NakşibendÃ®lik, İsmet Zeki Eyüboğlu

7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu

1/108

http://genclikcephesi.blogspot.com


2/108

BIRNC YILIMIZI

KUTLUYORUZ

Atatrk'n 'ankaya Akamlan'

toplantsna ard, uzun uzun

konutuu, Trk dili ve Trk tarihi ile

ilgili konularda sabahlara kadar

tartt Ord. Prof. Dr. Yusuf Hikmet

Bayur (1891), stanbul'da domutur.

Ortarenimini Galatasaray Lisesi'nde,

yksekrenimini Paris

niversitesinde yapan Yusuf Hikmet

Bayur, izmir'in igali srasnda

Anadolu'ya gemi, Kurtulu Sava'na

katlm, Cumhuriyet'in ilanndan sonraLondra Elilii Mstearl (1923),

Belgrad Ortaelilii (1925),

Cumhurbakanl Genel Sekreterlii

(1927), Kabil Bykelilii (1928)

grevlerinde bulunmu, Lozan Bar

Konferansnda Trk heyetinin

danman olarak yer almtr. 1933

ylnda Manisa milletvekili seilerek

Trkiye Byk Millet Meclisi'ne giren

Yusuf Hikmet Bayur, ayn yl MilliEitim Bakanl grevine atanm, bu

grevinden ayrldktan sonra (1934),

Ankara ve stanbul niversitelerinde

Trk nklb Tarihi dersleri vermi,

ikinci kez Cumhurbakanl Genel

Sekreterlii'ne getirilmi, bu grevini

Atatrk'n lmne kadar

srdrmtr. Trk nklb Tarihi

zerine eitli bilimsel almalar

bulunan Ord. Prof. Dr. Yusuf Hikmet

Bayur, 'Ermeni Meselesi' adl kitabndaErmenilerin durumunu, Trk - Ermeni

sorununun geirdii evreleri, nesnel bir

tarihi anlayyla incelemi, ilgi ekici

bir alma ortaya koymutur. Ord.

Prof. Dr. Yusuf Hikmet Bayur'un yakn

tarihimize k tutan bu bilimsel

almasnn birinci cildini, gelecek

cuma gn yine gazeteniz

Cumhuriyet'le birlikte alacaksnz.



3/108

SLAM DNNDEN AYRILAN

CEREYANLAR:

NAKBENDLK



4/108

Dizgi - Bask - Yaymlayan:Yenign Haber AjansBasn ve Yaynclk A..'Haziran 1998


5/108

SLAM DNNDEN

AYRILAN CEREYANLAR:

NAKBENDLK

SMET ZEK EYUBOLU

Cumhuriyet GAZETESININOKURLARNA ARMAANDR.



6/108

NSZ

Sevgili okuyucu, okuyacan bu alma, masann ba

nda kpkl kahve ierek yazlm bir an, bir deneme,

bir yk deildir. Daha on drt yandayken (1939) Nak

ibendi Tekkesi'ne giren, nerdeyse btn ailesince, byk-

lerince dlanan, buna karn bu karanlk ocakta bilmeden,

anlamadan alt-yedi yl el, etek pen bir kiinin'grerek yaadklarndan, acsn, tatlsn damanda tadarak renen

izlenimlerinden kaynaklanmtr. Bunda yaktrma, uy

durma, d rn denebilecek bir an, bir sayklama yok

tur. Bunlar yazan, Nakibendi Tekkesi'nde eyh Sley

man Efendi'nin uyku ilalar niteliindeki konumalarn,

tlerini dinleyerek ok sayklamtr. slam dinini, is

lam' bilenlerin deil, bilir geinenlerin azndan dinlemi,

ancak gerek kaynaklarla karlanca ne denli yanldn,saptrldn, byklerinden rendii islam inanlarnn

anlamadan, duygusal etkilenmelerle znden uzaklat

n kavramann acsn ekmitir. Bunlar yazan, nice ka

gz boyal, yanaklar kremli, ince sesli, uzun ak sakall

"eyhler" grm, drt kadnla evlenmesine karn, ge

celerini tekkede "h" ekerek geiren, gnlerce evine u

ramayan, arkasndan yamur gibi dedikodular yadrlan

"ermi" tanmtr.

Sevgil i okuyucu bunlar yazan, tekkeye kapanp ocuk

larnn geimini unutan, eyhe kaplanmay ocuklarna ek

mek getirmeye yeleyen, karsnn ocuklara bakmak iin

5


7/108

biricik geim arac olan diki makinesini satarak tekkeyebalayan "Tanr 'nn sevgili kul u" saylan Nakibendiler-

le sylemi, onlarn delileri bile ldrtacak konumalar

n dinlemitir.

Sevgili okuyucu, yine bunlar yazan, Fatih Camii'nde-

ki yazma Kuran'lar satarak, yerlerine deersiz basmalar

n koyan, ehzadeba Camii'nin, imdiki "Belediye Za

bta Amirlii"ne bakan kapsnn yanndaki "meruta" de

nen grevli yerlerinden inileri alp alp Bakrclar ars yannda bir antikacya satan "dini btn Mslmanlar"

grmtr. Yine Fatih'te, grev arkadann gzel karsn

kandrarak, gizlice, birlikte Hacca giden, bylece "hidaye

te eren" imamlar tanmtr. Eski Beyolu Mfts'nn ki-

taplmdaki yazmalar, Beyazt Sahaflar ars'nda Kara

denizli, deerbilir, bir kitapya satarak Tnel'de Mehmed

Efendinin Evi"nde arap iip elenen, Osmanl vurgunu,

kinci Abdlhamit tutkunu, yazar arkadalar edinmitir.Neyse, sevgili okuyucu, seni burada yormayalm, bel

leini bulandrmayalm, bu yazar ka kla girip kt di

ye kukulara salmayalm. imdi bu almay; iin ak, y

rein geni, gerei seven bir kimse olarak oku, sevgiler,

sayglar sana, gen isen benim getiim yollardan geme,

sonra benim gibi ne dvnecek gcn, ne glecek yzn

kalr.

6


8/108

NAKBENDLK

Nakibendilik, on drdnc yzyl ortalarnda, M-

hammed Bahaeddin Nakibend'in kurduu, Yesevilikten,

eski Zerdt dininden, Samanlktan esinlenen, Snni gele

neine bal, daha ok yeni bir slam anlay getirme ei

limi tayan kurulu (tarikat). Bu kuruluun ne olduunu,geliimini, yaylmasn anlamak iin nce kurucusunun

kimliini, kiiliini ayrntlaryla bilmek gerekir.

Muhammed Bahaeddin Nakibend 1318de Buhara do

laylarnda Kasr Arifan adyla nl yrede dodu. Kimi

sylentilere gre, eski Zerdt inanlarna balyken, son

radan slaml benimsemi, bir ailenin ocuudur. Baha

eddin ocuk denecek yalarda Yesevi Tarikat'na baland,

zellikle Ahmed Yesevi'nin dncelerini rendi. Nakibend adnn, bir ky yansttn syleyenler olduu gibi,

bilezik, yzk, gerdanlk trnden ss taklar yapan kim

se anlamna da gelir. Ancak bu bir yorum da olabilir. Ba

haeddin Nakibend'in ne gibi bir renim grd aka

bilinmiyorsa da, Kuran, hadis, fkh, tasavvuf konularyla

yakndan ilgilendii, bu konularda birtakm aklamalar,

yorumlar getirdii, evresinde toplananlarn bunlar yaz

ya geirerek birbirine aktard sylenmektedir.Bahaeddin tekkesini atktan, 1350'den sonra, kendi

ni evresinde toplananlarla syleilere vermi, onlara tasav

vuftan kaynaklanan grlerini aklama, alama yoluna

girmitir. Bahaeddin'in inanlarna gre evren yaratlm

tr, "ruh" gvdeden ncedir, lmle gvdeden ayrlacak,

7


9/108

geldii Tanrsal kaynaa geri dnecektir. eriat gerektir,

kesindir, ona uymak tm Mslmanlar iin dinsel bir grevdir. Bahaeddin'in bu dnceleri yeni deildir, Yesevi-

lik'ten alnmtr. Onun kadn konusundaki olumsuz dn

celerinin kayna da Zerdt dinidir. Bu dine gre kadn er

kei olumsuz ynde etkileyen, Tanrsal duyu yolundan

ayran, yanna ok ll yaklalmas gereken bir varlk

tr, ilerde, Nakibendilik'in dnsel yapsn incelerken,

ierdii btn sorunlar gzden geirilecektir.

Muhammed Bahaeddin Nakibend din bakmndan yeni bir gr getirmemi, etkisi altnda kald Yesevilik,

ran uygarl nedeniyle rtl bir slam inanc yaymay,

bu ylece Arabistan'da doan slamla ran kkenli bir an

lam vermeyi, biim kazandrmay yelemitir. ran, uygar

l balangcndan beri kendine zg bir "kltr alan" ya

ratmakta gecikmemi, zellikle din konusunda kendine uy

gun bir yol semitir, daha akas ran baka uluslardan,

yabanc toplumlardan din aktarmamtr. Zerdt dinininkutsal kitab "Avesta"dan rendiimize gre, ran insan

yalnzca kendi toplumunda doan inanlara, geleneklere

bal kalm, btn yabanc dncelere, inanlara kapla

rn kapamtr. Konuya byle bir gzlkle baklnca, Ba

haeddin Nakibend'in bu gelenein dna karak, ran an

layna aykr bir slam dnemeyecei anlalr.

Buhara, o alarda Trklerin younlatklar bir bl

geydi, eski bir gelenee balyd. Bunun en ak, yaygn rnei stanbul'un alnnda, Buhara'dan birok Trk'n gel

diini, ounun savata ldn syleyen gelenekler, ta

rihsel kaynaklardr. Szgelii, bugn stanbul'un, zellik

le Fatih ilesinin deiik yerlerinde "Buhara'dan gelen s-

8


10/108

tanbul'un alnmasna katlarak ehit den evliyadan (er

milerden)" szedilir, onlarn gmldkleri yerler kutsal sa

ylr. Edirnekaps, Malta, Eyp, Cibali gibi deiik yre

lerde bu tr mezarlar oktur, hepsi de yeile boyanmtr.

lk bakta nemsiz gibi grnen bu gelenek uygulamas,

bir inancn tutunmas, yaylmas bakmndan nemlidir, ki

mi sorunlarn aydnlatlmasnda yararldr. Neden hep "Bu

hara"? Sonra neden "Buhara'dan gelen emirler?" Btn

bunlar Muhammed Bahaeddin Nakibend' in etkisinden

kaynaklanan sylentiler olabilir. Burada vurgulanmas ge

reken Bahaeddin'in salt Pers olmaddr.

Nakibendilik kurulduktan sonra, eyhinin etkisiyle,

ksa srede Bat'da, zellikle de Anadolu dolaylarnda ya

ylmaya balad. O dnemlerde Anadolu'da Snni inanla

r egemendi. Bahaeddin, Snni rtsne brnerek slam'

iinden vurmann, deitirmenin en kolay yolunu bulmu,

bu konuda ok baarl olmu bir kimsedir.

Nakibendiliin tik Yaylma Evreleri

Nakibendi anlayna gre btn bilgilerin, bilimle

rin kayna Kuran'dan gelen, simgelemi nerilerdir. Bun

lar anlamann deiik yollar vardr, bu yollar insann gn

lne Tanr'nn yla girebilir. Bu nedenle eyhin Tanr

sal bir nitelii olmas gerekir, eyh Tann'yla anlama yetisi

dar olan insan arasnda bir yol gsterici, bir ldak durumundadr. Tanr buyruklarn her insan anlayamaz, kavra-

yamaz. Tanr bunu bildiinden, insanlar arasnda, uygun

bulduklarn'semi, onlarn gnllerine birtakm sezgiler

gndermitir, gerek Mslmann bunlara uymas, bir Tan-

9


11/108

r buyruu niteliindedir. te bu nedenle Nakibendi kuruluuna girenlerin hepsine, nce eyhi dinleme, szlerini

eksiksiz yerine getirme alkanl alanr.

eyh dnce retmez, btn inanlarn Tanr'dan sez

gi yoluyla alr, evresine yayar. Bu nedenle eyhin evresin

de toplananlar arasnda birtakm ayrcalklar belirir, sezgi ye

tisi, derin dnceye dalma gc, Tanr yolunda taknlk,

ar bir kendinden geme, sk sk dler grme, yalnz Tan

r adlarn anma (zikr) alkanl gibi uygulamalar, grntler insanda (eyhin evresinde toplananlarda) bir "baka

lk" uyandrr, oluturur. Buna "erme" denir, Arapada "ve

li", oulu "evliya" bu anlamdadr. Tanr stn, sarsc bir

grnt niteliinde, gzleri kamatran bir k durumunda

eyhin gnlne girer, bunu dtan kimse gremez, sezemez,

bunu ancak eyh sezer, taknla kaplr, titrer, terler.

