www.caferilik.com

Ehl-i Beyt Mektebine Göre

NAMAZ REHBER‹

Abdullah TURAN

1

333

USUL VE FÜRU'U D‹N ....................................................................3

Usul'ü Din ........................................................................................41- Tevhid ....................................................................................42- Adalet ....................................................................................63- Nübüvvet ................................................................................74- ‹mamet ..................................................................................95- Mead ....................................................................................11

Füru'u Din ......................................................................................121- Namaz ..................................................................................142- Oruç ....................................................................................143- Zekât ....................................................................................164- Humus /Hakkullah/ ............................................................185- Hac ......................................................................................196- Cihad ..................................................................................217-8- ‹yili¤i Emretmek; Kötülükten Sak›nd›rmak ......................229-10- Tevella; Teberra..............................................................23

NAMAZ VE ÖNEMI ........................................................................27Din Önderleri ve Namaz ..............................................................36Namaz›n Ferdi Etkileri ................................................................39Namaz›n Toplumsal Etkileri ..........................................................42Namaz›n Sa¤l›kla ‹lgili Sonuçlar› ................................................42Namaz›n ‹radeli ve Çal›flkan ‹nsan Yetifltirmedeki Rolü ......................................................................44Namazda Tefekkür..........................................................................45

KUR'AN'DA NAMAZ ......................................................................47Sonuç: ..........................................................................................56

FARZ NAMAZLAR..........................................................................59

MÜSTEHAP NAMAZLAR ..............................................................61

NAMAZA HAZIRLIK......................................................................67

ABDEST ............................................................................................69Abdest Nas›l Al›n›r? ......................................................................72Abdest Al›n›rken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ........................................................................88

‹çindekiler

Abdestin Sünnet Ve Mekruhlar› ..................................................90Abdesti Bozan fieyler ..................................................................92Abdestin fiart Oldu¤u Durumlar ................................................92Abdestli Olman›n Özellikle Sünnet Oldu¤u Durumlar ........................................................................93

CEBIRE ABDESTI ..........................................................................96

GUSÜL /BOY ABDEST‹/ ................................................................99Vacip Gusüller ..............................................................................99Sünnet Gusüller ..........................................................................104Guslün Al›n›fl fiekli ......................................................................106Tertibi Gusül ..............................................................................107‹rtimasi Gusül ..............................................................................111Gusül Al›n›rken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ..................112Cenabet Guslünün Sünnetleri ......................................................113Gusül Alman›n fiart Oldu¤u Durumlar........................................114Cünüp Olana Haram Olan fieyler ..............................................115Cünüp Olana Mekruh Olan fieyler ..............................................116Hay›zl› Ve Nüfesa Kad›na Mekruh Olan fieyler ..........................117

TEYEMÜM......................................................................................119Teyemmüm Nas›l Al›n›r?..............................................................120Üzerine Teyemmüm Yap›lmas› Caiz Olan fieyler ........................126Teyemmümde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ......................126Teyemmümü Bozan fieyler ..........................................................127Teyemmümle ‹lgili Birkaç Hüküm ..............................................127

NAMAZDA ÖRTÜNME ................................................................129Namaz K›lan›n Elbisesinde Aranan fiartlar ................................129Namaz K›lan›n Elbisesinde Müstehap Olan fieyler ....................133Namaz K›lan›n Elbisesinde Mekruh Olan fieyler ........................133

NAMAZ KILINAN YER................................................................135Namaz K›l›nmas› Müstehap Olan Yerler ....................................136Namaz K›l›nmas› Mekruh Olan Yerler ........................................137

NAMAZ VAK‹TLER‹ ....................................................................139Ö¤le Namaz›n›n Vakti ................................................................140‹kindi Namaz›n›n Vakti ..............................................................140Akflam Namaz›n›n Vakti ..............................................................143Yats› Namaz›n›n Vakti ................................................................143Sabah Namaz›n›n Vakti ..............................................................145Günlük Namazlar›n›n Fazilet Vakitleri........................................146Namaz Vaktiyle ‹lgili Baz› Hükümleri ........................................148

334

KIBLE ..............................................................................................151K›bleyle ‹lgili Baz› Hükümler ......................................................154Namazdan Önceki Vaciplerin Özeti ............................................155

EZAN VE ‹KAME ..........................................................................157Ezan›n Okunufl fiekli ....................................................................160‹kamenin Okunufl fiekli ................................................................162Ezan Ve ‹kametle ‹lgili Baz› Hükümler........................................163

NAMAZIN FARZLARI..................................................................165Namaz›n Rükün Olan Farzlar› ....................................................169Namaz›n Rükün Olmayan Farzlar›..............................................170Niyet ............................................................................................170K›yam ..........................................................................................172K›yamla ‹lgili Baz› Hükümler......................................................175‹ftitah Tekbiri ..............................................................................177K›raat ..........................................................................................180K›raatin Baz› Sünnet Ve Mekruhlar› ..........................................189Tesbihat-› Erbaa Zikri..................................................................190Rükû ............................................................................................190Rükûun Sünnetleri........................................................................197Secde ..........................................................................................198Üzerine Secde Yap›lmas› Caiz Olan fieyler ................................206Secdenin Baz› Sünnetleri ............................................................209Zikir..............................................................................................210Teflehhüt ......................................................................................210Teflehhüdün Okunuflu ..................................................................213Teflehhüdün Sünnetleri ................................................................215Selam............................................................................................215Selam›n Okunuflu: ........................................................................217Tertip ............................................................................................218Müvalat /Aral›ks›z yapmak / ........................................................219Namaz›n Sünnetleri......................................................................219Kunut............................................................................................221

GÜNLÜK FARZ NAMAZLAR ....................................................225

SABAH NAMAZININ KILINIfiI ..................................................229Fatiha Suresi'nin Arapças›: ........................................................231Kadir Suresi'nin Arapças›............................................................231‹hlâs Suresi'nin Arapças›:............................................................239Teflehhüdün Arapças›:..................................................................242Selam›n Arapças›: ........................................................................244

Ö⁄LE, ‹K‹ND‹ VE YATSI NAMAZLARININ KILINIfiI ..............245AKfiAM NAMAZININ KILINIfiI ........................................................246

335

NAMAZI BOZAN fiEYLER ..........................................................247NAMAZDA MEKRUH OLAN fiEYLER ........................................251

Farz Namaz› Bozman›n Caiz Oldu¤u Haller ..............................253NAMAZDA fiÜPHE ........................................................................255

Birinci Aç›dan Yap›lan Taksimin Hükümleri ..............................2551- Namaz›n Asl›nda fiüphe Etmek ........................................2552- Namaz›n Amellerinde fiüphe Etmek. ................................2563- Namaz›n Rekâtlar›nda fiüphe Etmek.................................257

Namaz› Bozan fiüpheler ..............................................................259‹tina Edilmemesi Gereken fiüpheler ............................................262Sahih fiüpheler ............................................................................264

‹HT‹YAT NAMAZI ........................................................................271NAMAZDA UNUTULAN F‹‹LLER‹N KAZASI ......................274

SEH‹V SECDES‹ ..........................................................................278Sehiv Secdesinin Yap›l›fl fiekli ......................................................279

KAZA NAMAZI ..............................................................................280SEFER‹ NAMAZ ............................................................................287

CEMAAT NAMAZI........................................................................299Cemaat Hükümleri ......................................................................302Cemaat ‹mam›nda Gereken fiartlar ............................................304Cemaat Namaz›yla ‹lgili Baz› Hükümler........................................307Cemaat Namaz›nda Müstehap Olan fieyler....................................309Cemaat Namaz›nda Mekruh Olan fieyler ......................................310

NAMAZ SONRASI OKUNAN BAZI DUA VE Z‹K‹RLER ....311

CUMA NAMAZI ............................................................................313Cuma Namaz›n›n S›hhat fiartlar› ................................................314Cuma Namaz›n›n K›l›n›fl fiekli ....................................................315

AYÂT NAMAZI ..............................................................................318Ayât Namaz›n› Farz K›lan Sebepler ............................................319Ayât Namaz›yla ‹lgili Birkaç Hüküm ..........................................319Ayât Namaz›n›n Usulü ................................................................320

KURBAN VE FITIR BAYRAMI NAMAZI ................................323Kurban ve F›t›r Bayram› Namaz›n›n K›l›n›fl fiekli ......................324

CENAZE NAMAZI ........................................................................328Cenaze Namaz›n›n K›l›n›fl fiekli ..................................................328K›sa fiekliyle Cenaze Namaz› Usulü............................................331

336

USUL VE FÜRU'U D‹NBütün ilahi dinlerin ö¤retileri, iki ana mihver ekse-

ninde toplanmaktad›r. Birincisi ki, ayn› zamanda o di-nin temelini oluflturmaktad›r. O dinin ön gördü¤üinanç sistemidir. ‹kincisi ise, bu temel üzerine kurulan;uyulmas›, yap›lmas› ve sak›n›lmas› ön görülen yasa veilkelerdir. Bu iki mihverden birincisine; "Usul'ü Din",ikincisine ise, "Füru'u Din" denir.

Bir dine inanan kimsenin, inanc›n› yaflayabilmesiiçin, her fleyden önce, ilk baflta inand›¤› dinin, en az›n-dan genel boyutlar›yla inanç esaslar›n› ve daha sonrada yine en az›ndan genel boyutlar›yla bu inanç esasla-r› üzerine kurulan; yasa nitelikli emir ve yasaklar›n› bil-mesi zorunludur.

Ayr›ca, inanç esaslar› hususunda, her bireyin ken-disi uzmanlafl›p, kendi vicdan›n› gerekçeleriyle ikna et-mesi gerekirken; dinin emir ve yasaklar› hususunda,bu alanda uzman olan güvenilir bir kimsenin sundu¤ubilgiye itimat etmesi, sak›ncas›zd›r.

Elinizdeki bu küçük kitap, Ehl-i Beyt'ten geldi¤i flek-liyle, ‹slam dininin inanç esaslar›n› ve bu esaslar üzeri-

3

ne kurulan; emir ve yasaklar›n›, k›saca beyan etmeninyan› s›ra; bu mektebin izcilerine, yine Ehl-i Beyt'tengeldi¤i flekliyle, ‹slam dininin önemli bir farizas› olannamaz›n k›l›n›fl flekli, usul ve adab›n›, özet olarak ö¤-retmeyi amaçlamaktad›r.

Tevfik Allah'tand›r. Yüce Allah'tan yard›m dileye-rek, ilk önce Ehl-i Beyt mektebine göre inanç esasla-r›n› ele al›yoruz.

Usul'ü DinEhl-i Beyt mektebine göre, ‹slam dininin inanç

esaslar›, ana hatlar›yla; Tevhid, Adalet, Nübüvvet,‹mamet ve Mead olmak üzere, befltir:

1- Tevhid

Tevhid, Yüce Allah'›n; varl›¤›na, birli¤ine, efli vebenzeri olmad›¤›na, kadiri mutlak oldu¤una, her fleyiyarat›p idare etti¤ine, bütün eksiklik ve kusurlardanmünezzeh oldu¤una inanmakt›r.

"De ki; O Allah tektir; ihtiyaçs›zd›r; do¤urmam›fl vedo¤rulmam›flt›r ve O'nun bir dengi yoktur." 1

Hz. ‹mam Hüseyin /a.s/ tevhid hususunda flöylebuyurmufltur: "Ey insanlar! Allah'› kendilerine benze-ten dinden ç›km›fllardan uzak durun. Onlar›n sözlerikitap ehlinden kâfir olanlar›n sözlerine benziyor. Ha-y›r, Allah'›n efli ve benzeri yoktur. O, duyan ve gören-dir; gözler O'nu görmez; O gözleri görür. O, latiftir veher fleyden haberdard›r. Vahdaniyeti ve azameti ken-

4

1 - ‹hlas Süresi.

disine mahsus k›lm›flt›r. Bütün bu varl›klara iste¤i, ira-deyi, kudreti ve ilmi O vermifltir. Hiçbir iflte O'na kar-fl› ç›kacak bir muhalif, O'na denk olacak bir efl, O'namuhalefet edecek bir z›t, O'na benzeyecek bir adafl veO'na intibak edecek bir benzer yoktur. Olaylar, O'nuhalden hale çevirmez; haller O'na cari olmaz; vücu-dunda hadiseler vuku bulmaz. Hiçbir methedici O'nunazametinin s›rr›na varmaz ve ululu¤u hiçbir kalbe yer-leflmez. Çünkü eflyada O'nun bir benzeri yoktur. Ak›lgücüyle düflünen bilginler de, düflünceleriyle O'nun za-t›n› idrak edemezler. Hay›r, sadece kalbi /akli/ tasdikve imanla O'nu anlayabilirler. Çünkü O, yarat›lanlar›nhiçbir s›fat› ve niteli¤i ile vas›fland›r›lamaz. O, tektir veihtiyaçs›zd›r. O, düflüncelerde tasavvur edilen her fley-den farkl›d›r. Düflünceyle ulafl›labilen fley, Rab olamaz.

O, her fleyde mevcuttur, ama onlarla s›n›rlanan veonlarda gizlenen bir varl›k gibi de¤il. Bütün fleylerdende ayr›d›r; ama onlardan kay›p ve uzak olan›n ayr›l›¤›gibi de¤il. Çünkü z›dd› veya efli olan bir fley, kadir sa-y›lmaz. Kadimli¤i zamanla olmad›¤› gibi, önü de bellibir yöne do¤ru de¤ildir. Gözlerden gizli oldu¤u gibi,ak›llardan da gizlidir. Yak›nl›¤›, de¤erli k›lmas›; uzakl›-¤› ise, küçültmesidir. Ne mekân O'nu s›n›rlar, ne dezaman. O, flartlarla da flartlanamaz. Yüceli¤i, yükse¤eç›kmakla olmad›¤› gibi, gelmesi de yer de¤ifltirmeklede¤ildir. Yoku var eder, var› da yok. Bu iki s›fat hiçbirzaman O'ndan baflkas›nda bulunmaz. Düflünce yaln›zvarl›¤›na var›r, O'na iman edebilir; ama vasf›ndan aciz-dir. S›fatlar ancak O'nunla s›fatl›k kazan›r; O, s›fatlar-la, s›fat kazanmaz. Tarifler O'nunla tarif edilir; O, ta-riflerle tarif edilmez. ‹flte O Allah böyledir. O'nun ismi,

5

münezzehtir; hiç bir fley O'nun gibi de¤ildir, duyan vegörendir." 2

2- Adalet

Ehl-i Beyt mektebi, Allah Teala'n›n adilli¤ine inan-may› inanç esaslar›ndan sayarak, Ehl-i Sünnet ekolun-dan ayr›lm›flt›r. Ehl-i Sünnet ekolu da, aç›kça Allah'›nzulüm yapabilece¤ini söylemezken; kaza ve kader, ha-y›r ve fler, akli güzellik ve çirkinlik ilkeleri ve Allah'›n fi-il ve s›fatlar› konusunda savunduklar› baz› ilkelerin so-nucu, Allah'›n kullar›na zulüm yapabilece¤idir. Bu hu-suslar, ilgili detayl› kitaplarda aç›klanm›flt›r.3

Velhas›l; Ehl-i Beyt mektebine göre, Allah Tealaadildir. Yarat›klar›na asla zulüm etmemifl ve etmeye-cektir. Kullar› için en uygun ve en hay›rl› olan› iradeetmifltir. Onlara sadece güzellikleri emretmifltir. Sade-ce çirkinliklerden de sak›nd›rm›flt›r. Kullar›n›, yaln›zcagüçleri yetti¤iyle mükellef k›lm›flt›r. Onlar›, kendilerinevermedi¤i fleylerden sorumlu tutmam›flt›r. Hiçbir kim-seyi baflkas›n›n suçundan sorumlu tutmam›fl ve tutma-yacakt›r. Kullar›n›n suçlar›n› isterse, ba¤›fllar; cezalan-d›rmak isterse de, kimseye hak etti¤i cezadan bir zer-re fazla ceza vermez. Mükâfatland›r›rken de, isterse,kendi lütfünden fazlas›yla mükâfatland›r›r; ölçüyle mü-kâfatland›rmak isterse de, kimsenin hakk›n› bir zerrezayi etmez.

Allah Teala flöyle buyurmufltur: "fiüphe yok ki, Al-lah zerre kadar zulüm etmez; iyilik olursa da, onu kat-

6

2 - Tuhaf'ü'l Ukul, s. 262.3 - Bak›n›z; “Ehl-i Beyt Mektebi'nde Temel ‹nançlar” adl› eserimizin Adalet bölümü.

lar ve kat›ndan büyük mükâfat verir." 4

"Biz, hiç kimseyi gücünün yetti¤inden baflkas›ylayükümlü k›lmay›z…" 5

"Hiçbir günahkâr baflkas›n›n günah yükünü yüklen-mez; insan için kendi çal›flmas›ndan baflkas› yoktur;yak›nda çal›flmas› görülecek ve sonra ona çabas›n›nkarfl›l›¤› tastamam verilecektir." 6

Hz. ‹mam Zeyn'ül Abidin /a.s/ bir duas›nda YüceYaratana flöyle yakarm›flt›r: "Rabbim! Senin hükmün-de hiçbir zulmün olmad›¤›n› biliyorum. Zira ki, zulmet-me¤e ancak güçsüz ve zay›f olan kalk›fl›r; Sen ise bun-dan çok çok yücesin." 7

3- Nübüvvet

Allah Teala'n›n, kullar›n›n irflat ve hidayeti için elçi-ler gönderdi¤ine inanmak, ilahi dinlerin temel inançla-r›ndan bir di¤eridir. Bu do¤rultuda Yüce Yaratan, ilkiHz. Âdem /a.s/, ve sonuncusu Hz. Muhammed Mus-tafa /s.a.a/ olmak üzere yüz yirmi dört bin peygam-ber göndermifltir. "Daha önceleri apaç›k bir sap›kl›kiçinde olduklar› halde, ümmilere içlerinden, onlaraayetlerini okuyan, onlar› ar›tan, onlara kitab› ve hik-meti ö¤reten elçi gönderen O'dur." 8

Ehl-i Beyt Mektebi inanc›na göre, Peygamberlerher türlü hata ve günahtan masum olup, insanlar›n enseçkini, en temizi ve en dürüstleridirler. Kimin bu ma-

7

4 - Nisa/40.5 - Müminin/62.6 - Nacm/38-41.7 - Misbah'ül Mütehaccit, s. 188.8 - Cuma/2.

kama lay›k oldu¤unu ancak Allah bilir ve seçer. Peygamberlerin bir k›sm›, ayn› zamanda resullük

makam›na da sahiptirler ve resullerin içinden Hz.Nuh, Hz. ‹brahim, Hz. Musa, Hz. ‹sa ve Hz. Muham-med befllisi, fleriat sahibi olan Ulu'l Azm peygamber-lerdir.

Hiflam bin Hakem rivayet etmifltir ki; Hz. ‹mamSad›k /a.s/ kendisine: "Peygamberlerin ve resulle-rin oldu¤unu neye dayanarak kan›tl›yorsun?" diyesoran bir ateiste flu cevab› verdi: "Biz, kendimizdenve bütün yarat›klardan yüce olup, hikmet ve yüceliksahibi olan, yarat›klar›n görüp dokunamad›klar›,karfl›l›kl› iliflki kurup, delil sunamad›klar› bir yarat›c›-n›n var oldu¤unu ispatlay›nca; O'nun yarat›klar› ara-s›nda O'nun maksatlar›n› aç›klayan; onlar›, uydukla-r› takdirde hayatlar›n› temin eden, muhalefet ettikle-ri takdirde de, helak olmalar›na yol açan hususlarairflat eden elçileri oldu¤u da ispatlanm›fl olur. De-mek ki, yüce hikmet ve ilim sahibi olan Allah Te-ala'n›n taraf›ndan, O'nun yarat›klar› aras›nda emre-den ve O'nun maksatlar›n› aç›klayan zatlar mevcutbulunmaktad›r. ‹flte onlar peygamberlerdir. Onlar,Allah Teala'n›n yarat›klar›n›n aras›ndan seçti¤i, hik-metle edeplenmifl ve hikmet üzere görevlendirilmiflolan bilge insanlard›r. Onlar, yarat›l›fl ve flekil itiba-r›yla di¤er insanlarla ortak olmalar›na ra¤men, huyve gidiflatta onlarla ortak de¤illerdir. Onlar, yüceilim ve hikmet sahibi olan Hak Teala'n›n kat›ndanhikmetle desteklenirler. Sonra, yeryüzü, sözünündo¤rulu¤unu ve adaletinin geçerlili¤ini gösteren ilmesahip olan önderden bofl kalmas›n diye, bu husus,

8

her as›r ve zamanda peygamberlerin ve resulleringetirdikleri delil ve burhanlarla ispatlanm›flt›r." 9

4- ‹mamet

Ehl-i Beyt mektebini, di¤er ekollerden ay›rtan enönemli ilke, imamet inanc›d›r. Ehl-i Beyt Mektebi’negöre; imamet, ‹slam'›n ve iman›n temel ilkelerinden bi-ridir; iman, ancak imamet makam›na inanmakla ke-mal derecesine ulafl›r.

Biz, peygamberli¤i zorunlu k›lan gerekçelerin, ay-nen imameti de, zorunlu k›ld›¤›na ve peygamberlerdegerekli olan bütün özellik ve flartlar›n, imamlarda dagerekli ve flart oldu¤una inan›yoruz.

Biz, nas›l ki nübüvvetin, Allah'›n bir lütuf ve rahme-ti oldu¤una inan›yorsak, aynen imametin de, bir ilahilütuf ve rahmet oldu¤unu kabul ediyoruz. Buna göre,nübüvvet makam›na gelecek kifliyi yüce yaratan›n seç-ti¤i gibi, ayn› flekilde imamet makam›na gelecek kifliyide, yüce yaratan seçer. Çünkü kimin masumiyet gibigerekli flartlara haiz olup, nübüvvet ve imamet maka-m›na lay›k oldu¤unu ancak Allah bilir.

Biz, her as›rda peygamberlerin s›fat ve nitelikleriy-le donanm›fl önderlerin varl›¤›na inan›yoruz. Onlar,peygamberlerin olmad›¤› dönemlerde insanlar›n sa-adet ve irflatlar›n› üstlenirler. K›sacas› imam, insanla-r›n din ve dünya ifllerini düzene koymak; aralar›ndanzulmü, düflmanl›¤› gidermek ve adaleti yaymak husu-sunda, peygamberin umumi velayetini tafl›maktad›r.

9

9 - Usul'u Kafi c. 1, s. 168.

Bu bak›mdan "imamet", "nübüvvet"in devam›d›r.Peygamberler, insanl›¤› kemale ça¤›r›r; ‹mam, in-

sanl›¤› kemale hidayet eder. Allah Teala, Resulüne hi-taben: "…Sen ancak bir uyar›c›s›n; her toplumun birhidayetçisi vard›r"10 buyurmufltur. Dolay›s›yla AllahResulünün de buyurdu¤u gibi; "Kim, zaman›n›n ima-m›n› tan›madan ölürse, cahiliyye ölümüyle ölür." 11

Bizce; ‹mam, ilahi hüküm ve ilimlere, peygamberveya kendisinden önceki ‹mam’›n ö¤retmesi ve aktar-mas› ile sahip olur. Yepyeni bir fley hakk›nda da‹mam, Allah Teala'n›n ona ihsan etti¤i kutsi kuvvetlegere¤i gibi hükmeder; o fleyi, künhüyle kavrar. Bir fle-ye yönelirse, onu bilmek dilerse, o fley hakk›nda ger-çe¤i bilir; yan›lmaz, flüpheye düflmez.

Allah Resulü: "Ben sizin aran›zda iki a¤›r emanetb›rak›yorum: Allah'›n kitab› ve îtretim olan Ehl-iBeyt'im. Bunlar, Havuz’un bafl›nda bana ulafl›ncayakadar hiçbir zaman birbirlerinden ayr›lmazlar" 12 buyu-rurken, ‹slam ümmetine bu makam›n kimde olaca¤›n›belirtmifl ve kendisinden sonraki, imam, halife ve va-silerinin hepsini adlar›yla beyan buyurmufllard›r.

Allah Resulü /s.a.a/, kendisinden sonra, ilki Hz.Ali /a.s/ olmak üzere, kendisini temsil eden, On ‹ki‹mam'›n olaca¤›n› kesin bir dille bildirmifllerdir. YineAllah Resulü /s.a.a/, di¤er on bir ‹mam’›n da Hz.Ali'nin soyundan olacaklar›n› ve onlar›n on ikincisi

10

10 - R'ad/7.11 - Hilyet'ul Evliye 3/224; M. Hekim 1/77; Y. Meveddet 3/155; Mecma'uz Zevaid, 5/224;

Müsned-i Ahmed b. Hanbel 4/6.12 - Müsned-i Ahmed, Müsned-i Mükesserîn Kitab›, 1068. hadis; Sünen-i Tirmizî, Mena-

kîb Kitab›, 3720. hadis.

olan ‹mam Mehdi /a.s/'›n imamet makam›na geldi¤idönemden k›sa bir süre insanlardan uzaklaflarak gay-bete çekilece¤ini ve nihayet uzun bir gaybet dönemin-den sonra Allah'›n emriyle zahir olarak haks›zl›k ve zu-lümle dolmufl olan dünyay› tekrar bafltanbafla hak veadaletle dolduraca¤›n› ve Allah'›n dinini bütün dünya-da egemen k›laca¤›n› bildirmifllerdir. 13

Allah Resulü'nün isimleriyle bildirdikleri On ‹ki‹mam'lar›n s›ras›yla mübarek isimleri flöyledir:

1- ‹mam Ali b. Ebu Talip /a.s/2- ‹mam Hasan Mücteba /a.s/3- ‹mam Hüseyin Seyyid'üfl fiüheda /a.s/4- ‹mam Ali b. Hüseyin Zeyn'ül Abidin /a.s/5- ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/6- ‹mam Cafer Sad›k /a.s/7- ‹mam Musa Kaz›m /a.s/8- ‹mam Ali R›za /a.s/9- ‹mam Muhammed Tâki /a.s/10- ‹mam Ali Nâki /a.s/11- ‹mam Hasan Askeri /a.s/12- ‹mam Muhammed Mehdi Kaim. /a.s/

5- Mead

Mead, herkesin öldükten sonra, hesaba çekilip, haketti¤i karfl›l›¤› bulmas› için k›yamet gününde tekrar di-riltilece¤ine inanmakt›r.

K›yamette diriltilerek, dünyada Hakka itaat edenle-rin, cennet nimetleriyle mükâfatland›r›laca¤›, Hakka

11

13 - ‹mamet mevzuundaki gerekli aç›klama ve deliller hususunda; "Ehl-i Beyt Mekte-bi'nde" Temel ‹nançlar adl› eserimizin "‹mamet" bölümüne müracaat edebilirsiniz.

karfl› ç›k›p, isyan edenlerin ve zalimlerin de, cehen-nem azab›yla cezaland›r›laca¤› inanc›, bütün ilahi din-lerin flüphe götürmeyen ortak inanc›d›r.

Yüce Allah buyuruyor ki: "Her nefis ölümü tad›c›-d›r. Mükâfatlar›n›z, ancak k›yamet günü eksiksizceödenecektir…" 14

"fiafl›yorsan; as›l flafl›lacak fley, biz toprak olduktansonra yeniden mi yarat›laca¤›z, diyenlerin sözüdür. ‹fl-te onlar Rablerine kâfir olan kimselerdir; onlar›n bo-yunlar›nda tasmalar vard›r ve onlar atefl ehli olup, ebe-di olarak orada kalacaklard›r. 15

"‹lk yarat›l›fltan aciz mi kald›k! Hay›r, onlar, yeni biryarat›l›fltan flüphe içindeler." 16

"Kendi yarad›l›fl›n› unutarak bizim için misal biçti."Kemikler çürümüflken, kim onlar› canland›rabilir?"dedi.

"De ki; onu ilk infla eden ihya edecektir; O, her çe-flit yarat›fl› çok iyi bilendir." 17

Füru'u DinDinlerin, kendi inanç sistemleri üzerine bina ettikle-

ri; uyulmas›n›, yap›lmas›n› ve sak›n›lmas›n› ön gördük-leri gereksinimlerine ve kifliyi muhayyer k›ld›klar› ser-bestîlerine dinlerin fer'i ö¤retileri dendi¤ine ve "Füru'uDin" kavram›n›n bunlar›n tamam›n› içerdi¤ine dahaönce iflaret etmifltik.

12

14 - Âli ‹mran/185.15 - Ra'd/5.16 - Kaf/15.17 - Yasin/78,79.

Dinlerin bu yöndeki ö¤retileri, e¤er bireyin iç dün-yas› ve ahlak› yap›s›yla ilgili ise, ona "Ahlak" denir vedinlerin ahlaki ö¤retileri olarak ele al›n›r; ama e¤er in-san›n d›fl dünyas› ve eylemiyle ilgiliyse, ona "Ahkâmve F›k›h" denir ve ilgili f›k›h kitaplar›nda bahis konusuedilir.

‹slam dininin bu yöndeki ö¤retileri oldukça genifltir.Ve farkl› boyutlar› aç›s›ndan farkl› bafll›klar alt›nda ilgi-li hadis, f›k›h ve ahlak kitaplar›nda ele al›nm›fllard›r.Biz burada sadece ‹slam dininin mükellefin eylemiyleilgili hükümlerinin ana bafll›klar›na iflaret edip; ibadetolarak gerekli gördü¤ü hususlar›n önemlilerini k›sacaözetleyece¤iz.

‹slam dininin bireyin eylemiyle ilgili hükümleri;"Farz, Haram, Müstehap, Mekruh ve Mubah" olmaküzere befl k›sma ayr›l›r.

Farz /Vacip/: ‹slam dini aç›s›ndan yap›lmas› zorun-lu k›l›nan fleyler.

Haram: ‹slam dini aç›s›ndan yap›lmas› yasaklananifller.

Müstehap /Sünnet/: ‹slam dini taraf›ndan yap›lma-s› teflvik edildi¤i halde zorunlu tutulmayan ifller.

Mekruh: ‹slam dini aç›s›ndan yap›lmas› hofl görül-medi¤i halde yasaklanmayan ifller.

Mubah: ‹slam dininin mükellefi muhayyer k›l›p ser-besti tan›d›¤› ifller.

‹slam dininin yap›lmas›n› zorunlu tuttu¤u vacipleroldukça fazlad›r. Ancak onlar›n içerisinden afla¤›da sa-yaca¤›m›z on tanesi en önemlileridir.

13

1- Namaz

‹leride beyan edilece¤i üzere, di¤er ilahi dinlerde ol-du¤u gibi, ‹slam dininde de, tekitle namaza emredil-mifl; hatta Allah Resulü ve Ehl-i Beyt'ten /a.s/ gelenhadislerde, namaz›n, ‹slam dininin farz k›ld›¤› ibadetle-rin en bafl›nda yer ald›¤› ve dinin bel kemi¤ini olufltur-du¤u önemle vurgulanm›flt›r.

Bu arada ‹slam dini, baz› namazlar› farz, di¤er baz›-lar›n› da müstehap /sünnet/ kabul etmifltir. ‹slam dini-nin farz kabul etti¤i namazlar›n en önemlisi ise, beflvakit namazlar olarak bilinen, günlük namazlard›r.

Bu kitapta günlük namazlar›n Ehl-i Beyt mektebinegöre k›l›n›fl fleklini, usul ve adab›n› özet olarak ö¤renir-ken, di¤er namazlara da k›saca iflaret edilecektir.

2- Oruç

Di¤er ilahi dinlerde oldu¤u gibi, ‹slam dininin özel-likle önemsedi¤i ibadetlerden biri de, oruç tutmakt›r.‹slam dininde, teklif ça¤›na ulafl›p, hastal›k ve yolculukgibi mazereti olmayan her Müslüman'›n Ramazanay›nda oruç tutmas› farzd›r.

Allah Teala flöyle buyurmufltur: "Ey iman edenler,oruç sizden önce gelip geçmifl ümmetlere farz k›l›nd›-¤› gibi, size de farz k›l›nm›flt›r. Umulur ki, korunursu-nuz.

Ramazan ay› ki, insanlara yol gösterici, do¤rununve do¤ruyu e¤riden ay›rman›n aç›k delilleri olarakKur'an'›n indirildi¤i ayd›r. Öyleyse, sizden ramazanay›n› idrak edenler onda oruç tutsun. Kim, o andahasta veya yolcu olursa, /o dönemde tutamad›¤› gün-ler say›s›nca/ baflka günlerde kaza etsin. Allah sizler

14

için kolayl›k ister, zorluk istemez. Bütün bunlar, say›y›tamamlaman›z ve size do¤ru yolu göstermesine karfl›-l›k, Allah'› tazim etmeniz, flükretmeniz içindir." 18

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r: "AllahTeala buyuruyor ki; oruç hariç, insano¤lunun bütünibadetleri onun kendi içindir; oruç ise, s›rf benim için-dir. Dolay›s›yla oruç tutan› bizzat benim kendim mü-kâfatland›raca¤›m.

Ve oruç tutan kimse iki sevinç yaflar. Birini, iftaredipte yemek yiyip su içti¤i zaman, di¤erini de, be-nimle mülakat edip de orucundan dolay› cennete dâ-hil etti¤im zaman.

Sizden birini silah› korudu¤u gibi, oruç da, müminkulun /dünyada günaha, ahirette de cehennem atefli-ne karfl›/ koruyucu kalkan›d›r.

Oruç tutan›n a¤›z kokusu, Allah kat›nda misk koku-sundan daha sevimlidir." 19

‹mam Ali /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: Oruçlununuykusu ibadet; susmas› zikir say›l›r; ça¤r›s›na cevap ve-rilir; hay›r ameli katlan›r; iftar vakti de, geri çevrilme-yen bir dua hakk› bulunur." 20

Oruç tutmak, flafak vaktinden akflam iftar vaktinekadar insan›n, Allah'›n emrine uymak maksad›yla oru-cu bozan fleylerden sak›nmas›d›r.

Orucu bozan fleyler flunlard›r:1- Yemek.2- ‹çmek.

15

18 - Bakara/183,184.19 - Bihar'ül Envar, c. 96, s. 249.20 - Bihar'ül Envar, c. 93, s. 360.

3- Cinsel münasebet.4- Her hangi bir yöntemle meni ç›karmak.5- fiafak vaktine kadar cünüp ve hay›zl› halde kal-

mak.6- Allah'a, Peygamber'e ve Ehl-i Beyt ‹mamlar›'n›n

diline yalan ba¤lamak.7- Kas›tl› olarak bafl› suya dald›rmak.8- Kas›tl› olarak bo¤aza toz kaç›rmak.9- S›v› fleylerle imale /tenkiye/ yapmak.10- Kas›tl› olarak kusmak.

3- Zekât

Zekât mali bir farizad›r. fiartlara haiz olan mükelle-fin, afla¤›da s›ralayaca¤›m›z mallar›n zekât›n› vermesifarzd›r.

Zekât, belli bir miktardaki mal›n, Allah r›zas› için fa-kirlere, yoksullara verilmesi veya umum yarar›na olangenel hizmetler gibi yerlere harcanmas›d›r.

Allah Teala flöyle buyurmufltur: "Onlar›n mal›ndansadaka /zekât/ al; bununla onlar› temizler, ar›t›rs›n.Ve onlar için dua et ki, senin duan onlar için sükûnet-tir. Allah, iflitendir, bilendir." 21

"Namaz› k›l›n; zekât› verin; Peygambere itaat edinki, merhamet göresiniz." 22

"Birinize ölüm gelip de: "Rabbim! Beni yak›n bir sü-reye kadar ertelesen de, sadaka verip, iyilerden ol-sam" diyece¤i zaman gelmezden önce, size verdi¤imiz

16

21 - Tevbe/103.22 - Nur/56.23 - Münâfikun/10.

r›zktan /Allah yolunda/ sarf edin." 23

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r: "Zekât,‹slam'›n köprüsüdür. Kim, zekât›n› verirse, o köprüden/s›rat köprüsünden/ de geçer. Kim de, menederse,onun önünde hapsedilir. Ayr›ca zekât Allah'›n gazab›-n› dindirir." 24

‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur: "Ra-mazan ay›nda zekât ayeti: "Onlar›n mal›ndan sadaka/zekât/ al; bununla onlar› temizler, ar›t›rs›n…" 25 na-zil olunca, Allah Resulü, münadisine, halk içerisinde:"Allah, size namaz› farz k›ld›¤› gibi, zekât› da farz k›l-d›" diye nida etmesini emretti. Ama ertesi sene gelin-ceye kadar onlar›n mal›ndan bir fley talep etmedi. Er-tesi sene gelip de, oruç tutup bayram yap›nca; yinemünadisine: "Ey Müslümanlar, mallar›n›z›n zekât›n›verin ki, namaz›n›z kabul olsun" diye nida etmesiniemretti. Sonra da, zekât toplama görevlilerini halkagönderdi." 26

‹mam Ali /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Allah Tealazenginlerin mallar›nda fakirlerin tüm ihtiyaçlar›n› karfl›-layacak kadar mali fariza onlara tayin etmifltir. E¤er birfakir, zayi olur, s›k›nt› yaflar veya ç›plak kal›rsa, bu,zenginlerin görevlerini yapmamalar›ndan dolay›d›r. Al-lah Teala, k›yamet günü zenginleri bu aç›dan hesabaçekecek ve onlar› /bu görevlerinde gösterdikleri ihmal-den dolay›/ ac› verici bir azapla cezaland›racakt›r." 27

Zekât›n miktar›, kimlere verilebilece¤i; nerelerde

17

24 - Bihar'ül Envar, c. 96, s. 15.25 - Tevbe/103.26 - El-Vesail, c. 6, s. 3.27 - Bihar'ül Envar, c. 96, s. 28.

harcanabilece¤i, zekât verilen mallarda aranan flartlarve zekâtla ilgili di¤er hükümler, ilgili genifl ilmihal ve f›-k›h kitaplar›nda aç›klanm›flt›r.

Gerekli flartlara haiz oldu¤u takdirde zekât verilme-si gereken mallar flunlard›r:

1- Bu¤day.2- Arpa.3- Alt›n.4- Gümüfl.5- Hurma.6- Kuru Üzüm.7- Deve.8- S›¤›r.9- Koyun, keçi.

4- Humus /Hakkullah/

fiartlara haiz mükellefin, y›ll›k giderlerini ç›kt›ktansonra geriye kalan kazanc›n›n ve keza y›ll›k giderdenarta kalmasa da, maden ve define gibi, baz› belli fley-lerin beflte birinin, Allah yolunda belli yerlerde harcan-mas›na humus veya hakkullah denir.

Allah Teala flöyle buyurmufltur: "Bilin ki, ganimetedindi¤iniz /kazand›¤›n›z/ herhangi bir fleyin beflte bi-ri Allah'a, Resulü'ne, onun akrabalar›na, yetimlere,yoksullara ve yolda kalm›fllara aittir…" 28

Musa bin ‹mran diyor; "Ben humus ayetini ‹mamMusa Kaz›m /a.s/'›n huzurunda okuyunca, flöyle bu-yurdular: "Humustan Allah'a ait olan pay, Allah Resu-lüne; Allah Resulüne ait olan da, bize aittir." Sonra da

18

28 - Enfâl/41.

flöyle devam ettiler: "Allah, müminlere r›zklar›nda ko-layl›k tan›m›flt›r. Befl dirhemden birini, Allah için ay›-r›r; di¤er dördünü de, helal olarak kendileri yerler." 29

Humusla ilgili detaylar, genifl ilmihal ve f›k›h kitap-lar›nda aç›klanm›flt›r. Humusu verilmesi gereken fley-ler flunlard›r:

1- Masum ‹mam'›n emriyle yap›lan savaflta elde edi-len ganimet.

2- Y›ll›k giderden arta kalan kazanç.3- Maden.4- Define.5- Denizden ç›kar›lan mücevherat.6- ‹slam ülkesinde yaflayan gayri Müslim'in Müslü-

man'dan ald›¤› gayrimenkul.7- Sahibi ve miktar› belli olmayan bir miktar haram

mal›n kar›flt›¤› helal mal.

5- Hac

Gerekli flartlara haiz olan her Müslüman'›n ömrün-de bir defa hac ziyareti yapmas› farzd›r.

Allah Teala flöyle buyurmufltur: "Do¤rusu, âlemlerebereket ve hidayet kayna¤› olarak insanlar için kuru-lan ilk ev, Mekke'deki, Kâbe'dir. Orada apaç›k niflane-ler, ‹brahim'in makam› vard›r. Yoluna gücü yetenlerino evi /Kâbe'yi/ haccetmesi /ziyaret etmesi/, Allah'›ninsanlar üzerinde bir hakk›d›r. Kim, inkâr ederse bil-melidir ki, Allah bütün âlemlerden müsta¤nidir." 30

‹mam Zeyn'ül Abidin /a.s/ flöyle buyurmufltur:

19

29 - El-Vesail, c. 6, s. 338.30 - Ali-i ‹brahim/96,97.

"Hac ve umre yap›n›z ki, cisminiz sa¤lam, r›zk›n›z bololsun ve ailenizin gideri garanti alt›na al›ns›n.

‹laveten, hac yapan›n günahlar›, ba¤›fllan›r; cennet,kendisine farz olur; ameli, yeniden bafllat›l›r, aile vemali, koruma alt›na al›n›r." 31

Hz. ‹mam R›za /a.s/ ise hacc›n farz olufl hikmetikonusunda flöyle buyurmufltur: "Hacc›n farz olufl sebe-bi; kulun Allah'a varmas›, daha fazlas›n› talep etmesi,iflledi¤i bütün günahlardan ç›kmas›, geçmiflten tevbeedip, gelecek için amali ilk bafltan almas›d›r.

‹laveten, hacda mallar›n harcanmas›, bedenleri yo-rarak, nefsi istek ve zevklerinden menetme boyutuvard›r…

Yine, do¤uda ve bat›da, karada ve denizde olan,hac eden veya etmeyen ister ticaret erbab›, ister çal›-flan, ister satan, ister alan, ister hizmetçi, ister fakir ol-sun; herkesin bunda bir yarar› vard›r. Keza, hac vesi-lesiyle yolculuk esnas›nda var›lan yerlerde yaflayanlar-la, toplanma yerlerindeki halk›n ihtiyaçlar›n›n karfl›lan-mas› da söz konusudur…" 32

‹laveten, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/''›n buyurdu¤ugibi, insanlar›n birbirleriyle tan›fl›p, bilgi al›flveriflindebulunmalar› ve Allah Resulünün eserleriyle afl›na olu-nup unutulmamas› da, hacc›n hikmetleri aras›nda yeralmaktad›r. 33

F›k›h dilinde istita'at olarak tabir edilen, hacc›n farzoluflunu sa¤layan flartlar, özetle flunlard›r:

20

31 - El-Vesail, c. 8, s. 5.32 - Bihar'ül Envar, c. 99, s. 32.33 - El-Vesail, c. 8, s. 9.

1- Bali¤ olmak.2- Ak›ll› olmak; deli olmamak.3- Sa¤l›k aç›s›ndan yeterli olmak.4- Mali aç›dan hac süresince kendisinin ve ailesinin

geçimiyle, hac masraflar›n› karfl›layabilecek durumdaolmakla birlikte, hac dönüflünde de, mali aç›dan s›k›n-t›ya düflmeyecek durumda olmak.

5- Güvenlik aç›s›ndan yol emniyetinin temin olmas›.6- Vaktin hac ameline bafllamaya yeterli olmas›.

6- Cihad

Allah yolunda kâfirlerle yap›lan, ister taarruza, istermüdafaaya yönelik savafla, cihad denir.

Allah Teala flöyle buyurmufltur: "Savafl, hoflunuzagitmedi¤i halde size farz k›l›nd›. ‹htimal ki hofllanmad›-¤›n›z fley sizin iyili¤inizedir ve ihtimal ki sevdi¤iniz birfley sizin kötülü¤ünüzedir. Allah bilir, siz bilmezsiniz. 34

" /Ey iman edenler!/ Gerek hafif, gerek a¤›r olaraksavafla ç›k›n ve mal›n›zla can›n›zla Allah yolunda cihadedin. E¤er bilirseniz, bu sizin için daha hay›rl›d›r." 35

"Sizinle savaflanlarla siz de Allah yolunda savafl›n.Sak›n afl›r› gitmeyin; çünkü Allah afl›r› gidenleri sev-mez."36

‹mam Ali /a.s/ flöyle buyurmufltur: "Cihad, cennetkap›lar›ndan bir kap›d›r. Allah onu has dostlar›na aç-m›flt›r. O, takva giysisi, Allah'›n koruyucu z›rh› ve sa¤-lam kalkan›d›r. Kim, onu isteksizli¤inden dolay› terk

21

34 - Bakara/216.35 - Tevbe/41.36 - Bakara/190.

ederse, Allah ona zillet elbisesi giydirir; üzerine belaörtüsü örter. Namus ve flerefini alçak ve hor insanlaraçi¤netir…" 37

Ehl-i Beyt f›kh›nda iptidai cihad /taarruz/, ancakpeygamber veya masum imam›n emriyle farz olur. Sa-vunma mahiyetindeki cihada gelince, erkek kad›n,genç, ihtiyar herkese farzd›r ve bunun için masumimam›n özel izni de flart de¤ildir. Yani, ‹slam ülkesi veMüslümanlar›n can›na mal›na ve namusuna yönelikkâfirler taraf›ndan yap›lan sald›r›ya karfl›, bütün Müs-lümanlar›n, canlar› da dâhil olmak üzere, sahip olduk-lar› her türlü imkânlar›n› ortaya koyarak, savunmayapmalar› farzd›r.

7-8- ‹yili¤i Emretmek; Kötülükten Sak›nd›rmak‹nsanlar›, iyili¤i emredip; kötülükten sak›nd›rmak,

‹slam dininin önemle üzerinde durdu¤u farzlardand›r.Sa¤l›kl› bir toplum ancak bireylerin böyle bir sorumlu-luk duygusuna varmalar›yla sa¤lanabilir. Asl›nda bu ikifarz, ‹slam'›n getirdi¤i bütün de¤erlerin güvencesidir.Allah Teala böyle bir topluluk oluflturmam›z› flöyle em-retmifltir: "Sizden hayra davet eden, güzel fleylere em-reden, kötülükten sak›nd›ran bir topluluk oluflsun; as›lkurtulufla kavuflanlar da onlard›r." 38

‹mam Cafer Sad›k /a.a/ flöyle buyurmufltur: "Ey in-sanlar, iyili¤i emredin ve kötülükten sak›nd›r›n. Çünküiyili¤i emretmek ve kötülükten sak›nd›rmak ne eceliyaklaflt›r›r, ne de r›zk› uzaklaflt›r›r."39

22

37 - Nehc'ül Bela¤a, 27. hutbe.38 - Al-i ‹mran/104.39 - El-Vesail, c. 11, s. 399.

‹mam R›za /a.s/ ise flöyle buyurmufltur: "Ya iyili¤iemredip, kötülükten sak›nd›r›rs›n›z, ya da kötülerinizbafl›n›za geçer, o zaman iyileriniz /kurtulufl için/ duaetse de, icabet olmaz." 40

‹mam Ali ise /a.s/ flöyle buyurmufltur: "Ey insanlar,Allah Teala, özel, günah› gizlice iflledi¤i sürece, gene-li, özelin günah›ndan dolay› cezaland›rmaz. Ama e¤erözel, aç›kça günah ifller de, buna, genel taraf›ndanhiçbir tepki gelmezse, her iki grup da Allah'›n cezas›-n› hak eder." 41

Velhas›l, iyili¤i emretmek ve kötülükten sak›nd›r-mak, Allah Teala'n›n s›fatlar›ndan olup, emretti¤i ikiönemli farizad›r. Özellikle de kötülükten sak›nd›rmakhususunda Allah Resulü /s.a.a/ ve Ehl-i Beyt ‹mamla-r› /a.s/ buyurmufllard›r ki, "Kötülü¤ün ifllendi¤ine fla-hit olan kimse, mümkün oldu¤u takdirde; eliyle, diliy-le ve kalbiyle ona karfl› koymal›d›r; e¤er buna gücüyetmezse, kalbi ve diliyle karfl› ç›kmal›d›r; e¤er bunada, gücü yetmezse, kalbiyle ondan nefret etmelidir." 42

9-10- Tevella; Teberra

Tevella ve teberra Allah'›n, Peygamberin ve Ehl-iBeyt'in dostlar›yla dost; düflmanlar›yla düflman olmakdemektir.

Bu iki farz, insan›n yaflam›nda çizgisini belirlemesive münaf›kl›k hastal›¤›ndan kurtulmas› anlam›na gel-mektedir.

23

40 - El-Vesail, c. 11, s. 394.41 - Bihar'ül Enver, c. 100, s. 75.42 - Bihar'ül Enver, c. 100, s. 71.

Allah Teala flöyle buyuruyor: "Ey ‹man edenler,hem bana hem size düflman olanlar› dost edinmeyin;onlara karfl› sevgi tafl›yorsunuz; oysa onlar size gelenhakk› inkâr ediyorlar…" 43

"Ey iman edenler, e¤er küfrü imana tercih ediyor-larsa, babalar›n›z› ve kardefllerinizi bile, dost edinme-yin. Sizden kim, onlar› dost edinirse, iflte olar zalimle-rin ta kendileridir." 44

"Allah'a ve ahiret gününe inanan bir toplumun; ba-balar›, o¤ullar›, kardeflleri yahut akrabalar› olsa bile,Allah'a ve peygamberine düflman olanlara, sevgi bes-lediklerini görmezsin. ‹flte onlar›n kalplerine Allah,iman yazm›fl ve kat›ndan bir ruh ile onlar› desteklemifl-tir. Onlar›, içlerinden ›rmaklar akan, cennetlere soka-cak, onlar orada temelli kalacaklard›r. Allah onlardanhoflnut olmufltur, onlar da Allah'tan. ‹flte bunlar Al-lah'›n hizbidir. ‹yi bilin ki, saadete erecek olanlar da,sadece Allah'›n hizbi olanlard›r." 45

Allah Resulü /s.a.a/ bir gün ashab›ndan birine flöy-le buyurdu: "Ey Allah'›n kulu, Allah için sev, Allah içinnefret et, Allah için dostluk yap, Allah için düflmanl›ket. Çünkü Allah'›n velayetine ancak bununla ulaflabilir-sin. Bir kimse, her ne kadar namaz› ve orucu çok ol-sa dahi, böyle olmad›kça, iman›n tad›n› tadamaz. Bugün insanlar›n kardeflli¤i ço¤unlukla dünya üzerine ol-mufltur; onun için birbirleriyle dostluk kurarlar, onunhat›r›na birbirleriyle düflman olurlar. Oysaki bu onlara

24

43 - Mümtehine/1.44 - Tevbe/23.45 - Mücâdele/22.

Allah kat›nda bir yarar sa¤layacakt›r." 46

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur:"Kim, Allah için sever, Allah için nefret eder, Allahiçin verir, Allah için menederse, o, iman› kemale eren-lerdendir."47

Yine Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'›n nakletti¤i birhadiste flöyle yer alm›flt›r: "Allah Resulü /s.a.a/ asha-b›na "‹man›n hangi kulpu daha sa¤lamd›r?" diye sor-du. Onlar: "Allah ve Resulü daha iyi bilir" diye cevapverdiler. Bu arada ashaptan baz›s›, namaz; baz›s›, ze-kât; baz›s›, oruç; baz›s›, hac ve umre; di¤er baz›s› da,cihad; diye cevap verdi. Bunun üzerine, Allah Resulü:"Bütün bu söylediklerinizin kendine özgü bir üstünlü¤üvard›r, ama en sa¤lam kulp de¤ildirler. En sa¤lamkulp; Allah için sevmek, Allah için nefret etmek, Al-lah'›n dostlar›yla dostluk etmek ve Allah'›n düflmanla-r›ndan teberri edip uzak durmakt›r" buyurdular." 48

Yine ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur:"Bilesiniz ki, Dünyada Allah için olmayan bütün dost-luklar, k›yamet günü düflmanl›¤a dönüflecektir." 49

‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufltur:"Kendinde bir hayr›n olup olmad›¤›n› bilmek istersin-se, kalbine bakmal›s›n; e¤er kalbin, Allah'a itaat eden-leri seviyor ve Allah'a isyan edenlerden de, nefret edi-yorsa, bu, sende hay›r vard›r, demektir. Ama e¤er Al-lah'a itaat edenlerden nefret ediyor ve isyan edenleri

25

46 - Bihar'ül Envar, c. 69, s. 236.47 - Bihar'ül Envar, c. 69, s. 238.48 - Bihar'ül Envar, c. 69, s. 243.49 -Bihar'ül Envar, c. 69, s. 237, ‹mam Sad›k /a.s/, Allah Teala'n›n: "O gün, takva ehli ha-

riç, dost olanlar birbirine düflman kesilirler" /Zuhruf/67/ ayetine iflaret etmektedir.

seviyorsa, bu, sende bir hayr›n olmad›¤› demektir. Bi-lesin ki, kifli sevdi¤iyle beraberdir." 50

Yine ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ Ziyad isminde-ki bir yaran›na flöyle buyurmufltur: "Yaz›klar olsun eyZiyad, din, s›rf sevgiden ibaret de¤il midir? Allah Te-ala'n›n: "De ki; e¤er Allah'› seviyorsan›z, bana itaatedin ki, Allah da, sizi sevsin ve günahlar›n›z› ba¤›flla-s›n. Allah, son derece ba¤›fllay›c› ve esirgeyendir"51

buyru¤unu görmüyor musun? Keza, Allah Teala'n›nMuhammed Ümmetine hitaben: "Fakat Allah, sizeiman› sevdirmifl ve onu gönlünüzde süslemifltir. Küfrü,f›sk› ve isyan› da, size çirkin göstermifltir…"52 buyru-¤unu görmüyor musun? Yine, Allah Teala: "…Kendi-lerine göç edip gelenleri severler ve onlara verilendendolay› içlerinde bir rahats›zl›k duymazlar…"53 buyur-mufltur. K›sacas›, din, sevgi; sevgi de, dindir." 54

26

50 - Bihar'ül Envar, c. 69, s. 247.51 - Al-i ‹mran/31.52 - Hucurat/ 7.53 - Haflr/954 - Bihar'ül Envar, c. 69, s. 238.

NAMAZ VE ÖNEMIHer insan, hayat›n coflkun denizinde, özellikle zor-

luk ve s›k›nt› anlar›nda, kendi deruni ›st›rap ve kayg›-lar›n› yat›flt›rmak için sa¤lam bir manevi s›¤›na¤a ihti-yaç duyar. Gerçek flu ki bu s›¤›nak, Allah'› anmaktanbaflka bir fley olamaz. Allah Teala: "...Bilin ki, ancakAllah'› anmakla kalpler güvene kavuflur" 55 buyuruyor.

Yüce Allah'›n bizim ibadetimize hiçbir ihtiyac› yok-tur; ama bizler, Allah'a ve onunla iliflki vesilesi olanibadet ve namaza muhtac›z. Namaz, kul ile Yüce Al-lah aras›nda sürekli bir irtibat vesilesidir. Zay›f ve güç-süz insan›n, son derece güçlü, kadir ve flefkatli olanAllah Teala ile bu manevi iliflkisi, ona çeflitli zorluklarkarfl›s›nda güç verir, mukavemetini art›r›r. Hayat›nzorluklar›nda flaflk›nl›¤a u¤ram›fl insan, sadece Allah'ayönelmekle huzura kavuflabilir.

Namaz, insan›n Allah'a yönelmesini, O'na ba¤lan-mas›n› sa¤lar. Çünkü niyet, iftitah tekbiri, Fatiha ve

27

55 - Ra'd Suresi/ 28.

Fatiha'dan sonra bir surenin okunmas›, rükû, secde,teflehhüt, selam ve namaz›n di¤er vacip ve flartlar› in-san›n kalbini Allah'a yönlendirecek özelli¤e sahiptir.

Namaz k›lan bir mümin, her gece ve gündüz, befldefa bütün varl›¤›yla Yaratan›'na yönelmekte, O'nunlaraz'u niyaz etmekte, içini O'na dökmektedir.

Bir pusulan›n denizdeki gemiye, hedefe do¤ru k›la-vuzluk etmesi gibi, namaz da mümini, sürekli olarak,en yüce hedef olan l›kaullahha /Allah'a kavuflmaya/do¤ru k›lavuzluk etmekte ve onu yanl›fl yollara sap-maktan korumaktad›r.

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyuruyor: "Mümin na-maza bafllad›¤›nda, namaz› bitirinceye kadar Allah Te-ala ona lütuf ve merhamet gözüyle bakar; bu süre zar-f›nda o kul, ilahi merhamet gölgesinde yer al›r; onunetraf›n› gö¤ün ufuklar›na kadar melekler sarar ve Yü-ce Allah, bir mele¤i, onun baflucunda durarak flöyledemekle görevlendirir: "Ey namaz k›lan! E¤er kiminsana bakt›¤›n› ve kiminle raz'u niyaz etti¤ini bilseydin,asla bu konumundan ayr›lmaz, baflka bir fleye ilgi gös-termezdin." 56

‹mam Ali /a.s/ flöyle buyurmufltur: "E¤er namaz k›-lan, Allah'›n azamet ve yüceli¤inin ne derecede onusard›¤›n› bilseydi, bafl›n› secdeden kald›rmak istemez-di." 57

Sekizinci ‹mam Ali R›za /a.s/ namaz›n farz oluflhikmetini aç›klarken flöyle buyurmufltur:

28

56 - Bihar'ül Envar, c. 82, s. 215, Cami'ul Ahadis c. 2, s. 5.57 - Bihar'ül Envar, c. 82, s. 207, Cami'ul Ahadis c. 2, s. 6.

"Namaz; kulun, Allah'›n rabli¤ini ikrar edip, di¤erle-rinin kulluk boyunduru¤unu boynundan atmas›d›r.

Mutlak egemenlik sahibinin önünde zilletle, mes-kenetle durup; tevazu göstermesi, kusurunu itiraf et-mesi, geçmifl günahlar›n›n aff›n› dilemesidir.

Allah'› yücelemek amac›yla günde befl defa yüzünütopra¤a sürmesidir.

Bilinçli olup, gafillik ve azg›nl›ktan uzak durmas›d›r. Tevazu içinde ra¤betle din ve dünyas›nda art›fl dile-

mesidir. ‹laveten, namaz›n koruyuculuk yönü de vard›r. Namaz, kulun, kendi Mevla ve yarat›c›s›n› unutup

da, haddini aflmamas› için, gece-gündüz sürekli AllahTeala'y› anmas›n› sa¤lar. Allah'› hat›rlamak ve O'nunhuzurunda ibadet için kalkmak ise, insanin günahadüflmesine engel olur; onu çeflitli fesatlara karfl› ko-rur." 58

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufltur: "‹nsano¤lubefl vakit namaz›n› korudu¤u sürece, fleytan ondan sa-k›n›r, ama namazlar›n› zayi etme¤e bafllay›nca, fleytanbundan cesaret al›r ve onu büyük günahlara sokar." 59

Yine Allah Resulü /s.a.a/ namaz hakk›nda soranbirisine flöyle buyurmufltur: "Namaz; dinin hükmü, Al-lah'›n hoflnutlu¤unu kazanma vesilesi ve peygamberleryoludur.

Namaz k›lan meleklerin sevgisini kazan›r. Namaz; hidayet, iman, marifet nuru, r›zk bereketi

ve vücudun s›hhat vesilesidir.

29

58 - Bihar'ül Envar, c. 82, s. 261, Cami'ül Ahadis. c. 2, s. 13.59 - Bihar'ül Envar, c. 82, s. 207.

Namaz, fleytan›n üzüntü kayna¤› ve kâfirlere karfl›bir silaht›r.

Namaz, duan›n icabet görme, amellerin kabul olmaarac›d›r.

Namaz, müminin dünyadan ahirete götürdü¤ü biraz›k, ölüm mele¤ine karfl› flefaatçisi, kabirde yoldafl› vesergisi, nekir ve münkerin kabirdeki sorular›na karfl›cevab›, k›yamet günündeki tac›, yüzünün nuru, bede-ninin giysisi, atefle karfl› koruna¤›, Yüce Rabbine kar-fl› delili ve bedeninin ateflte yanmaktan koruyucusu, s›-rattan geçifl izni, cennetin anahtar›, hurilerin mihri veebedi cennetin pahas›d›r.

Kul, namaz ile yüce makamlara ulafl›r; çünkü na-maz, Allah'› her eksiklikten tenzih etmek, tekli¤ine ta-n›kl›k etmek, güzelliklerle övmek, her fleyden ulula-mak, yücelemek, takdis etmek, sözlü zikir ve dua et-mektir." 60

Yine, Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufltur: "Na-mazlar› muhafaza edin; çünkü k›yamet günü kul geti-rildi¤inde, Allah Teala ilk olarak ona namaz› soracak-t›r. E¤er onu tam olarak yerine getirmiflse, ne âlâ, ak-si takdirde o kul atefle at›lacakt›r." 61

Hz. Ali /a.s/ flöyle buyurmufltur: “Namaz konusu-na önem verin, onu koruyun, fazla olmas› için çal›fl›nve onunla Allah’a yak›nlafl›n. Çünkü o, vakitli olarakmüminlere farz k›l›nm›flt›r. Atefl ehlinin; kendilerine:“Sizi cehenneme sokan nedir?”62 soruldu¤unda: “Biz

30

60- Bihar'ül Envar, 82/231.61 - Bihar'ül Envar, c. 82, s. 202, 207.62 - Müddessir/42.

namaz k›lanlardan olmad›k”63 cevab›n› verecekleriniduymam›fl m›s›n›z?

Bilin ki namaz, yapra¤›n dökülmesi gibi, insandangünahlar› döker ve kölenin hürriyetine kavuflmas› gibiinsan›, günahlardan kurtar›p serbest b›rak›r.

Resulullah onu, insan›n kap›s› önünde olup, gecegündüz befl defa y›kand›¤› bir çeflmeye benzetmifltir.Hiç böyle bir kimsenin bedeninde bir kirlilik kal›r m›?

Müminlerden; dünya ziyneti, dünya mal› ve göz ay-d›nl›¤› olan evlat, kendilerini namaz k›lmaktan al›koy-mayan kimseler onu hakk›yla tan›m›fllard›r. Allah Te-ala; “Öyle kifliler ki, ne ticaret, ne al›flverifl onlar›, Al-lah’› anmaktan, namaz k›lmaktan ve zekât vermektenal›koymaz”64 buyuruyor.

Hz. Resulullah da, cennetle müjdelendi¤i halde, Al-lah Teala’n›n; “Aileni namaza emret, kendin de, onda›srarl› ol”65 buyru¤undan dolay›, namaz k›lmaktan bit-kin düflerdi. Hem ailesini namaza emreder, hem dekendi nefsini namaz k›lmakta ›srar ettirirdi.”66

Yine namaz, Yüce Allah'a karfl› flükür etmektir. Al-lah'›n bize verdi¤i nimetleri saymak mümkün de¤ildir;bu nimetler karfl›s›nda namaz küçük bir teflekkür me-sabesindedir.

Dördüncü ‹mam Zeyn'ul Abidin /a.s/'dan flöylenaklediyor: "Büyükbabam Resulullah /s.a.a/, çok iba-det eder ve çokluca namaz k›lard›; öyle ki, namaz için

31

63 - Müddessir/43.64 - Nur/37.65 - Taha/123.66 - Nehc'ül Bela¤a, 197. hutbe, Bihar'ül Envar, c. 72, s. 224.

ayakta durmaktan ayaklar› fliflerdi. Kendisine; "Seningeçmifl ve gelecek tüm günahlar›n› Allah Teala ba¤›fl-lam›fl olmas›na ra¤men, 67 neden bu kadar kendinizorluyorsun?" denince de, Resulullah, "Ben flüküreden bir kul olmayay›m m›?" diye cevap verirdi." 68

Sonra Allah ibadet ve kullu¤a lay›kt›r. Hz. Ali /a.s/bir duas›nda flöyle sesleniyor: "Allah'›m ben sana, ce-hennem korkusundan veya cennet özentisinden dola-y› de¤il; kulluk edilmeye ve ibadet olunmaya lay›k bul-dum diye, ibadet ediyorum." 69

Velhas›l, namaz k›lmak, erginlik ça¤›na ulaflan, ak›lsahibi her insana, tüm flartlarda farzd›r. Hatta savaflmeydan›nda savafl halindeki bir kimsenin veya sudabo¤ulmakta olan bir insan›n bile namaz› belirlenen k›-sa flekilde yerine getirmesi gerekir.

Namaz›n dindeki manevi önemi yüzünden AllahResulü ve Ehl-i Beyt ‹mamlar› namaz› dinin dire¤i ola-rak nitelendirmifl ve kas›tl› olarak namaz k›lmayankimsenin, dinini harabeye çevirdi¤ini aç›klam›fllard›r.

