Bpo] 4 BOJHOCAHlfTETCKII IIPErJlE,l\ Crpana 443

UDC 616.9-022.1 :366.-144.058.3

Nadzor nad pojedinim bakterijskimuzrocnicima bolnickih infekcija u periodu

rata i mira

Vesna ~u lj agic* , Vcljko I\li ro \:ict, Brunk a Tomanovic '

Voj onomedicinska ukudcmija. ZPM - "Institut za epidemiolgiju. tInsti(ut zamikrobioJogiju. Beograd

NOll:.or znsncvc» no laboratorijskim nala:::ima 0 i:olo\'Ol1i17l bakterijama kod hospital­izovanih bolesnika 1'0:110 je aktivnost 1I epidemilolkom nadzoru nad bolnickim infek­cijama. OmogucQm livid II krutcnje ,. odriavanje odredenih uzrocntku 1I bolnici, stoolakiava definisanje pravih mem za sprecovanje i suzbijanje njima izazvunih bolnickihillfekcija . Ci/j 0\'08 rada bio j t' da se uporede rezultati nudzora u voj nomedicinskojakudemij i (VMA) 101.:0111 j una 1999. godine, II periodu rata, sa rezultatima tokom juna2000. godine. II pcriodu mira. Kod bo/esnika so 5 him Jkih klinika VMA pracena jeucestalost izolacije bakterija n"j(~di:ilz uzrocnika bolniikih infekcija: Pseudomonasaeruginosa, meticilin-retlstentan Staphilococcus a1~reus (MRSAJ. Escherichia coli.Aclnetobacter spp., i Enterococcus spp. U ral1lo", periodu se registruje porast bro)aizolata svih pracenih bakterija, ali je porast bro)a izolovunih Acinetobacter !.pp. na·jizruzitiji. I:o/ati regtstrovoni II rutnam pertodu najceSee su poreklom i: brisevarmla.kada se registruje i povecan broj izolata Enterococcus spp. i meticlin-rezistentnogStaphylococcus aureus t: krvi. lzolati Pseudomonas aeruginosa ispoljavaju smanjenjerezistcncije na hinolone, imipenem i na ceja/osporine treie generacije u mirnam peri­odu. U ratnom periodu posebno je maiojan rad stuibe :a prevcntivnu medicinu, kojasprovodi odgovarajuci nadzor i pravovremeno predlaie odgovarajuce mere :1.1 spre­cQ\'Q1Jje i suzbijanje aktuelnih bolniikib infekcija.

h: Ij u ~ n cr e ~ i : epldcmtotogi]a, ra t; lnlekci]a. lntrahosplta lna:ucinetnbukter ; lckovt, rezi ste ncija ml kroorganlzama:anl ihio tici.

Il vod

Rat je svesno i narncrno izazavna katastrofa. koji imaza posledicu •.epidemiju povredivanja i ubijanja". lstovre­meno je to i period opncg pogorganja zdravstvenih prilikasa velikim rizikom za cpidcmijsku pojavu zaraznih bolesti,pogotovu u podrucjima sa nerazvijenom slui:bom za pre­ventivnu medicinu (I),

U ovakvim periodima bolnice rade u olezanim uslovi­ma. sa ncuobi~ajenim brojcm obolelih ad kojih mnogi prcd­stavljaju rezcrvoare i/i1i izvore raz li~iti h infckcija koje sc ubolni~koj srcdini. poscbno ako se ne sprovode odgovarajucemere njih ovog spre~avanja i suzbijanja, lako mogu proSiriti.Sloga bolnickc infekcijc (n l), koje predstavljaju znacajan

problem i u pcriodima mira. u ratu postaju jos teii problemkoji zahteva paznju, kako lekara prcvcntivnih grana medici­ne. tako i lckara klinicara, kao i njihovu zajednicku akciju .

BI nustaju kod bolcsnika i zdravstvenog osoblja bolni­ce i mogu biti izazvane svirn do suda poznatim vrstama mi­kroorganizama. kao i nckim donedavno ncpoznatim ugen­sima. kao sto su prioni (2). Danes su bakterijske infckcijcnajuccstalijc BI (2). Nadzor zasnovan na laboratcrijskimnalazima 0 izolaciji baklerija se preporucuje kao obaveznadnevna aktivnost u pracenju 81 (2. 3).