Titreme, terleme olay, iyice dnlrse Peygamber

Muhammed'de grlen zelliklerden biridir. Nitekim, peygamber "Bana vahy indiinde iimde bir titreme, gvdem

de bir terleme" sezerdim demitir, bu btn slam kaynak

larnda "vahyin inii"yle ilgili aklamalarda vardr. Bu tr

ykleri Bahaeddin Nakibent'te de buluyoruz, dahas b

tn Nakibendi eyhlerinde grld ileri srlr, daha

sonra greceiz. Nakibendilik nedense koyu eriat, Sn

ni Arap lkelerinde pek tutunamad, en yaygn, etkili baa

rlarn Anadolu'da gsterdi. Burada Anadolu'nun btnszkonusu deildir, szgelii Karadeniz kylarnda, bu ku

rulu yaygn deildi son elli yl iinde epey yanda bulmu

tur. Nakibendilik, kurucusunun lmnden sonra (1391)

Dou slam lkelerinde pek yanda bulamad. zellikle a

man inanlarna bal Trk topluluklar arasnda gelieme-

10


12/108

di. Osmanl devletinin egemenlik alan geniledike, zel

likle islam inanlannn yerli inanlarla elikiye dt y

relerde bu tarikat, slamn dolduramad inan boluklarn

dan yararlanma yoluna girdi, dtan tasavvuf, iten eriata

kart inan kurumlarn uzlatrma amacna yneldi.

Tasavvuf-eriat Aykrl

Nakibendilik islam eriatna dayanan btn uygula

malardan yana grnd, slamn ilk be kouluna baland (namaz, oru, zekat, hac, tevhid). Ancak bunlara, kendi

ne gre bir yorum getirerek, gnlk namazn saysn o

altt. zellikle tekkelerde dzenlenen trenlerde (zikr) k

lnan namazlarn ou eriatta yoktur. Kuran'da sabah,

le, akam namazlaryla ilgili yorumlara elverili neriler

vardr. Szgelii sabah namaz (17/78), akam namaz

(17/78), orta namaz (2/238) yerde gemektedir. Burada

orta namaz le namaz anlamnda yorumlanr. Diyanet leri Bakanl'nn yaymlad Sahih-i Buhari Tecridi'nde

yats namazndan sz edilir (hadis: 12).

Kuran yalnz namazn "farz" denen blmn nerir,

onda "snnet" yoktur, oysa Nakibendilik bu konuda sn

nete arlk verir, eriat ikinci aamaya iter. Bunu yapma

snn nedeni de "hadisler"in tartmaya, yoruma ok ak,

elverili olmalardr. Bu olayn gelimesinde balca etken

"hadis" toplayclarnn, beinin ranl olmasdr. Adlarndan da anlalaca gibi Buhari-Kazvini-Sicistani-Tirmizi-

Muslim iranldr, Iran dolaylarndandr, yalnzca Nesai 'nin

Arap olduu sylenir. Bu "hadis" kitaplarnn Buhari-Mus-

lim gibi ikisi nde gelir, ok tutulur. Bu gelii gzel bir o-

11


13/108

lay deil. Nitekim Nakibendilik'in en ok gvendikleri de

bunlardr.

Mezheplerin Douu

Nakibendilik'in anlad slamda "Snni" inanlara

dayal drt mezhep vardr (mezhep gidilen yol, benimse

nen dnce-inan yntemi anlamndadr). Bu mezhepler

de Hanefi-Hanbeli, afii-Maliki'dir, bunlar "hak mezhep

ler" saylr, ran'da gelien, ayrlma, ayrlk anlamn ie

ren "ia-ii" mezhebi sapkn saylr, dahas "rafizi/dinsiz,

inansz, sapk" anlamlarnda yorumlanr. Bu kurulularn

Dou lkelerinde en yaygn, en gls Yesevilik denen

tarikat saylr. Yesevilik "ia"ya kar olmakla birlikte o-

nun dayand Zerdt inanlarndan, Samanlktan ok et

kilenmitir. Nitekim Nakibendilik de bu kurulutan do

mu, yaylmtr. Hepsi "Snni" saylan bu drt mezhebin

tarikatlarca da "hak" sayld bilinmektedir, ancak "ia"

baka trl yorumlanr, sapkn saylr derken, kimi "Sn

ni" kurulularn da bundan yararlandklar tarihte geen r

neklerden, olaylardan aka anlalmaktadr. Demek ki bu

konuda "mezhep ayrl" tarikatlarda pek nemli saylm

yor, deitirilen boya kart durumu rtmeye yetiyor.

Mezheplerin douundan balca etken Kuran'a geti

rilen deiik yorumlardr. Yukarda ad geen drt "Snni

mezhebi"nin uygulamalar, tapnlan birbirine uymaz, ni

tekim "slam Bilimleri" denen "fkh", "hadis", "kelm",

"eriat" szcnn kesin, belli, deimez bir anlam ta

mad grlmektedir. Her mezhebin kendi isel yapsna

gre bir eriat anlay vardr. Szgelii Maliki mezhebine

12


14/108

gre kpein itii sudan abdest alnr, kpek pis deildir,Hanefi inanlar buna karttr. Bir afii abdest aldktan

sonra etei bir kadnn giysisine srlrse abdest bozulur,

yenilenmesi gerekir. te yandan Hanefi inanlarna gre

namaz klan bir erkein nnden eek-domuz-kadn geer

se namaz bozulur (bu konuda ak hadisler vardr).

Nakibendilikte belli bir mezhebe (Snni mezhepler

den birine) ballk yoktur, ancak "eyhlere" gre bu tar

tma konusu olabilir. Nedeni de bu mezhep kurucular arasnda yorum ayrlklarnn bulunmasdr. afii inanlarna

bal bir Nakibendi hangi eriata uyma gereindedir?

te bu sorunu Nakibendi eyhleri tasavvuf yoluyla kolayca

zmtr: "Tm mezhepler dorudur, tanr yolundadr,

gerektir, ayrlk zde deil yzdedir." Bu konu Nakiben

dilikte tasavvuf kavramnn yorumuyla akla kavuturul

mak istenir. Bu nedenle tasavvufu biraz aklayalm.

Tasavvufun Douu-Geliimi

Tasavvuf, slam kkenli bir reti deildir, Kuran'n

nerileriyle badamaz. Bu retide Zerdt-Buddha-

aman inanlar birbirine kartrlm, sonra Yeni-Pla-

tonculuk'tan ar lde esinlenmi, slamn karsna

Tanr-Yaratl ikilisiyle kmtr. Yeni-Platonculuk'un

kurucusu Yunan bilgesi Platon'un grlerini yenidenyorumlayarak gelitiren, skenderiyeli Plotinos'tur, S.

nc yzylda yaamtr. Plotinos'a gre "yarat"

olay yoktan var etme deildir, grnmezken grnr du

ruma gelmektir. Tanr sonsuz, engin, grnmeyen bir k

(nur) niteliindedir. Onun grnr duruma gelmesi, ken-

13


15/108

dini aa vurmas bir fkrmadr (drm)- buna "ema-

natio" denir, islamclar arasnda, Arapa karl "su

dundur. Bu gr "yoktan var edi" kuramn geersiz

klyor. Tanr'nn grnmezken grnr duruma gelme

si (emanatio/sudur) aamaldr. Bu grn en yksekten

en aa doru basamak basamak gerekleir, basamak

katlar da varlk katlarn oluturur. En st basamakta en

yce varlk, en alt basamakta en dk varlk (bir yoru

ma gre zdek/madde) vardr, insan ilk basamakta oldu

undan Tanrsal varla en yakn durumdadr.insan, tm Tanrsal nitelikleri tar, dolaysyla Tanr

yetkin insanda grnr duruma gelir. Tanrda bulunan tm

dnsel, tinsel, yce yeteneklerle donatlmtr, dolaysy

la insan Tanrsaldr. Tasavvufun Platoncu felsefeye daya

nan varlk anlay, insan-Tanr kuram Ortaa boyunca is

lam lkelerinde etkinliini srdrm, islam inanlarnn

dolduramad dnsel alanlar egemenlii altna alm

tr. Ancak iran'da hzl bir gelime olana bulan, oradanbaka lkelere yaylan tasavvufun znde duyulardan, al

glardan arlnma, Tanrsal varlkla btnleme grnn

kaynanda Buddhaclkn izlerini bulmak, bu retinin

"arnma kuram"n unutmamak gerekir. Arnma, tasavvuf

ta lml varlklardan syrlma, geici evrenden (iinde ya

anan dnyadan) gerek, kalc evrene ykselmek iin bir

olgunluk (kemal) aamasdr. Bu gre gre, insann ol

gunlamas Tann'ya yaklamas, onunla birlik-btnlkiinde bulunma olana salamasdr. Btn geici, duyu

sal, duygusal eilimlerden syrlmaya, lml yaamdan

lmsz yaama ykselmeye tasavvufta "lmden nce

lmek" denir. Ozann biri yle syler:

14


16/108

Hayat-i cvidan eyh-kmilden sual etdim

lmden evvel lmektir deyince intikal ettim

Bu dizelerin gnmz diliyle sylenii "lmsz ya

am olgun eyhden sordum, lmden nce lmektir deyin

ce anladm"dr bu da btn geici nesnelerden, duyusal-

duygusal olanlardan uzaklamak anlamnda yorumlanr.Nakibendilik, bu retiyi btnyle kavrayabilecek, uy

gulayabilecek durumda deildir, burada "slam felsefe

s i n i ayrntlaryla bilme gerei vardr. Byle bir felsefe"salt felsefe" deildir, bir yaktrmadr, ancak gelenek bu

yaktrmay felsefe saydndan burada eletiriye kayma

nn gerei yoktur.

Dnen Us-Dnmeyen man

Nakibendilik'te, ileri gitmi, tasavvufun btn zel

liklerini kavram bir kimseye gre "dnmeyen iman",olgunlamann, znden Tanr'ya balanmann gerekesi

olduundan "dnen us"tan yedir, us imann buyruun

da olmaldr. Bu dncenin kayna slam dncesinde

usu stn sayan, geree ancak ilkelerinin aydnlnda va

rlabileceini nemseyen "Mutezile mezhebi "dir. Bu kuru

lua gre usa, us ilkelerine aykr den bir inan yanltc

dr, saptrcdr, gerekten uzaklatrr; usun nda bilin

meyen Tanr bir kuruntudur.Bu us-iman ekimesi tasavvufun ar ularn etkile

mi, olgun kii (insan- kamil) kavram ancak us bakmndan

onaylanabilir, kuru imanla insan olgunlua ulamaz, dolay

syla Tannsal varl kavrayamaz. Tanrsal varl kavrama-

15


17/108

nm olanaklarndan biri de sezitir, sezi gnlde gerekleir,

te yandan Tann'nn evi de gnldr, us gnle giremez, yleyse Tanr gnlde uyanan sezi gcyle anlalabilir. Bu ko

nu byle srer gider, geri dndrlrken sezi gcnn ola

naklar gndeme getirilir. te tasavvuf-din arasnda bitme

yen tartma byle kavramsal ierikli savlarla srdrlr. te

yandan Mutezile, yalnzca us ilkelerine dayandndan, bu tar

tmay balangta, dlar, geersiz sayar. Bu nedenle Nak-

ibendilik'te tartma, eyhe saygszlk saylr. Nakibendi

yanda, us-iman sorunu karsnda, ok kolayca tutum deitirir, bilimsel odaklardan uzak kald iin Kuran ilkeleri

ne uymaya, onlara gre davranmaya gtrr, arkasndan da

yadsd olanaklardan yararlanma yoluna girmekte saknca

grmez. Ona gre, nem tayan tslam savunmak deil, s-

lam savunur grnerek bir "yeni slam" yaratmaktr. Bu

alanda da en verimli, gl dayanak tasavvuftur.

Tasavvufun Etkinlii

Nakibendilik'ten nce, Anadolu'da, slam ncesi

geleneklerden de yararlanarak byk bir hzla gelien ta

savvuf akm bir yandan Mevlana Celaleddin'in, bir yan

dan da Hac Bekta Veli'nin, Baba ilyas-Baba shak iki

lisinin etkileriyle salam bir temel buldu. Bu iki akm,

ayr grler iermesine karn varlk, yaratl konular

n slam'la badamayan bir anlayla yorumluyorlard.Mevlevilik, inan, uygulama bakmndan slam'la bada

amazd. Onun algs, "sema" denen oyunu (dnmesi),

hepsine "mzik" diyebiliriz, resmi, ikisi vard. zellik

le ney-mey-dnme lsnn slam'la badama olana-

16


18/108

yoktu. Yeni gelimeye balayan Bektailik'in ise, Ana

dolu uygarlnn kklerine dein eskiye giden, ilkanDionysos trenlerine dayanan uzun bir geliim izgisi

vard. te yandan, yine Iran kkenli iilik' le birleen

baka bir zellik de tayordu. Bektai lik' te alg-ezgi-

oyun-iki drtls, bir kuruluun drt direi durumun

dayd. stelik bu iki byk kurulu, dnya gr bak

mndan insan-Tanr zdeliini de dlamyordu, dahas

Tann'yla insann, insanla Tanr'nn "bir" olduunu sa

vunan bir eilim de tayordu. Mevleviliin "Alevi ko-lu"nu slam inanlaryla uzlatrma olana yoktu, "sn-

ni kolu" da alg-sema ikilisi nedeniyle slama aykr d

yordu. Bu iki kuruluu Snni gelecein iinde eritme

de olanakszd, ancak, tasavvufun "varlk birlii" denen,

daha ok "vahdet-i vcud" adyla anlan retisi, te

yandan Yunus Emre'nin etkisi "Snni gelenei iyice sar

syordu. Bu nedenle z bakmndan slam inanlarnn

dlad "varl k birlii" grn savunan tasavvuf iingerekli taban yaratlmt denebilir.

te bu eriat-tasavvuf elikisi ortamnda iki yan da,

iten benimser grnen, dtan aykr sayan Nakibendilik

iin verimli, uygun taban olumutu. zellikle Osmanl

Devleti'nin, Yavuz Sultan Selim'le gelen koyu Snni tutu

mu, eriata bal grnen Nakibendilik iin uygun bir

aland. Bu alan korundu, zellikle onaltnc yzyldan ba

layarak, ran kkenli Nakibendilik kendine bir yer buldu.nce, salt slam rtsne brnerek Dou Anadolu illerin

de, ilka inanlaryla yzeysel olarak karm az olan y

relerde tutundu.