Bir rivayette de Hz. Resulullah’›n flöyle buyurdu¤ugeçer: "Namaz dinin dire¤idir. Kim, onu kas›tl› olarakterk ederse, dinini y›km›fl olur." 70

Hz. ‹mam Sad›k /a.s/ Hz. Resulullah’›n flöyle bu-yurdu¤unu nakletmifltir: "Namaz çad›r›n dire¤i gibidir.Direk sa¤lam olursa, çad›r bezi, kaz›k ve ipin bir fay-das› olur. Direk k›r›l›rsa, ne ipin, ne kaz›¤›n, ne de ça-

32

67- Fetih Suresindeki bu manay› ifade eden ayete iflarettir.68- Kuhl'ul-Basar, s.78.69 - Bihar'ül Envar, c. 41, s. 14, c, 70, s. 186, 234, 70 - Bihar'ül Envar, c. 82 s. 202.

d›r bezinin bir faydas› kalmaz." 71

‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a: Yüce Allah'a en etkinyak›nlaflmak vesilesi nedir diye sorulunca; "Allah'› tan›-maktan sonra Allah'a yak›n olmak için namazdan da-ha önemli bir fley oldu¤unu bilmiyorum. Allah’›n salihkulu ‹sa /a.s/’›n; "Allah bana namaz› tavsiye etti..." 72

buyurdu¤unu görmüyor musun?" diye cevap vermifl-lerdir.73

Hz. Ali /a.s/ flöyle buyurmufltur: "Allah’a en sevim-li amel namazd›r. ‹nsan›n gusül veya abdest al›p, birkimsenin görmedi¤i bir yere giderek, Allah’a rükû vesecde etmesinden daha güzel bir fley yoktur. Kul sec-de etti¤inde, ‹blis: "Yaz›klar olsun bana! Bu kul itaatetti, ben isyan ettim; bu kul secde etti, ben secde et-mekten sak›nd›m" diye feryat eder. Bilin ki, kulun Al-lah’a en yak›n hali, secde halidir." 74

Yine ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ buyurmufllar ki: "He-sap an›nda her fleyden önce, kul namaz yönünden he-saba çekilecek; e¤er namaz› kabul olursa, di¤er amal-leri de kabul olacak; e¤er namaz› reddedilirse, di¤eramelleri de reddedilecektir." 75

Yine ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ vefat zaman› yakla-fl›nca tüm akraba ve yak›nlar›n› ça¤›rarak onlara flöylebuyurmufltur: "Bilin ki bizim flefaatimiz, namaza önemvermeyen kimseye ulaflmayacakt›r." 76

33

71 - Furu'u Kafi c. 3 s. 266, Men Layahzuruhül Fakih, c. 1 s. 136, Et-Tehzib, c. 2 s. 238,El-Vesail, c. 3 s. 21, Bihar'ül Envar, c. 82, s. 218 ve s. 227.

72 - Meryem/3173 - Cami'ul Ahadis. c. 2, s. 2, Bihar'ül Envar, c. 82, s. 226, 219, Et-Tehzib, c. 2, s. 236..74 - Bihar'ül Envar, c. 82, s. 233.75 - Cami'ül Ahadis. c. 2, s. 4.76[ - Cami'ül Ahadis. c. 2, s. 25, Furu'u Kafi, c. 3, s. 270, Menlayahzuruhul Fakih, c. 1 s.

133, El-Vesail, c. 3, s. 16, 17.

Yine Hz. ‹mam Sad›k /a.s/, Hz. Resulullah/s.a.a/'›n flöyle buyurdu¤unu rivayet etmifltir: "Namaz,ölçektir; kim, ona vefa ederse, /kâmil olarak yerinegetirirse/ ona vefa olunacakt›r /mükâfat› eksiksiz ola-rak verilecektir/." 77

‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufltur:"Namaz›n› gevflek tutma; çünkü Hz. Resulullah/s.a.a/ ölüm an›nda buyurmufllard›r ki: "Namaz› hafi-fe alan benden de¤ildir. Sarhofl edici içki içen de ben-den de¤ildir. Andolsun Allah’a ki, bu kimseler Kevserhavuzu bafl›nda bana kavuflmayacaklard›r."78

Zürare diyor: “Hz. ‹mam Muhammed Bak›r/a.s/'a: "Allah'›n farz k›ld›¤› namazlar hangileridir?" di-ye sordum. ‹mam: "Gece, gündüz toplam befl vakit na-maz farz k›l›nm›flt›r" buyurdu. Ben: "Allah bu namaz-lar› isimlendirerek kitab›nda /Kur’an’da/ aç›klam›flm›d›r?" dedim. ‹mam /a.s/: "Evet, aç›klam›flt›r. AllahTeala Peygamberi’ne emreder ki; "Güneflin dulûkun-dan /bat›ya meyletmesinden/ gecenin ¤asak›na /ka-ranl›¤›na/ kadar namaz k›l..." 79 Güneflin dulûku, gü-neflin bat›ya meyletmesi, yani ö¤le vaktidir. Duluk ile¤asak aras›nda Allah’›n isimlendirdi¤i, aç›klad›¤› ve va-kitlerini belirledi¤i dört namaz vard›r. Gecenin ¤asak›ise, gece yar›s›d›r. Sonra Allah Teala: "Ve fecrin oku-nuflunu da /sabah namaz›n›/ ki, fecrin okunuflu mefl-hut olmaktad›r" /Gece ve gündüz melekleri taraf›ndanbirlikte müflahede edilmektedir/ 80 buyurmufltur. ‹flte

34

77 - El-Vesail, c. 3, s. 22, Bihar'ül Envar, c. 82, s. 235.78 - Furu'u Kafi, c. 3, s. 269, Menlayahzuruhul Fakih, c. 1, s. 132, El-Vesail, c. 3, s. 15, 16.79 - ‹srâ/78.80 - ‹srâ/78.

bu da, beflinci farz namazd›r. Yine Allah Teala flöyle buyurmufltur: "Gündüzün iki

ucunda namaz k›l." 81 Gündüzün iki ucu sabah ve ak-flamd›r. "Ve gecenin yak›n saatlerinde."82 Bu da, yats›namaz›d›r.

Yine Allah Teala flöyle buyurmufltur: "Namazlar› veorta namaz› koruyunuz." 83 Orta namaz ö¤le namaz›-d›r. O, Hz. Resulullah’›n k›ld›¤› ilk namazd›r. Bu na-maz hem gündüzün ortas›nda k›l›nan namazd›r; hemde gündüzün k›l›nan iki namaz›n, sabah ve ikindi na-mazlar›n›n ortas›nda olan namazd›r..." 84

Bilahare Namaz, Hz Muhammed'in /s.a.a/ pey-gamberlikle görevlendirildi¤i ilk günlerden itibaren,teflri edilen hükümler aras›ndad›r. Peygamber, Hz.Hatice ve o zaman on yafl›nda olan Ali /a.s/ ile birlik-te müflriklerin çeflitli eziyetlerine ald›rmayarak, Kâ-be'nin etraf›nda bu ilahi farizay› yerine getiriyorlard›.

Kur'an-› Kerim'de de namaza çok önem verilmifltir.Bu husustaki Kur'an ayetlerinin bir k›sm›na sonrakibölümde iflaret edece¤iz. Ancak genel olarakKur'an'da, on dört yerde hakk›nca namaz› yerine geti-rin, ayakta tutun anlam›na gelen 'ek›mu' veya 'ek›mne'tabirleri ve befl yerde namaz› ayakta tut anlam›na ge-len 'ek›m' tabiri yer alm›flt›r. Birçok ayette de 'Akame,yuk›mu, yuk›mune' ve 'mukimin' tabirleriyle namaz›hakk›nca yerine getiren müminlerden söz edilmifl veövülmüfllerdir.

35

81 - Hûd/114.82 - Hûd/114.83 - Bakara/238.84 - Furu'u Kafi, c. 3, s. 271.

Baz› ayetlerde de namaz› hakk›nca k›lanlardan ma-nevi ticaretlerinde asla zarara u¤ramayanlar olaraksöz edilmifl.85 Ve bir ayette de müminlerin, sadece na-maz k›lan zekât veren ve ahirete yakinleri olan kimse-ler olduklar› aç›klanm›flt›r.86

Taif flehrinin halk› ‹slam'a girmeleri için baz› koflul-lar öne sürmüfl ve bu koflullar aras›nda namaz›n ken-dilerine farz olmamas› talebinde bulunmufllard›. Pey-gamberin onlara verdi¤i: "Ama namaz ile ilgili koflulu-nuza gelince, namazs›z bir dinin hayr› yoktur" fleklin-deki cevab›, namaz›n dindeki önemini apaç›k gözlerönüne sermifltir.87

Demek ki, namaz, dinin emretti¤i en önemli ibadet-tir ve namaz› terk etmek, büyük bir günah olup, insa-n›n dini yönden tamamen düflüflüne ve cehennemazab›na duçar olmas›na sebep olur.

Din Önderleri ve Namaz

Tarih ve siyer kitaplar› incelendi¤inde, Peygamber/s.a.a/ ve Ehl-i Beyt ‹mamlar›'n›n /a.s/, her ameldendaha çok namaza önem verdikleri anlafl›l›r. Biz bu ko-nuda baz› örneklere iflaret edece¤iz:

Zalim Abbasi Halifesi Me'mun, bir plan çerçevesin-de birkaç defa ‹slam âleminde o güne kadar efline rast-lanmayan toplant›lar düzenlemifl ve birçok mezhep vedinlerin büyük bilginlerini bir araya getirerek, ‹mamR›za /a.s/ ile tart›flmalar›n› kararlaflt›rm›flt›. Onun ga-

36

85 -Fat›r Suresi/29.86 -Neml Suresi/3.87 -Sire-i ‹bn-i Hiflam, c.3 s. 504.

yesi, bu yolla ‹mam'da ilim yönünden bir eksiklik ya-kalay›p, ‹mam'›n manevi ve ilmi makam›na gölge dü-flürmekti. Ama ‹mam R›za /a.s/ Allah'›n verdi¤i vehbiilimle tek bafl›na onlar›n tüm sorular›na cevap vererek,hepsini delillerle ikna edip susturmufltur.

Tarihte nakledildi¤ine göre, böyle bir önemli top-lant› esnas›nda, namaz vakti olunca, ‹mam R›za /a.s/Memun'a yönelerek: 'Namaz vakti olmufltur' der ve na-maz için toplant›ya ara verilmesini ister. Bu s›rada‹mam'la konuflmakta olan zaman›n büyük bilgini ‹m-ran, ‹mam'a yönelerek: "Benim cevab›m› yar›da b›rak-ma; kalbim yumuflam›flt›r; sözlerinizi kabul etmeye ha-z›rl›kl›y›m" diye ricada bulunur; ama ‹mam, bu iste¤ikabul etmez ve 'namaz k›l›p geri dönerim' diye karfl›l›kverir ve sonra namaz k›lmak için aya¤a kalkar." 88

‹mam Cafer Sad›k, dört gün sabahtan ö¤leye kadartevhit hakk›nda ö¤rencilerinden biri olan Mufazzal b.Ömer'e özel olarak ders veriyordu. Ama namaz vaktiolur olmaz derse ara veriyor ve namaz k›l›yorlard›.89

S›ff›n savafl›n›n en çetin muharebe gecelerinden bi-ri olan Leylet'ul-Har›r'de, savafl›n, amans›z flekilde sür-mesine ve bizzat Hz. Ali /a.s/'›n da savafla kat›lmas›-na ve fliddetle çat›flmas›na ra¤men, Hazret, o gece da-hi gece namaz›n› terk etmemifl ve savafl meydan›ndagece namaz›n› k›lm›fllard›r.90

Yine S›ffin savafl›nda bir baflka gün, ‹bn-i Abbas,Hz. Ali /a.s/'›n meydan›n ortas›nda bir yandan sava-

37

88 - Bihar'ül-Envar, c. 10, s. 313.89 - Bihar'ül-Envar, c. 3, s. 89.90 - Bihar'ül-Envar, c. 41, s. 148.

fl›rken, di¤er taraftan da, ikide bir gö¤e bakt›¤›n› gör-dü; ‹mam'a yaklaflarak 'ne yap›yorsunuz, Niçin ikidebir gö¤e bak›yorsunuz?' dedi. ‹mam 'günefle bak›yo-rum ki, ö¤le olduysa namaz k›lay›m' diye cevap verin-ce; ‹bn-i Abbas flaflk›nl›kla; "Acaba savafl›n bu k›zg›nzaman› namaz k›lmak olur mu?! Muharebe, namaz k›l-mam›za engeldir" der. Ama ‹mam Ali /a.s/: "Me¤erbiz onlarla niçin savafl›yoruz?! Bizim onlarla olan sava-fl›m›z, sadece namaz› ayakta tutmak için de¤il midir"cevab›n› verir." 91

Kerbela'da Hz. Hüseyin /a.s/'la Yezid'in ordusukarfl› karfl›ya gelmiflti; Aflura gününün ö¤le vaktiydi. Ogün sabah erkenden Kerbela kahramanlar›, düflman›nkalabal›k ordusuna ve kendi say›lar›n›n az oluflunabakmayarak, en zor flartlarda bile mümin kimsenin,hak ve ‹slam yolunda her türlü fedakârl›¤a haz›r olma-s› ve Allah yolunda her fleyini vermekten çekinmeme-si gerekti¤ini göstermek için, eflsiz bir yi¤itlik destan›-n› sergiliyorlard›. Baz›lar›, flahadet flerbetini içmifl vegeri kalanlar› da, Hz. Hüseyin ile birlikte tüm varl›kla-r›yla düflmana karfl› savaflmaktayd›lar. Bu esnada‹mam'›n ordusundan bulunan Ebu Semame Seydavi,Hz. ‹mam Hüseyin'e yaklaflarak: "Can›m sana feda ol-sun. Düflmanlar bize yaklaflm›fl bulunuyorlar; ama benflehit olmadan, onlar sana dokunamazlar; seni flehitedemezler. Allah'a kavuflmadan önce ö¤le namaz›m›seninle k›lmak istiyorum" der.

Bunun üzerine ‹mam /a.s/, bafl›n› kald›r›p gö¤e

38

91 - Bihar'ül-Envar, c. 83, s. 23.

bakar ve: "Namaz› hat›rlatt›n; Allah seni namaz k›lan-lardan etsin. Evet, flimdi namaz vaktidir; düflmandannamaz için muharebeye ara verilmesini isteyin" buyu-rur. Düflman bu iste¤i kabul etmez. Ama buna ra¤-men ‹mam /a.s/, henüz flehit düflmemifl olan yara-n›yla ‹slam'›n muharebe vakti için emretti¤i flekildenamazlar›n› k›lmaya bafllarlar. Bu halde ‹mam› koru-mak için yaran›ndan bir grup, ‹mam'›n önünde saf tu-tup kendi canlar›n› siper eder; bir grup da, ‹mam'›neflli¤inde namaz k›lar. Sonra namaz›n› bitiren bugrup, öne geçip saf tutarak, kendilerini siper eder vekendilerini siper eden birinci grup, geri gelip ‹mam'lanamaz k›lar." 92

Namaz›n Ferdi Etkileri

Biz Ehl-i Beyt dostlar› namaza gereken önemi ver-meliyiz. Namaz, bir örf ve ananeden ibaret de¤ildir.Namaz, ister bireyin kendisi aç›s›ndan ve ister toplum-sal aç›dan çok önemli semerelere sahip, ilahi bir gö-revdir.

Namaz, insan›n hem ruhunu, hem vücudunu, hemde fikrini etkilemekte ve tüm bunlar› insan›n mutlulu-¤u için devreye sokmaktad›r.

Namaz›n en önemli sonuçlar›ndan biri, insan› kötü-lüklerden korumas›d›r. Allah Teala buyuruyor ki:"...Namaz› hakk›nca k›l. Gerçekten namaz, /insan›/hayâs›zl›ktan ve kötülükten sak›nd›r›r..." 93

‹mam R›za /a.s/'›n: " Namaz, kulun, kendi Mevla

39

92 - Bihar'ül-Envar, c. 45, s. 21.93 -Ankebut Suresi/45.

ve yarat›c›s›n› unutup da, haddini aflmamas› için, ge-ce-gündüz sürekli Allah Teala'y› anmas›n› sa¤lar. Al-lah'› hat›rlamak ve O'nun huzurunda ibadet için kalk-mak ise, insanin günaha düflmesine engel olur; onuçeflitli fesatlara karfl› korur" 94 buyru¤unu hat›rlayal›m.

Namaz, ruhun kemale ermesi ve insan›n kötülükler-den ar›nmas› ve fikrin olgunlaflmas› için, Yüce Allahtaraf›ndan konulmufl e¤itici bir programd›r ve ayn› za-manda sürekli olarak kul ile Allah'›n iliflkisini sa¤layanbir vas›tad›r.

Namaz, insan›n iradesini zay›flatan ve onu cebrengünahtan koruyan muhtevas›z bir ibadet de¤ildir; na-maz do¤ru flekilde k›l›n›rsa, insana ruhi yönden öylebir ayd›nl›k ve güç kazand›r›r ki, insan kendi iradesiy-le iyi ifllere daha fazla önem vermeye bafllar ve kötü-lüklerden kaç›n›r. Ama namaz k›lmayan bir kimsedeböyle bir ruhi haz›rl›k ve güç bulunmaz bu yüzden na-maz k›lmayan birisinin kötülüklerden kendi iste¤iylekopmas› ve iyiliklere yönelmesi kolay de¤ildir.

Namaz, mümin kimsenin do¤ruluk ve takvas›n›nartmas›na sebep olur. Namaz› k›lmamak ise, kiflininkalbinin kararmas›na ve daha fazla günaha yönelme-sine ve nihayet kurtulufl yollar›n›n yüzüne kapanarakcehennemlik olmas›na sebep olur. Elbette namaz›n in-san› kötülüklerden korumas›n›n de¤iflik aflamalar› var-d›r ve bu, namaz k›lan›n iman derecesine, namazagerçek manada yönelifline, namazda kalbinin huflu vehuzu içerisinde olmas›na ba¤l› olarak de¤iflmektedir.

Namaz›, kural ve adab›n› riayet ederek tam olarak

40

94 - Bihar'ül Envar, c. 82, s. 261, Cami'ül Ahadis. c. 2, s. 13.

yerine getirmek, insan›n yüce ilahi makamlara ve in-sani erdemlere eriflmesinde büyük bir rol oynamaktave birey ve toplum olarak insan›n sa¤l›kl› bir hayatakavuflmas›na yard›mc› olmaktad›r.

Namaz k›lan kimse, gasp olan bir elbiseyle ve gaspolan bir yerde namaz›n geçersiz ve bat›l oldu¤unu bil-di¤i için, hatta abdest ve gusül almak için kullan›lan su-yun bile temiz ve helal olmas›n›n flart oldu¤unu naza-ra alarak, baflkalar›n›n hakk›na riayet etmeye, onlar›nmal›na el uzatmamaya ve sürekli olarak gasp olan birfleyden sak›nmaya dini bir görev olarak özen gösterir.

Namazdaki rükû, secde ve di¤er farzlar› emir olun-du¤u flekilde yerine getirmek, namaz k›lan› sürekli ola-rak düzenli olmaya ve ifllerinde ihmalkârl›k ve bafl›bofl-luktan uzak olmaya al›flt›r›r.

Yüce Allah huzurunda boyun e¤me ve onun verdi-¤i nimetleri anmak gayesini tafl›yan namaz, kiflininmütevaz› ve baflkalar›n›n iyili¤i karfl›s›nda duyarl› ol-mas›na ve tekebbür, çekemezlik, bencillik ve di¤er kö-tü huylardan uzak olmas›na sebep olur.

Hz. Fat›ma /s.a/ flöyle buyurmufltur: "Allah, iman›,sizler için flirkten temizlenme ve namaz›, kibirden ko-runmak vesilesi k›lm›flt›r." 95

Namaz k›lan bir kimse, namaz›n›n Allah kat›nda ka-bul olmas› için di¤er davran›fllar›n› da düzeltmeye çal›-fl›r. Çünkü namaz›n›n kabul olmad›¤› takdirde -Hz. Ali/a.s/'›n buyurdu¤u gibi- insan›n di¤er amellerinin debir de¤eri kalmaz. 96

41

95 - Bela¤at'ün-Nisa, s. 12.96 - Nehc'ül-Bela¤a, s.879.

Namaz›n Toplumsal Etkileri

Dinde namaz›n cemaatle k›l›nmas›na çok önem ve-rilmifltir. Cemaat namaz›, ‹slam'›n muhteflem ibadetmerasimlerinden say›l›r. ‹slam'da cemaat namaz›naönem verilmesi, bu mukaddes dinin birlik ve beraber-lik dini oldu¤unu Müslümanlar aras›nda sürekli bir da-yan›flman›n sa¤lanmak istendi¤ini aç›kça göstermek-tedir.

Cemaat namaz›, soy ve toplumsal s›n›flardan kay-naklanan ayr›cal›k ve imtiyazlar› ortadan kald›rmakta-d›r. Hangi soy renk ve milletten olursa olsun, tümMüslümanlar namaz saf›nda ayn› s›rada beraberce yeral›r; hep birlikte ayn› k›bleye yönelerek, tek vücut ola-rak ibadet eder ve birlikte yere kapan›p kalkarlar.

Cemaat namaz›, toplumun kaynaflmas› için en gü-zel vesiledir. Müminlerin birbirlerinin halinden haber-dar olmalar› için en iyi f›rsatt›r. Özellikle düflmanlarkarfl›s›nda Müslümanlar›n birlik ve beraberlik içerisin-de olduklar›n› gösteren Cuma namaz›, toplumsal biribadet merasimi say›l›r. Bu namazda okunmas› gerek-li olan iki hutbe, namaza kat›lanlar›, bir yandan takvaiman ve Allah'a yönelmek konusunda yönlendirirken,di¤er taraftan onlar› toplumsal ve siyasi konularda bi-linçlendirmektedir.

Namaz›n Sa¤l›kla ‹lgili Sonuçlar›

Elbette namazdaki as›l gaye, insan›n ruh temizli¤inisa¤lamakt›r. Peygamber /s.a.a/ bir gün ashab›na:"E¤er sizlerden birinin evinin önünden bir nehir geçerve o adam günde befl defa, o nehirde y›kan›rsa acabaonun vücudunda kir kal›r m›?" diye sordular. Onlar:

42

"Hay›r" dediler. Peygamber /s.a.a/: "‹flte Namaz, sü-rekli akan bir nehir gibidir; insan namaz k›ld›kça, na-maz onu günahlardan temizler"97 diye buyurdular.

Baflka bir hadiste de Allah Resulü /s.a.a/, namaz›ninsandan günah kirlerini silmesini, a¤açtan yaprak dö-külmesine benzetmifltir. Ebu Osman ismindeki bir zatdiyor; bir gün Selman-› Farisi ile bir a¤ac›n gölgesindeoturmufltuk, bu arada Selman-› Farisi, a¤ac›n bir dal›n-dan tutarak silkti ve onun yapraklar›n›n dökülmesinisa¤lad›. Sonra da bize dönerek: "Ne yapt›¤›m› meraketmiyor musunuz?" dedi. Biz: "Kendiniz bize aç›klay›-n›z" dedik. Bunun üzerine, Selman flöyle dedi: "Birgün, biz de Allah Resulü ile birlikte bir a¤ac›n gölge-sinde oturmufltuk. Bu esnada Allah Resulü /s.a.a/,a¤ac›n bir dal›ndan tutarak silkti ve onun yapraklar›n›ndökülmesini sa¤lad›. Sonra da bize dönerek: "Ne yap-t›¤›m› merak etmiyor musunuz?" buyurdu. Biz de: "Si-zin kendiniz bize aç›klay›n›z" dedik. Bunun üzerine Al-lah Resulü /s.a.a/: "Müslüman bir kul, namaza durdu-¤u zaman, bu a¤ac›n yapra¤›n›n dökülmesi gibi, onungünahlar› dökülüverir" buyurdular." 98

Elbette bu manevi temizli¤in yan› s›ra namaz›n; ab-dest, gusül, vücut ve elbisenin temiz olmas› gibi, flart-lar›na bakt›¤›m›zda, namaz›n, insan›n d›fl temizli¤indede, önemli bir etkisi oldu¤u ve böylece insan›n sa¤l›¤›-n› korumada da, önemli derecede rol oynad›¤› ortayaç›kar.

43

97 - Et-Tehzib, c. 2, s. 237, Menlayahzuruhul Fakih, c. 1, s. 136, Bihar'ül Envar, c. 82, s.236, 219.

98 - Bihar'ül Envar, c. 82, s. 208.

Namaz›n ‹radeli ve Çal›flkan ‹nsan Yetifltirmedeki RolüGünde befl defa, Allah'›n huzurunda durarak,

O'ndan baflka her mabuttan yüz çeviren; ‹slam ve tev-hit inanc›n›n do¤ufl yeri olan Kâbe'ye yönelen; ruhunudo¤ru niyetle temizleyen; mabuduna hitaben ilk sözütekbir getirmek olan; böylece Allah'›n her nitelendir-meden daha üstün oldu¤unu her namaz›n bafl›nda tek-rarlayan; en az›ndan günde on defa Fatiha suresiniokuyarak, Allah'› övgüyle anan ve gerçek övgünün sa-dece O'na ait oldu¤unu ifade eden bir kimsenin naza-r›nda, art›k maddi güçlerin bir de¤er ve a¤›rl›k tafl›ma-s› mümkün de¤ildir. Bu flekilde namaz k›lan kimse, ar-t›k ilahi ve insani hedefler u¤runa çaba gösterirken,hiçbir güç ve engelden korkmaz; ifllerini sadece Allahiçin yapar ve her türlü flirk ve ya¤c›l›ktan uzak olur.

Namaz, gerçek bir huflu ile k›l›n›rsa, insan›n ruhu-nun yücelmesinde inan›lmaz bir etkiye sahiptir. Na-maz sayesinde insanda, sadece Allah'›n emirleri karfl›-s›nda boyun e¤en, sars›c› olaylar karfl›s›nda sebat gös-teren, ‹slam tarihinde çokça örneklerine rastlad›¤›m›zyi¤it flahsiyetler gibi, en zor flartlarda direnç ve sab›rörneklerini sergileyen, hür irade sahibi bir ruh meyda-na gelir.

Namazda okunan Fatiha suresi ‹slam'›n temel çizgi-lerini ve Kur'an'›n ana ö¤retilerini k›saca ortaya koy-maktad›r.

Allah'›n her fleyi yarat›p yönetti¤i, O'nun her ifliningüzel ve övgüye lay›k oldu¤u, k›yametin varl›¤›, insa-n›n yapt›klar›ndan dolay› hesaba çekilece¤i, Allah'›nher fleye, özellikle de insana karfl› merhametli oldu¤u,her türlü flirki reddederek do¤ru yola ba¤l›l›k ve onda

44

sebatl› olman›n gereklili¤i ve her türlü sap›kl›ktan uzakolmaya çal›flmak gibi temel konular, Kur'an'›n girifl su-resi olan Fatiha'da aç›kça ifade edilmifl ve namaz k›lankimse, her namaz›nda bu sureyi okumakla yükümlü k›-l›nm›flt›r.

Namazda Tefekkür

‹nsan namaz esnas›nda tefekkür etmelidir; kime yö-neldi¤inin, ne söyledi¤inin ve ne yapt›¤›n›n fark›ndaolmal›d›r. Ve namaz›n›, ihlâsla, sevgiyle ve kalbinin Al-lah'a yöneliflini sa¤layarak, tam bir huflu ile k›lmal›d›r.

Bunun içindir ki, Peygamber /s.a.a/, Ebuzer'e hita-ben flöyle buyurmufltur: "Tefekkür ile k›l›nan iki rekât-l›k k›sa bir namaz, teveccüh ve ilgi olmadan bir geceboyunca k›l›nan namazdan daha iyidir." 99

‹mam Sad›k /a.s/ da flöyle buyurmufltur: "Namazabafllad›¤›nda huflu içinde olmaya çal›fl ve namaza gö-nül ver. Allah Teala: "Gerçekten müminler kurtuluflaermifllerdir. Onlar ki, namazlar›nda huflu içindedirler."buyuruyor." 100

Hz Ali /a.s/ de buyurmufltur ki: "Namazda bezgin-lik ve uykulu halinde olmay›n; kul, namaz›na gönülverdi¤i ölçüde namaz›ndan faydalan›r." 101

Yine buyurmufltur ki: "‹nsan namazda huflu içindeolmal›d›r; e¤er insan namazda huflu içinde olursaonun azalar› da huflu içinde olur ve bofluna onlar› ha-reket ettirmez." 102

45

99 - Bihar'ül-Envar, c. 84, s. 249.100 - Cami'ül Ahadis, c. 2, s. 247.101 - Bihar'ül-Envar, c. 84, s. 239.102 - Bihar'ül-Envar, c. 84, s. 239.

Bu yüzden Peygamber ve Ehl-i Beyt ‹mamlar›, tambir huflu ve Allah'a yöneliflle namaz k›l›yorlard›. O mu-kaddes zatlar, farz namazlar›n yan› s›ra, sünnet na-mazlar›n› da sürekli yerine getiriyorlard›. Allah, Kuran-› Kerim'de Peygamber /s.a.a/'e gece namaz›n› k›lma-s›n› emrederek, flöyle buyurmufltur: "Gecenin bir k›s-m›nda uyanarak, sana mahsus bir nafile olmak üzerenamaz k›l. Umulur ki Allah, seni be¤enilen bir maka-ma ç›kar›r." 103

Yine insan, namaza, bir a¤›rl›k ve yük olarak de¤il,bir huzur kayna¤› olarak bakmal› ve kendini hem fikir,ham de eylem aç›s›ndan temiz tutarak, böyle bir duy-guya ulaflmaya çal›flmal›d›r.

Bak›n›z; Peygamber /s.a.a/, Ebuzer'e flöyle buyur-mufltur: " Ey Ebuzer! Allah, namaz› benim gözümünnuru k›lm›flt›r. Aç olana yeme¤i ve susam›fl birine su-yu sevdirdi¤i gibi, namaz› da bana sevdirmifltir. fiufarkla ki, aç olan kimse, yemek yiyince doyar ve susa-m›fl olan da, su içince susam›fll›¤› gider; ama ben na-mazdan asla doymam.

Ey Ebuzer! /Bilesin ki/, namazda oldu¤un sürece,saltanat sahibi Allah’›n kap›s›n› çalmaktas›n. Saltanatsahibinin kap›s›n› çalmaya devam eden için de, o ka-p› mutlaka aç›l›r." 104

Rabbim! Bizleri de, gerçekten namaz k›lanlardank›l!

102 - Bihar'ül-Envar, c. 84, s. 239.103 - ‹sra/79. 104 - Bihar'ül-Envar, c. 82. s. 233.

46

KUR'AN'DA NAMAZKur'an-› Kerim'de namaz kadar hiçbir ibadetin

önemsenmedi¤i apaç›kt›r. Gerçekten de, Kur'an-› Ke-rim'e k›saca bir göz atan hiçbir kimse, onda en fazlaüzerinde durulan ibadetin namaz oldu¤unu, inkâr ede-mez. K›sacas›, önceki bölümde Allah Resulü /s.a.a/ve Ehl-i Beyt imamlar›'ndan /a.s/ nakletti¤imiz hadis-lerde de gördü¤ümüz üzere, namaz, ‹slam dininin di-re¤i ve en fazla önem verdi¤i ibadettir. Bizim buradanamaz hakk›ndaki ayetlerin tamam›na yer vermemizimkâns›zd›r. Ancak örnek olsun diye, namazla ilgiliayetlerden baz›lar›n› zikretmekle yetinece¤iz.

Bildi¤imiz üzere, namaz›n Arapça karfl›l›¤›, "sa-lât"t›r. Salât kelimesi ve bu kelimeden üretilen çeflitlikipteki kelimeler, Kur'an'› Kerim'de birbirine yak›nmanalarla yüzü aflk›n ayette geçmektedir. Salât kavra-m› bu ayetlerin baz›lar›nda kesinlikle rahmet, ma¤fi-ret, dua ve niyaz anlamlar›n› ifade ederken, di¤er ba-z›lar›nda da, kesinlikle, bildi¤imiz namaz ibadetini ifa-de etmektedir. Afla¤›da zikredece¤imiz örnekler bunuaç›k olarak gözler önüne serecektir.

Allah Teala flöyle buyuruyor: "Allah ve melekleri,Peygambere salât etmektedirler. Ey iman edenler! Siz

47

de O'na salât edin ve O'na selam verin." 105 Bu ayet-ikerimede genifl zaman ve emir kipinde kullan›lan salâtkelimelerinden kesinlikle rahmet indirme ve dua etmeanlamlar› kastedilmifltir.

Yine, Allah Teala flöyle buyurmufltur: "...Onlara sa-lât /dua/ et. Muhakkak ki senin salât›n /duan/, onla-ra huzur ve sükûnet verir. fiüphesiz Allah ifliten ve bi-lendir." 106 Bu ayet-i kerimede de salât›n dua anlam›n-da kullan›ld›¤› aç›kt›r.

Yine, Cenab-› Hak flöyle buyurmufltur: "‹flte Rable-rinden salâvat ve rahmet hep onlarad›r. Do¤ru yolubulan da onlard›r." 107 Bu ayet-i kerimedeki salât keli-mesinden üretilen salâvat kelimesinin de af ve ma¤fi-ret anlam›na geldi¤i aç›kça gözler önündedir. Bunlar›nbenzeri di¤er ayetler de mevcuttur.

Ancak Kur'an-› Kerim'de salât kelimesi ve bu keli-meden türetilen di¤er kelimeler, daha çok bildi¤imizbedeni ibadet olan namaz manas›nda kullan›lm›flt›r.Bu, bizatihi ayetlerin kendilerinden de anlafl›ld›¤› gibi,Hz. Resul ve Ehl-i Beyt ‹mamlar›'n›n bu ayetlere getir-dikleri yorumlar da, ayn› do¤rultuda olmufltur. fiimdibu ayetlerden birkaç örnek verelim.

Allah Teala flöyle buyuruyor: "Sen de içlerinde bulu-nup onlara salât› ikame etti¤in /namaz› k›ld›rd›¤›n/ va-kit, onlardan bir bölük seninle beraber salâta /nama-za/ dursun, silahlar›n› da yanlar›na als›nlar. Secde et-tikten sonra bunlar arkan›za geçsinler, salât /namaz/

48

105 - Ahzab/56.106 - Tevbe/103.107 - Bakara/157.

k›lmayan öbür grup gelip seninle salâtlar›n› /namazla-r›n›/ -k›salt›lm›fl olarak- k›ls›nlar, korunmal›klar›n› ve si-lahlar›n› da yanlar›na als›nlar. Çünkü kâfirler sizin efl-yan›zdan ve silahlar›n›zdan gafil kald›¤›n›zda birdenüzerinize sald›rmay› arzularlar..." 108 Bu ayet-i kerime-de savafl esnas›nda salât›n /namaz›n/ nas›l k›l›naca¤›aç›klanmakta ve bildi¤imiz namaz kastedilmektedir.

Yine, Allah Teala flöyle buyurmufltur: "Salât› /na-maz›/ bitirdi¤iniz zaman, ayakta, oturarak ve yanlar›-n›z üzerine uzanarak, Allah'› zikredin. Güvene kavu-flunca da salât› ikame edin /tam olarak yerine geti-rin/. Çünkü salât /namaz/, müminlere vakitli olarakyaz›lm›flt›r /farz k›l›nm›flt›r/." 109 Görüldü¤ü üzere buayet-i kerimede de salât kelimesi, aç›kça namaz anla-m›nda kullan›lm›flt›r.

Kur'an-› Kerim'de namaz kadar hiçbir ibadetinönemsenmedi¤ine iflaret etmifltik. Gerçekten deKur'an-› Kerim'e k›saca bir göz atan hiçbir kimse, on-da en fazla üzerinde durulan ibadetin namaz oldu¤unuinkâr edemez.

Kur'an'da bir iki defa de¤il, defalarca her fleydenönce namaz k›lmaya emredilmifltir. Yine, Kur'an'danamaz k›lanlar ilahi övgüye mazhar olurken, namazk›lmayan kimseler fliddetle k›nanm›flt›r. Keza, namazk›lanlar için büyük ilahi mükâfatlar vaat edilirken, na-maz k›lmayanlar› büyük ilahi azab›n bekledi¤i aç›k birdille ortaya koyulmufltur. ‹laveten, Kur'an-› Kerim'denamaz ibadetinin bütün ilahi dinlerin ortak ibadeti ol-

49

108 - Nisa/102.109 - Nisa/103.

du¤u vurgulan›rken, bütün ilahi elçilerin en fazlaönemsedi¤i ibadetin de namaz oldu¤u, hatta onlar›nAllah Teala'dan kendilerini namaz k›lanlardan k›lmas›-n› diledikleri ve namaz k›lman›n bütün enbiyan›n ortakvasf› oldu¤u gözler önüne serilmifltir.

Allah Teala flöyle buyuruyor: "Salât› /namaz›/ ika-me edin /gerekti¤i gibi k›l›n/. Zekât› verin ve rükûedenlerle birlikte rükû edin." 110

Yine, flöyle buyurmufltur: "Namaz› k›l›n, O'ndan sa-k›n›n ve bilin ki, dönüflünüz O'nad›r." 111

Yine, flöyle buyurmufltur: "‹man eden kullar›ma deki: "‹çinde al›flverifl ve dostluk olmayan gün gelip çat-madan, namaz› dosdo¤ru k›ls›nlar ve kendilerine r›zkolarak verdi¤imiz fleylerden gizli ve aç›k olarak Allahyolunda harcas›nlar." 112

Yine, flöyle buyurmufltur: "Ey iman edenler! Rükûve secde edin, Rabbinize kulluk edin, hay›rlar iflleyinki, kurtulas›n›z. Öyleyse, namaz› dosdo¤ru k›l›n, zekâtverin ve Allah'a s›ms›k› sar›l›n. O, sizin sahibinizdir. Negüzel sahip ve ne güzel yard›mc›d›r O." 113

Yine, flöyle buyurmufltur: "Namaz› dosdo¤ru k›l›n,zekât verin ve Allah'›n Resulü'ne itaat edin ki; rahme-dilesiniz." 114

Yine, flöyle buyurmufltur: "Allah'a yönelin, O'ndansak›n›n, namaz› do¤ruca k›l›n ve müflriklerden olma-y›n." 115

50

110 - Bakara/43, 83, 110, Nisa/77, 103 vs.111 - En'am/72.112 - ‹brahim/31.113 - Hac/77, 78.114 - Nur/56.115 - Rum/31.

Yine, flöyle buyurmufltur: "Gerçekten Rabbin, se-nin gecenin üçte ikisinden az bir zamanda ve gece-nin yar›s›nda ve üçte birinde, seninle beraber olanbir grup ile beraber kalk›p namaz k›ld›¤›n› biliyor.Gece ve gündüzü takdir edip planlayan Allah't›r. Al-lah, sizin bu vakitlerde kalkmaya güç yetiremeyece-¤inizi biliyor. O, sizin tevbenizi kabul etti. Art›kKur'an'dan okuyabildi¤iniz kadar okuyun. Allah, siz-den hastalananlar›n olaca¤›n› ve ç›k›p yeryüzündeAllah'›n fazl›n› /r›zk›n›/ arayan baflkalar›n›n buluna-ca¤›n› ve di¤er baflkalar›n›n da ç›k›p Allah yolundacihad edece¤ini biliyor. Art›k size müyesser oldu¤ukadar Kur'an okuyun, namaz k›l›n, zekât verin, Allahiçin güzel bir flekilde borç verin ki; kendi lehinize tak-dim etti¤iniz her hayr› Allah kat›nda daha yararl› vemükâfatça daha büyük olarak bulacaks›n›z ve Al-lah'tan ba¤›fllanma dileyin, flüphesiz O, çok ba¤›flla-yan ve çok ac›yand›r." 116

Bütün peygamberlere gelen vahiyde namaza em-redildi¤ine, onlar›n da en fazla namaza ehemmiyetverdiklerine ve Allah'tan kendilerini namaz k›lanlar-dan k›lmas›n› dilediklerine iflaret etmifltik. Allah Te-ala bu hususta flöyle buyuruyor: "Onlar› /peygam-berleri/ emrimizle yol gösteren önderler k›ld›k. On-lara iyilikler yapman›n, namaz k›lman›n, zekât ver-menin yap›l›fl›n› vahyettik ve onlar Bize kulluk eden-lerdendiler." 117

Yine, Hz. ‹sa/a.s/'›n dilinden flöyle buyurmufltur:

51

116 - Müzemmil/20.117 - Enbiya/73.

"Ben Allah'›n kuluyum, bana kitap verdi, beni pey-gamber yapt›, nerede olursam olay›m beni mübarekk›ld› ve sa¤ oldu¤um müddetçe bana namaz ve zekât›emretti." 118

Yine, tevhid kahraman› Hz. ‹brahim /a.s/ o¤lu Hz.‹smail ve annesi Hacer'i Mekke çölünde yerlefltirinceAllah Teala'ya flöyle dua etmifltir: "Ey Rabbimiz! Benzürriyetimden bir k›sm›n›, ekinsiz bir vadide sayg›nolan evinin yan›nda iskân ettim. Rabbimiz! Onlar› is-kân ettim ki, namaz k›ls›nlar. ‹nsanlardan baz› gönül-leri, onlara yönelt ve onlar› baz› nimetlerle r›z›kland›rki flükretsinler." 119

Yine, o Hazret kendi ve zürriyeti hakk›nda flöyledua etmifltir: "Ey Rabbim! Beni namaz k›lan eyle, zür-riyetimden de. Ey Rabbimiz! Duam› kabul et." 120

Yine, Allah Teala Hz. ‹smail peygamber hakk›ndaflöyle buyurmufltur: "Kitapta ‹smail'i de an. O çok do¤-ru sözlü, peygamber ve resul idi. Ailesine namaz vezekât› emrederdi." 121

Yine, Allah Teala, halis kulu Hz. Lokman'›n o¤lunaolan vasiyetlerinde namaz k›lmaya da emretti¤ini flöy-le nakletmifltir: "Ey o¤ulcu¤um! Namaz› do¤ruca k›l,iyili¤e emret, kötülükten sak›nd›r. Bafl›na gelen musi-betlere karfl› dirençli ol ki, bütün bunlar önemli ifller-dir." 122

Yine, Allah Teala ‹srail o¤ullar› hakk›nda flöyle bu-

52

118 - Meryem/30, 31. 119 - ‹brahim/37120 - ‹brahim/40.121 - Meryem/54, 55.122 - Lokman/17.

yurmufltur: "Andolsun ki, Allah ‹srail o¤ullar›ndan sözald› ve biz onlardan on iki baflkan seçtik. Allah onlaradedi ki: "Ben sizinle beraberim. E¤er namaz k›lar, ze-kât verir, elçilerime inan›r, onlara destek olursan›z, Al-lah için güzel bir flekilde borç verirseniz, günahlar›n›z›sizden silece¤iz ve sizi altlar›ndan nehirler akan cen-netlere koyaca¤›z. Art›k bu sözleflmeden sonra sizdenkim küfre girerse, o do¤ru yoldan tamam›yla sapm›fldemektir." 123

Yine, Allah Teala kendilerine kitap verilen bütünümmetlere namaz› emretti¤ini flöyle aç›klam›flt›r:"Kendilerine kitap verilenler, ancak kesin delil ve hüc-cet onlara geldikten sonra ihtilafa düfltüler. Hâlbukionlara yaln›zca, halis olarak Allah'a kulluk etmeleri,namaz k›lmalar›, zekât vermeleri emredilmiflti. ‹fltedo¤ru din de budur." 124

Son elçisi olan Hz. Resul-ü Ekrem'e de namaz hu-susunda flöyle buyurmufltur: "Kitaptan sana vahyedile-ni oku ve namaz› do¤ruca k›l. Çünkü namaz, fahifl vei¤renç fleylerden al›koyar..." 125

Yine, o Hazret'e flöyle buyurmufltur: "Ailene nama-z› emret ve kendin de onda istikametli ol. Biz sendenr›zk istemiyoruz. Seni r›z›kland›ran biz'iz. Hay›rl› sonuçise takvan›nd›r." 126

Allah Teala'n›n namaz k›lanlar› övdü¤ünü ve onlaramükâfat vaat etti¤ini, namaz k›lmayanlar› ise fliddetlibir dille k›nad›¤›n› ve onlar için de azap vaat etti¤ini

53

123 - Maide/12124 - Beyyine/4.125 - Ankebut/45.126 - Tâhâ/132.

söylemifltik. Allah Teala bu hususta flöyle buyurmufl-tur: "fiüphesiz, iman edip iyi ifller yapanlar, namaz k›-lanlar ve zekât verenler için Rableri kat›nda mükâfat-lar› vard›r. Onlar için bir korku ve hüzün de olmaya-cakt›r." 127

Yine, flöyle buyurmufltur: "Onlar ki, namaz› do¤ru-ca k›larlar ve Allah'›n onlara verdi¤i r›zktan nafaka ve-rirler /Allah yolunda harcarlar/. ‹flte gerçekten müminolanlar onlard›r. Onlar için Rableri kat›nda dereceler,ba¤›fllanma ve güzel bir r›zk vard›r." 128

Yine, Cenab-› Hak flöyle buyurmufltur: "Mümin er-kekler ve mümin kad›nlar birbirlerinin dostu ve sahibi-dirler. ‹yili¤e emreder, kötülükten sak›nd›r›rlar, nama-z› do¤ruca k›larlar, zekât› verirler, Allah'a ve elçisineitaat ederler. ‹flte bunlara Allah rahmet edecektir. fiüp-hesiz Allah izzet ve hikmet sahibidir." 129

Yine, Allah Teala flöyle buyurmufltur: "Ve onlar ki,Rablerinin r›zas›n› kazanmak için sabrederler, namaz›do¤ruca k›larlar, gizli ve aç›kça Allah'›n onlara verdi¤ir›zktan Allah yolunda harcarlar ve kötülü¤ü iyilikle gi-derirler. ‹flte dünya yurdunun sonucu onlar›nd›r. On-lar, salih olan babalar›, eflleri ve çocuklar› ebedi kal›-nacak cennetlere girecekler. Melekler de her kap›danyanlar›na girer; "Sabretti¤inizden dolay› size selam ol-sun, dünya yurdunun sonucu ne güzeldir" derler." 130

Yine, Allah Teala flöyle buyurmufltur: "Bunlar, herfleyi yerli yerinde olan o kitab›n ayetleridir. ‹yilik ve gü-

54

127 - Bakara/277.128 - Enfâl/3, 4.129 - Tevbe/71.130 - R'ad/22, 23.

zellik yapanlar için, hidayet ve rahmettirler. Onlar ki,namaz› do¤ruca k›larlar, zekât› verirler ve ahiret haya-t›na gerçekten inan›rlar. ‹flte onlar, Rablerinden gelenhidayet üzeredirler ve as›l kurtulufla erenler de onlar-d›r." 131

Namaz k›lanlar için yap›lan bu övgü ve verilen bugüzel vaatlere karfl›, namaza ilgisiz olan ve namazdankaçanlar için ise, Kur'an-› Kerim'de a¤›r bir k›nama veazap vaadi oldu¤unu görmekteyiz.

Allah Teala flöyle buyuruyor: "Herkes kazand›¤›n-dan dolay› rehin kalacakt›r. Sa¤ ehli olanlar hariç. On-lar cennetlerde azg›n suçlulara soracaklar: "Sizi cehen-neme sokan nedir?" Onlar: "Biz namaz k›lanlardan ol-mad›k, miskinlere yemek yedirmedik, dalanlarla bera-ber bofl fleylere dald›k, mükâfat ve ceza gününü yalan-lad›k, nihayet ölüm ile bize yakin geldi" diyecekler."132

Yine, Cenab-› Hak flöyle buyurmufltur: "Hay›r, ruhköprücük kemiklerine dayan›nca, "yukar› çeken kim-dir" denilince, bunun temelli bir ayr›l›fl oldu¤unu anla-y›nca ve ayaklar birbirine dolafl›nca, iflte o gün sevki-yat Rabbinin huzuruna olacakt›r. Hay›r, o, ne hakk›do¤rulad›, ne de namaz k›ld›. Fakat yalanlad› ve arka-s›n› döndü. Sonra böbürlenerek ailesine gitti. Helakolas›n, helak! Yine helak olas›n helak!..." 133

Yine, Allah Teala flöyle buyurmufltur: "Fakat onlar-dan /peygamberlerden/ sonra yeni bir nesil geldi.

55

131 - Lokman/2, 3, 4.132 - Müddessir/38.ayetten 47.ayete kadar.133 - K›yamet/26.ayetten 35.ayete kadar.

Onlar namaz› zayi ettiler, flehvetlerine uydular. ‹flteonlar yak›nda kötü bir ceza ile karfl›laflacaklar." 134

Bunlar Kur'an'› Kerim'in namazla ilgili ayetlerindenbaz› örneklerdi. Görüldü¤ü üzere zikredilen ayetlerinhemen hemen tamam›nda bildi¤imiz namaz ibadetineemredilmifl ve bu ibadeti ihmal edenler ise en fliddetliflekilde k›nanm›flt›r.

Sonuç: Buraya kadar iflaret etti¤imiz bütün bu ayet ve ha-

dislerden görüldü ki namaz, ‹slam dininin dire¤idir.Namazs›z dindarl›k olamaz. Namazs›z Ehl-i Beyt mu-hipli¤i de olamaz.

Çünkü Ehl-i Beyt /a.s/ namaza verdi¤i önemi hiç-bir ibadete vermemifl ve hatta günde elli bir rekât na-maz k›lmay› Ehl-i Beyt muhipli¤inin en önemli niflane-si olarak tan›tm›flt›r.135

Bu, hakiki bir Ehl-i Beyt muhibbinin, bir gece vegündüzde on yedi rekât olan günlük farz namazlarailaveten, otuz dört rekât da nafile namaz› k›ld›¤›n› ifa-de etmektedir.

Yine, baflta Hz. Resul olmak üzere, Ehl-i Beyt‹mamlar›, namaza ehemmiyet vermeyen ve namaz›n›k›lmayan kimselere Ehl-i Beyt’in flefaatinin ulaflmaya-ca¤›n› aç›kça bildirmifllerdir.

56

134 - Meryem/59.135 - Bkz. Bihar'ül Envar, c.1 s. 291, El-Vesail, c. 3, s. 41, ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ buyur-

mufllard›r ki: "Bizim flialar›m›z; çirkefliklerden sak›nan ve çaba ehlidirler; vefa ehli veemin insanlard›rlar; züht ve ibadet ehlidirler; gece gündüz elli bir rekât namaz k›lanlar-d›rlar; geceleyin ibadet için uyak kal›p, gündüzün oruç tutanlard›rlar; mallar›n›n zekât›-n› verirler; Kâbe'ye hac yaparlar ve her türlü haramdan sak›n›rlar." .

O halde mutlak surette namaz k›l›nacakt›r. Bundanbir kaç›fl yolu yoktur. Bu, flüphe götürmeyen bir konu-dur.

Ancak sorun namaz›n nas›l k›l›naca¤› konusudur.Acaba her flah›s istedi¤i flekilde namaz k›labilir mi?

Aç›kt›r ki, bunun cevab› hay›rd›r. Çünkü namaz biribadettir. ‹badetin asl› Allah ve elçisi taraf›ndan belir-lendi¤i gibi, flekli de ancak onlar taraf›ndan aç›klana-bilir.

O halde biz namaz›m›z› ancak Hz. Resul /s.a.a/ vehak varisleri olan pak Ehl-i Beyt’inin /a.s/ k›ld›¤› veaç›klad›¤› flekilde k›labiliriz. Bunun d›fl›nda kalan flekil-ler ise bidat ve bat›l flekillerdir.

‹flte elinizdeki bu küçük kitap, özet nitelikli olsa da-hi, namaz›n, Allah Resulü ve Ehl-i Beyt'inden gelen k›-l›n›fl flekli, adap ve erkân›n› beyan etme¤i amaçlamak-tad›r.

Allah'›m! Ey en yüce ve en flefkatli Mevla! Bizi dos-do¤ru namaz k›lanlardan eyle!

"Rabbim! Beni namaz› hakk›nca ayakta tutan k›l vebenim soyumdan olan kimselerden de /namaz› hak-k›nca ayakta tutan kimseler olufltur/ ve duam› kabuleyle." /‹brahim /40 /

57

58

FARZ NAMAZLAR

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, mükellefe asaleten farz olannamazlar flunlard›r:

1- Günlük namazlar. Bu namazlara befl vakit namazlar da denir; ayr›ca

Cuma günleri ö¤le namaz› yerine k›l›nan, Cuma na-maz› da günlük namazlar›na dâhildir.

2- Ayet namaz›.3- Kâbe'nin farz tavaf namaz›.4- Cenaze namaz›. Asl›nda cenaze namaz›, s›rf bir duadan ibarettir ve

ona namaz denmesi mecaz› anlamdad›r. Bu yüzdende, di¤er namazlarda muteber olan, taharet gibi bir-çok flart, cenaze namaz›nda aranmamaktad›r.

Kitab›m›z›n sonunda çok k›sa da olsa cenaze nama-z›na iflaret edilecektir. Konuyla ilgili detaylar için ise,bu mevzua has olarak kaleme ald›¤›m›z: "Ehl-i BeytF›kh›nda Cenaze Hükümleri" isimli kitab›m›za müraca-at edilebilir.

Bu arada, Ehl-i Beyt f›kh›nda, baba ve annenin ka-zaya kalan namazlar›n›n, /özel bir vasiyet olmad›¤› ve-ya di¤er evlatlar› gibi herhangi bir kimse taraf›ndankarfl›l›ks›z olarak kaza edilmedi¤i takdirde/ kaza edil-

59

mesinin büyük o¤ul üzerine vacip oldu¤una hükmedil-mifltir. Bu namazlar› ya büyük o¤lun kendi kaza eder,ya da ücret karfl›l›¤› baflkas›na kaza ettirir.

Yine, nezredildi¤i takdirde, nezre vefa aç›s›ndan,asl›nda sünnet olan bir namaz›n k›l›nmas› vacip olur.

Ancak malumdur ki, bu ikisi, asaleten de¤il, ar›ziolarak insana vacip olmaktalar. Dolay›s›yla biz kitab›-m›zda onlar› farz namazlar listesine dâhil etmiyoruz.

Kitab›m›z›n ilerleyen bölümlerinde asaleten farzolan namazlar› teker teker ele al›p özet olarak ilgili hü-kümlerini aç›klamaya çal›flaca¤›z.

60

MÜSTEHAP NAMAZLAR

Nafile namazlar da denen, sünnet namazlar çokfazlad›r ve müminlerin ziynetidir. Onlar›n aras›ndangündelik nafile namazlar› ise, en önemlileri ve en çoktavsiye edilenleridir.

Gündelik nafile namazlar›, cuma günü d›fl›nda otuzdört rekâtt›r. Cuma günü ise, ö¤le ve ikindinin nafile-lerine, dört rekât daha ilave edilerek otuz sekiz rekâtaulafl›r. Buna göre, cuma günü d›fl›nda, günlük farz venafile namazlar›n rekât say›s›, elli bir rekâtt›r.

Hz. ‹mam sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur: "Farz ve nafile olan namazlar elli bir rekâtt›r. Ayak-

ta k›l›nan bir rekât yerine geçen, yats› namaz›ndansonra, ottuk yerde iki rekât olarak k›l›nan Vuteyre Na-maz› da, bunlardand›r.

Gündelik namazlardan farz olan›, on yedi, nafileolan› ise, otuz dört rekâtt›r."136

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/: "Bizim flialar›-m›z; çirkefliklerden sak›nan ve çaba ehlidirler; vefa veemanet ehlidirler; züht ve ibadet ehlidirler; gece gün-

61

136 - El-Vesail, c. 3, s. 32.

düz elli bir rekât namaz k›larlar; geceleyin ibadet içinuyak kal›p, gündüzün oruç tutarlar; mallar›n›n zekât›n›verirler; Kâbe'ye hac yaparlar ve her türlü haramdansak›n›rlar" 137 buyurarak; günde 51 rekât namaz k›l-may› Ehl-i Beyt fiias›'n›n özelliklerinden biri olaraksaym›flt›r ki, bunlar›n 17 rekât› günlük farz, 34 rekât›da günlük sünnet namazlard›r.

Ehl-i Beyt f›kh›nda, özel bir destur söz konusu de-¤ilse, sünnet namazlar, sabah namaz› gibi, ikifler rekâtolarak k›l›n›r.

Velhas›l, Ehl-i Beyt f›kh›na göre, sünnet namazlar›nönemlileri flunlard›r:

1- Sabah namaz›n›n nafilesi:‹ki rekâtt›r. Sabah namaz›ndan önce k›l›n›r.Vakti, sabah namaz›n›n fazilet vaktiyle s›n›rl›d›r.

Ama gece namaz› k›lan bir kimse, onu, gece namaz›-n›n hemen ard›ndan fecirden önce de k›labilir.

2- Ö¤le namaz›n›n nafilesi:Sekiz rekâtt›r. ‹kifler rekât halinde ö¤le namaz›ndan

önce k›l›n›r.Vakti, ö¤le vaktinin ilk bafl›ndan, insan›n gölgesi,

kendi boyunun yedide iki miktar›ca uzayana kadard›r.Bu vakte kadar k›l›nmam›flsa, art›k önce farz k›l›nmal›ve istenirse, farzdan sonra k›l›nabilir.

3- ‹kindi namaz›n›n nafilesi:Sekiz rekâtt›r. ‹kifler rekât halinde ikindi namaz›n-

dan önce k›l›n›r.Vakti, ö¤le namaz›n›n hemen ard›ndan bafllay›p,

insan›n gölgesi, kendi boyunun yedide dördü kadar

62

137 - Bihar'ül Envar, c. 82, s. 291, El-Vesail, c. 3, s. 41.

uzay›ncaya kadar devam eder. E¤er bu vakte kadar k›-l›nmam›flsa, art›k önce farz k›l›nmal› ve istenirse, farz-dan sonra k›l›nabilir.

4- Akflam namaz›n›n nafilesi:Dört rekâtt›r. Akflam namaz›ndan sonra ikifler rekât

halinde k›l›n›r. Vakti, akflam namaz›n›n k›l›nmas›ndan hemen son-

ra bafllay›p, bat› taraf›ndaki ufukta bulunan k›z›ll›k kay-boluncaya kadar devam eder.

5- Yats› namaz›n›n nafilesi /Vuteyre namaz›/: Bir rekât yerine geçen, iki rekâtt›r. Vuteyre nama-

z› niyetiyle ottuk yerde k›l›n›r. Vakti, yats› namaz›n›n k›l›nmas›ndan hemen sonra,

bafllay›p gece yar›s›na kadar devam eder.

Gece /Teheccüd / Namaz›:

Gece namaz› on bir rekâtt›r ve gece yar›s›ndan sa-bah namaz›na kadar olan zaman dilimi içerisinde k›l›-n›r. Gecenin son üçüncü diliminde k›l›nmas› ise, dahafaziletlidir.

Sekiz rekât›, iki rekât halinde gece nafilesi niyetiy-le, iki rekât› flef'i namaz› niyetiyle, bir rekât› da vitir na-maz› niyetiyle k›l›n›r.138

‹kifler rekât olarak k›l›nan nafile namazlar›n›n ikincirekât›n›n rükûundan önce ve keza ayakta tek rekât

63

138- Gece namaz› üzerinde önemle durulan sünnet namazlardand›r. Yüce Allah, bu hu-susta Peygamberine flöyle buyurmufltur: “Gecenin bir k›sm›nda, sana ait olarak onun-la /Kur'an'la/ teheccüd et, umulur ki Rabbin seni övülmüfl bir makama ulaflt›r›r.”/‹sra, 79/

Hz. ‹mam Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur: "Hiçbir güzel amel yoktur ki Kur'an'da o amel içingüzel bir mükafat zikredilmemifl olsun, ama gece namaz› müstesna. Bunun mükafat›-n›n belirtilmemesi ise, Allah kat›nda çok büyük bir öneme sahip oldu¤u içindir. Bu ne-denle flöyle buyrulmufltur. “Yanlar› yataklardan ayr›l›r./Namaza kalkarlar/ Rablerine kor-

olarak k›l›nan vitir namaz›n›n rükûundan önce kunuttutmak sünnettir.

Ayr›ca vitir namaz›n›n kunutunda yetmifl defa Al-lah'tan ma¤firet dilemek ve /Allah'›m filan› ba¤›fllafleklinde/ k›rk mümine af dilemek de, tekit edilen sün-netlerdendir.

Hz. ‹mam R›za /a.s/'dan gelen bir hadiste gündelikfarz ve sünnet namazlar›n tamam› yer alm›flt›r. Bu ha-diste ‹mam /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:

"Bilesin ki, Allah sana rahmetini indirsin; bir gün-düz ve gece zarf›nda Allah Teala'n›n farz k›ld›¤› vesünnet olan namazlar elli bir rekâtt›r. Bunlardan onyedisi farz, otuz dördü ise sünnettir. Ö¤le dört rekât,ikindi, dört rekât, akflam üç rekât, yats› dört rekât vesabah iki rekât. Bunlar hazarda olan farzlard›r.

Yolculukta ise, farz on bir rekâtt›r. Ö¤le iki rekât,ikindi iki rekât, akflam üç rekât, yats› iki rekât ve sa-bah iki rekât.

Hazarda sünnet olan namazlar ise, farz›n iki kat›d›r.Çünkü Allah Resulü flöyle buyurmufllard›r: "Rabbimbana toplam on yedi rekât namaz farz k›ld›. Ben isekendime, Ehl-i Beyt'ime ve izleyicilerime her bir rekâtfarz›n karfl›s›nda, iki rekât daha yükledim ki, bununlafarzlara ulaflabilen eksiklik ve kusur telafi edilsin.

Bunlar›n sekiz rekât›, ö¤le vaktinden sonra k›l›n›r.

64

karak ve ümitlenerek yalvar›rlar ve onlara verdi¤imiz r›zktan infak ederler. ‹flte böylele-ri için, yapt›klar›na karfl›l›k olarak nas›l bir mutluluk sakland›¤›n› kimse bilmez.” /Secde,16-17/

Yine o hazret flöyle buyurmufltur. “Müminin flerefi, gece namaz› k›lmas›; izzeti ise, halkayüzsuyunu dökmemesindedir.”

Yüce Allah bizleri de bu flerefe nail olanlardan k›ls›n.

Bu, Allah'a çokluca dönenlerin namaz›d›r. Sekiz rekâ-t›, ö¤le namaz›ndan sonra /ikindi namaz›ndan önce/k›l›n›r. Bu, huflu ehlinin namaz›d›r. Dört rekât›, akflamve yats› namaz›n›n aras›nda k›l›n›r. Bu, çokluca zikre-denlerin namaz›d›r. ‹ki rekât›, yats› namaz›ndan sonraottuk yerde k›l›n›p bir rekât hesap edilir. Bu, çoklucaflükredenlerin namaz›d›r. Sekiz rekât›, gece namaz›olarak k›l›n›r. Bu, Allah'tan çok korkanlar›n namaz›d›r.Üç rekât›, da vitir139 namaz›d›r. Bu, ra¤bet ehlinin na-maz›d›r. ‹ki rekât›, da fecir vakti k›l›n›r. Bu, çoklucahamd edenlerin namaz›d›r.

Seferdeki nafilelere gelince, dört rekât, akflam na-maz›ndan sonra k›l›n›r. ‹ki rekât, ottuk yerde yats›dansonra k›l›n›r. On üç rekât da, fecir nafilesiyle birliktegece nafilesidir ki, e¤er gece k›lmaya muvaffak olmaz-sa, gündüz veya gelecek gece, ya da gecenin evvelin-de kaza edebilir." 140

65

139 - ‹mam›n bu hadisinde vitir namaz› üç rekât olarak zikredilmifltir. Ama Ehl-i Beyt'ten,konu hakk›nda gelen di¤er hadisler de, nazara al›nd›¤›nda, asl›nda gece namaz›ndansonra k›l›nan bu üç rekât namaz›n iki rekât›n›n, flef'i niyetiyle bir rekât›n›n da vitirniyetiyle k›l›naca¤› daha çok kabul görmüfltür.

140 - Bihar'ül Envar, c. 82, s. 301.

66

NAMAZA HAZIRLIK

Namaz k›lan kimse, namaz›n›n do¤ru olmas› içinafla¤›da aç›klanan flartlar› yerine getirmekle yükümlü-dür. Bu flartlar flöyledir:

1- Taharet /Temizlik/2- Namaz k›l›nan elbise ile ilgili flartlar3- Namaz k›l›nan yer ile ilgili flartlar4- Namaz vakitleri5- K›ble Bunlar› s›ras›yla afla¤›da aç›klayaca¤›z:

Temizlik

Allah'a ibadet etmek için, özellikle de namaz ibade-ti için, kendimizi temizlemeliyiz.

