaja parka, kao što su edukativne staze i edukativni mobilijar, osmišljavanje interaktivnih edukativnih programa, organizovanje edukativnih radionica za različite ciljne grupe, obilježavanje važnih ekoloških datuma i organizovanje ciljnih predavanja.



3.2.6.4. Poseban cilj: Unapređivanje interpretativnih sadržaja

Polazeći od činjenice da je interpretacija jedno od najmoćnijih sredstava edukacije, predviđeno je osmišljavanje i sprovođenje interpretativnih programa za različite ciljne grupe, koji će podržavati program interakcije u učešću. Slijediće i redovno organizovanje radionica i seminara za zaposlene u Nacionalnom parku, kako bi se unaprijedio rad službe za marketing, promociju i edukaciju radi boljeg informisanja, posjetilaca ali i građbana o značaju i funkciji Nacionalnog parka, njegovim prednostima i nedostacima, kao i blagovremeno upoznavanje i obavještavanje o planiranim aktivnostima. 3.2.7. STRATEŠKA OBLAST: PROMOCIJA I MARKETING

Aktivnosti na promociji Parka biće usmjerene na unapređivanje njegovih turističkih

proizvoda, kojim se posjetiocima nudi jedinstven doživljaj njegovih prirodnih i kulturno-istorijskih vrijednosti.

Marketinške aktivnosti usmjeravaju se na stvaranje jedinstvenog imidža Parka i usluga koji on nudi (izrada različitih marketinških materijala, organizovanje manifestacija, autohtona gastronomska ponuda, autentični suveniri, tematski obilasci i sl).

3.2.7.3. Poseban cilj: Promocija Parka na nacionalnom i međunarodnom tržištu

Radi unapređivanja turističke funkcije parka i jačanju konkurentnosti na tržištu, preduzeće se niz aktivnosti na njegovoj promociji na nacionalnom, regionalnom i međunarodnom nivou.

Prirodne i kulturne vrijednosti parka, njegova turistička ponuda, usluge i imidž, promovisaće se učešćem na različitim turističkim sajmovima (regionalnim i međunarodnim), turističkim ekspoima, preko elektronskih i štampanih medija, izradom novog veb sajta, upravljanjem društvenim mrežama, izradom različitih promotivnih materijala.

3.2.7.4. Poseban cilj: Prezentovati park posjetiocima i široj javnosti Radi unapređivanja prezentacije parka, osmisliće se tematske multimedijalne

prezentacije za različite ciljne grupe i organizovati manifestacije i sajmovi zasnovani na tradicionalnim vrijednostima područja i autohtonoj ponudi. 3.2.8.3. Poseban cilj: Unapređivanje marketinga

Tokom narednog planskog perioda predviđena je izrada marketing strategije Nacionalnog parka, na godišnjem nivou, radi što boljeg marketinškog pozicioniranja.

Takođe, radi poboljšanja ponude, biće izrađen različit materijal sa logoom i/ ili motivima parka (kape, majice, olovke, privesci, torbice, posteri i sl.), koji će doprinijeti povećanju prihoda parka. Marketinški materijali će se distribuirati u prodajnim objektima nacionalnih parkova (suvenirnicama), kao i na različitim manifestacijama, događajima i sajmovima.

Kao podrška boljem plasmanu i promociji lokalnih suvenira i autohtonih proizvoda domaće radinosti, kontinuirano će se raditi na unapređivanju saradnje sa lokalnim proizvođačima radi izlaganja i prodaje njihovih proizvoda u suvenirnicama nacionalnih parkova.



3.2.8.4. Poseban cilj: Obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva i posjetilaca o zaštiti prirode

Unapređenje koncepta održivog razvoja u uskoj je korelaciji sa edukacijom lokalnog

stanovništva kao jednom od najvažnijih funkcija uprave parka. Pored očuvanja biološke raznovrsnosti i ukupne zaštite prostora, važan zadatak uprave parka je unapređenje ekonomija lokalnih zajednica koja se postiže unapređenjem nivoa svijesti lokalne zajednice o potrebi održivog korišćenja prostora i pravilno razumijavanje uloge koju imaju nacionalni parkovi. Dosadašnje, uglavnom preovlađujuće mišljenje da su aktivnosti lokalnog stanovništva limitirane režimima zaštite nacionalnog parka, mogu se prevazići smislenim planiranjem aktivnosti i mjera koje će doprinijeti da same lokalne zajednice počinju osjećati konkretne benefite od činjenice da je upravo njihov prostor tako visoko vrednovan, da to više razumiju kao doprinos da sami podignu stepen svojih aktivnosti koje povećavaju njihov životni standard, ali i da osjete važnost postojanja prirodnog područja koje se štiti, da pravilno razumiju osnovne funkcije parka, da reprodukuju svoja znanja i povećaju nivo svijesti o njemu.

To takođe podrazumijeva napuštanje stereotipa o nacionalnom parku kao izolovanom prostoru čiji je osnovni cilj strogo očuvana priroda, bez prisustva i saradnje sa lokalnom zajednicom.

Da bi se dosegnuo ovaj cilj neophodno je u narednom petogodišnjem periodu sprovesti niz konkretnih mjera koje će rezultirati unapređenjem nivoa svijesti lokalnog stanovništva o vrijednostima prostora parka i njegovog održivog razvoja koje će imati sinergetski efekat, kako po funkcionisanje nacionalnog parka, tako i na život i rad lokalnih zajednica koje su konzumenti prostora parka.

3.2.8. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE SARADNJE SA KORISNICIMA PROSTORA PARKA

Shodno savremenim standardima i preporukama relevantnih međunarodnih institucija

(UNESCO, IUCN, WWF, UNEP,WCPA) u parku će, kao jedna od priroritenih aktivnosti u narednom planskom periodu, biti i pospješivanje svih oblika saradnje sa reprezentativnim predstavnicima lokalnih zajednica. Kao jedan od preporučenih alata za dostizanje ovog cilja je organizovanje Socio-ekonomskog savjeta, kroz čiji rad se želi postići veći nivo integracije lokalnog stanovništva u osnovne upravljačke ciljeve Parka.

3.2.9.1. Poseban cilj: Unapređivanje saradnje sa lokalnim stanovništvom

Uprava Nacionalnog parka Prokletije će težiti da saradnjom sa seoskim stanovništvom, posebno stanovništvom na katunima, obogati manifestacije na kojima će se vršiti promocija proizvoda, domaće radinosti i zanata.

Kroz saradnju sa lokalnim preduzetnicima radiće se na širenje svijesti o značaju parka za lokalnu ekonomiju.

Omogućavanjem pomoći (u vidu sušika) socijalno ugroženoj kategoriji lokalnog stanovništva, uticaće se na stvaranje pozitivnog odnosa i stava prema parku.

3.2.9.2. Poseban cilj: Unapređenje saradnje sa nosiocima privrednih i ostalih

aktivnosti i podsticanje razvoja

Unapređenje saradnje sa korisnicima prostora parka i nosiocima privrednih aktivnosti biće fokusirano na lokalne učesnike koji svoj rad i poslovanje imaju na prostoru parka.



Sa pojedinim subjektima će se realizovati zajedničke aktivnosti koje će unaprijediti turističku ponudu i obezbijediti adekvatniju promociju turističkih aktivnosti i potencijala parka. Takođe kroz zajedničko djelovanje podstaći će se ekonomski rast i razvoj na održivim osnovama, koji prije svega podrazumijeva uključivanje što šireg kruga zainteresovanih strana, naročito za razvoj turističkih aktivnosti i programa koje će dovesti do većeg broja posjeta i mogućnosti zarade za više subjekata koji svoje privredne aktivnosti vežu za prostor nacionalnog parka.

3.2.9.3. Poseban cilj: Unapređenje nivoa svijesti lokalnog stanovništva o održivom

razvoju

3.2.10. SARADNJA SA DOMAĆIM, REGIONALNIM I INOSTRANIM ORGANIZACIJAMA I DONATORIMA

NP Prokletije unaprijediće saradnju sa domaćim, regionalnim i inostranim ogranizacijama i donatorima (Agencija za zaštitu životne sredine, Prirodnjački muzej, NTO Crne Gore, Fondacija Petrović Njegoš UNDP, IUCN, WWF i sl.), kroz implementaciju zajedničkih projektnih aktivnosti, koje će biti primarno u službi zaštite prirode i razvoja turizma u parku, u skladu sa strogim ekološkim standardima i prema uputstvima Plana upravljanja za NP Prokletije.

Takođe, u narednom petogodišnjem periodu istaknuto je proširenje liste organizacija sa kojima bi trebalo sarađivali iz oblasti zaštite životne sredine i drugih srodnih oblasti koje doprinose očuvanju, razvoju i promociji prostora parka.