17


19/108

Osmanl Devleti'nde Yerleme

Nakibendilik'in, bir kurum olarak, Osmanl dne

minde ortaya k onbeinci yzyl ortalarna dorudur.

Kaynaklara gre, lkemizde ilk kurucusu Simav'da do

duu, 1490'da Vardar Yenicesi'nde ld sylenen eyh

lahi Nakibend'dir. Bu kii, sonradan Mslman olmu

tur, baka bir ad da Ayetullah lahi-i Simavi'dir. "Aye-

tullah" szc, ran kkenlidir, Tann'nn slam inan

larn yaymak, dzenlemek iin, zel olarak grevlendirdii kimse anlamndadr, nitekim gnmzde ran'da da

"ayetullah" szc anda en yksek aamaya varan,

Tanrsal bir gizem tayan kimse demektir, dine yeni bir

yorum getirme yetkisini Tanrsal sezile kazanm say

lr. Bunun ak rnei "Ayetullah Humeyni"dir. lahi

Nakibendi stanbul'da renim grm, zellikle tasav

vuf alannda etkinlik gstermi, bir sre Zeyrek Medre-

se'sinde retici olarak grevlendirilmitir . Tasavvuf bilgilerini de bir ranl olan, Semerkand'da yaayan Hace

Ubeydullah Attar'dan-edinmitir. lahi Nakibendi sk sk

ran'a gider, stanbul'a dner, Rumeli'ye geer, evresi

ni geniletmeye alrd. Simav'da tekkesini kurduktan

sonra, yakn adamlarndan Ah.med Buhari adl birisini,

Nakibendilik'i yaymak, tekke kurmak iin stanbul'a

gnderdi, grevlendirdi. te Osmanl Devletin de, Nak

ibendilik'in ilk kurumlama giriimi byle balamtr.Simav tekkesi nc durumdayd. lahi Nakibendi Rume-

li-stanbul arasnda sk sk gidi gelilerini srdrd.

Bu ilk kurumlamadan sonra, Nakibendilik, daha et

kili olmaya balad, an birtakm nde gelen (yle say-

18


20/108

lan) aydnlar tekkenin evresinde toplanmay srdrdler.

Bunlar arasnda Muslihiddin Tavil, Lutfullah skbi, Abidelebi iie kimi yksek grevliler vard. Balangta, Dou

Anadolu yrelerinde, zellikle ran'la balantl toplumlar

arasnda ilgi eken Nakibendilik en byk etkisini stan

bul'da gstermeye balad. stanbul Osmanl Devleti'nin

bakentiydi, Rumeli'de Edirne Saray nlyd. Burada, il

gin olan yan, bu tarikatn sonradan Mslman olanlarca

ok tutulmasdr. Bunun nedeni udur: Kabuu islam'a,

z slam'la badamayan inanlara dayanan bu kurulu,yabanclar iin ilginti. stelik tarma, ok kazanmaya

nem verirdi. Durum gnmzde de pek deimemitir.

Nakibendilik'in Orta Anadolu'da, zellikle Ankara

yrelerinde tutunmamasnm nedeni, oralarda Bayramilik'in

etkin durumda olmasyd. Bu kurulu, iyaps bakmndan,

biraz Alevi-Ahi eilimliydi, krsal kesimde yaamaya elve

riliydi. Hac Bayram Veli'nin etkisini krmak ok gt.

Onaltnc yzyln ilk eyreinden sonra, ran'dan gelen iiliin sakncal grlmesi zerine, doan gerginlik ne

deniyle, Snni gelenein glendii, egemen kurum duru

muna geldii grlr. Bu durum koyu Snni grntl Nak

ibendilik iin olduka uygun, elverili bir evreydi, bunun se

zilmesinde ge kalnmad. stanbul'da, zellikle 1453'ten

sonra glenme olasl gsteren Bayramilik, Fatih Meh-

med'le yaknl bilinen Akemseddin'in Saraya, Bayrami

lik etkisini sokmaya almas, bunun zerine padiahn buyruuyla Gnk'e srlmesi, orada lmesi Nakibendilik

iin nemlibir giriimin evresiydi. Nitekim, 1490'da Vardar

Yenicesi'nde len lahi Nakibendi'nin de, o evrelerde, da

ha ok Fatih'in lmnden sonra glendii, sk sk stan-

19


21/108

bul'a geldii biliniyor. Bu nemli bir durumdu, osmanl y

netimi Snnilik'in nndeki tm engelleri kaldrmt. Ar

tk Yavuz Sultan Selim'den sonra tm etkinliini srdren

Snnilik'in, nerdeyse kutsal saylan ncs "eyhlislam-

lk"n bir devlet kurumu olarak etkinlik gstermesi nemli

bir olayd. Bu evrelerde, Osmanl toplumunda Snni eilim

li grnen Nakibendilik'in hzla yaylma, gelime olana

bulduu Osmanl tarihilerinin, yazarlarnn brakt belge

lerden anlalmaktadr. Osmanl ynetimi Alevi eilimlilere

uygulad ldrc yntemi Nakibendilik'ten uzak tutma

ya zen gstermitir. Bu alanda bir yaam srme olana bu

lan iki byk kurulu vardr: Mevlevilik-Nakibendilik.

Mevlevilik, daha ok, Bat illerinde, Yugoslavya ier

lerine varabilen bir geni bir alanda, ancak varlkl evreler

de tutundu. Bunun nedeni de yapsndaki ak yreklilik, sa

nata verdii nem, alg-ezgi gelenei olabilir. Nakibendi

lik ise katyd, daha ok okumam yrelerde yaylma ola

na buluyordu. Nitekim Osmanl saraylarnda, varlkl yerlerde pek tutunamad. Daha sonra grlecei zere stan

bul'un yoksul yrelerinde yayld. te yandan, Nakiben

dilik yazn alannda, sanat yrelerinde de pek verimli ola

mad; bunun uygulamalarndaki katlk, esneklikten yok

sunluk .nemli bir engeldi. Nitekim yazn oylumunda Mev-

levilik-Bektailik gibi iki Alevi eilimli kurulu Osmanl d

ncesine damgasn vuracak nitelikte geliti, yayld, zel

likle iir trnde en stn rneklerini verdi. Bu arada birka Nakibendi ozann bulunmas byk bir baar deildir,

altyz yllk bir Osmanl dncesi, sanat iinde. Burada,

zerinde durulmas gereken baka bir konu da Nakibendi

lik'in yeni ele geirilen, egemenlik altna alnan lkelere, Ba-

20


22/108

t'ya sokulmasdr. Bunlarn ou deiik nedenlerle din deitirip Mslman olan yre insanlardr.

Nakibendilik'in yaps

Nakibendilik'in zelliklerini, uygulamalarn, dn

sel yapsn aklayan kaynaklar arasnda, en nemli say

lanlar, eyh lahi Nakibendi'nin yazd yaptlardr. Bun-

larNakibendilik 'inel kitab (ilmihali) niteliindedir. Mes-lek'l-Talibin, bu yapt tarikata girenlerin tutacaklar yolu,

ilemlerini, eylemlerini, davranlarn anlatan bir klavuz

niteliindedir. kinci retici nitelikteki yapt Zadl'l-Ms-

takn (Doru Yola Girenlerin Besini) adn tar. Bu da Nak-

ibendilik'te yaplmas gerekenleri, tutulacak yollan gs

terir nitelikte klavuz yapttr. Fusul'l-Vusul (Kavumala

rn Blmleri) adl yapt da Tanrsal gereklere ulamann

zelliklerini, niteliklerini konu edinen dsel durumlar an

latan bir yapttr. Esrarnme ise gizlilikleri, ie doular

anlatr, onda da gizemsel bir ierik vardr.

Bu yaptlar rnek alarak yazlm baka rnler de var

dr, ancak Nakibendilik'in iyapsn gsteren, bir Nak-

i'nin hangi ller iinde davranmas gerektiini vurgu

layan, biimlendiren bunlardr. Bu nedenle eyh lahi Nak

ibendi, bu tarikatn Osmanl lkesi'nde kurucusu, yery

znde ise ikinci kurucusu saylr (Muhammed BahaeddinNakibendi'den sonra), bu yaptlardan esinlenerek Naki

bendilik'in zelliklerini vurgulayalm.

1- Tanr. Nakibendilik'te Tanr kavram evrenin yara

tcs, stnlk, olgunluk bakmndan eriilmez, dnme

yetisinin snrlarn aan, nsz-sonsuz bir varlktr, yara-

21


23/108

tlmarh, domamtr, yaratmtr, yaratmaktadr. Tanr

salt istentir, yargtr, bilgindir, klavuzdur, zamanla, meknla snrl deildir. nsann tm eylemleri, davranlar

Tanr'dan gelir, Tanr insann btn eylemlerini denetler,

ynlendirir. nsan Tanr'nn varln dnebilir ancak b

tnlk iinde kavrayamaz Bir Nakibendi'nin yapaca,

yapmas gereken balca i Tanr'y anmak, onun adn, ni

teliklerini dilinden drmemektir, gerek bir naki hep

"ibadet iinde"dir, onun yirmi drt saati bir "ibadet" ala

ndr. Bu nedenle kii "saim-i daim"dir, Tanr'y dilindendrmeyendir, bunun dnda etkin bir uygulama yoktur.

2- eyh. Kulla Tanr arasnda grevli, olgun, etkin,

Tanrsal gizemlerle donatlm, btn yaam boyunca Tan-

r'yla dsel birlik iinde bulunan, szleri-buyruklar tar

tlmayan, dedii dedik, buyurduu gerek, yalnzca Tan-

r'ya kar sorumlu kimsedir. Tanr'dan sonra tek gerek,

tek klavuz, tek kutsal varlk eyhtir. Hangi koullar altn

da olursa olsun eyhin buyruu kesinlikle yerine getirilmelidir. Burada biraz durarak eyh Said ayaklanmasnda g

zn budaktan, cann baktan saknmayan bakaldranla-

r dnelim. Anadolu'da, bilinen ayaklanmalarn nerdey-

se hepsinde Nakibendi parma vardr, hepsi de bir eyhin

kkrtmalaryla balamtr.

3- badet. Bir Nakibendi iin tapmn (ibadetin) bel

li, belirli evresiyoktur, tm Nakiler srekli, kesintisiz, s

reye bal olmayan bir "ibadet iinde"dirler. Uyurken bile,soluk al-verilerde "Allah" demek gereklidir, bu neden

le "Allah-Allah" denmelidir, soluu alrken verirkende. Bu

eyleme nceleri "Al-lah" diye balanr, allr, bu alkan

lk insanda srekli bir gvde eitirin olur, bylece uyuyan

22


24/108

bir kimsenin soluk allarndan bir Naki olduu anlalr

(yle inanrlar).4- Zikr. Nakibendilik'in temel kurallarndan biri de

zikr denen Tanr adlarn anmaktr. Bu sesli, sessiz olmak

zere iki trldr. Seslisi toplu, ya da bireysel olarak Tanr

adlarn yksek sesle okumay, sylemeyi gerektirir. Sessiz

olan ise gnlden geirme (ie kapan) yoluyladr. slam

dinine gre Tanr'nn doksan dokuz ad vardr, bunlara "es-

ma-i hsna" (gzel adlar) denir. Sesli zikr (an) bu adlar

dan birini toplu olarak, birlikte sylemek, saa sola salnmaktr. Nakibendilik'e gre bu adlan anmakla insann gn

l arnr, btn gelip geici dnya isteklerinden, duygusal

eilimlerden arnr. Olgunlamann balca yntemi budur.

5- Oru. Nak'ibendilik'te oru, yalnz ramazan aynn

otuz gn ile saptanm, belirlenmi deildir. Oru kiinin

benliine, birtakm geici isteklerine engel koymadr. Ba

ka bir anlamda oru kendi benliini (nefsini) denetim alt

na almadr. Bu nedenle Nakiler yln, kendilerince, uygungrdkleri gnlerinde oruca girerler. ftarn zeytinle ya

plmas iyi gelir, sonra namaz klnr, karn doyurulur. Ra

mazan gnleri evden abdestsiz kmak "gnah" saylr.

6- Kadn. Nakibendilik'te, Zerdt inanlarnn etkisin

den gelen bir kadn aalama eilimi vardr. Kadn saptr

cdr, erkee gre eksiktir, duygulannn, geici isteklerinin

tutsadr. Kadn eli sklmaz, kadnla konumak, kanl

maz bir durumdan kaynaklanyorsa, konuurken onun yzne bakmak doru deildir, kt eilimlere yol aar. Kadn

la karlanca ne, yere bakmak gerekir. Yolda kadnn n

de, erkein, arkada yrmesi eytana uymaktr. Kadn kesin

likle rtnmelidir, gerekmedike evinden dar kmamal-

23


25/108

dr. BirNaki erkei istedii sayda kadn alabilir. Kadn ko

cas dvebilir, ona ceza verebilir, namaz klmayan kadnla

yaamak doru deildir. Kadn yalnzca Kuran dinlemeyi,

okumay renmelidir, yorum,, anlam verme gibi yetkileri

yoktur. Kadnn, evinin dnda bir grevi, ii olamaz. Bir kz

da, kadnlk belirtileri grlmeye balaynca, evlendirilme-

li, evde saklanmas birtakm sapmalara, anaya-babaya kar

elinde olmadan, istemeden dikbalk etmeye yol aar. Nak-

i olmayan erkee kz verilmez, Naki olmayan bir ailenin

kz alnmaz, alnrsa gn geirmeden onu tarikat ilkelerine

gre eitmek, arndrmak, "slam'a sokmak" gerekir.