Allah Teala flöyle buyurmufltur: "…Sizi temizlemek,fleytan›n pisli¤ini sizden gidermek, kalplerinizi birbiri-ne ba¤lamak ve ayaklar›n›za sebat vermek için üzeri-nize gökten su indiriyordu." 141

Yine flöyle buyurmufltur: "…Onda temizlenmeyi se-

67

141 - Enfal/11.

ven adamlar vard›r. Allah da çok temizlenenleri se-ver." 142

‹mam Ali /a.s/: "Temizlik iman›n yar›s›d›r" 143 bu-yurmufltur.

Allah Resulü /s.a.a/ ise flöyle buyurmufltur: "Na-maz›n anahtar› temizlik; bafllang›c› tekbir, sonu da se-lamd›r. Allah, temizli¤in olmad›¤› bir namaz› kabul et-mez." 144

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-tur: "Temizlik olmad›kça namaz olmaz." 145

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur:"Namaz, biri, temizlik; ikindicisi, rükû; üçüncüsü de,secde olmak üzere, üç bölümden oluflur." 146

Yine, ‹mam Ali /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Güzelbir flekilde temizlenip mescide giden kimse, dünyasohbetine dalmad›kça, namazda say›l›r." 147

Yine, Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r:"K›yamet günü Allah, di¤er ümmetler içerisinden be-nim ümmetimi, ald›klar› abdest sonucu, parlak yüzlüolarak mahflere getirecektir." 148

Temizlik, ikisi asil; biri de bedel olmak üzere, üçyolla olur. Asil olanlar, abdest ve gusüldür; bedel olanise teyemmümdür. fiimdi bunlar› özet olarak açal›m.

68

142 - Tevbe/108.143 - Bihar'ül Envar, c. 80, s. 237, Allah Resulünden ise: "Abdest iman›n yar›s›d›r" fleklin-

de rivayet edilmifltir. /Ayn› kaynak, s. 238/ Allah Resulü /s.a.a/ ve ‹mam Ali /a.s/'›n bubuyruklar›nda yer alan iman kelimesinden namaz kastedilmifl olabilir. Nitekim AllahTeala'n›n: "Allah sizin iman›n›z› zayi edecek de¤ildir" /Bakara, 143/ buyru¤unda imankelimesinden namaz kastedilmifltir.

144 - Bihar'ül Envar, c. 80, s. 236, 316.145 - El-Vesail, c. 1, s. 256, 258, Bihar'ül Envar, c. 80, s. 238.146 - El-Vesail, fiia c. 1, s. 257. 147 - Bihar'ül Envar, c. 80, s. 237.148 - Bihar'ül Envar, c. 80, s. 237.

ABDEST

Cenab› Hak Kur'an-› Kerim'de flöyle buyurmufltur:"Ey iman edenler, namaza durmak istedi¤iniz za-

man, yüzlerinizi ve dirseklerle beraber ellerinizi y›ka-y›n; bafl›n›z›n bir k›sm›n› ve mafsallara kadar ayaklar›-n›z›n bir k›sm›n› meshedin." 1

Hz. ‹mam R›za /a.s/ abdestin hikmeti hususundaflöyle buyurmufltur: "fiu nedenle abdest almayla /na-maza/ bafllama emri verilmifltir ki kul, mutlak ege-menlik sahibi Yüce Allah'›n huzurunda durup münacatetti¤i esnada temiz olsun ve kirlilik ve pislikten pak ol-du¤u bir halde O'nun emrini yerine getirsin.

‹laveten; abdest almak, insandan tembellik, halsizlikve uyufluklu¤u giderir ve insana, Hakk'›n huzurundadurmak için gerekli kalp temizli¤ini sa¤lar." 2

Allah Resulü ise flöyle buyurmufltur: "Kul, abdest al-mak kast›yla yüzünü y›kay›nca yüzünün günahlar› dö-külür; ellerini dirseklerle beraber y›kay›nca elleriningünahlar› dökülür; bafl›n› meshedince bafl›n›n günah-

69

1 - Maide/6.2 - El-Vesail, c.1, s. 257.

lar› dökülür ve aya¤›na meshedince de ayaklar›n›n gü-nahlar› dökülür.

Ve abdestine bafllarken "Besmele" çekerse, bütünazalar› günahlardan temizlenir.

Ve abdestinin sonunda "Kusurlardan münezzehsinAllah'›m ve bütün övgüler sana mahsustur. fiahadetederim ki, senden baflka ilah yoktur; senden ma¤firetdiler, sana tevbe ederim. Ve flahadet ederim ki, Mu-hammed, senin kulun ve resulündür. Ve flahadet ede-rim ki, Ali, senin velin ve peygamberden sonra halkaras›ndaki halifendir. Onun halifeleri de, senin halife-lerin; vasileri de, senin vasilerindir" söylerse, günahla-r› yapraklar›n a¤açtan döküldü¤ü gibi dökülür.

Ayr›ca Yüce Allah, onun abdestinin her bir damla-s›ndan, Allah'› tespih ve takdis eden, Allah'› birleyipululayan ve Muhammed ve Al-i Muhammed'e salâteden bir melek yarat›r; bütün bunlar›n sevab›n› da ab-dest alana yazar. 3

Yine, Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r:"Abdest alan kimse, suya ilk dokunmas›nda fleytan on-dan uzaklafl›r; a¤z›na su al›p çalkalad›¤›nda Allah,onun kalbini ve dilini hikmetle nurland›r›r; burnuna suald›¤›nda Allah, ona cehennem ateflinden güvence ve-rir ve ona cennet kokusunu bahfleder. Yüzünü y›kad›-¤›nda Allah, baz› yüzlerin beyazlafl›p baz›lar›n›n da si-yahlaflt›¤› gün, onun yüzünü beyaz k›lar; kollar›n› y›ka-d›¤›nda Allah, ona cehennem atefli kelepçelerini ha-ram k›lar; bafl›na meshetti¤inde Allah, onun günahla-r›n› siler; ayaklar›na meshetti¤inde Allah, ayaklar›n

70

3 - Bihar'ül Envar, c. 80, s.316

sürtüfltü¤ü günde ona S›rat Köprüsü'nden geçme bel-gesi ata eder." 4

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Temizlenmeye ve abdest almaya karar verdi¤in za-man, Allah'›n rahmetine gider gibi, suya do¤ru hare-ket et. Çünkü Allah Teala suyu, kendine yak›nl›¤›n vemünacat›n›n anahtar› k›lm›fl; huzuruna varma deliliseçmifltir. Nas›l ki, Allah'›n rahmeti, kullar›n günahla-r›n› y›kay›p temizliyorsa, su da, zahiri kirlilikleri öylecey›kay›p temizler; sudan baflkas› bunu yapamaz. AllahTeala: "…Rahmetinden önce müjdeleyici olarak rüz-gârlar› gönderen O'dur. Ve gökten suyu temizleyiciolarak biz indirdik" 5 buyurmufltur.

Yine, "Biz her fleyi, su arac›l›¤›yla diri k›ld›k" 6 bu-yurmufltur. Nas›l ki, dünya nimetlerinden her fleyi suarac›l›¤›yla diri k›lm›flsa, böylece kendi faz›l ve ihsan›y-la kalplerin dirili¤ini de itaat etmede karar k›lm›flt›r.

Yine, suyun safl›¤›, letafeti, temizleyicili¤i, bereketi,her fleyle olan ince kar›fl›m› ve her fleydeki varl›¤› hu-susunda düflün.

Onu, Allah Teala'n›n sana temizlemesini emretti¤iazalar›n temizli¤inde kullan.

Bununla ilgili adap, farz ve sünnetlere riayet et.Çünkü bunlar›n her birinin alt›nda çok faydalar yat-maktad›r. E¤er sen onu, gereken sayg›s›yla kullan›r-san, yak›nda onun fayda çeflmeleri senin için ortayaç›kar.

71

4 - El-Vesail, c. 1, s. 278.5 - Furkan/ 48.6 - Enbiye/30

Sonra Allah'›n kullar›yla, suyun nesnelerde, her fle-yin hakk›n› eda etti¤i halde, onlar›n hakikatinde birbozgunluk meydana getirmeden olan kar›fl›m› gibi,muafleret et. Bu hususta Allah Resulü'nün flu sözünüdikkate al ki, buyurmufllard›r: "Has müminin örne¤i,su örne¤i gibidir."

Yine, bütün ibadet ve itaatlerinde Allah'la olan sa-mimiyet, duruluk ve hulusun, suyun Allah Teala'n›ngökten indirdi¤i andaki duruluk ve safl›¤› gibi olsun ki,Allah onu çok temizleyici olarak adland›rm›flt›r.

Yine, Azalar›n› suyla temizledi¤in anda, kalbini detakva ve yakinle temizle." 7

Abdest Nas›l Al›n›r?

Allah Teala Kur'an-› Kerim'de abdestin nas›l al›na-ca¤› hususunda flöyle buyuruyor: "Ey iman edenler,namaza durmak istedi¤iniz zaman, yüzlerinizi ve dir-seklerle beraber ellerinizi y›kay›n; bafl›n›z›n bir k›sm›n›ve mafsallara kadar ayaklar›n›z›n bir k›sm›n› meshe-din." 8

Ehl-i Beyt f›kh›nda abdest, sadece bir zahiri temiz-lik de¤il; bir ibadettir. Dolay›s›yla abdest almak isteyenkimse, di¤er ibadet türlerinde oldu¤u gibi, ilk baflta buifle niyet etmelidir. Yani; onu, s›rf Allah'›n r›zas› için veO'nun emrini yerine getirme maksad›yla yapmal›; gös-terifl, riya ve serinlemek gibi, ibadetin bat›l olmas›nayol açan dünyevi amaçlardan kendini ar›nd›rmal›d›r.

Bu esas gere¤ince, Ehl-i Beyt f›kh›nda; Allah'a ita-

72

7 - Bihar'ül Envar, c. 77, s. 339. Misbah'üfl fieriat, 10. bölüm.8 - Maide/6.

at edip emrini yerine getirmek niyetiyle abdeste baflla-n›r ve ilk önce eller bileklere kadar y›kan›r. Ancak ab-deste bafllarken ilk baflta elleri bileklere kadar y›kamakabdestin bir parças› ve farz› de¤il; Hz. Peygamber vemasum imamlar›n sünnetidir.9

73

9 - Abdeste bafllarken elleri bileklere kadar üç kere y›kamak, daha sonra a¤za ve burunaüç kere su vererek, temizlenmek, Peygamber ve Ehl-i Beyt'›n /a.s/ sünnetidir.

Abdestten önce sünnet gere¤i eller y›kan›r

74

Sonra sa¤ elle, yüzün dikine saç bitiminden çenenin alt›nakadar ve enine elin baflparma¤›yla orta parma¤› aras›nda ka-

lan bölümü, yukar›dan afla¤› do¤ru y›kan›r.

Bu arada yüzü y›karken suyu, yüzün derisini kapat-mayacak kadar seyrek olan sakal›n alt›na ulaflt›rmakgerekirken, s›k oluflundan dolay› deriyi göstermeyensakal›n ise, sadece üzerini y›kamak yeterli olup, suyusakal›n alt›na iflletmek gerekmez.

Zürare diyor; Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/'a:"Abdestte yüzün y›kanmas› gereken bölümünü banabildirir misiniz?" dedim. ‹mam /a.s/ flöyle buyurdular:"Allah'›n, abdest al›rken yüzden y›kanmas›n› emretti¤i,kimsenin art›rma veya eksiltme hakk›n›n bulunmad›¤›,art›r›rsa, sevap alamayaca¤› eksiltirse, günah ifllemiflsay›laca¤› bölüm, bafl tüylerinin bitiminden çeneye ka-dar, elin baflparma¤›yla orta parma¤› aras›nda kalanbölümüdür. Yüz yuvarla¤›n›n bu iki parmak aras›ndakalan bölümü yüzden say›l›r. Bunun d›fl›nda kalan k›-s›m yüzden say›lmaz." Rivayeti nakleden zat diyor;ben ‹mam'a: "fiakak yüzden de¤il midir?" dedim.‹mam: "Hay›r, de¤ildir" buyurdular." 10

75

10 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 27, El-Vesail, c. 1, s. 284.

76

Sonra sa¤ el, abdest ayetinde belirtildi¤i gibi, dirsekten

parmak uçlar›na kadar yukar›dan afla¤› do¤ru y›kan›r.

77

Sonra sol el, ayn› flekilde dirsekten parmak uçlar›na do¤ru y›kan›r.

78

Sonra, sa¤ elin ›slakl›¤›yla bafl›n ön k›sm› meshedilir. Yani eliniç bölümü bafl›n ön k›sm›na b›rak›larak afla¤› do¤ru çekilir.

79

11 Ayak sabit tutularak ›slak el ayak parmak uçlar›ndan ayak bile¤ine kadar çekilir.

Sonra sa¤ elin ›slakl›¤›yla sa¤ ayak, parmak uçlar›ndan ayak bile¤ine kadar meshedilir.11

80

Daha sonra sol elin ›slakl›¤›yla sol ayak, parmak uçlar›ndan ayak bile¤ine kadar meshedilir.

81

Bafl›n, aln›n üstünde yer alan dörtte birlik k›sm›,mesh yeridir. Bu k›sm›n her hangi bir bölümünün ar-zu edilen miktarda meshedilmesi yeterlidir

Bafl›n meshinin deri üzerine olmas› gerekmez. Öntaraf›ndaki saçlar›n meshedilmesi yeterlidir.

Fakat bafl›n ön taraf›nda bulunan saçlar, tarand›¤›zaman yüze dökülecek veya bafl›n di¤er taraflar›naulaflacak kadar uzun olursa, ya saçlar›n dip k›sm›nameshetmeli ya da saçlar aralanarak bafl›n derisinemeshedilmelidir.

Yüze dökülen veya ister bafl›n ön k›s›nma ait ol-sun, ister baflka yerine, uzunlu¤undan katlanarak ba-fl›n önünde toplanan saçlara yap›lan mesh bat›ld›r.

Yukar›da da belirtti¤imiz gibi, Ehl-i Beyt f›kh›nda,bafl› ve ayaklar› meshederken, abdest suyundan eldekalan ›slakl›kla bafl ve ayak meshedilir; meshetmekiçin ele ayr›ca su al›nmaz. Aksi takdirde abdest bat›lolur.

Hatta afl›r› s›cak ve benzeri bir nedenle, elin içi ku-rur ve meshe yetecek ›slakl›k kalmazsa; elin içini,kafllar, kirpikler ve sakal gibi di¤er abdest uzuvlar›ndakalabilen ›sl›kl›¤a sürüp ›slatarak ilgili uzuv mesh edil-melidir. Bunun için abdest d›fl› bir suyla eli ›slatmakolmaz.

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›nda bafl ve ayaklar›n meshi,afl›r› so¤uk veya can korkusu gibi, zaruret halleri ha-riç, bafl›n ve ayaklar›n bizzat kendine yap›lmal›d›r.Dolay›s›yla bafla veya aya¤a giyilen, flapka ve mestgibi, bir giysi üzerinden yap›lan mesh geçersizdir.

‹mam R›za /a.s/, Abbasi halifelerinden Memun'aabdest hususunda yazd›¤› bir mektubunda flöyle bu-yurmufltur: "Sonra abdest, Allah Teala'n›n emretti¤igibi, yüzün ve kollar›n dirseklerle birlikte bir defa y›-kanmas›; bafl›n ve ayaklar›n da bir defa meshedilme-sinden ibarettir. Kim, aya¤a giyilen meste mesheder-se, Allah ve Resulüne muhalefet etmifl; farz›n› ve ki-tab›n› terk etmifltir." 12

‹mam Ali /a.s/ ise, kendisine; meste meshetme-nin caiz olup olmad›¤›n› soran birine: "Ey adam, Al-lah, insanlar› temizlenmeye /abdest almaya/ emret-mifl ve onu uzuvlara bölmüfltür. Ondan bir pay yüze,bir pay kollara, bir pay bafla, di¤er bir pay da ayakla-ra ay›rm›flt›r. E¤er senin mestlerin bu uzuvlardan iseonlara meshet" yan›t›n› vermifltir." 13

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›nda, ensenin ve kulaklar›n içve d›fl›n›n meshedilmesi de, abdestin sünnetlerindende¤ildir.

Keza, Ehl-i Beyt f›kh›nda, ister bafl›n, ister ayakla-r›n meshi olsun, en aç›s›ndan belli bir miktar›n mes-hedilmesi flart de¤ildir; meshedilecek uzuv, tek birparmakla bile meshedilirse, yeterlidir. Ama elin içk›sm›n›n tamam›yla veya elin üç parma¤›yla meshe-dilmesi, daha iyidir.

Uzunluk aç›s›ndan ise, aya¤›n meshinin, abdestayetinde belirlendi¤i gibi, ayak bileklerine kadar ol-mas› gerekirken; bafl›n meshinde belli bir uzunluk

82

12 - Bihar'ül Envar, c. 80, s. 262.13 - Bihar'ül Envar, c. 80, s. 285.

kayd› yoktur; ama bir parmak uzunlu¤unda olmas›evlad›r.

Mesh ederken el, bafl ve ayaklar›n üzerine çekil-melidir; el sabit tutularak, bafl ve ayaklar ele çekilirse,abdest bat›l olur. Ama el çekilirken, bafl veya ayakla-r›n birazc›k hareket etmesinin sak›ncas› yoktur.

Bafl ve ayaklar›n mesh edilecek yerleri kuru olma-l›; eldeki suyun tesir etmeyece¤i kadar ›slak olmalar›,meshi bat›l eder.

Ayr›ca abdest al›rken, yüz ve kollar›n birinci defay›kanmas›, abdestin farz›; ikincisi, sünneti; üçüncüsüise, Ehl-i Beyt f›kh›nda bidat say›l›r ve hatta abdestinbat›l olmas›na sebep olur.

Yine, abdest al›rken, yüz ve kollardan y›kanmas›farz olan miktar›n y›kand›¤›na yakin edebilmek için,bir miktar da belirtilen miktar›n etraf›ndan y›kanma-l›d›r.

‹mam Musa Kaz›m /a.s/ Ali bin Yaktin ismindekiyaran›na abdest hususunda yazd›¤› mektupta: "Ab-dest al›rken, yüzünü birinci defa farz olarak, ikinci de-fa da sünnet olarak y›ka; ellerini de dirseklerden iti-baren ayn› flekilde y›ka; bafl›n›n önünü ve ayaklar›n›nüstünü de, abdestinden elinde kalan ›slakl›kla mes-het" buyurmufllard›r.14

Hz. ‹mam Ali /a.s/, Muhammed bin Ebu Bekir'iM›s›r'a vali tayin etti¤inde ona hitaben yazd›¤› ahitna-mesinde flöyle buyurmufltur: "Abdestine dikkat et; zi-

83

14 - Bihar'ül Envar, c. 80, s. 271.

ra abdest namaz›n kemalindendir. Üç defa, a¤z›na,üç defa burnuna su al, sonra yüzünü; sonra sa¤ elini,daha sonra sol elini dirseklerden el parmaklar› ucunakadar y›ka; sonra da bafl›n› ve ayaklar›n› meshet.Çünkü ben Allah Resulünün böyle abdest ald›¤›n›gördüm ve bil ki, abdest iman›n yar›s›d›r." 15

Zürare diyor; ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/'danAllah Resulünün nas›l abdest ald›¤›n› sorduk. Bununüzerine ‹mam /a.s/ teflt içerisinde kendisine su geti-rilmesini emretti. Su getirilince, ilk önce sa¤ elini su-ya dald›rd›; bir avuç su alarak yüzüne döktü ve yüzü-nü y›kad›.

Sonra, sol elini suya dald›rd›; bir avuç su alarak,sa¤ eline dirsekten afla¤› do¤ru dökerek el parmakla-r›na kadar y›kad› ve suyu yukar›ya dirse¤e do¤ru çe-virmedi.

Sonra, sa¤ elini suya dald›rd› ve bir avuç su alaraksol elinin üzerine dirsekten afla¤› do¤ru dökerek, onuda sa¤ eldeki gibi y›kad›.

Sonra, sa¤ elindeki ›slakl›kla bafl›n› ve daha sonrada sa¤ elin geri kalan ›slakl›¤›yla sa¤ aya¤›n›, sol elin›slakl›¤›yla da sol aya¤›n› meshetti ve mesh için elineayr›ca baflka su almad›. 16

Yine, Zürare baflka bir rivayetinde diyor ki; ‹mamMuhammed Bak›r /a.s/ bize: "Allah Resulü'nün nas›labdest ald›¤›n› size göstereyim mi?" diye buyurdu.Biz: "Evet, göster" deyince; içinde su bulunan bir tefltistedi.

84

15 - Bihar'ül Envar, c. 80, s. 366, El-Vesail, c. 1, s. 279.16 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 26, Bihar'ül Envar, c. 80, s. 274.

Sonra, kolundan elbisesini yukar› s›y›rarak; sa¤ eli-ni suya dald›rd› ve: "El pak oldu¤u takdirde böyle ya-p›l›r" dedi ve "bismillah" diyerek bir avuç su al›p aln›n-dan afla¤› do¤ru döktü ve eliyle aln›n› ve yüzünü birdefa s›vazlayarak suyun sakal›n›n ucuna kadar akma-s›n› sa¤lad›.

Sonra, sol elini suya dald›rd›; bir avuç dolusu sualarak, sa¤ dirseklerinden afla¤› do¤ru döktü ve eliy-le kolunu s›vazlayarak suyun parmak uçlar›na kadarakmas›n› sa¤lad›.

Sonra, sa¤ elini suya dald›rd› ve ald›¤› suyu sol ko-lu dirse¤i üzerinden döktü ve su parmaklar uçundanak›ncaya kadar kolunu s›vazlad›.

Sonra da, sa¤ ve sol ellerinde kalan ›slakl›kla bafl›-n›n ön k›sm›n›, sa¤ ve sol ayaklar›n›n üzerini meshet-ti." 17

Keza, Abdurrahman bin Kesir diyor; bir gün Hz.Ali /a.s/ ile birlikte oturuyorduk. Hazretin o¤lu Mu-hammed-i Hanefiyye de oradayd›. Bu arada ‹mam,Muhammed-i Hanefiyye'ye abdest almas› için su ge-tirmesini emretti. Su getirilince, hazret sa¤ eliyle sualarak her iki elini y›kad› ve bunu yaparken de; "Bis-millah, övgü suyu pis de¤il de temizleyici k›lan Allah'amahsustur" dedi.

Sonra, a¤z›na su ald› ve "Allah'›m Sana kavufltu-¤um gün delilimi bana ö¤ret ve dilimi seni anmayasal›ver" dedi.

Sonra, burnuna su alarak; "Allah'›m, cennet koku-

85

17 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 25.

sunu bana haram k›lma ve beni onun güzel kokusu-nu tadanlardan k›l" dedi.

Sonra, yüzünü y›kad› ve yüzünü y›karken; "Al-lah'›m, yüzlerin siyahlaflt›¤› günde benim yüzümü akk›l ve yüzlerin beyazlaflt›¤› günde de benim yüzümüsiyahlaflt›rma" dedi.

Sonra, sa¤ kolunu y›kamaya bafllad› ve sa¤ elini y›-karken de; "Allah'›m, benim amel defterimi sa¤ eli-me, cennette ebedi kal›fl belgemi de sol elime ver vebeni kolay bir hesapla hesaba çek" dedi.

Sonra, sol kolunu y›kad› ve bu esnada; "Allah'›m,amel defterimi ne sol elimden, ne de arka taraf›mdanbana verme; ellerimi boynuma da ba¤lama ve cehen-nemin atefl parçalar›ndan da sana s›¤›n›r›m" dedi.

Sonra, bafl›n› meshetti ve bunu yaparken de; "Al-lah'›m, rahmetin, bereketin ve aff›nla beni kuflat" de-di.

Sonra, sa¤ aya¤›n› meshetmeye bafllad› ve bu s›ra-da; "Allah'›m, ayaklar›n kayd›¤› günde benim aya¤›m›S›rat üzerinde sabit k›l ve yürüyüfllerimi senin r›zan›kazand›racak yolda olmas›n› sa¤la; ey rahmet eden-lerin en merhametlisi" dedi.

Sonra, sol aya¤›n› da meshetti ve onu mesheder-ken de ayn› duay› okudu.

Sonra da, bafl›n› kald›r›p Muhammed-i Hanefiy-ye'ye bakarak buyurdu ki: "Ey Muhammed, kim be-nim abdest ald›¤›m flekilde abdest al›r ve benim oku-du¤um dualar› okursa, Allah onun abdest suyununher bir damlas›ndan bir melek yarat›r ve onlar k›ya-

86

mete kadar Allah'› takdis ve tespih edip ulularlar; bu-nun sevab› da abdest alana yaz›l›r." 18

Yine, ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ abdest hususundaflöyle buyurmufllard›r: "Abdest ald›¤›n s›rada bafl›nameshetmeyi unutur ve aya¤›n› meshettikten sonrahat›rlarsan, e¤er henüz elinin ›slakl›¤› devam ediyor-sa, onunla önce bafl›n› sonra da ayaklar›n› yenidenmeshetmelisin. Ama e¤er abdestinin ›slakl›¤›ndanelinde bir fley kalmam›flsa, sakal›nda kalan ›slakl›ktanelinle al›r ve onunla bafl›n› ve aya¤›n› meshedersin.E¤er sakal›n yok ise, kafllar›nda ve göz kenarlar›ndakalan ›slakl›ktan al›r ve onunla bafl›n› ve ayaklar›n›meshedersin. Ama e¤er asla abdest ›slakl›¤› kalma-m›flsa, abdestini yeni bafltan almal›s›n." 19

Bu anlatt›klar›m›z, "tertibi" denen abdest alma usu-lü idi. Ehl-i Beyt f›kh›nda; "irtimasi" /yüzü ve kollar›suya dald›rma/ denen flekliyle de abdest almak caiz-dir.

‹rtimasî abdest, abdest al›rken y›kanmas› icapeden yüz ve kollar›n, abdest niyetiyle suya dald›rmakveya suya dald›rd›ktan sonra abdest niyetiyle sudanç›karmak süratiyle y›kanmas›na denir.

‹rtimasî abdestte de, yüz ve kollar›n yukar›dan afla-¤›ya do¤ru y›kanmas› icap eder. Buna göre, yüz vekollar› suya dald›r›rken abdest niyeti eden kimse, yü-zünü, al›n taraf›ndan, ellerini de dirsek taraf›ndan su-ya dald›r›lmal›; sudan ç›kar›rken abdest niyeti eden

87

18 - Bihar'ül Envar, c. 80, s. 319, El-Vesail, c. 1, s. 282.19 - El-Vesail, c. 1, s. 288.

kimse de, yüzünü, al›n taraf›ndan; ellerini ise dirsektaraf›ndan sudan ç›karmal›d›r.

Bundan maksat, bu uzuvlar›n yukar›dan afla¤›yado¤ru y›kanmalar›n›n sa¤lanmas› ve abdest suyunund›fl›ndaki bir suyla meshetmenin önlenmesidir.

Azalardan baz›s›n›, irtimasî; baz›s›n› da tertibi flek-linde y›kayarak abdest alman›n da bir sak›ncas› yok-tur.

Abdest Al›n›rken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Ehl-i Beyt f›kh›nda abdestin sahih olmas› için, afla-¤›da zikredilen flartlara riayet edilmesi gerekir; aksihalde al›nan abdest geçerli say›lmaz.

1- Önce de iflaret edildi¤i üzere, Ehl-i Beyt f›kh›n-da abdest, bir ibadettir. Dolay›s›yla, s›rf Allah r›zas› veO'nun emrine riayet etmek amac›yla al›nmal›; serin-lemek, zahiri temizli¤i sa¤lamak veya gösterifl gibi,baflka bir amaç söz konusu olmamal›d›r; aksi takdir-de abdest geçerli say›lmaz.

2- Abdest al›nan su pak olmal›d›r.

3- Abdest al›nan su saf olmal›d›r; yani baflka birmaddeyle kar›flarak duru su durumundan ç›kmamal›veya meyve suyu gibi baflka s›v›lardan olmamal›d›r.

4- Abdest al›nan su gasp edilmifl olmamal›d›r.Gasp edilen suyla al›nan abdest, su sahibi daha son-ra r›za gösterse bile, geçerli de¤ildir.

5- Abdest al›rken kullan›lan, ibrik ve tas gibi araç-lar›n ve keza abdestin al›nd›¤› yerin de gasp edilmifl

88

olmamas› gerekir; aksi takdirde al›nan abdest geçerlide¤ildir.

6- Abdest almada kullan›lan ibrik ve tas gibi araç-lar›n alt›n veya gümüflten imal edilen ibrik ve tas ol-mamal›d›r.

7- Abdest uzuvlar› pak olmal›d›r. Yani abdest al›-n›rken y›kanmas› ve meshedilmesi gereken uzuvlar,abdest almaya bafllamadan pak olmal› ve e¤er pakde¤ilse, abdestten önce y›kanarak temizlenmelidir. 20

8- Namaz k›lmak için abdest al›n›yorsa, vakit; ab-dest al›p namaz k›lmaya yetecek kadar olmal›d›r. Va-kit yeterli de¤ilse, abdest görevi, bedeli olan teyem-müm yapmaya dönüflür.

9- ‹nsan›n bizzat kendisi abdest almal›d›r. Bu flart,buna gücü yetenler içindir; hastal›k ve benzeri neden-lerle kendisi abdest alamayan kimse, baflkas›ndanyard›m alabilir.

10- Abdest fiilleri pefl pefle ve ara verilmeksizin ya-p›lmal›d›r. Dolay›s›yla örne¤in, abdest niyetiyle yüzü-nü y›kad›ktan sonra, bir süre bekler ve daha sonrakolunu y›kamaya bafllarsa, bu abdesti geçerli de¤ildirve abdest almaya ilk bafltan bafllamal›d›r.

11- Abdestte s›ra gözetilmelidir. Yani, abdest fiil-leri s›ras›na göre yap›larak; aç›kland›¤› flekilde, önceyüz, sonra sa¤ kol, sonra sol kol y›kanmal›; sonrabafl, sonra sa¤ ayak ve sonra da sol ayak meshedil-

89

20 - Necis, temiz ve pak›n karfl›t›d›r. Taharetin flart oldu¤u fleylerde insan necisten sak›n-mal›d›r. Necis olan fleyler flunlard›r:

melidir; bu s›ralamada bir de¤ifliklik yap›l›rsa, abdestgeçerli de¤ildir.

12- Yüz ve kollar, y›kamada normal oldu¤u flekliy-le, yukar›dan afla¤›ya do¤ru y›kanmal›d›r. E¤er kollar,Sünnilerin yapt›¤› gibi, afla¤›dan yukar›ya do¤ru y›ka-n›rsa, Ehl-i Beyt f›kh›na göre abdest geçersiz olur.

13- Su kullanman›n, hastal›k ve benzeri nedenler-den dolay› insan için sak›ncas› olmamal›; aksi takdir-de görev, abdestin bedeli olan teyemmüm yapmayadönüflür.

14- Abdest uzuvlar›nda, suyun uzuvlar›n kendisineulaflmas›n› engelleyecek herhangi bir engel bulunma-mal›d›r.

Abdestin Sünnet Ve Mekruhlar›

Ehl-i Beyt f›kh›nda, afla¤›da s›ralayaca¤›m›z husus-lara abdest al›rken riayet etmek sünnettir.

1- Su kab›n›n /ibrik ve benzeri/ sa¤ tarafa konma-s›,

2- Besmele çekerek, abdeste bafllamak,

3- Abdest öncesi ve abdestin her bir amelini ya-parken Allah Resulü ve Ehl-i Beyt'ten gelen dualar›okumak.

Yukar›da ‹mam Ali /a.s/'dan nakletti¤imiz bir ha-diste abdest al›rken okunmas› müstehap olan dualarzikredilmifltir.

4- Abdest fiillerine bafllamadan, ilk baflta elleri bi-leklere kadar, uykudan uyan›lm›fl veya idrar edilmifl-se, bir defa; d›flk› yap›lm›flsa iki defa y›kamak,

90

5- A¤za ve burna üç defa su almak; a¤za su alma-y› burundan önce yapmak ve bu esnada masumlar-dan nakledilen dualar› okumak,

6- Abdest öncesi diflleri misvakla temizlemek,

7- Abdest al›rken, su kullanmada cimrilik etmeyipyeterince ve bol su kullanmak,

8- Abdest sonras› yüzü ve elleri havlu ve benzeriy-le kurulamamak,

9- Erke¤in, kolunu y›kamas›na, kolunun d›fl k›s-m›ndan, kad›n›n ise kolunun iç k›sm›ndan bafllamas›.

‹mam Muhammed Bak›r /a.s/, abdest öncesi vesonras› okunacak dua hususunda Zürare ismindekiyaran›na: "Elini suya dokundurdu¤unda; "Bismillahve billâh; Allah'›m, beni tevbe edenlerden ve temizle-nenlerden k›l" diye dua et.

Abdesti bitirdikten sonra da; "Elhemdu lillahi Reb-bi'l Âlemin" /Bütün övgüler âlemlerin Rabbi Allah'amahsustur/ söyle" diye buyurmufllard›r" 21

‹mam Zeyn'ül Abidin /a.s/ ise ‹mam Ali /a.s/'›nabdest öncesi flu duay› okudu¤unu rivayet etmifltir:"Bismillah ve billâh, en hay›rl› isimler, en büyük isim-ler Allah'a aittir. Gökte ve yerde olanlara mutlak ege-menlik sahibidir O. Bütün övgüler, her fleyi sudan di-ri k›lan ve benim kalbimi de imanla ihya eden Allah'amahsustur. Allah'›m, bana dön, beni temizle, benimiçin güzelli¤i müyesser k›l, bütün sevdi¤im fleyleri ba-na göster ve kendi kat›ndan bana hay›r kap›lar›n› aç,

91

21 - El-Vesail, c. 1, s. 298.

ey dualar› duyan Allah!"22

Bu arada insan›n, su ve havlu temini gibi, abdestöncesi haz›rl›klar› baflkalar›na yapt›rmas› ve güneflin›s›tt›¤› suyla abdest almas› ise, mekruhtur.

Abdesti Bozan fieyler

Ehl-i Beyt f›kh›nda afla¤›da zikredilen fleyler abdes-ti bozar. Bunlardan birini yapan kimse, abdestliyseabdesti bozulur ve abdesti gerektiren bir ifli yapmakistedi¤inde yeniden abdest almal›d›r.

1- ‹drar.

2- Gaita.

3- Gaz /yel/ ç›kmas›.

4- Uyumak.

5- Bayg›nl›k.

6- Delilik.

7- Sarhoflluk.

8- Gusül almay› gerektiren her fley.

Abdestin fiart Oldu¤u Durumlar

Ehl-i Beyt f›kh›nda afla¤›da belirtilen durumlardamutlaka abdestli olunmal›d›r; abdestsiz yap›lmalar›do¤ru olmad›¤› gibi, caiz de de¤ildir.

1- Cenaze namaz› d›fl›nda, bütün farz ve müste-hap namazlar› k›lmak için.

2- Namazda unutulmufl secde ve teflehhüdün kaza-

92

22 - El-Vesail, c. 1, s. 299.

s›n› yerine getirmek için.3- Hac ve umre ibadetinde, Kâbe'yi tavaf etmek

için.4- Kur'an-› Kerim'in yaz›s›na, Allah Teala'n›n, Pey-

gamber ve Ehl-i Beyt ‹mamlar›n›n mübarek isimleri-ne dokunmak için.

Abdestli Olman›n Özellikle Sünnet Oldu¤u Durumlar

Ehl-i Beyt f›kh›nda abdestli olmaya çok önem ve-rilmifl ve insan›n her halükarda abdestli olmas› vehatta abdestli oldu¤u halde yeniden abdest almas›tavsiye edilmifltir.

Allah Resulü /s.a.a/, sahabi Enes'e olan bir tavsi-yesinde flöyle buyurmufllard›r: "Ey Enes, çok abdestal; e¤er gece gündüz her halükarda abdestli olmay›becerirsen, bunu yap; çünkü abdestli oldu¤un birhalde ölür isen, flehit say›l›rs›n." 23

Yine, Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllar-d›r: "Abdest üzerine abdest almak, nur üzerinenurdur." 24

‹mam Cafer Sad›k /a.s/ ise flöyle buyurmufllard›r:"Kim, abdesti bozulmad›¤› halde abdest yenilerse,Allah da, o isti¤far dilemeden onun tevbesini yeni-ler." 25

Bununla birlikte, Ehl-i Beyt f›kh›nda baz› hallerdeözellikle abdest alman›n sünnet oldu¤u vurgulanm›fl-

93

23 - Bihar'ül Envar, c. 80, s. 305.24 - El-Vesail, c. 1, s. 265.25 - El-Vesail, c. 1, s. 264.

t›r. Bu hallerin baz›lar› flöyledir: 1- Allah'a dua edilip, bir hacet dilendi¤inde,2- Mescide girmek istendi¤inde,3- Yaz›s›na dokunmadan, Kur'an tilaveti için,4- Uyumak istendi¤i zaman,5- Cinsel münasebetten önce,6- Namaz vakitleri girdi¤i zaman, hay›zl› kad›n›n

abdest al›p, namaz k›ld›¤› yerde oturarak dua ve zi-kirle meflgul olmas›.

94

CEBIRE ABDESTI

"Cebire", k›r›k veya yaran›n sar›ld›¤› bandaj demek-tir.

Ehl-i Beyt f›kh›nda, abdest uzuvlar›n›n üzerindebandaj varsa, e¤er abdest uzvunun bandajl› olarak y›-kanmas› mümkün olmamakla birlikte, bandaj›n kald›-r›lmas› mümkün olur ve suyun da zarar› olmazsa, ban-daj›n kald›r›larak normal flekilde abdest al›nmas› gere-kir.

Bandaj›n kald›r›lmas› mümkün olmad›¤›nda ise, su-yun uzva ulaflmas›n›n zarar› yok ise abdest al›rken y›-kanmas› gereken uzuvlarda, mümkünse su bandaj›nalt›na iflletilmelidir.

Suyun zarar› varsa veya suyun bandaj›n alt›na iflle-tilmesi mümkün de¤ilse, bandaj›n üzerine temiz birbez parças› konarak onun üzerinden ›slak elle meshe-dilir.

Abdest uzuvlar›n›n bandajl› olmayan bölümlerindeise, normal abdest usulü uygulan›r.

O halde bandajl› olmayan di¤er bölümler yüz vekollardansa, normal flekilde y›kan›r; bafl ve ayaktan

95

ise, normal flekilde üzeri meshedilir ve bu flekilde al›-nan abdeste "cebire abdesti" denir.

96

Bandaj al›nda ise, al›n ›slak elle meshedilir ve yüzün geri kalan›normal bir flekilde y›kan›r.

97

Kolun bandajl› bölümü ›slak elle meshedilir, geri kalan› normal flekilde y›kan›r.

98

Bandaj ayakta ise, aya¤›n aç›k olan bölümü ve bandaj›n üzeri meshedilir.

GUSÜL /BOY ABDEST‹/

Baz› hallerde insan›n, taharetin /temizli¤in/ flart ol-du¤u iflleri yapabilmesi için, yaln›zca abdest almas› ye-terli de¤ildir; ikinci taharet yöntemi olan boy abdesti/gusül/ almas› gerekir.

Nitekim Yüce Allah, Kur'an-› Kerim'de flöyle buyur-mufltur: "Ey iman edenler, namaz k›lmaya kalkt›¤›n›zzaman… Ve e¤er cenabet iseniz, temizlenin /y›ka-n›n/…" 26

Yine, flöyle buyurmufltur: "Ey iman edenler… Cü-nüp iken de -/mescitten/ ayaküstü geçmeniz hariç- 27

gusül etmedikçe namaza yaklaflmay›n…" 28

Vacip Gusüller

Ehl-i Beyt f›kh›nda, afla¤›da s›ralayaca¤›m›z gusüller

99

26 - Maide/6.27 - T›rnak içine ald›¤›m›z ayetin bu bölümüne, yolculukta olup da su bulmad›¤›n›z durum

hariç, fleklinde mana verenler de olmufltur. Ancak biz, Ehl-i Beyt'ten gelen manay› dik-kate ald›k. Zira Ehl-i Beyt /a.s/, ayetin bu bölümünü bizim yukar›da aktard›¤›m›z fleklin-de mana vermifl ve cünüplü kimsenin mescide girip durmas›n›n haram oldu¤una ve an-cak ayaküstü bir kap›dan girip di¤er kap›dan ç›kabilece¤ine hükmetmifllerdir. ‹laveten,ayetin devam›nda di¤erlerinin zikretti¤i yolculuk hali bizzat zikredilmifltir. Dolay›s›yla bubölüme ayn› anlam› vermek, bir anlam›n iki defa tekrar› olur ki, buna bir gerek olmad›-¤› ortadad›r.

28 - Nisa/43.

vacip gusüller say›l›r. Elbette bu gusüllerin vacip olma-s›n›n anlam›, ileride beyan edece¤imiz, taharetin flartoldu¤u eylemlerden birini yapmak durumunda olankimsenin, bu hallerden birinde olursa, gusül almas›n›nvacip oldu¤udur. Yoksa taharetin flart oldu¤u bir eyle-mi yapmak durumunda olmayan kimse için, bu haller-de gusül almas› müstehapt›r.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Vakit girince, hem taharet, /abdest ve gerekti-¤i durumlarda gusül/ vacip olur; hem de namaz. Ta-haret olmad›kça namaz olmaz." 29

1- Cenabet Guslü: Cünüp olan›n, yani cinsel iliflkide bulunan veya uy-

kuda olsa bile, kendisinden meni gelen kimsenin, na-maz gibi taharetin flart oldu¤u bir ameli yapmas› için,gusül almas› vaciptir.

2- Ölüye Dokunma Guslü:Bedeni so¤uyup da, henüz gusül verilmemifl olan

ölünün bedenine dokunan kimsenin de, taharetin flartoldu¤u bir ifli yapmas› için, gusül almas› vaciptir.

3- Hay›z, Nifas Ve ‹stihaze Guslü:Kad›nlar›n, özel durumlar› olan, hay›z30 ve nifas 31

halinden sonra; keza, istihaze 32 halinin baz› durumla-r›nda, 33 taharetin flart oldu¤u iflleri yapabilmeleri için,gusül almalar› vaciptir.

100

29 - El-Vesail, c. 1, s. 483.30 - Anne hali kan›.31 - Do¤umdan sonra görülen kan.32 - Kad›n›n anne hali ve do¤um d›fl› gördü¤ü kan.33 - Bu durumlar; f›k›h dilinde çok ve orta istihaze olarak tabir edilen, adet ve do¤um d›fl›

görülen kan›n pamu¤a iflleyip d›fl›na kadar sirayet etti¤i veya pamu¤a iflledi¤i halde, d›-fl›na ç›kmad›¤› hallerdir.

4- Cenaze Guslü: Ölen kimseye, kefenlemeden önce; ilk olarak sidir

kar›flt›r›lm›fl, sonra kâfur kar›flt›r›lm›fl, sonra da saf su-dan olmak üzere, üç gusül verilmesi vaciptir.

Cenaze guslü ve cenazeyle ilgili di¤er hükümlerindetaylar› için, "Ehl-i Beyt F›kh›nda Cenaze Hükümle-ri" isimli kitab›m›za müracaat edebilirsiniz.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Cenabet guslü almak vaciptir. Hay›zl›34 kad›n›n

/kandan/ temizlendikten sonra gusül almas› vaciptir.‹stihazeli35 kad›n›n ise, e¤er kan pamuktan geçip d›fl›-na sirayet etmiflse, bir defa ö¤le ve ikindi namazlar›için, bir defa akflam ve yats› namaz› için, bir defa dasabah namaz› için gusül almas› vaciptir. Pamu¤a iflle-di¤i halde, d›fl›na sirayet etmemiflse, günde bir defagusül etmesi, ayr›ca her namaz› için, bir de abdest al-mas› vaciptir. Nüfesa36 kad›n›n gusül almas› vaciptir.Cenazeye gusül verilmesi vaciptir. Cenazeye dokunankimsenin gusül almas› vaciptir…" 37

‹mam R›za /a.s/ ise, cenabet, cenaze ve ölüye do-kunma gusüllerinin teflri hikmetlerini flöyle aç›klam›fl-lard›r:

"Cenabet guslünün teflri nedeni; nezafeti sa¤lamak,insan›n nefsine bu vesileyle ulaflan zararl› fleyleri /mik-roplar›/ gidermek ve bedenin tamam›n› temizlemek-

101

Metinde nakletti¤imiz hadiste de yer ald›¤› üzere, çok istihazede kad›n, namazlar›n› k›l-mak için, en az günde üç defa, orta istihazede ise, bir defa gusül almas› icap eder ki,bunlarla ilgili tafsilat› ilgili ilmihal kitaplar›nda görebilirsiniz.

34 - Anne hali gören kad›n.35 - Anne hal› d›fl›nda kan gören kad›n.36 - Do¤um yapan kad›n.37 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 40, El-Vesail, c. 1, s. 462.

tir. Çünkü cünüplük bedenin tamam›ndan ç›kar, dola-y›s›yla da bedenin tamam›n›n y›kanmas› vacip k›l›n-m›flt›r.

Cenazeye de flu nedenle gusül verilmek emredilmifl-tir ki, ölen kimseye, necaset, afet ve zararl› fleyler/mikroplar/ egemen olur. Bu yüzden, temizlik ehliolan meleklerle mülakat edip birbirlerine dokundukla-r›nda temiz olmas› ve nezafetli bir halde Yüce Allah'ayönelip flefaat dilemesi için, y›kan›lmas› emredilmifltir.

‹laveten, ölüm halinde kendisinin yarat›ld›¤› zararl›fley /meni/, ondan ç›kar ve cünüp olur, ölünün y›kan-mas›n›n bir nedeni de budur.

Ölüye gusül verenin veya dokunan›n y›kanma sebe-bi ise ortadad›r. Bu /y›kanma/, ölüden ona ulaflan s›-v›dan /mikroptan/ dolay›d›r. Çünkü ölen kimsenin ru-hu ç›k›nca onun birçok afeti kendinde kal›r. Bu yüz-den, hem ondan /ona dokunmaktan/ temizlenilir,hem de onun kendisi temizlenir." 38

Yine O Hazret, hay›zl› kad›n›n oruç ve namaz gibifarz ibadetlerini yerine getirmede, temizlendikten son-ra gusletmesinin hikmeti hususunda: "Çünkü hay›zl›l›k,bir çeflit necaset hükmündedir; Allah Teala'ya, ancaktemiz bir durumda ibadet etmek sevildi¤inden, guslediptemizlenmesi emredilmifltir" buyurmufllard›r." 39

Aç›kt›r ki, bu hikmet, nüfesa ve istihazeli kad›n›ngusletmesinde de aynen söz konusudur.

Bu arada bilinmelidir ki, yukar›da iflaret etti¤imizvacip gusüller ve keza daha sonra iflaret edece¤imiz

102

38 - Bihar'ül Envar, c. 81, s. 2, 3.39 - Bihar'ül Envar, c. 81, s. 106.

müstehap gusüller içerisinden, -yukar›da zikretti¤imizayetlerde görüldü¤ü üzere- sadece cenabet guslüneKur'an'› Kerim'de emredilmifltir. Di¤erleri ise, AllahResulü'nün emir ve uygulamas›yla /sünnetiyle/ mefl-rulaflm›fllard›r.

Ancak Allah Resulü'nün emir ve sünnetiyle meflru-laflan gusüllerden baz›lar› /yukar›da and›klar›m›z/, Al-lah Resulü ve Ehl-i Beyt ‹mamlar› taraf›ndan zorunlututulup terkine müsaade edilmeyerek, vacip sünnet sa-y›lm›fl; -afla¤›da iflaret edece¤imiz- birço¤unun ise, ter-kine cevaz verilerek, müstehap sünnet say›lm›fllard›r.

Bu yüzden de, Ehl-i Beyt'ten gelen hadislerde, sa-dece cenabet guslü alan kimsenin, tahareti gerektirenbir ifli yapmak için, ayr›ca abdest de almas› gerekme-di¤i ve cenabet guslünün abdestin de yerine geçti¤iaç›klan›rken, ister vacip ister müstehap olsun di¤ergusüllerin hiçbirinin, abdestin yerine geçmedi¤i ve ab-destten müsta¤ni k›lmad›¤› belirtilmifltir.

‹mam R›za /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Bilin ki, Al-lah size rahmet eylesin; cenabet guslü Allah Teala'n›nfarz k›ld›¤› bir farizad›r; ondan gayr› /Allah taraf›n-dan/ farz k›l›nan baflka bir gusül yoktur. Di¤er gusül-ler ise, /Allah Resulünün emir ve sünnetiyle/ vacipsünnet veya müstehap sünnet olarak meflrulaflan gu-süllerdir. Bunlar›n baz›s›, baz›s›na oranla daha çokmüstehap; baz›s› da, baz›s›na oranla daha çok vacipolan gusüllerdir." 40

Yine, O Hazret flöyle buyurmufllard›r: "Cenabet

103

40 - Bihar'ül Envar, c. 81, s. 13.

guslü hariç, bütün gusüllerde /taharetin flart oldu¤u birifli yapmak için/ abdest de al›nmal›d›r. Çünkü cenabetguslü farizad›r;41 dolay›s›yla ikinci farz›n da yerine ge-çer. Ama di¤er gusüller, abdestin yerine geçmezler;çünkü onlar sünnetle meflrulaflm›fllard›r; abdest isefarzd›r. Sünnetle meflrulaflan, farz›n yerine geçemez.Cenabet guslü ve abdest ise, her ikisi de farzd›rlar. Do-lay›s›yla iki farz bir araya geldiklerinde büyük farz kü-çük farz›n da yerini al›r.

Yine, cenabet d›fl› bir sebepten dolay› gusül etti¤in-de, ilk önce abdest al, sonra gusül et. Bu gusül, seniabdestten müsta¤ni k›lmaz. Bu yüzden e¤er gusül al-d›ktan sonra abdesti unutarak, namaz k›lm›fls›nsa, ab-dest al ve namaz›n› yeniden k›l." 42

Sünnet Gusüller

Ehl-i Beyt f›kh›nda, müstehap sünnet say›lan gusül-ler çok fazlad›r. Bunlar›n baz›lar›, zaman aç›s›ndan;baz›lar›, mekân aç›s›ndan; baz›lar› da, belli bir eylemaç›s›ndan müstehap sünnet k›l›nm›fllard›r.

Bizim, özet nitelikli bu eserde bunlar›n tamam›naiflaret etme imkân›m›z yoktur. Bu husustaki detayl› bil-gi için, ilgili mufassal kaynaklara müracaat edilmelidir.Biz burada sadece baz› örneklerle yetinece¤iz.

Zaman aç›s›ndan müstehap say›lanlardan baz›lar›flöyledir.

1- Cuma Günü Guslü:Vakti, cuma günü sabah ezan›ndan ö¤le ezan›na

104

41 - Allah'›n Kur'an'da emretti¤i bir farzd›r.42 - Bihar'ül Envar, c. 81, s. 27.

kadard›r; ö¤leye yak›n yap›lmas› daha iyidir. 2- Ramazan Ay›nda Yap›lan Gusüller:Ramazan ay›n›n; ilk gecesinde ve üçüncü beflinci ve

yedinci geceler gibi bütün tek gecelerinde, yirmi birin-ci geceden itibaren de, bütün gecelerinde gusül almakmüstehapt›r.

Özellikle de, Ehl-i Beyt'ten gelen hadislerde; Rama-zan ay›n›n birinci, on beflinci, on yedinci, on dokuzun-cu, yirmi birinci, yirmi üçüncü, yirmi beflinci yirmi ye-dinci, yirmi dokuzuncu gecelerinde gusül almak dahaçok tavsiye edilmifltir.

Ramazan gecelerinin gusül vakti, gecenin tamam›-d›r; gün bat›fl›na yak›n yap›lmas› daha iyidir. Ama yir-mi birinci geceden ay›n sonuna kadar, akflam nama-z›yla yats› namaz› aras›nda yap›lmas› daha iyidir.

Yine, yirmi üçüncü gecede gecenin evvelinde yap›-lan gusle ilaveten, bir gusül de, gecenin sonunda yap-mak müstehapt›r.

3- Ramazan Ve Kurban Bayram› Günlerinin Guslü: Bunlar›n vakti, sabah ezan›ndan gün bat›fl›na ka-

dard›r, ama bayram namaz›ndan önce yerine getir-mek daha iyidir.

4- Ramazan Bayram› Gecesi Guslü: Bunun vakti, gün bat›fl›ndan sabah ezan›na kadar-

d›r, ama gecenin evvelinde yerine getirmek daha iyi-dir.

5- Zilhicce ay›n›n sekizinci /terviye günü/ ve doku-zuncu /arafe günü/ günlerinin guslü; dokuzuncu gü-nünde ö¤leye yak›n yapmak daha iyidir.

6- Recep ay›n›n birinci, on beflinci; keza, Allah Re-sulü'nün nübüvvet ve risalet makam›yla flereflendirildi-

105

¤i meb'as günü olan, yirmi yedinci ve son günününguslü.

7- Zilhicce ay›n›n on sekizinci günü olan, Allah Re-sulünün, ‹mam Ali /a.s/'›, kendinden sonraki ilahihüccet ve ‹slam ümmetinin önderi olarak ilan etti¤i,Gadir bayram› günü guslü.

8- Mubahele günü olan, Zilhicce ay›n›n yirmi dör-düncü gününün guslü.

9- ‹mam Mehdi /a.s/'›n do¤um günü olan, fiabanay›n›n on beflinci gününün guslü.

10- Rebi’ül Evvel ay›n›n dokuzuncu ve on yedincigünlerinin guslü.

11- Zilkade ay›n›n yirmi beflinci gününün guslü.Mekân aç›s›ndan müstehap say›lan gusüllerin baz›-

lar› flunlard›r: Mekke’nin Haremine, Mekke flehrine, Mescid'ul

Harama, Kâbe evine, Medine'nin Haremine, Medineflehrine, Peygamberin Mescidine ve ‹mamlar›n türbe-lerine girmeden önce gusletmek müstehapt›r.

Fiil aç›s›ndan müstehap say›lan gusüllerin baz›lar›flöyledir:

Hac veya umre ihram› ba¤lamak için, Kâbe'yi tavafetmek için, Peygamber /s.a.a/ ve ‹mamlar› /a.s/uzaktan veya yak›ndan ziyaret etmek için, Allah Te-ala'dan hacet dilemek için, tövbe etmek için, ibadettecanl›l›k kazanmak için, yolculu¤a ç›kmak, özellikle deSeyyid'üfl fiüheda Hz. ‹mam Hüseyin /a.s/'›n ziyareti-ne ç›k›lan yolculuk için, gusletmek müstehapt›r.

Guslün Al›n›fl fiekli

Gusülde vücudun tamam› y›kan›r ve Tertibi ve ‹rti-

106

masi olmak üzere iki flekilde al›n›r. Ayr›ca gusüller ara-s›nda al›n›fl aç›s›ndan bir farkl›l›k söz konusu de¤ildir;yani ister cenabet guslü olsun, ister di¤er gusüller, afla-¤›da aç›klad›¤›m›z flekilde al›nabilir.

Bu arada, bedeninin herhangi bir yeri, yara ve ben-zeri nedenle bandajl› olan kimse hakk›nda, Cebire Ab-desti'nde söylenen hükümler aynen geçerlidir. Dolay›-s›yla gusül al›rken de, orada söylenen hükümler uygu-lanmal›d›r.

Tertibi Gusül

Tertibi olarak gusül al›n›rken, ilk baflta varsa, be-dendeki necislik giderilir. Sonra, Allah'›n r›za ve emrido¤rultusunda gusül alma niyetiyle, /afla¤›daki foto¤-raflarda gösterildi¤i gibi/ ilk önce baflla boyun, sonrabedenin sa¤ yar›s›, sonra da bedenin sol yar›s› omuz-dan bafllayarak ayakuçlar›na kadar tamamen y›kan›r.

‹mam Cafer Sad›k /a.s/ tertibi guslün al›n›fl fleklihususunda flöyle buyurmufllard›r: "E¤er eli temizse, eli-ni suya dald›r›r ve üç avuç suyla avret yerini y›kay›p te-mizlemekle bafllar. Sonra bafl›na üç avuç kadar su dö-ker; sonra sa¤ omzuna iki defa su döker sonra da solomzuna iki defa su döker. Böylece suyu bedeninin ta-mam›na ulaflt›rd›¤› takdirde yeterlidir. "43

107

43 - El-Vesail, c. 1, s. 502.

108

‹lk önce bafl ve boyun birlikte y›kan›r

109

Sonra bedenin sa¤ taraf› sa¤ aya¤›n alt›yla birlikte y›kan›r

110

Sonra bedenin sol taraf› sol aya¤›n alt›yla birlikte y›kan›r

‹rtimasi Gusül

‹rtimasi gusül al›n›rken de, ilk baflta varsa, bedende-ki necislik giderilir. Sonra, Yüce Yaratan'›n r›za ve em-ri do¤rultusunda gusül etmek kast›yla, /afla¤›da göste-rildi¤i flekilde/ bedenin tamam› bir defada suya dald›-r›l›r. Bu gusülde su bedenin tamam›n› kapsayacak ka-dar fazla olmal›d›r. Dolay›s›yla gusül yapma niyetiylenehre, havuza veya denize girer ve su bedenin tama-m›n› kaplarsa gusül sahihtir.

‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Cü-nüplü olup gusletmek isteyen kimse, bir defa bedenini ta-mam›yla suya dald›r›rsa, bu gusletmesi için yeterlidir." 44

111

44 - El-Vesail, c. 1, s. 504.

Bedenin tamam› gusül niyetiyle bir anda suya dald›r›l›r

Gusül Al›n›rken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Guslün sahih olmas› için, afla¤›da zikredilen flartla-ra riayet edilmesi gerekir; aksi halde al›nan gusül ge-çerli say›lmaz.

1- Ehl-i Beyt f›kh›nda, gusül de, abdest gibi, bir iba-det say›l›r. Dolay›s›yla, s›rf Allah r›zas› ve O'nun emri-ne riayet etmek amac›yla al›nmal›; serinlemek, zahiritemizli¤i sa¤lamak veya gösterifl gibi baflka bir amaçsöz konusu olmamal›d›r; aksi takdirde gusül geçerli sa-y›lmaz.

2- Gusül al›nan su pak olmal›d›r.3- Gusül al›nan su saf olmal›d›r; yani baflka bir mad-

deyle kar›flarak duru su durumundan ç›kmamal› veyameyve suyu gibi baflka s›v›lardan olmamal›d›r.

4- Gusül al›nan su gasp edilmifl olmamal›d›r. Gaspedilen suyla al›nan gusül, su sahibi, daha sonra r›zagösterse bile, geçerli de¤ildir.

5- Gusül al›rken kullan›lan, tas gibi araçlar›n ve ke-za gusül al›nd›¤› yerin de gasp edilmifl olmamas› gere-kir; aksi takdirde al›nan gusül geçerli de¤ildir.

6- Gusül almada kullan›lan tas gibi araçlar, alt›n ve-ya gümüfl olmamal›d›r.

7- Beden pak olmal›d›r. Yani beden, gusül almayabafllamadan pak olmal› ve e¤er pak de¤ilse, gusüldenönce y›kanarak temizlenmelidir.

8- Namaz k›lmak için gusül al›n›yorsa, vakit; gusülal›p namaz k›lmaya yetecek kadar olmal›d›r. Vakit ye-terli de¤ilse, gusül görevi, bedeli olan teyemmüm yap-maya dönüflür.

9- ‹nsan›n bizzat kendisi gusül almal›d›r. Bu flart,buna gücü yetenler içindir; hastal›k ve benzeri neden-

112

lerle kendisi gusül alamayan kimse, baflkas›ndan yar-d›m alabilir.

10- Tertibi olarak gusül al›n›yorsa s›ra gözetilmeli-dir. Yani, gusül fiilleri s›ras›na göre yap›larak; öncebafl ve boyun, sonra bedenin sa¤ taraf›, sonra da soltaraf› y›kanmal›d›r; bu s›ralamada bir de¤ifliklik yap›l›r-sa, gusül geçerli de¤ildir. Ancak abdestin aksine, buuzuvlar›n yukar›dan afla¤›ya do¤ru y›kanmas› flart de-¤ildir.

11- Su kullanman›n, hastal›k ve benzeri nedenler-den dolay› insan için sak›ncas› olmamal›; aksi takdirdegörev, guslün bedeli olan teyemmüm yapmaya dönü-flür.

12- Bedende, suyun bedenin kendisine ulaflmas›n›engelleyecek herhangi bir engel bulunmamal›d›r.

13- Bedenin zahiri say›lan hiçbir yeri y›kanmam›flkalmamal›d›r. Dolay›s›yla ayaklar›n alt›n›n da y›kan-mas› için, tertibi gusül al›n›yorsa, bedenin sa¤ taraf› y›-kan›rken, sa¤ ayak, sol taraf› y›kan›rken de, sol ayak;irtimasi gusül al›n›yorsa da, her iki ayak da birden yer-den kald›r›larak, suyun aya¤›n alt›na ulaflmas› sa¤lan-mal›d›r.

Buna göre, fiillerin pefl pefle yap›lmas› ve y›kama-n›n yukar›dan afla¤›ya do¤ru olmas› d›fl›nda, abdesttegerekli olan bütün flartlar, aynen gusül almada da ge-rekli ve flartt›r.

Cenabet Guslünün Sünnetleri

Ehl-i Beyt f›kh›nda cenabet guslü al›rken, flu afla¤›-da sayaca¤›m›z hususlara riayet etmek sünnet say›l-m›flt›r.

113

1- Gusle bafllamadan önce, ellerin ve dirseklere ka-dar kollar›n y›kanmas›.

2- A¤za ve buruna üç defa su al›nmas›.3- Gusül al›rken, bedenden elin ulaflabildi¤i k›s›mla-

r›n›n, özellikle de tertibi gusülde, elle s›vazlanmas›.4- Yüzük ve bilezik gibi fleylerin gusül esnas›nda ç›-

kar›lmas›.5- Mecrada kalabilecek meninin d›flar› at›lmas› için,

gusülden önce idrar yap›lmas›. Gusülden önce idrar yaparak, mecray› temizleme-

yen bir kimseden, gusülden sonra meni olabilme ihti-mali olan bir ›slakl›k ç›karsa, o ›slakl›¤›n meni oldu¤u-na hükmedilir ve guslü yenilemesi icap eder.

6- Gusül esnas›nda, Hz. ‹mam Cafer Sad›k ve di¤erEhl-i Beyt ‹mamlar›'ndan /a.s/ geldi¤i üzere: "Al-lah'›m, kalbimi temizle, çabam› kabul buyur, kat›ndaolan› benim için daha hay›rl› eyle, beni tevbe edenler-den ve temizlenenlerden k›l" 45diye dua edilmesi.

Gusül Alman›n fiart Oldu¤u Durumlar

Cünüp olan kimse, keza hay›z ve nifas kan› görenkad›n, kandan temizlendikten sonra ve istihazeli olankad›n da istihazenin baz› durumlar›nda 46 afla¤›da be-lirtilen amelleri yapmas› için gusül almas› gerekir; gu-sül almadan bu amelleri yapmas› do¤ru olmad›¤› gibi,caiz de de¤ildir.

1- Cenaze namaz› d›fl›nda, bütün farz ve müstehapnamazlar› k›lmak için.

114

45 - El-Vesail, c. 1, s. 520.46 - Orta ve çok istihazeli oldu¤u durumda.

2- Namazda unutulmufl secde ve teflehhüdün kaza-s›n› yerine getirmek için.

3- Hac ve umre ibadetinde, Kâbe'yi tavaf etmekiçin.

4- Ramazan ay› orucunu ve varsa, di¤er farz oruç-lar› tutmak için.

Yani, cünüp olan kimseyle, hay›z ve nifas kan›ndantemizlenen kad›n›n bu oruçlar› tutabilmesi için, sabahezan›ndan önce gusletmeleri icap eder.

Çok ve orta istihazeli kad›n da, ilgili istihaze hü-kümlerinde aç›kland›¤› gibi, gündüzün almas› gerekengusülleri almal›d›r; aksi takdirde orucu bat›l olur.

Üzerinde ölüye dokunma guslü bulunan kimse de,oruç hariç, yukar›da say›lanlarda ayn› hükme tabidir;yani bu amelleri yapmas› için ölüye dokunma guslü al-mal›d›r.

Cünüp Olana Haram Olan fieyler

Cünüp olan kimseye, flu afla¤›da say›lanlar› yapmakharamd›r:

1- Kur'an'› Kerim'in yaz›s›na; Allah Teala'n›n, Hz.Resulullah'›n /s.a.a/, Pak ‹mamlar›n /a.s/ ve Hz Fat›-ma /a.s/'›n mübarek isimlerine dokunmak.

2- Bir tek kelimesi olsa dahi, farz secdesi olan sure-leri okumak.

Farz secdesi olan sureler; Secde, Fussilet, Necm veAlâk sureleridir.

3- Mescid'ul Haram'a ve Hz. Resulullah'›n /s.a.a/Mescidi'ne girmek; bir kap›dan girip, di¤er kap›danç›ksa bile.