3.2.10.1. Poseban cilj: Unapređivanje i ostvarivanje saradnje sa domaćim, regionalnim i

inostranim organizacijama i donatorima U narednom planskom periodu očekuje se nastavak saradnje sa svim relevantnim

domaćim institucijama koje se bave zaštitom životne sredine i drugim organizacijama koje iskažu interes za sprovođenje zajedničkih aktivnosti na unapređenju prirodnih vrijednosti ili izgradnji i uređenju turističke infrastrukture Parka, a sve radi poboljšanja turističke ponude.

U kontekstu saradnje sa međunarodnim organizacijama koje će na području Crne Gore djelovati narednih godina, ključna saradnja će se odvijati sa sljedećim međunarodnim organizacijama i donatorima:

UNDP – U narednom planskom periodu očekuje se implementacija projektnih aktivnosti u saradnji s UNDP-om, koje će se fokusirati na podizanje kapaciteta zaposlenih u nacionalnim parkovima, sa naročitom pažnjom na unapređenje Službe fizičke zaštite, katalizacije finansijske održivosti zaštićenih područja, uvođenje novih softvera i dr.

WWF – Saradnja sa Svjetskim fondom za zaštitu prirode odvijaće se kroz projektne aktivnosti koje će se implementirati posredstvom Asocijacije ’’Parkovi Dinarida’’. Ključne projektne aktivnosti odnosiće se na dalje jačanje regionalne saradnje zaštićenih područja u regiji, sprovođenje zajedničkog monitoringa prekograničnih područja u regiji, jačanje kapaciteta zaposlenih u zaštićenim područjima, dalje kreiranje brenda Dinarida i kreiranje ukupnog imidža regije kao prepoznatljive eko-turističke destinacije na evropskom i svjetskom nivou.

IUCN – Svjetska unija za zaštitu prirode (IUCN) je krovna organizacija na svjetskom nivou koja determiniše rad zaštićenih područja i služi kao referentna za međunarodnu kategorizaciju zaštićenih predjela, definisanje ciljeva i smjernica za upravljanje i sprovođenje upravljačkih ciljeva. JPNP je punopravna članica ove organizacije, i kroz svoje planove upravljanja i druge projektne aktivnosti inkorporira ključne preporuke ove organizacije koje su kompatabilne sa ustanovljenim principima i standardima zaštite prirode i održivog korišćenja prirodnih potencijala.



Parkovi Dinarskog luka – U narednom periodu se planira bolja saradnja nacionalnih parkova na Balkanu i to radi jačanja održivog turizma, zaštite retkih vrsta i edukacije osoblja, kao i širenja turističke ponude.

Veliki doprinos povećanju umrežavanja predstavlja i projekat „Parkovi Dinarskog luka“, koji je pokrenuo Svjetski fond za prirodu (WWF), kroz koji će se potpomognuti izgradnja kapaciteta, edukacija o proceni prednosti zaštićenih oblasti, integraciji u EU, održivom turizmu i klimatskim promenama.

Parkovi Dinarida će posebno raditi na planu zaštite biodiverziteta i razvoja zaštićenih područja Dinarida, održivog regionalnog razvoja i unapređenja kvaliteta življenja, podizanja svijesti o zaštiti prirode i održivom razvoju, brendiranja Parkova Dinarida i saradnje sa međunarodnim institucijama. Kao regionalni model, mreža Parkova Dinarida će uspostaviti komunikaciju sa drugim sličnim asocijacijama i priključiti se najznačajnijim globalnim i lokalnim naporima u očuvanju biološke raznovrsnosti i održivog upravljanja zaštićenim prostorima.

Osim ovih organizacija, Javno preduzeće za nacionalne parkove u narednom planskom periodu imaće funkcionalnu saradnju sa drugim organizacijama iz sfere bilateralnih odnosa, kao što je očekivana podrška od: Vlade Kraljevine Norveške, Švedske organizacije SIDA, Švajcarske Mave, EURONATUR fondacije, Noe Conservation i dr.

Uprava Parka će nastojati da u narednom petogodišnjem periodu obezbijedi finansijsku i drugu podršku aktivnostima koje NVO sektor sprovodi na prostoru Parka. Takođe, neophodna će biti kontinuirana involviranost civilnog sektora u rad budućeg socio-ekonomskog savjeta za saradnju sa lokalnim zajednicama. 3.2.11. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE PREKOGRANIČNE SARADNJE

Zbog specifičnosti geografskog položaja Parka i blizine granice sa Republikom Kosovom

i Albanijom, neophodno je unapređenje odnosa sa graničnim državama i državama u regionu preko jadranskog programa, komponente IPA i drugih fondova.

3.2.11.1. Poseban cilj: Izrada projekata u okviru komponente IPA, Jadransko-jonskog

ADRION 2014-2020 programa IPA II postavlja novi okvir za obezbjeđivanje pretpristupne pomoći za period 2014-

2020. u kojem je predviđeno da će se opredijeliti sredstva u indikativnoj visini od 270,5 miliona EUR. U skladu sa tim animiraće se partneri iz zemalja u regionu radi izrade zajedničkih projekata iz oblasti zaštite životne sredine, a kroz regionalnu I teritorijalnu saradnju (CBC projekti). U narednom peridu očekuju se: • Bilateralni programi: Crna Gora – Albanija, Crna Gora–Bosna i Hercegovina, Crna Gora –

Srbija, Crna Gora – Kosovo i Crna Gora – Hrvatska • I transnacionalni programi: Program saradnje jugoistočne Evrope i Mediteranski program

Jadransko-jonski ADRION 2014-2010 program - Program saradnje Jugoistočne Evrope ima za cilj da razvije transnacionalno partnerstvo u pitanjima strategijskog značaja kako bi se unaprijedio proces teritorijlne, ekonomske i socijalne integracije i doprinijelo koheziji, stabilnosti i kompetitivnosti regije. Zato program zahtijeva realizaciju projekata visokog kvaliteta orijentisanih na postizanje rezultata strategijskog karaktera relevantnih za programsku oblast.

Specifični ciljevi Programa su definisani kroz 4 prioriteta: • Prioritet I – Pojednostavljivanje inovacija i preduzetništva • Prioritet II – Zaštita i unapređenje okoline


http://ec.europa.eu/enlargement/instruments/overview/index_en.htm%23ipa2


• Prioritet III – Unapređenje pristupnosti • Prioritet IV – Razvoj transnacionalnih sinergija za održiv razvoj oblasti

HORIZON 2014-2020 - Do sada je najveći okvirni program EU za istraživanje I inovacije

sa budžetom u iznosu od gotovo 80 milijardi € za period 2014–2020.Većina sredstava EU za istraživanje dodjeljuje se na osnovu pojedinačnih poziva za određene oblasti.

Sredstva u iznosu od 15 milijardi €, koje je Komisija opredijelila za 2014. i 2015. god. biće namijenjena za unapređenje evropske ekonomije zasnovane na znanju i rješavanje pitanja koja će unaprijediti kvalitet života ljudi. Prvi put je Komisija odredila prioritete za dvije godine, omogućavajući na taj način istraživačima i predstavnicima privrede da se što bolje povežu i usmjere na postizanje ciljeva istraživačke politike EU.



3.3. IMPLEMENTACIJA PLANA UPRAVLJANJA

Za vrijeme važenja ovog plana, skup posebnih ciljeva upravljanja, koji proizilaze iz

dugoročne vizije, biće vodič za planiranje i sprovođenje konkretnih aktivnosti. U slučaju promjene prirodnih, političkih, finansijskih, metodoloških i drugih uslova, posebni ciljevi moraju se mijenjati u skladu s tim. Tokom sprovođenja ovog plana upravljanja, treba pratiti efikasnost upravljanja. To će dovesti do naknadnog prilagođavanja ciljeva ili njihove zamjene novim u budućnosti.