7- Zekt: Bir Nakibendi iin zekt eriatn gerekimlerin-

den biridir, ancak kime verilecei konusunda seme yetkisi var

dr. Nakilere gre eriatla ynetilmeyen bir toplumda yalnzca

kendinden olana, Nakibendilik'le balants bulunana verilir,

bu kurulutan olmayana, ne denli yoksul, dkn olsa da zekt,

sadaka verilmez. Zekt, sadaka gibi yardm ierikli ilemler,

Naki topluluunun benimsedii inanlar dorultusunda al

acak kurumlara verilir. Sz gelii yoksullara yurt yaplacak,

renci okutulacak, kurban kesilip datlacak trnden yardm

lar Nakibendi anlayn benimsetmek, yaymak iin oluturul

mu derneklere, kurumlara verilir. Bugn, lkemizde Nakiben

dilik'le iten balants olduu aka bilinen, belgelerle ortaya

konan kurulular vardr. Bunlar arasnda yurt, okul, hastane, do

umevi yaptranlar, vakf kuranlar oktur. Bunlarn hepsinin tek

amac Nakibendilik iin gereken ne varsa yapmaktr. Nakibendilik'te, bu kuruluun dnda kalan ne varsa sapkndr (ba

tldr) geersizdir. Nakibendilik lksnn benimsenmedii,

yaylmad bir lkede zekt-sadaka gibi devler yerine getiri

lirken ok ayrntl inceleme, izleme yapmak kanlmazdr.

24


26/108

8- Kurban: Btn Nakibendilerin kurban kesmeleri

gereklidir, ancak etlerin, derilerin baka kurululardan olanlara, zellikle dinle ilgisiz kurumlara verilmesi "haram" sa

ylr. BirNakinin kestii kurbann derisini, etini datrken

yine kendi tarikatndan olanlar semesi kanlmazdr, bu

nun tersi ocaa kar su ilemektir. Nakibendilik'te resim,

yontu, alg, iki, oyun sutur, "haram" kapsamndadr.

9- Su: Nakibendilik'te en ar grevlerden, en saknca

l ilemlerden biri su ile verilecek ceza konusundadr. eriatn

(Naki eriatnn) dediini yapmayan kim olursa olsun, suludur, bu su ilemede Nakibendilik'in yaylmasn, gelimesi

ni nlemek amac saklysa sulu, eyhin buyruuyla ba kesi

lerek ldrlr. Asmak, yakmak, denize atmak, iple boazn

skarak ldrmek Naki geleneine aykrdr, sulunun kan ak-

mal, yaratld toprak bu kann aktna tank olmaldr.

10- Eitim: Nakibendilik'te biricik, en geerli eitim

tarikatn ilkelerini renmek, eyhin gsterdii yolda git

mek, slam'n koullarn, eriatn uygulamalarn yerine getirmek, ibadet saylan, ona balanan btn eylemleri sr

drmektir. Bunun dnda bir eitim yoktur, sapklktr. Ki

mi Nakibendi eyhlerine gre radyo, telefon, televizyon,

sinema gibi kurululardan uzak kalmak, onlar eve sokma

mak inancn koullar arasndadr. Eitimin amac, kiiyi

Tanr'ya balamak, eyhle Tanr arasnda srdrlen gizli

balanty dnmeden, eksiksiz bir ballk iinde kal

maktr. Bo gnlerde Kuran okumak, ya da Kuran okuyankimseyi diz kp dinlemek, ban ne emek saygnn be

lirtisidir. Hangi yata olursa olsun byklerin szlerine uy

mak, onlar dinlemek gerekir. Yolda giderken hep ne bak

mal, gizlice Tanr'nn adlarn anmah, Tanr adn anma-

25


27/108

dan bir nesneye dokunmamak, yolda bir tandkla karlanca iki eli gsn stne koyarak, biraz ne eyilerek "es-

selamualeykum" demeli, baka trl selamdan kanmal.

Selamlarken, konuurken sa elin baparman kalkk,

dik tutmal. Bu belirti tm konumalarda, davranlarda

Tanr'y tank gstermek, "Allah ahidimdir" demek anla

mndadr. Hangi koullar altnda olursa olsun, Nakilerin

birbirine kar yalan sylemeleri, tanklk etmeleri (iyilik

iin deil, sulamak iin) yasaktr, ktlk sz konusu olursa bir Naki baka bir Nakiye tanklk edemez, olay ya

kndan grse, bilse, yaasa bile.

11- Naki and: Nakiler arasnda gizli tutulan', en skk, g durumlarda bile bakalarna bildirilmeyen, sy

lenmeyen bir and vardr, bu and eyhin avucunun iini p

trerek dervie iletilir. Dervi gerekli eitimi grp yetki

alaca srada, eyhin nne karlr, diz ker, nce iki eli

ni gsnn stne getirir, kez Tann'nn adn anar, son

ra eilir, eyh sa elini dervie uzatr, dervi eyhin avucu

nun iini per. Dervi, eyhin szlerini yineler, bu szler

aa yukar u anlamdadr:

"Yaadm srece eyhe (Pir de denir) bal kalaca

ma, Nakibendilik dnda bir toplulua girmeyeceime,

Nakiliin gerekli grmedii, beenmedii, nermedii i

lerle, konularla ilgilenmeyeceime, her trl yenilik, din

sizlik, Nakibendilik'ten gelmeyen davranlara, uygula

malara, cuma namaz klmayan, kldrmayan, devlet adam

larna, ynetimlere kar kacama, Kurandan baka ki

tap, eyhimden baka mrid Allah'tan baka yaratan, s

lam'dan ayr iman tanmayacama, Nakibendilik urun

da hangi koullar altnda olursa olsun canm vermekten ka-

26


28/108

nmayacama, Allah' ahid gstererek and ierim (ka

sem ederim), ahid ol yarabbi, ahid ol yarabbi, ahid ol ya-

rabbi, amin, sadakallahinazim."

Bu and daha da uzar, iine istenmeyen, dinsiz, din d

man saylan kimselerin adlan da katlr. Burada, bizim iin

nemli olan, andn, iinde yaanan zamanla, zamann olay

laryla iten bir balant tamasdr. Tarikat, ats altnda bu

lunanlar bu andla kendisine balyor, ondan ayrlmann, iler

de sakncal bir durum yaratabileceini gndemde tutuyor. Bu

and eskiden yoktu, yakn srelerde, zellikle Cumhuriyet ynetimi uygulama alanna konduktan sonra yaygnlatrld.

12- Hac: Her Nakibendi'nin yaamnda en azndan

bir kez hacca gitmesi gerekir, gitmeye gc yetmezse eli

nin emeiyle bunu salayacak olanak bulunur, emei kar

l salayaca kazanla bu grevini yerine getirir. un

dan bundan dn para alarak, geim kaynaklarndan bir

blmn satarak hacca gidilmez, gidilse de geerli sayl

maz. Oysa son yllarda Nakiler bu gelenei ykmtr.13- Giyim: Nakibendilik'te giyim-kuam biimini

belirleyen, genellikle eyhtir, btn derviler giyim-kuam

bakmndan eyhe uyma gereindedir. Kadn, evinden d

ar kma gereinde kalrsa, kimsenin tanyamayaca bir

kla girmesi gerekir. ada giyim sutur, dinden ayrl

madr. Bu nedenle erkeklerin alttan alvar, stten cbbe, ba

a sark giymeleri gerekir, kadnlarn araf, pee, batan

omuzlan kaplayacak nitelikte rt rtnmeleri gereklidir.Ancak, amzda olduu gibi yzn gsterecek biimde

bir barts kullanmak da doru deildir.

14- Zina: Btn uygar uluslarda, tek Tanrc dinlerde "zi

na" ar, yakksz bir su saylr, belli bir tanm vardr. Bu

27


29/108

yasal tanm, Nakibendi tarikatnda geerli deildir. Zina dav

ranlara, durumlara, ilemlere gre deiik adlar alr:

A- El zinas: Kendisiyle evlenmesi yasak olmayan bir

kimseyle (kadn erkekle, erkek kadnla) el skrsa, abdest

bozulur, el skma uzun srerse ykanmak gusul abdesti,

almak gerekir. Bu nedenle evlilik getirebilecek kimseler

arasnda el skmak sutur. Byle yapan bir kadnn, evli

ise dvlmesi, yola gelmezse boanmas gerekir. B- Gz

zinas: Yolda, baka bir alanda bulunurken, baka bir er

kekle gz gze gelmek, birbirine ekici, yaklatrc bir z

lemle, duyguyla bakmak gzle zina etmek demektir. Bu er

kek iin olduu gibi kadn iin de geerlidir. C- Dil zina

s: Bir erkek, yabanc bir kadnla tatl tatl konuur, syle

irse, ona okayc, gnl ekici szler sylerse, bu al-ve-

ri amacyla olsa bile szcklerle srdrlen bir zina bii

midir. Gerek bir Nakibendi erkeinin bundan uzak kal

mas, kadnlara kar gler yzl, okayc davranmas su

tur (gnah), bundan kanmayan kimsenin yarg gn dili

tutulur. -Giysi'yle gelen zina. Erkek elinin dedii i a

marlarn giyen bir kadn gizli zina yapm demektir, bu

nedenle giysilerin kadn elinden kmas gerekir.

Nakibendilikle Ev Yaam

Hangi koullar altnda olursa olsun, aralarnda kan ya

knl bulunan kimseler bile erkekli-kadnl oturup, syle-

emezler, erkeklerin yeri ayr, kadnlarn yeri ayr olmaldr.

Kadnn sesini, gln duymak bile erkekte baka bir ei

lim uyandrr. Evde yemei, kesinlikle, kadnn piirmesi,

kadnn yiyecei yemee erkek elinin dememesi gerekir.

28


30/108

Bir kadnn, evinde Kuran okurken bile, sesini erkeklerin

duymamas gerekir, zellikle gzel bir kadn sesi, erkeiduygulandrdndan zinaya olanak salam saylr. Evinin

dnda arkadalaryla (kadnlarla) konuan bir kadnn se

sini yanndan geen erkein duymas bile gnlde kukuya

yol aar. Evlere ayak karlmadan girilmez, hangi koullar

altnda olursa olsun erkek amarlaryla kadn amarlar

birbirine kartrlarak ykanamaz. Ekmek elle krlmal, b

akla kesilmemeli (cinayettir), sofrada kaktan baka ara

kullanlmamal, kat yiyecekler elle yenmeli, tabaklarda yemek kalnts braklmamal. Gen evliler arasnda cuma ge

celeri seilmeli, peygamber cuma gecesi domutur. Cuma

namazlarna gidemeyen kadnlar, kendi aralarnda toplana

rak (Nakibendiler) eyhin uygun grd biimde (bun

lar nceden renmeyen Naki olamaz) Kuran okumal, ya

da ilerinden okumay bilen birinin okuyuunu dinlemeli.

Btn ev halknn cuma gn sabahtan ykanmalar ya

rarldr. ocuklarla bykler ayr ykanmal. Evlerde, kadnlar arasnda bile, ark (tagani), sylei (sohbet, dinle ilgisi

olmayan konularda), sigara, kahve (bu yasak eyhlislam

Ebussuud Efendi'den geliyor) iilmemeli. Oyuncak, elen

dirici nesneler kullanlmamal. Emzikli ocuklar mziksel

ninnilerle uyutulmamal (onlar eytan kandrr, ya bir daha

uyanamazlar, ya da byynce arkc olurlar). Bu tr uya

rlar, dnce alamalar, biraz da eyhin yetitii (ilk bilgi

edinme dnemlerinde) evrenin yaygn geleneklerine dayanr. Nakibendilik'te, etkinin yaylmas, yresel geleneklerin

klna girme baarsna baldr. Bu konuda, bir Nakiben

di'nin en kolay yararlanma arac yardm, "yoksullara", "d

knlere" yaplr, byle bir giriim yaygnlatnlrsa geim

29


31/108

darl eken evrelerde yanda toplamann n alr, ola

naklar hzla oalr. lkemizde 1950'den bu yana uygulananyntem budur. Bu uygulama biimi, oy toplama kaygsyla

btn lke dzeyine devlet eliyle yaylm deil, yaydnlm-

tr. Bunun en kolay, en yumuak uygulama biimi de "ucuz

buday", "ucuz msr" datm (ya da sat) olmutur.