4- Di¤er mescitlerde durmak veya durmasa bile, bir

115

fleyi almak için bu mescitlere girmek. Allah Resulü /s.a.a/ ve Ehl-i Beyt ‹mamlar›'n›n

/a.s/ haremleri de, ayn› hükme tabidir.Bu arada hay›z ve nüfesa durumunda olan kad›n

da, ayn› hükme tabidir; yani gusül almadan, cünüplü-ye haram olan fleyler onlar için de haramd›r.

‹laveten, hay›zl› ve nüfesa olan kad›nla cinsel iliflki-ye girmek, her iki taraf için de haramd›r.

Üzerinde ölüye dokunma guslü bulunan kimseyeise, yukar›da say›lanlardan, sadece Kur'an'› Kerim'inyaz›s›na; Allah Teala'n›n, Resulullah'›n /s.a.a/, Ehl-iBeyt ‹mamlar›n›n /a.s/ ve Hz. Fat›ma'n›n /a.s/ müba-rek isimlerine dokunmak haramd›r; gusül almad›kçada, caiz olmaz.

Cünüp Olana Mekruh Olan fieyler

Cünüp olan kimseye mekruh olan fleyleri flöyle s›-ralayabiliriz:

1- Kur'an'›n farz secdesi bulunmayan surelerindenyedi ayetten fazla okumas› ve hatta cünüp oldu¤u sü-rece hiç okumamas› daha iyidir.

2- Kur'an'›n, kapa¤› gibi, yaz›l› olmayan k›sm›nadokunmas›.

3- Üzerinde Kur'an tafl›mas›. 4- Bedenine veya saç›na ya¤, renk veya k›na sür-

mesi. 5- Abdest almad›¤›, a¤z›na, burnuna su almad›¤›

veya elini y›kamad›¤› takdirde, bir fleyi yemesi, içme-si.

6- Abdest almadan veya su yok ise, teyemmüm et-meden uyumas›.

116

7- Cünüplü¤ü ihtilamdan dolay› ise, gusül almadancinsel iliflkiye girmesi.

Hay›zl› Ve Nüfesa Kad›na Mekruh Olan fieyler

Cünüplüye mekruh olan fleylerden üç tanesi, hay›z-l› ve nüfesa olan kad›na da mekruhtur ve onlar flunlar-d›r.

1- K›na ve renk gibi fleyleri kullanmas›.2- Kur'an'›n kapa¤› gibi, yaz›l› olmayan k›sm›na do-

kunmas›. 3- Üzerinde Kur'an tafl›mas›.Hay›zl› kad›n›n, namaz vakitlerinde abdest alarak,

namaz k›ld›¤› yerde oturup zikirle meflgul olmas› ise,müstehapt›r.

Ama istihazeli kad›na bu say›lanlar mekruh olmad›-¤› gibi, onun; Allah Resulünün /s.a.a/ mescidi de dâ-hil olmak üzere, bütün camilere girmesi ve durmas›,Kur'an'›n secde ayeti bulunan sure ve ayetlerini tilavetetmesi mahzursuzdur. Keza, az istihazede abdest ald›-¤›, orta ve çok istihazede de, abdeste ilaveten, guslü-nü de ald›¤› takdirde, Kur'an-› Kerim'in yaz›lar›na, Al-lah Teala'n›n, Allah Resulünün, Ehl-i Beyt ‹mamlar› veHz. Fat›ma-i Zehra'n›n mübarek isimlerine dokunmas›sak›ncas›zd›r.

117

118

TEYEMÜM

Baz› durumlarda abdest veya gusül yerine, bedeliolan teyemmüm edilir. Nitekim yüce Allah, Kur'an-›Kerim'de flöyle buyurmufltur: "…E¤er hasta veya yol-culukta iseniz, ya da sizden biri çukur yerden /tuvalet-ten / geldiyse yahut da kad›nlarla cinsel iliflkide bulun-duysan›z, su bulamad›¤›n›z takdirde, do¤as› üzere olanyeryüzüne yönelin; ondan yüzleriniz ve ellerinizin birk›sm›na meshedin /teyemmüm edin/. Allah sizi zorasokmak istemiyor. Yaln›zca sizi temizlemek, size olannimetini tamamlamak istiyor ki flükredesiniz." 1

Teyemmümü Gerektiren Durumlar

Yukar›daki ayette de iflaret edildi¤i üzere, Ehl-i Beytf›kh›nda, teyemmümü gerektiren durumlar› flöyle s›ra-layabiliriz:

1- Abdest veya gusül için yeterli miktarda su olmaz.2- Kendi güçsüzlü¤ü ya da can›na, namusuna veya

mal›na yönelik tehlike yüzünden suya ulaflamaz veya-

119

1 - Maide/6

hut suyun gasbedilmifl olmas› gibi, fler'i yönden kulla-n›lmas› haram olur.

3- Hastal›k, afl›r› so¤uk vb. nedenle suyu kullanma-n›n zararl› olaca¤›ndan korkulur.

4- Su, abdest veya gusül için kullan›ld›¤›nda, kendi-sinin veya baflka bir can› sayg›n olan canl›n›n katlan-mas› zor olacak kadar susuzluk çekece¤inden veya su-suzluktan ölece¤inden korkulur.

5- Su elde etmek, insan›n durumunu etkileyecekmiktarda para harcamas›n› gerektirir.

6- Su elde etmek, insan›n katlanmas› zor olan me-flakkate düflmesini veya zillet ve hakarete maruz kal-mas›n› gerektirir.

7- Vakit, abdest veya gusül almak için yeterli ol-maz. Yani vakit, abdest veya gusül al›nd›¤› takdirde,yap›lmak istenen amelin kazaya kalmas›na sebep ola-cak kadar dar olur.

8- Su, sadece beden veya elbisedeki necaseti gider-meye yetecek miktarda olur ve ayr›ca abdest veya gus-le de yetecek miktarda olmaz.

Teyemmüm Nas›l Al›n›r?

Ehl-i Beyt f›kh›nda teyemmüm, yukar›daki ayetteiflaret edildi¤i gibi, flu flekilde yap›l›r:

1- "Âlemlerin Rabbi'ne itaat ve yaklaflmak için, /ye-rine göre/ abdest veya gusül yerine teyemmüm ediyo-rum" diye niyet edilir ve her iki elin iç k›sm›, temiz top-ra¤›n veya üzerine teyemmüm edilmesi caiz olan di¤erfleylerden birinin üzerine, birinci resimde gösterildi¤igibi, bir kere vurulur.

120

2- Sonra, avuç içine yap›flmas› muhtemel toprakparças› ve benzeri fleylerin giderilmesi amac›yla elleriniçi birbirine sürtülür; sonra da, eller yan yana birleflti-rilerek, iç k›s›mlar›yla, yukar›dan afla¤›ya do¤ru, aln›niki taraf›, kafllar, burnun her iki taraf› ve yanaklar çe-neye kadar, ikinci resimde gösterildi¤i gibi, meshedi-lir.

121

fiekil: 1

122

fiekil: 2

3- Daha sonra, her iki el bir kere daha topra¤a ve-ya üzerine teyemmüm edilmesi caiz olan fleye vurul-duktan sonra, sol elin içiyle sa¤ elin üstü, bilekten par-mak uçlar›na kadar, üçüncü resimde gösterildi¤i gibi,meshedilir.

123

fiekil: 3

4- Sonra, sa¤ elin içiyle de sol elin üst k›sm›, bilek-ten parmak uçlar›na kadar, dördüncü resimde göste-rildi¤i gibi, meshedilir.

124

fiekil: 4

Bir hadiste flöyle yer alm›flt›r: "Allah Resulü /s.a.a/,cünüp olup su bulmamas› nedeniyle teyemmüm yap-mak amac›yla vücudunun tamam›n› topra¤a sürenAmmar-i Yasir'e: "Allah, sadece "temiz topra¤a te-yemmüm edin", buyurmufltur" diyerek, hata yapt›¤›n›bildirdi. Sonra da, teyemmüm usulünü uygulamal› ola-rak göstermek amac›yla: " Her iki elini de yere vurdu;sonra onlar› birbirine vurarak silkeledi; sonra ellerininiç k›sm›yla aln›n› ve yüzünü meshetti. Sonra da, herbir elinin iç k›sm›n› di¤er elinin üstüne, yani sol elininavucunu sa¤ elinin üstüne, sa¤ elinin avucunu da solelinin üstüne çekiverdi." 2

‹mam R›za /a.s/ ise bu hususta flöyle buyurmufllar-d›r: "Teyemmüm usulü, abdest, cenabet ve di¤er gu-süller için ayn›d›r. O da flu ki; her iki elini bir defa ye-re vurursun; sonra onlarla yüzünü kafllar›n›n üstündençeneye kadar meshedersin; sonra ellerini bir daha ye-re vurursun ve onlarla elinin üstünü, bilekten itibarenmeshedersin; sol elle sa¤ elinin üstünü, sa¤ elle de solelinin üstünü." 3

Keza, teyemmümün usulünü beyan eden baflka birhadiste flöyle yer alm›flt›r: "Hz. ‹mam Cafer Sad›k/a.s/ teyemmümün usulünü göstermek amac›yla elle-rini topra¤a vurdu; sonra onlar› silkeledi; sonra da on-larla yüzünü ve her iki elinin üst k›sm›n› meshetti." 4

Elbette, teyemmüm hususunda gelen hadisler ›fl›-¤›nda; Ehl-i Beyt ulamas›nca genellikle; elin, ikinci de-

125

2 - Bihar'ül Envar, c. 81, s. 159, El-Vesail, c. 2, s. 977.3 - Bihar'ül Envar, c. 81, s. 148.4 - Bihar'ül Envar, c. 81, s. 145.

fa toprak ve üzerine teyemmüm edilmesi caiz olanbenzeri fleye vurulmas›, abdest yerine olan teyem-mümde sünnet, gusül yerine olan teyemmümde ise,ihtiyaten zorunlu say›lm›flt›r.

Yine; ellerin, yere vurulduktan sonra, üzerine yap›-flan fleylerin düflmesi amac›yla silkelenmesi veya birbi-rine sürülmesi de, sünnet say›lm›flt›r.

Üzerine Teyemmüm Yap›lmas› Caiz Olan fieyler

Ehl-i Beyt f›kh›nda, yer kavram› dâhiline giren, top-ra¤a, kuma, çak›la, kese¤e ve tafla teyemmüm etmekcaizdir.

Yine, piflirilmeden önce, alç› ve kireç tafl› gibi fley-lerin üzerine de teyemmüm edilmesi caizdir.

Ancak toprak oldu¤u yerde, topra¤› di¤erlerine ter-cih etmek daha iyidir.

Yerden ç›ksa dahi, bitki çeflitlerine; alt›n, gümüfl,bak›r ve kurflun gibi madenlere, akik tafl› gibi de¤erlitafllara ve küle, yer kavram›na girmediklerinden, te-yemmüm etmek caiz de¤ildir.

Bu arada, çukur yerlerin, yolun ve buralardan al›-nan toprak gibi, üzerine teyemmüm etmenin caiz ol-du¤u fleylerin üzerine de¤il de, yüksek yerlerin ve yük-sek yerlerden al›nan toprak gibi fleylerin üzerine te-yemmüm etmek sünnettir.

Teyemmümde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar1- Teyemmüm de, Ehl-i Beyt f›kh›nda bir ibadettir.

Dolay›s›yla Allah r›zas› ve O'nun emrini yerine getirmemaksad›yla yap›lmal›, gösterifl gibi ihlâsla çeliflen hal-lerden uzak durulmal› ve abdestin mi veya guslün mü

126

yerine al›nd›¤› zihinde belirlenmelidir.2- Üzerine teyemmüm edilen fley pak olmal›.3- Üzerine teyemmüm edilen fley gasp edilmemifl

olmal›.4- Üzerinde durularak teyemmüm edilen yer gasp

edilmemifl olmal›.5- Teyemmüm uzuvlar› olan yüz ve eller pak olma-

l›.6- Teyemmüm uzuvlar›nda yüzük vs. gibi elin do-

kunmas›n› önleyen bir engel bulunmamal›.7- Teyemmüm amelleri, s›ras›na göre yap›lmal›.8- Teyemmüm amelleri, ara verilmeksizin ve pefl

pefle yap›lmal›.9- ‹mkân dâhilinde, kiflinin kendisi teyemmüm et-

meli; buna imkân› yok ise, baflkas›ndan yard›m alabi-lir.

Teyemmümü Bozan fieyler

Afla¤›daki iki durum, teyemmümün bat›l olmas›nayol açar:

1- Abdesti bozan her fley.2- Teyemmümü gerektiren mazeretin ortadan kalk-

mas›.

Teyemmümle ‹lgili Birkaç Hüküm

1- Cenabet d›fl›nda gusül almas› gereken kimse, ta-haretin flart oldu¤u bir ameli yapmak için teyemmümetmesi gerekiyorsa, biri gusül ve di¤eri de, abdest ye-rine olmak üzere, iki teyemmüm almas› gerekir; cena-bet guslünde ise, gusül yerine al›nan teyemmüm yeter-lidir ve abdest yerine de ayr›ca teyemmüm almas› ge-

127

rekmez.2- Teyemmüm almas› gereken kimsenin, vakit gir-

meden namaz için teyemmüm almas› do¤ru de¤ildir.3- Vakit girdikten sonra namaz için teyemmüm

alan kimsenin özrü bertaraf olmaz ve sonraki namaz›nvakti girerse, vaktin sonlar›na do¤ru özrünün bertarafolaca¤›na ümidi yoksa vaktin evvelinde yeni bir teyem-müm yapmaks›z›n o namaz›n› da k›labilir.

128

NAMAZDA ÖRTÜNME

Namaza haz›rl›ktan biri de, namaz esnas›nda bede-nin örtülmesi ve giyilen elbisedir.

Ehl-i Beyt f›kh›nda; ihtiyat namaz› ve keza unutul-mufl secde ve teflehhüdün kazas› da dâhil olmak üze-re, namaz halindeyken ve hatta sehiv secdesi an›ndabile, kimsenin görmedi¤i bir yerde olsa dahi, erke¤inavret yerini örtmesi farzd›r, göbekten dizlerine kadarörtmesi daya iyidir. Bundan da iyisi, namaz haline ya-k›flan bir elbise giymesidir.

Kad›n›n ise, bütün bedenini hatta saç› ve bafl›n› da-hi, örtmesi icap eder; ama yüzünün abdestte y›kananmiktar›n›, ellerinin bileklere, ayaklar›n›n da topuklarakadar olan bölümünü örtmesi gerekmez.

Fakat farz olan miktar› örttü¤üne yakin edebilmesiiçin, bir miktar yüzünün etraf›ndan, bir miktar da bilekve topuklar›ndan afla¤›s›n› da örtmesi icap eder.

Namaz K›lan›n Elbisesinde Aranan fiartlar

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, namaz k›lan›n giysisinde al-t› flart aran›r. Bunlardan dördü, erkek ve kad›nlar ara-

129

s›nda ortakt›r; ikisi ise, erkeklere mahsustur. Ortakolan flartlar flunlard›r:

1- Pak olmal›d›r. Bilerek necis elbiseyle k›l›nan namaz bat›ld›r. Bu flart, namaz k›lan›n bedeninde de aran›r. Yani,

namaz k›lan kimsenin bedeni de pak olmal›d›r.Ama üç yerde namaz k›lan›n beden ve elbisesinin

temiz olmas› gerekmez.a) Bedenindeki yara, cerahat ve ç›bandan ç›kan

kanla bedeni ve elbisesi necis olan kimsenin, onlar› y›-kamas› veya bedeninin necisini y›kay›p elbisesini de-¤ifltirmesi, meflakkatli veya zararl› olursa, bedenindekiyara iyileflinceye kadar, o kanla namaz k›lmas› sak›n-cas›zd›r.

b) Ayn› necis olan köpek ve domuz, murdar olanhayvan, hay›z nifas, istihaze ve ayn› necis olmad›¤›halde, eti haram olan hayvanlar›n kan› hariç; e¤er in-san›n bedeninde veya elbisesinde, insan veya eti helalhayvan›n kan› gibi, di¤er bir kan olursa, o kan›n hac-mi, bir dirhemden az (parmak ucu kadar) oldu¤u süre-ce, onu y›kamadan namaz k›labilir.

c) Afl›r› so¤uk ve hastal›k gibi, bir zaruretten dolay›necis elbise veya bedenle namaz k›lmak zorunda kalankimsenin öylece k›ld›¤› namaz sahihtir.

Ehl-i Beyt f›kh›nda iki halde de, namaz k›lan›n yal-n›zca elbisesinin necis olmas› namaz›na bir halel getir-mez.

a) E¤er namaz k›lan kimsenin, tekke ve çorap gibi,tek bafl›na avret yerini örtemeyen küçük bir elbisesi,necisin de¤mesi sonucu necis olursa, onu ç›karmak

130

veya y›kamak zorunda de¤ildir ve onunla namaz k›l-mas›n›n bir sak›ncas› yoktur.

Keza, necis olan yüzük ve saat gibi, ziynet eflyas› vebenzeri fleyler de, ayn› hükmü tafl›r.

b) Birden fazla elbisesi olmayan veya oldu¤u haldeonlar›n hepsini giymek zorunda olan çocuk bak›c›s›kad›n›n, o elbiseyi günde bir defa y›kad›¤› takdirde,sonra o elbise çocu¤un yaln›zca idrar›yla necis olursa,di¤er güne kadar onunla namaz k›labilir.

2- Gasp edilmemifl olmal›d›r. Bilerek, gasbedilmifl bir elbisede /bir dü¤mesi gas-

bedilmifl olsa dahi/ k›l›nan namaz bat›ld›r.Elbisenin tamam›n›n veya ipli¤i ve dü¤meleri gibi

bir miktar›n›n veyahut ayr›s›na kiraya verdi¤i elbise gi-bi, menfaatinin gasbedilmifl olmas› aras›nda bir farkyoktur.

Hatta ayr›s›n›n yan›nda ödünç olan elbise gibi, bafl-kas›n›n üzerinde hakk› olan, kendi elbisesinde dahi,onun izni olmaks›z›n namaz k›larsa namaz› bat›ld›r.

Zekât› veya humusu verilmemifl paran›n ayn›yla al›-nan elbise de, gasbedilmifl elbise hükmündedir.

3- Namaz k›l›n›rken giyilen elbise, murdar olmufl/yani, yenilen ama fler'i ölçülere göre kesilmeyen/hayvan›n, derisi ve kemi¤i gibi, kan dolaflan, parçala-r›ndan olmamal›d›r.

Ama murdar olmufl eti helal bir hayvan›n yün ve k›lgibi can› olmayan k›s›mlar›ndan bir fley namaz k›lan›nüzerinde olur veya onlardan haz›rlanm›fl elbiseyle na-maz k›larsa namaz› sahihtir.

Zira Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ buyurmufltur ki:

131

"Murdar olan eti helal hayvan›n yününden olan bir el-biseyle namaz k›lman›n sak›ncas› yoktur; çünkü yününcan› yoktur."5

4- Sincap ve as kürkü hariç; fler'i ölçülere göre ke-silmifl olsa bile, eti yenmeyen hayvan›n, deri ve hattakan dolaflmayan yün gibi, parçalar›ndan olmamal›d›r.

Hatta namaz k›lan›n üzerinde eti haram hayvan›nbir k›l› bile olsa namaz› bat›l olur.

Keza, kedi gibi eti haram olan bir hayvan›n salyas›,sümü¤ü veya baflka bir rutubeti insan›n üzerinde olurve insan, o rutubet kuruyarak yok olup gitmeden na-maz k›larsa, namaz› bat›ld›r.

Fakat inci, mum ve bal, eti haram hayvana ait ol-mas›na ra¤men bu hükme tabi de¤ildir; keza, insanaait saç, ter ve tükürük gibi rutubeti bu hükme tabi de-¤ildir.

Namaz k›lan erke¤in elbisesine özgü olan flartlar iseflunlard›r.

1- Alt›n dokumal› olmamal›. Alt›n dokumal› elbise giymek, erkekler için haram

ve onunla k›ld›¤› namaz da bat›ld›r. Ama kad›n için, is-ter namaz hal›nda olsun, ister namaz d›fl›nda, bir sa-k›ncas› yoktur.

Ayr›ca erke¤in, alt›n zincir, yüzük, saat ve gözlükgibi, alt›n ziynetlerini kullanmas› da haram; onunla k›l-d›¤› namaz da bat›ld›r.

Ama kad›n›n, ister namaz halinde ve ister namazd›fl›nda alt›n ziynet kullanmas›n›n, bir mahzuru yoktur.

132

5 - El-Vesail, c. 3, s. 333.

Evet, erke¤in ziynet kast› olmaks›z›n alt›nla difl yap-t›rmas› veya cebinde alt›n bulundurmas› sak›ncas›zd›r.

2- Halis ipek olmamal›. Erke¤in, ister namaz halinde ve ister namaz d›fl›n-

da olsun, halis ipekten yap›lan elbiseyi giymesi haramve onunla k›ld›¤› namaz da bat›ld›r.

Hatta ihtiyat gere¤i olarak, halis ipekten yap›lm›fltekke ve kemer gibi, tek bafl›na avret yerini örtemeye-cek kadar küçük olan fleyleri de giymekten sak›nmal›-d›r.

Ama hastal›k ve afl›r› so¤uk gibi zorunluluk ve harphalinde erke¤in, halis ipekten olan elbiseyi giymesi sa-k›ncas›zd›r.

Kad›n›n ise, ister halis, ister kat›fl›k olsun, namaz dadâhil olmak üzere, her halükarda ipek elbise giymesisak›ncas›zd›r.

Namaz K›lan›n Elbisesinde Müstehap Olan fieyler

Namaz k›lan erke¤in, çene alt› sar›k takmas›, cüb-be giymesi, ister erkek ve ister kad›n olsun, namaz es-nas›nda beyaz elbise ve en temiz elbiseyi giymeleri,güzel koku sürmeleri, akik yüzük takmalar› ve kad›n›ngerdanl›k gibi ziynet eflyalar›n› takmas› müstehapt›r.

Namaz K›lan›n Elbisesinde Mekruh Olan fieyler

‹ster erkek, ister kad›n olsun, namaz k›lan›n elbise-sinin; siyah, kirli ve dar olmas›, içki içenin, necasettenkaç›nmayan›n elbisesini veya üzerinde canl› bir fleyinfoto¤raf› olan elbiseyi giymesi, elbisesinin dü¤meleri-nin aç›k olmas› ve üzerinde canl› bir fleyin foto¤raf›olan yüzük takmas› ise mekruhtur.

133

134

NAMAZ KILINAN YER

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, namaz k›l›nan yerde arananflartlar› flöyle s›ralayabiliriz:

1- Namaz k›l›nan yer, mubah "tasarrufu helal" ol-mal›d›r.

Hapsedilme gibi, mecbur olma durumu hariç; bile-rek gesbedilen bir yerde, /yerin üzerine serilen veyakonan bir fleyin üzerinde k›l›nsa dahi/ k›l›nan namazbat›ld›r.

Kiralanm›fl bir ev gibi, menfaati baflkas›na ait olanbir mülkte de, menfaate sahip olan kimsenin izni ol-madan k›l›nan namaz bat›ld›r.

O hâlde kirac› izin vermezse, mülk sahibinin, bafl-kas›na kiraya verdi¤i bir yerde namaz k›lma hakk› yok-tur ve k›ld›¤› namaz bat›ld›r.

Humus veya zekât› verilmeyen bir mal›n ayn›yla al›-nan yerde de, her türlü tasarruf haram, namaz k›lmakda bat›ld›r.

Keza, bir mülkte baflkas›yla hisseli olarak ortak olankimse, orta¤›n›n izni olmadan o mülkte tasarrufta bu-lunamaz ve namaz k›lamaz.

135

2- Uçakta olmak gibi, mecburi haller hariç; namazk›l›nan yer sabit olup hareket etmemelidir.

E¤er vakit darl›¤› gibi, bir sebepten dolay› uçak vegemi gibi, hareket eden bir fleyde namaz k›lma zorun-da kal›rsa, mümkün oldu¤u kadar›yla bedeninin hare-ket halinde bir fley okumamal› ve onlar›n k›ble taraf›n-dan baflka bir tarafa döndüklerinde, k›ble yönüne dön-melidir.

3- Mecbur olma durumu hariç; namaz k›l›nan yer,k›yam, rükû ve secde gibi, namaz fiillerinin yap›lmas›-na elveriflli olmal›d›r.

Dolay›s›yla düzgün ayakta durulamayacak kadar ça-t›s› alçak olan veya düzgün rükû ve secde edilemeye-cek kadar küçük bir sahaya sahip olan bir yerde, zo-runluluk olmad›¤› takdirde namaz k›l›nmamal›d›r.

4- Namaz k›l›nan yerin secde ederken aln›n geldi¤ibölümü, dizlerin geldi¤i bölümünden dört parmaktanfazla afla¤›da veya yukar›da olmamal›d›r.

5- Namaz k›l›nan yerin secde ederken aln›n geldi¤ibölüm, mutlaka pak olmal›; geri kalan bölümü ise, ne-cis olsa dahi, elbise ve bedene sirayet edecek kadar ›s-lak olmamal›d›r.

6- Secdede aln›n geldi¤i bölüm; toprak, tafl, çak›lve yenmeyen ve giyimde kullan›lmayan bitki gibi, üze-rine secde sahih olan fleylerden olmal›d›r.

Namaz K›l›nmas› Müstehap Olan Yerler

‹slam dininde, namaz›n mescitte k›l›nmas›na dair,özellikle de mescidin komflusu için, çok tavsiyede bu-lunulmufltur. Hatta Allah Resulünden /s.a.a/ gelen birhadisi flerifte: "Caminin komflusunun ancak camide

136

k›ld›¤› namaz kabuldür" denilmifltir.6

Allah Resulü /s.a.a/ ve Ehl-i Beyt /a.s/'dan gelenhadisler ›fl›¤›nda; mescitlerin en faziletlisi, Mescid'ulHaram'd›r. Onda k›l›nan bir namaz, bir milyon nama-za bedeldir.

Ondan sonra Hz. Resulullah /s.a.a/'›n mescididir.Onda k›l›nan bir namaz on bin namaza bedeldir.

Ondan sonra Kufe ve Beyt-ul Mukaddes mescitleri-dir. Onlarda k›l›nan bir namaz bin namaza bedeldir.

Onlardan sonra her flehrin merkez mescididir. On-da k›l›nan bir namaz yüz namaza bedeldir.

Ondan sonra mahalle mescididir. Onda k›l›nan birnamaz yirmi befl namaza bedeldir.

Ondan sonra pazar mescididir. Onda k›l›nan bir na-maz on iki namaza bedeldir.

Kad›nlar›n ise, evlerinde ve hatta evlerinin arkaodas›nda namaz k›lmalar› daha faziletlidir.

Ehl-i Beyt ‹mamlar›'n›n /a.s/ haremlerinde de na-maz k›lmak müstehapt›r; hatta mescitten daha fazilet-lidir.

Emir'ül Müminin Ali /a.s/'›n hareminde k›l›nan birnamaz, iki yüz bin namaza bedeldir.

Namaz K›l›nmas› Mekruh Olan Yerler

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, hamamda, tuzlada, insan,canl› varl›klara ait resim, heykel, aç›k kap›, atefl velamba karfl›s›nda, mutfakta, a¤›l gibi, eti yenen hay-vanlar›n sakland›¤› yerlerde, çöp dökülen yerde, için-

137

6 - Bihar'ül Envar, c. 83, s. 354, El-Vesail, c. 3, s. 478.

de cünüp bulunan veya namaz k›lan›n yüzüne karfl› ol-masa bile, resim bulunan odada, mezarl›kta, gelip gi-denlere zahmet vermese bile yolda, caddede ve sokak-ta namaz k›lmak mekruhtur. Ama e¤er baflkalar›nazahmet verirse haramd›r.

138

NAMAZ VAK‹TLER‹Allah Teala flöyle buyurmufltur:"Gündüzün iki ucunda ve gecenin yak›n saatlerinde

namaz k›l. Çünkü iyilikler kötülükleri giderir. Bu, ö¤ütalmak isteyenlere bir hat›rlatmad›r." 7

Yine, flöyle buyurmufltur:"Güneflin bat›ya meyletmesinden gecenin karanl›¤›-

na kadar namaz k›l. Ve fecrin okunuflunu da /sabahnamaz›n›/ ki, fecrin okunuflu meflhut olmaktad›r"/Gece ve gündüz melekleri taraf›ndan birlikte müfla-hede edilmektedir/" 8

Allah Teala bu ayeti kerimelerde namazlar›n bellivakitlerde k›l›nmas›n› emretmifl, Allah Resulünün/s.a.a/ uygulamas› da bu do¤rultuda olmufltur.

Bu esas gere¤ince, en az›ndan namazlar›n bir k›s-m›n›n belli bir vakti vard›r ki, bu vakit dâhilinde k›l›n-malar› gerekir; bu vakit dâhilinde k›l›nmazlarsa, kaza-ya kalm›fl say›l›rlar.

Bu namazlar›n bafl›nda günlük namazlar olarak ad-land›r›lan befl vakit namaz gelir. Günlük namazlar›n

139

7 - Hûd/114.8 - ‹srâ/78.

vakitleri afla¤›daki gibidir: Bu arada mukaddes ‹slam fleriat›nda tertiple ilk ön-

ce ö¤le namaz›, sonra ikindi namaz›, sonra akflam na-maz›, sonra yats› namaz› ve en son olarak da sabahnamaz› farz k›l›nd›¤›ndan, sözümüze, ö¤le namaz›n›nvaktiyle bafllay›p, di¤erlerinin vakitlerini de, farz terti-bine göre sürdürece¤iz:

Ö¤le Namaz›n›n Vakti Sabahleyin günefl do¤mas›yla yer üzerindeki cisim-

lerde bat› semtine do¤ru bir gölge oluflur; bu gölgenindo¤uya do¤ru kaymas›yla ö¤le vakti bafllar ve bu vak-te "zeval" vakti denir.

O halde düz bir yere dikilen bir çubu¤un bat›ya do¤-ru olan gölgesinin, do¤uya do¤ru dönerek uzamayabafllad›¤› veya baz› yörelerde güneflin yükselmesiyleyok olan gölgesinin, tekrar görünmeye bafllad›¤› an-dan itibaren ö¤le vaktinin girmifl oldu¤u anlafl›l›r.

Bu vakitten, güneflin bat›fl›na, yaln›zca ikindi na-maz›n› k›labilecek bir zaman dilimi kal›ncaya kadar,ö¤le namaz›n›n vakti sürer.

Bu süre zarf›nda ö¤le namaz› k›l›nmazsa, kazayakalm›fl say›l›r ve ileriki zamanlarda kaza olarak k›l›n-mal›d›r.

‹kindi Namaz›n›n Vakti Ö¤lenin ilk vaktinden ö¤le namaz›n› k›labilecek ka-

dar bir sürenin geçmesinden bafllar; güneflin batmas›y-la da sona erer.

‹kindi namaz› bu süre zarf›nda k›l›nmazsa, kazayakalm›fl say›l›r ve ileriki zamanda kaza olarak k›l›nmal›-d›r.

140

Bu aç›klamam›zdan ortaya ç›km›flt›r ki, Ehl-i Beytf›kh›na göre, ö¤le ve ikindi namazlar›ndan her birininözel ve ortak olmak üzere iki vakti vard›r.

Ö¤le namaz›n›n özel vakti, ö¤lenin evvelinden, herbir insan›n sefer ve hazarda kendi haline göre normalolarak gereken tahareti /abdest veya guslü/ teminedip, ö¤le namaz›n› k›lacak kadar bir sürenin geçme-sine kadard›r.

‹kindi namaz›n›n hususi vakti de, güneflin batmas›-na ayn› flartlarla yaln›zca ikindi namaz› k›l›nacak kadarbir zaman diliminin kald›¤› vakittir.

Dolay›s›yla e¤er bir kimse, bu vakte kadar ö¤le na-maz›n› k›lmam›flsa, art›k ö¤le namaz› kazaya kalm›flt›rve bu vakitte ikindi namaz›n› k›lmal›, ö¤le namaz›n›da, sonradan kaza etmelidir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Güneflin zeval vakti /bat›ya do¤ru meyletme an›/olunca, ö¤le namaz›n›n vakti girer ve bir namaz k›la-n›n, dört rekâtl›k bir namaz k›labilece¤i bir süre geçin-ceye kadar devam eder.

Bu kadar bir süre geçince, hem ö¤le, hem de ikin-di namazlar›n›n vakti girmifl olur ve güneflin batmas›-na bir namaz k›lan›n dört rekâtl›k bir namaz k›labilece-¤i bir süre kal›ncaya kadar devam eder.

Bu kadar bir süre kal›nca, ö¤le namaz›n›n vakti so-na erir ve günefl bat›ncaya kadar yaln›zca ikindi nama-z›n›n vakti kal›r." 9

Elbette ö¤le ve ikindi namazlar›n›n hususi vakitleri-nin anlam›, onlardan her birinin do¤ru bir flekilde ye-

141

9 - El-Vesail, c. 3, s. 92.

rine getirilmedi¤i sürece, vakit orta¤›n›n o vakitte ye-rine getirilmesinin do¤ru olmad›¤›d›r.

Dolay›s›yla o vakitte kaza namaz› gibi, onunla vakitorta¤› olmayan baflka bir namaz›n k›l›nmas›n›n bir sa-k›ncas› yoktur.

Keza, e¤er vakit sahibinin kendisi, bir flekilde mü-kellefin boynundan kalkm›flsa, vakit orta¤›, onun hu-susi vaktinde de k›l›nabilir.

Mesela; sehven ö¤le namaz›ndan önce k›l›nan ikin-di namaz› geçerli say›ld›¤›ndan, bu durumda olan birflah›s, güneflin batmas›na yaln›zca dört rekâtl›k bir na-maz›n k›l›nabilece¤i kadar bir süre kald›¤› vakitte ö¤lenamaz›n› k›labilir.

Yine, ö¤le oldu¤u zann›yla ö¤le namaz›na vakittenönce bafllay›p namaz esnas›nda vaktin yeni girdi¤inianlayan bir kimsenin k›ld›¤› bu namaz› geçerli say›ld›-¤›ndan, bu namaz›n› bitirdikten hemen sonra bekle-meden ikindi namaz›n› k›labilir ve ö¤lenin ilk vaktin-den, illa da dört rekâtl›k bir namaz k›l›nabilecek kadarbir sürenin geçmesini beklemesi gerekmez.

Bu arada ortak vakitte bile olsa, ö¤le namaz›, ikin-di namaz›ndan önce k›l›nmal›d›r; bilerek ikindi nama-z›n›, ö¤le namaz›ndan önce k›lmak, o namaz›n bat›lolmas›na yol açar.

Ama e¤er ö¤le namaz›n› k›ld›¤›n› sanarak ikindi na-maz›na niyet eder ve namaz aras›nda ö¤le namaz›n›k›lmad›¤›n› anlar veyahut ö¤leyi k›l›p k›lmad›¤› husu-sunda flüpheye düflerse, vakit, ikindinin özel vakti de-¤ilse, niyetini ö¤le namaz›na çevirerek, o namaz›, ö¤-le namaz› olarak tamamlar; daha sonra da ikindi na-maz›n› k›lar.

142

Akflam Namaz›n›n Vakti

Günefl batt›ktan sonra, do¤u ufukta beliren k›z›ll›-¤›n, insan›n bafl› üzerinden bat›ya do¤ru meyletmesin-den bafllar; fler'i gece yar›s›na, yats› namaz›n›n k›l›na-bilece¤i kadar bir süre kal›ncaya kadar da devam eder.

Akflam namaz› bu süre zarf›nda k›l›nmad›¤› takdir-de, an›lan vakitte yats› namaz› k›l›nmal›d›r ve yats› na-maz› k›l›nd›ktan sonra, flafak vaktine kadar akflam na-maz›, kaza ve eda niyeti yap›lmaks›z›n, boynundakigörev niyetiyle k›l›nmal›d›r.

E¤er o zamana kadar da k›l›nmazsa, art›k akflamnamaz› kesin olarak kazaya kalm›fl say›l›r ve ileriki za-manda kaza olarak k›l›nmal›d›r.

Yats› Namaz›n›n Vakti

Yats› namaz›n›n vakti, akflam›n ilk vaktinden, ak-flam namaz›n› k›labilecek miktarda bir sürenin geçme-sinden bafllar; fler'i gece yar›s›na kadar devam eder.

Bu süre zarf›nda k›l›nmad›¤› takdirde, flafak vaktinekadar kaza ve eda niyeti yap›lmaks›z›n, boynundakigörev niyetiyle k›l›nmal›d›r; aksi takdirde, art›k kesinolarak kazaya kalm›fl say›l›r ve ileriki zamanda kazaolarak k›l›nmal›d›r.

Hz. ‹mam Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur:"Günefl batt› m› akflam namaz›n›n vakti girer ve bir

insan›n üç rekâtl›k bir namaz k›la bilece¤i kadar bir sü-re geçinceye kadar devam eder.

Bu kadar bir süre geçince akflam ve yats› namaz›-n›n "ortak" vakti girer ve bir insan›n dört rekâtl›k birnamaz› k›labilece¤i kadar bir süre gece yar›s›na kal›n-caya kadar devam eder.

143

Bu kadar bir süre gece yar›s›na kal›nca, akflam na-maz›n›n vakti sona erer ve gece yar›s›na kadar yaln›z-ca yats› namaz›n›n vakti kal›r."10

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ da flöyle buyur-mufltur: "Do¤u taraf›ndaki k›zart› gidince, günefl yerindo¤u taraf›ndan da bat› taraf›ndan da batm›fl olur." 11

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufl-tur: "Günefl bat›nca, orucu iftar etmek caiz olur ve na-maz farz olur. Akflam namaz›n› k›ld›n m› da, yats› nama-z›n›n vakti girer ve gece yar›s›na kadar devam eder."12

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufl-tur: "Günefl batt› m› her iki namaz›n da /akflam ve yat-s› namazlar›n›n/ vakti girer; ancak bu /akflam/ ondan/ yats›dan/ öncedir. Yine, günefl bat›ya meyletti mi heriki namaz›n da /ö¤le ve ikindi namazlar›n›n/ vakti girer;ancak bu /ö¤le/ ondan /ikindiden/ öncedir." 13

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/, Allah Teala'n›n"Güneflin bat›ya meyletmesinden gecenin karanl›¤›nakadar namaz k›l…"14 ayetini tefsir ederken, flöyle bu-yurmufllard›r. "Allah Teala güneflin bat›ya meyletme-sinden /ö¤le vaktinden/ gece yar›s›na kadar dört na-maz farz k›lm›flt›r. Bunlardan ikisinin vakti, ö¤lenin il-kinden bafllar, günefl batana kadar devam eder. Ancakbu /ö¤le namaz›/, ondan /ikindi namaz›ndan/ önce-dir. ‹kisinin vakti de, güneflin batmas›ndan bafllar, ge-ce yar›s›na kadar devam eder. Ancak bunu /akflam

144

10 - El-Vesail, c. 3, s. 134.11 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 278, El-Vesail, c. 3, s. 128.12 - El-Vesail, c. 3, s. 130.13 - El-Vesail, c. 3, s. 132, Furu'ul Kafi, c. 3, s. 276, 281.14 - ‹srâ/78.

namaz›/, ondan /yats› namaz›ndan/ öncedir." 15

Nakletti¤imiz bu gibi hadislerden anlafl›lm›flt›r ki,akflam ve yats› namaz›n›n da, ö¤le ve ikindi namazla-r› gibi, özel ve ortak vakitleri vard›r.

Akflam namaz›n›n özel vakti, akflam›n evvelinden/güneflin bat›m›nda meydana gelen do¤u taraf›ndakik›zart›n›n bafl üzerinden bat›ya do¤ru meyletmesin-den/ üç rekâtl›k bir namaz k›l›nabilecek kadar bir süregeçinceye kadard›r.

Yats›n›n özel vakti ise, bir insan›n kendi haline gö-re normal olarak yats› namaz›n› k›labilecek kadar birsürenin, fler'i gece yar›s›na kald›¤› zamand›r.

Bu iki vakit aras›nda kalan vakit ise, akflam ve yat-s›n›n ortak vakitleridir. Ama ö¤le ve ikindi namaz›ndaoldu¤u gibi, akflam namaz›n› da bilerek yats› namaz›n-dan önce k›lmak olmaz.

Sabah Namaz›n›n Vakti

Sabah namaz›n›n vakti, ikinci ve do¤ru fecir deni-len, flafa¤›n atmas›ndan, güneflin do¤mas›na kadard›r.

Sabah namaz› bu süre zarf›nda k›l›nmazsa, kazaya kal-m›fl say›l›r ve ileriki zamanda kaza olarak k›l›nmal›d›r.

‹kinci ve do¤ru fecir denen flafak vakti, sabaha do¤-ru ufkun do¤u taraf›nda direk olarak yükselme¤e bafl-layan ayd›nl›¤›n, yay›lmaya bafllama an›d›r.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-tur: "Sabah namaz›n›n vakti, fecrin do¤mas›ndan bafl-lay›p günefl do¤mas›na kadar devam eder."16

145

15 - Bihar'ül Envar, c. 83, s. 68.16 - El-Vesail, c. 3, s. 152.

Günlük Namazlar›n›n Fazilet Vakitleri

Allah Resulü /s.a.a/ ve Ehl-i Beyt ‹mamlar›'n›n/a.s/ uygulama ve buyruklar›ndan, günlük namazlar›-n›n, yukar›da beyan etti¤imiz özel ve ortak vakitlerineilaveten; bir de, fazilet vakitlerinin oldu¤u anlafl›lmak-tad›r.

Bu namazlardan her birinin kendi fazilet vaktindeeda edilmesi, onun daha fazla bir sevap ve daha üstünbir fazilet içermesine sebep olmaktad›r.

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, ö¤le namaz›n›n fazilet vak-ti, ö¤le vaktinin bafllang›c›ndan, insan›n gölgesinin,kendi boyu miktar›ca uzamas›na kadard›r.

‹kindi namaz›n›n fazilet vakti ise, meflhur görüflegöre, insan›n gölgesinin, dört ayak boyu kadar uzama-s›ndan bafllay›p, kendi boyunun iki kat› miktar›ca uza-mas›na kadar devam eder.

Akflam namaz›n›n fazilet vakti, akflam vaktinin bafl-lang›c›ndan, güneflin batmas›ndan sonra bat› taraf›n-daki ufukta görülen k›zart›n›n kaybolmas›na kadard›r.

Yats› namaz›n›n fazilet vakti ise, bat› taraf›ndakiufukta görülen bu k›zart›n›n kaybolmas›ndan, geceninüçte biri gidinceye kadard›r.

Sabah namaz›n›n fazilet vakti ise, ikinci fecrin do¤-mas›yla bafllay›p, do¤u taraf›nda bir k›zart›n›n belirme-sine kadar devam eder.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Her namaz›n iki vakti vard›r; faziletli olan› vaktin ev-velidir." 17

146

17 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 274.

Hz. ‹mam R›za /a.s/ ise flöyle buyurmufllard›r: Bil ki,evveli ve sonu olmak üzere, her namaz›n iki vakti var-d›r; vaktin evveli Allah'›n r›dvan›, sonu ise, aff›d›r." 18

Yine, Zürare diyor; Hz. ‹mam Muhammed Bak›r/a.s/'a "Allah, size destek olsun; faziletli olan, namazvakitlerinin evveli, ortas› veya sonu mudur?" dedim.‹mam /a.s/ flöyle buyurdular: "Vaktin evveli daha fa-ziletlidir. Çünkü Allah Resulü buyurmufllard›r ki, Allah,hay›r amelden çabuk yap›lan› sever." 19

Her ne kadar günlük namazlar› fazilet vakitlerindek›lmak, onlar›n daha fazla bir sevap içermelerine se-bep oluyorsa da, onlar›n, yukar›da beyan edilen, ortakvakitlerinde, tertip üzere birlikte veya ayr› ayr› k›l›nma-lar›n›n da bir mahzuru yoktur ve bizzat Allah Resulütaraf›ndan uygulanm›flt›r.

Bu, Kur'an-› Kerim'in yukar›da nakletti¤imiz ayetle-rinden de anlafl›ld›¤› gibi, Allah Resulünün ümmetinearma¤an etti¤i bir kolayl›k, bir ruhsatt›r da.

Özellikle de, her hangi bir nedenden dolay› bir ma-zeret söz konusu ise, bu kolayl›¤›n ve ruhsat›n tercihedilmesi daha faziletlidir.

Toplumda sosyal adaletin olmay›fl› ve ‹slami ilkele-rin tam anlam›na uygulanamaz olmas› da, bu mazeret-lerden biridir.

Bu mazeret, önemli bir mazerettir ve hatta bayramnamazlar›n›n muayyen farzl›ktan müstehapl›k ve Cu-ma namaz›n›n muayyen farzl›ktan, muhayyer farzl›khükmünü almalar›na sebep olmufltur.

147

18 - Bihar'ül Envar, c. 82, s. 349.19 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 274.

‹nflallah, Allah'›n vaat etti¤i, ‹mam Mehdi /a.s/'›ndönemi gelir de, ‹slami ilkelerin tamam›, bafltanbaflabütün toplumlarda uygulan›r ve ‹slami adaletin yayg›n-laflmas›yla toplumlar›n bütün sorunlar› çözülür; böyle-ce de, faziletlere engel olan bütün gerekçeler ortadankalkar.

‹flte o zaman, insanlar ibadetlerin faziletlerinin ta-mam›n› elde etme¤e çal›flacak ve her kes en faziletliibadeti yerine getirmek için çaba harcayacakt›r.

‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Al-lah Resulü /s.a.a/, ö¤le olunca, hiçbir mazeret olma-dan ö¤le ve ikindi namaz›n› cemaatle birlikte k›lm›flt›r.Yine, akflam olur olmaz, hiçbir mazeret söz konusu ol-madan, akflam ve yats› namaz›n› birlikte cemaatle k›l-m›flt›r. Bunu, s›rf ümmeti için namazlar›n vakti geniflolsun diye yapm›flt›r." 20

Namaz Vaktiyle ‹lgili Baz› Hükümleri

Ehl-i Beyt f›kh›nda mükellef, namaza bafllayabilmekiçin, vaktin girdi¤ine dair olan kendi yakinine ve ikiadil kiflinin sözlerine itimat edebilece¤i gibi; güçlü gö-rüfle göre, vakti bilebilen adil bir kiflinin ezan okuma-s›na da, itimat edilebilir.

Havan›n bulutlu olmas› gibi, genel bir özrün oldu¤uortamlarda ise, vaktin girdi¤ine dair olan zanna da ik-tifa edebilir.

Ama mahpus veya kör olma gibi, özel bir özrü olanflah›s›n, bu hususta zanna iktifa etmemesi ihtiyat gere-¤idir

148

20 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 286, Bihar'ül Envar, c. 82, s. 334, El-Vesail, c. 3, s. 101.

E¤er namaz›n vakti, kunut gibi, namaz›n müstehap-lar›ndan baz›s›n›n yerine getirildi¤i takdirde, namaz›nbir miktar›n›n, vaktin d›fl›na kalabilece¤i kadar daral-m›flsa, o müstehaplar terk edilmelidir.

Namaz vaktinin bitimine, ancak bir rekât namaz k›-labilecek kadar bir süre kal›ncaya kadar namaz›n› k›l-mam›fl olan bir kimse, o namaz›n› eda niyetiyle k›lma-l›d›r; ama bilerek namaz› bu kadar geciktirmek caiz de-¤ildir.

‹nsan›n namaz› vaktin evvelinde k›lmas› müstehap-t›r. ‹slam dininde buna çok tavsiye edilmifltir. Bekleyipcemaatle k›lmak gibi, bir sebepten namaz› geciktir-mek, daha iyi olmazsa, ne kadar vaktin evveline yak›nk›l›n›rsa, o kadar daha faziletlidir.

149

150

KIBLE

Mekke flehrinde bulunan Mescid'ul Haram'a yeralan "Kâbe" k›bledir. Müslümanlar, namaz k›larkenona do¤ru yönelmelidirler.

Bu yüzden, Mescid'ul Haram'a namaz k›lanlar, "Kâ-be'ye" do¤ru durmak ve Mescid'ul Haram d›fl›nda na-maz k›lanlar da Mescid'ul Haram'a do¤ru durmak su-retiyle "Kâbe"ye yönelirler.

Uzak yörelerde bulunanlar›n ise, namaz k›larken;"k›bleye do¤ru yönelmifltir" denilecek flekilde durmala-r› yeterlidir.

Allah Teala flöyle buyuruyor: "Gö¤e yöneliflini gö-rüyoruz. Seni, raz› olaca¤›n bir k›bleye çevirece¤iz.Bundan sonra yönünü Mescid'ul Haram'a /Kâbe'ye/çevir; nerede olsan›z, yüzünüzü onun taraf›na çevi-rin…" 21

Yine, Hak Teala flöyle buyurmufltur: "‹nsanlar için/insanlar›n ibadeti için/ konulan ilk ev, âlemlere mü-barek k›l›nan ve hidayet vesilesi olan Mekke'deki /Kâ-be/'dir. Orada aç›k niflaneler ve Makam-› ‹brahim var-

151

21 - Bakara/144.

d›r. Kim oraya girerse, güven bulur…" 22

Hz. ‹mam Ali /a.s/ Kâbe hakk›nda flöyle buyur-mufltur: "Görmez misiniz ki Allah, Âdem'den Son Pey-gamber'e dek bütün gelip geçenleri, bu âlemde, nekimseye zarar› dokunan, ne de faydas› olan, görme-yen, duymayan tafllarla denedi; o tafl y›¤›n›n›, hürme-ti vacip evi k›ld›; halk› orada toplad›. O beyti de yeryü-zünün tafll›k, topra¤› az; bitki bitmez, susuz, dar bir va-disine koydu; sarp da¤lar aras›nda, uçup savrulankumlar içinde birbirinden uzak köylerin, suyu az kay-naklar›n bulundu¤u bölgede kordu; orada ne deve ya-y›l›r, ne baflka bir hayvan bar›n›r, havas› da buna uy-gun de¤ildir.

Sonra Âdem'e ve evlad›na, oraya yönelmelerini bu-yurdu; seferlerinin kona¤›, yüklerinin dura¤› k›ld› ora-y›. Gönüller oraya meyleder, gönül ehli olanlar oradabirbirlerini bulurlar, faydalan›rlar; çöllerden, ovalardankalkarak, yurtlar›ndan ayr›l›p engin çöller, derin deniz-ler aflarak, yücelerden inerek, genifl yollar› b›rakarak,yurtlar›ndan ayr›l›p, adalar› b›rak›p oraya gelirler.Omuzlar›n› oynatarak horlu¤a, dileyerek düflerler, ko-flarlar, yelerler, tozlara bulanm›fl yüzlerle Tanr› r›zas›n›elde etmek isterler. Elbiselerinden soyunurlar, ihram-lara bürünürler; güzelim saçlar›n› kestirirler; bütünbunlar büyük bir s›nanmad›r; çetin bir denenmedir;apaç›k bir imtihand›r; manas› yerinde bir temizli¤eburhand›r. Allah o evi, rahmetine sebep, cennete ulafl-maya bir vesile k›lm›flt›r…" 23

152

22 - Al-i ‹mran/96,97.23 - Nehc'ül Bela¤a, 192. hutbe.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ ise flöyle buyurmufllar-d›r:

"Allah Teala'n›n üç koru¤u vard›r; hiç bir fley onla-r›n dengi olamaz: Kitab› ki, nur ve hikmettir; evi ki,onu halka k›ble k›lm›flt›r ve hiç bir kimseden ondangayrisine yönelmesini kabul etmez; biri de Peygambe-rinizin Ehl-i Beyti'dir." 24

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r:

"Allah Teala; Kâbe'yi, Mescid'ul Haram'da olanlara;Mescid'ul Haram'›,25 Harem26 Ehli'ne; Harem'i de, bü-tün dünya halk›na k›ble k›lm›flt›r." 27

Evet, ‹mam Ali /a.s/'›n tabiriyle; ne kimseye bir za-rar›, ne de faydas› olan; ne gören, ne de duyan bir tafly›¤›n›ndan ibaret olan Kâbe, asl›nda bir semboldür; gö-nül ehlinin gönül evidir; aflk evidir; kay›tlardan kurtu-lanlar›n evidir; kalplerinde sadece ilahi aflk› bar›nd›ran-lar›n evidir; sonsuzlu¤u arzulayanlar›n ve sonsuzlu¤ayönelenlerin buluflma evidir; oraya yönelifl de birlik,beraberlik ve nefse esaretten kurtuluflun sembolüdür.

Mekke-i Muazzeme'de bulunan "Kâbe Evi" k›bledir.Mescid'ul Haram'a bulunan kimselerin ona do¤ru na-maz k›lmalar› icap eder; ama uzakta olanlar için, k›b-leye do¤ru namaz k›l›yor denecek flekilde durmalar›yeterlidir.

153

24 - El-Vesail, c. 3, s. 218.25 - Kâbe'nin etraf›n› çevreleyen mescit.26 - Mekke flehrini, dört çevresinden kuflatan, avlanman›n ve yeflilliklerinin kopar›lmas›-

n›n haram oldu¤u bölge.27 - El-Vesail, c. 3, s. 220.

Ehl-i Beyt f›kh›nda, inananlar›n, k›bleye yönelerekibadet etmelerinin gereklili¤i, sadece günlük namazla-ra mahsus de¤ildir. Mümkün oldu¤u takdirde, cenazenamaz› da dâhil olmak üzere, bütün farz namazlar›n,hatta farz namazlara ait unutulan secde ve teflehhüdünkazas›yla ihtiyat namaz›n›n ve bir yerde durularak k›-l›nd›¤› takdirde, nafile namazlar›n›n k›bleye do¤ru k›-l›nmas› icap eder.

Ama e¤er nafile namazlar› yolda yürürken veya ge-mi ve benzeri gibi hareket eden bir vesile üzerinde k›-l›n›rsa, k›bleye do¤ru k›l›nmalar› flart de¤ildir.

Yine, hayvan kesiminin de, k›bleye yönelik yap›l-mas› gerekir.

Ayr›ca ölüm halinde olan kimsenin yüzü k›bleyeçevrilmeli ve ölü, mezarda sa¤ omuzu üzere, yüzü k›b-leye gelecek flekilde defnedilmelidir.

K›bleyle ‹lgili Baz› Hükümler

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, namaz k›lmak isteyen kim-se, k›blenin hangi yöne do¤ru oldu¤unu bilmiyorsa,onu tespit etmeye çal›flmal›d›r.

Araflt›rmas›ndan sonra k›blenin hangi yöne do¤ruoldu¤una yakin sa¤layamazsa, hissi belirtilere göre fla-hitlik yapan iki adilin tan›kl›¤›ndan veya ilmi kaideleregöre k›bleyi tespit edebilen güvenilir birisinin sözün-den veyahut Müslümanlar›n mescit mihraplar›, mezar-l›¤› ve benzeri yollardan elde etti¤i zann›na göre ameledebilir.

K›blenin hangi yöne do¤ru oldu¤una, zan bile sa¤-layamazsa, vakit müsait oldu¤u takdirde, bir namaz›,her dört yöne do¤ru k›lmal›d›r.

154

Vakit, buna müsaade etmiyorsa, vakit yetti¤i mik-tarda k›lmal›d›r.

K›blenin, dört yönden baz›s›nda olmad›¤›na yakinveya zan ediyorsa, k›ble olabilece¤ine ihtimal verdi¤igeri kalan yönlere do¤ru k›lmal›d›r.

K›blenin hangi yönde oldu¤una zan bile sa¤layama-yan bir kimse, namaz d›fl›nda, hayvan kesimi gibi, k›b-leye do¤ru yap›lmas› gereken bir ifl yapmak isterse,hangi yöne do¤ru yaparsa sahihtir.

Namazdan Önceki Vaciplerin Özeti

Buraya kadar namaza haz›rl›k niteli¤inde olan vacipve flartlar› özet olarak gözden geçirdik. Görüldü¤üüzere, bunlar›n bir k›sm›, namazda flart olan taharet;bir k›sm›, namazda giyilen giysi; bir k›sm›, namaz k›l›-nacak mekân; bir k›sm› namaz›n vakitleri; bir k›sm› danamaz k›larken yönelinmesi gereken k›bleyle ilgiliydi.

Bu flartlar› yerine getiren bir kimse, art›k namazabafllayabilir. O halde namaz›n kendine ait farz ve sün-netleri bilmemizin zaman› gelmifltir. Dolay›s›yla da,sonraki bölümde namaz›n kendini ele alaca¤›z.

Ancak günlük namazlara bafllamadan, ezan ve ika-me okumak da, muekket sünnetlerdendir. Bu yüzdennamaz›n kendine ait farz ve sünnetlere geçmeden ön-ce, ezan ve ikameyi ele al›yoruz.

155

156

EZAN VE ‹KAME

Ezan, Müslümanlar›n tevhit slogan›d›r. Ezan okur-ken, Müslümanlar ‹slam'›n tevhit inan›fl›n› tekrarla-makla birlikte, bütün Müslümanlar›, en hay›rl› ibadetolan namaz› ikame etme¤e davet ediyorlar.

Bu yüzden, Allah Resulünün kendi döneminden iti-baren, özellikle de toplu ibadet yerleri olan mescitler-de, hem namaz vaktinin girdi¤ini ilan etmek, hem de,namaza haz›rlanmak amac›yla ezan ve ikame okun-mas›na özel itina gösterilmifltir.

Allah Resulü /s.a.a/ ve Ehl-i Beyt ‹mamlar› /a.s/,namaz k›larken ezan ve ikamenin okunmas›n› çok tefl-vik etmifl ve hatta insan›n, tenha bir yerde tek bafl›nagünlük namaz›n› k›ld›¤›nda bile, ezan ve ikameyi terketmemesi do¤rultusunda siparifllerde bulunmufl ve na-mazlar›nda ezan ve ikame okuyan kimse hakk›nda bü-yük sevap vaadinde bulunmufllard›r.

Mesela; Allah Resulünden nakledilen bir hadiste OHazret Ebuzer'e flöyle buyurmufltur:

"Ey Ebuzer, Rabbin üç kimse hakk›nda meleklerinekarfl› iftihar eder: Biri, o kimse ki; ›ss›z bir çölde ten-ha oldu¤u halde, ezan okur, sonra da namaz k›lmaya

157

bafllar. O zaman Rabbin meleklere flöyle der: "Bak›n,kulum namaz k›lmaya bafllam›flt›r; kendisini bendengayri kimse de görmemektedir." Bunun üzerine yet-mifl bin melek nazil olur ve ona iktida ederek namazk›lar ve bir sonraki günün o vaktine kadar onun içinAllah'tan ma¤firet dilerler.

Ey Ebuzer, kul tenha ve ›ss›z bir çölde oldu¤undae¤er abdest veya teyemmüm al›r; ezan ve ikame oku-yarak namaz k›larsa, Allah, meleklere onun arkas›ndasaf tutup namaz k›lmalar› do¤rultusunda emreder. Me-leklerin bu saf›n›n iki taraf› görülmeyecek kadar uzunolur. Melekler o insan›n rükûsuyla rükû; secdesiylesecde eder ve dualar›na da âmin derler.

Ey Ebuzer, kim ikame getirip de, ezan okumadannamaz k›larsa, sadece kendisiyle birlikte bulunan ikimelek onunla birlikte namaz k›lar…" 28

Yine Resulullah /s.a.a/ flöyle buyurmufltur: "…Me-lekler yer ehlinden ezan sesini duyduklar›nda: 'Bu iflit-ti¤imiz, Muhammed /s.a.a/ ümmetinin Allah'›n tevhi-dine dair sesleridir.'derler ve o namaz bitene kadarMuhammed ümmetinin günahlar›n›n affolunmas› için,Allah'a dua ederler." 29

‹mam Cafer Sad›k /a.s/ da flöyle buyurmufltur:"Kim ezan ve ikame getirerek namaz k›larsa, arkas›n-da iki s›ra melek namaz k›lar; kim de yaln›zca ikamegetirerek namaz k›larsa, arkas›nda bir s›ra melek na-maz k›lar…" 30

158

28 - Bihar'ül Envar, c. 84, s 116, El-Vesail, c. 4, Bab-u ‹stihbab-il Ezan ve'l ‹kame li KulliSalatin Farize.

29 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 307.30 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 303 Bihar'ül Envar, c. 84, s. 148.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ da flöyle buyur-mufltur:

"Hz. Resulullah /s.a.a/ gö¤e miraca götürüldü¤ün-de, Beyt'ul Mamur'a ulafl›nca, namaz vakti oldu. Ceb-rail ezan ve ikameti okudu; Allah Resulü /s.a.a/ önegeçti, melekler ve peygamberler onun arkas›nda safba¤lay›p namaz k›ld›klar."31

Hz. ‹mam Ali R›za /a.s/ ezan hakk›nda flöyle bu-yurmufltur: "Ezan flafl›rana hat›rlatmak, gafil olan›uyarmak, vaktin girdi¤inin fark›nda olmad›¤›ndan na-maz d›fl›nda bir iflle ifltigal edene vaktin girdi¤ini bildir-mek, yaratana ibadete ça¤›rmak ve ibadete teflvik et-mek, tevhidi ikrar etmek, ‹slam'› ilan etmektir." 32

Evet, Ehl-i Beyt f›kh›na göre, ister münferit k›l›ns›n,ister cemaatle; ister hazarda olunsun, ister seferde; is-ter namaz k›lan erkek olsun, ister kad›n; ister sa¤l›kl›olsun, ister hasta; ister eda olarak k›l›ns›n, ister kaza;günlük farz namazlarda ezan ve ikamet okunmas›müstehapt›r.

Ama ayet namaz› gibi di¤er farz namazlarla sünnetnamazlarda, namaza bafllamadan önce ezan ve ika-met yerine, üç defa: "Es'selat" demek, müstehapt›r.

Yine, çocu¤un, dünyaya geldi¤i ilk günde ve olmaz-sa da, göbe¤i düflmeden önce, sa¤ kula¤›na ezan, solkula¤›na da, ikamet okunmas› müstehapt›r.

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r: "Birkimsenin yeni bir çocu¤u do¤du¤unda, sa¤ kula¤›naezan sol kula¤›na da ikamet okusun. Çünkü bu, onu

159

31 - El-Vesail, c. 4, Ebvab-ül Ezan, 1. hadis. 32 - Bihar'ül Envar, c. 84, s. 133.

fleytana karfl› korur." 33

‹mam Cafer Sad›k /a.s/ da buyurmufllard›r ki:" Ye-ni do¤an çocu¤un sa¤ kula¤›na ezan, sol kula¤›na daikamet okunur." 34

Ezan›n Okunufl fiekli

Ehl-i Beyt f›kh›na göre ezan, on sekiz cümledenoluflmaktad›r. Okunufl flekli ise afla¤›daki gibidir:

Dört defa: Allahu Ekber‹ki defa: Eflhedu En La ‹lahe ‹llallah‹ki defa: Eflhedu Enne Muhammed'en Resulullah‹ki defa: Eflhedu Enne Êli'yyen Veliyyullah‹ki defa: Hayye êle's Salah‹ki defa: Hayye êle'l Felah‹ki defa: Hayye êlâ Hayr'il Âmel‹ki defa: Allahu Ekber ‹ki defa: La ‹lahe ‹llallah

Tercümesi:

- Allah, vasfedilemeyecek kadar büyüktür.- fiahadet ederim ki, Allah'tan baflka ilah yoktur.- fiahadet ederim ki, Muhammed Allah'›n Resulü-

dür.- fiahadet ederim ki, Ali Allah'›n velisidir. 35

160

33 - Bihar'ül Envar, c. 84, s. 162.34 - Mekarim'ül Ahlak, s. 261.35- “Eflhedu enne Aliyyen Veliyyullah” cümlesi, ezan›n ve keza ikametin bir cüz'ü olma-

makla birlikte, Ehl-i Beyt mektebine ba¤l› alimlerce ezan ve ikamede okunmas› uygun,iyi ve güzel bir amel olarak kabul edilmifltir. Bunun nedeni de, hakk› inkar edip Resulul-lah'›n Ehl-i Beyti'ne zulüm ve haks›zl›kta bulunanlara, özellikle de Hz. Ali ve pak evla-d›na minberlerinde hafla küfür edenlere karfl›, Allah Teala'n›n Kur'an'da ve Allah Resu-lünün de, say›s›z beyanlar›nda ortaya koymufl olduklar› Ali'nin velayetini izhar etmek vebu haktan müdafaa etmektir.

- Koflun namaza.- Koflun kurtulufla.- Koflun amellerin en hay›rl›s›na. 36

161

Ali /a.s/'›n Allah'›n velisi oluflu, hem Kur'an-› Kerim'in, hem de Allah Resulünün kesin be-yanlar›yla sabittir.

‹flte biz, Allah'›n velisine, hafla küfür etme¤e bafllayanlara karfl›, onun velili¤ini, hatta ezanve ikamede hayk›rarak, onlar›n ne kadar büyük sap›kl›k ve cehalete dald›klar›n› vurgu-lamaktay›z.