3.3.1. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA PRIRODNIH VRIJEDNOSTI 3.3.1.1. Poseban cilj Unapređenje fizičke zaštite 3.3.1.1.1. Cilj Jačanje kapaciteta Službe zaštite 3.3.1.1.1.1. Aktivnost Povećanje broja izvršilaca u Službi zaštite

3.3.1.1.1.2. Aktivnost Stručno usavršavanje izvršilaca kroz obuke i usvajanja novih vještina i znanja shodno Zakonu o zaštiti lica i imovine

3.3.1.1.1.3. Aktivnost Osposobljavanje nadzornika za profesionalan i moderan pristup posjetiocima parka

3.3.1.1.2. Cilj Izgradnja infrastrukture i nabavka adekvatne opreme 3.3.1.1.2.1. Aktivnost Izgradnja objekta za Službu zaštite u Plavu i Gusinju

3.3.1.1.2.2. Aktivnost Opremanje Službe zaštite neophodnim materijalno-tehničkim sredstvima

3.3.1.1.3. Cilj Održavanje čistoće i ambijentalne higijene

3.3.1.1.3.1. Aktivnost Postavljanje standardizovanih znakova o načinu odlaganja otpada

3.3.1.1.3.2. Aktivnost Izraditi liflete kojima će se posjetioci informisati i edukovati o načinu odlaganja otpada

3.3.1.1.3.3. Aktivnost Postavljanje stalnih toaleta na odgovarajućim lokalitetima 3.3.1.2. Poseban cilj Unapređenje stručne zaštite

3.3.1.2.1. Cilj Stručno i organizaciono osposobiti Službu zajedničkih poslova za kvalitetno izvršavanje i implementaciju planskih ciljeva

3.3.1.2.1.1. Aktivnost Jačanje kadrovskih kapaciteta 3.3.1.2.1.2. Aktivnost Stručna usavršavanja zaposlenih 3.3.1.2.1.3. Aktivnost Nabavka materijalno-tehničkih sredstava 3.3.1.2.2. Cilj Unaprijediti nivo istraživačkih aktivnosti 3.3.1.2.2.1. Aktivnost Istraživanja flore i faune i program monitoringa izabranih vrsta

3.3.1.2.2.2. Aktivnost Istraživanja stanja i uspostavljanje monitoringa šumskih ekosistema

3.3.1.2.2.3. Aktivnost Identifikovanje i kartiranje Natura 2000 i Emerald habitata, koji vode nadležni vladini resori za zaštitu životne sredine i ovlašćene institucije

3.3.1.2.2.4. Aktivnost Jačanje međuinstitucionalne saradnje i učešće u projektima 3.3.1.3. Poseban cilj Očuvanje prirodnih vrijednosti 3.3.1.3.1. Cilj Očuvanje kvaliteta vode 3.3.1.3.1.1. Aktivnost U saradnji sa nadležnim državnim institucijama pratiti kvalitet



voda i inicirati potrebne mjere zaštite 3.3.1.3.2. Cilj Očuvanje florističkog diverziteta

3.3.1.3.2.1. Aktivnost Inventarizacija vaskularne flore – prikupljanjem taksonomskih, stanišnih, ekoloških i konzervacionih podataka, radom na terenu i obradom relevantnih literaturnih sadržaja

3.3.1.3.2.2. Aktivnost

Kartografski prikaz rasprostranjenja endemskih, nacionalno i međunarodno (IUCN status, IPA, Bernska konvencija, EU Habitat direktiva, CITES) značajnih vrsta, na osnovu raspoloživih podataka

3.3.1.3.2.3. Aktivnost Identifikovati prioritetne vrste za koje će se sprovesti istraživanja njihove rasprostranjenosti i distribucije na području Parka

3.3.1.3.2.4. Aktivnost Kartiranje staništa vrsta obuhvaćenih istraživanjima 3.3.1.3.2.5. Aktivnost Definisanje mjera zaštite i njihova implementacija 3.3.1.3.3. Cilj Očuvanje staništa i populacija biljnih vrsta


Identifikovati i pratiti nacionalno i međunarodno zaštićene vrste flore na staništima pod eventualnim antropogenim pritiskom (duž turističkih staza, oko jezera) koje se javljaju u malom broju primjeraka ili se klasifikuju kao rijetke i ugrožene

3.3.1.3.3.2. Aktivnost Kontrola ubiranja ljekovite flore i šumskih plodova u komercijalne svrhe: primjena propisa, nadgledanje aktivnosti, praćenje stanja komercijalno korišćenih površina i populacija

3.3.1.3.3.3. Aktivnost Kartiranje staništa obuhvaćenih programom praćenja/monitoringa 3.3.1.3.3.4. Aktivnost Definisanje mjera zaštite i njihova implementacija 3.3.1.3.4. Cilj Zaštita i očuvanje šumskih ekosistema 3.3.1.3.4.1. Aktivnost Zaštita šuma od požara 3.3.1.3.4.2. Aktivnost Donošenje pravilnika za upravljanje šumama 3.3.1.3.4.3. Aktivnost Sanitarne, uzgojne i mjere njege šumskih ekosistema. 3.3.1.3.4.4. Aktivnost Upravljanje šumama koje su u privatnom vlasništvu 3.3.1.3.5. Cilj Unapređenje upravljanja šumskim ekosistema 3.3.1.3.5.1. Aktivnost Uspostavljanje multifunkcionalnih baza podataka 3.3.1.3.6. Cilj Praćenje stanja šumskih ekosistema 3.3.1.3.6.1. Aktivnost Monitoring zdrastvenog stanja šuma parka 3.3.1.3.6.2. Aktivnost Monitoring ugroženih i saniranih šumskih kompleksa 3.3.1.3.6.3. Aktivnost Monitoring štetnih insekatskih vrsta 3.3.1.3.7. Cilj Očuvanje staništa sa jedinstvenom herpetofaunom

3.3.1.3.7.1. Aktivnost Inicirati i sprovoditi istraživanja u saradnji sa ekspertima iz zemlje i inostranstva

3.3.1.3.7.2. Aktivnost Identifikovati najznačajnija staništa za herpetofaunu 3.3.1.3.7.3. Aktivnost Uspostavljanje mjera zaštite 3.3.1.3.7.4. Aktivnost Informisanje i podizanje svijesti o biološkom značaju jezera 3.3.1.3.8. Cilj Zaštita i praćenje stanja ihtiofaune 3.3.1.3.8.1. Aktivnost Pratiti stanje ihtiofaune i izvršiti potrebna poribljavanja

3.3.1.3.9. Cilj Pokretanje sportsko-rekreativnog ribolova na odgovarajućim lokalitetima

3.3.1.3.9.1. Aktivnost Donošenje odluke o načinu obavljanja sportsko-rekreativnog ribolova

3.3.1.3.9.2. Aktivnost Odabir lokacija i njihovo opremanje potrebnom infrastrukturom 3.3.1.3.10. Cilj Istraživanje ornitofaune 3.3.1.3.10.1. Aktivnost Uspostaviti monitoring velikog tetrijeba



3.3.1.3.10.2. Aktivnost Uspostaviti monitoring orla bradana 3.3.1.3.10.3. Aktivnost Istraživanje rezervata Hridsko jezero

3.3.1.3.11. Cilj Očuvanje ključnih vrsta sisara - medvjed, divokoza i ris, kroz praćenje njihovog stanja i zaštitu staništa

3.3.1.3.11.1. Aktivnost Popunjavanje terenskih listova (služba fizičke zaštite)

3.3.1.3.11.2. Aktivnost Unapređenje metodologije monitoringa (fotozamke, GPS ogrlice i dr.)

3.3.1.3.11.3. Aktivnost Formiranje baze podataka, kartiranje povoljnih staništa i identifikacija značajnih koridora

3.3.1.3.11.4. Aktivnost Uspostavljanje mjera zaštite 3.3.2. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA KULTURNIH VRIJEDNOSTI

3.3.2.1.Poseban cilj Očuvanje, unapređivanje i popularizacija kulturno-istorijskih vrijednosti i potencijala

3.3.2.1.1. Cilj Rekognosciranje, valorizacija, zaštita i prezentacija materijalne kulturne baštine

3.3.2.1.1.1. Aktivnost Iniciranje arheološkog rekognosciranja i istraživanja Parka kod nadležnih institucija

3.3.2.1.1.2. Aktivnost Identifikovanje i dokumentovanje tipičnih objekata i cjelina izvornog graditeljstva

3.3.2.1.1.3. Aktivnost Evidentiranje podataka od lokalnog stanovništva 3.3.2.1.1.4. Aktivnost Literaturno i arhivsko istraživanje 3.3.2.1.1.5. Aktivnost Izrada tematskih publikacija

3.3.2.1.1.6. Aktivnost Pokretanje inicijativa za uspostavljanje zaštite lokaliteta i objekata sa prepoznatim kulturnim vrijednostima

3.3.2.1.1.7. Aktivnost Učešće u kreiranju i implementaciji projekata valorizacije tradicionalnih vrijednosti Parka

3.3.2.1.1.8. Aktivnost Kreiranje tematskih staza i ruta

3.3.2.1.1.9. Aktivnost Osmišljavanje i organizovanje tematskih izložbi povodom značajnih datuma

3.3.2.2. Poseban cilj Očuvanje, unapređivanje, prezentacija i promocija etnografskih vrijednosti i potencijala

3.3.2.2.1. Cilj

Očuvanje, valorizacija i prezentacija tradicionalnih vrijednosti koje su integralni dio ovog prostora