Nakibendilikle rtl Giriimler

Gerekte Nakibendilik gncel politikann dnda kalmay, toplumsal olaylara, din gzlyle, dtan bakmay kendi

karlarna ok uygun bulur. Bu konuda "uygun zaman" ok

nemlidir. lkemizde, geimsel bunalmn balad, "devlet

ekonomisi"nin bozulduu yrelerde bu tarikatn birden bire

etkin duruma gelmesi, gelii gzel, beklenmeyen bir olay de

ildir. Nakibendilik'in alt yz yllk yaps, uygulama biim

leri, gelime kolaylklar toplumsal sarsntlarn hzland, ya

salarn uygulama etkinliinin ykld dnemlerde grlmtr. Bu sarsntnn izlerinin, belirtilerinin sezildii yerde Nak

ibendilik ok kolay boya deitirerek etkinliini gsterir. Bu

etkinlik, bugn lkemizde, gizli deildir. Devlet eli sk, ayak

ta durmadan baka bir kaygs olmayan duruma gelmi, yok

sullar oalmtr, yaam olanaklar azalmtr. retilen tke

tilene yetmemektir. Yurttalar devletten umudunu kesmi, Tan

r 'ya snma gereinde kalmlardr. Bu durum, yalnzca Nak

ibendilik iin deil, btn ynetime kart dnce besleyenkurulular iin karlmaz bir frsat, beklenmedik bir kolaylk

tr. Btn inanlarda olduu gibi, devletten umudunu kesenin

biricik sna, koruyucusu, umut kayna Tanr 'dr. te, Nak

ibendilik'in gkte ararken yerde bulduu da budur.

30


32/108

Nakibendilik'in nde gelenleri bu sarsntd durumlar

dan byk bir kolaylkla yararlandlar, nce devlet kurum

larnn etkili, saygn kiilerini, ada uygarl benimse

me, uygulama, devrimci, ileri bir atlm yapma kandrma-

casyla ele geirdiler. Bunu devrimcilik, slam yayma kan

drmas klnda, dman uaklarnn saldrlarndan kur

tulmak iin "sis bombas" atan sava gemileri gibi uygu

ladlar. Ne yaptlar, devrimci, Atatrk grndler, Hris

tiyan dnyasyla yaknlklar kurdular. Peki cumhuriyet y

netiminin daha ilk yllarnda, lkemizde kan ayaklanma

larn arkasnda ngiltere'den, Avrupa devletlerinden yar

dm gren, koruyuculuk salayan Nakibendi ncleri

(eyhleri) yok muydu? Bugn, adaln karsna kan,

yeniliklerin hzn kesmek isteyen, devlet kurumlarnda yal

nzca yanda deil, koruyucu, yardmc, besleyici odaklar

bulan kimseler Avrupa'dan, Amerika'dan g almyor mu?

Bunlarn hepsi deiik klklar iinde, birer Nakibendi de

il mi? Hristiyan Avrupa, kendini bildi bileli, Trk'n, s-lamn karsndadr. Birinci Byk Sava'n nedenleri ara

snda Trkleri Avrupa'dan srme, douya itme dncesi

vard. Bu dnce uygulama alanna konunca baarya u-

latrld. Bugn Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin elinde

yalnzca buuk (stanbul'un yarsyla) ilimiz kalmtr.

Nakibendilik'in Din rts

Osmanl tarihi boyunca, lkeyi sarsan, devlet dzenini bo

zan ayaklanmalarn ou Nakibendilik kkrtmalaryla olmu

tur. Bunun nedeni de, bu kuruluun, dolayl olarak, "medrese"

denen eitim kurumlarna giriidir. Osmanl eyhlislamlar

31


33/108

arasnda, Nakibendilik giriimleriyle ilgili bir "fetva" veren

kimse grlmemitir, oysa ayaklanmalarn ounun arkasnda

bu tarikat vardr. Osmanl dneminde, balayan ayaklanmala

rn "Celli" ad altnda serginlendii biliniyor (balangta). Bu

sarsc olaylarn arkasnda medreselilerin olduunu da bilme

yen yoktur. Bu olaylarn ounun getii yrelerde dinci bir an

layn etkinlii de besbellidir. Olaylann balangc 1500 ylla

r iindedir (Bk. Prof. Mustafa Akda, Trk Halknn Dirlik ve

Dzenlik Kavgas, 1975). Bu geliigzel bir olay saylamaz. Bu

nun ucu Kubilay olayna dein uzanyor. Burada, Nakibendi-

likin din rts altnda neler yaptn, yapmak istediini anlat

mak uzun srer, ancak Avrupa ile ilikilerin nem kazand bir

dnemde Nakibendilerin olumsuz giriimlerini de gzden uzak

tutmamak gerekir. (Bk. Bernard Lewis, Modern Trkiye'nin

Douu, 1984, s. 265,402-405,416. Bu kaynakta geen ak

lamalar, birer konuya deinme niteliindedir, ancak bu tarika

tn kuruluundan beri birtakm olumsuz giriimlerden geri kal

madn gsterme bakmndan nemlidir).

slam lkelerinde, ama eriat egemen klmaksa, Nak

ibendilik iin uygun ortam bulununcaya dein bir suskun

luk, yeraltnda i grme dnemi balar, eyh kendi dnya-

sina ekilmitir, evresinde toplananlar eyleme gemenin

en uygun belirtilerini beklerler. Hangi koullar altnda olur

sa olsun, yumuak yz gren Nakibendilik dncelerini

eyleme dntrmekten kanmaz, klk deitirmek bir

Nakibendi iin nemli deildir. Nitekim cumhuriyettenbirka yl nce Seyyid Abdlkadir Belhi (l. 1923). bir

yandan Eyp yresindeki tekkesinde Mevlevilerle birlikte

algl, ilahili trenler dzenler, dcelerini yaymaya a

lrd. Oysa Nakibendilik'le Mevlevilik'i inan bakmn-

32


34/108

dan yanyana getirme olana yoktur. Nakibendilik, gr

nte, koyu eriat yanlsdr, Mevlevilik'in algs, ezgisi,oyunu, ikisi vardr. Bu yaknlamada gizli, karc bir d

ncenin etkisini grmemek elde deildir, yerine gre Nak

ibendilik bir kar kurumu olmada gecikmez.

"Nakibendilik tamamyla Snni inanca sahip ve bilhas

sa Mceddidi Elf-i-Sni denen mam Rabbani Ahmed Fru-

kyy- Serhendi'den (l. 1624) sonra bsbtn softalaanbir

yol ve rind koluyla Kalenderdik, Bektailik ve Hamzavilik

gibi ii-Batin tarikatlarla badam, kaynam ve Alevi temaylde onlara yarm olan Mevlevilik ve nihayet bu iki

tarikat arasnda bir mnasebet. Hayli garip olan bu telakki

de silsileden doan uydurma bir telakkidir (Abdlbaki Gl-

pnarl, Mevlna'dan Sonra Mevlevilik, 1953, sayfa 319)".

Bu alntnn bulunduu yaptta (sayfa: 319-321) Nak-

ibendilik'in kendi inanlarna ters den kurululardan

yararlanma giriiminde, nerde dinle ilgili bir sorun ortaya

karsa orada din rtsne brnerek karc giriimlerdengeri kalmad anlalmaktadr. Nitekim, yine bu kaynaa

gre, Nakibendilik, etkinlik sezdii tm kurulularla sen

li benli olma yoluna girmekten kanmaz, oysa "Nakiben

di anlayyla Mevlevi ve Melami anlay orasnda o kadar

byk bir fark var ki! (A. Glpnarl, say. 320)".

Nakibendilik'in din rtsne brnmesinde birtakm si

yasal etkinliklerin bulunduu yadsnamaz. Osmanl tarihi bo

yunca srp giden, bu Nakibendi kargaas toplumun bana skntlar, kayglar amaktan geri kalmamtr. Nitekim

kinci Mahmud dneminde, Alevi-Bektai topluluuna kar

, Yenierilerin yozlamasndan kaynaklanan kym nede

niyle, uygulanan zc nlemlerde Nakibendilik yine ka-

33


35/108

zanl kmtr. Padiah'n Yenierilikle birlikte Bektailik'i

de ortadan kaldrmasnda ynetimin Mevlevilikyannda Nak-

ibendilik'i kayrmas olanak salamtr. Nitekim:

"Hac Bekta', Ahmed Yesevi ile ilgili gsteren Bek

tai Vilayetnamesi, Bektailiin ii-Batini tesirlerle sonra

dan bozulmu bir Taryk- Hcegn olduu kanaatini umu-

miletirmi, bu kanaat yznden eski Bektai tekkeleri Nak

ibendi eyhlerine verilmi, bu arada birok Bektai baba

s, Naki icazetnamesi alm, tekkelere gnderilen Naki

eyhlerinin bir ksm da Bektailik'e girmi ve Nakiben-dicilik'te olduka nemli rint ve Alevi bir kol meydana gel

mitir. (A. Glpnarl, s. 321)".

Nakibendilik'in, byle inanlarna kkten ters den,

ancak kar szkonusu olunca boya deitirmekte, rt ye

nilemekte saknca grmeyen tutumu Mevlevi-Naki kayna

masna da olanak salam, birtakm ynetim eksikliklerin

den doan toplumsal boluklar doldurmada gecikmemitir.

Yine yazl kaynaklardan rendiimize gre, Nakibendilik kan gerei Mevlevilikle kurduu yaknl tarikat de

itirme eylemleriyle de srdrmtr, bu nedenle birok

Nakibendi Mevlevilik'e ynelmi, Mevlevi olmu, buna

karn Nakibendi olan bir Mevlevi eyhi grlmemitir. Bu

alntlara dayanan aklamalardan sonra, Nakibendilik'le il

gili gncel yaynlar arasnda ortaya kan balanty sergile

mek gerekir. Nakibendilik'in, alar boyunca kaynandan

uzaklat, gnlk kar olaylarna karmakta kendi kiiliini yitirmekten bile ekinmedii anlalmtr. lkemizde

Yenieriliin kaldrlndan sonra toplum kurumlanna szan,

renk deitiren, rt yenileyen bu kurulu imdi bambaka

bir giysiye brnmtr, onu da grmeye alalm.

34


36/108

Gnmzde Nakibendilik'in seimler nedeniyle, ba

rsever, yurtsever, dinsever rtlerin altna girip, devlet

kurumlarna szd, daha dorusu devleti ele geirme giriimlerine, en nemli, duyarl toplum kurumlarndan ba

lad tartma gtrmez bir gerektir.

1 - Nakibendilik, 1950 ynetimiyle, nerdeyse, yasal bir

toplum kurumu niteliine brnm, Adnan Menderes, bir

babakan olarak Said-i Nursi'yi yceletirmitir. Oysa bu

kiinin yakn tarihteki olumsuz giriimlerini bilmeyen, duy

mayan kalmamtr. Bu izgi braklmam, 1960-1980 ara

snda, yine oy toplama tutkusuyla lke dzeyinde yaygnlatrlmtr. 12 Eyll dnemi ise Nakibendilik'in anka

ya Kk'ne dein ykselmesine olanak salamtr, bura

da krn grd, sarn duyduu bu olumsuz ykselii

nin ayrntlarna girme gerei yoktur, ylesine ak, yle

sine seik bir olaydr.

2- Nakibendilik, gler yzl, yurtsever, bilimsever

bir tutumla sinsiliin arkasna snarak Ordu kurumlar

na, zellikle okullara girmek iin btn olanaklar denemi,kimi devlet byklerinden yardm grm, yasal ilemle

re girimi (kimi kurnazlk rtleri altnda) zel okullar a

m, zel vakflar kurmu, dahas renci yurdu, hastane,

doumevi am, ksa srede lke dnda, zellikle Asya

Trk Devletlerinde etkinliini srdrm, bunu da yurtse

verlik rts altnda devlet byklerine bile yutturmutur.

3- Nakibendilik, gerekte Snni inanlara bal g

rnr, ancak uygulamada, Kur'an'la gelen slam'a aykr biryol tutmu, ayr bir ierik kazanm, nerdeyse dinsizlii

dinseverlik durumuna dntrmtr. Uzmanlarn yorum

larna gre, Bektailik slam'la badaan bir kurum deil-

35


37/108

dir, oysa Nakibendilik bu yorumu dlam, Bektailik'i,

kendinden daha ileri bir slam kurumu sayarak, onunla birlemitir. te yandan iilik'in en ar uygulamalarla orta

ya kt bir dnemde, ran'la inanlmaz bir balant iine

girmitir. zellikle din eitimi konusunda, tm ada yn

temlerin, grlerin dna karak, onlara kar insanla

yakmayan bir sava aarak olumsuz etkinliini, devlet

kurumlar araclyla srdrmtr.

4- Okullara din derslerinin konmasnda balca etken,

Milli Eitim kurumlarn dolayl olarak ele geiren Nakibendilik olmutur. 12 Eyll dneminin balca sorumlusu

olan kii, kken olarak Srbistanl bir aileden gelmitir, o

cukluunda din eitimi grmtr. Bunu ankaya'da bu

lunduu sre iinde yurt dzeyinde kt gezilerde

Kur'an'dan ayetler, Peygamber'den hadisler okuyarak gs

termi, uluslararas resim sergilerinden yabanc sanatla

rn tablolarn bile kaldrtmtr. Din dersleri bir kandrma-

cayd, nedeni u: hangi din, hangi mezhep, hangi tarikat anlayna gre din dersi? Bu kandrmacann arkasnda, Nak-

ibendilik'ten kaynaklanan bir "din dersi" olduu sonra

dan ortaya km, devlet kurumlarnda rgtleen Naki-

bendilerin tutumlar bu rtl gerei gn na karm

tr. Burada, bu konunun da, uzun bir eletirisini yapmann

gereine inanmyoruz.