‹laveten, hatta baz› Ehl-i Sünnet alimlerinin de nakletti¤i üzere, Allah Resulünün zaman›n-da bile ashaptan ezan ve ikamette Hz. Ali'nin velayetine flahadet getiren olmufltur. Ör-ne¤in, Ehl-i Sünnet alimlerinden Abdullah Mera¤î El-M›srî, "El- Selafe Fi-Emr-i'l Hilafe"adl› kitab›nda flöyle rivayet etmifltir: "Selman-› Farisi ezan ve kamette Peygamber/s.a.a/'in zaman›nda "Muhammed'en Resulullah"tan sonra Ali'nin velayetine dair flaha-det getirdi. Adam›n biri de Resulullah'›n huzuruna gelerek flöyle dedi: "Ya Resulullah!Bugün daha önce duymad›¤›m bir fleyi duydum." O hazret buyurdu ki: "Nedir iflitti¤infley?" Dedi ki: “Selman ezanda senin risaletine flahadetten sonra Ali'nin velayetine da-ir flahadet getirdi. Resulullah buyurdu ki: "Hay›rl› bir söz iflitmiflsin.”"

Baflka bir hadiste de flöyle yer almaktad›r: Adam›n biri Resulullah /s.a.a/'›n huzuruna ge-lerek dedi ki: "Ebuzer ezanda senin risaletine flahadetten sonra Ali'nin velayetine dairflahadet getirdi ve dedi ki: "Eflhedu Enne Aliyyen Veliyyullah"

Bunun üzerine Resulullah flöyle buyurdu: "Ebuzer'in dedi¤i gibidir. Gadir-i Hum'daki sözü-mü unuttunuz mu? Ben kimin mevlas› isem Ali de O'nun mevlas›d›r. Kim bunu /biatini/bozarsa kendi aleyhine bozmufl olur." /Risalet'il Hidaye, s. 45/.

Velhas›l, Ali'nin velayeti, hem Kur'an, hem de Allah Resulünün flüphe götürmeyen beyan-lar›yla sabittir. Gerekti¤inde hakk› inkar edenlere karfl› hatta ezan ve ikamette bile söy-lenerek hakk› savunmaktan daha güzel bir amel düflünülemez. Ancak ezan›n bir par-ças› olarak söylenmemelidir. Zaten biz de o amaçla söylemiyoruz.

36- “Hayye êla Hayr'il Âmel” cümlesini Ömer, “bu cümle insanlar› cihada gitmekten al›koy-maktad›r” bahanesiyle ezandan kald›rm›flt›r. Bu yüzden de biz Ehl-i Beyt mektebi izci-leri, Allah Resulünün döneminde okundu¤u gibi, bu cümleyi de ezan ve ikamemizdemutlaka okuruz. Bu, iflin zahiri boyutudur. Bu cümlenin ezandan ç›kar›lmas›nda da as›lgayenin, Ehl-i Beyt'in velayetine muhalefet oldu¤u bize gelen Ehl-i Beyt kaynakl› hadis-lerde yer alm›flt›r.

Örne¤in, Hz. ‹mam Musa Kaz›m /a.s/'dan konuyla ilgili gelen bir hadiste flöyle yer alm›fl-t›r: “Muhammed bin Umeyr dedi ki: ‘‹mam Musa El- Kaz›m'a “Hayye êla Hayril Amel”inezandan neden ç›kar›ld›¤›n› sordum. Buyurdu ki: "Zahiri sebebini mi istiyorsun; yoksaiflin iç yüzünü mü?" Dedim ki: "‹kisini de." ‹mam /a.s/: "Zahiri nedeni flu ki; halk salatagüvenip cihattan kaçmas›n diye. Ama iflin iç yüzü; amellerin en hay›rl›s› velayet oldu-¤undan “Hayye êla Hayr'il Amel”in ezandan ç›kar›lmas›n› emreden flah›s, velayete ça-¤›r›lmay› ve teflvik edilmeyi engellemek istemifltir." /Bihar'ül Envar, c. 84, s. 130, ‹lel'uflfierai, c.2, s.368, 4. hadis/

- Allah vasfedilemeyecek kadar büyüktür.- Allah'tan baflka ilah yoktur.

‹kamenin Okunufl fiekli

Ehl-i Beyt f›kh›na göre ikamet on yedi cümledenoluflmaktad›r. Okunufl flekli ise afla¤›daki gibidir:

‹ki defa: Allahu Ekber‹ki defa: Eflhedu En La ‹lahe ‹llallah‹ki defa: Eflhedu Enne Muhammed'en Resulullah‹ki defa: Eflhedu Enne Êli'yyen Veliyyullah ‹ki defa: Hayye êle's Salah ‹ki defa: Hayye êle'l Felah‹ki defa: Hayye êla Hayr'il Âmel‹ki defa: Kâd Kâmet'is Sâlah‹ki defa: Allahu EkberBir defa: La ‹lahe ‹llallah

Tercümesi:

- Allah vasfedilemeyecek kadar büyüktür.- fiahadet ederim ki, Allah'tan baflka ilah yoktur.- fiahadet ederim ki, Muhammed, Allah'›n Resulü-

dür.- fiahadet ederim ki, Ali, Allah'›n velisidir.- Koflun namaza.- Koflun kurtulufla.- Koflun amellerin en hay›rl›s›na.- Namaz bafllamak üzeredir.- Allah vasfedilemeyecek kadar büyüktür.- Allah'tan baflka ilah yoktur.

162

Ezan Ve ‹kametle ‹lgili Baz› Hükümler

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, ezan ve ikamet cümleleriaras›nda çok fas›la verilmemelidir; e¤er cümleler ara-s›nda normalden fazla fas›la verilirse, yeni bafltan al›n-mal›d›r.

Ehl-i Beyt f›kh›nda befl durumda ezan düfler:1- Cuma günü ikindi namaz›nda.2- Zilhicce ay›n›n dokuzuncu günü olan Arefe günü

ikindi namaz›nda.3- Mefl'ar-ul Haram'da olan kimse için kurban bay-

ram› gecesi yats› namaz›nda.4- Müstehaza kad›n›n ikindi ve yats› namazlar›nda.5- Hastal›k nedeniyle bevl veya gaitas›n›n ç›kmas›-

n› önleyemeyen kimsenin ikindi ve yats› namazlar›n-da.

Fakat bu befl namaz, önceki namazdan hemen son-ra k›l›n›r veya aralar›nda az bir fas›la verilirse, onlar-dan ezan düfler, aksi takdirde ezan›n okunmas› müste-hapt›r.

‹kamet, ezandan sonra okunmal›d›r; e¤er ezandanönce okunursa, sahih de¤ildir.

Ezan ve ikametin kelimeleri s›ras›yla okunmal›d›r,s›ras› bozulursa, s›ra bozuldu¤u yerden yeniden okun-mal›d›r.

Ezan ve ikamet, sahih Arapçayla okunmal›d›r; yan-l›fl Arapçayla veya ayr› bir dille tercümesi söylenirse,sahih de¤ildir.

Ezan ve ikamet, namaz vakti girdikten sonra okun-mal›d›r; kasten veya unutkanl›k yüzünden namaz vak-tinden önce okunursa bat›ld›r.

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›nda, insan›n, ezan okurken

163

k›bleye karfl› durmas›, abdestli olmas›, ellerini kula¤›nakoymas›, sesini yükseltip uzatmas›, cümleleri aras›ndabiraz fas›la vermesi ve onlar›n aras›nda konuflmamas›müstehapt›r.

Ayr›ca ezan sesini duyan kimsenin, ezan cümleleri-ni aynen tekrarlamas› da sünnettir.

‹kamet getirirken ise, k›bleye yönelik durma ve ab-destli olman›n yan› s›ra, ayr›ca insan›n, hareketsiz dur-mas›, onu ezandan daha yavafl okumas› ve cümleleriaras›nda daha az fas›la vermesi de müstehapt›r.

164

NAMAZIN FARZLARI

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, namaz›n dâhilinde riayetedilmesi gereken farzlar›n›, afla¤›da izah edece¤iz. An-cak ondan önce, bu do¤rultudaki yol göstericili¤i aç›-s›ndan, namaz k›lma flekliyle ilgili Ehl-i Beyt kanal›n-dan gelen bir hadise yer vermek istiyoruz. Bu hadiste,namaz›n farzlar›n›n yan› s›ra, bir ölçüde adap ve süne-nine de iflaret edilmifltir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'›n Hammad ismindekibir yareni rivayet etmifltir ki: "Bir gün Hz. ‹mam Sad›k/a.s/: "Bana Ey Hammad, do¤ru bir flekilde namaz k›-labiliyor musun?" diye sordu:

Ben: "Efendim, Hariz'in namaz hakk›ndaki kitab›n›ezber biliyorum" dedim.

‹mam /a.s/: "Hay›r, öyle olmaz; kalk namaz k›l,görelim" buyurdu.

Hammad diyor; bunun üzerine, ben kalk›p,‹mam'›n önünde k›bleye yöneldim ve namaza bafllay›prükû ve secdeleri yerine getirdim.

‹mam /a.s/ -benim namaz k›lma fleklimi seyrettik-ten sonra- flöyle buyurdu: "Ey Hammad, güzel namaz

165

k›lam›yorsun; sizden biri altm›fl veya yetmifl yafl›naulaflt›¤› halde, henüz bir namaz›, bütün boyutlar›ylatam manas›yla yerine getirememifl olmas›, ne de kötü-dür."

Hammad diyor; bundan eziklik duygusu benim ru-humu sard› ve ‹mam'a: "Sana feda olay›m, öyleysekendiniz bana namaz k›lmay› ö¤retin" dedim.

Bunun üzerine, ‹mam düzgün bir flekilde k›bleyedo¤ru durup, parmaklar› bitiflik oldu¤u halde, ellerinibacaklar›na do¤ru uzat›verdi. Ayaklar›n›, aralar›nda üçaç›k parmak fas›la kalacak flekilde birbirlerine yaklafl-t›rd›.

Huflu ve huzu içinde, ayak parmaklar›n›n hepsinik›bleye do¤ru yöneltti ve: "Allahu Ekber" diyerek, na-maza bafllad›.

Hamd Suresini, ondan sonra da ‹hlâs Süresini ter-til üzere düzgün bir flekilde okudu ve bir nefes alacakkadar bir süre bekledikten sonra, ayakta oldu¤u halde:"Allahu Ekber" dedi.

Sonra, rükûa e¤ilerek, ayaklar›n›n aras› aç›k oldu¤uhalde, ellerinin içiyle dizlerini kavray›verdi ve s›rt›dümdüz olacak flekilde dizlerini arkaya itti. Öyle kie¤er s›rt›na bir damla su veya ya¤ dökülseydi, s›rt›n›ndüz ve dizlerinin arkaya itilmifl oldu¤undan, o su veya¤ damlas› yerinden hareket etmezdi.

Bu arada boynunu uzat›p, gözlerini hafifçe kapaya-rak, tertil üzere tespih söyleme¤e bafllay›verdi ve üçdefe: "Sübhane Rabbiyel Âzimi ve bi hamdih" dedi.

Sonra ayak üzere kalk›p tam olarak düzce durduk-tan sonra: "Semiallahu limen hamideh" dedi.

Sonra, ellerini, yüzünün hizas›na kadar kald›rarak,

166

ayakta oldu¤u halde: "Allahu Ekber" dedi ve secdeyegitti.

Secdeye giderken ellerini dizlerinden önce yerekoydu ve üç defe: "Sübhane Rabbiyel Ê'la ve biham-dih" dedi.

Secde halindeyken gövdesinin bir yerini yere do-kundurmadan, sekiz kemi¤ini, yani aln›n›, ellerinin içi-ni, dizlerini, ayak baflparmaklar›n›n ucunu ve burnunuyere koydu.

Bu azalardan yedisinin, secde halinde yere konma-s› farz, burnun yere konmas› ise sünnettir ve ona bur-nu yere sürmek denir.

Sonra, bafl›n› secdeden kald›rd› ve tam olarak otur-duktan sonra: "Allahu Ekber" dedi.

Bu halde sol taraf› üzerine oturup sa¤ aya¤›n›n üs-tünü, sol aya¤›n›n iç k›sm›na koydu ve: "Este¤firullaheve etubu ileyh" dedi.

Sonra da, oturmufl oldu¤u halde: "Allahu Ekber"deyip ikinci secdeye gitti ve birinci secdede söyledikle-rini, onda da tekrarlad›.

Ne rükûsunda, ne de secdesinde, bedeninden biryard›m almad›. Dirseklerini, secde ederken yere koy-mad› ve kanat fleklinde havada tuttu.

‹mam böylece iki rekât namaz k›ld›. Sonra bana yö-nelerek: "Ey Hammad," dedi. " Namaz› böyle k›l, na-maz esnas›nda sa¤›na, soluna bakma; elinle ve par-maklar›nla oynama ve a¤›z suyunu sa¤›na, soluna veönüne atma." 37

Evet, yukar›da nakletti¤imiz bu hadiste, imam Ca-

167

37 - Bihar'ül Envar, c. 84, s. 185, El-Vesail, c. 4, s. 673.

fer Sad›k /a.s/ hem namaz›n farzlar›na, hem de birk›sm› erkeklere ait olmak üzere, baz› sünnetlerine ifla-ret ederek, ad› geçen yaran›na düzgün namaz k›lmafleklini ö¤retmeye çal›flm›fllard›r.

Velhas›l insan, namaza durdu¤unda, emredilen farzve sünnetlere riayet etmenin yan› s›ra; kime, yöneldi-¤inin ve kiminle konufltu¤unun fark›nda olmal›d›r. Al-lah Teala'n›n da:"Gerçekten müminler kurtulufla er-mifllerdir. Onlar ki, namazlar›nda huflu içindedirler" 38

buyurdu¤u gibi, huflu ve huzu halinde olmal›d›r Uygulu, üflenir ve ikrah haliyle namaza durmamal›-

d›r. Tam manas›yla ve zelil bir kulun yönelifli gibi,Hakk'a yönelmelidir. Kendini, dünyevi arzu, keder vedüflüncelerden ar›nd›rmal›d›r.

Bilmelidir ki, Allah Resulü ve Ehl-i Beyt'ten gelensay›s›z hadislerde yer ald›¤› gibi namaz, Allah'›n huzu-runa varma ve müminlerin mirac›d›r. Ve namaz›ndanancak bilinçli k›ld›¤› miktar›ca makbuldür. Bu yüzdenher namaz›n›, k›ld›¤› son namazm›fl ki, itinayla k›lma-ya çal›flmal›d›r.

Hz. ‹mam R›za /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Namazk›lmak istedi¤inde üflenir, uyufluk, aceleci ve ciddiyet-siz bir halle ona kalkma; aksine sükûnet, vakar ve iti-na üzere namaz k›l."39

Hz. ‹mam Zeyn'ül Abidin /a.s/ da buyurmufllard›rki: "Namaz›n senin üzerinde olan hakk›; onun, Allah'›nkat›na ç›kma oldu¤unun ve o esnada Allah Teala'n›nönünde durdu¤unun bilincinde olmand›r. Böyle bir bi-linç üzere oldu¤un takdirde, art›k zelil, hakir, korkuyla

168

38 - Mümimun/1,2.39 - Müstedrek'ül Vesail, c. 4, s. 87.

birlikte ra¤beti olan, çekinmekle birlikte beklentisiolan, fakir olup yakaran, huzurunda bulundu¤u maka-m› say›p sayan bir kul gibi, vakar ve sükûnet içerisin-de bütün kalbinle ona yönelir; s›n›rlar›n› koruyarak vehaklar›n› riayet ederek onu eda edersin." 40

Bilahare bu ve Allah Resulü ve Ehl-i Beyti'nden ge-len benzeri uygulama ve buyruklar›n›n ›fl›¤›nda diyoruzki; namaz dâhilinde yap›lmas›, okunmas› ve dikkatedilmesi zorunlu tutulan fleyler, namaz›n farzlar›; ri-ayeti teflvik edildi¤i halde, zorunlu tutulmayan husus-lar ise, namaz›n adap ve sünenidir.

Sonra, Ehl-i Beyt f›kh›nda, namaz›n farzlar›, olmaz-sa olmaz olan "rükün" ve bilinçli olarak terk edilmeme-si gereken "gayr-i rükün" olmak üzere, iki k›sma ayr›-l›r ve toplam› on bir farzd›r.

Namaz›n Rükün Olan Farzlar›

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, namaz›n rükün olan farzla-r› befl adettir. Rükün olmalar›n›n anlam›; ister bilinçliolsun, ister bilinçsiz, bunlardan birinin, eksiklik veyafazlal›k yönünde ihlal edilmesinin, namaz›n bat›l olma-s›na yol açt›¤› ve hiçbir flekilde yap›lan bu ihlalin tela-fisinin mümkün olmad›¤›d›r. Bu farzlar flunlardan iba-rettir:

1- Niyet.2- K›yam.3- ‹ftitah Tekbiri /Tekbiret-ül ‹hram/.4- Rükû.5- ‹ki secde birlikte.

169

40 - Bihar'ül Envar, c. 84, s. 4.

Namaz›n Rükün Olmayan Farzlar›

Namaz›n rükün olmayan farzlar› ise alt› tanedir. Rü-kün olmamalar›n›n anlam› ise, kas›tl› olarak ihlal edil-melerinin caiz olmad›¤› ve kas›tl› olarak ihlal edildikle-ri takdirde, namaz›n bat›l oldu¤u; kas›ts›z ve bilmeye-rek ihlal edildikleri takdirde ise, namaz›n bozulmad›¤›ve bunlar›n kas›ts›z ihlalinden do¤an kusur ve eksikli-¤in, namaz›n içinde veya namazdan sonra telafi edile-bilece¤idir. Rükün olmayan namaz›n farzlar› ise, flun-lardan ibarettir:

1- K›raat.2- Zikir.3- Teflehhüt.4- Selam.5- Tertip.6- Müvalat /Aral›ks›z yap›lmak/. fiimdi, ister rükün, ister gayri rükün olsun, teker te-

ker bu farzlar›n k›saca aç›klamalar›n› yapal›m.

Niyet

Allah Teala flöyle buyurmufltur:"Oysa onlara, ancak do¤ruya yönelerek, dini yaln›z

Allah'a has k›larak O'na kulluk etmeleri, namaz k›lma-lar› ve zekât vermeleri emir olunmufltu. Dosdo¤ru dinde budur." 41

Yine flöyle buyurmufltur: "De ki: "Rabbim adaletiemretti; her secde yerinde yüzünüzü O'na do¤rultun;dinde samimi olarak O'na yalvar›n. Sizi yaratt›¤› gibi

170

41 - Beyyine/5.

yine O'na döneceksiniz."42

Hz. Resulullah /s. a.a/ flöyle buyurmufltur: "Amel-ler, ancak niyetlerle belirlenir. Ve her kifli, ancak ken-di niyetine göre karfl›l›k bulur."43

Yine, Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r:"Namaz, k›yam ve oturuflundan ibaret de¤ildir; namazancak senin ihlâs›n ve onunla s›rf Allah r›zas›n› dile-mendir." 44

Hz. ‹mam Ali /a.s/ ise flöyle buyurmufltur: "Amelindürüstlü¤ü niyetin dürüstlü¤üne ba¤l›d›r. Ve amellerinen iyisi do¤ru niyettir." 45

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ ise flöyle buyur-mufltur: "Niyet etmeden insan›n namaza girmesi do¤-ru de¤ildir. Kim, niyet ederek namaz k›larsa; namaza,baflka fleyi katmaz ve zahir ve bat›n olarak buna riayetetti¤i takdirde namaz› kabul olur." 46

Niyet; yap›lan ibadetin, bilinç üzere ve s›rf Yüce Al-lah'›n r›zas›n› kazanmak azmiyle gerçeklefltirilmesin-den ibarettir.

Bu, bilinç ve azim, yap›lan ibadetin bafllang›c›ndansonuna kadar devam etmelidir.

Bu yüzden, ne yapt›¤›n›n fark›nda olmadan nama-za bafllayan veya namaz k›lmaktan amac›, Allah r›zas›olmayan ya da namaz esnas›nda ne yapt›¤›n›n fark›n-da olmayacak kadar dalan veya ihlâs› bozulan kimse-nin namaz› bat›l olur.

171

42 A'raf/ 29.43 - Bihar'ül Envar, c. 84, s. 371, El-Vesail, c. 4, s. 711. 44 - Usul'u Vafi, c. 2, s. 109.45 - Mizan'ül Hikmet, c. 10, s. 287.46 - Bihar'ül Envar, c. 84, s. 377.

Ancak niyet, insan› fiili yapmaya iten içsel bir duy-gu oldu¤undan, namaz gibi bir ibadete bafllarken, ör-ne¤in; "Allah r›zas›n› kazanmak için ö¤le namaz›n› k›-l›yorum" fleklinde sözlü olarak niyet edilmesi veya bu-nun, kalpten geçirilmesi gerekli de¤ildir; önemli olan,yukar›da bahsedilen, bilinç üzere olmak ve azimdir.

Ayr›ca niyet, namaz›n rükün olan farzlar›ndand›r;fark›nda olmadan ihlal edilse dahi, namaz bat›l olur.

Bu arada ö¤le ve ikindi veya ö¤le ve onun kazas› gi-bi üzerine bir kaç namaz farz olan kimse, onlar›n han-gisini k›lmak istedi¤ini niyetinde belirlemelidir. E¤er bu-nu belirlemeden yaln›zca dört rekâtl›k bir namaz k›lmakkast›yla namaza bafllarsa bat›ld›r. Namazda riya etmek,niyeti yok ederek namaz› bat›l etmesine ilaveten, ayr›-ca gizli flirk oldu¤undan çok büyük bir günaht›r da.

Kur'an'› Kerim'de riya etmek, her fleyi silip süpürenfliddetli bir ya¤mura veya her fleyi yak›p küle çevirenf›rt›nal› bir atefle 47 benzetilerken; Allah Resulü /s.a.a/bu hususta flöyle buyurmufllard›r: "...Allah’tan çekinin,riya etmekten sak›n›n, çünkü riya ve K›yamet günü, ri-ya eden kimse;" ey kâfir, ey fas›k, ey hileci, ey zararau¤rayan" olmak üzere, dört isimle ça¤r›larak ve ona;"ey hileci, senin çaban bofla ç›kt›, mükâfat›n mahvol-du, senin bir pay›n yoktur, kimin için amel yap›yor-dunsa, git ondan mükâfat›n› al" denecektir."*

K›yam

K›yam, ayakta durabilen kimsenin, namazda ‹ftitah

172

47 - Bak›n›z: Bakara Suresi, 264 ve 266. ayetler. * - Buhar’ül Envar, c. 72, s. 295

Tekbiri'ni al›rken ve rükûa gitmeden önce birinci ve ikin-ci rekâtlarda Fatiha ve sure okurken ve keza, üçüncü vedördüncü rekâtlarda Fatiha ya da Fatiha yerine "Tesbi-hat-i Erbaa"y› okurken ve rükû yapt›ktan sonra secdeyegitmeden önce ayakta düzgün durmas›na denir.

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, ‹ftitah Tekbiri al›rken yap›-lan k›yam ve keza k›yam›n rükûa gitmeden önceki bö-lümü, namaz›n rükün olan farzlar›ndand›r. Dolay›s›ylafark›nda olmadan bile ihlal edilirse, namaz bat›l olur.

Ama Fatihe ve sure ve keza Tesbihat-i Erbaa oku-nurken ve rükûdan sonra yap›lan k›yam, gayri rükünfarzlardand›r. Yani, bilinçli olarak ihlal edilirse, namazbat›l olur; bilinçsiz olarak ihlal edilirse bat›l olmaz.

Buna göre, e¤er ayakta durabilen bir kimse, ‹ftitahTekbiri'ni al›rken ayakta düzgün durmaz veyahut ‹fti-tah Tekbiri'ni ald›ktan sonra k›yam halinden ç›kar; ör-ne¤in oturur ve o halinden k›yam haline dönmedenrükû haline dönerse, bunu fark›nda olmadan yapsadahi, namaz› bat›l olur.

Ama di¤er hallerdeki k›yam› fark›nda olmadan terkederse, namaz› bat›l olmaz.

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufltur: "Kifli,ayakta durarak namaz k›lam›yorsa, ottuk yerde k›ls›n.Ottuk yerde de k›lam›yorsa, ayaklar› k›bleye gelecekflekilde s›rt üstü yatarak namaz k›ls›n; rükû ve secdeiçin ise, iflaret etsin." 48

Hz. ‹mam Ali /a.s/, Allah Teala'n›n: "Namazlara veorta namaza devam edin; gönülden boyun e¤erek Al-

173

48 - Bihar'ül Envar, c. 84, s. 334.

lah için namaza durun"49 ayetinin tefsirinde flöyle bu-yurmufltur: "S›hhatli insan, ayakta namaz k›lmal›d›r;hasta ise ottuk yerde namaz k›lar; ottuk yerde namazk›lam›yorsa da yatt›k yerde namaz k›l›p, rükû ve secdeiçin iflaret eder. Bu, azimetten sonra gelen bir ruhsat-t›r." 50

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ ise: "Onlar ki,ayakta dururken, otururken ve yanlar› üzerine yatar-ken Allah'› an›yorlar..." 51 ayetinin tefsirinde flöyle bu-yurmufltur: "S›hhatli olan insan, namaz›n› ayakta k›l-mal›d›r. Hasta olan ise, oturarak namaz k›labilir, yan-lar› üzerine yatarak namaz k›lanlar ise, oturarak na-maz k›lan hastalardan daha zay›f olan kimselerdir."52

Yine, Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufltur:"Hasta, gücü yeterse ayakta namaz k›lmal›d›r. Bunagücü yetmezse, oturarak namaz k›lmal›d›r. Buna da,gücü yetmezse, sa¤ taraf› üzerine yatarak namaz k›l-mal›d›r. Buna da, gücü yetmezse, sol yan› üzerine ya-tarak namaz k›lmal›d›r. Buna da gücü yetmezse, arkaüstü yatar ve yüzü k›bleye oldu¤u halde bafl›yla iflaretederek namaz k›lmal›d›r. Bu hâlda namaz k›larken,secdelere olan e¤ilmesi, rükûa olan e¤ilmesinden da-ha fazla olmal›d›r."53

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ ise flöyle buyurmufltur:"Hasta olan kimse, namaz›n› ayakta k›lmal›d›r. Bu-

na gücü yetmezse, oturarak namaz k›lmal›d›r. Buna da

174

49 - Bakara/138.50 - Bihar'ül Envar, c. 84, s. 335.51- Al-i ‹mran 191.52 - El-Vesail, c. 4, s. 689.53 - Bihar'ül Envar, c. 84, s. 339, El-Vesail, c. 4, s. 692.

gücü yetmezse, arka üstü yatar, tekbir al›r ve Fatiha vebir sureyi okur. Rükûa gitmek istedi¤inde gözlerini ha-fifçe kapat›r ve rükûda söylenen tespih zikrini söyler;zikri sona erdirdi mi güzünü açar. Onun gözünü açma-s›, bafl›n› rükûdan kald›rmak mesabesinde olur.

Secde etmek isterken de, gözlerini hafifçe kapat›rve yine tespih zikrini söyler; zikri sona erdirdikten son-ra gözlerini açar. Onun bu gözlerini açmas›, bafl›n›secdeden kald›rmak mesabesinde olur. /Böylece na-maz›n› sona erdirdikten/ sonra teflehhüt /ve selam›/okuyarak namazdan ayr›l›r."54

K›yamla ‹lgili Baz› Hükümler

Ehl-i Beyt f›kh›nda k›yam halindeyken bedenin se-kin olmas›, bir tarafa e¤ilmemesi ve bir fleye yaslan-mamas› icap eder. Fakat çaresizlikten olursa, sak›nca-s› yoktur.

Yine, k›yam halindeyken her iki aya¤›n da yerde ol-mas› flartt›r. Ama bedeninin a¤›rl›¤›n›n her iki ayaküzerine sal›nmas› gerekmez; bedenin a¤›rl›¤› bir ayaküzerinde de olsa, sak›ncas› yoktur.

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›na göre, insan›n ayakta namazk›lmaya gücü yeterse, farz namazlar› oturarak k›la-maz; ama e¤er hastal›k ve benzeri bir nedenden dola-y›, bir fleyden tutunarak veya ayr› bir yolla hatta e¤ikflekilde bile ayakta duramazsa, düz bir tarzda oturaraknamaz k›lmal›d›r.

E¤er hiç bir flekilde oturarak namaz k›lmaya da gü-cü yetmiyorsa, yüzü k›bleye gelecek flekilde sa¤ taraf›

175

54 - El-Vesail, c. 4, s. 691.

üzerine yatarak, e¤er bu da mümkün de¤ilse, ayn›tarzda sol yan› üzerine yatarak, e¤er bu da mümkünde¤ilse, ayaklar›n›n alt› k›bleye gelecek flekilde s›rt üs-tü yatarak namaz k›lmal›d›r. Rükû ve secde için ise,bafl›yla iflaret etmelidir.

Bafl›n› da hareket ettiremiyorsa, rükû ve secde ni-yetiyle gözlerini kapatarak ilgili zikirlerini okumal›.

Namaz›n, hatta dua ve zikirlerini diliyle okuyamaya-cak durumda olan bir hasta ise, fluuru yerinde oldu¤utakdirde, namaz›n fiilleriyle okunmas› gerekli k›raat,dua ve zikirlerini kalbinden geçirerek yerine getirmeli-dir.

Oturarak namaz k›lan bir kimse, namaz esnas›ndakalkmaya gücü yeterse, gücü yetti¤i miktar› ayakta k›l-mal›d›r. Keza, yatarak namaz k›lan bir kimse, namazesnas›nda oturabilecek duruma gelirse, gücü yetti¤imiktar›, oturarak k›lmal›d›r. Fakat her iki durumda da,vücudu sakinleflmedikçe, namaz›n k›raat, zikir ve du-alar›ndan hiç bir fley okumamal›d›r.

Sünnet namazlara gelince, hiçbir mazeret olmadandahi, ottuk yerde k›l›nmas› caizdir.

Yine, k›yam halindeyken elleri ba¤lamak, Ehl-iBeyt f›kh›nda caiz de¤il ve namaz›n bat›l olmas›na yolaçar.

Hz. ‹mam Ali /a.s/ flöyle buyurmufltur: "Müslüman,namaz›nda Allah Teala'n›n huzurunda k›yama durdu-¤u bir s›rada, ellerini ba¤lay›p da kâfirlere, yani Mecu-silere benzemez." 55

Hz. ‹mam Cafer Sad›k/ a.s/ ise flöyle buyurmufltur:

176

55 - Bihar'ül Envar, c. 84, s. 325.

"Namaz›n k›yam halindeyken, ne sa¤ elini sol elininüzerine koy, ne de, sol elini sa¤ elinin üzerine. Çünkübu, kitap ehlinin el ba¤lamas›d›r; aksine, elini yanlar›-na sal›ver. Bu, nefsini namaz d›fl›ndaki bir eylemlemeflgul etmemek aç›s›ndan daha uygundur." 56

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›nda, ayakta namaz k›lankimsenin, k›yam halindeyken, vücudunu düzgün tut-mas›, omuzlar›n› afla¤› b›rakmas›, ellerini bacaklar›n›nüzerine koymas›, el parmaklar›n› birbirine bitifltirmesi,önüne ve secde yerine bakmas›, vücut a¤›rl›¤›n› her ikiaya¤› üzerine eflit flekilde salmas›, huzû ve huflu içindebulunmas›, ayaklar›n› bir hizada tutmas›, erkekse,ayaklar›n›n aras›nda üç aç›k parmaktan bir kar›fla ka-dar aç›kl›k b›rakmas› ve kad›n ise, ayaklar›n› birbirinebitifltirmesi sünnettir.

‹ftitah Tekbiri

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufltur: "Namaz›nanahtar›, temizlik; bafllang›c›, tekbir; bitimi ise, selam-d›r." 57

Yine, flöyle buyurmufltur: "Her fleyin bir bafllang›c›vard›r namaz›n bafllang›c› ise tekbir getirmektir."58

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ ise flöyle buyurmufltur:"Namaz›n bafllang›c› ‹ftitah Tekbiri'dir; kim, onu terkederse namaz› yeniden k›lmal›d›r. Namaz›n bafllang›c›tekbir; bitimi ise selamd›r." 59

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a; namaza bafl-

177

56 - Bihar'ül Envar, c. 84, s. 325.57 - El-Vesail, c. 1, s. 279.58 - El-Vesail, c. 4, s. 714.59 - Bihar'ül Envar, c. 84, s. 376.

larken unutarak tekbir getirmeyen kimsenin ne yap-mas› gerekti¤i sorulunca, ‹mam: "Yeniden tekbir ala-rak namaz›n› ilk bafltan k›lmal›d›r; ‹ftitah Tekbiri olma-dan namaz olmaz." buyurmufltur.60

Evet, niyetten sonra tekbir al›narak, /"Allahu Ek-ber" denerek/, namaza bafllan›r. Bu tekbire; "‹ftitahTekbiri" ve "‹hram Tekbiri" de denir. Bu tekbir, nama-z›n rükün olan farzlar›ndand›r; dolay›s›yla fark›nda ol-madan dahi ihlal edilse, namaz bat›l olur.

Buna göre, e¤er namaza bafllarken ‹ftitah Tekbiri'nialmak unutulur veya ‹ftitah Tekbiri niyetiyle tekbiral›nd›ktan sonra tekrar ayn› niyetle bir tekbir daha al›-n›rsa; bu, unutkanl›ktan bile yap›lm›fl olsa, birincisinderükün eksikli¤i, ikincisinde ise rükün fazlal›¤› yüzündennamaz bat›l olur ve yeni bafltan ‹ftitah Tekbiri niyetiy-le tekbir al›narak namaza bafllanmal›d›r.

Sonra, Ehl-i Beyt f›kh›na göre, ayakta durabilen,ayakta; ayakta duramayan ise, durumuna göre ottukyerde veya yat›k halde bu tekbiri al›rken, bedeni sakinolmal› ve "Allahu" ve "Ekber" kelimeleri, aras›nda fas›-la b›rakmadan pefl pefle ve sahih Arapçayla söyleme-lidir. Bozuk Arapçayla veya ayr› bir dille tercümesinisöylerse bat›ld›r.

Dilindeki bir hastal›k nedeniyle do¤ru flekilde tekbiralamayan bir kimse, nas›l söyleyebiliyorsa öyle söyle-melidir. Hiçbir flekilde söyleyemiyorsa da, onu kalbin-den geçirerek, tekbir ald›¤›na eliyle iflaret etmeli vemümkünse bu esnada dilini de hareket ettirmelidir.

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›na göre, namaz içerisinde

178

60 - Bihar'ül Envar, c. 84, s. 379, c., 88, s. 236, El-Vesail, c. 4, s. 716.

rükûa giderken, secdeye giderken ve secdeden kalkar-ken al›nan tekbirler ise, namaz›n sünnetlerindendir.Yani, yap›lmalar› sevap olup, terk edilmelerinin ise,bir mahzuru yoktur.

Ayr›ca, tekbir al›rken, özellikle de, ‹ftitah Tekbiri'nial›rken, her iki eli, iç k›s›mlar› k›bleye gelecek flekildekulaklar›n hizas›na kadar, yukar› kald›rmak da sünnet-tir.

Ehl-i Beyt ‹mamlar›'ndan gelen bir hadiste flöyle yeralm›flt›r: "Namaza niyetlenip tekbir ald›¤›nda; rükûagitti¤inde rükûdan kalkt›¤›nda, secdeye gitti¤inde tek-bir al›rken elini kulak hizas›na kadar yukar› kald›r.Çünkü bizim namaz›m›z ve yedi kat göklerde olan me-leklerin namaz› böyledir. Her fleyin bir ziyneti vard›r;namaz›n ziyneti de her tekbir al›rken ellerin yukar› kal-d›r›lmas›d›r." 61

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ ise flöyle buyur-mufltur: Namaza kalk›p tekbir ald›¤›nda ellerini yukar›do¤ru kald›r; ama elinin avuç k›sm› kulaklar›n› aflma-s›n, yani yüzünün hizas›ndan daha yukar› ç›kmas›n."62

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›nda, namaza bafllarken yeditekbir almak ve bu yedi tekbirden yedincisini "‹ftitahTekbiri" niyetiyle almak da sünnettir.

Hiflam bin Hakem diyor; Hz. ‹mam Musa Kaz›m/a.s/'a: "Neden namaza bafllarken yedi tekbir almakfaziletlidir?" diye sordum. ‹mam /a.s/ flöyle buyurdu-lar: "Ey Hiflam, Allah yedi gök, yedi yer yaratm›flt›r.Hicaplar da yedi tanedir. Allah Resulü miraca götürü-

179

61 - El-Vesail, c. 4, s. 721.62 - El-Vesail, c. 4, s. 728.

lüp de, iki ok yay› aras› veya daha yak›n bir makamagetirildi¤inde önüne, Allah'›n hicaplar›ndan bir hicapdikildi. Allah Resulü tekbir getirdi ve namaz›n bafllan-g›c›nda okunan kelimelerden okumaya bafllad›. ‹kincihicap dikildi¤inde de yine Allah Resulü tekbir getirdive böylece yedi hicaba ulafl›ncaya kadar devam etti.Allah resulü de yedi tekbir ald›. Namaz›n bafllang›c›n-da yedi tekbir alman›n sebebi iflte budur." 63

Yine, ‹ftitah Tekbiri'ni ald›ktan sonra flu duay› oku-mak da müstehapt›r:

"Ya Muhsinu, kad atake'l musiu ve kad emerte'lmuhsine, en yetecaveze eni'l musii. Ente'l muhsinu veene'l musiu. Bi hakki, Muhammed'in ve Âl'i Muham-med; salli ê'la Muhammed'in ve Âl'i Muhammed ve te-cavez en kabihi ma tâ'lemu minni."

Anlam›: "Ey kullar›na ihsanda bulunan Allah, gü-nahkâr kulun senin kap›na gelmifltir ve Sen iyilik ehli-ne, suçlular› affetmelerini emretmiflsin. Sen iyilik ehli,bense günahkâr›m. Muhammed (s.a.a) ve Ehl-i Beytihakk› için rahmetini Muhammed ve Ehl-i Beyti'ndenesirgeme ve Senin bilgin dâhilinde bulunan kötülükle-rimi ba¤›flla."

K›raat

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r: "Fati-ha'n›n okunmad›¤› bir namaz eksiktir." 64

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-tur: "Sesli veya sessiz olarak Fatiha'n›n okunmad›¤› bir

180

63 - El-Vesail, c. 4, s. 723.64 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 11.

namaz sahih de¤ildir." 65

Hz. ‹mam R›za /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Farznamazlarda /Fatihadan sonra/ ne bir sureyi eksik okune de iki sureyi birlikte. Nafile namazlar›nda ise bununmahzuru yoktur." 66

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Farz namazlarda /Fatiha'dan sonra/ farz secdesi bu-lunan sureleri okumay›n›z. Çünkü /bundan mütevel-lit/ secde, farz namazda yap›lan izafi bir eylem olur."67

Yine biri, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a: "Namaz›nson iki rekât›nda ne okumam gerekir?" diye sorunca,imam flöyle cevap vermifltir: "‹stersen Fatiha'y› okur-sun, istersen de Allah'› zikredersin; her ikisi de ayn›-d›r." 68

Zurare diyor; ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/'a: "Na-maz›n son iki rekât›nda yeterli olabilecek zikir nedir?"diye sordum. ‹mam /a.s/ flöyle buyurdular: "Sübha-nellahi, velhemdu lillahi vela ilahe illallah" zikri yeterli-dir. Sonra da tekbir alarak rükûa gidersin." 69

Yine, Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle bu-yurmufllard›r: "Namazlar›n on rekât›nda; ö¤leden ikirekât, ikindiden iki rekât, akflamdan iki rekât, yats›daniki rekât ve sabah›n iki rekât›nda flüpheye düflmek ca-iz de¤ildir. Bunlar Allah'›n farz k›ld›¤› namazlard›r.

Sonra Allah Resulü, Allah taraf›ndan kendisine ve-

181

65 - El-Vesail, c. 4, s. 732, 767.66 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 42.67 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 318, El-Vesail, c. 4, s. 779.68 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 319, El-Vesail, c. 4, s. 781.69 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 319, El-Vesail, c. 4, s. 782.

rilen yetkiye dayanarak, namaza yedi rekât daha ilaveetmifltir.

Bunlarda k›raat /Fatiha/ zorunlu de¤ildir. Bunlar-da; Allah›n, tenzih edilerek övüldü¤ü, birli¤ine tan›kl›kedildi¤i ve yüceltildi¤i dua okunur. ‹flte ancak bu rekât-larda flüpheye yer vard›r." 70

Hz. ‹mam R›za /a.s/ ise flöyle buyurmufltur: "Al-lah'›n farz k›ld›¤›yla, Allah Resulü'nün farz k›ld›¤› na-maz rekâtlar› aras›nda fark olsun diye, namaz›n ilk ikirekât›nda k›raat /Fatiha ve sure/, son iki rekât›nda da,tesbih zikri /Tesbihat-› Erbaa/ teflri edilmifltir." 71

Bu ve benzeri hadisler ›fl›¤›nda, Ehl-i Beyt f›kh›nagöre, farz namaz›n birinci ve ikinci rekât›nda, rükûavarmadan önce Fatiha ve sonras›nda, Kur'an'›n, farzsecdesi bulunan sureleri hariç, di¤er surelerinden iste-nilen bir kâmil sürenin okunmas› farzd›r ve buna k›ra-at denir.

Sünnet namazlarda ise, yaln›zca Fatiha okunmas›-na iktifa edilebilir. Sünnet olan bir namaz, sonradannezir gibi bir sebeple vacip k›l›nsa dahi, bu hüküm de-¤iflmez.

Namaz›n üçüncü ve dördüncü rekâtlar›nda ise, k›ra-at say›lan tek bir Fatiha okunabilece¤i gibi, Fatiha ye-rine, afla¤›da zikredece¤imiz; "Tesbihat-› Erbaa" zikride tercih edilebilir ve hatta onun tercih edilmesi dahaevlad›r.

E¤er bu rekâtlarda "Tesbihat-› Erbaa" zikrini oku-mak tercih edilirse, bu zikrin üç defa tekrarlanmas› ise,

182

70 - El-Vesail, c. 4, s. 782.71 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 88, El-Vesail, c. 4, s. 733.

ihtiyat gere¤idir. Namaz›n birinci ve ikinci rekâtlar›nda Fatiha ve su-

renin okunmas›; keza, üçüncü ve dördüncü rekâtlar›n-da Fatiha veya yerine "Tesbihat-› Erbaa"n›n okunma-s›, namaz›n rükün olmayan farzlar›ndand›r. Yaniokunmalar›, kas›tl› olarak terk edilirse, namaz bat›lolur. Unutularak terk edilir ve ayn› rekât›n rükûunavard›ktan veya sonras›nda ya da namazdan sonra ha-t›rlan›rsa da, namaz bat›l olmaz. Ama bu takdirde, na-mazdan sonra unutulan Fatiha, sure veya Tesbihat-›Erbaa'dan dolay› iki sehiv secdesi yap›lmas› iyidir.

Rükûa e¤ilmeden önce Fatiha ve sureyi okumad›¤›-n› anlayan kimse, onlar› okumal›d›r. E¤er yaln›zca su-reyi okumad›¤›n› anlarsa, yaln›zca sureyi okumal›d›r.Fakat yaln›z Fatihay› okumad›¤›n› anlarsa, önce Fati-hay› sonra da sureyi ikinci kez okumal›d›r.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur:"Allah'›n farz k›ld›¤›, rükûlar ve secdelerdir. K›raat, Al-lah Resulünün teflri etti¤i vaciptir; kim kasten terkederse, namaz› iade etmelidir; kim de unutarak terkederse, namaz› sahihtir." 72

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›nda, Fatiha, sure ve Tesbi-hat-› Erbaa" okundu¤u s›rada bedenin sakin olmas›flartt›r. Kas›tl› olarak bedenin hareket halinde okun-malar›, namaz›n bat›l olmas›na yol açt›¤› gibi, kas›ts›zolarak hareket halinde okunduklar›nda ise, yeri geç-meden fark edilirse, o miktar›n, bedenin sak›n halindeyeniden okunmas› icap eder.

Asl›nda Ehl-i Beyt f›kh›na göre, yaln›zca namazda

183

72 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 347, El-Vesail, c. 4, s. 766, Bihar'ül Envar, c. 88, s. 196.

aya¤a kalkarken okunmas› sünnet olan: "bi hevlillahive kuvvetihi ekumu ve ek'ud" zikri hariç, ister vacip ol-sun ister sünnet, ister k›yam halinde olsun, ister rükûve secdede, ‹ftitah tekbirinden bafllayarak, namazdaokunan bütün k›raat, dua ve zikirler ve hatta secde verükûa giderken veya bunlardan kalkarken al›nan tek-bir esnas›nda bile, bedenin sakin olmas› icap eder.Bunlardan birinin kas›tl› olarak bedenin hareket halin-de okunmas› namaz›n bat›l olmas›na yol açar.

Ancak kas›ts›z olarak bedenin hareket halinde oku-nan zikir ve dua, kunut duas› gibi, farz dua ve zikirler-den olmazsa, namaz esnas›nda yeri geçmeden fark›navar›ld›¤› takdirde, onun bedenin sakin halinde yenidenokunmas› zorunlu de¤ildir.

Ehl-i Beyt f›kh›na göre erkekler; sabah namaz›ndave keza akflam ve yats› namazlar›n›n birinci ve ikincirekâtlar›nda Fatiha ve sureyi sesli, ö¤le ve ikindi na-mazlar›nda ise, sessiz okumal›d›rlar.

Kad›nlar ise, sessiz okunmas› gereken namazlardaerkeklerle ayn› hükme tabi olmakla birlikte; erkekle-rin, sesli okumalar› gerekti¤i bölümlerde ise, seslerininamahrem duymayaca¤› durumlarda muhayyer olup,isterlerse sesli ve isterlerse sessiz okuyabilirler.

Ama ister erkek olsun, ister kad›n, namaz›n üçün-cü ve dördüncü rekât›nda okunan Fatiha veya Tesbi-hat-› Erbaa, sessiz okunmal›d›r.

Namaz›n Fatiha, sure ve Tesbihat-› Erbaa d›fl›ndakizikir ve dualar›nda ise, mükellef muhayyerdir. ‹sterse,sesli isterse de sesiz okuyabilir.

Ali bin Cafer diyor; kardeflim Hz. ‹mam Musa binCafer /a.s/'a: "Kifli, teflehhüt, rükû, secde ve kunut zi-

184

kirlerini sesli okuyabilir mi?" dedim. ‹mam /a.s/: "Bu,onun kendine aittir; isterse sesli, isterse de sessizokur" buyurdular." 73

Sesli okumaktan maksat, insan›n yan› bafl›nda bu-lunan kimsenin, bir engel olmad›¤› takdirde, okumasesini duyabilmesi; sessizden de maksat, sadece insa-n›n kendisinin okudu¤unu duyabilmesidir.

Kifli, sesli okuyaca¤› namaz›, kasten sessiz ve sessizokuyaca¤› namaz› kasten sesli okursa, namaz› bat›lolur. Fakat unutkanl›k veya fler'i hükmü bilmemesin-den dolay› böyle yaparsa, namaz› sahihtir.

Fatiha, sure ve namazda okunan bütün farz zikirler,Arapça dilinde gerekli olan harflerle ilgili kurallara ri-ayet edilerek sahih Arapçayla okunmal›d›r.

Bunlar›, düzgün Arapçayla okuyamayan kimsenin,mümkün oldu¤u takdirde, hemen bunlar›n do¤ru oku-nufl fleklini ö¤renmesi farzd›r.

Sünnet zikir ve dualarda ise, düzgün Arapçaylaokunma zorunlulu¤u yoktur; bunlar›n, anlam›n› de¤ifl-tirmedi¤i takdirde, düzgün olmayan Arapçayla daokunmalar› caizdir.

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›nda, namaz›n farzlar›n› ö¤-retmek için ücret almak haramd›r, ama namaz›n müs-tehaplar›n› ö¤retmek için ücret alman›n mahzuru yok-tur.

Yine, Fatiha'dan sonra "âmin" demek, Ehl-i Beytf›kh›nda caiz de¤il ve namaz›n bat›l olmas›na yol açar.Onun yerine, Fatiha sona erdi¤inde; "ElhemdulillahiRabbi'l Âlemin" demek sünnettir.

185

73 - El-Vesail, c. 4, s. 947.

‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ buyurmufllard›r ki;"K›raatini sona erdirdi¤inde; "Âmin" deme; istersinse,"Elhemdu lillahi Rabbi'l Âlemin" söylersin." 74

‹mam Cafer Sad›k /a.s/ da flöyle buyurmufltur: "Birimam›n arkas›nda namaz k›ld›¤›nda, imam Fatiha'y›sona erdirdi¤inde sen; "Elhemdulillahi Rabbi'l Âlemin"söyle ve "Âmin" deme." 75

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›nda, erkeklerin sessiz okuma-s› gereken, ö¤le ve ikindi namazlar›n›n birinci ve ikin-ci rekâtlar›ndaki Fatiha ve surenin besmelesinin sesliokunmas› sünnettir.

Ehl-i Beyt izcilerinden Safvan diyor; günlerce Hz.‹mam Cafer Sad›k /a.s/'›n arkas›nda namaz k›ld›m.‹mam /a.s/ Fatiha suresini okurken besmeleyi deokur; k›raatin sessiz okunmas› gereken namazlar oldu-¤unda da besmelesini sesli, geri kalan›n› da sessizokurdu." 76

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ ise flöyle buyur-mufllard›r: "Allah Resulü /s.a.a/ namazlar›nda besme-leyi sesli okur ve onu okurken de sesini yükseltirdi.

186

74 - El-Vesail, c. 4, s. 752.75 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 313, El-Vesail, c. 4, s. 75276 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 315, El-Vesail, c. 4, s. 752. Asl›nda Ehl-i Beyt ‹mamlar›'ndan /a.s/,

besmele hususunda gelen uygulama ve desturlara bakt›¤›m›zda; o hazretlerin hattasessiz okunmas› gereken Fatiha ve sureyi okurken bile besmeleyi sesli okumalar› veEhl-i Beyt taraftarlar›na bunu emretmeleri, o hazretlerin Kur'an'› Kerim'e karfl› olan ko-ruyuculuk görevlerinden kaynakland›¤›n› görüyoruz.

Zira o dönemde Emevi zihniyeti taraftarlar›, Kur'an'› Kerim'in en büyük ve en önemli aye-ti olan besmeleyi inkâra kalk›flm›fl ve bu ayetin hatta Fatiha da dâhil olmak üzere birKur'an ayeti olmad›¤›n› iddia etmifl ve bu yüzden de art›k namazlar›nda ne Fatiha'y›okurken, ne de Kur'an'›n di¤er surelerini okurken besmeleyi okumay› terk etmifllerdir.Baz›lar› da en az›ndan Fatiha'da inen bir ayet oldu¤unu kabullenmiflse de, yine besme-leyi sessiz okuyarak öteki yandafllar›na destek olmufllard›r.

Müflrikler ise, Peygamber'in besmeleyi okudu¤unu du-yunca s›rtlar›n› çevirip giderlerdi. ‹flte bunun üzerineAllah Teala Kur'an'da: "Sen Kur'an'da /k›raatinde/Rabbinin birli¤ini yâd etti¤inde onlar, canlar› s›k›lm›flbir vaziyette, gerisin geri dönüp giderler. /‹sra:56/ayetini indirmifltir." 77

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›nda vaktin dar olmas› veya h›r-s›z korkusu gibi, bir mazeret söz konusu olursa, nama-z›n birinci ve ikinci rekâtlar›nda, yaln›zca Fatiha'n›nokunmas›na iktifa edilerek sure terk edilmeli; üçüncüve dördüncü rekât›nda da, Tesbihat-› Erbaa yaln›zcabir defa okunmal›d›r.

Ali Bin Cafer diyor; kardeflim Hz. ‹mam Musa Ka-z›m /a.s/'a: "Acelesi olan bir kimsenin farz namazdayaln›zca Fatiha'y› okumas› yeterli midir?" dedim.‹mam /a.s/: "Evet yeterlidir" buyurdular." 78

187

Buna karfl›l›k Ehl-i Beyt ‹mamlar› /a.s/ besmelenin, Kur'an'› Kerim'in her suresinin bafl›n-da nazil olan bir Kur'an ayeti oldu¤unu beyan buyurmufl ve Emevi zihniyeti taraftarla-r›yla savaflmak için, hem kendileri namazlar›nda mutlaka besmeleyi sesli okumufl, hemde taraftarlar›na sesli okumalar›n› emretmifllerdir.

Bu gün, Ehl-i Sünnet'in namazlar›nda Fatiha ve sureleri okurken besmeleyi okumamalar›veya sessiz okumalar›n›n temeli iflte budur.

‹mam Cafer Sad›k /a.s/ bu hususta flöyle buyurmufllard›r: "Allah Teala, bafllang›c› "bismil-lahirrahman›rrahim" olmayan bir kitab› gökten indirmemifltir. Kur'an'› Kerim'de bir sure-nin bitti¤i ve yeni bir surenin nazil olmaya bafllad›¤› ancak besmelenin yeni gelen sure-nin bafl›nda inmesiyle bilinirdi."

Yine O Hazret flöyle buyurmufltur: "Ne olmufl onlara, Allah onlar› katletsin; Allah'›n en bü-yük ayetini yok etme¤e kalk›flarak, aç›k okundu¤unda bidat olaca¤›n› sanmaktalar. Oayet; "bismillahirrahman›rrahim" ayetidir.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ ise flöyle buyurmufllard›r: "Bunlar, Allah'›n en üstün aye-tini inkâra kalk›flm›fllard›r. O ayet; "bismillahirrahman›rrahim" ayetidir.

‹mam Ali /a.s/'a da; bir grup insan›n besmeleyi sildikleri haberi ulafl›nca, flöyle buyurmufl-tur: "Bilin ki, "bismillahirrahman›rrahim" Kur'an ayetlerindendir. Bunu, onlara fleytanunutturmufltur." /Bkz. Bihar'ül Envar, c. 85, s. 20, 21/

77 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 82.78 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 11.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ ise flöyle buyurmufltur:"Hasta insan›n farz namazda yaln›zca Fatiha'y› oku-makla yetinmesi caizdir. Nafile namazlar›nda ise, sa¤-l›kl› insan da yaln›zca Fatiha'y› okumakla yetinebilir." 79

Yine, namazda Fatiha'n›n sureden önce okunmas›icap eder; kasten bunun aksi yap›l›rsa namaz bat›lolur. Yanl›fll›kla yap›l›rsa da rükûa varmadan önce far-k›na var›ld›¤› takdirde, yeniden önce Fatiha, sonra dasure okunmal›d›r.

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›nda lal insan›n, k›raati ve ‹fti-tah Tekbiri'nden namaz›n sonuna kadar okunmas›icap eden bütün zikir ve dualar› okumas›, onlar› kal-binden geçirmesi ve bu esnada dilini hareket ettiripeliyle de iflaret etmesiyle gerçekleflir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Lal insan›n, hac için telbiye söylemesi, namazda te-flehhüt ve k›raat gibi fleyleri okumas›, onlar› kalbindengeçirerek, dilini hareket ettirmesi ve parma¤›yla iflaretetmesidir." 80

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›nda, "Fil" suresiyle "Kureyfl"suresi ve "Duhâ" suresiyle "‹nflirah" suresi bir sure sa-y›l›r. Dolay›s›yla farz namazlarda bu surelerin birlikteokunmas› icap eder; yaln›z birinin okunmas› yeterlide¤ildir.

‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Farz namazlarda /Fatihadan sonra/ iki sureyi birlikteokuma. Dört farz secdesi bulunan surelerden birini deokuma. Bu sureler, Lokman suresinden sonraki Sec-

188

79 - Furu'ul Kafi c. 3, s. 314.80 - Furu'ul Kafi c. 3, s. 315.

de, Hamim Secde, Necim ve ‹kra sureleridir. Ama na-file namazlar›nda bunlar› okuyabilirsin.

Yine, dört sure hariç, farz namazlar›nda istedi¤inher sureyi tek bafl›na okuyabilirsin. Bu dört sure ise,Duhâ ile ‹nflirah, Kureyfl ile Fil sureleridir. Bunlar› tekbafl›na bir rekâtta okuma. Çünkü bunlar›n ilk ikilisi bir-likte bir sure, sonraki ikilisi de birlikte bir suredir. Ohalde bunlardan hiçbirini, tek bafl›na farz namaz›n birrekât›nda okuma." 81

Büyük Ehl-i Beyt müfessiri Tabersi de, kendi tefsi-rinde: "Ashab›m›z, Duha suresiyle ‹nflirah suresinin;Fil suresiyle de Kureyfl suresinin bir sure olduklar›n› ri-vayet etmifllerdir" diye yazm›flt›r." 82

K›raatin Baz› Sünnet Ve Mekruhlar›

Ehl-i Beyt f›kh›nda k›raatin birçok sünneti vard›r.Onlardan baz›s›na yukar›da iflaret etmifltik. Baz›s›n› daflöyle s›ralayabiliriz:

1- Namaz›n birinci rekât›nda Fatiha'dan önce "Eu-zu billahi mineflfleytanirracim"83 denilmesi.

2- Namaz› cemaatle k›l›yorsa, imam›n, münferitolarak k›l›yorsa kendisinin, Fatiha'y› tamamlamas›n-dan sonra "Elhamdu lillahi Rabbi'l Âlemin"84 demesi.

3- ‹hlâs suresi okunduktan sonra bir, iki veya üç kez"Kezalikellahu Rabbi" 85 veya üç kez "KezalikellahuRebbuna"86 denilmesi.

189

81 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 45.82 - Mecme'ül Beyan, c. 10, s. 507.83 - Anlam›: Kovulmufl fleytandan Allah'a s›¤›n›r›m.84 - Anlam›: Bütün övgüler Allah'a aittir.85 - Anlam›: ‹flte benim Rabbim bu niteliktedir.86 - Anlam›: ‹flte bizim Rabbimiz bu niteliktedir.

4- Namaz›n üçüncü ve dördüncü rekâtlar›nda Tes-bihat-› Erbaa'dan sonra "Este¤firullahe Rabbi ve Etubuileyh" 87 denmesi.

5- Bütün namazlar›n ilk rekâtlar›nda Fatiha'dansonra Kadir, ikinci rekâtlar›nda ise, ‹hlâs suresininokunmas›.

Bir günün namazlar›n›n hiçbirisinde ‹hlâs suresiniokumamak ise mekruhtur.

Yine, ‹hlâs suresi hariç, birinci rekâtta Fatiha'dansonra okunan surenin, ikinci rekâtta da okunmas›mekruhtur.

K›raatle ilgili birçok di¤er sünnet ve mekruhlar davard›r ki, ilgili genifl kaynaklara müracaat edilmelidir.

Tesbihat-› Erbaa ZikriYukar›da nakletti¤imiz bir hadiste de yer ald›¤› gibi,

namaz›n üçüncü ve dördüncü rekâtlar›nda Fatiha yeri-ne okunan "Tesbihat-› Erbaa" zikri flöyledir:

"Sübhanellahi, ve'l Hamdu li'llahi ve la ‹lahe illalla-hu, vellahu ekber"

Anlam›:"Yüce Allah bütün kusurlardan pak ve münezzehtir;

bütün övgüler Allah'a aittir; Allah'tan baflka kullu¤a la-y›k bir ilâh yoktur ve Allah, vasfedilebilmekten dahabüyüktür."

RükûAllah Teala flöyle buyurmufltur:"Namaz› tam k›l›n, zekât› verin, rükû edenlerle be-

raber rükû edin." 88

190

87 - Anlam›: Allah'tan ma¤firet diliyor ve O'na dönüyorum.88 - Bakara/43.

Yine flöyle buyurmufltur: "Ey iman edenler, rükûedin; secde edin; Rabbinize ibadet edin ve hay›r iflleryap›n ki saadete kavuflas›n›z."89

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur:"Rükû ve secdeler, Allah'›n farzlar›d›r." 90

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/, rükûun nas›lyap›lmas› gerekti¤i hususunda flöyle buyurmufllard›r:"Rükûunda ayaklar›n›, aralar›nda bir kar›fl kadar fas›lab›rakt›¤›n halde ayn› hizada karar ver. Ellerinin içinidizlerine ulaflt›r. Sa¤ elini, sol elinden önce dizine koy;el parmaklar›nla diz kapaklar›n› kavra; bu halde par-maklar›n› birbirinden aç›k tut.

Rükûunda el parmaklar›n›n ucu dizine ulaflacak ka-dar e¤ilsen de yeterlidir. Ama elinin içini dizlerineulaflt›r›p parmaklar›n› aç›k olarak diz kapaklar›n›n üze-rine koyman daha sevimlidir.

Yine s›rt›n› düzle, boynunu uzat›ver, bak›fl›n› ayak-lar›n›n aras›na do¤ru yönelt." 91

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ ise flöyle buyurmufllar-d›r: "‹mam Ali /a.s/ rükû ederken, s›rt›n› düz tutard›;öyle ki, s›rt›na su dökülse, akmaz orada kal›verirdi verükûda bafl›n› ve omuzlar›n› fazlaca afla¤› e¤mektenhofllanmazd›." 92

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ rükûun hikmetihususunda flöyle buyurmufllard›r: "Kul, gerçek olarakrükû eder etmez, Allah kendi güzellik nuruyla onu süs-

191

89- Hac/7790 -El-Vesail, c. 4, s. 932.91 - El-Vesail, c. 4, s. 949, Usul'ul Vafi, c. 8, s. 831. Ayr›ca Furu'ul Kafi C. 3, s. 320'da ben-

zeri manalar› içeren bir hadis, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'dan da nakledilmifltir.92 - El-Vesail, c. 4, s. 943, Bihar'ül Envar, c. 85, s. 118.

ler; onu kendi büyüklük gölgesinde karar verir ve seç-tiklerinin giysisini ona giydirir.

Rükû ilk ad›m, secde ise ikincisidir. Kim birinci ad›-m› anlam›yla yerine getirirse, ikincisine de liyakat ka-z›n›r.

Rükû edep duruflu, secde ise yak›nl›k makam›d›r.Kim, edebi güzel sergileyemezse, yak›nl›k makam›naç›kmaya liyakat kazanmaz. O halde Allah'a, sultas›n-dan korku içinde olan zilletli bir kalple rükû et, rükûedenlerin yararlar›n› kaybetmekten korkanlar gibi de,bütün azalar›nla O'nun karfl›s›nda e¤il…" 93

Hz. ‹mam Ali /a.s/'a rükûun anlam› sorulunca flöy-le yan›t vermifllerdir: "Rükû etmenin anlam›: "Boynu-mu vursan bile ben Senin ilahl›¤›na iman etmiflim" de-mektir." 94

Namaz›n her rekât›nda, k›raat veya Tesbihat-› Er-baa bittikten sonra, ayakta namaz k›lan›n, rükû yapmaniyetiyle, elleri diz kapaklar›na ulaflacak kadar; otura-rak namaz k›lan›n ise, yüzü dizlerinin hizas›na gelecekkadar öne do¤ru e¤ilmesi icap eder ve buna rükû de-nir.

Ayakta rükû yapan›n, avuçlar›n› dizlerinin üzerinekoyacak kadar; ottuk yerde rükû yapan›n da, yüzüsecde yerine yaklaflacak kadar e¤ilmesi ise daha iyisi-dir

Kolu veya dizi di¤erlerinin kol ve diziyle farkl› olan,meselâ kolu fazla uzun olup birazc›k e¤ilince dizlerineulaflan veya dizleri, normal insanlar›nkinden daha afla-

192

93 - Bihar'ül Envar, c. 85, 108.94 - Bihar'ül Envar, c. 85, 116.

¤› olup ellerini dizlerine ulaflt›rmas› için çok e¤ilmesigereken kimse ise, normal seviyede e¤ilmelidir.

Rükû, farz namazlar›n rükün olan farzlar›ndand›r.Cemaatle k›l›nan namaz hariç, 95 unutularak dahi terkedilmesi veya fazla yap›lmas›; birincisi, rükün eksikli¤i-ne; ikincisi de, rükün fazlal›¤›na yol açt›¤›ndan; nama-z›n bat›l olmas›na sebep olur.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/: "Unutarak rükû yap-mayan kimse namaz›n› yeni bafltan k›lmal›d›r" 96 bu-yurmufllard›r

Yine, Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/'a; rükûyapmay› unutan bir kimsenin ne yapmas› gerekti¤i so-rulunca; ‹mam /a.s/: "Namaz›n› yeniden k›lmal›d›r."cevab›n› vermifllerdir." 97

Rükûda zikir okumak vaciptir. Bu zikrin, normalhallerde en az üç defa: "Sübhanellah" veya benzeri birzikir ya da bir defa: "Sübhane Rabbiyel Âzimi Ve Bi-hamdih" zikri olmas› gerekir. Ancak rükû zikri rükünolan farzlardan de¤ildir. Dolay›s›yla unutularak terkedilirse, namaz bat›l olmaz.