3.3.2.2.1.1. Aktivnost Afirmisati i promovisati vizure ovog jedinstvenog prirodnog i kulturnog pejzaža kao autentičnu vrijednost

3.3.2.2.1.2. Aktivnost Stručna pomoć i savjet za korišćenje tradicionalnih materijala prilikom infrastrukturne gradnje, obnove i sanacije ili rekonstrukcije objekata

3.3.2.2.1.3. Aktivnost Podsticati i podržati pozitivne primjere koje sprovodi lokalno stanovništvo oživljavanjem tekovina tradicionalnog nasljeđa

3.3.2.2.1.4. Aktivnost Iniciranje i pokretanje procedure za pravnu i drugu zaštitu vrijednih objekata i etnografskih cjelina kod kojih se prepoznaje autentičnost koja je sastavni dio kulturnog pejzaža ovog prostora

3.3.2.2.1.5. Aktivnost Podsticati i promovisati aktivnosti na održavanju tradicionalnog privređivanja, ekstenzivne poljoprivrede i proizvodnje i iznaći način za otkup proizvoda

3.3.2.2.2. Cilj Zaštita, valorizacija, promocija i popularizacija nematerijalne



kulturne baštine

3.3.2.2.2.1. Aktivnost Evidentiranje i dokumentovanje običajne prakse, izvođačke djelatnosti, starih zanata i vještina ljudi u Parku

3.3.2.2.2.2. Aktivnost Uspostavljanje kontakta i prikupljanje podataka od lokalnog stanovništva

3.3.2.2.2.3. Aktivnost Literaturno i arhivsko istraživanje u fondovima relevantnih institucija

3.3.2.2.2.4. Aktivnost Popunjavanje Upitnika za identifikaciju elementa NKN implementiranjem kod nadležnih institucija

3.3.2.2.2.5. Aktivnost Kreiranje i učešće u projektima zaštite, valorizacije nematerijalne vrijednosti kulturne baštine, pod pokroviteljstvom relevantnih institucija zaštite

3.3.2.2.2.6. Aktivnost Unapređenje i nastavak saradnje sa državnim i međunarodnim institucijama u oblasti etnografskog nasljeđa

3.3.2.2.2.7. Aktivnost Edukacija i podizanje svijesti javnosti o značaju očuvanja etnografske baštine koja je preduslov za razvoj kulturnog turizma


Osmišljavanje i organizovanje manifestacija, sajmova, festivala, izložbi i kulturno-umjetničkih programa, koji promovišu način života lokalnog stanovništva I njegovu tradicionalnu gastronomiju, folklor i zanate

3.3.2.2.2.9. Aktivnost Učešće u kreiranju i osmišljavanju tematskih staza - ruta 3.3.2.2.2.10. Aktivnost Izrada promotivnog materijala (katalozi, brošure, lifleti, časopisi)

3.3.3. STRATEŠKA OBLAST: TURIZAM I REKREACIJA

3.3.3.1. Poseban cilj Unapređivanje turističke infrastrukture 3.3.3.1.1. Cilj Unapređivanje centra za posjetioce i ekspo prostora

3.3.3.1.1.1. Aktivnost Izgraditi novi Centar za posjetioce u Plavu i opremiti ga odgovarajućim sadržajima

3.3.3.1.1.2. Aktivnost Centar za posjetioce će se dopunjavati novim eksponatima i urediće se prostor za izvođenje edukativnih programa

3.3.3.1.1.3. Aktivnost Izrada projekta formiranja ekspo prostora 3.3.3.1.2. Cilj Unapređivanje rekreativnih sadržaja 3.3.3.1.2.1. Aktivnost Unapređivanje pješačkih staza 3.3.3.1.2.2. Aktivnost Formiranje tematskih staza 3.3.3.1.2.3. Aktivnost Unapređivanje biciklističkih, free ride i cross country staza 3.3.3.1.2.4. Aktivnost Formiranje skloništa za bicikliste 3.3.3.1.2.5. Aktivnost Formiranje novih vidikovaca, osmatračnica i odmorišta 3.3.3.1.3. Cilj Poboljšati pristupačnost Parka posjetiocima

3.3.3.1.3.1. Aktivnost Obnoviti postojeću i postaviti novu signalizaciju unutar parka (usmjeravanje unutar parka, označavanje staza, vidikovaca i značajnih lokaliteta) i na putnim pravcima prema parku

3.3.3.1.4. Cilj Postavljanje ulazno-naplatnih punktova

3.3.3.1.4.1. Aktivnost Kostrukcija i postavljanje objekta na ulazno-izlaznim djelovima Parka

3.3.3.1.5. Cilj Elektrifikacija Parka

3.3.3.1.5.1. Aktivnost Pojačati postojeće napajanje električnom energijom trase Gusinje – Grebaje i Plav – Babino Polje

3.3.3.1.5.2. Aktivnost Pokrenuti izradu nove trase Babino Polje- Bogićevica



3.3.3.2. Poseban cilj Unapređivanje turističkih proizvoda 3.3.3.2.1. Cilj Razvoj turističkih proizvoda 3.3.3.2.1.1. Aktivnost Razviti nov turistički proizvod - posmatranje divljih životinja

3.3.3.2.1.2. Aktivnost Formiranje staza za boso hodanje, za planinsko trčanje (sky running) i za hodanje na krpljama

3.3.3.2.1.3. Aktivnost Formiranje botaničke bašte 3.3.3.2.1.4. Aktivnost Izgradnja infrastrukture (bungalova i eko katuna) 3.3.3.2.1.5. Aktivnost Adaptacija i rekonstrukcija vojnih karaula 3.3.3.2.1.6. Aktivnost Inicirati izgradnju ferata i avanturističkog parka 3.3.3.3. Poseban cilj Upravljanje posjetiocima 3.3.3.3.1. Cilj Analiza strukture posjetilaca 3.3.3.3.1.1. Aktivnost Anketiranje posjetilaca

3.3.3.3.2. Cilj Utvrđivanje eventualnog uticaja posjetilaca na prirodne i kulturne vrijednosti parka

3.3.3.3.2.1. Aktivnost Analizirati uticaj posjetilaca na prirodne i kulturne vrijednosti parka

3.3.3.3.2.2. Aktivnost Analizirati korišćenje postojećeg sistema staza u parku

3.3.3.3.2.3. Aktivnost Izgraditi mehanizam da posjetioci ne ostavljaju vidljive tragove za sobom (leave no trace principi)

3.3.3.3.3. Cilj Utvrđivanje eventualnog uticaja posjetilaca na prirodne i kulturne vrijednosti parka

3.3.3.3.3.1. Aktivnost Analizirati uticaj posjetilaca na prirodne i kulturne vrijednosti parka

3.3.3.3.3.1. Aktivnost Analizirati korišćenje postojećeg sistema staza u parku

3.3.3.3.3.1. Aktivnost Izgraditi mehanizam da posjetioci ne ostavljaju vidljive tragove za sobom (leave no trace principi)

3.3.3.3.4. Cilj Unapređivanje turističkih programa obilazaka parka

3.3.3.3.4.1. Aktivnost Osmisliti i organizovati programe zasnovane na prirodnim i kulturnim vrijednostima parka

3.3.4. STRATEŠKA OBLAST: EDUKACIJA I INTERPRETACIJA 3.3.4.1. Poseban cilj Unapređivanje edukativnih sadržaja 3.3.4.1.1. Cilj Formiranje edukativnih staza

3.3.4.1.1.1.Aktivnost Formiranje edukativne staze medvjeda na lokalitetu Tromeđa Bogićevica

3.3.4.1.2. Cilj Sprovođenje ekološko-edukativnih programa

3.3.4.1.2.1. Aktivnost Izrada publikacije edukativnih aktivnosti za organizovane posjete vrtića, osnovnih i srednjih škola (kalendar događaja)

3.3.4.1.2.2. Aktivnost Izrada edukativnih programa i sprovođenje interaktivnih programa nastave u prirodi

3.3.4.1.2.3. Aktivnost Obilježavanje značajnih ekoloških datuma 3.3.4.2. Poseban cilj Unapređivanje interpretativnih sadržaja 3.3.4.2.1. Cilj Unapređivanje interpretativnih programa

3.3.4.2.1.1. Aktivnost Osmisliti i sprovesti ciljane interpretativne programe obilaska parka



3.3.5. STRATEŠKA OBLAST: PROMOCIJA I MARKETING

3.3.6. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE SARADNJE SA KORISNICIMA PROSTORA PARKA 3.3.6.1. Poseban cilj Unapređivanje saradnje sa lokalnim stanovništvom