Zbog toga se u VMA svakodnevno sprovode brojncaktivnosti S<I ciljcm mldzora nad baktcrijskim HI. Nakon ru­linskc izolacijc baklcrija iz bi olo~kog matcrija la hospilali­lovanih rcgistrujc se bolcsnik koJ koga jc izolovan:.l baklc-

Suljagic V. Vojno,anit PregJ 2003: 60(4): 443-447.

Crpaua 444 nOJHOCA IlIITETCKII nPErflEA ~poj 4

rija, njegova starost, datum hospiralizacije, klinika gde lezi,vrsta bloloskcg rnaterijala, lao i izolovana bakterija sa svimodredenim karakteristikama (rod. vrsta, rezistotip), Na ova­kay nafin je omogutcno pracenje utestalosri bakterijskihizolata i njihovih karakteristika u titavoj ustanovi. lzolacijaodredene bakterije ukazuje na infekciju bolesnika ako kodnjega postoje i odgovarujuci znakovi infekcije iii na koloni­zaciju aka znakovi infckcije nisu prisutni (2).

U tcrapijskom smislu za lekara klin icara i rnikrobiolo­ga znacaj ima sarno infekcija. Sa druge strane, za cpiderni­ologa, koji treba da predlozi mere sprecavanja i suzbija njaodredenog uzrocnika u bolnickim uslovima. vaznc su kakoinfekcija taka i kolonizacija jer i jcdna i druga ukazuju napostojanje odrcdenc bakterije u njenim rczervoarima (bole­snicima). Aktiviranjem odgovarajucih putcva prenosenja tebakterije rnoguca je kolonizacija ostalih bolesnika i zdrav­stvenog osoblja. kao i infekcija osctjjivih. ~lO kao posledicumoze irnati endemizaciju odredenog bakterijskog soja.

CHj ovcg rada je bio da se uporede rezulrati nadzora uVMA tokom juna 1999. godine u periodu rata sa rezultati­rna nadzora tokom juna 2000. godine u periodu mira.

Mctode

Nadzor je sprovodio tim za sprccavanje i suabijanjebolnickih infekcija u VMA. Na 5 hiruskih klinika VMA,Klinici za ancstczijologiju i intenzivnu tcrapiju (KA IT).Klinici za neurohirurgiju (KNH), Klinici za opstu i vasku­lamu hirurgiju (KOVIl), na Klinici za plasticnu hirurgiju iopckoline (KPHO) i na Klinici za onopcdiju i lraumatolo--

nog bioloskog rnaterijala hospitalizovanih bolesnika na po­

menutim klinikama. Njihova rezistcncija jc odredivana diskdifuzionom mctodom uz izbor antibiotika za svaki uzrocnikprema obja\'ljenim srandardima (5).

Rezultati laboratorijskih istrazivanja su rcgisrrovani.analizirani i intcrprctirani na Odeljenju za ekspcrimcntalnuepidcmiologiju Instituta za cpidcmio logiju ZPM VMA. Krite­rijumi za regisrraciju izolata bili su: za izolatc Ecotl rezistcn­cija na 3 iii vise antibiotika iii na gentamicin iii druge amino­glikozide: za izolate Pseudomonas aeTllginosa i Acinetnbacta

spp. rezistcncija na 3 iii vise antibiorika iii na gentamicin iiidruge anunogfikoaide: L.1 izolate Staphylococcus Gun'US rezi­stcncijc na rnetici lin; svi izolnti Emerococcus S/JI'. su bivalircgistrovani (4. 5).

Rezull ati

U junu ratne godine registrovano je ukupno 269. a uistorn mesecu u mimom periodu 51 izolat bakterija najcc­scih uzrocnika BI . U oba pcrioda najvisc izolata jc regi­strovano na KPHO. U ratnom periodu najtdte sc registrujuizolati Ac.spp. (96 izolata), dok u mimodopskom domini ­raju izolati P. aerugtnosa i MRSA (po 18 izolata) (iabcla I).

Najvcci broj Izciata bakrcrija uzroc nika UJ registrovanje u briscvima runa, poscbno u pcriod u rata (2 15 izolaru uratu i 36 izolatu u rniru). U briscvima rana u ratnom periodudorninirao je Ac.spp, (84 izolata}, a u miru MRSA (15 izo­lata) (tabela 2).