‹mam Ali /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Unutarak rü-kûda tesbih zikrini söylemeyen kimsenin namaz› sa-hihtir." 98

Rükûda, vacip olan miktardan fazla zikir okumak,

193

95 - Cemaatle k›l›nan namazlarda ise, e¤er me'mum, fark›nda olmadan imamdan önce rü-kua giderse, o halde kalarak imam›n kendisine ulaflmas›n› bekleyebilece¤i gibi, aya¤akalk›p imamla birlikte yeniden rükua gidebilir. Bu durumda me'mumun birinci rükûa e¤i-lifli, hükmen yok say›ld›¤› için, namazda rükû fazlal›¤›na sebebiyet vermedi¤inden na-maz›n bat›l olmas›na yol açmaz.

96 - El-Vesail, c. 4, s. 933.97 - El-Vesail, c. 4, s. 933.98 - El-Vesail, c. 4, s. 939.

özellikle de, "Sübhane Rabbiyel Âzimi Ve Bihamdih"zikrinin üç, befl, yedi defa veya daha fazla okunmas›sünnettir.

Hiflam bin Salim diyor Hz. ‹mam Cafer Sad›k/a.s/'a; rükû ve secdelerde okunan tesbih zikrini sor-dum. ‹mam /a.s/ buyurdular ki: "Rükûda: "SübhaneRabbiyel Âzim", secde de: "Sübhane Rabbiyel Â'la"zikrini söylersin. Bu zikrin bir defa söylenmesi farz, üçdefa söylenmesi sünnet, yedi defa söylenmesi ise da-ha faziletlidir." 99

Yine ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ bir hadiste flöyle bu-yurmufllard›r: "Rükûunda üç defa tesbih zikrini söyle.Üç defa: "Sübhane Rabbiyel Âzimi Ve Bihamdih" der-sin. Secdelerde de, üç defa: "Sübhane Rabbiyel Â'laVe Bihamdih" dersin. Çünkü Allah Teala "Büyük Rab-binin ismini tenzih et"100 ayetini nazil etti¤inde, AllahResulü: "Bunu rükûunuzun zikri yap›n" buyurdu. Al-lah, "Yüce Rabbinin ismini tenzih et"101 ayetini naziletti¤inde de: "Bunu da secdenizin zikri yap›n" diye bu-yurdular.

E¤er yaln›zca üç defa: "Sübhanellah" dersen de ye-terlidir. Hasta ve acelesi olan kimsenin ise, bir defa:"Sübhanellah" söylemesi kifayet eder." 102

Yine, Ehl-i Beyt izcilerinden Muaviyet bin Ammardiyor; Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a; "Namazda söy-lenecek en hafif tesbih zikri nedir?" diye sordu¤um-da; ‹mam /a.s/: "Teenni ile üç defa: "Sübhanellah,

194

99 - El-Vesail, c. 4, s. 923.100 - Vakia/74.101 - Â'la/1.102 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 116.

Sübhanellah, Sübhanellah " söylemendir" 103 buyur-dular.

Yine, Hiflam bin Hakem diyor; Hz. ‹mam Musa Ka-z›m /a.s/'a: niçin rükûda: "Sübhane Rabbiyel ÂzimiVe Bihamdih" zikri, secde de: "Sübhane Rabbiyel Â'laVe Bihamdih" zikri söyleniyor?" dedim. ‹mam /a.s/flöyle buyurdular: "Ey Hiflam, Allah Resulü, miraca gö-türülüp de, orada namaz k›l›p zikir edince, bu esnadaAllah Teala'n›n kendisine gösterilen azametinden deh-flete düflerek titredi ve dizlerine kadar e¤ilerek, "Süb-hane Rabbiyel Âzimi Ve Bihamdih" demeye bafllad›.Rükû halinden tekrar aya¤a kalk›nca, kendisine önce-ki konumdan daha yüce bir konum gösterildi. Bununüzerine Allah Resulü yüzü üzeri secdeye kap›larak;"Sübhane Rabbiyel Â'la Ve Bihamdih" demeye baflla-d› ve bu zikri yedi defa söyleyince, o dehflet hali ken-disinden gitti. ‹flte bundan dolay›, /bu zikirlerin rükûve secdelerde söylenmesi/ Allah Resulünün sünnetiolarak yayg›nlaflt›." 104

Rükû zikri, sahih Arapçayla ve bedenin sakin halin-de okunmal›d›r. Kasten, yanl›fl Arapçayla veya bede-nin hareket halinde okunmas›, namaz›n bat›l olmas›nayol açar.

Rükû miktar›ca e¤ilemeyen kimse, bir fleyden tutu-narak e¤ilebiliyorsa, tutunarak e¤ilmelidir. Bu müm-kün olmazsa, e¤ilebildi¤i kadar e¤ilmelidir. Hiç e¤ile-miyorsa, oturarak rükû edebiliyorsa, rükû zaman› otu-rarak rükû etmelidir. Bu da mümkün de¤ilse, ayakta

195

103- El-Vesail, c. 4, s. 925.104 - El-Vesail, c. 4, s. 944.

namaz k›l›p, rükû niyetiyle bafl›n› hafifçe e¤erek zikri-ni okumal›d›r. Bunu da yapam›yorsa, rükû niyetiylegözlerini kapay›p zikrini söylemeli ve rükûdan kalkmaniyetiyle gözlerini açmal›d›r. Bundan da aciz olursa,kalbinde rükû niyeti edip zikrini söylemelidir.

Rükûun zikrinin tamamlanmas›ndan sonra, ayaktanamaz k›lan, kalkarak k›yam haline, oturarak namazk›lan da, do¤rularak düzgün oturma haline gelip vücu-du sakinlefltikten sonra secdeye gitmelidir. E¤er kas-ten do¤rulmadan veya vücudu sakinleflmeden secdeyegiderse, namaz› bat›l olur.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur:"Rükûdan bafl›n› kald›rd›¤›nda tam olarak do¤rul; çün-kü tam olarak do¤rulmayan›n namaz› geçersizdir."105

Rükû unutulur ve secdeye var›lmadan önce hat›rla-n›rsa, do¤rularak rükû yapmal›d›r; do¤rulmaks›z›n yer-den e¤ik vaziyette rükûa dönülürse, namaz›n rükünolan k›yam›nda ihlal meydana geldi¤inden namaz ba-t›l olur.

Keza, henüz k›yam halindeyken, rükû edip etmedi-¤inden flüpheye düflen kimse, rükû yapt›ktan sonrasecdeye gitmelidir.

Ebu Basir diyor; Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a:"K›yam halindeyken rükû yap›p yapmad›¤›ndan flüp-heye düflen kimsenin ne yapmas› gerekti¤ini sordum.‹mam /a.s/: "Rükû yapt›ktan sonra secdeye gitmeli-dir" buyurdular." 106

196

105 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 320.106 - El-Vesail, c. 4, s. 935.

Rükû Zikrinin Anlam›:

"Yüce Allah her türlü kusurdan münezzeh ve pak-t›r."

"Büyük Rabbim her türlü kusurdan münezzeh olup,bütün övgüler O'na aittir."

Rükûun Sünnetleri

Ehl-i Beyt f›kh›nda rükûun birçok sünneti vard›r.Onlardan baz›lar› flunlard›r:

1- Rükûa gidilmeden önce ayakta iken, ellerin ku-lak hizas›na kadar kald›r›larak tekbir al›nmas›.

2- Ayaklar›n aras›na bir kar›fl kadar fas›la verip k›b-leye yönelik olarak ayn› hizada tutulmas›.

3- Sa¤a, sola de¤il; ayaklar›n aras›na bak›lmas›. 4- Rükûun zikrinden önce veya sonra, Allah Resu-

lü ve Ehl-i Beyti'ne salâvat getirilmesi. Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ ise, flöyle buyur-

mufllard›r: "Kim, rükû, secde ve k›yam›nda "Allahum-me Salli êla Muhammed ve Âl-i Muhammed" derse,bu salavat›ndan dolay›, Allah ona bir rükû, secde ve k›-yam sevab›n› ilaveten yazar." 107

5- Rükûdan kalk›p düz durulduktan sonra beden sa-kinleflince: "Semiallahu limen hamideh"188 denmesi.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Bafl›n› rükûdan kald›rd›¤›n zaman da: "Semiallahu li-men hamideh" dersin." 109

6- K›yam halinde vücudun sakin halinde tekbir al›n-

197

107 - El-Vesail, c. 4, s. 944, Furu'ul Kafi c. 3, s. 324, Bihar'ül Envar, c. 85, s. 108.108 - Anlam›: Allah, kendine hamdedip övenleri duyup kabul buyursun.109 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 115.

d›ktan sonra secdeye gidilmesi.Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur:

"…Sonra tam olarak do¤ruldu¤un halde ellerini kald›-rarak tekbir al›r ve secdeye gidersin." 110

7- Erkeklerin rükû halinde dizlerini ellerinin avucuy-la kavrayarak geri itmeleri, s›rtlar›n› düz tutmalar›, bo-yunlar›n› uzatarak s›rtlar›yla ayn› seviyeye getirmeleri.

8- Kad›nlar›n, rükûda ellerini dizlerinden yukar›yakoymalar› ve dizlerini geri itmemeleri.

Secde

Allah Teala flöyle buyurmufltur:"Rabbine hamd ile tasbih et ve secde edenlerden

ol."111

Ayr› bir ayette de flöyle buyurmufltur:"Allah'a secde edin ve O'na ibadet edin" 112

Yine, Allah Teala flöyle buyurmufltur:"Ve secde yerleri "secde uzuvlar›" Allaha aittir. O

halde Allah'la birlikte kimseyi ça¤›rmay›n" 113

Ayr› bir ayette de flöyle buyuruyor: "Görmez misin?Göklerde olanlar, yerde olanlar, günefl, ay, y›ld›zlar,da¤lar, a¤açlar, hayvanlar ve insanlar›n birço¤u Al-lah'a secde ediyorlar; birço¤una da azap hak olmufl-tur…" 114

Yine Allah Teala, al›ndaki secde izini, müminlerinniflanesi sayarak: "…Onlar›n niflanesi yüzlerindeki sec-

198

110 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 320.111- Hicir/98112- Nacim/62113- Cin/18114- Hac/18

de izidir…" 115 buyurmufltur.Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:

"Secde, Âdemo¤lu'nun kullu¤unun, son haddidir." 196

Yine, O Hazret flöyle buyurmufltur: "Kulun Allah'aen çok yaklaflt›¤› hal, secde etti¤i hald›r." 117

Hz. ‹mam Ali /a.s/ secdenin hikmet ve anlam›n›flöyle aç›klam›fllard›r: "Canlar›n secdesi; kalbi, faniolan fleylerden boflaltmak; himmeti, bütünüyle bakiolan fleylere yöneltmek; kibir ve taassup giysisini ç›-karmak; dünyevi ba¤lar› koparmak ve nübüvvet ahla-k›yla süslenmektir." 118

Yine, ‹mam Ali /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Secde-leri uzat›n; çünkü hiçbir amel fleytana, Âdemo¤lunusecde halinde görmesinden daha zor gelmemektedir.Zira ki, ona secde emredilmifl ve o isyan ederek helakolurken, insana da secde emredilmifl ve o itaat ederekkurtulmaktad›r." 119

Yine Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle rivayet et-mifllerdir: "Bir kifli Allah Resulüne gelerek; "Ey Allah'›nResulü, günahlar›m çok, hay›r amelim ise zay›ft›r" de-yince, Allah Resulü ona: "Çok çok secde et; çünküsecde günahlar›, rüzgâr›n yapraklar› dökmesi gibi dö-ker" buyurdular." 120

Hz. Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Babam›n aln›ndaki secde yeri nas›r ba¤lard› ve sene-

199

115 - Fetih/29.116 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 164.117 - Bihar'ül Envar, c. 85, s, 163. 118 - ⁄urer'ül Hikem, c. 2, s. 165.119 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 161.120 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 162.

de iki defa onu kopar›rd›. Her defas›nda da befl kabukal›rd›. Bu yüzden babama nas›rl› ismi verilmiflti." 121

Yine, Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ demifltirki, Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r: "Secdeyedi kemik üzerine yap›l›r: Al›n, iki eller, iki dizler, ikiaya¤›n baflparmaklar›. Burnunu da yere sürersin."

Sonra ‹mam /a.s/'›n kendisi flunlar› eklemifllerdir:"Ancak farz olan bu yedi uzuvdur; burnun yere sürül-mesi Peygamber'in sünnetidir." 122

Hz. ‹mam Sad›k /a.s/ da flöyle buyurmufltur: "Âde-mo¤lu yedi kemik üzerine secde eder, iki eli, iki aya-¤›, iki dizi ve aln›."123

Hz. ‹mam Ali /a.s/ secdelerin anlam› hakk›ndaflöyle buyurmufltur: "Birinci secde için yere kapanma-n›n anlam›: "Allah'›m sen beni bu topraktan yaratm›fl-s›n" demektir. Ondan bafl›n› kald›rman›n anlam›: "Bizibu topraktan ç›karm›fls›n" demektir. ‹kinci kez secde-ye gitmenin anlam›: "Bizi tekrar ona döndüreceksin"demektir. ‹kinci secdeden kalkman›n anlam› da: "Bizitekrar ondan ç›karacaks›n" demektir." 124

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ secde yapmausulünü flöyle beyan etmifllerdir: "…Secde yapmak is-tedi¤inde, ellerini yukar› kald›rarak tekbir al ve secdeiçin yere kapan. ‹lk olarak ellerini yere koymakla bafl-la. Onlar›n her ikisini de birlikte dizlerinden önce yerekoy. Kollar›n›, ne y›rt›c› hayvanlar›n ellerini yere ser-dikleri gibi yere ser, ne de onlar› dizlerinin ve uylukla-

200

121 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 161.122 - Bihar'ül Envar, c. 85, s, 128, 134, El-Vesail, c. 4, s. 954.123 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 134, El-Vesail, c. 4, s. 955.124 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 132, 139.

r›n›n üzerine koyuver. Aksine dirseklerini kanat gibid›flar› ç›kar. Avuçlar›n› da, ne dizininin üzerine koy, nede dizine veya yüzüne yak›n olarak yere koy; aksineonlar› yüzünün yan taraf›nda kendine yak›n olacak fle-kilde yere koy. E¤er ellerinin alt›nda elbise gibi sergide olsa bir zarar› yoktur. Ama toprak üzerine koymandaha faziletlidir. Parmaklar›n› da secde halinde aç›ktutma onlar› birbirine bitifltir…" 125

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ ise flöyle buyurmufllar-d›r: "Secde etti¤in zaman kollar›n›, y›rt›c› hayvanlar›nkollar›n› yere serdi¤i gibi serme, onlar› kanat fleklindehavada tut. Çünkü Allah Resulü /s.a.a/ secde ederkenkollar›n› yukar›da tutard›; öyle ki, koltuk alt› beyazl›¤›görünürdü." 126

Yine O Hazret flöyle buyurmufltur: "Kad›n secde et-ti¤inde uzuvlar›n› birbirine bitifltirir ve kollar›n› yeredöfler, erkek ise, uzuvlar›n› açar." 127

Evet ister farz, ister sünnet olsun, namazlar›n her re-kât›nda rükûdan sonra iki secde yap›lmal›d›r. Secde; vü-cudun yedi uzvu olan; aln›n, her iki elin iç k›sm›n›n, ikidiz kapaklar›n›n ve ayaklar›n iki baflparmak uçlar›n›n,secde niyetiyle yere konarak yere kapanmaya denir.

An›lan bu yedi uzuvdan, aln›n yere konmas›, secde-nin rüknü; geri kalan› ise farz›d›r. Dolay›s›yla ister bi-lerek, ister bilmezden olsun, al›n yere konmad›kça, di-¤er uzuvlar yere konsa dahi, secde yap›lm›fl say›lmaz;ama al›n yere kondu¤u takdirde, di¤er uzuvlardan ba-

201

125 - Furu'ul Kafi c. 3, s. 335.126 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 137.127 - El-Vesail, c. 4, s. 953.

z›s›, yanl›fll›kla yere konmam›fl olursa veya unutularaksecde zikri okunmadan secdeden kalk›l›rsa dahi, secdegerçekleflmifltir ve sahihtir.

Her rekât›n iki secdesi birlikte, namaz›n rükün olanfarzlar›ndand›r. Bilmeyerekten dahi, her ikisi birlikteterk edilir veya iki secde daha ilave edilirse, namaz ba-t›l olur.

Secdelerden her biri ise, tek bafl›na vacip olmaklabirlikte, rükün de¤ildir. Dolay›s›yla, bilerek iki secde-den biri yap›lmazsa veya bir secde daha ilave edilirse,namaz bat›l olur; bilmezden böyle yap›l›rsa, namaz ba-t›l olmaz.

Ama e¤er secdelerden biri unutulur ve yeri geçtik-ten sonra hat›rlan›rsa, yap›lan bu yanl›fll›ktan dolay›namazdan sonra, unutulan secdenin kaza edilmesineilaveten, iki sehiv secdesi yap›lmal›; yanl›fll›kla bir sec-de ilave edilmiflse de, farz olmamakla birlikte, namaz-dan sonra sadece iki sehiv secdesi yap›l›r.

Secdede de, rükûda oldu¤u gibi, zikir okunmas› va-ciptir. Bu zikir de, normal flartlarda en az üç defa:"Sübhanellah" veya benzeri bir zikir, ya da bir defa:"Sübhane Rabbiyel Â'la Ve Bihamdih" zikri olmal›d›r.Hasta gibi, mazereti olan›n ise, bir defa: "Sübhanel-lah" demesi yeterlidir.

Ehl-i Beyt izcilerinden Muaviyet bin Ammar diyor;Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a: "Hasta için, rükû vesecdesinde yeterli say›labilecek en az tesbih zikri ne-dir?" diye sordum. ‹mam /a./: "Bir defa "Sübhanellah"demesi yeterlidir" buyurdular." 128

202

128 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 329.

Bu arada secde zikri, secde uzuvlar›n›n tamam›n›nyere konup bedenin sakinleflmesinden sonra okunma-l›d›r. Bilerekten, henüz secde uzuvlar›n›n tamam› yerekonmadan veya beden sakinleflmeden okunursa, na-maz bat›l olur.

Yine, secde zikri okundu¤u sürece bu uzuvlar›n ta-mam›, yere konmufl halde olmal›d›r. Dolay›s›yla, sec-denin zikrini söylerken, bunlardan biri, kasten yerdenkald›r›l›rsa, namaz bat›l olur. Ama zikir okunmad›¤›anda, al›ndan baflkas› yerden kald›r›labilir.

Sonra secde zikri tamamlanmadan yanl›fll›kla bafl›-n› yerden kald›ran kimse, yeniden aln›n› yere koya-maz ve onu bir secde saymal›d›r. Ama secde uzuvla-r›ndan baflka birini yanl›fll›kla yerden kald›r›rsa, onutekrar yere koyup secde zikrini okumas› icap eder.

Bu arada secdede de, vacip olan miktardan fazla zi-kir okumak, özellikle de, "Sübhane Rabbiyel Â'la VeBihamdih" zikrinin üç, befl, yedi defa veya daha fazlaokunmas› sünnettir.

Sonra, birinci secdenin zikri sona erince, secdedenkalkarak oturulmal› ve beden sakinlefltikten sonra ikin-ci secde yap›lmal›d›r.

Secde yerinin düzgün olmas› daha iyi olmakla bir-likte, düzgün de¤ilse, yükseklik ve alçakl›k bak›m›ndanaln›n kondu¤u yerle dizlerin kondu¤u yer aras›ndadört parmaktan fazla fark olmamal›, ayak parmaklar›-n›n kondu¤u yerle aln›n kondu¤u yer aras›nda da bun-dan fazla fark olmamas› ihtiyat gere¤idir.

Ehl-i Beyt f›kh›nda, secdenin flartlar›ndan biri de,aln›n kondu¤u yerin temiz olmas›d›r. Namaz yerinintamam›n›n temiz olmas› ise, daha iyisidir.

203

Aln›n›n tamam›n›, yara kaplayan kimse, mümkünoldu¤u takdirde, aln›n›n iki taraf›ndan biriyle secde et-meli; bu mümkün olmazsa, çenesiyle, bu da mümkünde¤ilse, yüzünün mümkün olan her hangi bir k›sm›y-la, bu da mümkün de¤ilse, bafl›n›n ön taraf›yla secdeetmelidir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a; aln›nda yara olmas›nedeniyle secde edemeyen kimsenin ne yapmas› ge-rekti¤i sorulunca flöyle cevap vermifltir:

"Saç›n›n taraf›na do¤ru secde eder, bunu yapamaz-sa sa¤ kafl› üzerine secde eder, bunu da yapamazsa,sol kafl› üzer secde eder, bunun da imkân› olmazsa,çenesi üzerine secde eder."

Bunun üzerine soru soran kimse taaccüple: "Çene-si üzerine mi secde eder?" diye sorunca, ‹mam /a.s/:"Evet, Allah'›n "Çeneleri üzere secdeye düflerler"129

ayetini okumam›fl m›s›n?" buyururlar." 130

Aln›n› yere ulaflt›ramayan kifli, mümkün oldu¤u ka-dar e¤ilmeli ve di¤er secde uzuvlar›n› normal olarakyere koyduktan sonra secde niyetiyle yüksek bir fleyüzerine koydu¤u türbet ve benzeri fley üzerine, aln›n›koyarak secde etmelidir.

Asla e¤ilemeyen flah›s, secde için oturarak bafl›ylaiflaret etmelidir; bafl›yla iflaret etme imkân› yoksa gö-züyle iflaret etmelidir. Her iki takdirde de, ihtiyat gere-¤i olarak türbet veya benzerini eliyle aln›na koymal›-d›r.

Bafl› veya gözüyle iflaret etme gücü yok ise, kalbin-

204

129 - ‹sra/ 107.130 - El-Vesail, c. 4, s. 966.

de secdeye niyet edip mümkünse eliyle iflaret etmeli-dir.

Oturma imkân› olmayan kimse de, secde için söy-lenen iflaretleri ayakta yapmal›d›r.

Bedenin üzerinde sakin duramad›¤› bir fley üzerineyap›lan secde bat›ld›r. Ama aln› üzerine koyunca, birmiktar afla¤› indikten sonra sakinleflirse, sak›ncas›yoktur.

Yine, teflehhüt okunmayan, namaz›n birinci rekâ-t›nda; keza ö¤le, ikindi ve yats› namazlar›n›n üçüncürekâtlar›nda, ikinci secdeden kalk›nca, hemen de¤ilde, bir miktar hareketsiz durulduktan sonra aya¤a kal-k›lmal›d›r.

Ehl-i Beyt dostlar›ndan Hamit bin Ayaz diyor: "BenHz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'›n birinci rekâtta ikinci sec-deden kalkt›ktan sonra bedeni sakinleflecek kadar otur-du¤unu ve daha sonra aya¤a kalkt›¤›n› gördüm." 131

Yine Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "‹ki rekât aras›nda secdelerden kalkt›ktan son-ra, azalar›n›z sakinleflecek kadar oturun sonra aya¤akalk›n›z. Çünkü bu, bizim namaz k›lma fleklimizdir."132

Ayr›ca ayakta namaz k›lanlar›n, secdelerden sonraaya¤a kalkarken: "Bihevlillahi ve kuvvetihi ekumu veek'ud" 133 demeleri de sünnettir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur:"Hz. Ali, namazlar›n›n her rekât›nda aya¤a kalkarken,

205

131 - El-Vesail, c. 4, s. 956.132 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 1183.133 - Anlam›: "Allah'›n gücü ve yard›m›yla aya¤a kalk›yor ve oturuyorum."

tefvizcilerden teberri etmek amac›yla: "Bihevlillahi vekuvvetihi ekumu ve ek'ud" derdi." 134

Yine o Hazret flöyle buyurmufltur: "Secdelerdensonra aya¤a kalkarken ellerinden yard›m alarak kalkve: "Bihevlillahi ve kuvvetihi ekumu ve ek'ud" söyle,çünkü Ali /a.s/ da böyle yapard›." 135

Secde Zikrinin Anlam›:

"Yüce Allah her türlü kusurdan pak ve münezzeh-tir."

"Yüce Rabbim her türlü kusurdan münezzehtir vebütün övgüler O'na aittir."

Üzerine Secde Yap›lmas› Caiz Olan fieyler

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, secdede aln›, hali türü ser-gilerin, yenilen veya giyilen fleylerin, alt›n gümüfl, akikve firuze gibi, madensel eflyan›n üzerine koymak caizde¤ildir.

Aksine, secdede aln›n kondu¤u zemin, toprak, tafl,çak›l gibi yer kavram›na dâhil olan, ya da yerden üre-yip de insanlarca yenilmeyen ve giyilmeyen bitki tür-lerinden olmal›d›r.

Keza, a¤aç ve saman gibi üzerine secde yap›lmas›caiz olan bir fleyden yap›lan k⤛t üzerine de, secdeyapmak caiz oldu¤u gibi, pamuk ve benzeri fleyden ya-p›lan k⤛d›n üzerine de secde etmenin sak›ncas› yok-tur.

206

134 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 183, El-Vesail, c. 4, s. 967.135 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 1183.

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r: "Yer,benim için secdegah ve temizleyici k›l›nm›flt›r." 136

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Yenilen bitkilerle, pamuk ve keten hariç, secde ancakyere ve yerden biten bitkiler üzerine olur." 137

Yine, O Hazret flöyle buyurmufllard›r: "‹nsan›n yiye-ce¤i, içece¤i ve giysisi olabilen hiçbir fley üzerinde na-maz k›lmak ve onlar›n üzerine secde etmek caiz de¤il-dir. Ama dokunmadan önce ürünsüz olan yer bitkilerihariç, dokunduktan sonra ise, zaruret hali hariç, onla-r›n üzerinde de namaz k›lmak caiz de¤ildir." 138

Yine, Hiflam bin Hakem diyor; ‹mam Cafer Sad›k/a.s/'a: "Neyin üzerine secde etmenin do¤ru oldu¤u veneyin üzerine secde etmenin do¤ru olmad›¤›n› sor-dum. ‹mam /a.s/ flöyle buyurdular: "Secde ancak yereya da yerden bitip de yenmeyen ve giyilmeyen bitkile-re olur." Ben "size feda olay›m bunun sebebi nedir?"dedim. Bunun üzerine ‹mam /a.s/ flöyle buyurdular:

"Çünkü secde Yüce Allah'a bafl e¤mektir. Bu yüz-den de yenilen ve giyilen fleylere olmamal›d›r. Ziradünya çocuklar› yediklerinin ve giydiklerinin kulu, kö-leleridir. Oysa secde eden Allah'a kulluk etmektedir.Bu yüzden de aln›n›, dünyan›n aldatmas›na kan›p dadünyaya tapanlar›n mabudu üzerine koymamalar› ge-rekir. ‹laveten, secde Allah'a karfl› boyun e¤medir; al-n›n yere konmas›, Allah'a karfl› tevazu ve huzuyu da-ha iyi ifade etmektedir. " 139

207

136 - El-Vesail, c. 3, s. 593.137 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 149, 154.138 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 149.139 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 145, El-Vesail, c. 3, s. 591.

Bu arada her ne kadar secdede, aln›n tam›n›n, üze-rine secde sahih olan fleylerin üzerine koyulmas›, da-ha faziletli ise de, sadece aln›n, elin bir parma¤›n›nucu kadar küçük bir bölümünün bu fleylerin üzerinegelmesi, secdenin gerçekleflmesi için yeterlidir.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-tur: "Aln›n bafl›n tüylerinin ç›kt›¤› yerden kafllara kadarolan bölümü secde yeridir. Bu miktardan, bir dirhemveya bir parma¤›n ucu kadar olsa bile, ne kadar› yere/toprak ve benzerine/ düflerse, yeterlidir."140

Bu arada üzerine secde etmek için, en faziletli fley,Hz. ‹mam Hüseyin /a.s/'›n mezar› topra¤›ndan haz›r-lanan mühürdür /türbettir/. Ondan sonra toprak; top-raktan sonra tafl ve tafltan sonra da bitkidir.

Ehl-i Beyt izcilerinden Muaviyet bin Ammar diyor;Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'›n sar› ipekten olan birmendili vard›. Onun içerisinde ‹mam Hüseyin /a.s/'›nmezar›ndan al›nan bir miktar toprak bulunduruyordu.Namaz vakti olunca, o topra¤› seccadesi üzerine ko-yar ve onun üzerine secde ederdi. Sonra da flöyle bu-yururdu: "Hüseyin'in türbeti üzerine secde etmek, ye-di hicab› da ortadan kald›r›r." 141

Üzerine secde caiz olan bir fleye sahip olmayan ve-ya herhangi bir özür nedeniyle secdenin caiz oldu¤ufley üzerine secde edemeyen bir flah›s; elbisesi ketenve pamuktansa onun, baflka bir fleydense elinin, o damümkün de¤ilse, akik yüzük gibi madensel bir fleyüzerine secde etmelidir.

208

140 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 33, El-Vesail, c. 4, s. 963.141 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 153.

Secdenin Baz› Sünnetleri

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, secdenin birçok sünnetivard›r. Onlardan baz›lar›n› flöyle s›ralayabiliriz:

1- Ayakta namaz k›lan›n rükûdan kalk›p tam olarakdo¤rulduktan, oturarak namaz k›lan›n ise tam olarakoturduktan sonra, secdeye gitmek için tekbir olmas›.

2- Erke¤in secdeye giderken önce ellerini, kad›n›nise önce dizlerini yere koymas›.

3- Secdede burnun da, türbete veya üzerine secde-nin caiz oldu¤u bir fleye konmas›.

4- Secdede parmaklar›n bitifltirilerek uçlar› k›bleyegelecek flekilde kulaklar›n hizas›na konmas›.

5- Secdeden sonra sol taraf üzerine oturulup sa¤aya¤›n üstünün sol aya¤›n alt› üzerine konmas›.

6- Secdeden kalkt›ktan sonra beden sakinleflincetekbir al›nmas›.

7- Birinci secde ile ikinci secde aras›nda beden sa-kin iken "Este¤firullahe ve etubu ileyh" denmesi.

8- ‹kinci secdeye gitmek için beden sakin iken tek-bir al›nmas›.

9- Secdelerin uzat›lmas›.10- Secdelerde salâvat getirilmesi11- Son secdede dua edilip Allah Teala'dan hacet

dilenmesi ve flu duan›n okunmas›: "Ya heyrel mes'ulin veya heyrel mu'tin, verzuqni

verzuq iyali min fazlike, fe inneke zul fazlil âzim."Anlam›: "Ey kendisine dilekte bulunulanlar›n en ha-

y›rl›s›: Ey ihsan edenlerin en iyisi! Kendi fazl›ndan be-ni ve ailemi r›zkland›r ki, Sen büyük faz›l sahibisin."

209

Zikir

Namaz›n farzlar›ndan birinin de zikir oldu¤unu söy-lemifltik. Namaz›n birinci ve ikinci rekâtlar›nda okunanFatiha ve sureyle üçüncü ve dördüncü rekâtlar›ndaokunan Fatiha /yani k›raat/ ve keza, teflehhüt ve se-lam d›fl›nda, namazda okunan bütün dua ve zikirleref›k›h dilinde zikir denir.

Ancak bunlardan; rükû ve secde zikirleriyle dördün-cü rekâtta Fatihe yerine okunan Tesbihat-› Erbaa va-cip; kunutta veya namaz içinde okunan, baz› di¤er zi-kir ve dualar sünnet zikirlerdir

Bu arada k›raat de oldu¤u gibi, namaz›n vacip zikir-leri de, rükün olmayan farzlar›ndand›r; dolay›s›yla ka-s›tl› olarak terk edilmeleri, caiz olmay›p namaz›n bat›lolmas›na yol açarken, unutularak terk edilmeleri ise,namaz›n s›hhatine bir halel getirmedi¤i gibi, namaz-dan sonra kaza edilmeleri de gerekmez. Ama bu du-rumda namazdan sonra, bu yanl›fll›ktan dolay› iki se-hiv secdesi yap›lmas› iyidir.

Ayr›ca k›raat bahsinde de iflaret edildi¤i üzere, farzzikirlerin düzgün Arapçayla okunmalar› da flartt›r. Do-lay›s›yla bu zikirlerin düzgün okunuflunu bilmeyen kim-senin, mümkün olan en k›sa zamanda, onlar›n düzgünokunufl fleklini ö¤renmesi farzd›r.

Yine, yanl›fll›kla onlardan birini, hatta bir harf veyabir kelimesini bile, hatal› okuyan kimse, namaz›n birsonraki ameline geçmeden bu hatas›n›n fark›na vard›-¤› takdirde, onu yeniden do¤ru flekilde okumal›d›r.

Teflehhüt

Teflehhüt, tan›kl›k etmek anlam›na gelmektedir.

210

Teflehhütte okunan dua, Allah'›n birli¤i ve Hz. Mu-hammed'in peygamberli¤ine tan›kl›¤› içerdi¤inden,ona teflehhüt denmifltir.

‹mam Ali /a.s/ teflehhüdün anlam› hakk›nda flöylebuyurmufllard›r: "Teflehhüt okuman›n anlam›; iman›n›ve ‹slam'a giriflini yenilemen ve ölümden sonra diril-meye ikrar etmendir.

/Teflehhüt esnas›nda/ sol yan›n üzerine oturup sa¤aya¤›n› sol aya¤›n›n üzerine ç›karman›n anlam›: "Al-lah'›m, hakk› ikame et, bat›l› ise yok et", demendir." 142

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ ise flöyle buyurmufllar-d›r: "Teflehhüt, Allah Teala'ya sena etmektir. Öyleyse,sözde ve iddiada ona kul oldu¤un gibi, s›rda da O'nakul ol, eylemde de O'na boyun e¤. Dilinin do¤rulu¤u-nu, s›rr›n›n do¤rulu¤unun sefas›na kavufltur. Çünküseni O yaratm›fl ve kalbinle, dilinle ve azalar›nla O'nakulluk etmeni, O'nun Rabli¤ini kabullenmekle kendikullu¤unu gerçe¤e dönüfltürmeni emretmifltir…"

Bilahare; Ehl-i Beyt f›kh›nda, sabah namaz› gibi ikirekâtl›k olan namazlarla, bir rekât olan vitir namaz›n-da bir defa; üç ve dört rekâtl›k olan namazlarda ise, bi-ri, ikinci rekâtta; di¤eri de, son rekâtta olmak üzere,iki defa, teflehhüt okunur.

Teflehhüt, ilgili rekât›n ikinci secdesi yap›ld›ktansonra oturulup beden sakinlefltikten sonra ottuk yerdeokunmal›d›r.

Bu arada e¤er namaz, sabah namaz› gibi iki rekât-l›k veya tek rekâtl› olan vitir namaz› ise, teflehhüttensonra selam verilerek namaz bitirilir; aksi durumda te-

211

142 - El-Vesail, c. 4, s. 988, Mizan'ül Hikmet, c. 5, s. 395.

flehhütten sonra kalk›larak namaz›n geri kalan› ta-mamlan›r ve son rekât›n ikinci secdesinden sonra tek-rar teflehhüt okunur ve ard›ndan selam verilerek na-mazdan ç›k›l›r.

Teflehhüt do¤ru Arapçayla okunmal›d›r ve teflehhütokunurken beden sakin vaziyette bulunmal›d›r.

Teflehhüt de namaz›n rükün olmayan farzlar›ndan-d›r; kas›tl› olarak terk edilirse, namaz bat›l olur; bilme-yerek terk edilir ve namazdan sonra veya telafi yerigeçtikten sonra hat›rlan›rsa, namazdan sonra kazaedilir; ayr›ca yap›lan yanl›fll›ktan dolay› iki sehiv secde-si yap›l›r.

Buna göre, e¤er üç ve dört rekâtl› namazlar›n ikin-ci rekât›n›n secdelerinden sonra unutularak teflehhütokunmadan aya¤a kalk›l›r ve üçüncü rekât›n rükûunavarmadan fark›na var›l›rsa, oturularak teflehhüt okun-mal›; sonra da tekrar aya¤a kalkarak o rekâtta okun-mas› gerekenler okunarak, normal flekilde namaz ta-mamlanmal›d›r.

Ancak bu durumda, fazladan yap›lan k›yam için,namazdan sonra iki sehiv secdesi yap›lmal›d›r.

Ama e¤er sonraki rekât›n rükûuna var›ld›ktan veyadaha sonras›, teflehhüdün okunmad›¤› fark edilirse,namaz tamamlanmal› ve selam verildikten sonra unu-tulan teflehhüdün kaza edilmesine ilaveten; ayr›ca buyanl›fll›ktan dolay› iki sehiv secdesi de yap›lmal›d›r.

‹mam R›za /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "‹kinci re-kâtta teflehhüt okumay› unutur da üçüncü rekâtta ha-t›rlarsan, rükûa e¤ilmemifl isense, öylece otur ve te-flehhüdü oku. Ama e¤er rükûa vard›ktan sonra hat›r-larsan, namaz›na devam et; selam verdikten sonra iki

212

sehiv secdesi yapar ve terk edilmifl olan teflehhüdünüde kaza edersin." 143

Teflehhüdün Okunuflu

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, teflehhüdün farz›, Allah'›nbirli¤i ve fleriki olmad›¤›yla Hz. Muhammed'in Allah'›nkulu ve resulü oldu¤una dair tan›kl›¤› ifade eden iki fla-hadetle, Allah Resulü ve Ehl-i Beytine salâvattan iba-rettir.

Bunun d›fl›nda kalan dua ve zikirleri ise, teflehhü-dün sünnetleridir ki, bunlar›n baz›s›na afla¤›da iflaretedilecektir.

Hz. ‹mam R›za /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Tefleh-hütte en az kifayet edecek fley iki flahadettir." 144

Allah Resulü /s.a.a/ ise flöyle buyurmufllard›r: Kimnamaz k›lar da bana ve Ehl-i Beytim'e salâvat getirmez-se, namaz› onu cennet d›fl›ndaki bir yola götürür." 145

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ da flöyle buyurmufllar-d›r: "Sizden biri namaz k›l›p da, Allah Resulüne nama-z›nda salâvat getirmezse, namaz› cennet d›fl›ndaki biryola götürülür." 146

Yine O Hazret flöyle buyurmufltur: "Peygamberesalâvat getirmek, namaz›n tamamlay›c› unsurudur.Kim, kasten salâvat getirme¤i namazda terk ederse,onun namaz› geçersizdir." 147

Allah Resulü /s.a.a/ ve Ehl-i Beyti'ne salâvat geti-

213

143 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 151.144 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 281.145 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 288.146 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 280.147 - El-Vesail, c. 4, s. 999.

rilmenin zorunlu tutuldu¤u tek durum ise, teflehhüt ha-lidir. Rükû ve secde gibi, Teflehhüt d›fl›ndaki durumlar-da salâvat getirmek ise sünnet kabul edilmifltir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"‹lk iki rekâtta okunan teflehhüt flöyledir: "Elhamdülil-lah. Eflhedu en la ilahe illallah vehdehu la flerike leh.Ve eflhedu enne Muhammed'en ebduhu ve resuluh.Allahumme salli êla Muhammed'in ve Âl'i Muham-med. Ve tekabbel flefaetehu ver'fe dereceteh"148

Keza, Ehl-i Beyt Ekolü'nce hadis metni olarak telak-ki edilen "Felah'us Sail" kitab›nda flöyle yazm›flt›r:

"Teflehhütte ise flöyle der: "Bismillah ve billah ve'lEsmau'l Hüsna külluha lillah. Eflhedu en la ilahe illal-lah vehdehu la flerike leh. Ve eflhedu enne Muham-med'en ebduhu ve resuluh. Allahumme salli êla Mu-hammed'in ve Âl'i Muhammed. Ve tekabbel flefaetehufi ümmetihi ver'fe dereceteh"

Ve e¤er s›rf Allah Teala'n›n birli¤ine ve Muham-med'in resullü¤üne tan›kl›kla, Muhammed ve Ehl-iBeyti'ne salâvat getirmekle yetinse de yeterlidir." 149

Buna göre, teflehhüdün afla¤›daki okunufl flekli, te-flehhüdün farz› ve yeterli olan en az miktar›d›r.

"- Eflhedu en lâ ilâhe illallâh, Vehdehu la flerike leh.- Ve eflhedu enne Muhammed'en êbduhu ve resu-

luh.- Allâhumme salli êlâ Muhammed'in ve Âl'i Muham-

med."

214

148 - El-Vesail, c. 4, s. 989.149 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 287.

Anlam›

"- fiahadet ederim ki, Allah'tan gayri kullu¤a lay›kbir ilah yoktur; O, tektir ve orta¤› yoktur.

- fiahadet ederim ki, Hz. Muhammed, /s.a.a/O'nun kulu ve resulüdür.

- Allah'›m, rahmetini Muhammed ve Ehl-i Beyti'neindir."

Teflehhüdün Sünnetleri

Teflehhüdün önemli sünnetlerini flöyle s›ralayabili-riz:

1- Teflehhüt okurken, sol bacak üzerine oturulup,sa¤ aya¤›n üstünün sol aya¤›n alt k›sm› üzerine konul-mas›.

2- Teflehhütten önce: “Elhamdülillah” veya: “Bis-millahi ve billahi ve'l hamdu lillahi ve hayru'l esmai kül-liha lillah” söylenmesi.

3- Ellerin uyluk üzerine koyulmas›. 4- El parmaklar›n›n birbirine bitifltirilmesi, 5- Bafl› afla¤› e¤ip kendi önüne bak›lmas› 6- Teflehhüdü bitirdikten sonra: “Ve tekabbel flefa-

etehu fi ümmetihi ver'fe derecetuh” denmesi.7- Kad›nlar›n, teflehhüt halinde dizlerini birbirine bi-

tifltirerek oturmalar›.

Selam

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Namaz›n girifli, tekbir; bitifli de selamd›r." 150

215

150 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 310.

Hz. ‹mam Hasan Askeri /a.s/ flöyle buyurmufllar-d›r: "Namaz k›lan kimse, namaz›n›n selam›n› verince,Allah ve melekleri de ona selam verirler." 151

‹mam Ali /a.s/ selam›n anlam› hakk›nda flöyle bu-yurmufllard›r: "Esselamü Aleykum ve rahmetullah› veberekâtuh" diyerek selam vermenin anlam›, Allah'tanrahmet dilemek ve bu /namaz/, k›yamet günününazab›na karfl› bir güvencedir, demektir." 152

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ ise flöyle buyurmufllar-d›r: "Her namaz›n bitiflinde selam vermenin anlam›,güvence sunmakt›r. Yani, kim Allah'›n emrini ve Pey-gamberin sünnetini ihlâsla huflu üzere yerine getirirse,ona, dünya belalar›na karfl› güvence, ahiret azab›nakarfl› ise berat verilir.

Sonra selam, Allah'›n isimlerinden biridir. Onu, ya-rat›klar›na sunmufltur ki, onlar kendi aralar›ndaki mu-amelat, emanet ve hükümlerde onun anlam›na riayetetsinler. Birbirleriyle olan birlikteliklerini do¤ru, ge-çimlerini dürüst yaps›nlar.

E¤er sen de selam›, do¤ru yerine koyup hakk›n›vermek istersinse, Allah'tan sak›n; dinin, kalbin ve ak-l›n senin taraf›ndan selamet üzere kals›nlar. Onlar› gü-nah karanl›¤›yla kirletme.

Koruyucular›n da senin taraf›ndan selamette kals›n-lar; kötü davran›fllar›nla onlar› usand›rma, b›kt›rma,rahats›z etme.

Sonra dostun, sonra düflman›n da senin aç›ndanselamet üzere olsun. Çünkü yak›n› elinden selamet

216

151 - Bihar'ül Envar, c. 82, s. 221.152 - Mizan'ül Hikmet, c. 5, s. 395.

üzere kalmayan›n, uza¤› pekâlâ selamette kalamaz.Kim selam› bu do¤ru yerlerine koymazsa, halk aras›n-da selam verse bile, selam vermesinde yalanc› say›l›r.153

Namaz›n son rekât›nda teflehhüde müteakip, selamverilerek namazdan ç›k›l›r.

Ehl-i Beyt f›kh›nda selam da, namaz›n gayri rükünfarzlar›ndand›r. Kas›tl› olarak terk edilmesi, namaz›bat›l ederken, bilmezden terk edildi¤i takdirde, namazhali bozulmadan fark›na var›l›rsa, okunmal›d›r ve na-maz sahihtir. Ama namaz halinden ç›kt›ktan sonra far-k›na var›l›rsa, yap›lan bu yanl›fll›ktan dolay› sadece ikisehiv secdesi yap›lmal›d›r.

Selam›n da do¤ru Arapçayla okunmas› ve selamverilirken bedenin sakin halde olmas› flartt›r.

Selam›n Okunuflu:

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, namaz›n selam› afla¤›dakiflekilde verilir ve onun birinci fasl› sünnet; ikinci veüçüncü fas›llar› ise, genel görüfle göre vaciptir.

Ayr›ca son selam› söyledikten sonra hafiften sa¤asola dönerek iflaret etmek de selam›n sünnetlerinden-dir.

Yine, teflehhüt okunurken oturma haliyle ilgili sün-netler aynen selam verirken de geçerlidir.

Selamlar›n okunuflu flöyledir: "- Esselâmu eleyke eyyuhannebiyyu ve rehmetullâ-

hi ve berekâtuh,- Esselâmu eleyna ve êlâ ibâdillâhissâlihin,

217

153 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 307.

- Esselâmu eleykum ve rehmetullâhi ve berekâtuh."

Anlam›:

"- Selam olsun sana ey Allah'›n Peygamber'i; Al-lah'›n rahmet ve bereketi senin üzerine olsun,

- Selam olsun bize ve Allah'›n iyi kullar›na,- Allah'›n selam, rahmet ve bereketi sizin üzerinize

olsun."

Tertip

Buraya kadarki, aç›klamalar›m›zdan anlafl›lm›flt›r ki,namaz›n fiilleri, s›ras›yla tertip üzere yap›lmal›d›r. Ya-ni, s›ras›yla ilk önce ‹ftitah Tekbiri al›nmal›, sonra Fa-tiha sonra sure okunmal›, sonra rükû yap›lmal›, sonrasecde edilmeli ve böylece namaz içerisinde yap›lanlars›ras›yla yerine getirilmelidir.

Ehl-i Beyt f›kh›nda tertib de, namaz›n gayri rükünfarzlar›ndand›r; bilinçli ihlal edilifli, namaz›n bat›l olma-s›na yol açar.

Bilinçsiz olarak ihlal edildi¤inde de, e¤er ihlal, rükû-dan önce iki secdenin yap›lmas› gibi, sonra yap›lmas›gereken bir rükün farz›n, önce yap›lmas› gereken di-¤er rükün farzdan öne geçirilmesi fleklinde olmuflsa,rükün olan farzda ihlal meydana geldi¤inden, yine na-maz bat›l olur.

Ama e¤er ihlal, k›raatten önce rükûa gitmek gibi,sonra yap›lmas› gereken rükün bir farz›n, gayri rükünfarzdan öne geçirilmesi, ya da teflehhüdün iki secde-den önce okunmas› gibi, önceki durumun aksi olan,sonra yap›lmas› gereken gayri rükün bir farz›n, rükünolan farzdan öne geçirilmesi yahut da sureyi Fati-

218

ha'dan önce okumak gibi, gayri rükün iki farz›n yerle-rinin de¤ifltirilmesi fleklinde olmuflsa, namaz sahihtir.

Ancak bu durumda, olas›l›¤› varsa, yani, rükün faz-lal›¤›na yol açmayacaksa, namaz›n kendi içinde tertipsa¤lanmal›d›r. Aksi takdirde, namaza öylece devamedilerek bitirilmelidir.

Bu arada böylesi yanl›fll›klardan, namazda meyda-na gelen her eksiklik veya fazlal›k için, namaz›n sonaermesinden sonra iki sehiv secdesi yap›lmas› iyidir.

Müvalat /Aral›ks›z yapmak /

Müvalat; namazda yap›lan fiil, okunan k›raat, zikirve dualar›n, normal flekilde aral›ks›z olarak yap›lmas›-na ve okunmas›na denir.

Bu da, namaz›n gayri rükün farzlar›ndand›r. Kas›tl›olarak ihlal edilmesi, namaz›n bat›l olmas›na yol açar-ken; kas›ts›z olarak ihlal edilmesi, namaz› bat›l etmez.

Ama bu durumda sonraki rükün farza bafllanmam›fl-sa, yanl›fll›kla müvalata riayet edilmeden okunan cümleve kelimeler, müvalat bozuldu¤u yerden yeniden düzen-li olarak okunmal›d›r. Sonraki rükün farza girilmiflse de,öylece namaza devam edilmeli ve namaz sahihtir.

Fakat müvalatin ihlali, namaz durumundan ç›kara-cak kadar fazla olursa, kas›ts›z olsa dahi, namaz›n ba-t›l olmas›na yol açar.

Namaz›n Sünnetleri

Namaza bafllarken, namaz dâhilinde ve sonras›ndayap›lmas› ve okunmas› zorunlu olmayan, ama yap›l-mas› ve okunmas› teflvik edilen, fiil ve dualar namaz›nsünnetleridir.

219

Namaz›n sünnetleri fazlad›r; baz›s›na da yer yer ifla-ret edilmifltir. Bu sünnetlerin önemlilerini flöyle s›rala-yabiliriz:

1- ‹ftitah tekbirinden önce yedi defa: "Allahu Ek-ber" demek.

2- Kunut tutmak; afla¤›da aç›klanacakt›r.3- K›yam halindeyken bak›fl›, sa¤a sola de¤il de,

öne secde edilen yere yöneltmek.4- K›yam halindeyken elleri, dizlerin hizas›nda ba-

ca¤›n ön k›sm›na koymak.5- Her rekât bittikten sonra bir sonraki rekât için

aya¤a kalkarken: "Bihavlillahi ve Kuvvetihi Ekumu veEk'ud" demek.

Anlam›:"Allah'›n yard›m ve gücüyle kalk›yor ve oturuyo-

rum" 6- Rükû ve secde zikirlerinden sonra Muhammed

ve Ehl-i Beytine salâvat getirmek. Yani: "AllahummeSelli ela Muhammed ve Âl’î Muhammed" demek.

Anlam›: "Allah'›m Muhammed ve Ehl-i Beytine rahmet gön-

der." 7- Namaz›n son secdesinde secde zikrinden sonra

flu zikri okumak: "Ya Hayr'el Mes'ulîn ve Ya Hayr'el Mu'tîn, Urzuknî

Verzuk ‹yalî min fazlike Fe ‹nneke Zu'l Fazlil Âzim"

Anlam›:Ey, kendisinden dilekte bulunulanlar›n en hay›rl›s›!

Ey ihsan edenlerin en iyisi! Kendi fazl›ndan beni ve ai-

220

lemi r›z›kland›r. fiüphesiz sen, büyük faz›l sahibisin.8- Namazdan sonra, namaz yerinden ayr›lmadan

yüz k›bleye yönelik olarak teflvik edilen zikir ve duala-r› okumak.

Bu zikirlerin en hay›rl›s› ise, Hz. Fat›ma /a.s/'›n zik-ri olarak bilinen; 34 defa: "Allahu Ekber", 33 defa:"Sübhanellah", 33 defa da: "Elhemdulillah" demektir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Sizlerden kim, namazdan sonra aya¤a kalkmadan Fa-timet'üz Zehra'n›n zikrini okursa, mutlaka günahlar›ba¤›fllan›r." 154

Yine O Hazret, Ebu Harun ismindeki bir yaran›naflöyle buyurmufllard›r: "Ey Ebu Harun, biz çocuklar›m›-za namaz› emretti¤imiz gibi, Fatimet-üz Zehra'n›n zik-rini okumay› da emrederiz. Öyleyse, sen de ona mü-davemet et. Çünkü ona müdavemet eden hiçbir kim-se, bedbaht olmaz." 155

Kunut

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r: "Dünya-da en uzun kunut tutanlar›n›z, k›yamet günü mahfleryerinde en uzun rahat edenleriniz olacakt›r." 156

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Allah Resulü /s.a.a/ vitir namaz›nda /kunutta/ yet-mifl defa isti¤far eder ve yedi defa da "Ha'za makamu'laizi bike minennar"157 derdi." 158

221

154 - El-Vesail, c. 4, s. 1022.155 - El-Vesail, c. 4, s. 1022.156 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 199,El-Vesail, c. 4, s. 919.157 - Anlam›: Bu, cehennem ateflinden sana s›¤›nan›n makam›d›r.158 - El-Vesail, c. 4, s. 610.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ ise flöyle buyurmufllar-d›r: "Her namaz›n ikinci rekât›nda rükûdan önce ku-nut tutmak zorunlu sünnettir." 159

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ ise flöyle buyur-mufllard›r: Biri, birinci rekât›n rükûundan önce, di¤eride, ikinci rekât›n rükûundan sonra olmak üzere imam,Cuma namaz›nda iki kunut tutar." 160

Bu ve benzeri hadisler ›fl›¤›nda; Ehl-i Beyt f›kh›nda,iki ve daha fazla rekâtl› olan farz ve sünnet namazla-r›n ikinci rekât›nda, tek rekâtl› olan vitir namaz›nda veCuma namaz›n›n her iki rekât›nda bir, ayet namaz›n-da befl, ramazan ve kurban bayram› namazlar›n›n bi-rinci rekât›nda befl, ikinci rekât›nda dört kunut, tutmakmüekket sünnet kabul edilmifltir.

Kunut, k›raatten sonra ve rükûdan önce, ellerinavuç içleri semaya aç›k vaziyette yüz hizas›na kadaryukar› kald›r›larak dua okunmas›na denir.

Kunuttan önce elleri yukar› kald›rarak tekbir almak,sonra elleri indirip kunut için yüz hizas›na kadar yuka-r› kald›rmak, elin içini semaya aç›p, baflparmak d›fl›n-daki parmaklar›n birbirine bitiflik flekilde tutmak vedua okunurken avuç içlerine bakmak sünnettir.

Kunutu yüksek sesle okumak, müstehapt›r. Amacemaatle namaz k›lan kimsenin sesini cemaat imam›duyuyorsa, kunutu yüksek sesle okumas›, müstehapde¤il, aksine mekruhtur.

Bilerek okunmayan kunutun kazas› yoktur. Unutu-larak okunmaz ve rükûa tam olarak e¤ilmeden önce

222

159 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 197.160 - El-Vesail, c. 4, s. 603.

fark›na var›l›rsa, do¤rulup okunmas› müstehapt›r. Rü-kûda fark›na var›l›rsa, rükûdan sonra ve e¤er secdedehat›rlan›rsa, namaz›n selam›ndan sonra kaza edilmesimüstehapt›r.

Zürare bin Â'yun diyor Haz. ‹mam Muhammed Ba-k›r /a.s/'a: "Unutarak kunut tutmadan rükûa giden in-san›n durumunu sorduk. ‹mam /a.s/ buyurdular ki:"Rükûdan kalkt›ktan sonra kunut tutar; hat›rlamazsada bir sorun yoktur." 161

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ ise flöyle buyurmufllar-d›r: "Sehven kunutu terk eden kimse, namazdan son-ra ottuk yerde kunut tutar." 162

Kunutun özel bir duas› yoktur; üç defa: "sübhanel-lah" söylenmesi veya Allah Resulü ve Ehl-i Beyti'ne sa-lâvat getirilmesi de yeterlidir; ancak masumlardan ge-len dualar›n okunmas› daha iyisidir.

‹smail bin Fazl diyor; Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'akunutta okunmas› gerekli olan özel bir duan›n olup ol-mad›¤›n› sordum. ‹mam /a.s/ buyurdular ki: "Hay›r,Allah Teala'n›n diline cari etti¤i her duay› okuyabilir-sin. Bunun için özel bir dua söz konusu de¤ildir." 163

Yine, O Hazret, ayn› soruyu soran baflka birine:"Rabbine sena et, Peygambere salâvat getir ve gü-nahlar›n için Allah'tan ma¤firet dile" yan›t›n› vermifl-lerdir." 164

Yine, O Hazret baflka birine de: "Kunutta üç defa"Sübhanellah" demen bile yeterlidir" cevab›n› buyur-

223

161 - El-Vesail, c. 4, s. 616.162 - El-Vesail, c. 4, s. 615.163 - El-Vesail, c. 4, s. 608.164 - El-Vesail, c. 4, s. 608.

mufllard›r." 165

Kunutta okunmas› teflvik edilen dualardan birisi,Kur'an'dan al›nan flu duad›r:

"Rebbena Atina fid dünya heseneten ve fil ahiretiheseneten ve qina âzâben nar." 166

Anlam›:"Rabbimiz, bize dünyada da iyilik ve güzellik ver;

ahirette de. Ve bizi atefl azab›ndan koru." Kunutta özellikle okunmas› teflvik edilen zikir ve du-

alardan birisi de, kurtulufl kelimeleri olarak bilinen: "Lailahe illellah'ul Helim'ul Kerim, la ilahe illellah'ul

Êliyy'ul Âzim, sübhanellahi Rebbi's Semavat'is Seb’i veRebb'il Ârazin'es Seb'i ve mafihinne ve mabeynehün-ne ve Rebb'il Ârfl'il Âzim ve selamun êl'el murselin ve'lhemdulillahi Rebb'il Âlemin" duas›d›r." 167

Anlam›: "Hilim ve kerem sahibi olan Allah'tan gay-ri bir mabut yoktur; yücelik ve azamet sahibi olan Al-lah'tan gayri bir mabut yoktur; yedi gö¤ün, yedi yerin,onlarda ve onlar›n aras›nda olanlar›n ve büyük Arfl'›nRabbi olan Allah, her türlü eksiklik ve kusurdan mü-nezzehtir; selam olsun bütün resullere ve bütün övgü-ler sadece âlemlerin Rabbi olan Allah'a aittir."

224

165 - El-Vesail, c. 4, s. 605.166 - Bakara/201.167 - Bihar'ül Envar, c. 85, s. 206, El-Vesail, c. 4, s. 607.

GÜNLÜK FARZ NAMAZLAR

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Günlük farz namazlar; ö¤le dört rekât, ikindi dört re-kât, akflam üç rekât, yats› dört rekât, sabah iki rekâtolmak üzere toplam on yedi rekâtt›r…"1

Hz. ‹mam R›za /a.s/ ise flöyle buyurmufltur: "AllahTeala, insanlara bir gece ve gündüzde on yedi rekâtnamaz k›lmay› farz etmifltir. Kim, bunlar› yerine geti-rirse, Allah, ondan bunun d›fl›nda kalan bir namaz›sormaz." 2

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Allah Teala /günlük/ ikifler rekât olarak top-lam on rekât namaz farz k›lm›flt›r. Allah Resulü ise,bunlara ikifler rekât daha eklemifl ve bu eklediklerinide farza eflde¤er saym›flt›r. Dolay›s›yla sefer hali hariç,onlar› terk etmek caiz de¤ildir. Akflama ise bir rekâteklemifl ve onu hem sefer hem de hazarda baki b›rak-

225

1 - Bihar'ül Envar, c. 82, s. 282.2 - Müstedrek'ül Vesail, c. 1, s. 176.

m›flt›r. Allah Teala da bütün bunlar› onaylam›flt›r. Böy-lece günlük farz namazlar on yedi rekât oluvermifltir.

Sonra da Allah Resulü otuz dört rekât da nafile na-maz›n› koymufltur… Allah Resulü, misafir hariç, farznamazlara ekledi¤i ikifler rekât› terk etmeyi hiçbir kim-seye ruhsat vermemifltir. O halde Allah Resulünün ter-kine müsaade etmedi¤i bir fleye kimsenin müsaade et-me hakk› yoktur. Böylece Allah Resulünün emri Al-lah'›n emrine, nehyi de Allah'›n nehyine efl de¤er sa-y›lmaktad›r. Kullara düflen ise, Allah'a teslim olduklar›gibi, Allah Resulüne de teslim olmalar›d›r." 3

Hz. ‹mam R›za /a.s/'dan gelen gündelik farz vesünnet namazlar›n aç›kland›¤› uzun bir hadiste isegündelik farz namazlar flöyle aç›klanm›flt›r:

"Bilesin ki, Allah sana rahmetini indirsin; bir gün-düz ve gece zarf›nda Allah Teala'n›n farz k›ld›¤› vesünnet olan namazlar elli bir rekâtt›r. Bunlardan onyedisi farz, otuz dördü ise sünnettir. Ö¤le dört rekât,ikindi, dört rekât, akflam üç rekât, yats› dört rekât vesabah iki rekât. Bunlar hazarda olan farzlard›r.

Yolculukta ise, farz on bir rekâtt›r. Ö¤le iki rekât,ikindi iki rekât, akflam üç rekât, yats› iki rekât ve sa-bah iki rekât…" 4

Yine, Zürare diyor: “Hz. ‹mam Muhammed Bak›r/a.s/'a: "Allah'›n farz k›ld›¤› namazlar hangileridir?" di-ye sordum. ‹mam: "Gece, gündüz toplam befl vakit na-maz farz k›l›nm›flt›r" buyurdu. Ben: "Allah bu namaz-lar› isimlendirerek kitab›nda (Kur’an’da) aç›klam›fl m›-

226

3 - El-Vesail, c. 3, s. 31.4 - Bihar'ül Envar, c. 82, s. 301.

d›r?" dedim. ‹mam (a.s): "Evet, aç›klam›flt›r. Allah Te-ala Peygamberi’ne emreder ki; "Güneflin dulûkundan/bat›ya meyletmesinden/ gecenin ¤asak›na /karanl›-¤›na/ kadar namaz k›l..." 5 Güneflin dulûku, güneflinbat›ya meyletmesi, yani ö¤le vaktidir. Duluk ile ¤asakaras›nda Allah’›n isimlendirdi¤i, aç›klad›¤› ve vakitleri-ni belirledi¤i dört namaz vard›r. Gecenin ¤asak› ise,gece yar›s›d›r. Sonra Allah Teala: "Ve fecrin okunuflu-nu da /sabah namaz›n›/ ki, fecrin okunuflu meflhut ol-maktad›r" /Gece ve gündüz melekleri taraf›ndan bir-likte müflahede edilmektedir/ 6 buyurdu. ‹flte bu da be-flinci farz namazd›r.

Yine Allah Teala flöyle buyurmufltur: "Gündüzün ikiucunda namaz k›l" 7 Gündüzün iki ucu sabah ve ak-flamd›r. "Ve gecenin yak›n saatlerinde."8 Bu da yats›namaz›d›r.

Yine Allah Teala flöyle buyurmufltur: "Namazlar› veorta namaz› koruyunuz." 9 Orta namaz ö¤le namaz›-d›r. O, Hz. Resulullah’›n k›ld›¤› ilk namazd›r. Bu na-maz hem gündüzün ortas›nda k›l›nan namazd›r; hemde gündüzün k›l›nan iki namaz›n, sabah ve ikindi na-mazlar›n›n ortas›nda olan namazd›r..." 10

Evet, bütün Müslümanlar, gündelik befl namaz›nfarz k›l›nd›¤›nda ittifak etmifllerdir.

Bunlar; hazar halinde, dörder rekât olan ö¤le, ikin-

227

5 - ‹srâ/78.6 - ‹srâ/78.7 - Hûd/114.8 - Hûd/114.9 - Bakara/238.10 - Furu'u Kafi, c. 3, s. 271.

di ve yats› namazlar›, üç rekât olan akflam namaz› veiki rekât olan sabah namaz›d›r.

Seferde ise, ileride daha genifl aç›klanaca¤› üzere,dört rekâtl› namazlar ikifler rekât k›l›n›r. Dolay›s›ylaö¤le, ikindi ve yats› namazlar› sefer halinde iki rekâtolur.

Buna göre, yolculukta olmayan her Müslüman,günlük olarak, toplam› on yedi rekât olan befl namazk›lmal›d›r.

1- Sabah namaz›; iki rekâtt›r.2- Ö¤len namaz›; dört rekâtt›r.3- ‹kindi namaz›; dört rekâtt›r.4- Akflam namaz›; üç rekâtt›r.5- Yats› namaz›; dört rekâtt›r.Ehl-i Beyt f›kh›nda, yolculukta olan kimsenin, dört

rekâtl› olan ö¤le, ikindi ve yats› namazlar›n› ikifler re-kât olarak k›lmas› zorunludur. Onlar› dörder rekât ola-rak k›lamaz.

228

SABAH NAMAZININ KILINIfiI

Bu bölümde Ehl-i Beyt f›kh›na göre, normal flartlaralt›nda sabah namaz›n›n k›l›n›fl fleklini beyan etme¤eçal›flaca¤›z. Bilindi¤i gibi, sabah namaz›n›n vakti, fecr-i sad›k denen, flafak vaktinden, güneflin do¤maya bafl-lamas›na kadard›r.

Bu zaman diliminde sabah namaz›n› k›lmak için,önce gerekli olan abdest ve di¤er ön haz›rl›klar teminedilir. Sonra, k›bleye do¤ru durulur ve: "Yüce Yara-tan'›n r›zas›n› kazanmak için, sabah namaz›n› k›l›yo-rum" fleklinde niyet ettikten sonra, afla¤›da yaz›ld›¤›flekilde k›l›n›r.