3.3.6.1.1. Cilj Uspostavljanje organizovane saradnje sa lokalnim zajednicama

3.3.6.1.1.1. Aktivnost Organizovanje Socio-ekonomskog savjeta za rad sa lokalnim zajednicama

3.3.6.1.1.2. Aktivnost Pouzdana saradnja uprave nacionalnog parka sa lokalnim upravama, opštinama kojima gravitira park

3.3.6.1.1.3. Aktivnost Saradnja sa lokalnim institucijama, nevladinim organizacijama, klubovima i preduzetnicima, radi razvijanja zajedničkih projekata

3.3.6.1.1.4. Aktivnost Saradnja sa obrazovnim ustanovama, organizovanje radionica u prirodi, štampanje edukativnih materijala, radi podizanja svijesti

3.3.5.1. Poseban cilj Promocija parka na nacionalnom i međunarodnom tržištu 3.3.5.1.1. Cilj Unapređivanje sistema promocije i informisanja

3.3.5.1.1.1. Aktivnost Izrada i štampa promotivnih materijala (katalog, vodič, liflet, brošura, cjenovnik i sl.)

3.3.5.1.1.2. Aktivnost Promocija putem štampanih i elektronskih medija 3.3.5.1.1.3. Aktivnost Izrada novog veb sajta 3.3.5.1.1.4. Aktivnost Ažuriranje veb stranice i promocija parka na društvenim mrežama 3.3.5.2. Poseban cilj Prezentacija parka posjetiocima i široj javnosti 3.3.5.2.1. Cilj Osmisliti tematske multimedijalne prezentacije

3.3.5.2.1.1. Aktivnost Osmisliti tematske multimedijalne prezentacije u oblasti kulturnog nasljeđa, florističkih i faunističkih vrijednosti parka za različite ciljne grupe

3.3.5.2.2. Cilj Organizovanje sajmova i manifestacija 3.3.5.2.2.1. Aktivnost Organizovati manifestaciju Promocija avanture

3.3.5.2.2.2. Aktivnost Osmisliti manifestaciju autohtone gastronomske ponude parka zasnovanu na lokalnim proizvodima

3.3.5.3. Poseban cilj Unapređivanje marketinga 3.3.5.3.1. Cilj Izrada marketing strategije 3.3.5.3.1.1. Aktivnost Izrada marketing strategije – priprema i izrada marketing plana 3.3.5.3.2. Cilj Izrada marketinškog materijala 3.3.5.3.2.1. Aktivnost Izrada autentičnog suvenira šarka

3.3.5.3.2.2. Aktivnost Izrada i štampa prodajnog marketinškog materijala (majice, kape, čaše, olovke i sl)

3.3.5.3.3. Cilj Podrška proizvodnji lokalnih proizvoda sa područja parka (suveniri i autohtoni proizvodi domaće radinosti

3.5.3.3.3.1. Aktivnost Inicirati uspostavljanje sertifikata za lokalne proizvode

3.3.5.4.Poseban cilj Obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva i posjetilaca o zaštiti prirode

3.3.5.4.1. Cilj Edukacija lokalnog stanovništva o zaštićenom području 3.3.5.4.1.1. Aktivnost Organizovanje radionica u saradnji sa lokalnim stanovništvom



djece i omladine o značaju zaštite i očuvanja životne sredine


Saradnja sa opštinama, turističkom organizacijom i drugim udruženjima na zajedničkim marketinškim aktivnostima za promociju Prokletija kao značajnog i specifičnog brenda na turističkoj mapi regiona

3.3.6.1.2.6. Aktivnost Podrška nadležnoj instituciji uključivanjem u proces izrade PPPN

3.3.6.1.2.7. Aktivnost Saradnja sa proizvođačima poljoprivrednih proizvoda, ugostiteljima, zanatlijama, proizvođačima suvenira i svim nosiocima turističke i privredne djelatnosti

3.3.6.1.2.8. Aktivnost Sastanci sa dijasporom

3.3.6.1.2.9. Aktivnost Inicirati aktivnosti na sanaciji, rekonstukciji I adaptaciji putne infrastrukture u i prema Parku

3.3.6.2. Poseban cilj Unapređivanje saradnje sa nosiocima privrednih i ostalih djelatnosti i podsticanje razvoja

3.3.6.2.1. Cilj Razvoj poljoprivrede i turizma zasnovan na raspoloživim prirodnim resursima

3.3.6.2.1.1. Aktivnost Podsticanje ruralnog i eko-turizma

3.3.6.2.1.2. Aktivnost Podsticanje seoskog stanovništva za bavljenje poljoprivredom i stočarstvom

3.3.6.2.2. Cilj Izrada Plana objekata privremenog karaktera 3.3.6.2.2.1. Aktivnost Izradiće se Plan objekata privremenog karaktera

3.3.7. STRATEŠKA OBLAST: SARADNJA SA DOMAĆIM, REGIONALNIM I INOSTRANIM ORGANIZACIJAMA I DONATORIMA

3.3.7.1. Poseban cilj Unapređivanje i ostvarivanje saradnje sa domaćim, regionalnim i inostranim organizacijama i donatorima

3.3.7.1.1. Cilj Unaprijediti i ostvariti saradnju sa inostranim organizacijama i donatorima

3.3.7.1.1.1. Aktivnost Uspostaviti saradnju sa donatorima i međunarodnim organizacijama koje iskazuju interes za prostor parka.

3.3.7.1.1.2. Aktivnost Implementacija dogovorenih zajedničkih projektnih aktivnosti 3.3.7.1.2. Cilj Unaprijediti saradnju sa regionalnim organizacijama

3.3.7.1.2.1. Aktivnost Kroz rad kancelarije za Parkove Dinarida, razviti aktivnu saradnju u razmjeni informacija i iskustava o zaštiti prirode i održivom razvoju.

3.3.7.1.2.2. Aktivnost Izrada Plana zašite biodiverziteta i razvoja zaštićenih područja Dinarida

3.3.7.1.2.3. Aktivnost Brendiranje Parkova Dinarida 3.3.7.1.2.4. Aktivnost Učešće u realizaciji državne platforme BIG WIN 2

3.3.7.1.3. Cilj Unaprijediti saradnju sa domačim organizacijama i NVO sektorom

3.3.7.1.3.1. Aktivnost Zajedničko djelovanje na realizaciji aktivnosti i ekoloških programa od značaja za prostor Parka



3.3.8. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE PREKOGRANIČNE SARADNJE

3.3.8.1. Poseban cilj Unapređivanje i ostvarivanje prekogranične saradnje kroz program IPA II 2014–2020

3.3.8.1.1. Cilj Unaprijediti i ostvariti prekograničnu saradnju kroz program IPA II 2014-2020

3.3.8.1.1.1. Aktivnost Učešće na treninzima za osnaživanje ljudskih kapaciteta za pisanje IPA projekata

3.3.8.1.1.2. Aktivnost Učešće na forumima za upoznavanje potencijalnih projektnih partnera za prekograničnu saradnju i izrada baze podataka o njima

3.3.8.2. Poseban cilj Unapređivanje i ostvarivanje projektnih aktivnosti kroz IPA Jadransko-jonski transnacionalni program ADRION 2014–2020, HORIZON 2014–2020.

3.3.8.2.1. Cilj Unaprijediti i ostvariti projektne aktivnosti kroz IPA Jadransko-jonski transnacionalni program ADRION 2014–2020, HORIZON 2014–2020.

3.3.8.2.1.1. Aktivnost Učešće na treninzima za osnaživanje kapaciteta za pisanje projekata

3.4. POBOLJŠANJE I UNAPREĐENJE INSTITUCIONALNIH KAPACITETA

3.4.1. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA INFORMACIJAMA I MONITORINGA NA NIVOU PARKA SAGLASNO SISTEMU UPRAVLJANJA NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA

Shodno savremenim sredstvima komunikacije neophodno je uspostaviti efikasan sistem upravljanja informacijama i efikasan sistem protoka informacija na relaciji Park-stručne službe javnog preduzeća. Za takav pristup neophodno je uspostaviti sljedeće sistemske pristupe:

• Pravovremen odabir i selekcija informacija • Postojanje organizacionih i stručnih sposobnosti zaposlenih unutar stručnih službi i Parka • Uspostavljanje propisa i procedura za upravljanje informacijama

3.4.2. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA FINANSIJAMA NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA

Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore u skladu sa Zakonom o nacionalnim parkovima (Sl. List CG br. 26/14) je pravno lice osnovano Zakonom za upravljanje nacionalnim parkovima kao u organizacionim jedinicama. Srdestva za rad Javnog preduzeća obezbjeđuju se: • Iz budžeta Crne Gore,u skladu sa godišnim programima, planovima upravljanja i projektima

u oblasti zaštite životne sredine. • Iz naknada za korišćenje dobara za korišćenje dobara nacionalnih parkova; • Iz donacija.