Jasna jc razlika i u broju izolata registrovanih u krvi uova dva pcrioda. U mesecu tokom rala u krvi se rcgislruje

Tahcla I

Rl'ghlrO,,"an i izolati naj ~dtih uLro~nika bolini~kih infckd ja na razli~ i tim klinikam a

E. coli P. acr. MRSA Ac. !'pp. E. spp. Ukupno

roll mir ral mir "'I mir "'I mir ra' mir "'I mirKAIT 5 I 8 2 7 2 13 0 13 I 46 6KNII () I 3 I 2 2 4 0 3 () 12 4

KOVII 5 0 6 I II 3 13 I 15 0 50 5KPIIO 3 3 18 13 23 7 37 2 14 3 97 28

KOT 0 0 II I 13 4 29 2 13 I 66 8Ukupno 13 5 46 18 56 18 96 5 58 5 269 5 1

E. coli - Escherichia coli. P. :Jer - Pseudomonas auug;lIoJa. MRSA - Meticilin·rc1.istcntan SwpllylococclIJ

aurt'lu. Ac. spp - Aci'letobacter spp.• E. spp - Enrrococcus spp., KAIT - Klinib. za ancslcziologiju i intcnLi ..'nu

terapiju. KNH - Klinika Z3 ncurohirurgiju. KOVIl- Klinika Z3 op~tu i vaskulamu hirurgiju. KPHO - KJinika III

plasri~nu hirurugiju i opckotinc. KOT - Klinika Z3 ortopcdiju i [fauRlalOlogiju

giju (KOT) pratena jc utestalost izolacijc bakterija koje suoprema na~im rezultatima nadzora najteSCi uzrOCnici BI:Ps~"dumoflas tlt'nlgitUHQ (P. Qt'mgiflosa), mClicilin­rezistentni Sraphylococcus Qllr~llS (MRSA). Escherichia

coli (E.coli). Aci"ewbllcrtT SI'P. (Ae. SI'P,) i E1l1erococcus

'PI'. (E. "1'1'.) (4).Period praccnja je obuhvatao jun 1999. godinc i jun

2000. godine. lzolacija i idcntitikcija je radena na Odc1jenjuza baklcriologij u Inslituta za mikrubio logiju ZPM VMAklasitnim baktcriolo~kim tchnikama iz rutinski uzorkova-

porasl broja izolala MRSA. Ac.spp. i E.spp. ~to jc najizrJ.icnije na KAIT (tabela 3).

U ratnom rncsccu cc~e su rcgistrovani i izolati iz bri·scva mcdicinske oprcme (16 izolata). dok po:-.malrane hak.tcrije ne registrujemo u iSlom materijalu u mimol11 pcriodu(tabcla 2). Sva 63 rcgistrovana izolala E. sPI'. iz ratnog i izmimodopskog pcioda. ispoljila su oscl ljivosl na vankomi .cin . Rczistencija na vankomicin nijc lIoccna oi kod ukllpno74 rcgistrovana izol<lta MRSA. Od ukupno I OI ~og rcgistro~

vanog izolata Ac. spp. sarno jed:lI1. i to iz brisa rane holcsni·

Epoj 4 BOJHOCA HllTETCKIl nPErnEJ\

Tahc1a 2

Reglstruvan! Izolatl naj~dcih uzrocnika bolinii'kih lnfekcija prcma materfjalu

Crpana 445

E. coli P. ac r. MRSA Ac. srp. E. spp. Ukupnorat mir rat mir fill mir ral mir rat mi r rat mir

Bris ranc 7 2 36 II 45 15 84 5 43 3 215 36Krv 0 0 2 2 7 2 3 0 8 I 20 5Urin 4 2 3 4 0 I 4 0 I I 12 7Donji I I I I I 0 2 0 0 0 5 2resp.trakt80S mcd. 0 4 0 3 0 3 0 6 0 16 0opremeUkupno 13 5 46 18 56 18 96 5 58 5 269 51

E. coli - Escherichia coli. P. aer. - Pseudomonas aeruginosa, (MRSA) - Melicilin-rezistcnIanStaphylococcus OIiTf'US, Ac. spp. - Acinetobacter spp.. E. spp. - Entroco ccus spp.