5- Nakibendilik, aylardan beri, gnlk yayn aralarn

da sergilenen eylemleriyle, Kur'an'a, slam'a aykr giriimlerini yine devlet araclyla srdrme gcn kazanmtr.

zellikle Vatikan'da Papa'yla salanan ilikinin ardnda sak

l kurnazln nerelerden geldiini anlamak g deildir. Ni

tekim kendi inanlarna en aykr gelen tarikatlarla ibirlii

36


38/108

kuran, karp kaynaan Nakibendilik'in bu zellii ilgin

tir. Yukarda bu kuruluun iilik, Bektailik, Mevlevilik, Bay-

ramilik, Melamilik gibi, kendi yapsna aykr kurulularla

salad balantnn daha geni bir dzeye yaylmas, Vati

kan'la uzlamas alacak bir olay deildir. Kkeni lka

Anadolu uygarlna dein giden Bektailik bile Vatikan'dan,

Papa anlayndan ok uzaktr (Bk. smet Zeki Eyubolu,

Bektailik, 1990.). Nakibendilik'in byle bir giriimde bu

lunmas, uluslararas ortamda hangi dnceleri egemen kl

mak istediinin ak belirtisidir. Bu tarikatn Sleymanclk-

Nurculuk (bunlar ile de zetlenecek) kollarna bal, onlarn

nderi saylan eski bir vaz'm eylemleri, giriimleri Mart

1998 boyunca (Cumhuriyet gazetesi) kamu kurulularnn

nne srlm, gizli dosyalan aa kanlmtr. Durum

bylesine ak seikken, kimi deneyimli saylan devlet adam

larnn bu kuruluun nderini devrimci, Atatrk, ada

anlayl, iyiliksever, aydn bir kimse diye nitelemeleri, sa

vunmalar, Iskaryot'un "Son Akam Yemei"nde sa'yagsterdii iten (?) yaknla benzer.

6- Nakibendilik'in sevecen, dinci bir kurulu olmasna

olanak yoktur, onun slam'a ball, saygs bile Vatikan'n

ok gerisindedir. Burada Sivas olayn anmsamak gerekir. Bu

rada yaklarak, boularak ldren insanlar yoklua itenleri

savunan, koruyan, alklayan, onlara yardm elini uzatan bir

partinin Nakibendilik'e dayandn bilmeyen, duymayan

yoktur. Bu partinin bakan, kurucusu bile bir Nakibendi

eyhinin yakn, yanda olmakla tannmt. Burada gnde

me getirilmesinde yarar grdmz bir tutum vardr: lke

mizde, zellikle yksek grevlerde bulunan yneticilerimiz

slam inanlarn, tarikat denen gizli rgt niteliindeki ku-

37


39/108

rululan bilmediklerinden, aykr dnceli kimseler, onlarn

bu durumlarndan yararlanmakta glk ekmiyorlar.

imdi baka bir soruya yneldim: Neden Vatikan? Bu

sorunun yant, devlet adamlarmzn yalnzca seimlerde dil

lerine doladklar slam inanlarn yeterince bilemeyilerin-

dedir. Onlar slam denince yalnzca undan bundan duyduk

larn, aile geleneklerinin doyurucu olmayan ieriinin tesi

ne geemeyen kulaktan dolma sylentileri anlarlar. Bugn,

dn olduu gibi, Hristiyanlk ikiye blnmtr, burada Pat

riklik, te yanda Papalk. Bu iki kurulu yap, ierik, uygulama bakmndan birbirinin kart durumundadr. Uygarlk ge

litike kilise egemenliinde birleme, uzlama eilimleri be

lirir, ancak yapsal ayrlklarda grlen uurumun kapanma

sn kimse gze alamaz, milyonlarca insan kart dncele

re sarlm, Patriklik, Papalk dorukta kalm, tabanda btn

leme, birleme eiliminfglendirememitir. Bu ikili durum

slam lkelerinde iilik-Snnilik kartlna benzer. Avrupa,

inan bakmndan ikiye blnmtr, Papalk-Patriklik ikilisinin tabannda saysz mezhep-tarikat ikilii yaratmaktadr.

amzda Papalk-Patriklik ikilisi genileme, glenme, yan

da toplama eilimini birer ynetim birlii, egemenlik etkin

lii durumuna sokmak iin uramaktadr.

Nakibendilik'in Vatikan'a yaklama giriimlerinin ar

dnda kendini onaylatma, uluslararas etkinlik kazanmann

yollarn arama vardr. Konu bu denli yzeysel deil. stan

bul Fener Patriklii Hristiyanln iki byk odandan biridir, Papalk'n burada etkisi pek nemli deildir. Papalk,

slam lkelerinde pek ilgi grmemitir, bu Roma mparator-

luu'nun dou kanadnda ortaya kan byk atlaktr. Do

u Roma daha ok Greke konuanlarn, Hristiyanl Grek

38


40/108

diliyle renenlerin lkesidir, Bat Roma Imparatorluu'ndaLatin dili egemendir. Dou Roma egemenlii altnda yaa

yan lkelerde Hristiyan-Mslman, Mslman-Hristiyan

dnmeleri, din deitirmeler genellikle (byk bir okluk

la) Greke yoluyla salanmtr. Nitekim Anadolu'da Ms

lmanlarn Greke (Rumca), Rumlarn Trke konutukla

r, dahas dinsel ilevlerini o dillerle yaptklar biliniyor.

" Yzelli kyden ibaret olan Maka, Platana'nn yukar-

sndadr. Burada dank halde birok apel vardr, Mslmanlar da Rumca konuurlar. (Mnas Bijkyan, Karadeniz Ky

lan Tarih ve Corafyas, ev: M. Andreasyan, 1969, say. 40.)".

Bu alnt ok ilgintir, yazar bu yaptn 1819'da yaym

ladna gre, iki yz yla yakn bir sre gemi demektir.

Yine bu yazar, Mslman-Hristiyan balantsn vurgular

ken unlar sylyor: "...bunlar, Hristiyanlktan dnme

kurnaz adamlar olup ekseriya Rumca konuurlar. Trkle

rin iinde zeki ve okumu insanlar vardr. Oflular sahte para basacak kadar mahir insanlardr. Trk ftuhatndan son

ra, halk Mslmanl gnl rzas ile kabul etmi... say.61".

Bu iki alnt, lkemizde Hristiyan-Mslman ilikile

rinin ne denli kkl olduunu gsteriyor. Ancak, bu yre

lerde tarikatln ylesine eski olduunu, yaygnln gs

terecek gvenilir bir kant bilmiyoruz. Papalk'n, bu lke

de bir yanda (kurum olarak) aramas doaldr. Nedeni de

Patriklik gibi hzl, toplu, kalabalk dnmler yaamam

tr (Dou, islam lkelerinde). Bu durum, Papalk'n dnya

grnde bir "boluk" saylabilir. Bunu gidermenin en uy

gun yolu da, gnmzde Nakibendilik'le balant kurmak

tr. Alevilik- Bektailik, Snnilik yandalarnca dlandn

dan Papalk iin ekici grlmeyebilir, nitekim, Avrupa'da

39


41/108

alan Mslmanlar arasnda en etkili, en varlkl kurulu

da Nakibendilik'tir. Trkiye 'dekileri besleyen kaynaklardan

biri olduu, kapatlan bir partinin soruturmalar, aratrma

lar sonucu dzenlenen yasal belgelerinden anlalmaktadr.

Papalk-Nakibendilik arasnda grlen, kimilerine y

zeysel gelen, bu yaklamann tabannda, yaygn duruma

gelmeyen, sakl kalan baka nedenler de bulunabilir. An

cak, gnmzde, lkemizde Cumhuriyet ynetimine, zel

likle laiklik anlayna kar tarikat araclyla srdrlen

ykc direnmelerin gl kaynaklara dayand, onlardan

beslendii, sanld gibi iyi bir ama gtmedii bellidir.

Neden btn giriimlerde, bata Laiklik geliyor? Vatikan

laik inidir? Kukusuz deil, Patriklik laik bir kurulu mu

dur? Kukusuz deil, ikisinin de adlar stnde, ikisi de bi

rer din kurumu, Peki, apayr dnya grlerine, inanlara

balanan, yzyllar boyunca birbirinin kann dken bu iki

kurumda yaknlamann taban ne olabilir?

Bu konuya, bu soruna ada uygarln etkisinden

kaynaklanan insancl bir yaklam diyebilmek iin delili

in de tesinde yozlamaya yakalanmak gerek. Sivas'ta

otuz sekiz kiiyi yakan, evrensel hukuk ilkelerine gre, bu

lgnca eylemin sorumlularna savunma olana arayan,

onlar susuz sayan, ven bir kuruluun ncsyle Papa'nn

yaknlamasnda uygarlk etkisi hangi odaklarda bulunabi

lir? Saduyunun bu sorulara verebilecei bir yant yoktur.

ada Anlay Karsnda Nakibendilik

Buraya dein anlatlanlar, alntlar, verilen rnekler Nak-

ibcndilik'in ada bir kurum olarak yorumlanma olasl-

40


42/108

nn bulunmadn gsterir kansndayz. Yaanan olaylara,

Cumhuriyet ynetiminin kuruluundan ksa bir sre sonrabalatlan ayaklanmalara karn Nakibendilik' in savunulma

s, onun etkinliine gz yumulmas, ister istemez, birtakm

sorulan gndeme getiriyor. Yukarda Verilen rneklerden, an

latlanlardan anlaldna gre bu kuruluun zel karlan d

nda belli bir dncesi yoktur, nerede kar sz konusuysa

orada btn boyalara girme kolayl vardr.

Son gnlerde Vatikan'la yaknlk salamalarn arkasn

da bambaka bir dncenin yattn grmemek olanaksz,

stelik bu giriimleri devlet yaranna gstermek de dklen

yapraklarn altnda kurulmu bir tuzak izlenimi veriyor. Av

rupa bizi istemiyor, yalnzca devlet bykleri arasnda siya

sal dncelerle srdrlen yaknlamalar, karlkl sayg

lar, gler yzllkler halk kesimine inmiyor, nitekim Trki

ye AB topluluuna alnmak istenmiyor, btn bavurularda

engeller kanlyor, Oysa komumuz Yunanistan elst tutu

luyor, Trkiye'nin bir ili bile olamaycak nfusu bulunan G

ney Kbrs, bamsz bir devlet niteliinde AB ats altnda

yerini almak zereyken Trkiye'ye yz veren yoktur. Al

manya, Fransa, lkelerinde alan Trk iilerine iyi gzle

bakmyor. Almanya'nn birok ilini gezdik, Trk iilerinin

durumunu yakndan grdk, daha ilk bakta Avrupa toplu

munca dlandklar, sevilmedikleri, Avrupa uygarlyla

uyum salayamadklan anlalyor. zellikle dinle ilgili olay

lar Avrupa insann rktyor. Dincilerin davranlar, yaa

ma biimleri, toplumsal ilikileri Avrupa insan iin kayg ve

rici bir nitelik tayor. Avrupa insan, Islam'ln bile ad

olduu kansndadr. Bunun rneini Yugoslavya olaylar

gstermitir. Hristiyan Yugoslav topluluu Mslmanlar,

4!


43/108

hepsi de kendi yurttalar olmalarna karn, acmaszca l

drd, ezdi, saldrd, krd geirdi, Avrupa insannn sesi kmad. te yandan Makarios'un Kbrs'ta Trklere yaptn

grmek isteyen, anlamak isteyen bir Avrupal ortaya kma

d, su saldrya urayan Trklere yklendi. Ancak Irak-Ku-

veyt petrolleri szkonusu olunca Avrupa btn azgnln

sergilemekte gecikmedi. Bu durum karsnda Vatikan'la

Nakibendilik arasndaki krtmalar anlamldr.

Prof. Dr. Server Tanilli, "islam amza Yant Vere

bilir mi?" adl almasnda belgeler, aklamalar sergileyerek sonucun olumsuz olduunu gsterdi. slam am

za yant vermek yle dursun, Ortaan berisine bile ge

ememitir. Afganistan, Pakistan, Cezayir, ran olaylar bu

nu aka gstermektedir. Avrupa'nn en gelimi, en ileri

bulularndan yararlanarak bin drt yz yl geriye giden, o

alarn yaama biimini diriltmeye alan slam toplumu

hangi ada ortamla uyum salayacak? Daha petroln bi

le karmay beceremeyen, Avrupa-Amerika ortaklklarnasnan slam toplumu hangi gcyle amzn kapsna

gelebilecek? Yolunu bulamayan, ne yapacan bilemeyen,

yalnzca kadnlar kara rtler altna sokmay ama edinen

slam anlay hangi sorunu zebilir? Bugn lkemizde

hep "Asr- Saadef'ten sz alr, Peygamber'in yaad

dneme zlem duyulur, onun yaad dnem bu adla an

lr (mutluluk a) gklere karlr. Oysa bu a kan gl

dr. Peygamber yaad srece (peygamber olarak) elinden kl dmemi, on dokuz yl savam, bunalmlar ge

irmi, slam' yaymak iin ekmedii sknt kalmam.

lmnden birka yl sonra Osman-mer-Ali gibi ya

kn ldrlm. Mutluluk bunun neresinde?