Budući da Javno preduzeće upravlja nacionalnim parkovima na osnovu plana upravljanja i godišnjih programa upravljanja, koji u svakom nacionalnom parku (pojedinačno) sadrže, stanje, ciljeve i aktivnosti vrlo eksplicitno definisane sa neposrednim izvršiocima, svi izvori prihoda, radi



doslijedne primjene Zakona i propisa o platnom prometu u zemlji, slivaju se na žiro-račun javnog preduzeća.

Upravljanje finansijama se vodi centralizovano preko softvera za finansije Javnog preduzeća. Organizacione jedinice takođe imaju pristup finansijskom softveru preko kojeg se vodi djelimično knjigovodstvo. Svakodnevno se prati priliv i odliv novčanih sredstava. U skladu sa zakonskim propisima pazari se uplaćuju svakodnevno i organizacione jedinice dokumentovano prate promjene. U Službi za finansijske poslove se u skladu sa propisima i pravilnicima vezanim za finansije evidentiraju i prate sve poslovne promjene.

Rezultati finansijske analize se koriste u procesu finansijskog planiranja kao ulazne informacije za izradu finansijskog plana. Rezultati te analize takođe čine polaznu osnovu koja služi kao referentna tačka za praćenje i evaluaciju tokom implementacije plana finansijske održivosti. U narednom periodu potrebno je osnažiti sistem upravljanja finansija kroz uvođenje novih softverskih rješenja, prvenstveno kroz naplatne punktove u nacionalnim parkovima, kao i kroz zaposlene koji će direktno odgovarati službi za finansijske poslove a raditi posao u organizacionim jedinicama nacionalnih parkova. Kvalitetne i brze informacije i podaci koji će se akumulirati bilo kroz nove programe, bilo fizički uvažavajući sve propise će doprinijeti da i odluke vezano za finansije budu realne i doprinose većoj održivosti nacionalnih parkova.

Realne finansijske informacije u finansijskoj analizi ostaju glavno sredstvo ne samo za osmišljavanje finansijskog plana i poboljšanje finansijskog upravljanja, već i za ubjeđivanje donatora u jasne finansijske potrebe zaštićenih područja koje je moguće provjeriti, a samim tim i za obezbjeđivanje njihove finansijske podrške.

Preduzeće kao pravno lice, kroz platni sistem (koji se sastoji od seta instrumenata i sistema međubankarskog transfera) omogućava protok novca i time determiniše ekonomsku politiku i finansijsko poslovanje.

Saglasno navedenom utvrđuje se operativni cilj osposobljavanja upravljačkih struktura po svim osnovama za upravljanje sistemom finansija i njegovo praćenje od rukovodne strukture Javnog preuzeća.

3.4.3. USPOSTAVLJANJE SISTEMA KONTROLE I PRAĆENJA PLANIRANIH AKTIVNOSTI Sistem kontrole kao i praćenje planiranih aktivnosti potrebno je zasnovati kako na nivou

parka tako i na nivou uprave Javnog preduzeća. Sam sistem obuhvata i organizacionu strukturu, metode i postupke rada i unutrašnju

reviziju, utvrđen i implementiran od rukovodioca Javnog preduzeća, sa ciljem uspješnog upravljanja i ostvarivanja zadataka na transparentan, pravilan, ekonomičan, efikasan i efektivan način. Kontrolne aktivnosti uspostavljaju se radi ostvarivanja ciljeva Javnog preduzeća svođenjem rizika na prihvatljiv nivo, primjenom pisanih pravila, principa i postupaka.

Godišnjim planom upravljanja preciziraju se nosioci planiranih aktivnosti i njihova dinamika sa potrebnim finansijskim sredstvima i izvorima finansiranja.



3.5. SMJERNICE ZA NAUČNO–ISTRAŽIVAČKI RAD

Dosadašnji nivo istraživačkih aktivnosti koje su se sprovodile prethodnih godina nije bio na

zavidnom nivou, tako da je nužno unaprijediti njihov nivo u svim segementima u budućem planskom periodu.

S tim u vezi neophodno je sa naučnim i stručnim Institucijama u zemlji i inostranstvu sprovesti istraživanja koja bi produbila sadašnji nivo znanja o biološkoj raznovrsnosti, zaštićenim prirodnim i kulturnim vrijednostima, posebno specijskog biodiverziteta vrsta koji imaju konzervacijsku vrijednost. Istraživanja ekosistema Parka i njegovih komponenti (šumskih zajednica, flore, faune) treba da bude u fokusu naučnih ustanova Crne Gore, prevashodno PMF - odsjeka za biologiju u Podgorici i Filozofskog fakultata u Nikšiću - odsjeka za geografiju. Takođe je potrebno nastaviti započeta speleološka istraživanja i rezultate tih istraživanja učiniti dostupnim upravi parka i javnosti.

Samostalno ili u saradnji sa naučno istraživačkim i stručnim instutucijama treba sprovesti sljedeća istraživanja:

• Istraživanja flore i vegetacije (ekosistema parka), • Istraživanja faune (entomofauna, hidrofauna, herpetofauna, ornito fauna, mamalia itd.) • Istraživanja stanja i uspostavljanje monitoringa šumskih ekosistema sa posebnim

akcentom na sušenje i uzroke požara u šumama Nacionalnog parka; • Logistička podrška Javnog preduzeća i uprave parka istraživačkim aktivnostima drugih

stručnih i naučnih institucija iz zemlje i inostranstva, 3.6. DINAMIKA I SUBJEKTI REALIZACIJE PLANA 3.6.1. DEFINICIJA PRIORITETA

Nacionalni park i upravljačke strukture Javnog preduzeća u skladu sa Zakonom o nacionalnim parkovima izrađivaće godišnje programe upravljanja, kao izvode iz petogodišnjeg plana.

Shodno strateškim ciljevima datim u petogodišnjem planu za svaku godinu biće definisani prioriteti, koji će se naročito odnositi na sljedeće segmente upravljanja prostorom parka: • Fizička zaštita prostora; • Stručna zaštita prirodnih vrijednosti i kulturno-istorijskog nasljeđa; • Razvoj turizma, promocija i edukacija; • Unapređenje saradnje sa lokalnim strukturama; • Unapređenje prekogranične i ukupne međunarodne saradnje parka;

Svi ovi aspekti biće inkorporisani u godišnje programe upravljanja i upravljačke strukture će voditi računa da implementiraju aktivnosti po svojim prioritetima. 3.6.2. DEFINICIJA NOSILACA REALIZACIJE PLANA

S obzirom na Zakon o nacionalnim parkovima i unutrašnje akte Javnog preduzeća, za

upravljanje prostorom nacionalnog parka zaduženo je ovo preduzeće uz sinhronizovano djelovanje sa službama organizacionih jedinica, kako bi se Plan efikasno sprovodio u praksi.

Shodno navedenom, možemo posmatrati realizaciju i nosioce subjekata kroz tri komplementarna i međusobno povezana nivoa;



• Za fizičku kontrolu prostora zadužena je Služba fizičke zaštite koja se nalazi pod neposrednom rukovodnom kontrolom direktora organizacione jedinice;

• Stručnu zaštitu, kao i razvoj i unapređenje prirodnih i radom stvorenih vrijednosti parka implementiraće Služba za razvoj i unapređenje nacionalnih parkova. Ista služba organizovaće i koordinirati međunarodnu saradnju parkova, kao i pripremu projektnih predloga koji za cilj imaju obezbjeđivanje odgovarajućih donacija.

• Za promociju, edukaciju i interpretaciju prirodnih i radom stvorenih vrijednosti baviće se Služba za edukaciju, marketing i promociju.

• Naravno, sve planske aktivnosti sprovodiće se uz koordiniran rad svih zajedničkih službi sa nivoa Javnog preduzeća i direktora Parka, koji će za sve aktivnosti pružati neophodnu logističku i tehničku podršku na samom terenu.

• Materijalno-tehnička sredstva za efikasan rad i implementaciju Plana upravljanja obezbjeđuje menadžment Javnog preduzeća, na čijem čelu je direktor kao odgovorno lice.

3.6.3. GODIŠNJI PROGRAMI UPRAVLJANJA

Shodno članu 14. Zakona o nacionalnim parkovima, za operacionalizaciju Plana

upravljanja donosi se godišnji program upravljanja. Njega donosi javno preduzeće u skladu sa Prostornim planom posebne namjene i Planom upravljanja, uz prethodnu saglasnost Ministarstva.