Tuhcla 3Broj regtstrovanlh izolata najfdcih ulrocnika holnickih infekcija u krvi na pejedinlru klinikama

E.coli P. uer. MRSA Ac. spr. E. spp. UkupnorJI mir ra' mir ra' mir rat mir rat mir rat mir

KAIT 0 0 2 0 5 I I 0 6 0 14 IKNH 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0KOVII 0 0 0 0 I 0 0 0 I 0 2 0KPIIO 0 0 0 2 I I I 0 1 1 3 4KOT 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0Ukupno 0 0 2 2 7 2 3 0 8 I 20 5

E. coli - Escherichia coli, P. ace - Pseudomonas aeruginosa , MRSA - Mcticilin-rezistcntan Staphylococcusmm'/I.{, Ac. spp - Acine tobacte r spp.• E. spp - Entroococcus spp.. KAIT - Klinika za ancstcziologiju i intcn­zivnu tcrupiju. KNit - Klinik a za neurchirurgiju . KOVII - Kliniku za opstu i vaskuluruu hirurgij u.KPHO - Klinika za plastienu hirurugiju i opckotine, KOT - Klinika za onopcdiju i traumatologiju

ka hospitalizovanog na KOVH tokom juna 2000. godinc.ispoljio je rezistenciju na irnipcnem.

Na rrecu gcncraciju ccfa losporina bilo je rezistenmc61.5% (8/13) izolata E.coli u ratnorn periodu, a 66.7% (4/6)u pcriodu mira . Rezistencijn izolata Pseudomonas aerugi­

nosa ·c na pojedinc antibioti kc prikaza naje na slici I.

r---

1100 e"i.390 82,.

I 80 • ..70

60,. 50 " 19994J.O . 200040

.9

30

zo' 0

0

,,/ ,i' /"",~4"

if

51. I - Rezistenciju izolata P. aeruginosa na pojedine

amibioukeDisku sij a

Nadzor zasnovan na laboratorijskirn nalazima 0 izola­ciji bakterija ked hospitalizovanih bolcsnika jcdan je od va-

znih aktivnosti u epidemiloskom nadzoru nad BI. Njegovsvcobuhvatan i rutinski karaktcr omogucava uvid 0 kruze ­nju i odri:avanju odredenih uzrocnika u bolnici, a to olaksa­va definisanje pravih rnera za sprecavanje i suzbij anje njimaizazvanih BI.

Rczultati dobijcni sprovodenjern nadzora u VMA uratnom pcriod u, u ju nu 1999. godine, pokazuj u nekc speci­flenosti u odnosu 113 isti mcscc 2000. godinc, koja je bilagodina bez ra tni h aktivnosti ,

U ratnom pcriodu se registruje i porast broja izolatasvih pracenih baktcrija. ali je ucestalost izolacije Ac. spp .najizrazitija, - 96 izolata ujunu 1999. godine prema samo 5izolata u junu 2000. lstovrerneno Ac.spp, je i najcesce regi­strovana bakterija u ratnom periodu . Slede je . prcma brojuizolata , E. '1'1'. (58 izolata). MRSA (56 izolata), P. aerugi­!1O.m (46 izolata ) i na kmju E. coli (13 lzolata) . To je razli­cite u porcdcnju sa rczultatima istrazivanja sprovedenim unagoj ustanovi takode u ratnom pcriodu. ali u prethodnomratu, na prostoru stare Jugos lavijc, kada je najvisu ucestalo stizolacije pokazivao P. aeruginosa, a sledili su Ac. spp .. paE. spp .• Staphylococcus aureus i na kraju E. coli (6). Naju­cestaliji izolati u junu 2000. godine, u mimodopskom peri­odu, su P. aeruginosa i MRSA (po 18 izolata) , a slede E.

coli. E. spp. i Ac. sP/' . (po 5 izolata). U istra:hvanjima sprc­vedenirn u Queen As/rid Military Hospital u Briselu, naOdc ljenju za opckotinc, najfdcc sc iz bioloSkog materijalahospitali zovan ih izo luj u Staphylococcus (lureus. za tim P.aeuginosa . E. Sl'p .• a znatno manje E. coli i Ac. spp. (7) .

Crpaua 4-l6 BOJHOCAHliTETCKli nPErJIEj( 6poj 4

Medutim. na KP IIO VMA. u mimodopskom periodu,

dominira izolacija P. aeuginosa u odnosu na MRSA. Upa­dljivaje i razlika izmedujuna ratne godine ijuna mimodop­ske godine u broju registrovanih izolata iz krvi oboleleih sa

KAIT VMA. U junu 1999. godine E. spp. je registrovan ukrvi bolesni ka hospitalizovanih na ovoj klinici 6 puta, a u

junu 2000 . godine nijednom. Slicno je i sa MRSA. koji seratne godine registruje U ovom materijalu 5 puta, a u miru

samo jednom. Vee pomenuro ispirivanje, sprovcdcno u na­~oj ustanovi na 232 bolesnika povredena u ratnim dejstvima

na tlu stare Jugoslavije (1991-1994. godine), pokazuje da izkrvi ovih bolesnika nisu izolvani E. spp i MRSA (6).