42


44/108

slamlk, sonraki alarda, din olmaktan karlp bir "ArapUlusuluu" klna bulundurulmu, slam 'laan toplumlarn

"Araplatrlmas" grn egemen klmtr. (Bu konuda ge

ni bilgi isteyenler, Prof. Dr. lhan Arsel'in Arap Milliyetilii ve Trkler, 1977 adl geni kapsaml yaptna bavurabilir

ler.) slamclar, Peygamberi anlatrken, onun yalnz din deil,

bir devlet kurucusu olduunu sylemekten, vmekten geri kal

mazlar. Bu bir gelenek olmutur, bugn slam lkelerinde ku

rulan devletlerin hepsi dine dayanmaktadr. Dinle devlet ile

rini birbirinden ayrmay bir ynetim biimi olarak benimse

yen, uygulayan tek lke Trkiye'dir, Nakibendilik'in ykmak

istedii devlet budur. Oysa Seluklu-Osmanl devletlerinin i-

yaps dinle biimlendirilmiti, ynetim, retim, toplumsal

uygulamalar, genellikle dine dayalyd. Nitekim Hoca Saaded-

din Efendi, Peevi brahim Efendi, Naima, Koi Bey, hepsin

den nce kpaa gibi tarihilerin yapdan okunursa hepsinin

din-devlet birlii konusunda geni aklamalar sergiledikleri an

lalr. Bu tarihilerin anlattklar Osmanl toplumu, balang

cndan beri hep yolsuzluklarla, ayaklanmalarla, medreseliler

le, hrszlklarla, soygunlarla uramtr. emizade tarihinde

anlatlan olaylar deliyi bile ldrtr. zellikle padiahlara su

nulan belgelerde anlatlan yolsuzluklar (Bk. Koi Bey) bir top

lumun en alttakinden en sttekine dein tm kurumlarnda sr

drlen "rvet gelenei "nin esiz rneklerini verir. Bu yapt

lar iyice incelendiinde, devletin en nemli kurululanna szan

Nakilerin iyzlerini aydnla karmak kolaylar. Bu durum

da Nakibendilik'in, yeniden, ortaya k alas bir olay de

ildir, olayn alas yan, bu kuruluun kant toplumsal

olaylann bilinmemesidir. Oysa, bu tr sarsc olaylara katlan-

lann ocuklan bile bugn yayor.

43


45/108

Nakibendilik Bir rgttr

Nakibendilik, btn ayrntlar, yan kurululan, beslen

me kaynaklan, eylemleri zerinde durularak, aynntlanyla in

celenirse, din rtsne brnm, "tarikat" adnn arkasna

snm bir rgttr, demek gerekten aynlma deildir. Bu

kuruluun, tarihi boyunca, hep dini, inanlan ne srerek, a

n durumuna gre yer altna indiini, yer stne kt bi

linmektedir. Bu kurulu, salt dinle balantl olsa, ie kapa

nk bir yap kazanrd, oysa olaylar, bunun baka trl olduunu, bu rgtn da dnk bir ierik tadn gstermek

tedir. lkemizde, son yz yl iinde, tm geriye dnk ie

rikli siyasal olaylann iinde bu kuruluun yer aldn bilme

yen, duymayan kalmamtr. Bu rgtn balca zelliklerin

den biri de, ok kolay biim deitirmesi, deiik yollarla top

lumsal kurumlarn iine girmeyi baarmasdr. Gnn birin

de eree ulamann biricik yolu dinsizlik olsa, Nakibendi-

lik'in byle bir akmn ncln stlenmesi, tekkelerini,mescidlerini, camileri birer rgt oca durumuna getirmek

ten kanmayaca kuku gtrmez. Nitekim tarihte grlen

olaylar hep byle bir ierikle yzeye kmtr. Gnn birin

de, bugnk Nakibendilik'in zledii, istedii ynetim bi

imi kurulsa, ksa bir sre sonra, Nakibendilik'in klk de

itirerek bunu ykmaya alacandan kimsenin en ufak bir

kukusu olmamal. Nitekim, gnmzde, devrimci, ada

uygarlktan yana olduu bilinen, daha dorusu sanlan, ya-zarlann, ozanlarn Nakibendi akalanyla yaayan kimi ge

rici, "eriat" yayn aralarnda yazlar yaymladklan bili

niyor. Yakndan tandmz bu ozanlarn, yazarlarn bu geri

ci, Nakibendi beslemesi yayn aralanndan saladklar ge-

44


46/108

lirlerle, "bismillah" kokulu akalarla, Beyolu meyhanele

rinin gediklileri olduu da aka bilinen bir gerektir.Nakibendicilik rgtnde, din rtsne brnm d

ncelerden biri, en sakncals, "kapal Atatrk dmanl

''dr. Kii, grnte, Atatrk devrimlerinden yanadr, gn

lk konumalarnda, siyasal ierikli konumalarnda, hep

Bat uygarlndan yanadr, ancak zel eylemleri incelendi

inde bunun bsbtn kart bir durum sergiledikleri gr

lr. Szgelii, kii "mason'dur, "loca"ya baldr,.ancak si

yasal alanda semenlerin "mason" szcnden duyduklar tepki, ekingenlik karsnda yalan sylemekten, ok di

nine bal bir kii olduunu savunmaktan ekinmez, dahas

bal bulunduu "loca"y bile saptrr. Biz, bylesi kiileri,

"loca"da stn grevli saylan, etkinlii olan yaknlarmz

dan biliyoruz, ayrca " loca"nn ikiye blnmesine yol atk

larn da biliyoruz. Bu tr kimselerin, sonradan, Nakibendi

rgtne ne denli byk yardmlar olduklarn, Nurculuk,

Sleymanclk gibi Nakibendi uzantlarna ne denli yaylma olana saladklarn da, yine ok yakndan, biliyoruz.

Nakibendilik, kulland, yararland inandrc ara

larla, gerelerle, slam dinini yeterince bilmeyen, en devrim

ci saylan kimseleri bile yanltmakta, saptrmakta, kendine

ekmekte glk ekmez, bu rgt kendine ekmek istedi

i kiiyi, nce siyasal odandan vurur. Szgelii Atatrk

yanda grnr, onu savunur, ortalk kararnca gider Ata

trk yontularn krar, sonra dner "Atatrk dman komnistler" diye yaygaray basar. Bunun nesnel rnei, birka

yl nce, stanbul'da Beyazt Camii'nin yaknma gizli bom

ba yerletirirken, bombann patlamas sonucu len gentir.

Nakibendiliin bir rgt olduunu sylerken, birta-

45


47/108

kim varsaymlara dayanld sanlmasn. Bunun ak, ya

anm rneklerinden birkan sergileyelim. 12 Eyll d

neminden sonra lke yzeyinde hzlanan bir yoksullara yar

dm giriimi balamt. zellikle seim gnlerinin yakla

m ile genileyen bu giriimin arkasnda, ok iyi dzen

lenmi bir Nakibendi rgt vard. Bu rgtn ynetim ye

ri Fatih dolaylarnda bilinen bir yreydi. Akam karanl

yaklamaya balaynca, arafl kadnlar, sakall kimseler

(kimileri gen, kimileri yalyd) evleri dolar, birtakm

knlar datrlard. Bu knlarn iinde, satn alma deeribiraz yksek yiyecekler bulunurdu. Kapy alan grevli

(bunun rgt grevlisi olduunda kuku yoktur) kapy aa

na, nce bilinen bir "Refah selam" verir, sonra "essela-

mualeykm verametullah-haza hediyet'l refah" derlerdi. Bunun, belli yrelerde yaygnl bilinir, ancak stanbul

dnda srdrlen uygulamalar deiikti. Bu olayn sonu

cu, rgt iin yararl, kazanl kmt, bizim oy kulland

mz sandkta oy oran tersine dnmt.lerde, rgtten bana gelen gzda, lmle korkutma ni

telii tayan belgeleri sunmadan nce, bir any da sergile

mekte yarar gryoruz. Seimlere birka ay kalmt, 12 Ey

ll korkutmalar yklmt, akam bastrm, evlere ekilin-

miti. Eviminin nnden elleri knl, arafl kadnlar, sakal

l genler geiyorlard. Benim oturduum dairenin kaps hz

la alnd (yumrukland), atmda karmda dikilen bir ya

l, sarkl, tekiler sakall, daha gen kii vard. Yals, yukarda aktardm szleri syleyerek, elindeki byke k

n bana uzatt, ben de ona: "Aleykmsselm ya ski- esse-

lam'l-kbra min'er-rak" deyince adam ard, elimi pme

ye kalkt, ben kn almadm. Bu olayda adamn Arapadan

46


48/108

anlamad, belleine, kulaktan yerletirilmi birtakm anlam

sz szlerle Mslmanla soyunduu sonucu kmaktadr.Bu olaydan birka ay sonra, Nakibendilik'in tuttuu y

relerde, illerde dincilerin almalar olumlu sonu vermiti

(onlara gre). rgt, sanld gibi yalnzca dnsel-toplum-

sal-siyasal bir ierek tamaz, tm amalardan saptrmak, su

lan bulandnp iri balk avlamak iin de kurulabilir. Bunun

en baanl rneini de, yurdumuzda, Nakibendi kuruluu

vermitir. rgtler isel yaplanna gre, deiik biimler

gsterir, yze vuran yanyla anlalr. Bir rgtn amac, belli bir yntemi gerektirir, belli bir uygulama tr gndeme ge

tirirse onu yakalamak kolaydr, uygulama tr, ereini a

a kanr. Ancak, bir rgt, zellikle inan bakmndan, z

ne aykr kurulularla, inanlar tayanlarla ibirlii iine gi

rer, onlardan kendi kar dorultusunda yararlanmay baa

rrsa, onu anlamak, yakalamak, kolay deildir. Bir rgt, in

sann duygusal eilimlerinden, tutkularndan, inanlarndan

yararlanmay becerirse onunla uramak ok mu ok golur, etin olur. Nakibendicilik'e byle bir anlay asn

dan baklrsa, onun bir "tarikat" olmad kolayca grlr.

Tarikatta belli bir inan dorultusunda yrmek, belli bir

inanc klavuz edinmek yasal nitelik tar. Oysa, baalang-

ta bir "tarikat" ieriini kapsayan, yle bilinen Nakibendi-,

lik son evrelerde (burada Osmanl toplumunu bir yana bra

kyoruz) ok deiik davranlar iine girmi, dinsel erein

den bsbtn uzaklamtr. Bunun en ak seik belirtileri,yerdiinden, ktlediinden, suladndan, kar ktn

dan yararlanmada Nakibendilik'in benzersiz yntemleri

dir. Yntem deil yntemler diyoruz, saptanan uygulama tu

tarszlktan byle sylemeyi gerektiriyor. Daha sonra, Nak-

47


49/108

ibendilik'ten doan kollan, kan uzantlar aklarken a

rtc rnekler verilecek. nanm, inanlanna gnlden balanm, gerek bir Mslman, "ben herkesle anlanm, y

netim kurulu olutururum" diyemez. Byle syleyen bir ki

iye, "dncelerinizde, sylediklerinizde gerek bir inan

insanysanz, neden Avrupa uygarlndan, ada yenilik

ten yana olanlara kar insansever deil siniz? " diye sorulma

lyd, onun ardndan gitmenin slam inanlann tabandan

ykmaya almak olduu sylenmeliydi. Oysa syleneme

di, sylenemezdi. Bunlar, rgtn amacna, ereine ters derdi. te bunu yapamadndan, siyasal alanda* etkili olan

Nakibendilik bir "slam tarikat" olmaktan km, ykc

bir rgt klna brnmtr, bunu gizlemeyi de, ok d

zenli bir kurulu olmasna borludur. Biz, yeryznde, b

tn elikileri, aykrlklar, tutarszlklar anlamszlk, bi

linsizlik amurunda yourup yumaklatran baka bir rgt

bilmiyoruz, bu rgte "tarikat" demek islam inanlarndan

ne denli uzaklaldnn en ak kantdr, bunda kukuya denin slam znden renmesi gerekir.

Nakibendilik Bir Btnlk Salayabildi mi?

Nakibendilik, daha nce anlatld gibi, bir "tarikat"

olarak ortaya kt, kurucusunun aman kkenli inanlara

bal bir Trk olduu sylendi. Bu szler, bu almay ya

pann, belleinden fknn, kayna bilinmeyen yaktrmalar deildir. Nitekim, bu "tarikat" randan Bat'ya doru ya

yldka birtakm ieriksel deiimlere urad. Bu deiim

ler, yresel inanlarla ykl, kiisel yorumlardan kaynaklan

mtr. Bu nedenle, balangta ileri srlen, nerilen inan,

48


50/108

sonradan gelenin etkisinde kalarak baka dorultular buldu.

Buna "btnln dalmas" diyelim. Ancak, b dalmann slam'da zlmelerle balad da ak bir tarih gerei

dir. Bu kuruluun yayld lkelerin tarihleri incelenirse, zel

likle ilkada, ok ileri bir uygarlk aamasnda bulunduklar

grlr. te, sonradan Nakibendilik'te grlen blnmele

rin, btnlkten kopmalarn nedenleri burada aranmaldr.

Nakibendilik, deiik kollara ayrlrken, tarikattan r

gte dnme eilimi geerlik, etkinlik kazanmtr. Bunu,

biraz aada inceleyeceiz, burada, baka tarikatlarda daolduu gibi, tarih gereklerine dayanmayan, dzmece, uy

durma Nakibendilik ktn grelim, dalmann ne

denlerini, bu ktn dzmeceliinde arayalm. Nakiben

dilik ktnde Ebubekir'den Muhammed Bahaeddin Nak-

ibend'e dein gelen kiiler unlardr: Selman Farisi, Ka

zm bin Muhammed bin Ebubekir, mam Cafer-i Sadk,

Bayezid-i Bistami, Ebulhasan Harkani Ali, Ebu Aliyl Kar-

midi, Yusuf Hemedani, Abdulhalik Gucduvani, Arif Ri-ylkrdi, Mahmud Ebhur, Azizan Aliylramteyni, Muham

med Baba Simasi, Emir Kell bin Hamza, bir de tarikatn

kurucusu. imdi bu ad geen kimselerin adlarndan da an

lalaca zere, aralarnda inan birlii salamak olduka

gtr. Szgelii mam Cafer-i Sadk Alevilik'in "Buy-

ruk"unu dzenleyen kimsedir, koyu "Snni" olmas ola

nakszdr. Bayezid-i Bistami ise eski Zerdt inanlarna

balanm, insan-Tanr zdeliine inanm bir Horasanldr, Ebubekir'den ona hangi inan yoluyla geilebilir?