Niyetten sonra: "‹ftitah Tekbiri" al›n›r. Yani, nama-za girifl niyetiyle: "Allahu Ekber" denerek, namazabafllan›r ve ilk önce :"Fatiha Suresi" okunur.

229

230

‹ftitah Tekbiri al›n›rken

Fatiha Suresi'nin Arapças›:Bismillahirrahman›rrahîm- Elhemdu Lillahi Rebbi'l Âlemîn- Errehmanirrahîm- Maliki Yevmiddîn- ‹yyake Ne'budu Ve ‹yyake Nesteîn- ‹hdine's-Sirat'el Musteqîm-Siratellezîne En'êmte Êleyhim ⁄ayri'l Me¤zubi

Âleyhim Velezzâllîn

Tercümesi:- Rahman ve Rahim Allah'›n ad›yla- Hamd, /övgü/ Âlemlerin Rabbi Allah'a aittir.- /O/ Rahmand›r ve Rahimdir.- Cezâ ve mükâfat gününün sahibidir.- Yaln›z Sana ibadet ederiz ve yaln›z Senden yar-

d›m dileriz.- Bizi, do¤ru yola hidayet et.- Nimet verdi¤in kimselerin yoluna; gazaba u¤ra-

m›fllar›n ve sapm›fllar›n yoluna de¤il. Fatiha Suresi okunduktan sonra, Kur'an-› Ke-

rim'den, /farz secdeleri olan sureler hariç/, baflka her-hangi bir sure kâmil olarak okunur.

Mesela; namazlar›n birinci rekât›nda tercih edilme-si sünnet olan; "Kadir Suresi" okunabilir.

Kadir Suresi'nin Arapças›"- Bismillahirrahman›rrahîm.- ‹nna Enzelnahu Fi Leylet'il Kadri. - Ve Ma Edrake Ma Leylet'ül Kadri. - Leylet'ül Kadri Hayrun Min Elfi fiehrin.

231

- Tenezzel'ül Melaiketu Ve'r Ruhu Fiha Bi'izni Reb-bihim Min Kulli Emrin.

- Selamun Hiye Hatta Metlai'l Fecri."

Tercümesi: "- Rahman ve Rahim Allah'›n ad›yla- Biz, onu /Kur'an'›/ kadir gecesinde indirdik. - Kadir gecesinin ne oldu¤unu sen bilir misin? - Kadir gecesi bin aydan hay›rl›d›r. - Melekler ve Ruh /Cebrail/ o gecede Rablerinin iz-

niyle her türlü ifl için inerler. - O gece, tan yerinin a¤armas›na kadar bir esenlik-

tir."

232

233

Fatiha ve Sure okunurken

Sure okunduktan sonra, sünnet oldu¤u için eller,kulak hizas›na kadar kald›r›larak bedenin sakin halin-de, rükûa gitmek amac›yla tekbir al›n›p, /yani "AllahuEkber" denip/, ilahi azamet karfl›s›nda dizlere kadare¤ilerek, rükû edilir.

Ve bu haldeyken, beden sakin oldu¤u halde, en azbir defa: "Sübhane Rabbiyel Âzîmi Ve Bihamdih" ve-ya en az üç defa: "Sübhanellah" denir.

234

235

Rüku zikri okunurken

Daha sonra rükûdan do¤rulur; düzgün olarak ayak-ta durma haline geldikten sonra, sünnet oldu¤u için,k›yam halindeyken, bedenin sakin halinde: "Semiêlla-hu Li'men Hamideh" 11 zikri okunur.

236

11 Anlam›: Allah, O'na hamd edenin senas›n› kabul buyursun

Rükudan sonra secdeye gitmek üzere tekbir al›n›rken

Sonra, yine sünnet oldu¤u için, eller kulak hizas›-na kadar kald›r›larak bedenin sakin halinde, secdeyegitmek amac›yla tekbir al›nd›ktan sonra, secdeye gidi-lir ve bedenin, iki ayak baflparmak uçlar›, iki diz, ikielin iç k›sm› ve al›n yere konarak secde yap›l›r.

237

Secde zikri okunurken

238

Ancak secdede aln›n kondu¤u yerin, önce de aç›klan-d›¤› üzere; hem pak olmas› hem de toprak, tafl ve has›rgibi, üzerine secde sahih olan fleylerden olmas› gerekir.

Ve bu halde, beden sakin iken, en az bir defa:"Sübhane Rabbiyel Â'la Ve Bihamdih" ya da en az üçdefa: "Sübhanellah" denir.

Sonra secdeden kalkarak /mümkünse/, diz üzereveya sünnet oldu¤u flekliyle, bedenin sol yan› üzerineoturulur 12 ve beden sakinlefltikten sonra, sünnet oldu-¤u için, birinci secdeden kalkmadan dolay›, tekbir al›-n›r; daha sonra yine sünnet oldu¤u için, ikinci secde-ye gitme amac›yla bedenin sükûnet halinde ikinci tek-bir al›narak, ikinci secdeye gidilir.

Ve yukar›da belirtilen, secde zikri okunduktan son-ra, tekrar secdeden kalkarak diz üzere veya sünnet ol-du¤u flekliyle, bedenin sol yan› üzerine oturulur vesünnet oldu¤u için, beden sakinlefltikten sonra, ikincisecdeden kalkmadan dolay› tekbir al›n›r.

Böylece sabah namaz›n›n birinci rekât› tamamlan-m›fl olur ve iki rekât olan sabah namaz›n›n ikinci rekâ-t›n› k›lmak üzere, ara verilmeden aya¤a kalk›l›r.

Ancak önce de iflaret edildi¤i gibi, bir sonraki rekâ-t› k›lmak üzere aya¤a kalkarken: "Bihavlillahi Ve Kuv-vetihi Ekumu Ve Ek'ud" 13 zikrini okumak sünnet ol-du¤u için, mümkünse, aya¤a kalkma esnas›nda an›lanzikir okunur.

Tam olarak aya¤a kalk›l›p, beden sakinlefltiktensonra, yine; "Fatiha Suresi"yle, içinde farz secdesi bu-

12 - Bu flekilde oturmak mümkün olmad›¤› taktirde, mümkün olan flekilde oturulmal›d›r.13 - Anlam›: Allah'›n yard›m ve gücüyle kalk›yor ve oturuyorum.

lunmayan baflka bir sure, mesela; namazlar›n ikinci re-kât›nda tercih edilmesi sünnet olan; "‹hlâs Suresi" tamolarak okunur.

Namaz›n her iki rekât›nda da, Fatiha'dan sonra ay-n› surenin, örne¤in ‹hlâs Suresi'nin okunmas› da sa-k›ncas›zd›r.

Elbette önceki bölümlerde iflaret edildi¤i üzere, er-keklerin, sabah namaz›n›n her iki rekât›nda da Fatihave sureyi sesli okumalar› icap eder; di¤er zikir ve du-alar›nda ise muhayyerdirler. Kad›nlar ise, seslerini na-mahrem duymayaca¤› yerlerde sesli veya sesiz oku-mak aç›s›ndan muhayyerdirler. Aksi halde sessiz oku-malar› gerekir.

‹hlâs Suresi'nin Arapças›:Bismillahirrahman›rrahîm- Qulhuvellahu Ehed.- Ellah'us Semed.- Lem Yelid Ve Lem Yûled.- Ve Lem Yekun Lehu Kufuven EhedTercümesi:"- Rahman ve Rahim olan Allah'›n ad›yla

- De ki: O, Allah birdir.- Allah ihtiyaçs›zd›r. /Ve her fley O'na muhtaçt›r./- Do¤urmam›fl ve do¤mam›flt›r.- Ve O'nun hiçbir dengi yoktur.Sonra rükûa gitmeden önce, sünnet oldu¤u için, el-

ler kulak hizas›na kadar kald›r›larak tekbir al›n›r veikinci sünnet amel olan, kunut tutmak amac›yla eller,avuç k›s›mlar› semaya do¤ru aç›k vaziyette yüz hizas›-na kadar yukar› kald›r›larak kunut tutulur.

Bildi¤imiz gibi, kunutta herhangi bir dua okunabilir;

239

240

Kunut okunurken

ancak flu dua teflvik edilen dualardand›r:"Rabbena Atina Fiddünya HasenetenVe Fil Ahireti HasenetenVe Qina Êzaben Nar" 14

Anlam›: ""Rabbimiz, bize dünyada da iyilik ve güzel-lik ver; ahirette de. Ve bizi atefl azab›ndan koru."

Kunut duas› sona erince, eller afla¤› sal›verilir ve bi-rinci rekâtta oldu¤u gibi, sünnet oldu¤u için, yine ellerkulak hizas›na kadar kald›r›larak, bedenin sakin halin-de: "Allahu Ekber" denerek, rükûa gidilir.

Rükû'da, birinci rekât›n rükûsunda oldu¤u gibi, be-denin sakinleflmesinden sonra yine en az bir defa:"Sübhane Rabbiyel Âzîmi Ve Bihamdih" veya en az üçkere: "Sübhanellah" denir.

Rükû zikri sone erince rükûdan kalk›l›r ve yine sün-net oldu¤u için, birinci rekâtta oldu¤u gibi, bedenin sa-kin halinde: önce: "Semiêllahu Li'men Hamideh" zikriokunur, sonra da yine bedenin sakin halinde secdeyegitme amac›yla: "Allahu Ekber" denerek, Yüce Al-lah'›n karfl›s›nda secdeye gidilir.

Secdeye var›p beden sakinleflince, yine en az birdefa: "Sübhane Rabbiyel Â'la Ve Bihamdih" zikri, yada en az üç defa: "Sübhanellah" denir.

Sonra, aynen birinci rekâtta oldu¤u gibi, secdedenkalk›l›r; diz üzere veya sünnet oldu¤u flekliyle bedeninsol yan› üzerine oturulur ve beden sakinleflince, sünnetoldu¤u için, birinci secdeden kalk›lmas›ndan dolay›

241

14 - Bakara-201

242

tekbir al›n›r; daha sonra, yine sünnet oldu¤u için, be-denin sakin halinde bir tekbir daha al›narak, ikinci sec-deye gidilir.

‹kinci secde de, beden sakinleflince, yukar›daki sec-de zikri okunur; sonra, kalkarak yine /mümkünse/ dizüzere veya bedenin sol yan› üzerine oturulur ve bedensakinleflince, yine sünnet oldu¤u için, ikinci secdedenkalk›lmas›ndan dolay› tekbir al›n›r; sonra da, önce:"Teflehhüt", sonra da: "Selam" okunarak namazdanç›k›l›r.

Teflehhüdün Arapças›:"Elhemdu Lillah. Eflhedu En La ‹lahe ‹llellah. Vehdehû La fierîke Leh. Ve Eflhedu Enne Muhammeden Êbduhu Ve

Rasûluh.Allahumme Salli Êla Muhammedin Ve Âl'i Muham-

med" 15

15 - Anlam›: "- Bütün övgüler Allah'a aittir.-fiahadet ederim ki, Allah'tan gayri kullu¤a lay›k bir ilah yoktur; O, tektir ve orta¤› yoktur.- fiahadet ederim ki, Hz. Muhammed, /s.a.a/ O'nun kulu ve resulüdür.- Allah'›m, rahmetini Muhammed ve Ehl-i Beyt'ine indir."

243

Teflehhüt ve Selam okunurken

244

Selam›n Arapças›:"Es'selamu Êleyke Eyyuhennebiyyu Ve Rehmetul-

lahi Ve Berekâtuh Es'selamu Êleyna Ve Êla ‹badillah'is Salihîn." "Es'selamu Êleykum Ve Rehmetullahi Ve

Berekâtuh" 16

Selamdan sonra da, Ehl-i Beyt f›kh›nda sünnet ol-du¤u için, eller kulak hizas›na kadar yukar› kald›raraküç defa: "Allahu Ekber" denir. Sonras›nda ise, AllahResulü ve Ehl-i Beytine salâvat getirilerek, namazdansonra okunmas› sünnet olan di¤er dua ve zikirlerokunur.

16 - "- Selam olsun sana ey Allah'›n Peygamber'i; Allah'›n rahmet ve bereketi senin üzer-ine olsun,

- Selam olsun bize ve Allah'›n iyi kullar›na,- Allah'›n selam, rahmet ve bereketi sizin üzerinize olsun."

Ö⁄LE, ‹K‹ND‹ VE YATSI NAMAZLARININ KILINIfiI

Ö¤le, ikindi ve yats› namaz›n›n ilk iki rekât›, aynensabah namaz›n›n iki rekât› gibi k›l›n›r; sadece flu fark-la ki, ö¤le, ikindi ve yats› namaz›n›n ikinci rekât›nda,teflehhüde müteakip selam verilmez ve teflehhüt bittik-ten sonra, geri kalan iki rekât› k›lmak üzere aya¤a kal-k›l›r.

Üçüncü rekâtta; "Fatiha Suresi" ya da "Fatiha Sure-si" yerine üç defa: "Tesbihat-› Erbaa"; yani: "Sübhanel-lahi Velhamdu Lillahi Ve La ‹lahe ‹llellahu Vellahu Ek-ber" zikri okunur.

Daha sonra yukar›da anlat›ld›¤› gibi, rükûa gidilir;sonra iki secde yap›l›r ve ikinci secdeden sonra dör-düncü rekât› k›lmak için tekrar aya¤a kalk›l›r.

Dördüncü rekâtta da üçüncü rekâtta oldu¤u gibi, yabir "Fatiha Suresi" ya da "Fatiha Suresi" yerine üç de-fa; "Tesbihat-› Erbaa" zikri okunur ard›ndan rükû, son-ra iki secde yap›l›r. Ve son rekât›n ikinci secdesindensonra ottuk yerde teflehhüt ve selam okunarak namaz-dan ç›k›l›r.

Selamdan sonra da, sünnet oldu¤u için, ottuk yer-de eller kulak hizas›na kadar kald›r›larak üç defa tekbirgetirilerek, di¤er sünnetlere meflgul olunur.

Elbette ö¤le, ikindi ve yats› namazlar›n›, sesli ve se-siz k›lma aç›s›ndan, erkeklerle kad›nlar aras›nda hü-küm fark› vard›r. Bu farklar namaz›n k›raat bölümün-de aç›klanm›flt›r. Her kes kendi vazifene göre amel et-mek zorundad›r.

245

AKfiAM NAMAZININ KILINIfiI

Akflam namaz›n›n ilk iki rekât› da, aynen sabah na-maz›n›n iki rekât› gibi k›l›n›r; sadece flu farkla ki, ak-flam namaz›n›n ikinci rekât›nda, teflehhüde müteakipselam verilmez ve teflehhüt bittikten sonra, üçüncü re-kât› k›lmak üzere aya¤a kalk›l›r.

Üçüncü rekâtta; "Fatiha Suresi" ya da "Fatiha Sure-si" yerine üç defa: "Tesbihat-› Erbaa" zikri okunur.

Daha sonra yukar›da anlat›ld›¤› gibi, rükûa gidilir;sonra iki secde yap›l›r ve akflam namaz›n›n son rekât›olan, üçüncü rekât›n ikinci secdesinden sonra ottukyerde teflehhüt ve selam okunarak namazdan ç›k›l›r.

Selamdan sonra da, sünnet oldu¤u için, ottuk yer-de eller kulak hizas›na kadar yukar› kald›r›larak, üç de-fa tekbir getirilir ve di¤er sünnetlere bafllan›r.

Akflam namaz›nda da sesli ve sessiz k›lma aç›s›n-dan, erkekler kendi vazifelerine, kad›nlar da kendi va-zifelerine göre davranmak zorundad›rlar.

246

NAMAZI BOZAN fiEYLER

‹ftitah Tekbiri'yle namaza girilir; selamla da namaz-dan ç›k›l›r. ‹ftitah Tekbiri'ni ald›ktan sonra, selam ve-rinceye kadar, bir tak›m fleyleri yapmak, namaz k›lanaharam olur ve onlar› yapmak namaz›n bozulmas›nayol açar.

‹ftitah Tekbiri'ne, "Tekbiret-ül ‹hram" denmesi de,onun bir tak›m fleyleri haram k›lma özelli¤inden kay-naklanm›flt›r.

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, afla¤›da sayaca¤›m›z, on üçfley, namaz k›lana haramd›r ve namaz›n bozulmas›nayol açar:

1- ‹drar veya d›flk›s›n› tutamayan hasta gibi, mazurolan hariç; ister ihtiyari, ister gayri ihtiyar› olsun, ab-dest ve guslü bozan her fley.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a: "Namaz k›lmaktaolan bir kimse, kendisinden kokusunu ve sesini duyma-d›¤› bir yel ç›kt›¤›n› anlarsa, ne yapmas› gerekti¤i soru-lunca, ‹mam /a.s/: "Abdestini ve namaz›n› yeniden ia-de etmelidir. Bunu kesin olarak bildikten sonra k›ld›¤›

247

namaza itina etmemelidir." cevab›n› vermifllerdir." 1

‹drar veya d›flk›s›n› önleyemeyen bir hastadan bun-lardan biri ç›kar veyahut müstehaze olan bir kad›ndankan gelirse ise, abdest bahsinde kendileriyle ilgili belir-tilen hükümlere riayet ettikleri takdirde namazlar› ba-t›l olmaz.

2- Verilen selama cevap vermek hariç, iki harftenoluflan bir keleme olsa dahi, kas›tl› olarak namaz esna-s›nda konuflmak.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur:"Kasten konuflmak namaz› bat›l eder, ama unutkanl›k-la konuflman›n bir sak›ncas› yoktur." 2

Ehl-i Beyt f›kh›nda, namaz k›lan›n baflkas›na selamvermesi caiz de¤ildir; ama baflkas›, ona ‹slam dinindemeflru olan flekliyle selam verirse, cevab›nda; onunkulland›¤› selam cümlesi, bir harfi bile eksiltilip ço¤al-t›lmadan ve kelimelerin yeri de¤ifltirilmeden aynenona iade edilmesi icap eder.

Örne¤in, birisi: "Selamun Aleykum" diyerek onaselam vermiflse, namaz k›lan kimse de, ona ayn› cüm-leyle cevap vermelidir; cevap vermezse günah ifllemiflsay›l›r, ama namaz› sahihtir.

Sümae diyor; Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a: Na-maz esnas›nda kendisine selam verilen kimsenin neyapmas› gerekti¤ini sordum. ‹mam /a.s/: "O da: "Se-lamun Aleykum" diye cevap verir ve: "Aleykum'üs Se-lam" demez. Çünkü Allah Resulü, namaz esnas›ndakendisine selam veren Ammar'a böyle cevap vermifl-

248

1 - Bihar'ül Envar, c. 84, s. 282, El-Vesail, c. 4, s. 1242.2 - El-Vesail, c. 4, s. 1275.

lerdir" buyurdular." 3

3- Gayri ihtiyari olsa dahi, namaz esnas›nda kas›tl›olarak kahkahayla gülmek. Kas›ts›z olur ya da kas›tl›olsa dahi, sadece bir tebessümden ibaret olursa, na-maz bozulmaz.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur:"Gülümsemek namaz› bozmaz, ama kahkahayla gül-mek namaz› bat›l eder" 4

4- Namaz esnas›nda kas›tl› olarak, dünyevi bir ka-y›ptan dolay› sesli a¤lamak. Ahiret için olur ya da dün-yevi olsa dahi, Allah'tan bir fley talep etmek için a¤la-n›rsa, sak›ncas› yoktur. Aksine, namazda Allah korku-sundan ve uhrevi maksatlar için a¤lamak, ibadetlerinen iyisidir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.a/'a: "Namazda a¤lamaknamaz› bat›l eder mi?" diye sorulunca, ‹mam /a.a/flöyle cevap vermifllerdir: "Cennet veya cehennemihat›rlama sonucu a¤larsa, bu namazda yap›lan amel-lerin en faziletlisidir; bir ölüsünü hat›rlama sonucu a¤-larsa da namaz› bat›ld›r." 5

5- "K›bleden döndü" denecek kadar namaz esnas›n-da kas›tl› olarak k›ble yönünden dönmek.

K›bleye arka dönülür ya da tamamen sa¤a ve soladönülürse, kas›ts›z veya gayri ihtiyari olsa dahi, namazbat›l olur.

Bedenin ön k›sm› k›bleye do¤ru oldu¤u halde, yal-n›zca yüzü arka taraf› görecek flekilde kasten k›bleden

249

3 - Furu'ul Kafi, c. 366, El-Vesail, c. 4, s. 1265.4 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 364, Bihar'ül Envar, c. 84, s. 282, El-Vesail, c. 4, s. 1253.5 - El-Vesail, c. 4, s. 1251.

çevirmek de, namaz› bat›l eder; yan›fll›kla yap›l›rsa daihtiyat gere¤i o namaz yeniden k›l›nmal›d›r.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Namazda, tam olarak sa¤a sola dönüfl, nama-z›n bat›l olmas›na yol açar." 6

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ ise flöyle buyurmufllar-d›r: "E¤er namazda konuflur veya yüzünü k›bleden çe-virirsen namaz›n› iade et." 7

6- Namazda kas›tl› olarak el ba¤lamak; yani, Ehl-iSünnet'in yapt›¤› gibi, ellerin birini di¤erinin üzerinekoymak, Ehl-i Beyt f›kh›nda, namaz›n bat›l olmas›nayol açar. Ama takiyye veya unutkanl›k ve benzeri birsebepten böyle yap›l›rsa namaz bat›l olmaz.

7- Namazda "Fatiha" suresinden sonra kas›tl› ola-rak, "Âmin" demek, Ehl-i Beyt f›kh›nda namaz› bat›leder. Ama yanl›fll›kla veya takiyye gerekçesiyle denir-se, namaz bat›l olmaz.

8- Kas›tl› veya kas›ts›z olarak, namaz›n rükünlerin-de azaltma veya ço¤altma yapmak.

9- Kas›tl› olarak, namaz›n rükün olmayan farzlar›n-da azaltma veya ço¤altma yapmak.

Bu iki maddeyle ilgili yeterli aç›klama ilgili farzlardayap›lm›flt›r.

10- Bilerek veya yanl›fll›kla yemek-içmek. Difl ara-s›nda kalan yemek kal›nt›s›n› yutmak ise, namaz› boz-maz.

11- Namaz›n müvalat /pefl pefle yap›lma/ flart›na

250

6 - El-Vesail, c. 4, s. 1249.7 - El-Vesail, c. 4, s. 1275.

helal getirdi¤i takdirde, namaz fleklini bozmasa dahi,namaz esnas›nda kas›tl› olarak baflka bir iflle meflgulolmak.

Ama el parmaklar›n› oynatmak veya elle bir fleyeiflaret etmek gibi, namaz›n pefl pefle olma flart›n› boz-mazsa, kas›tl› olarak yap›lsa dahi namaz› bozmaz.

El çalmak ye hoplamak gibi, namaz›n fleklini bozanbir ifl olursa da, kas›ts›z olarak yap›lsa dahi, namaz›nbozulmas›na yol açar.

12- Namaz esnas›nda, taharet veya elbise ve mekâ-n›n mubah olmas› gibi, namaz›n flartlar›ndan birininolmad›¤›n›n anlafl›lmas›.

Örne¤in; namaz k›lan bir kimse, abdest almadanveya gasbedilmifl elbiseyle namaza bafllad›¤›n› anlarsa,namaz› bat›ld›r. Yani ilkinden namaz›n›n sahih olma-d›¤›n› anlar.

13- ‹ki ve üç rekâtl› namazlar›n rekât say›lar›nda yada dört rekâtl› namazlar›n ilk iki rekât say›s›nda flüp-heye düflmek.

NAMAZDA MEKRUH OLAN fiEYLER

Hz. ‹mam Ali /s.a/ flöyle buyurmufltur: "Kifli, na-mazdayken sakal›yla veya teveccühünü namazdan da-¤›tan baflka bir fleyle oynamas›n.

Baflka bir fley, sizi kendine meflgul etmeden, siz ha-y›r amel yapmaya bütün gönlünüzle kofluflun.

Bütün sözünüz, Allah'›n zikri olsun. Namaz, takval›kimsenin Allah'a yak›nl›k arac›d›r.

Kifli namaz›nda huflu içinde olsun. Çünkü kalbi Al-lah'a huflu eden kimsenin, azalar› da huflu içinde olur

251

ve baflka bir fleyle oynamaz." 8

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ ise flöyle buyur-mufltur:

"Bütün teveccühünle namaza yönel, namazda ikenelinle, bafl›nla ve sakal›nla oynama." 9

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufltur: "Allah na-mazda bir fleyle oynamay› sevmez." 10

Yine, Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r:"‹drar ve d›flk›n› engelledi¤in bir halde namaza dur-ma." 11

Yine, Hz. ‹mam Ali /s.a/ flöyle buyurmufltur:"Namazda o taraf bu tarafa teveccüh etmek fleyta-

n›n h›rs›zl›¤›d›r. O halde namazda iken baflka fleye te-veccüh etmekten sak›n›n. Zira bir kul namaza durdu-¤unda Allah ona yönelir, baflka bir fleye teveccüh ettimi üç defaya kadar ona: "Ey Âdemo¤lu kimden yüzçevirdi¤inin fark›nda m›s›n?" der; dördüncü kez baflkabir fleye teveccüh etti mi Allah da ondan yüz çevirir."12

Yukar›da örnek olarak zikretti¤imiz hadislerde deiflaret edildi¤i üzere, Ehl-i Beyt f›kh›na göre, namazdamekruh olan fleylerin baz›lar›n› flöyle s›ralayabiliriz:

1- K›bleden dönmemek flart›yla az›c›k yüzü, sa¤aveya sola çevirmek.

2- Gözleri yummak veya sa¤a, sola kayd›rmak.3- Eliyle ve sakal›yla oynamak.

252

8 - El-Vesail, c. 4, s. 1261.9 - El-Vesail, c. 4, s. 1261.10 - El-Vesail, c. 4, s. 1260.11 - El-Vesail, c. 4, s. 1255.12 - El-Vesail, c. 4, s. 1280.

4- Parmaklar› birbirine geçirmek.5- Önünde bulunan Kur'an, kitap gibi bir fleyin ve-

ya yüzü¤ünün üzerinde bulunan yaz›y› okumak.6- Birisinin sesini duymak için; Fatiha, sureyi okur-

ken veya zikir derken sessiz kalmak, 7- Esnemek, 8- Secde yerini üflemek. 9- A¤›z ve burun suyunu atmak10- ‹drar ve d›flk› s›k›flt›¤› bir halde namaza durmak,

bilahare namaz›n huflu ve huzu içinde k›l›nmas›na en-gel olan her türlü fley, namaz k›lan için mekruhtur.

Farz Namaz› Bozman›n Caiz Oldu¤u Haller

Farz namaz›, ihtiyari olarak bozmak haramd›r; fa-kat afla¤›da belirtece¤imiz bir kaç halde, farz namaz›bozman›n bir sak›ncas› yoktur ve hatta baz› hallerdefarz bile olur.

1- ‹nsan›n kendinin veya can›n›n korunmas› farzolan birinin can›n›n korunmas› veyahut korunmas› ge-reken bir mal›n muhafazas›, namaz› bozmadan müm-kün de¤ilse, namaz› bozarak bu vazifenin üstlenilmesifarzd›r.

Korunmas› farz olmayan bir mal› muhafaza etmekiçin de, namaz› bozmak caizdir, ama mekruhtur.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Farz namaz› k›ld›¤›n s›rada, hizmetçinin veya alacak-l› oldu¤un kimsenin kaçt›¤›n› ya da can›na tehlike arzedecek bir y›lan› görürsen, namaz›n› boz, hizmetçiniveya alacakl›n› takip et ve y›lan› öldür." 13

253

13 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 367, El-Vesail, c. 4, s. 1271.

Yine, O Hazrete: "Farz namaz esnas›nda kaybolma-s›ndan korktu¤u, bir çanta veya metas›n› unuttu¤unuhat›rlayan kimse ne yapmal›?" diye sorulunca; Hazret:"Namaz›n› kesir, eflyas›n› korumaya al›r; daha sonranamaz›n› bafltan k›lar…" cevab›n› vermifllerdir." 14

2- Vaktin genifl oldu¤u s›rada, namazdayken ala-cakl› alaca¤›n› isterse, namaz halinde onun alaca¤›n›vermek mümkün de¤ilse, namaz› bozarak onun alaca-¤›n› vermesi gerekir.

3- Rükûa e¤ilmeden önce ezan ve ikameti okuma-d›¤›n› anlayan kimsenin, vakit müsait oldu¤u takdirde,namaz› bozup ezan ve ikameti okuduktan sonra na-maza durmas› müstehapt›r.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Unutarak ezan ve ikameyi okumadan namaza bafllarve rükûdan önce hat›rlars›nsa, namazdan ç›k›p, ezanve ikameyi okuduktan sonra namaza bafllars›n, amarükûa e¤ilmiflsinse, art›k namaz›na devam et." 15

254

14 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 367, El-Vesail, c. 4, s. 1271.15 - El-Vesail, c. 4, s. 657.

NAMAZDA fiÜPHENamazdaki flüpheleri iki yönden taksim etmek

mümkündür.1- fiüphelerin mahiyeti aç›s›ndan, taksim edilebilir.

Örne¤in; namaz›n asl›nda flüphe; her hangi bir ame-linde flüphe ve rekâtlar›n›n say›s›nda flüphe olarak tak-sim edilebilir.

2- fiüphelerin hükmü aç›s›ndan taksim edilebilir.Örne¤in; hükmen bat›l flüpheler; itina edilmemesi ge-reken flüpheler ve sahih flüpheler olarak taksim edile-bilir.

Birinci Aç›dan Yap›lan Taksimin Hükümleri

1- Namaz›n Asl›nda fiüphe Etmek Namaz›n asl›nda flüphe etmek, aslen namaz› k›l›p

k›lmad›¤›ndan flüphe etmek ve k›l›nan namaz›n sahihk›l›n›p k›l›nmad›¤›ndan flüphe etmek olmak üzere, ikik›sma ayr›l›r.

Namaz›, aslen k›l›p k›lmad›¤›ndan flüphe etmek de;bazen, vakit dâhilinde olur; bazen de, vakit sona erdik-

255

ten sonra böyle bir flüpheye düflülür. Henüz vakit varken, namaz› k›l›p k›lmad›¤›ndan

flüphe eden kimsenin, flüphe etti¤i namaz› k›lmas›icap ederken; vakit geçtikten sonra böyle bir flüpheyekap›lan kimsenin, bu flüphesine itina etmemesi icapeder.

Ama k›ld›¤› namaz›, do¤ru flekilde k›l›p k›lmad›¤›n-dan flüphe eden kimse, ister bu flüphesi vakit dâhilin-de olsun, ister vakit geçtikten sonra, flüphesine itinaetmemelidir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"E¤er farz namaz›n vakti geçmeden, onu k›lmad›¤›nayakinin olur veya onu k›l›p k›lmad›¤›ndan flüphe eder-sinse onu k›lmal›s›n.

Ama vakit geçtikten sonra onu k›l›p k›lmad›¤›ndanflüphe edersinse, art›k araya fasile girmifltir; onu k›l-mad›¤›na yakin etmedikçe, yeniden k›lman gerekmez.Onu k›lmad›¤›na yakin etti¤inde ise, hangi halde olur-sa olsun, onu yeniden k›lman gerekir." 1

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Bir kimse, namaz›n› bitirdikten sonra onunhakk›nda "do¤rulu¤unda" flüphe ederse, onu iade et-mesi gerekmez ve onun üzerine bir fley gelmez." 2

2- Namaz›n Amellerinde fiüphe Etmek.Namaz›n amellerinde flüphe etmek de, iki k›sma ay-

r›l›r. Bazen; Fatiha'ya bafllamadan tekbir al›p almad›¤›n-

dan, Sureye bafllamadan Fatiha'y› okuyup okumad›¤›n-

256

1 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 190, El-Vesail, c. 3, s. 205.2 - El-Vesail, c. 5, s. 342.

dan flüphe etmek gibi, sonraki bölüme bafllamadan ön-ceki bölümü yerine getirip getirmedi¤inden flüphe eder.

Bazen de; sureye bafllad›ktan sonra Fatiha'y› oku-yup okumad›¤›ndan veya rükûa vard›ktan sonra sure-yi okuyup okumad›¤›ndan flüphe etmek gibi, sonrakiamele bafllam›flken önceki ameli yap›p yapmad›¤›n-dan flüphe eder.

Böyle bir flüpheye düflen kimse, birinci k›s›mda, oameli yerine getirmelidir. ‹kinci k›s›mda ise, flüphesineitina etmemesi gerekir.

Bir hadiste, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a: k›yamhalinde oldu¤u halde rükû edip etmedi¤inde flüpheeden birisinin ne yapmas› gerekti¤i sorulunca; ‹mam/a.a/: "Rükû edip secde eder" cevab›n› vermifltir." 3

Ehl-i Beyt yaran›ndan Zürare diyor; Hz. ‹mam Ca-fer Sad›k /a.s/'a: "‹kameti okumakta olan birisi, ezan›okuyup okumad›¤›ndan flüphe ederse ne yapmas› ge-rekir?" diye sordum. ‹mam /a.s/: "Devam eder" ceva-b›n› verdiler."

Ben: "Tekbir alm›flken ikamette flüphe ederse neyapmal›?"

‹mam: "Devam eder."Ben: "K›raate bafllam›flken tekbirde flüphe ederse?"‹mam: "Devam eder."Ben: "Rükûa varm›flken k›raatte flüphe ederse?" ‹mam: "Devam eder."Ben: "Secdeye varm›flken rükûda flüphe ederse?"‹mam: "Devam eder" cevab›n› verdikten sonra flöy-

le devam ettiler: "Ey Zürare, k›sacas›, bir fleyden ç›k›p

257

3 - El-Vesail, c. 4, s. 935.

ayr› fleye girdikten sonra, öncekinde flüphe etsen, buflüphen geçersizdir." 4

Bu arada, namazda flüphe edildi¤inden dolay› yeri-ne getirilen bir amelin, önceden yerine getirilmifl oldu-¤u anlafl›l›rsa, o amel rükün de¤ilse, ikinci defa yerinegetirilmesi, namaz› bat›l etmez ve sadece yap›lan ha-tadan dolay› namazdan sonra iki sehiv secdesi yap›lar.Ama e¤er rükün ise, namazda rükün fazlal›¤›na yol aç-t›¤›ndan dolay› namaz› bat›l eder.

Yine, yeri geçti¤inden dolay› terk edilen flüphe etti-¤i bir amelin de, sonradan aslen yerine getirilmemifloldu¤u anlafl›l›rsa, o amel rükün de¤ilse, eksikli¤i na-maz› bat›l etmez ve öylece namaz sona erdirilir. Son-ra da o amelin eksikli¤inden kaynaklanan vazifeye gö-re davran›l›r.

Ve e¤er o amel, rükün ise, sonraki rükne bafllan-m›flsa, namaz bat›l olur. Sonraki rükne bafllanmam›fl-sa da, önce unutulmufl olan o rükün, sonra da ondansonraki ameller yerine getirilir; ayr›ca oluflan bu hata-dan dolay› namazdan sonra iki sehiv secdesi de yap›-l›r.

3- Namaz›n Rekâtlar›nda fiüphe Etmek.Namaz›n rekâtlar›nda olan flüpheler de, farz na-

mazlardan, iki ve üç rekâtl› namazlar›n rekât say›s›yla,dört rekâtl› namazlar›n ilk iki rekât›nda flüphe etmekve nafile namazlar›n rekât say›s›yla dört rekâtl› namaz-lar›n son iki rekât›n›n say›s›nda flüphe etmek olmaküzere iki k›sma ayr›l›r.

Hüküm olarak da, birinci k›s›m flüpheler bat›l flüp-

258

4 - Bihar'ül Envar, c. 88. s. 156, El-Vesail, c. 5, s. 336.

heler; ikinci k›s›m flüpheler de sahih flüphelerdir. Yanibirinci k›s›m flüpheler, namaz›n bat›l olmas›na yolaçarken; ikinci k›s›m flüpheler, namaz› bat›l etmez,ama farz namazlarda sonra belirtece¤imiz birtak›mhükümleri gerektirir.

Bu esaslar gere¤ince, Ehl-i Beyt f›kh›nda, namaz-daki flüpheler hüküm aç›s›ndan 23 k›sma ayr›lmakta-d›r. Bunlar›n sekizi, namaz›n bat›l olmas›na yol açar;alt›s›, itina edilmemesi gereken flüphelerdir; geri kalandokuzu ise, telafi edilebilir olan sahih flüphelerdir.

Namaz› Bozan fiüpheler

1- Sabah namaz› ve seferi namaz gibi, iki rekâtl›farz namazlar›n rekât say›s›nda flüphe etmek. Amasonra aç›klayaca¤›m›z, iki rekâtl› ihtiyat namaz› bun-dan müstesnad›r. Onun rekât say›s›nda flüphe etmek,namaz›n bat›l olmas›na yol açmaz.

2- Üç rekâtl› farz namaz olan akflam namaz›n›n re-kât say›s›nda flüphe etmek.

Muhammed bin Müslim diyor; Hz. ‹mam Cafer Sa-d›k /a.s/'a: Namaz k›larken bir rekât m› iki rekât m›k›ld›¤›ndan flüphe eden kimsenin ne yapmas› gerekti-¤ini sordum. ‹mam /a.s/ flöyle buyurdular: "Namaz›yeni bafltan alarak, yakin sa¤lamal›d›r. Cuma namaz›,akflam namaz› ve seferi namaz›nda da flüpheye yeryoktur." 5

Yine, O Hazret flöyle buyurmufllard›r: "Akflam na-maz›nda flüpheye düfltü¤ünde, onu yeniden k›l; sabah

259

5 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 351,El-Vesail, c. 5, s. 300.

namaz›nda flüpheye düfltü¤ünde onu yeniden k›l." 6

‹mam Ali /a.s/ da flöyle buyurmufllard›r: "Befl yer-de flüpheye yer yoktur: Vitir namaz›nda, Cuma nama-z›nda, farz namazlar›n ilk iki rekâtlar›nda, sabah na-maz›nda ve akflam namaz›nda." 7

3- Dört rekâtl› farz namazlarda bir rekât m›, yoksadaha fazla m› k›l›nd›¤›nda flüphe etmek.

4- Dört rekâtl› namazda ikinci secde tamamlanma-dan iki rekât m›, yoksa daha fazla m› k›l›nd›¤›ndanflüphe etmek.

5- ‹ki rekâtla befl rekât veya iki ile beflten fazlas›aras›nda flüpheye düflmek.

Çünkü bu üç farzda flüphe, ilk iki rekâta sirayet et-mektedir. Oysaki onlarda flüpheye yer yoktur.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Allah'›n kullar›na farz›, on rekâtt›r; onlarda k›-raat zorunludur; flüpheye de yer yoktur. Buna, AllahResulü, yedi rekat eklemifltir; onlarda flüpheye yer var-d›r; k›raat de zorunlu de¤ildir. Kim, ilk iki rekâtta flüp-he ederse, yakin sa¤lamak üzere namaz›n› yeniden k›l-mal›d›r. Kim de, son iki rekâtta flüpheye düflerse, flüp-he hükümlerine göre amel eder." 8

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ ise flöyle buyurmufllar-d›r: "Ö¤le ikindi ve yats› namazlar›n›n ilk iki rekâtlar›n-da flüphe edip de, bir mi, iki mi k›ld›¤›n› bilmeyen kim-se, onu yeniden k›lmal›d›r." 9

260

6 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 350, El-Vesail, c. 5, s. 305.7 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 165, El-Vesail, c. 5, s. 306.8 - El-Vesail, c. 5, s. 299.9 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 350.

Yine Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "fiüphe edip de, üçüncü rekâtta m›, ikinci rekât-ta m›, birinci rekâtta m› veya dördüncü rekâtta m› ol-du¤unu bilmez isen, namaz›n› yeniden k›l ve flüpheyledevam etme." 10

6- Üç rekâtla alt› rekât veya daha fazlas› aras›ndaflüphe etmek.

7- Dört rekâtla alt› rekât veya daha fazlas› aras›ndaflüphe etmek.

Çünkü bu iki farzda, flüphenin bir taraf› rükün faz-lal›¤›na yol açt›¤›ndan mutlaka namaz›n bat›l olmas›nayol açmaktad›r. Bu durumda da k›l›nan namaz›n do¤-rulu¤u flüpheli olur. Oysaki insan›n boynundan, nama-za dair yükümlülü¤ünün kalkmas› için, vakit dâhilindedo¤ru namaz k›ld›¤›na yakin sa¤lamas› icap eder, zanyeterli de¤ildir.

8- Kaç rekât k›l›nd›¤› bilinmeyen flüphe.Hz. ‹mam Musa Kaz›m /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:

"Kaç rekât namaz k›ld›¤›n› bilmiyor ve bir tarafa zanda edemiyorsan, namaz› yeniden k›lmal›s›n" 11

Binaenaleyh, Ehl-i Beyt f›kh›na göre, namaz esna-s›nda yukar›da zikredilen bu flüphelerden birisiyle kar-fl›laflan kimse, namaz›n pefl pefle olma flart›na halelgetirmeyecek kadar bir süre düflünür; bir tarafa kararveremezse, namaz› bat›l olmufl say›l›r ve namaz›n› ilkbafltan almas› icap eder.

261

10 - El-Vesail, c. 5, s. 328.11 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 358, El-Vesail, c. 5, s. 327.

‹tina Edilmemesi Gereken fiüpheler

1- Rükûa vard›ktan sonra Fatiha veya sureyi oku-yup okumad›¤›ndan flüphe etmek gibi, yeri geçen biramelde flüphe edilirse, bu flüpheye itina edilmez.

2- Namaz›n selam›n› verdikten sonra namazda birfleyin eksik b›rak›ld›¤› veya yanl›fl yap›ld›¤›ndan flüpheedilirse, bu flüpheye itina edilmez.

Ama e¤er dört rekâtl› bir namazda, üç rekât m› beflrekât m› k›l›nd›¤›ndan flüphe etmek gibi, flüphenin heriki taraf› da namaz›n bat›l olmas›na yol açacak flüpheise, namaz bat›ld›r ve yeniden k›l›nmas› gerekir.

3- Namaz›n vakti geçtikten sonra, namaz›n k›l›n›pk›l›nmad›¤›ndan veya k›l›nm›fl olan namaz›n do¤ruolarak k›l›n›p k›l›nmad›¤›ndan flüphe edilirse, bu flüp-heye itina edilmez.

Bu üç farzla ilgili delillere yukar›da iflaret edilmifltir.4- Çok flüphe eden kimse, namazla ilgili flüpheleri-

ne itina etmemelidir. Ayn› namazda üç defa flüpheeden veya sabah, ö¤le ve ikindi namazlar› gibi, pefl pe-fle gelen üç namazda da flüphe eden kimse, çok flüp-he eden addedilir ve böyle bir flahs›n bu flüpheleri;korku, sinirlenme veya afl›r› hüzünden kaynaklanm›-yorsa, flüphesine itina etmemelidir.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-tur: "Çok flüphe etme¤e bafllad›¤›nda namaz›na de-vam et, zira o fleytandand›r; böylelikle onun seni terketmesi ümit edilir." 12

Musaddik bin Ammar diyor; Hz. ‹mam Cafer Sad›k

262

12 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 359, El-Vesail, c. 5, s. 329.

/a.s/'a: "Bir kimse, namaz›nda çok flüpheye kap›l›yor;rükûda flüphe edip, rükûa gidip gitmedi¤ini bilmiyor;secdede flüpheye düflüp, secde edip etmedi¤ini bilmi-yor. Bu insan›n ne yapmas› gerekir?" diye sordum.‹mam /a.s/ flöyle buyurdular: "Böyle biri, ne flüphe et-ti¤i rükua gider, ne de secdeye; bunlar› yapmad›¤›nayakini olmad›kça, kald›¤› yerden namaz›na devameder." 13

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur:"Bir kimse her üç namazda da flüphe ederse, o çokflüphe edenlerdendir." 14

5- Sünnet olan namazlarda meydana gelen flüphe-lere itina edilmez. Sünnet namaz›n rekâtlar›nda flüpheedildi¤inde, flüphenin fazla taraf› namaz› bat›l etmiyor-sa, az taraf› seçmek daha iyi olmakla birlikte, hangi ta-rafa karar vermekte muhayyerdir; ama iki rekâtl› nafi-le namaz›nda iki mi üç mü k›ld›¤›ndan flüphe etmek gi-bi, fazla taraf namaz› bat›l ediyorsa, az tarafa kararvermelidir.

Muhammed bin Müslim diyor; Hz. ‹mam Cafer Sa-d›k /a.s/'a: "Nafile namaz›nda flüpheye düflmeninhükmünü sordum. ‹mam /a.s/: "Bir yükümlülük getir-mez" cevab›n› verdiler." 15

6- Cemaat namaz›nda; imam hat›rlad›¤› takdirdeimama uyan, imama uyan hat›rlad›¤› takdirde deimam, namazla ilgili flüphesine itina etmemeli ve ha-t›rlayan imama uyan ise imam›, namaz› bat›l etmeye-

263

13 - El-Vesail, c. 5, s. 330.14 - El-Vesail, c. 5, s. 330.15 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 359, El-Vesail, c. 5, s. 331.

cek flekilde uyararak, namaz›n do¤ru k›l›nmas›n› sa¤-lamal›d›r.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"‹mam›n arkas›nda namaz k›lanlar›n bildikleri takdirdeimam için, imam flüpheye düflmemiflse de, imam›n ar-kas›nda namaz k›lanlar için flüphe yoktur /flüphelerigeçersizdir/."16

Sahih fiüpheler

Buraya kadar anlat›lanlardan, sahih flüphelerin ta-mam›n›n, dört rekâtl› namazlar›n son iki rekât›yla ilgi-li flüphelere ait oldu¤u ortaya ç›km›flt›r.

Bilahare, Ehl-i Beyt f›kh›na göre, dokuz halde, dörtrekâtl› namazlar›n rekât say›s›nda flüphe edildi¤inde,namaz›n pefl pefle olma ilkesine halel getirmeyecekkadar bir süre düflünülmeli ve e¤er flüphenin bir tara-f›na kesin bilgi veya zan sa¤lan›rsa, ona göre ameledilmelidir. Bir tarafa bilgi veya zan sa¤lanmazsa da,namaz bozulmamal› ve afla¤›da anlat›ld›¤› flekilde tela-fi edilmelidir.

1- ‹kinci secdeden kalkt›ktan sonra, tamamlananrekât›n ikinci rekât m› üçüncü rekât m› oldu¤undaflüpheye düflmek.

Bu durumda, üç rekât k›l›nd›¤› kabul edilir ve bir re-kât daha k›l›narak dört rekâtl› namaz›n selam› verilir.

Ama selamdan sonra, konuflmak veya k›bledendönmek gibi, namaz› bat›l eden bir ifl yapmaks›z›n, he-men ard›ndan, ihtiyat namaz› niyetiyle tekbir al›n›r ve

264

16 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 359, El-Vesail, c. 5, s. 340.

yaln›zca Fatiha'y› okuma kayd›yla, ya bir rekât ayakta,ya da iki rekât ottuk yerde ihtiyat namaz› k›l›n›r.

Ancak bu durumda ayakta k›l›nan bir rekât› tercihetmek daha iyidir. Ondan da iyisi, her ikisini de yeri-ne getirmektir.

Vazifesi ottuk yerde namaz k›lmak olan ise, bu du-rumda ottuk yerde sadece bir rekât k›lar.

‹htiyat namaz›yla ilgili genifl aç›klama ileride gele-cektir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufltur:"Üç rekât m› dört rekât m› k›ld›¤›n› bilmeyip her iki ta-raf ta kendisi için eflit durumda olan kimse, /ihtiyatnamaz›nda/ muhayyerdir. ‹sterse ayakta bir rekât k›-lar; isterse de ottuk yerde iki rekât k›lar." 17

Yine, O Hazret ayn› farz›n hükmünü aç›klarkenflöyle buyurmufllard›r: "E¤er flüphesinin her iki taraf›da, nazar›nda müsavi ise, bu, iki rekât k›ld›¤›na yakinivard›r, demektir. Aya¤a kalk›p bir rekât daha k›ld›ktansonra selam verir ve selamdan sonra iki rekât da, ot-tuk yerde yaln›zca Fatiha okuyarak k›lar. Bu durumdae¤er gerçekte iki rekât k›lm›fl ise, ayakta k›lm›fl oldu¤ubir rekat ve sonradan ottuk yerde k›ld›¤› iki rekât ek-sik olan dört rekât›n›n tamamlay›c›s› olurlar. Ve e¤ergerçekte üç rekât k›lm›flsa, ayakta k›ld›¤› bir rekât,dört rekât›n tamamlay›c›s›d›r ve ottuk yerde k›ld›¤› ikirekât da nafile namaz› olur." 18

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/, kendisine na-mazda flüphe hükümlerini soran Ammar bin Musa

265

17 - El-Vesail, c. 5, s. 320.18 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 362.

isimli ö¤rencisine flöyle buyurmufllard›r: "‹ster misin sana öyle bir yol ö¤reteyim ki, ona

amel etti¤in takdirde sonradan namaz›n›n do¤ru oldu-¤unu da eksik oldu¤unu da hat›rlasan boynuna bir yü-kümlülük gelmesin?

fiüpheye düfltü¤ün zaman çok tarafa karar ver; na-maz› sona erdirip selam verdikten sonra kalk, eksik b›-rakt›¤›n› zannetti¤in miktar› k›l. Bu durumda, k›ld›¤›nnamaz›n tamam imiflse boynuna bir fley gelmez vee¤er namaz›n› eksik yerine getirmifl oldu¤unu hat›rlar-san, sonradan k›ld›¤›n, eksik b›rakt›¤›n›n yerini al›r." 19

2- ‹kinci secdeden kalkt›ktan sonra, bitirilen rekât›nikinci rekât m› dördüncü rekât m› oldu¤undan flüphe-ye düflmek.

Bu durumda, dördüncü rekât oldu¤una karar verile-rek, namaz bitirilir; ancak namaz› bat›l eden bir ifl yap-maks›z›n, hemen aya¤a kalk›larak, iki rekât de ayaktaihtiyat namaz› k›l›n›r.

Vazifesi ottuk yerde namaz k›lmak olan›n ise, bu ikirekât ihtiyat namaz›n› ottuk yerde k›laca¤› malumdur.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"‹ki rekât m› dört rekât m› k›ld›¤›n› bilmedi¤inde,

fikrin bir tarafa varmazsa, teflehhüt ve selam okuyaraknamaz›n› tamamla. Sonra da yaln›zca Fatiha'y› okudu-¤un dört secdeli iki rekât namaz k›l›p teflehhüt ve se-lam okuyarak onu sona erdir. Bu durumda e¤er ger-çekte iki rekât k›lm›fl olsan, bu iki rekât, o dört rekât-l› namaz›n tamamlay›c›s› olur ve e¤er dört rekât k›lm›fl

266

19 - El-Vesail, c. 5, s. 318.

olsan, bu iki rekât nafile say›l›r." 20

3- ‹kinci secdeden bafl›n› kald›rd›ktan sonra; iki, üçve dört rekât aras›nda flüpheye düflmek.

Bu durumda, dört rekât k›l›nd›¤›na karar verilereknamaz bitirilir ve yine selamdan sonra, namaz› bat›leden bir ifl yapmaks›z›n, iki rekât ayakta ve iki rekâtda ottuk yerde ihtiyat namaz› k›l›n›r.

Vazifesi ottuk yerde namaz k›lmak olan ise, bu du-rumda ilk önce iki rekât, sonra da bir rekât ottuk yer-de ihtiyat namaz› k›lar.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a: "‹ki, üç veya dört re-kât k›ld›¤›n› bilmeyen birinin ne yapmas› gerekti¤i so-rulunca; ‹mam /a.s/ flöyle cevap vermifllerdir:

"Kalkar iki rekât ayakta k›lar selam verir ve sonraiki rekât da oturarak k›l›p selam verir, e¤er dört rekâtk›lm›fl olursa bu iki rekâtlar nafile say›l›r; aksi takdirdeise bunlar dört rekât› tamamlar." 21

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›na göre, henüz ikinci sec-deyi tamamlamadan bu üç flüpheden birine düflenkimsenin, namaz›n› bozarak ilk bafltan almas› da caiz-dir.

4- ‹kinci secdeyi tamamlad›ktan sonra, dört rekâtlabefl rekât aras›nda flüpheye düflmek.

Bu durumda, dört rekât oldu¤una karar verilereknamaz bitirilir ve namazdan sonra iki sehiv secdesi ya-p›l›r.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Dört rekât m› befl rekât m› k›ld›¤›n› bilmedi¤in za-

267

20 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 352, El-Vesail, c. 5, s. 323.21 - El-Vesail, c. 5, s. 326.

man, namaz›n selam›ndan sonra, iki sehiv secdesi ya-p›p pefllerinden selam verirsin." 22

5- Namaz›n neresinde olursa, olsun üç rekâtla dörtrekât aras›nda flüpheye düflmek.

Bu durumda, dört rekât oldu¤una karar verilereknamaz tamamlanmal› ve selamdan hemen sonra na-maz› bat›l eden bir ifl yapmaks›z›n, ya bir rekât ayaktaya da iki rekât ottuk yerde ihtiyat namaz› k›l›nmal›d›r.

Ancak bu durumda ottuk yerde k›l›nan iki rekât› ter-cih etmek daha iyidir. Ondan da iyisi, her ikisini de ye-rine getirmektir.

Vazifesi ottuk yerde namaz k›lmak olan ise, bu du-rumda ottuk yerde sadece bir rekât k›lar.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a: "Üç rekât m› dörtrekât m› k›ld›¤›n› bilmeyip, fikrinin iki taraf› da eflitolan bir kimse ne yapmas› gerekir?" diye sorulunca;‹mam /a.s/ flöyle cevap vermifllerdir:

"Fikri üç ve dört rekât aras›nda eflit olan kimsemuhtard›r; isterse, ayakta bir rekât /ihtiyat namaz›/k›lar, isterse de, dört secdeyle iki rekât ottuk yerde k›-lar." 23

6- K›yam halindeyken, dört rekâtla befl rekât ara-s›nda flüpheye düflmek.

Bu durumda, rükû ve secde yap›lmaks›z›n hemenoturulur ve teflehhüt, selam okunarak namaz bitirilir;selamdan hemen sonra da, ya bir rekât ayakta ya daiki rekât ottuk yerde ihtiyat namaz› k›l›n›r.

Vazifesi ottuk yerde namaz k›lmak olan ise, bu du-

268

22 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 355, El-Vesail, c. 5, s. 326.23 - El-Vesail, c. 5, s. 320.

rumda ottuk yerde sadece bir rekât k›lar.Çünkü ayakta iken böyle bir flüpheyle karfl›laflan

kimse, do¤rudan oturunca, dört ile befl rekât aras›ndaolan flüphesi, üç ile dört rekât aras›nda flüpheye dönü-flür; dolay›s›yla da onun hükmüne göre amel etmesigerekir.

7- K›yam halindeyken, üç ile befl rekât aras›ndaflüpheye düflmek.

Bu durumda, yine rükû ve secde yap›lmaks›z›n, he-men oturularak, teflehhüt ve selam okumak suretiylenamaz sona erdirilir ve selamdan hemen sonra da, ikirekât ayakta ihtiyat namaz› k›l›n›r. Vazifesi, ottuk yer-de namaz k›lmak olan da bunu ottuk yerde yerine ge-tirir.

Çünkü ayakta iken böyle bir flüpheyle karfl›laflankimse direk oturunca, üç ile befl rekât aras›nda olanflüphesi, iki ile dört rekât aras›nda flüpheye dönüflü-yor, dolay›s›yla da onun hükmüne göre amel etmesigerekir.

8- K›yam halindeyken, üç, dört, befl rekât aras›ndaflüpheye düflmek.

Bu durumda, yine rükû ve secde yap›lmaks›z›n, he-men oturulup, teflehhüt ve selam okunarak namaz bi-tirilir; selamdan hemen sonra da, iki rekât ayakta veiki rekât da ottuk yerde ihtiyat namaz› k›l›n›r.

Vazifesi ottuk yerde namaz k›lmak olan da, bu du-rumda önce iki rekât, sonra da bir rekât ottuk yerdeihtiyat namaz› k›lar.

Çünkü ayakta iken böyle bir flüpheye düflen kimsedirek oturunca, üç dört ve befl aras›nda olan flüphesi,iki, üç ve dört rekâtlar aras›nda flüpheye dönüflür, do-

269

lay›s›yla da onun hükmüne riayet etmesi icap eder.9- K›yam halindeyken, befl ile alt› rekât aras›nda

flüpheye düflmek.Bu durumda da, yine rükû ve secde yap›lmaks›z›n,

hemen oturularak teflehhüt ve selam okumak suretiy-le namaz bitirilir.

Bu durumda biri, mezkûr flüpheden; di¤eri de, k›-yam fazlal›¤› oldu¤undan dolay› olmak üzere, iki sehivsecdesi yap›l›r.

Çünkü ayakta iken böyle bir flüpheyle karfl›laflankimse direk oturup selam verince, dört rekâtl›k nama-z› tamamlam›fl olmakla birlikte, ayr›ca bir de yanl›fll›k-la fazladan aya¤a kalkm›fl olur. Bunun için de biri,flüpheye düflmekten; di¤eri de, yanl›fll›kla fazladan ya-p›lm›fl olan k›yamdan dolay› iki sehiv secdesi yap›l›r.

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›nda, namaz rekâtlar›ndazannetmek, yakin hükmünü tafl›r. Örne¤in; dört rekât-l› bir namazda dört rekât k›ld›¤›n› zanneden bir kimseihtiyat namaz› k›lmamal›; rükû etti¤ini zanneden kim-se de rükû etmemelidir.

Yine, flüphe, yan›lma ve zanla ilgili hükümler, gün-lük farz namazlar ve di¤er farz namazlarda ayn›d›r.Örne¤in; ayet namaz›nda bir rekât m›, iki rekât m› k›-l›nd›¤›ndan flüphe edilirse, iki rekâtl›k bir namazdaflüphe edildi¤inden dolay› namaz bat›l olur.

Bir rekât veya iki rekât diye zannedilirse de, zando¤rultusunda namaz tamamlanmal›d›r.

270

‹HT‹YAT NAMAZISahih flüpheleri aç›klarken gördük ki, insana, karfl›-

laflt›¤› birtak›m flüphelerden dolay› namaz›n selam›n-dan hemen sonra yerine göre bazen bir, bezen de ikirekât ihtiyat namaz› k›lmas› farz olur.

‹htiyat namaz›, namaz›n muhtemelen eksik b›rak›-lan rekât veya rekâtlar› yerine olmas›na ra¤men, ken-disi müstakil ve farz bir namazd›r; dolay›s›yla di¤er farznamazlarda gerekli olan taharet, örtünme k›ble vebenzeri bütün flartlar, onda da gereklidir.

‹htiyat namaz›n›n di¤er namazlarla olan fark›, sade-ce fludur ki, di¤er namazlar›n niyetlerini dille de söyle-mek caiz iken, bunun niyetinin dille söylenmesi caizde¤ildir ve di¤er namazlarda Fatiha'dan sonra bir desure okunmas› gerekirken, bunda yaln›zca Fatihaokunmas› icap eder ve Fatiha'dan sonra sure okunma-s› caiz de¤ildir.

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›na göre, ihtiyat namaz›n-da da, rükün art›k ve eksikli¤i, ister bilerek, ister bilme-yerek olsun, namaz› bat›l eder.

Ama ihtiyat namaz›n›n rekât say›s›nda flüpheye dü-flülürse, çok taraf, rükün fazlal›¤›na yol açarak namaz›bat›l etmeyecekse, çok tarafa karar verilmeli; aksi tak-

271

dirde az tarafa karar verilmelidir. ‹htiyat namaz›n›n fiillerinde flüpheye düflülürse de,

yeri geçmemiflse, o fiil yerine getirilmeli; yeri geçmifl-se de, flüpheye itina edilmemelidir.

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›nda ihtiyat namaz› k›lmas› ge-reken kimsenin, ihtiyat namaz›n› b›rak›p da, flüpheyedüfltü¤ü namaz›n› ilk bafltan almas› caiz de¤ildir. Aksi-ne, namaz›n selam›n› verir vermez, namaz› bat›l edenbir ifl yapmaks›z›n, hemen ihtiyat namaz›na bafllamas›icap eder.

Buna göre, ihtiyat namaz› k›l›nmas› gerekti¤inde,selamdan hemen sonra, ihtiyat namaz›na niyet edilip,tekbir al›nmal›; sadece Fatiha okunup; rükû ve secde-ler normal flekilde yap›ld›ktan sonra, bir rekâtl›k ihti-yat namaz› k›l›n›yorsa, teflehhüt ve selam okunaraknamazdan ç›k›lmal›d›r.

‹ki rekâtl›k ihtiyat namaz› k›l›n›yorsa da, birinci re-kât›n secdelerinden sonra, önceki rekât gibi bir rekâtdaha k›l›n›p, teflehhüt ve selam okunarak namaz biti-rilmelidir.

Bu arada e¤er insan, ihtiyat namaz›na bafllamadan,k›lm›fl oldu¤u namaz›n›n do¤ru oldu¤unu anlarsa, ihti-yat namaz› k›lmas› gerekmez ve e¤er ihtiyat namaz›-n›n esnas›nda anlarsa da onu tamamlamas› farz de¤il-dir.

Yine, insan, ihtiyat namaz›na bafllamadan, flüphe-ye düfltü¤ü namaz›n›n rekatlar›n›n eksik oldu¤unu an-larsa, ihtiyat namaz› k›lamaz. Aksine konuflmak veyaarkas›n› k›bleye çevirmek gibi, namaz› bat›l eden bir iflyapmam›fl ise, hemen kalk›p namaz›n eksik kalan re-kâtlar›n› tamamlamal› ve yersiz selam verdi¤i için de,

272

iki sehiv secdesi yapmal›d›r. Ama e¤er namaz› bat›l

eden bir ifl yapm›flsa; o namaz› bat›l olmufltur, onu ye-

niden k›lmal›d›r.

Bu esaslar gere¤ince, ‹htiyat namaz›nda dikkat edil-

mesi gereken hususlar› flöyle s›ralayabiliriz:

1- ‹htiyat namaz›nda niyet dille söylenmemeli.

2- ‹htiyat namaz›nda sadece Fatiha okunmal›; yani

Fatiha'dan sonra ayr›ca baflka bir sure okunmamal› ve

kunut tutulmamal›.

3- ‹htiyat namaz›nda Fatiha, "Besmele" dâhil, sessiz

okunmal›.

4- ‹htiyat namaz›nda di¤er namazlarda gerekli olan

bütün flartlara haiz olup, riayet edilmeli.

273

NAMAZDA UNUTULAN F‹‹LLER‹N KAZASI

Farz namaz›n her hangi bir fiili unutularak terk edil-di¤inde, sonraki rükün farza bafllanmadan hat›rlan›r-sa, geri dönüp yerine getirilmesi gerekti¤i, sonraki rü-küne girdikten sonra hat›rlan›rsa da, unutulan fiilin rü-kün olmas› halinde, namaz›n bat›l oldu¤u, rükün olma-d›¤› takdirde de, namaz›n s›hhatine bir halel gelmedi-¤i, ancak namazdan sonra bu yanl›fll›ktan dolay› sehivsecdesi yap›lmas› icap etti¤i, önceki bahislerimizdeaç›kl›¤a kavuflmufltur.

Fakat unutulan fiil, secdelerin biri veya teflehhüt yada Hz. Peygamber ve Ehl-i Beytine salâvat getirmekgibi, teflehhüdün bir k›sm› olursa, sadece namazdansonra yap›lan sehiv secdesi yeterli de¤ildir; onlar›n ka-za edilmesi de icap eder.

Yani, yanl›fll›kla namaz›n her rekât›nda yap›lmas›gereken iki secdeden biri yap›lmaz; ya da teflehhüt bü-tünüyle veya salâvat getirmek gibi, teflehhüdün bir k›s-m› unutularak okunmazsa, namaz bat›l olmaz.

Ancak namaz›n dâhilinde henüz yeri geçmeden far-k›na var›l›rsa, unutulan secde, teflehhüt veya teflehhü-dün bir k›sm›, yerine getirilmelidir; yeri geçtikten, yada namaz›n selam›ndan sonra fark›na var›l›rsa, na-mazdan sonra ilk önce unutulan; secde, teflehhüt ve-ya teflehhüdün bir k›sm› kaza edilir; sonra da bu yan-l›fll›ktan dolay›, sehiv secdesi yap›l›r.

Unutulan teflehhüdü veya unutulan sadece teflehhü-dün bir k›sm› ise o bir k›sm›n› kaza ederken, teflehhü-dün veya bir k›sm›n›n kazas› niyetiyle yaln›zca tefleh-

274

hüdün kendisini veya bir k›sm›n› okumakla yetinmekyeterlidir; ayr›ca selam vermek de iyi olmakla birliktezorunlu de¤ildir.