Dobra je praksa, ustanovljena prilikom donošenja godišnjih programa, da plan prije nego što pođe na verifikaciju u ministarstvo razmatra i usvoji Upravni odbor Javnog preduzeća, jer mu to sa aspekta kvaliteta daje određenu pozitivnu dimenziju. 3.7. FINANSIJSKA SREDSTVA ZA SPROVOĐENJE PLANA 3.7.1. PROCJENA UKUPNIH SREDSTAVA ZA SPROVOĐENJE PLANA

Na osnovu procjene godišnjih potrebnih sredstava za sprovođenje Plana upravljanja

2016–2020. god. za Nacionalni park Prokletije dolazi se do ukupnih sredstava neophodnih za realizaciju plana.

Slijedi tabelarni pregled procjene sredstava za Plan upravljanja 2016–2020. god. za Nacionalni park Prokletije :

Elementi 2016–2020. Troškovi ljudskih resursa 547.680,00 Ostali troškovi 114.069,00 Finansiranje programa 187.000,00 Kapitalni projekti 456.000,00 UKUPNO (€) 1.304.749,00

Prema Zakonu o nacionalnim parkovima, Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore, a samim tim i Nacionalni park Prokletije sredstva za rad obezbjeđuje iz sljedećih izvora:



• iz državnog budžeta • iz naknada za korišćenje dobara, odnosno sopstvenih prihoda • iz donacija • kredita • drugih izvora u skladu sa zakonom

Upravljanje finansijama uopšte a, posebno, finansijskim rizikom u savremenim uslovima

postaje preduslov opstanka gotovo svakog subjekta. Javno preduzeće kod upravljanja finansijama ima dvije vrste rizika i to rizik kod ostvarivanja planskih prihoda i rashoda, kao i rizik da li će se ostvariti planirana sredstva iz budžeta. Od ostvarivanja prihoda iz budžeta kao i sopstvenih prihoda zavisiće i realizacija Plana upravljanja. Donacije kao mogući oblik finansiranja nacionalnog parka nije moguće preciznije definisati ovim planom, već se kroz godišnje programe upravljanja može jasnije definisati njihov obim, a sve u skladu sa planiram projektima koji će eventualno biti podržani. Finansijska održivost još uvijek nije dostignuta jer sistem zaštićenih područja ne posjeduje dovoljan iznos stabilnih sredstava za dugoročno zadovoljenje ukupnih troškova poslovanja. Zaštićena područja u Crnoj Gori su slabo opremljena u pogledu mogućnosti za ostvarivanje prihoda koje zaštićena područja obezbjeđuju kroz potrošačka i nepotrošačka korišćenja biodiverziteta.

Pored obezbjeđivanja odgovarajućih finansijskih sredstava, rukovodioci u zaštićenim područjima takođe moraju poboljšati kvalitet, oblik, vremenski okvir, postavljanje ciljeva, namjene i izvore finansiranja. To znači da upravljanje zaštićenim područjima mora biti dvosmjerno. Jedan smjer podrazumijeva finansiranje strane „ponude” koja nastaje zbog ostvarivanja većeg nivoa prihoda na nivou cjelokupnog sistema. Drugi pravac, jednako značajan, se odnosi na izazove na strani „tražnje” u pogledu upravljanja finansijskim potrebama zaštićenih područja (na lokacijama i na centralnom nivou). Finansijsku održivost zaštićenih područja treba rješavati sa obje strane ove uravnotežene finansijske jednačine.

Da bi Crna Gora dostigla finansijsku stabilnost zaštićenih područja i sistema zaštićenih područja, potrebne su joj snažne i djelotvorne institucije za ostvarivanje, upravljanje i ulaganje sredstava u nacionalne sisteme zaštićenih područja. Dugoročno posmatrano, finansijska održivost ne treba da podrazumjeva samo obezbjeđivanje resursa za premošćavanje finansijskog jaza; sistemi zaštićenih područja treba da budu usmjereni ka pronalaženju uslova za omogućivanje i obezbjeđivanje djelotvornog učešća i razmjene ostvarenih koristi sa različitim zainteresovanim stranama u sistemima zaštićenih područja. 3.7.2. PLAN KAPITALNIH AKTIVNOSTI Vrsta investicije Izgradnja novih i rekonstrukcija postojećih objekata

Plan Adaptacija i rekonstrukcija vojnih karaula 3.3.3.2.1. Cilj

Opis

Na teritoriji Parka postoje vojne karaule (Gradine, Jasenica, Vusanje, Grnčar, Bjelaja) koje bi mogle da se rekonstruišu i da se stave u službu turizma i promocije parka. Kako bi se to ostvarilo potrebno je uraditi projektnu dokumentaciju. Radovi na ovim objektima podrazumijevaju građevinsku rekonstrukciju i adaptaciju objekata, te njihovog neposrednog okruženja koje može biti upotpunjeno i novim sadržajima namijenjenim prvenstveno budućim korisnicima.

Finansijska vrijednost 300.000,00 €



Vremenski okvir 4 godine

Plan Postavljanje ulazno-naplatnih punktova 3.3.3.1.4. Cilj

Opis

Potrebno je izgraditi još dva objekta na lokacijama Jasenica u Plavu i Vusanje u Gusinju, koji bi služili kao ulazno-naplatni punktovi. Pored zaštite parka, vršila bi se i kontrola nelegalnih aktivnosti.

Finansijska vrijednost 18.000,00 € Vremenski okvir 3 godine

Plan Izgradnja vidikovaca 3.3.3.1.2. Cilj

Opis

Uraditi plan lokacija za izgradnju vidikovaca na katunima, proplancima, vrhovima, dolinama na kojima bi se postavio i dio mobilijara i pratećeg sadržaja, uredile staze i postavila signalizacija. Takođe osmisliti promotivno-edukativni sadržaj. Uraditi mapu sa lokalitetima svih vidikovaca i obilježiti maršrutu kako do njih stići, što bi mogla biti i jedinstvena turistička ponuda. Za svaki lokalitet osmisliti i propratni program i informacije o lokalitetu i okolini, o mjestima koja se mogu posjetiti u neposrednoj blizini, istoriji, lokalne priče, legende, povezivanje sa lokalnim preduzetnicima i pružaocima usluga…


Plan Unapređenje centra za posjetioce u Gusinju 3.3.3.1.2. Cilj

Opis

Uređenje prostora oko Centra za posjetioce kao i sam enterijer. Okolni prostor ograditi manjim kamenim ogradama, izravnati teren, posuti zemljom i zasijeti travu, cvijeće. Definisati kružni prolaz vozila, urediti parking za mala auta, autobuse, kampere. Osmisliti potrebnu ifrastrukturu podobnu za djecu, kao i postavljanje komunalnog mobilijara, klupa. U jednom dijelu Centra planirati i audio-video info panel (audio/video vodič kroz NPP) sa dokumentarnim filmovima koje posjetioci mogu odgledati i upoznati prostor u koji namjeravaju da krenu, prirodne ali i kulturno-istrorijske vrijednosti NPP i okoline.


Plan Očuvanje, valorizacija i prezentacija tradicionalnih vrijednosti koje su integralni dio ovog prostora (zaštita i valorizacija katuna) 3.3.2.2.1. Cilj

Opis

Park je interesantna turistička destinacija koja plijeni prirodnim ljepotama, ali isto tako i bogatim etnografskim nasljeđem. Katuni, kao jedinstveni društveni, Istorijski i kulturni fenomen, valorizacijom i obnavljanjem mogu postati turistička atrakcija. Zatečene vrijednosti mogu biti preporuka za zaštitu, kao jedan od načina čuvanja prirodnih i kulturnih vrijednosti ovoga područja. Slijedeći današnje trendove etno-eko ambijenta, ovdašnja autentična iskustva, uz tradicionalnu materijalnu i nematerijalnu kulturu svih zajednica, uključujući i uža lokalna obilježja kroz



dobre primjere u praksi, mogu postati značajan turistički proizvod. Finansijska vrijednost 100.000,00 € Vremenski okvir 5 godina

5.7.3. PROCJENA SREDSTAVA PO GODINAMA

Na nivou Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore izrađuju se godišnji finansijski izvještaji i godišnji finansijski planovi. Finansijski plan za jednu godinu se radi na osnovu prihoda i rashoda ostvarenih u prethodnoj godini i procjene prihoda po osnovu korišćenja dobara i pružanja usluga u narednoj godini, te sredstava odobrenih državnim budžetom za narednu godinu.