Burada, nemli bir sorun gndeme geliyor, o da slam

lkelerinde bilimsel aratrma, inceleme denince bakalar

nn syledikleriyle yetinme (zellikle din konularnda), ku-

49


51/108

laa doldurulan sylentilerle bilimsel grleri birbirine ka

rtrmadr. Eskiden yleydi, oysa durum bugn de dei

memitir. Nakibendilik'in btnle ulamas olanaksz

d, bu nedenle birtakm yresel inanlarn tabandan gelen

saptrc etkisiyle izgi deitirdi, bu kanlmazd. te Nak-

ibendilik'in siyasal alana kayarak "rgtleme" nedenle

rinden biri de bu "soy kt"yle balayan tutarszlktr. l

giyle incelenirse bu "tarikat ktkleri" arasnda belli bir i-

nan dzeninin bulunmad grlr. Nitekim Ali-Ebube-

kir-mer lsn bir araya getiren "tar ik at la r n hepsi elikilidir. ranl tarikat kendi lkesinde Halife mer'e s

ver, Anadolu'ya gelince ver. Ancak, olayn iine giren

kar, kazan gibi yarar kaynaklarna gelince, btn eliki

ler, aykrlklar "Tanrsal birlik"e ular, buna tasavvufta, g

nmz Trkesiyle, "btn kartlklarn Tanrsal kaynak

ta birlie varmas" denir. Bugn, Nakibendilik adyla alan

larda dolaan kuruluun byle bir zellii yoktur.

Nakibendilik Neden Kollara Ayrld?

. Bugn, yeryznde, Nakibendilik' in en uygun ortam

bulduu lke Trkiye'dir. ada slam lkelerinin, en ko

yu dincilerinde bile ulusal ynetimle Nakibendilik anlay

elele verememitir, ar taknlklar, saldrlar, ayaklanma

lar ayr. Oysa, kuruluunda "Laiklik ilkesi" bulunan biricik

lkenin Trkiye olmasna karn, Nakibendilik'in yaylmasna olanak salayan tek lke yine Trkiye olmutur. Birka

kez yinelediimiz gibi, Nakibendilik, Trkiye'de "ok par

tili dnemin" bir yaylma, yeterince aydnlatlmam Os

manl kalnts evrelerde tutunma, yanda toplama arac du-

50


52/108

rumuna getirilmitir. Bu nemli olay kulak arkasna itilmi,

ada uygarla kart gelime bir "Demokrasi sorunu" diye anlalmtr. Oysa, gelien uygarlk karsnda, byle bir

ynetim anlayn olumlu gstermek, an dnda kalma

nn esiz rneidir. Uygarln amac insan topluluklarn

mutlulua kavuturmak, dnce-inan zgrlnn nn

deki engelleri kaldrmaktr. Bir dnceye yardmc, kart

dnceye kyc gzle bakmak uygarlk anlayyla bada

maz. Bugn insan saln bozan, ykan, ortadan kaldran

mikroplara beslenme, yaylma, gelime olana salayan biruygarlk yntemi yoktur. Dnceleri yznden bakalarna

bask yapmak, yandalarna yardm etmek insanlkla, uygar

lkla badamaz. Ancak, bunu, anlayabilmek iin de uygar

olmak gerekir. nan zgrl kutsaldr, ancak baka inan

lar ortadan kaldrmak, onlara balananlar yok etmek ne uy

garlkla, ne de "Demokrasi anlay"yla badaabilir.

Peki lkemizde dnce zgrlne kar saldrlan, k

ynlan balatan, bu olumsuz giriimleri bir ynetim uygulamasnn yasal giriimleri diye anlatan, aklayan, yorumlayan

hangi odaklar olmutur? Bunun yant ak, tm Trkiye in-

sanlannm gzlerinin nnde srdrlen uygulamalar. lke

mizde tm ykc giriimler yenilik yanllarna, devrimcilere,

gelime nclerine kar gerekletirilmitir. Osmanl Devle

ti tarihi boyunca yenilik dmanyd, bu nedenle ka padia

hn kan dklmtr biliriz. Atatrk' ldrmeye kalkan

lar yenilik yanls kimseler miydi? Cumhuriyet ynetiminekar ayaklananlar ilericiler miydi? Bu kanl olaylarn sorum

lular, ncleri dnce zgrlnden, inan zgrlnden

yana myd? Bugn hangi slam lkesinde, Trkiye'deki d

zeyde inan zgrl vardr (gerek din bakmndan).

51


53/108

imdi, bu olumsuz gelimelere inan zgrl asn

dan bakarsak sorunlarn tabanna inemediimizi, yzeysel

grntlerle unu bunu, hepsinden nce de kendimizi kan

drmaya altmz anlarz. Ban rtmeyen bir renci k

za, bir grevli kadna, giysilerinin biimine bakarak yakk

sz nitelemelerde bulunan bir yksek renim grevlisine,

rencisine uygar demek iin ondan daha lgn olmak ge

rekir. Bugn devlet yetkililerinin gzleri nnde, yksek

renim kurumlarnda devrimcilere, birtakm soysuzca yak

trmalarla, saldranlarn beslendikleri dnce-inan kay

naklar ada mdr? Bugn, geriye srkleyici anlamda,

kan soyluluuna zlem duyan anlayta bulunan kimseye

"milliyeti" denemez, "milliyetilik", Rnesans'tan sonra

tutsaklktan kurtulma, bamsz devlet kurma, bamsz di

li benimseme, dilini yabanc dillerin etkisinden, egemenli

inden kurtarma almalar anlamndayd. "Atatrk milli

yetilii" kan soyuna, kan stnlne deil ulusal bam

szlk, ulusal egemenlik anlayna dayanyordu, bu nedenle

de uygarlkla badayordu. Bugn lkemizde, kendilerine

"milliyeti" damgasn vurarak, devrimcilere, ilericilere, sol

cu denenlere saldranlar "milliyeti" deil, ada uygarl

n bile dnsel pislikten arndramad dklerdir.

Nakibendilik'in deiik kollara ayrlmasnda balca et

ken bu dnce-inan dkldr. Bugn, yalnzca kendi

inanlarnn doruluunu savunan bir Nakibendi yanlyla,

yalnzca kendi dncelerinin gerek olduunu ileri sren "mil

liyeti" arasnda, gze batar, bir ayrm yoktur, saknca ynn

den ikisi birbiriyle yansr durumdadr. Bugn devlet kurumla

rnda korunan Nakibendi yandalarnn says, Atatrk devrim

ciliini benimseyenlerin ok stndedir. te, gnmzde, Nak-

52


54/108

ibendilik'in deiik kollara ayrlmasnn nedenlerini de bura

da aramal. Daha nce sylendii gibi bir Nakibendi ereineulamak iin durum deerlendirmesi yaparak, en uygun duru

mu semekte gecikmez. zellikle seim dnemlerinde bunun

somut rnekleri grlr. Aday olacak kimse, seim blgesinde

etkili bir kimsenin (zellikle tarikatnn) yardmna, aracl

na snr, olumlu sonu alnca, arac kii (eyh) etkinlik kaza

nr, byklenir, blgesinde "sz geen kii" niteliini elde ed

er. Bu nemli bir aamadr, bu eyh baars orannda, tarikatn

byne (eskiden baland eyhe) kar, kendi kiiliini, etkinliini ortaya koyar, evresine, kendince yeni sayd (dinsel

ynden) birtakm inan kalntlar "yutturur'', bir sre sonra, ta

rikatn yeni bir kolu toplumda boy gsterir. te Aczmendilik

denen, Nakibendilik'in bir kolu olan Nurculuk'tan doan, ku

rulu byle domutur, ayr bir kurulu nitelii kazanmtr, bu

nun arkasnda kimlerin olduu, inan zgrln savunma r

tsn giyenlerin konumalarndan anlalmtr. Bu olayn a

las yan, birtakm devrimci, yeniliki geinenlerin, onlar savunma gsterileridir. Peki inan zgrl kutsalsa, Muham-

med niye uzaklarda, tanmad toplumlarla savamtr?

lkemizde, Nakibendilik, yrelere, dahas seim bl

gelerine gre, deiik kollara ayrlmtr. zellikle Dou Ana

dolu, Konya dolaylar, Gneydou Anadolu, son dnemler

de stanbul, Sivas, Rize gibi illerde bu tarikatn, kollara ayr

lan etkinlii aka grlmektedir. Dou Anadolu, kesinlik

le toprak aalaryla eyhlerin egemenlii altndadr, TBMM

yeleri arasnda Nakibendilik yandalyla, aalarn sala

d oylarla seilenlerin says iki yz dolaylarndadr. Bun

lar seenlerin, semenlerin hepsi krsal kesimin yoksul in

sanlardr, hepsi eyhin, aann, buyruu altndadr. Nitekim

53


55/108

"Susurluk olay"nda, o dnemin hkmetinin gcn aan,

kimi kamu kurumlarn ilemez duruma getiren bu aa-eyh

balantsyd, yetkililer bunun zerinde pek duramadlar, da

has durmak, olayn kkenine varmak ilerine gelmedi.

Nakibendilik'in Kollar

Nakibendilik'in eskiden, bilinen, on be kolu vard,bu kollar kiisel adlarla, daha ok kurucularnn adlaryla

anlrd. Bugn, kollarn says yirmiyi amtr.

1 - Ahrariye kolu. Bu kolun kurucusu Semerkandl Abdul

lah Ahrar adl birisidir, Snni geleneklerle Samanlktan kay

naklanan birok uygulamay ierir, Anadolu yrelerinde pekyaylmam, Snni Trklerin yaadklar yrelerde tutunmu

tur. eriat kurallarna uyulmasn ister, zgrlk deil ie ka

paldr. Yandalar kendilerini her gn Tanr'yla karlam sa

yar, bu nedenle hep Tann'nm adlann anarak yrrler.

2- Camilik, Cami adl birisinin kurduu bu kolun ar Snni olmasna karn, nemli bir etkisi grlmemitir,

yandalar arasnda iki ienlerin bulunduu da sylenir,

Trkiye'de etkisi grlmemitir, bunun kurulduu yre, yl

bile gizli tutulur.

3- Dehlevilik. Abdullah Belan Ali Dehlevi adl bir ku

rucusu vardr, Dehlevi adn almas ran kkenli olmasndan

dr, bu kol da Snni inanlara arlk verir, namazn "zikr"

denen Tanr adlarn anma eylemiyle srdrlmesinden yanadr, Anadolu'da etkinlii olmam, daha ok Asya Msl

manlar arasnda tutunmu, btn eylemleri gizlidir.

4- Halidilik. Kurucusu Ziyaeddin Halid'tir, buna Halidiye

de denir, stanbul'un koyu dinci yrelerinde tutunmu, bugn

54


56/108

-aun ooiay lannda, zellikle Karadeniz blgelerinden gelen yurttalarn, bilmeden, tuttuklan bir koldur, Nurculuk-Sleymanc-lk arasnda gider gelir, kurucusunun kim olduu bile bilmeyenler, bu nedenle bunu nl islam emiri Halid'e dein geri gt

renler vardr, oysa o dnemde Nakibendilik yoktu.

5- Kassaniye-Kassanlik de deniyor. emseddin Kassa-n'nin kurduu, olduka Snni geleneklere balanmay se

ven bir koldur. Bu kolun lkemizde etkinlii grlmemitir.

6- H.alilik-Halil Ziyaeddin Mceddidi'nin kurduu bir

Nakibendi kolu olmasna karn, Trkiye'de etkili olma

mtr. Bu kolda, zellikle tapmlar konusunda, Samanl

anmsatan birtakm uygulamalar vardr.

7- Mazharlik-Muhammed Mazhar'n kurduu, iili

e yatkn bir koldur, daha ok ran'a komu blgelerde

yandalar varsa da etkinlii yoktur.

8- Melmlik-Bu kolun Melmlimik'ten etkilendii, Alevilie yaklat biliniyor. eriat kurallarna uyduu sylene

mez. Snni geleneklere ball da bir grn olmaktan teye geemez. Nakibendilik'in Melmlikle yaknlamas, iten

bir scaklkla deil, grnte kimseyle dargn olmamann bir

rnei saylmak iindir. Melmlik tm gsterilere, an tut

kulara, koyu inanlara kardr, biraz davran zgrlndenyanadr. Nakibendilik'te byle bir zellik yoktur.

9- Mceddidlik-Kurucusu Mceddid Elif Sami Faru-

k'dir, yenilikten yana grnrse de, Snni gelenee bal

dr, etkisi grlmemitir.10- Nacilik-Kurucusu Naci, adyla nlenmi birisi olma

sna karlk, zellikleri konusunda geni bilgimiz yoktur.

11- Tayfurlik-Ebu Yezir Tayfur'un kurduu bu kol da

etkili olamam, daha ok Kuzey Irak dolaylarnda, am y-

55


57/108

relerinde yayld sylenirse de nemli bir etkinlii grlmemi, Kadirlikle birlikte alt, Birinci Byk

Documents

NakşibendÃ®lik, İsmet Zeki Eyüboğlu