Pojava multirezistencije bakterija 03 antibiotike jedan

je od faktora koji znacajno utice na povccanje morbidircta iletaliteta od bolnickih infekeija koje ovakve bakterije izazi­vaju , pa je neophodno uspostaviti i sistcm pracenja rezistcn­

cije bolnickih SOjCV3 u bolnicama (4, 5). U nasoj ustanovi u

pcriodirna koji su obuhvaccni ovom studijom nisu rcgistro­vani izoJari Enerococcus .rpp . rezls remncg na vankcmrcin.lnace, infckcijc izazvane van komicin rezistentnim entero­kokom prcd stavljaju veliki i tesko resi v problem u mnogim

bolnicima pretczno razvijenog sveta.Prcm a podaci rna NN IS [National Nosocomial tnfecti­

OIlS Surveillance) sis tema tokorn 1999. godi ne rczis tencijaenterokoka na vankornic in u americkim bolni cama je pora­

sla 7.a 47% 1I od nosu na per iod 1994-1 998. (8). Slicno cnte­rokoku ni MRSA nije ispoljio rezistenciju na vankomicin uovorn isuazivenju. Do sada se u razvijenim zemljama zapa­

da ne rcg istruje rczis lcncija Slaphylococcu.r aureusa navankomicin. mada jc stra h 00 pojave ovog tipa rczistencijeprisutan (9). Izolati E. coli u ovom istra~ivanju pokazujuporast rezistencije na cefalosporine treee gencracije u mir­nodopskom u odoosu na ral ni period sa 6 1,5% na 66.7 %. a

porast rezistencije na ccfalosporinc trece gcneracije E. coliizolovane u americkim bolnicama, prikazan je i u izvestaju

NN IS-a za period 1990-1999. godine (8) .Istrafivanje je pokazalo da je u rniru u odnosu na ratni

period ucesta lost rezistencije izolata P. aerugtnosa sman]e­

na sa 82.6% na 77.8% za hino lone, sa 43 .5% na 38.9 % zaimipencm i sa 91.3% na 77.8% na ccfalosporine trccc gene­

racije.Treba istaci i da u periods (314) izolati Ac. spp u nawj

ustanovi nisu ispoljavali rezlstenciju na imipcnem, ~lO taka­

de prcdstavlja jedan od znacajnih problema u bolnicama

razvijenih zemalja zapada (10). ali da je u junu ~OOO. godi­ne registrnvan jedan takav izolat kod bolesnika hospitalize­

vanog na KOVH, sto nas obavezujc na mere opreza.

Za klj u~ak

Za razliku ad mimodopskog perioda u rainom sc naj ­

tdcc rcgistruju baktcrijski izolal; Acinctobacter spp.: do­miniraj u izolati iz briseva rana: iz krvi bolcsnika smestcnihna KAIT VMA se cesce izo luju Enterococcus spp . i MRSA:

teste se rcgistruju izolat i iz briseva mcdicinske opreme; re­gistruje sc manj i procenat izolata Eroli rczistcntnih na trccu

gencracij u ccfa losporina: registrujc sc vcci procenat izola taP. aeruginosa rez istentnih na hinolonc, imipcnem i cefu lo­

spo rine trece gencracije; ne rcg lstrujc se rezistcncija izolata

Aci lletobacter spp. na imipe nem.U ratnom pcriodu poscbno je znacajan rod sluzbe za

pre\'cnti\'nu medic inu. koja sprovodi odgol'arajuti nadzor ina osnovu dobijenih rezu ltata pravovrcmeno prcdlalc 00­govarajuce mere za spre~avanje i suzbijanjc aktudnih bol ­

ni~kih infckcija.

L1TERATURA

I. Birtasel'ic B. Preventive medical care in the war. In:Bir/aie-';c B. edilor. Mililary Epidemiology. Beograd:Vojnoizdava~ki i grafi~ki centar; 1989. p. 97-10-l . (inSerbian)

2. Bryall PS. Gelfalld MS. Uncommon Causes of Noso­comial Infeelions. In: Mayhall eG. edilor. HospilalEpidemiology and Infection Con tro l. Baltimore: Wil­liams & Wilkins: 1996. p.472-83.