Kod procjene sredstava potrebnih za sprovođenje Plana upravljanja 2016–2020. god, kao relevantni su uzeti sljedeći elementi:

• Bruto plata i ostala primanja zaposlenih • Materijalni i drugi troškovi koji prate poslovanje • Konkretni programi koji se odnose na park • Kapitalni projekti Za Nacionalni park Prokletije, u troškove ljudskih resursa ulaze bruto plate zaposlenih u

parku kao i dio bruto plata Stručnih službi srazmjerno broju zaposlenih u nacionalnom parku Prokletije prema ukupnom broju zaposlenih u svim nacionalnim parkovima. Takvim ključem se dijele osim bruto plata i ostali troškovi, dok se finansiranje programa projektuje prema planu sredstava potrebnih za konkretne poslove i izvođenje određenih radova u nacionalnom parku. Godišnji rast troškova projektovan je po stopi od oko 5 %.

Slijedi tabelarni pregled procjene sredstava u eurima po godinama za Nacionalni park Prokletije:

Elementi 2016. god. 2017. god. 2018. god. 2019. god. 2020. god. Trošk. ljudskih resursa 79.200,00 96.000,00 108.960,00 121.440,00 142.080,00 Ostali troškovi 17.240,00 20.257,00 22.667,00 25.002,00 28.902,00 Finansiranje programa 32.00,000 34.000,00 37.000,00 40.000,00 44.000,00 UKUPNO (€) 128.440,00 150.257,00 168.627,00 186.442,00 214.982,00

NACIONALNI PARK PROKLETIJE - FINANSIJSKA ODRŽIVOST

Prihodi

R.b. PRIHODI Plan 2016. Procentualno učešće u ukupnim prihodima

1 Ulaznice 10.000,00 9,39%

2 Kampovanje 1.000,00 0,94%



3 Korišćenje dobara (privremeni, stalni objekti, štandovi) 1.000,00 0,94%

4 Ulaznice-Centar za posjetioce 1.000,00 0,94%

5 Sumske takse 17.500,00 16,43%

6 Ostali poslovni prihodi (loženje vatre, izdavanje krplji, bicikla,naplaćena otpisana potraživanja, prodaja os.itd.) 3.000,00 2,82%

7 Drvni sortimenti 72.000,00 67,61%

8 Prodaja suvenira 500,00 0,47%

20 Izdavanje poslovnog prostora 500,00 0,47%

U K U P N O 106.500,00 100,00%

Elementi 2016. god. 2017. god. 2018. god. 2019. god. 2020. god. Projektovani prihodi po godinama

106.500,00 112.000,00 117.000,00 123.000,00 130.000,00

UKUPNO (€) 588.500,00

Ukupno planirana sredstva za petogodišnji period za Plan upravljanja NP Prokletije iznose 1.304.749,00 Eura. Planom analize za sopstvena sredstva došlo se do mogućih sopstvenih sredstava u iznosu od 588.500,00 Eura. Dakle, da bi se finansijski pokrile sve aktivnosti i Programi, uključujući i Kapitalne investicije, potrebno je iz budžeta obezbijediti ukupno za pet godina 716.249,00 Eura.

3.8. OCJENA SPROVOĐENJA PLANA

3.8.1. PRAĆENJE SPROVOĐENJA SA NIVOA RUKOVODNE I UPRAVLJAČKE STRUKTURE

Petogodišnji plan upravljanja obezbjeđuje okvirne smjernice iz kojih proizilaze

jednogodišnji (operativni) programi zaštite i razvoja, finansijski i drugi planovi. Analizom donijetih programa i planova, prati se nihovo sprovođenje i prave izvještaji o radu Nacionalnog parka, što



omogućava uvid u dinamiku i mogućnost blagovremenog djelovanja sa nivoa rukovodne i upravljačke strukture, radi njegovog optimalnog sprovođenja.



3.8.2. IZRADA GODIŠNJIH IZVJEŠTAJA O SPROVOĐENJU PROGRAMA UPRAVLJANJA

U izvještajima o radu, kroz podatke o fizičkoj i stručnoj zaštiti, korišćenju dobara,

pružanju usluga, razvoju, naučno-istraživačkom radu i saradnji sa domaćim i inostranim organizacijama, treba prikazati realno stanje u Parku.

Sagledavanjem i analizom tog stanja stvaraju se uslovi za uočavanje svih pozitivnih pomaka, kao i eventualnih objektivnih poteškoća koji prate rad i poslovanje u Nacionalnom parku. Na osnovu takvog zapažanja, izvode se zaključci koji će biti u skladu sa petogodišnjim planom upravljanja i dinamikom njegove realizacije, a radi što uspješnijeg poslovanja i svestrane afirmacije Parka u predviđenom periodu. 3.9. SMJERNICE I PREPORUKE

Kako za ovaj Park još uvek ne postoji Prostorni Plan posebne namjene kroz koji bi trebalo da se daju smernice za sprovođenje Plana upravljanja tako je uzeta sloboda da se, kroz ovaj Plan upravljanja a na osnovu zakonske regulative i predloga opravdanosti proglašenja Prokletija nacionalnim parkom, za naredni petogodišnji period daju ciljevi i aktivnosti. Definisani osnovni ciljevi su okrenuti ka zaštiti, očuvanju i unapređenju prirodnih i kulturno-istorijskih vrednosti Parka, upravljanju prirodnim resursima, naučno-istraživačkom radu, planiranju I izgradnji, promociji područja, saradnji sa lokalnom zajednicom i drugim subjektima, saradnji sa drugim zaštićenim dobrima ,međunarodnoj saradnji, kao i izvori finanasiranja planiranih aktivnosti.

Prioritetne mere na upravljanju prirodnim i kultuo-istorijskiim vrednostima nacionalnog parka su zaštita, upravljanje i unapređenje njihovog stanja.

Zaštitu, odnosno čuvanje područja i unutrašnji red u zaštićenom području , sprovodiće Služba fizičke zaštite, kroz redovnu kontrolu svih aktivnosti u Nacionalnom parku Prokletije, kao što su čuvanje granica zaštićenog područja , održavanje unutrašnjeg reda, kao i kontrolu na terenu, postavljanje informativnih tabli i protiv požarnim dežurstvima.

Praćenje stanja prirodnih i kulturnih vrednosti odvijaće se kroz praćenje strogo zaštićenih i endemičnih vrsta flore i faune, stanja šumskih ekosistema, kao i zaštitu i očuvanje svih znamenitosti kulturno-istorijske baštine, istraživanje i revitalizaciju vrijednih lokaliteta i tradicionalnih graditeljskih cjelina, a kroz Službu za unapređenje i razvoj u saradnji sa drugim službama JP i državnim organizacijama.

Saradnja sa lokalnom zajednicom odvijaće se kroz sve veću zastupljenost lokalne zajednice, zainteresovanih subjekata za razvojne i održive projekte. Posebna aktivnost odvijaće se sa lokalnim stanovništvom kroz edukativne programe o mogućnostima organske proizvodnje, ekoturizma i drugih razvojnih projekata u samom parku.

Saradnja sa nevladinim organitacijama odvijaće se kroz podršku projekata koji doprinose promovisanju područja, podizanju ekološke svesti, projekti iz ekoturizma I svim razvojnim projektima.

Saradnja i razmena iskustava odvijaće se neposredno između samih nacionalnih parkova i drugih zaštićenih dobara , kao i preko aktivnosti Asocijacije parkovi Dinarida i Europark federacije, posebno na obuci, razmeni iskustava, zajedničkim prekograničnim projektima i dr. Posebna saradnja odvijaće se u okviru projekata koje podržava Svetski fond za zaštitu prirode, a naročito u prekograničnoj saradnji, u okviru IPA-a projekata i ostalih međunarodnih fondova.

Povećanje svesti javnosti o vrednostima područja parka odvijaće se kroz raznovrsne edukativne i promotivne sadržaje za posetiosce svih uzrasta i sposobnosti, kao i kroz unapređenje informativno-prezentacionih i edukativnih sadržaja parka, kako bi se omogućio



jedinstveni doživljaj i efikasno upravljanje posetiocima područja parka za koju je zadužena Služba za promociju, edukaciju i marketing u saradnji sa ostalim službama JPNPCG.

S obzirom da PPPN još uvijek nije donijet, analize, istraživanja, smjernice i preporuke, i cjelokupan sadržaj Plana upravljanja može poslužiti ili biti osnova u izradi i definisanju PPPN.


Documents

NACIONALNI PARK PROKLETIJE PLAN UPRAVLJANJA 2016 ...stari.nparkovi.me/sajt/images/stories/PU_NP_Prokletije...NACIONALNI PARK PROKLETIJE PLAN UPRAVLJANJA 2016 –2020. Podgorica, septembar