3. Drndarel'ic D. Co llec tion of da ta about hospital in­fections. In: Drndarel'ic D. editor. EpidemiologicSurveillance. Beograd: Instut za za~titu zdravljaSrbije "Dr Mi lan Jovanovic Batul"; 1998 . p. 36-61.(in Serbian)

4. Siw/es MD, Gerding DN. lo/m i F Jr. Craig \VA. Bom·

stei" DL. Duncan RA. el al. Society for Healt hcareEpidemiology of America and Infect ious Diseases So·cie ty of America Joint Co mmittee on the Prevention ofAntimicrobial Resistance: guide lines for the prcvcn-

tion of antimicrobial resistance in Hospitals. Infect

Control Hosp Epidemiol 1997; 18(4): 275-91.

5. Serbian Medical Society - Microbiological Section. Se­

lection of antibiotics for amibiogram typing. In: Sin'ice­

l'ie Lj. Tomanol';e B. Doroski II. /lie Z. editors. Ahern­

tions and Supplements of leN Galenika Manual for An­

tibiogram Typing. Beogr.td : Instutut za imunologiju i vi­

rusologiju Torlak; 2000. p. 8-9. (in Serbian)

6. Marko,';c N. )ovallo"ic C. Filipa,·;c N. Lukic Z. Sur­balOl'ic M. Antibiotic prophylall;is and therapy of war

wounds. Int Serv Sanle Forces Armees 1997; 70:

: 18-24.

7. Ga/a iL. Infection in bums and trauma patients: currcntissues in antimic robia l prophylaxsis and therapy. IntServ San le Forces Armees 1995: 68: 35-45.

8. CDC NNIS System. National Nosocomial Infect ionsSurvei llance (NN IS) System RCiXlrt. Datil Su mnmry

6poj4 BOJHOCAIlIITETCKII nPEfJIE,l1 Crpana 447

from January 1990 - May 1999. Issued June 1999.AJIC 1999: 27: 520-32.

9. Weistein R. Nosocomial Infection Update. Special Issue.Ernerg Infect Dis (serial on line). Available at URI. :hlpp:/Iwww.cdc.gov/ncidOOleidJ\.oI4no3/wcinslcin.htm

10. Go £5. Urban C. Burns J. Kreiswirth u. Eisner W.Mariano N. et al. Clinical and molecularepidemiologyof acinetobacter infections sensitive only [0 polymyxinB andsulbactam. Lancet 1994: 344(8933): 1329- 32.

Radj e primljen 15. VI 200 l. god.

Abstract

$uljagic V, Miravic V, Tomanovic B. Vojnosanit Preg12003; 60(4): 443-447.

SURVEILLANCE OF SOME BACTERIAL CAUSATIVE AGENTS OFNOSOCOMIAL INFECTIONS DURING THE WAR AND PEACE PERIOD

Surveillance based on laboratory findings of bacteria isolated from hospitalized pa­tients is an important activity in epidemiologic surveillance of nosocomial infections.It provides the insight into the circulation and management of some causativeagents of nosocomial infections in hospitals, which facilitates defining of propermeasures for the prevention and suppression of nosocomial infections caused bythese agents. The aim of this study was to analyze and compare surveillance datacollected in Military Medical Academy (MMA) during June 1999 (the period of war)and June 2000 (the period of peace). Isolation frequency of bacteria that were themost common agents of nosocomial: Pseudomonas eeruqmose, methicillin­resistant Staphylococcus aureus (MRSA), Escherichia coli, Acinelobacter spp. andEnterococcus spp., was monitored in patients from 5 various surgical wards ofMMA. In the war period, the increase of number of isolates of all these bacteria wasregistered, buf the increase of isolated Acinelobacter spp. was the most significant.The total number of isolates was greater in June 1999. in comparison to June2000. Most isolates were recovered from wound cultures. when the increasednumber of Enterococcus spp. Methicillin-resistant Staphylococcus aureus isolatedfrom the blood was registered. In the period of peace isolates of Pseudomonasaeruginosa manifested reduced resistance to quinolones, imipenem and 3rd gen­eration cephalosporins. Barrier infection control measures are necessary in pre­venting nosocomial transmission, particularly in the wartime. Thus. preventivemedicine is important for performing efficient surveillance, and suggesting the ade­quate measures for prevention and repression of nosocomial infections. particularlyin the period of war.

K e y w ords : epidemiology; war; cross Infecti on;acinetobact er; drug resistance, microbial;antibiotics.

Correspondence to: Vcsna Suljagic. Vojnomcdicinska axademija. ZP~l - Institut za epidemiologiju, Cmotravska 17. 11040Beograd. Srbija i Crna Gora. Tel: +381 1166 11 22. Ext. 26 330. E-mail: pas@cunct.yu