Keza; secdenin kazas›nda, unutulan secdenin kaza-s› niyetiyle yaln›zca secdeyle yetinmek yeterlidir; ayr›-ca teflehhüt ve selam› da, okumak iyi olmakla birliktezorunlu de¤ildir.

Unutulan, secde, teflehhüt veya bir k›sm›n›n kazas›-n› yaparken; keza, sehiv secdelerini yerine getirirken;namazda gerekli olan, beden ve elbisesinin temiz ol-mas› ve bedenin k›bleye yönelik olmas› gibi, bütünflartlara riayet edilmesi zorunludur.

Secde veya teflehhüdü bir kaç defa unutmuflsa, ör-ne¤in birinci ve ikinci rekâtlar›n her birinden bir secdeunutmuflsa veya hem ikinci rekâttan sonraki teflehhü-dü, hem de son rekât›n teflehhüdünü unutmuflsa na-mazdan sonra onlar›n her ikisinin kazas›n›, gerekli se-hiv secdeleriyle birlikte yapmal›d›r. Onlar› kaza eder-ken, tertibi riayet etmesi iyi olmakla birlikte, zorunlude¤ildir.

Ama bir teflehhüt ile bir secdeyi unutmak gibi, hemsecdeyi, hem de teflehhüdü unutmufl olursa, ihtiyat ge-re¤i olarak hangisini önce unutmuflsa, önce onu kazaetmelidir. E¤er hangisini önce unutmufl oldu¤unu bil-miyorsa, tertip üzere kaza etti¤ine yakin sa¤layabilme-si için, s›ras›yla önce bir secde sonra bir teflehhüt, da-ha sonra da bir secde ya da önce bir teflehhüt sonrabir secde, daha sonra da bir teflehhüt kaza olarak ye-rine getirmelidir.

Secde veya teflehhüdü kaza etmesi gereken birkimsenin üzerine, baflka bir iflten dolay› sehiv secdesi

275

de farz olmufl olursa, namazdan sonra önce secde veteflehhüdü kaza etmesi ve daha sonra sehiv secdesiniyerine getirmesi icap eder.

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›na göre, namaz esnas›ndaunutuldu¤u fark edilen secde ve teflehhüdün kazas›,namaz›n selam›ndan hemen sonra ve namaz› bat›leden bir ifl yap›lmadan, yerine getirilmelidir. Onlar›nkazas› yap›lmadan, namaz› bat›l eden bir ifl yap›l›rsa,ihtiyat gere¤i olarak, onlar›n kazas›na ilaveten, nama-z›n ilk bafltan k›l›nmas› da icap eder.

Ancak, son rekât›n bir secdesi veya teflehhüdü unu-tularak terk edilir ve selamdan sonra namaz› bat›l ede-cek bir ifl yap›lmadan fark›na var›l›rsa, art›k onlar›n ka-zas› de¤il de, önce kendileri yerine getirilmeli; sonrada teflehhüt ve selam yeniden okunarak namazdan ç›-k›lmal›d›r. Daha sonra da fazladan verilen selam ve te-flehhütten dolay› iki sehiv secdesi yap›lmal›d›r.

Ve e¤er namaz› bat›l eden bir ifl yap›ld›ktan sonra,son rekât›n teflehhüt veya secdelerinden birinin terkedildi¤inin fark›na var›l›rsa, onlar›n da kazalar› ve ilgi-li sehiv secdeleri, fark›na var›ld›¤› andan itibaren nor-mal flekilde yerine getirilmelidir.

Nafile namazlar›na gelince, her ne kadar, onlar dayeri geçmeden yap›lmas›ndan flüphe edilen fiilin yap›l-mas›, yeri geçen flüphelere itina edilmemesi, sonrakirüküne bafllanmadan yap›lmad›¤› hat›rlanan fiilin geridönülerek yap›lmas› ve bilinçli olarak yap›lan hatalar›nnamaz›n bat›l olmas›na yol açt›¤› hususlar›nda farz na-mazlarla ortak iseler de; rekât say›s›nda flüphe, sehivsecdesi, unutulan fiilin kazas› ve yanl›fll›kla yap›lan ha-talar hususunda farz namazlardan ayr›lmaktalar.

276

Nafile namaz›n›n rekât say›s›nda flüpheye düflmek,namaz› bat›l etmez. Aksine mükellef muhayyerdir; is-terse, flüphesinin az taraf›n› tercih eder, isterse de çoktaraf›n›. Keza, onlarda vukua gelen hatalardan dolay›sehiv secdesi gerekmedi¤i gibi, unutulan fiilinin kazas›da yoktur. Yine nafile namaz›nda yanl›fll›kla yap›lanrükün fazlal›¤› veya eksikli¤i namaz›n bat›l olmas›nayol açmaz.

277

SEH‹V SECDES‹

Daha önce de, yer yer iflaret edildi¤i üzere, namaz-da meydana gelen baz› yanl›fll›klardan dolay› sehivsecdesi yap›lmas› vacip olur. Baz› durumlarda da, va-cip olmasa da yap›lmas› daha uygundur. Sehiv secde-sinin farz oldu¤u durumlar› flöyle s›ralayabiliriz:

1- Secdelerden birini unutma halinde.2- Teflehhüdü unutma durumunda.3- Namazda yanl›fll›kla konuflma halinde.4- Yersiz olarak; örne¤in, birinci rekâtta selam

okunmas› halinde.5- Dört rekâtl› namazda ikinci secdeden sonra dört-

le befl rekât aras›nda flüpheye düflüldü¤ünde.6- Ayakta iken, befl ile alt› rekât aras›nda flüpheye

düflüldü¤ünde.7- Aya¤a kalk›lmas› gereken yerde yanl›fll›kla otu-

rulmas› veya oturulmas› gereken yerde yanl›fll›kla aya-¤a kalk›lmas› halinde.

Ayr›ca Ehl-i Beyt f›kh›nda, namaz› bat›l etmeyenyanl›fll›kla yap›lan her türlü eksiltmeden ve fazlal›ktandolay› sehiv secdesi yapmak sünnettir.

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, farz olan sehiv secdesi, na-mazdan hemen sonra yerine getirmelidir; kasten erte-lenmesi, namaz› bat›l etmemesine ra¤men, caiz de¤il-dir. Unutularak yerine getirilmezse de, hat›rland›¤› za-man, hemen yerine getirilmelidir. Ancak her iki du-rumda da namaz›n s›hhatine bir halel getirmez.

Ayr›ca sehiv secdesi, ihtiyat namaz› ve kazas› gere-ken secde ve teflehhüdün kazas›ndan sonra yerine ge-

278

tirilmelidir; onlardan önce yap›lmas› do¤ru de¤ildir.

Sehiv Secdesinin Yap›l›fl fiekli

Namaz›n selam›ndan hemen sonra, namaza ay-k›r› bir ifl yapmadan, oturuldu¤u halde sehiv secde-sine niyet edilerek secdeye var›l›r; zikir söylenir; sec-deden kalk›larak oturulur, sonra ikinci secdeye gidi-lir, zikir okunduktan sonra yine secdeden kalk›l›poturulur, teflehhüt ve selam okunarak sehiv secde-sinden ç›k›l›r.

Sehiv secdesinde, niyetten sonra tekbir getirmek,iyi olmakla birlikte, farz de¤ildir.

Zikir okumak hariç, namaz›n secdesinde gerekliolan her fley, sehiv secdesinde de gereklidir; dolay›s›y-la sehiv secdesinde de, al›n tafl, toprak gibi üzerinesecde sahih olan fleyin üzerine koyulmal› ve di¤er sec-de uzuvlar› da yere konmal›d›r.

Her ne kadar sehiv secdesinde zikir okumak ihtiyatgere¤i ise de, belli bir zikir zorunlu de¤ildir. Ancak se-hiv secdesinde; ya: "Bismillah ve billâh; esselamu eley-ke eyyuhan nebiyyu ve rehmetullâhi ve berekâtuh"zikrini; ya da: "Bismillah ve billâh. Allahumme salli êlaMuhammed'in ve Âl'i Muhammed" zikrini her iki sec-dede de okumak en iyisidir.

Sehiv secdesinin ikinci secdesinden sonra namaz›nk›sa olan normal teflehhüdü okunmal›; selam olarakda, sadece son selam; yani, "Esselâmu eleykum verahmetullah› ve berekâtuh"ü söylemek yeterlidir.

279

KAZA NAMAZI

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r: "Kim,namazlar›ndan birini unutarak k›lmazsa, onu hat›rlad›-¤› zaman kaza etsin. Çünkü Allah Teala: "Beni anmakiçin namaz k›l" 1 buyurmaktad›r." 2

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/'a: "Abdestsizolarak namaz k›lan, unutarak veya uykuda kalarak na-maz›n› k›lmayan birisinin ne yapmas› gerekti¤i soru-lunca; flöyle cevap vermifllerdir:

"Gece veya gündüzün hangi saatinde hat›rlarsa ka-zas›n› k›lar. Sonraki namaz›n vakti girdi¤inde de, e¤erhenüz kazaya kalan namaz›n kazas› k›l›nmam›flsa,onun kendisinin de kazaya kalaca¤›ndan korkulmu-yorsa, önce kazaya kalan›n kazas›n› k›ls›n; onun ken-disinin kazaya kalaca¤›ndan korkuluyorsa da, önceonu, sonra da kazaya kalan›n kazas›n› k›ls›n. Çünkü o,kendi vaktine daha evlad›r." 3

Ehl-i Beyt f›kh›nda, cuma namaz› d›fl›nda, günlükfarz namazlar, vaktinde k›l›nmazlarsa, ister bilinçli ola-rak kazaya b›rak›ls›nlar, ister bilinçsiz ve ister vaktin ta-mam›nda uykuda kalma ve sarhofl olma nedeniyle ka-zaya b›rak›ls›nlar; vaktin d›fl›nda kaza edilmelidirler.Yanl›fl k›l›nmalar› durumunda da hüküm ayn›d›r.

Ancak delilik ve insan›n kendinden kaynaklanma-yan bayg›nl›k zaman›nda kazaya kalan ve keza, kad›n-lar›n hay›z ve nifas halindeyken terk ettikleri namazla-

280

1 - Taha/14.2 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 290.3 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 293, El-Vesail, c. 5, s. 350.

r›n kazas› yoktur. Keza, kâfir olup sonradan Müslüman olan kimsenin

kâfirlik döneminde k›lmad›¤› namazlar›n kazas› olma-d›¤› gibi, di¤er mezheplerden Ehl-i Beyt mektebine ge-çen birinin de, önceki mezhebine göre k›ld›¤› namaz-lar›n› kaza etmesi gerekmez.

Musa bin Bekir diyor; Hz. ‹mam Cafer Sad›k/a.s/'a: "Bir, iki, üç, dört gün veya daha fazla bir sürebayg›n kalan bir kimse, kendine gelince, ne kadar na-maz›n› kaza etmelidir?" diye sordum. ‹mam /a.s/ flöy-le buyurdular: "Sana bütün bu ve benzeri konular› içe-ren bir ilke ö¤reteyim; bil ki, Allah, kuluna galebe çal-d›¤› durumlarda onu mazur görme¤e daha evlad›r." 4

Hz. ‹mam R›za /a.s/ ise flöyle buyurmufllard›r:"Vaktinde kendine geldi¤i namaz hariç, hasta olan birinsana, bayg›n oldu¤u vakitlerin namazlar›n› kaza et-mesi vacip de¤ildir." 5

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/'a: "Hay›z ve ni-fas kan›ndan temizlenen kad›n›n oruç ve namaz› soru-lunca, Hazret: "Orucunu kaza eder, ama namaz›n› ka-za etmez. Çünkü Allah Resulü mümin kad›nlara böyleemrederdi" buyurmufllard›r." 6

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Hastal›¤›n›n a¤›rlaflmas›ndan dolay›, birkaçgün namaz›n› terk eden hasta, namaz k›lma gücünekavuflunca, onlar› kaza etmelidir." 7

Ayr›ca, kazaya b›rak›lan namaz›n kazas›nda ihmal-

281

4 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 300, Furu'ul Kafi, c. 3, s. 413, El-Vesail, c. 5, s. 353.5 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 301, El-Vesail, c. 5, s. 354.6 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 104, El-Vesail, c. 2, s. 589, 590.7 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 203.

kârl›k yapmak caiz olmamakla birlikte, hemen kazaedilmesi de vacip de¤ildir.

Yine, seferde kazaya b›rak›lan dört rekâtl›k namaz-lar, vatanda kaza edilseler bile, seferi olarak kaza edil-meli ve tam olarak k›l›nma halinde kazaya b›rak›lannamazlar da seferde, kaza edilseler bile, tam olarakkaza edilmelidirler.

Zürare diyor; Hz. ‹mam Sad›k /a.s/'a: "Yolculuktaiken bir namaz› kazaya kal›p vatan›na vard›ktan sonrahat›rlayan birisinin ne yapmas› gerekti¤ini sordu¤um-da; flöyle cevap verdiler:

"Kazaya kalan namaz kaza oldu¤u flekilde kaza edi-lir; e¤er namaz yolculukta kazaya kalm›flsa vatandakaza edilse bile, seferi olarak kaza edilir. Ve e¤er na-maz yolculuk d›fl›nda kazaya kalm›flsa, yolculukta kazaedilse bile, tamam olarak kaza edilir." 8

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›nda, boynunda birkaç güne aitkaza namaz› bulunan kimsenin; onlar›, ilk önce birin-ci günün, sonra ikinci günün namaz› fleklinde tertipüzere kaza etmesi farz de¤ildir. Örne¤in; bir namaz bi-rinci günden ve bir namaz da ikinci günden kazayakalm›flsa, ilk önce birinci güne ait, sonra da ikinci gü-ne ait namaz›n kazas›n› k›lmas› flart de¤ildir.

Ama bir gününün ö¤le ve ikindi namaz› gibi, kendiaralar›nda tertip flart olan iki namaz› kazaya kalm›flise, onlar›n kazas›n› tertip üzere yerine getirmelidir.

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›na göre, insan›n kendi hayat-ta oldu¤u müddetçe, namazlar›n›n kazas›n› k›lmaya

282

8 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 104, El-Vesail, c. 5, s. 359.

gücü yetmese bile, baflka birisi onun taraf›ndan na-mazlar›n› kaza edemez.

Yine, Ehl-i Beyt mektebine ittiba eden bir baban›n,Allah'›n emrine itaatsizli¤inden kaynaklanmayan, ka-zaya kalm›fl namazlar›n›n kaza edilmesi, büyük o¤luüzerine farzd›r.

Büyük o¤lun, baban›n Allah›n emrine itaatsizliktenterk etti¤i namazlar›n› da kaza etmesi ihtiyat gere¤idir.

Yine, büyük o¤lun, baban›n yolculukta tutamad›¤›oruçlar›n› da kaza etmesi ihtiyat gere¤idir.

Keza, Ehl-i Beyt müçtehitleri, genellikle anne hak-k›nda da, ayn› hükümlerin geçerli oldu¤u görüflünü be-nimsemifllerdir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a: boynunda oruç venamaz kazas› bulunan bir ölünün durumu sorulunca;Hazret: "Ona en yak›n olan kimse, onlar› kaza eder"cevab›n› vermifllerdir." 9

Asl›nda insan›n, ister hayatta olsunlar, ister vefatetmifl olsunlar, anne ve babas›n› namaz gibi hay›rameller hediye ederek an›p onurland›rmas›, en iyi ha-y›r amellerden biridir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Niçin, baba ve annenize, sa¤l›klar›nda ve vefat et-

tiklerinden sonra ihsan etmiyorsunuz!? Onlardan tarafnamaz k›labilir, sadaka verebilir, hacca gidebilir, oruçtutabilir. Böylece bunlar›n sevab› baba ve annesineulaflt›¤› gibi, ayn› sevap onun kendine de yaz›l›r. Ayr›-ca, Allah ona, ihsanda bulundu¤undan dolay› çok çokhay›r ata eder." 10

283

9 - El-Vesail, c. 5, s. 366.10 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 313, El-Vesail, c. 5, s. 365.

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Namaz, oruç, sadaka, hac, umre ve bütün ha-y›r ameller, ölen kimseye yarar sa¤lar; hatta ölü darl›kiçinde olabilir ve onu geniflli¤e ç›kararak, ona: "Bu, fi-lan o¤lunun veya filan din kardeflinin senin için yap-m›fl oldu¤u hay›r amelinden dolay›d›r" derler." 11

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Bir kimse, anne babas›na karfl› hayatlar›nday-ken kötü davran›fl ehli olabilir. Ama vefatlar›ndan son-ra onlardan taraf oruç tutar, namaz k›lar, borçlar›n›eda eder ve böylece ihsanlar›na devam ederken; o,ana babaya karfl› iyi davranan olarak kaydedilir. Biriside, hayattayken ana babas›na karfl› iyi davranan ola-bilir. Ama öldükten sonra, ne onlar›n borçlar›n› edaeder, ne de onlar hakk›nda bir hay›r yapar ve bu tutu-munu sürdürünce; o da, ana babaya karfl› kötülük ya-pan olarak kaydedilir." 12

Ehl-i Beyt f›kh›nda, kaza namaz› cemaatle de k›l›na-bilir. Bu arada cemaat imam›n›n namaz›n›n eda veyakaza olmas› fark etmedi¤i gibi, her ikisinin ayn› nama-z› k›lmalar› da gerekmez. Meselâ; ö¤le veya ikindi na-maz›n› k›lan bir imama uyarak sabah namaz›n›n kaza-s›n› k›lman›n sak›ncas› yoktur.

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›na göre, üzerinde kaza orucuolan kimsenin sünnet oruç tutmas› caiz de¤ildir; amakaza namaz› bulunan kimse, müstehap namaz k›labi-lir.

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›nda, sünnet namazlar› ken-

284

11 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 311, El-Vesail, c. 5, s. 368.12 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 204.

di vakitlerinde k›lamayan kimsenin; onlar›, daha son-ra kaza etmesi sünnettir. Onlar› kaza etmekten de acizise, her iki rekât sünnet namaz yerine, bir kiflinin yiye-ce¤i miktar›; buna da gücü yetmezse, her dört rekâtiçin; buna da gücü yetmezse, bir yemek, gece sünnetnamazlar›, bir yemek de, gündüz sünnet namazlar›için sadaka vermesi müstehapt›r.

Ehl-i Beyt yaran›ndan Abdullah bin Sinan diyor;Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a: "Fazlaca nafile nama-z›n› terk edip de, çoklu¤undan ne kadar oldu¤unu bil-meyen kimse, onlar›n kazas› hususunda ne yapmal›?"dedim. ‹mam /a.s/: "O kadar kaza eder ki, çoklu¤un-dan ne kadar kaza etti¤ini bilmez olur. Böylece terketti¤ini bildi¤i kadar kaza etmifl say›l›r" buyurdu. Ben:"Kaza edemiyor" dedim. ‹mam /a.s/: "E¤er kaza ede-meyifli, geçimini temin için dünyevi çal›flma veya mü-min bir kardeflinin ihtiyac›n› giderme¤e ifltigalden do-lay› ise, bir mahzuru yoktur. Ama e¤er çokluca dünyamal› toplamakla ifltigalden dolay› kaza etmiyorsa, ka-za etmesi icap eder. Aksi halde, Allah Resulünün say-g›nl›¤›n› korumam›fl, sünnetini küçümsemifl olur" bu-yurdu.

Ben: "Kaza edemiyor; ama onun yerine sadakavermesi kifayet eder mi?" dedim. Bunun üzerine ‹mam/a.s/ bir süre sessizce düflündü. Sonra da: "Sadakaversin" buyurdu.

Ben: "Ne kadar sadaka versin?" dedim. ‹mam: "Na-maz›n ölçüsü kadar; en az› her namaz›n karfl›s›nda fa-kire bir yemek versin" buyurdu. Ben: "fakire bir yemekverilen namaz kaçt›r?" dedim. ‹mam: "Gecede k›l›nanher iki rekât nafile karfl›s›nda bir yemek, gündüz k›l›-

285

nan her iki rekât nafile karfl›s›nda bir yemek versin"buyurdu. Ben: "Buna gücü yetmez" dedim. ‹mam:"Gece ve gündüz k›l›nan her dört rekât nafile karfl›s›n-da bir yemek fakire versin" buyurdu. Ben: "Buna gücüyetmez" dedim. ‹mam: "Gecenin nafile namazlar› içinbir yemek ve gündüzün namazlar› için de bir yemekversin. Ama namaz daha faziletlidir; namaz daha fazi-letlidir; namaz daha faziletlidir!" buyurdu." 13

286

13 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 404, El-Vesail, c. 3, s. 65.

SEFER‹ NAMAZ

Allah Teala flöyle buyuruyor:"Yolculu¤a ç›kt›¤›n›zda, kâfirlerin size kötülük etme-

lerinden endifle ederseniz, namaz› k›saltman›zda sizebir vebal yoktur. fiüphesiz kâfirler sizin apaç›k düfl-manlar›n›zd›r." 14

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r: "‹ki be-rid, /sekiz fersah/ olan bir mesafede namaz›n seferik›l›nmas› icap eder." 15

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Allah Resulü /s.a.a/ Medine'den bir günde kat edi-

len, flehrin yirmi dört mil uzakl›¤›ndaki Zihuflep deni-len yere müsaferet etti¤inde, orada namaz›n› k›saltt›;orucunu da iftar etti. Ondan sonra bu, art›k bir sünnetoluverdi." 16

Ehl-i Beyt yaran›ndan Muhammed bin Müslim di-yor; Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/'a: "Yolculuktak›l›nan namaz hususunda ne dersiniz, nas›l k›l›nmal›,kaç rekât olarak k›l›nmal›?" diye sordum. ‹mam /a.s/:"Allah Teala: "Yolculu¤a ç›kt›¤›n›zda, namaz› k›salt-man›zda size bir vebal yoktur..." 17 buyuruyor. Dolay›-s›yla, hazarda namaz›n tam k›l›nmas› farz oldu¤u gibi,seferde de k›salt›lmas› farz olmufltur" buyurdular. Buarada biz, ‹mam'a: "Ama Allah: "k›saltman›zda size birvebal yoktur" buyuruyor. K›salt›n, diye emretmiyor ki,

287

14- Nisa/10115 - El-Vesail, c. 5, s. 494.16 - El-Vesail, c. 5, s. 491.17- Nisa/101

o halde nas›l hazarda tamam k›lmay› farz k›ld›¤› gibi,seferde de k›salt›larak k›l›nmas›n› farz k›lm›flt›r?" dedik.Bunun üzerine ‹mam /a.s/ flöyle buyurdular: "AcabaAllah Teala: Sefa ve Merve hakk›nda: "… Her kim,hac veya umre yaparsa, onlar› tavaf etmesinde kendi-sine bir vebal yoktur…" buyurmam›fl m›d›r? Acaba on-lar› tavaf etmek, Allah taraf›ndan farz k›l›nmam›fl m›-d›r? Çünkü onu kendi kitab›nda zikretmifl, Resulü deyapm›flt›r. Namazlar› seferde k›saltarak k›lmak da, Al-lah'›n kitab›nda zikretti¤i ve Resulü'nün uygulad›¤› birhükümdür." Biz, o halde seferde namaz›n› dört rekâtolarak k›lan kimse onu iade mi etmeli?" dedik. ‹mam/a.s/ buyurdular ki: "E¤er kendisine sefer ayeti oku-nup tefsir edilmifl ise, iade etmelidir. Ama e¤er ayetkendisine okunmaz ve ondan haberi olmazsa, iade et-mesi gerekmez. Akflam namaz› hariç bütün namazlarseferde ikifler rekât olarak k›l›nmal›d›r. Akflam nama-z›nda ise, k›saltma yoktur. Çünkü Allah Resulü, hemseferde ham da hazarda onu üç rekât olarak baki b›-rakm›flt›r." 18

Hz. ‹mam R›za /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Nama-z›n sekiz fersahta seferi k›l›nmas›n›n farz k›l›n›p, on-dan az veya çok bir mesafede farz k›l›nmay›fl›n›n sebe-bi fludur ki; sekiz fersah, genelin, kafilelerin ve yük ta-fl›y›c›lar›n›n bir günde kat ettikleri bir mesafedir. Buyüzden bir günde kat edilen mesafede seferi k›lmakvacip k›l›nm›flt›r. E¤er bir günlük yolculukta seferi k›l-mak vacip k›l›nmasayd›, bin y›ll›k yolculukta da vacip

288

18 - Bihar'ül Envar, c. 89, s. 51.

olunmazd›. Çünkü sonraki her gün birinci günün birbenzeridir. E¤er bunda vacip olmazsa, bunun bir ben-zeri olup, ondan bir fark› olmayan di¤erinde de vacipolmaz." 19

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Yolculukta üç rekât olan akflam namaz› hariç,di¤er namazlar ikifler rekâtt›r, onlardan önce ve sonrabir fley yoktur." 20

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, afla¤›da zikredece¤imiz flart-lar mevcut oldu¤u takdirde, yolculukta dört rekâtl› na-mazlar, k›salt›larak ikifler rekât olarak k›l›nmal›; varsa,farz oruç da yenilmelidir. ‹ki rekâtl› olan sabah ve üç re-kâtl› olan akflam namaz›nda ise, k›salt›lma yap›lmaz.

Yolcululukta, seferi hükmünün geçerli olabilmesiiçin, flu sekiz flart›n mevcut olmas› icap eder:

1- Yolculuk yap›lan mesafe; tek gidifli veya gidifl dö-nüflüyle sekiz fler'i fersah, yani takribi olarak en az 44kilometre olmal›d›r. 21 Bundan az bir mesafeye yolcu-luk yapan kimse, namaz›n› seferi olarak k›lamaz; var-sa, farz orucunu yiyemez.

Ve yine, yolculuk yap›lan mesafe, gidifl dönüflüylebelirtilen miktardaysa, yaln›z gidiflinin dört fersahtanaz olmamas› icap etmekle birlikte, gidilecek mekândaveya yol üzerindeki bir yerde on gün kalma karar› ol-mamal›d›r. Aksi takdirde, yolculu¤un ilk bafl›ndan so-nuna kadar namazlar tamam k›l›nmal› ve varsa farzoruç tutulmal›d›r.

289

19 - El-Vesail, c. 5, s. 491.20 - El-Vesail, c. 5, s. 529.21 - Bir fersah, 5,5 km.dir

Yolculukta gidilecek mesafe; flehrin son evlerindenitibaren hesap edilir.

Yolculuk yapt›¤› mesafenin sekiz fersah oldu¤unubilerek, namaz›n› seferi k›lan bir yolcu, sonradan katetti¤i mesafenin asl›nda sekiz fersahtan az oldu¤unuanlarsa, k›ld›¤› namaz›, vakit dâhilinde dört rekât ola-rak iade etmeli; vakit geçmiflse de, kaza etmelidir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /.a/ flöyle buyurmufllard›r:"Namaz›n k›salt›larak k›l›nmas› sekiz fersahl›k yolcu-luktad›r. O ise iki berid mesafesidir. Nerede namaz› k›-saltarak k›lars›nsa, orada orucunu da yemelisin. Kimde, seferde namaz›n› k›saltmazsa, namaz› geçerli de-¤ildir. Çünkü Allah'›n farz›na ekleme yapm›flt›r." 22

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /.a/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Yolcunun namaz›n› seferi k›lmas› gerekti¤i enaz mesafe, bir barid "dört fersah" gidifli ve bir barid"dört fersah" gelifli olan bir mesafedir." 23

2- Yolculu¤a ç›k›l›rken, ilk bafltan sekiz fersahl›k ve-ya daha fazla bir mesafeye yolculuk yap›lma karar› ol-mal›d›r. Ne kadar bir mesafeye gidece¤ini ilk bafltanbilmeyen, ya da ilk bafltan üç fersahl›k gibi, daha az birmesafeye gitme karar› oldu¤u halde, bu mesafeyeulaflt›ktan sonra, daha ileri gitmeye karar vererek, yol-culu¤unu sürdüren kimsenin, kat etti¤i mesafenin top-lam›, belirtilen miktarda olsa dahi, ilk bafltan kast› se-kiz fersah yoluculuk yapmak olmad›¤›ndan, seferi hük-münü uygulayamaz.

Ehl-i Beyt yaran›ndan Safvan diyor; Hz. ‹mam R›-

290

22 - Bihar'ül Envar, c. 89, s. 59.23 - El-Vesail, c. 5, s. 494.

za /a.s/'a: "Bir mil uzakl›kta olan birisine ulaflmak kas-t›yla Ba¤dat'tan hareket edip, onun pefli s›ra Ba¤-dat'tan dört fersah uzakl›kta olan Nehrivan'a kadar va-ran kimse, dönmek isterken, orucunu bozup, namaz›-n› seferi mi k›lmas› gerekir?" diye sordum.

‹mam /a.s/ flöyle cevap verdiler:"Hay›r, ne namaz›n› seferi k›lar; ne de orucunu yer.

Zira evinden ç›karken sekiz fersahl›k yol gitmek iste-miyordu. O sadece daha az bir mesafede olan arkada-fl›na ulaflmak istiyordu. Ama takip onu vard›¤› bu ye-re kadar ulaflt›rm›flt›r...." 24

Fakat e¤er bu yolculu¤u esnas›nda, ulaflt›¤› yerdenöteye sekiz fersah veya daha fazla gitme karar› al›r ve-yahut on günden önce vatan›na veya on gün kalmakistedi¤i bir yere dönmek kayd›yla, dört fersahl›k birmesafeye gitmek isterse, o andan itibaren namaz›n›seferi k›lmal› ve varsa farz orucunu yemelidir.

3- Yolculuk esnas›nda, yolculuk yapma karar›ndanvazgeçilmemelidir. E¤er, 22 kilometre mesafe katedilmeden yolculuk karar›ndan vazgeçilir ya da 22 ki-lometreye ulafl›lm›fl olsa dahi, orada on gün kalmayakarar verilirse, namaz tam olarak k›l›nmal›d›r. Bu sürezarf›nda seferi olarak k›lm›fl oldu¤u namazlar ise sa-hihtir; onlar› kaza etmesi gerekmez.

22 kilometreye ulafl›ld›ktan sonra, yolculuk karar›n-dan vazgeçildi¤inde de, hemen veya -orada kal›nsa bi-le- on günden önce vatana veya on gün kal›naca¤›baflka bir yere dönüfl karar› varsa, seferi hükmüneuyulmaya devam edilmelidir.

291

24 - El-Vesail, c. 5, s. 503.

4- Belirtilen mesafe, yolculuk esnas›nda vatana u¤-rama veya bir yerde on gün veya daha fazla kalma ka-rar›yla kesilmemelidir. Belirtilen mesafeyi kat etmeküzere yolculu¤a ç›kan kimse, vatan›na u¤rayarak veyayolculu¤u esnas›nda bir yerde on gün veya daha fazlakalmaya karar vererek belirtilen mesafeyi keserse, na-maz›n› tam olarak k›lmal›; varsa, farz orucunu da tut-mal›d›r.

Yine, yolcu olup, on gün kalmay› kastetmeksizinbir yerde kalan bir kimse, bir ay geçtikten sonra, art›kyolcu hükmünden ç›kar ve namaz›n› tamam k›lmak vevarsa, farz orucunu tutmak zorundad›r.

‹nsan›n yaflant›s›n› sürdürme¤e karar verdi¤i yer, is-ter orada dünyaya gelsin veya gelmesin ve ister oras›onun ana baba vatan› olsun veya olmas›n, onun vata-n›d›r. Orada ev ve mülk sahibi olmas› veya alt› ay ya-flam›fl olmas› flart de¤ildir.

E¤er bir kimse iki yerde yaflam›n› sürdürür; örne-¤in, alt› ay bir flehirde, alt› ay da baflka bir flehirde ka-l›rsa, bu yerlerin her ikisi de onun vatan›d›r. Keza, iki-den fazla yeri ikamet yeri olarak seçen bir kimse içinde, o yerlerin hepsi vatan hesap edilir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Bir beldeye vard›¤›nda, orada on gün kalaca¤›n›

biliyorsan ise, namaz›n› tam olarak k›l. Bu gün, yar›nç›kar›m fleklinde karars›z durumdaysan ise de, bir ayakadar seferi k›l. Bir ay tamam oldu mu bir saat sonraç›kmal› olsan bile, art›k namaz›n› tam olarak k›lmal›-s›n." 25

292

25 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 435, 436, Bihar'ül Envar, c. 89, s. 38.

5- Yolculuk, caiz olmal›d›r. Yani, yolculu¤un kendi-si haram olmamal› veya haram bir ifl amac›yla yap›l-mamal›d›r. Dolay›s›yla; h›rs›zl›k yapmak, suçsuz birisi-ni öldürmek veya e¤lenmek amac›yla avc›l›¤a ç›kmakgibi, haram bir ifl için yolculu¤a ç›kan kimselerle; ko-cas›n›n menetmesine ra¤men, üzerine farz olmayanbir yolculu¤a ç›kan kad›n gibi, haram olan bir yolculu-¤a ç›kan kimseler, ne kadar uza¤a giderlerse, gitsinler,namazlar›n› seferi k›lamaz ve varsa, farz oruçlar›n› yi-yemezler.

Ama bizzat haram bir amaç için yolculu¤a ç›k›lma-m›flsa, yolculuk esnas›nda -g›ybet etmek gibi- baz› ha-ram ifllere düflülse bile, yolcu hükmüne göre amel edil-melidir.

Yine, günah amaçl› yolculu¤a ç›kan bir kimse, geridönerken tövbe etmiflse, namaz› seferi k›lmal›; tövbeetmemiflse tam k›lmal›d›r.

Yine, yolculu¤u günah amaçl› olan bir kimse, yoldagünah fikrinden vazgeçerse, geri kalan yol sekiz fersaholur veya dört fersah gidip on günden önce dönecek-se, seferi hükmünü uygulamal›d›r.

Yine, günah amaçl› yola ç›kmayan birisi, yolda ka-lan mesafeyi günah ifllemek amac›yla gitmeyi kararlafl-t›r›rsa, seferi hükmünden ç›kar. Ama o ana kadar se-feri olarak k›ld›¤› namazlar› sahihtir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Yolculu¤a ç›kan, namaz›n› seferi k›lar, orucunu da

yer. Me¤erki av için ya da Allah'a isyan amac›yla yol-culu¤a ç›kar yahut Allah'a isyan edenin elçisi olur yada düflmanl›k için, arabozuculu¤u için veyahut müslü-man bir toplumuna zarar vermek için yolculu¤a ç›kar.

293

/Böyle biri, namaz›n› seferi k›lamaz; orucunu da yiye-mez./" 26

Yine, O Hazrete: "Bir veya iki günlük bir mesafeyeav için giden biri, namaz›n› tam olarak m› k›lmal›, yok-sa k›saltmal› m›?" diye sorulunca; flöyle buyurmufllar-d›r:

"E¤er kendisinin ve ailesinin r›zk›n› temin için ç›k-m›flsa, hem orucunu yer, hem de namaz›n› seferi k›-lar; ama e¤er bofl terfih için ç›km›flsa, bunun bir say-g›nl›¤› yoktur." 27

6- Sahrada sefer edip kendileri ve hayvanlar› içinnerede yiyecek ve su bulunursa, oraya yerleflen ve birmüddet sonra baflka bir yere göç eden göçebeler gibi,yaflant›s›, yolculuktan ibaret olmamal›. Dolay›s›yla gö-çebeler bu tür yolculuklar›nda namazlar›n› tam k›lmakve varsa, farz oruçlar›n› tutmak zorundalar.

Ama bu gibi insanlar, hac ziyaretine gitmek gibi,baflka bir yolculu¤a ç›karlarsa, namazlar›n› seferi k›l-mal› ve oruçlar›n› da yemelidirler.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Göçebeler namaz› seferi k›lamazlar. Zira onlar›n evle-ri kendileriyle birliktedir." 28

7- Yolculuk yapmak, mesle¤i olmamal›d›r. Bunagöre floför gibi, mesle¤i yolculuk olan kimse, namaz›-n› seferi k›lamaz. Seyyar sat›c› gibi, mesle¤ini yolcu-lukta icra etmek zorunda olan kimse de, ayn› hükmetabidir.

294

26 - El-Vesail, c. 5, s. 509.27 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 438.28 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 438.

‹fli, yolculuk olan kimse de, hac ziyaretine gitmekgibi, baflka bir ifl için yolculuk yaparsa, seferi hükmü-ne uymal›d›r.

Ama floför, arabas›n› ziyaretçi götürmek için kirayaverir; bu arada kendisi de, hem floförlük, hem de ziya-ret yapmak isterse, seferi hükmünü uygulayamaz.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Befl kifli ister seferde olsun ister hazarda "vatan›nda"namaz› tamam k›lar, hayvan›n› k›raya verip onunla gi-den, postac›l›k yapan, çoban ve kaptan. Zira yolculukonlar›n iflidir." 29

8- Vatandan, ruhsat haddi denen yere ulaflacak ka-dar uzaklafl›lmal›d›r.

Ruhsat haddi; insan›n yaflad›¤› flehrin veya köyünevlerinin duvarlar›n› göremeyece¤i ve ezan sesleriniiflitmeyece¤i kadar uzaklaflt›¤› mesafedir.

Ancak, minare ve kubbelerin de görülemeyece¤iveya duvarlar›n hiç belli olmayaca¤› kadar uzaklafl›l-mas› gerekmez; duvarlar›n aç›k olarak görülmedi¤i ka-dar uzaklafl›lmas› yeterlidir.

On gün kalmay› kastetti¤i yerden yolculu¤a ç›kankimsenin de, bu hükme riayet etmesi ihtiyat gere¤idir.

Yolculuktan vatana dönüldü¤ünde de, aç›klananruhsat haddine ulafl›l›nca, art›k yolcu olmaktan ç›k›l›r.

Ruhsat s›n›r›na ulaflmada ölçü, normal durumdur.Dolay›s›yla; e¤er birinin gözünde ve kula¤›nda biranormallik olur veya beldede okunan ezan›n sesi, afl›-r› derecede hafif veya yüksek olur ya da arada bir en-gel bulunursa, normal bir gözün duvarlar› göremedi¤i

295

29 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 436.

ve normal bir kula¤›n normal bir ezan sesini duyama-d›¤› bir yerden itibaren seferi hükmü geçerli olur.

Ruhsat haddi için iflitilmemesi flart olan ezan sesi,normal olarak yüksek bir yerden söylenen ezan sesi-dir; hoparlörden okunan ezan sesi de¤il.

Yolculu¤a ç›kan kimse, e¤er duvarlar›n göründü¤üama ezan sesinin iflitilmedi¤i veya ezan sesinin iflitilipduvarlar›n görünmedi¤i kadar uzaklaflt›¤› bir yerde na-maz k›lmak isterse, ihtiyat gere¤i olarak, namaz›n›hem tam, hem de seferi olarak k›lmal›d›r.

Binas› bulunmayan bir yerden yolculu¤a ç›kan kim-se, oradan, "binas› olsayd› art›k görünmezdi", denile-bilecek kadar uzaklaflt›¤›ndan itibaren namaz› seferik›lmal›d›r.

Velhas›l, yukar›da an›lan flartlar mevcut oldu¤u tak-dirde, yolculuk yapan kimse, yaflad›¤› köy veya flehir-den, evlerinin görülemeyece¤i ve normal ezan sesleri-nin iflitilemeyece¤i kadar uzaklafl›nca, art›k seferi hük-münü icra etme¤e bafllar.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a: "Yolcu ne zamannamaz›n› seferi olarak k›labilir?" diye sorulunca, flöylebuyurmufllard›r: "Evler gözden kaybolunca, namaz se-feri k›l›n›r." 30

Yine, O Hazrete, ne zaman yolcunun namaz›n› k›-saltabilece¤i sorulunca; flöyle cevap vermifllerdir:

"Ezan sesini duyabildi¤in bir yerdeysen ise, namaz›tamam k›l; ezan sesini duyamad›¤›n bir yerdeysen ise,namaz› seferi k›l; yolculuktan döndü¤ünde de durumayn›d›r." 31

296

30 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 434.31 - El-Vesail, c. 5, s. 506.

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›na göre yolcu, Mescid-ülHaram ile Hz. Resulullah'›n /s.a.a/'in Mescidi'nde vehatta Mekke ve Medine flehrinin tamam›nda ve keza;Kufe Mescidi ve Hz. ‹mam Hüseyin /a.s/'›n Hare-mi'nde namaz›n› seferi k›labilece¤i gibi, tam da k›labi-lir; hatta buralarda tam k›lmas› daha iyidir.

Yolcu oldu¤unu ve namaz› seferi olarak k›lmas› ge-rekti¤ini bilen bir kimse, önceki hükümde aç›klananyerler d›fl›nda namaz›n› bilerekten tam k›larsa, bat›ld›r.

Yolcu olan bir kimse, unutarak namazlar›n› tam k›-larsa, vakit dâhilinde fark›na vard›¤› takdirde seferiolarak iade etmelidir; vakit geçtikten sonra fark›na va-r›rsa da, kazas› yoktur. Keza, hükmü bilmedi¤indenyolculukta namazlar›n› tam k›lan bir yolcunun namaz-lar› sahihtir.

Dört rekâtl›k namaz›n› yolculuk esnas›nda k›lmay›p,vakit dâhilinde vatana veya on gün ikamet edece¤i ye-re ulaflan bir yolcu, o namaz› tam k›lmal›d›r. Vaktinevvelinde dört rekâtl›k namaz›n› k›lmadan yolculu¤aç›kan kimse de, o namaz› yolda seferi k›lmal›d›r.

Hz. ‹mam R›za /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Vakit gir-dikten sonra namaz k›lmadan yolculu¤a ç›kt›nsa, yoldaonu seferi k›lars›n; yoldayken vakit girdi¤i halde namaz›k›lmadan evine ulafl›rsan ise de, onu tam k›lars›n." 32

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›nda, yolcunun, seferi k›ld›-¤› her namazdan sonra otuz defa: “sübhanellahi vel-hamdulillahi ve la ilahe illellahu vallahu ekber” deme-si müstehapt›r.

297

32 - Bihar'ül Envar, c. 89, s. 45.

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›na göre, namazlar›n seferi ola-rak k›l›nd›¤› yerlerde, baz› özel istisnalar hariç, oruçtutmak da caiz de¤ildir.

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›na göre yolcu, vatan›na döner-ken, ruhsat s›n›r›na girer girmez, yolcu hükmünden ç›-kar. Keza, yolculu¤unda bir yerde on gün kalmaya ka-rar veren, ya da ne kadar kalaca¤›n› bilmedi¤inden,on gün kalma karar› almaks›z›n, tereddüt içerisinde biryerde otuz gün kalan kimse de, yolcu hükmünden ç›-kar ve art›k orada kald›¤› sürece namaz›n› tam k›lma-l›; varsa, orucunu da tutmal›d›r.

298

CEMAAT NAMAZI

Allah Teala flöyle buyurmufltur: "Namaz› hakk›ylak›l›n; zekât› verin; rükû edenlerle birlikte rükû edin." 33

Yine flöyle buyurmufltur: "…Her secde yerinde yü-zünüzü O'na çevirin…" 34

Allah Resulü /s.a.a/ cemaat namaz›n›n fazileti hak-k›nda flöyle buyurmufllard›r: "Yürüyerek cemaat na-maz› k›l›nan bir mescide giden kimsenin, her ad›m›için yetmifl bin hay›r verilir; bir o kadar da, dereceleriyükseltilir. E¤er bu halde ölürse Allah, onun ad›na yet-mifl bin melek vekil k›lar. O melekler onu kabrinde zi-yaret edip müjdelerler; yaln›zl›l›¤›nda ona arkadaflolurlar ve tekrar dirilece¤i güne kadar, onun için Al-lah'tan ma¤firet dilerler." 35

Hz. ‹mam Musa Kaz›m /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Kim, kâmil bir abdest al›p, taran›r ve güzel koku sü-rerek, vakarla acele etmeksizin, Müslümanlar›n toplu-lu¤una özenerek namaz k›l›nan yere do¤ru ilerlerse,att›¤› her ad›m için, ona bir hasene yaz›l›r; bir günah›silinir ve bir derecesi yükseltilir. Mescide girip de,imamla birlikte namaza bafllad›¤›nda ise, imam selamvermeden, onun Allah taraf›ndan ba¤›fllanmas› vecennetlik olmas› kesinleflir." 36

Hz. ‹mam R›za /a.s/ cemaat namaz›n›n hikmetihakk›nda flöyle buyurmufllard›r: "Cemaat namaz›, ih-

299

33 - Bakara/43.34 - Â'raf/29.35 - El-Vesail, c. 5, s. 372.36 - Camiu'l Ehadis'i fiia, c. 6, s. 387.

lâs, tevhit, ‹slam ve Allah'a ibadet a盤a ç›k›p aflikar ol-sun diye, teflri edilmifltir. Çünkü bunlar›n izhar›, do¤uve bat› ehline Allah'›n birli¤ine dair hücceti tamamlar.Münaf›klar›, dilleriyle olan ‹slam'a ikrar›n gere¤ine bo-yun e¤dirir. Toplumsal murakabeyi sa¤lar. ‹nsanlar›n,birbiri hakk›nda, ‹slam'› kabule dair tan›kl›klar›n› caizk›lar. ‹laveten, bu toplant›lar›n, iyilik ve takvada yar-d›mlaflma ve birçok günahlardan sak›nd›rma boyutuda mevcuttur." 37

Allah Resulü /s.a.a/ ise flöyle buyurmufllard›r: "Na-maz›n› cemaatle k›lan kimse hakk›nda husn-ü zann›n›zolsun ve tan›kl›¤›n› kabul ediniz." 38

Allah Resulü ve pak Ehl-i Beyti'nden gelen bu vebenzeri onlarca nurlu hadis ›fl›¤›nda bütün Müslüman-lar, farz namazlar›n, özellikle de, günlük namazlar›ncemaatle k›l›nmas›n›n müekket sünnet oldu¤u husu-sunda ittifak etmifllerdir.

Allah Resulü ve Ehl-i Beyt'inden gelen hadislerde;sabah, akflam ve yats› namazlar›n›n cemaatle k›l›nma-s›na daha çok tavsiye edilirken; özellikle de, mescidekomflu olanlar›n ve mescitte okunan ezani iflitenlerin,bir mazeret olmas› hariç, cemaatten kaçmamalar› ge-rekti¤i vurgulanm›flt›r.

Allah Resulü /s.a.a/'den gelen bir hadis-i flerifteflöyle yer alm›flt›r: "E¤er bir kifli, cemaat imam›na ikti-da ederse, onlar›n namazlar›n›n her rekât›n›n sevab›yüz elli namaza denktir. E¤er iki kifli iktida ederse, herrekât›n alt› yüz namaz kadar sevab› vard›r. E¤er daha

300

37 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 12, El-Vesail, c. 5, s. 372.38 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 16.

çok olursa namaz›n sevab› da daha çok olur; onlar›nsay›s› onu geçince de gökler k⤛t, denizler mürekkep,a¤açlar kalem, cinler, insanlar ve melekler yazar olsa,onun bir rekât›n›n sevab›n› yazmaktan aciz kal›rlar." 39

Bu arada, Ehl-i Beyt f›kh›na göre, ya¤mur namaz›hariç, aslen sünnet olan namazlar›n cemaatle k›l›nma-s› bidat olup haramd›r.

Hz. ‹mam R›za /a.s/ flöyle buyurmufltur: "Sünnetnamaz›n› cemaatle k›lmak caiz de¤ildir. Zira bu, bidat-tir ve her bidat ise, dalalettir. Her dalalet de, cehenne-me sürükler." 40

Aslen farz olup da, Hz. ‹mam Mehdi /a.s/'›n gay-betinden dolay› müstehap konuma gelen, Kurban veRamazan bayram› namazlar› ise, reca kast›yla, /yaniAllah'›n emrine uygun düflmesi ümidiyle/, cemaatle k›-l›nabilirler.

Farz namazlar›n cemaatle k›l›nabilmeleri için de,imamla me'mumun namazlar› ayn› cinsten olmal›d›r.Yani, her ikisi de, örne¤in; günlük namaz› veya ayetnamaz› k›lmal›d›rlar. Dolay›s›yla günlük namaz› k›lmakisteyen bir me'mum, örne¤in; ayet namaz› k›lan birimama iktida edemez

Ama günlük namazlar›n›n her birini, di¤erine iktidaederek k›lmak caizdir; hatta günlük namaz›n›n kazas›-n› k›lan imama, günlük namaz›n› eda olarak k›lan biri-si iktida edebilir.

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›nda, cemaat namaz›n›n,itinas›zl›k yüzünden terk edilmesi caiz de¤ildir; özürsüz

301

39 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 14.40 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 72.

olarak terk edilmesi ise, mümine yak›flan bir davran›flolarak görülmez.

Keza, bir süre sonra cemaatle k›l›nan namaz, vak-tin evvelinde münferit olarak k›l›nan namazdan dahaüstündür. Yine, süratle k›l›nan cemaat namaz›, uzat›-larak k›l›nan münferit namazdan daha iyidir

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›nda, münferit olarak k›l›nanbir namaz›n, cemaat ikame olunca, cemaatle ikincikez k›l›nmas› müstehapt›r.

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›nda, cemaat imam›n›n küçüm-senmesine veya baflka bir mahzura yol açacak flekildecemaat namaz› k›l›nan bir yerde münferit olarak na-maz k›lmak caiz de¤ildir ve k›l›nan namaz›n bat›l olma-s›na yol açar.

Cemaat Hükümleri

Ehl-i Beyt f›kh›nda, Cuma, Ramazan ve Kurbanbayram› namazlar›n›n cemaatle k›l›nabilmesi için,imamla birlikte en az befl kifli olmalar› gerekir; ama di-¤er namazlarda, biri imam ve di¤eri me'mum olmaküzere, iki kifliyle cemaat namaz› k›l›nabilir.

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r: "‹ki kiflive daha fazlas› cemaat say›l›r." 41

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Bayram namazlar›n›, Cuma günü yapt›klar› gibi, beflveya yedi kifli olunca cemaatle k›larlar." 42

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, cemaat namaz›nda me'mu-mun, imama iktida etmeyi "uymay›" niyet etmesi farz-

302

41 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 72.42 - El-Vesail, c. 5, s. 142.

d›r. Ama imam›n imamet etmeyi niyet etmesi flart de-¤ildir.

Evet; imam, Cuma namaz› gibi, cemaatle k›l›nmas›gereken, bir namaza bafllayabilmesi için, di¤erlerininona iktida edece¤inden emin olmal›d›r.

Yine, Ehl-i Beyt f›kh›na göre, imam›n durdu¤u yercemaatin durdu¤u yerden daha yüksek olmamal›d›r.Ama e¤er imam›n yeri çok az bir miktar yüksek olur-sa sak›ncas› yoktur. Buna karfl›l›k cemaatin yerininyüksek olmas›n›n bir sak›ncas› yoktur. Dolay›s›yla damüzerinde bulunan me'mumlar yerde namaz k›lan ima-ma iktida edebilirler.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"‹mam me'mumlar›n yerinden fazlaca yüksek bir yer-de durursa, namaz› geçersizdir. Ama imam›n, arkas›n-da namaz k›lanlar›n yerinden afla¤›da durmas›n›n, sa-k›ncas› yoktur." 43

Cemaat namaz›nda imam ile me'mumun aras›ndave e¤er kendisi do¤rudan imama ba¤l› de¤ilse, onun-la onun imama muttas›l olmas›n› sa¤layan, ayr› birme'mum aras›nda perde ve duvar gibi, arkas› görün-meyen bir fley bulunmamal›d›r.

Ama e¤er imam erkek, me'mum ise kad›n olursa, okad›nla imam aras›nda veya o kad›nla onun imamamuttas›l olmas›n› sa¤layan bir erkek me'mum aras›ndaperde gibi bir fleyin bulunmas› sak›ncas›zd›r.

Fakat namaz hareketlerinde imama uyabilmesi için;bu, imam›n namaz fiillerinin hangisini yerine getirdi¤i-ni bilmekten engel olmamal›d›r.

303

43 - El-Vesail, c. 5, s. 463.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Me'mumlarla imam aras›nda perde veya duvarolursa, namazlar› bat›ld›r." 44

Hz. ‹mam Cafer /s.a.a/ ise, kad›n me'mumlarla er-kek imam aras›nda duvar ve perde gibi bir fleyin fas›laolmas›n›n bir mahzuru olmad›¤›n› buyurmufllard›r. 45

Me'mum imamdan ileride durmamal›d›r; hatta birazgeride durmal›d›r. Keza, me'mumun secde yeri ileimam›n durdu¤u yer aras›nda veya gerideki me'mumile onun önündeki me'mumun durdu¤u yer aras›ndanormal bir ad›m miktar›ndan fazla fas›la olmamal›d›r.Me'mumun secde yeri ile onun önünde olan imam ve-ya me'mum durdu¤u yer aras›nda asla fas›la olmama-s› ise, daha iyidir.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Cemaat namaz›nda saflar düzgün ve birbirineba¤l› olmal›d›rlar. ‹ki saf aras›nda bir ad›mdan fazla fa-s›la olmamal›d›r. Bunun ölçüsü, insan›n secde etti¤in-de bedeninin dolduraca¤› miktard›r." 46

Cemaat ‹mam›nda Gereken fiartlar

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, cemaat imam›; bali¤, ak›ll›,adil, helal zade, On ‹ki ‹mam'a inanan fiia olmal› venamaz› do¤ru olarak k›labilmelidir.

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›na göre, flartlara haiz oldu-¤u takdirde, kad›n›n kad›nlara imaml›k yapmas› caiz;erkeklere ise, caiz de¤ildir.

304

44 - El-Vesail, c. 5, s. 460.45 - El-Vesail, c. 5, s. 461.46 - El-Vesail, c. 5, s. 462.

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r: "Toplu-ma, en çok Kur'an'a ezber olanlar› imamet etmelidir.E¤er Kur'an'› ezberlemede hepsi ayn› seviyedeyseler,en önce hicret edenleri; e¤er hicrette de eflitseler, enyafll› olanlar›; e¤er yaflta da eflitseler, sünnete en çokvak›f olanlar› ve din konusunda en fakih olanlar› ima-met etmelidir. Ayr›ca, kimse ev sahibinin ve sulta sa-hibinin önüne geçerek imamet etmesin." 47

Hz. ‹mam Ali /a.s/, Allah Resulü'nün flöyle buyur-du¤unu rivayet etmifltir: "Toplumun imam›, onlar›nAllah kat›na gönderdikleri elçileridir. O halde en fazi-letlinizi namazda öne geçirin." 48

Baflka bir nakilde de Allah Resulünün flöyle buyur-du¤u yer alm›flt›r: "‹mamlar›n›z, sizin Allah kat›na gön-derdi¤iniz elçilerinizdir. O halde dininizde ve namaz›-n›zda kimi elçi gönderdi¤inize dikkat ediniz." 49

Yine, Hz. Ali /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Sizdenbiri, delinin ve zinadan mütevellit olan›n arkas›nda na-maz k›lmas›n." 50

Hz. ‹mam R›za /a.s/ ise flöyle buyurmufllard›r: "Fü-cur ehli olan›n arkas›nda k›l›nan namaz geçersizdir;velayet ehli d›fl›ndakine de iktida edilmemelidir." 51

Ali bin Raflit diyor; Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a:"Sizi sevenler ihtilafa düflmüfllerdir. Hepsinin arkas›n-da namaz k›lay›m m›?" dedim. ‹mam /a.s/: "Sadecedinine itimat etti¤in bir kimsenin arkas›nda namaz k›l"

305

47 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 62.48 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 109.49 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 86.50 - El-Vesail, c. 5, s. 397.51 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 72.

buyurdular." 52

Yine ‹smail El-Co'fi diyor; Hz. ‹mam MuhammedBak›r /a.s/'a: "Hz. Ali'yi sevip de düflmanlar›ndan te-berri etmeyen ve "ben Ali'yi muhaliflerinden daha çokseviyorum" diyen birisinin durumunu sordum. ‹mam/a.s/ buyurdular ki: "O kat›flt›ran birisidir; o da düflman-d›r. Takiyye etmen hariç, onun arkas›nda namaz k›lma;onun bir sayg›nl›¤› yoktur." 53

Yine, Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Üç kiflinin arkas›nda namaz k›l›nmaz; durumumeçhul olan, sizin sözlerinizi söylese bile, guluv ehliolan, do¤ru itikat üzere olsa bile, aç›ktan günah iflle-yen." 54

Allah Resulü /s.a.a/ adil kimseyi flöyle tan›mlam›fl-lard›r: "Kim, insanlarla muamele etti¤inde onlara zul-metmez, konufltu¤unda onlara yalan konuflmaz ve sözverip sözünden dönmezse, o, kâmil mürüvvet sahiple-rindendir; adaleti zahirdir, kardefl olarak görülmesi zo-runlu ve g›ybeti de haramd›r." 55

Yine, ‹bn-i Ebi Yafur diyor; Hz. ‹mam Cafer Sad›k/a.s/'a: "Birinin, leh ve aleyhindeki tan›kl›¤›n›n kabulüaç›s›ndan Müslümanlar aras›ndan adalet s›fat›na sahipbiri neyle tan›nabilir?" dedim. ‹mam /a.s/ flöyle buyur-dular: "‹nsanlar›n, örtünme ve iffet ehli olarak görüp;karn›na, avretine, eline ve diline sahip biri olarak tan›-d›klar› ve keza; flarap, zina, fay›z, anne babaya asilik vecihaddan kaçmak gibi, Allah Teala'n›n azap vaat etti¤i

306

52 - El-Vesail, c. 5, s. 389.53 - El-Vesail, c. 5, s. 389.54 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 23.55 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 35.

büyük günahlardan sak›nan biri olarak bilinen kimse,adalet ehlidir." 56

Yine Ehl-i Beyt f›kh›na göre, ayakta namaz k›lan bi-risi, oturarak veya yatarak namaz k›lana iktida edemez;keza oturarak namaz k›lan birisi yatarak namaz k›lanaiktida edemez.

Ama oturarak namaz k›lan bir kimse, oturarak na-maz k›lana iktida edebilir.

Cemaat imam› bir özür dolay›s›yla teyemmüm veyacebire abdestiyle namaz k›l›yorsa, ona iktida edilebilir;ama mazeretten dolay› necis elbiseyle namaz k›l›yorsa,ona iktida etmek sak›ncal›d›r.

Cemaat Namaz›yla ‹lgili Baz› HükümlerEhl-i Beyt f›kh›na göre, me'mum, birinci ve ikinci re-

kâtta okunan Fatiha ve sure d›fl›nda namaz›n›n her fle-yini kendisi okumal›d›r. Ve e¤er, me'mumun birinci ve-ya ikinci rekât›, imam›n üçüncü veya dördüncü rekât›nadenk gelirse, me'mum Fatiha ve sureyi de kendi okuma-l›d›r.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/'a: "Me'mumun imam›narkas›nda Fatiha ve sureyi okumas› hususu sorulunca;Hazret: "Hay›r, okumamal›d›r. Çünkü ‹mam k›raate ke-fildir. Ama k›raat hariç namaz›n di¤er fleylerine kefil de-¤ildir" cevab›n› vermifllerdir." 57

Me'mum, namazda ‹ftitah Tekbirini; keza, rükû vesecde gibi okunan de¤il de, yap›lan fleyleri, imamla bir-likte veya ondan biraz sonra yerine getirmelidir. Dolay›-s›yla bilerek imamdan önce veya bir süre sonra yapar-

307

56 - Bihar'ül Envar, c. 88, s. 37.57 - El-Vesail, c. 5, s. 421.

sa günah ifllemifltir, ama namaz› sahihtir. Fakat henüz imam k›raati bitirmeden, me'mum bu-

nun fark›nda oldu¤u halde rükûa giderse, kas›tl› olarakk›raati terk etti¤inden dolay› namaz› bat›l olur.

Allah Resulü /s.a.a/ flöyle buyurmufllard›r: "‹mamona uyulsun diye imam k›l›nm›flt›r; o rükû etti mi, siz derükû edin ve o secde etti mi siz de secde edin."

Me'mum, yanl›fll›kla imamdan önce bafl›n› rükû'danveya secdeden kald›r›rsa, imam henüz rükû veya secde-deyse, tekrar rükû veya secdeye dönmelidir ve bu flekil-de meydana gelen rükün fazlal›¤› namaz› bat›l etmez.

Hz. ‹mam R›za /a.s/'a: "‹mamla birlikte rükûa gidenme'mum, imamdan önce bafl›n› rükûdan kald›r›rsa neyapmal›d›r, diye sorulunca; ‹mam /a.s/: "‹mamla bir-likte olmak için tekrar rükûa döner" cevab›n› vermifller-dir." 58

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ da secde hususundaböyle yapan hakk›nda ayn› cevab› vermifllerdir. 59

‹mam›n namaza bafllamas›ndan sonra ulaflan kimse,e¤er imam henüz k›yam halindeyse, ona iktida edebile-ce¤i gibi, imam›n rükua gitmesinden sonra da, imam ba-fl›n› rükûdan kald›rmad›kça, iktida edip tekbir alarak az›-c›k durduktan sonra hiç bir fley okumadan rükûda ima-ma eriflebilir ve bu, onun birinci rekât› say›l›r.

Ancak imama k›yam halinde uyan kimse, imam›n na-maz›n üçüncü veya dördüncü rekat›nda oldu¤unu anlar-sa, kendisinin birinci rekat› olup k›raat okumas› icap et-ti¤inden, imam›n ise Tesbihat-› Erbea okudu¤u için, Fa-tihâ ve mümkünse de sureyi kendi okumal› ve kendini

308

58 - El-Vesail, c. 5, s. 443.59 - El-Vesail, c. 5, s. 443.

rûku ya da secdede imama ulaflt›rmal›d›r.‹kinci rekât›nda da, e¤er imam›n, üçüncü veya dör-

düncü rekât›na denk geliyorsa, bu rekatlarda imam Tes-bihat-› Erbaa'y› okudu¤undan, onun kendisi Fatiha vemümkünse sureyi de okumal›; rükûda veya secdedeimama kavuflmal›d›r.

Bu arada dört rekâtl› bir namaz›n ikinci rekât›ndaimama iktida eden kimse, namaz›n›n ikinci rekât› ima-m›n üçüncü rekât›na denk geldi¤inden, hem Fatiha /vemümkünse sureyi de/ kendi okumal›; hem de, ikinci re-kât›n›n secdelerinden sonra oturmal› ve teflehhüdünfarz olan k›sm›n› okuduktan sonra kalk›p üç defa; müm-kün olmazsa da, bir defa Tesbihat-› Erbaa'y› okumal› verükû veya secdede kendisini imama yetifltirmelidir.

‹mam namaz›n son teflehhüdünü okurken yetiflip ce-maat sevab›n› olmak isteyen kimse, niyet edip ‹ftitahTekbirini ald›ktan sonra oturmal› ve teflehhüdü imamlaokumal›, ama selam vermeden imam›n selam vermesi-ni beklemeli ve sonra aya¤a kalkmal›; ikinci kez niyet et-meden ve tekbir almadan, Fatiha ve sureyi okumal› vebunu namaz›n›n birinci rekât› saymal›d›r.

Cemaat Namaz›nda Müstehap Olan fieylerEhl-i Beyt f›kh›nda, cemaat namaz›n›n birçok sünne-

ti vard›r. Onlardan baz›lar›n› flöyle s›ralayabiliriz:1- ‹mama uyan, sadece bir kifli ise, imam›n sa¤›nda

durmas›; bir erkek ve bir kad›n veya bir erkek ve birkaçkad›n ise, erke¤in, imam›n sa¤›nda; kad›nlar›n da, arka-s›nda durmalar›; birkaç erkek veya birkaç kad›n iseler,erkeklerin imam›n arkas›nda; kad›nlar›n da, o erkekle-rin arkas›nda durmalar›.

2- Kad›n imam›n, namaz k›ld›rd›¤› kad›nlarla ayn› hi-

309

zada durup onlardan öne geçmemesi.3- ‹mam›n saf›n ortas›nda yer almas›.4- ‹lim, takva ve kemal ehlinin birinci safta yer alma-

lar›.5- Cemaat saflar›n›n düzgün ve ayn› hizada olmas› 6- Safta duranlar aras›nda fas›la olmay›p omuzlar›

birbirine bitiflik olmas›.7- Cemaatin içinde en güçsüz olanlar›n durumu gö-

zetilerek, kunut ve secdelerin fazla uzat›lmamas› ve a¤›rhareket edebilenlerin de yetiflebilmesi için aceleyle ha-reket edilmemesi.

Ama ona uyan cemaatin hepsinin namaz› uzatmay›istediklerini bilirse, onlar›n iste¤i do¤rultusunda hareketederek uzatmas› daha faziletlidir.

8- ‹mam›n, sesli okunan Fatiha, sure ve zikirleri, onaiktida edenlerin duyaca¤› flekilde sesli okumas›. Amaba¤›racak flekilde olmas› da caiz de¤ildir.

9- ‹mam›n, rükûdayken birinin yeni geldi¤ini anlarsa,onun cemaate kat›lmas› için, rükûsunu her zamankininiki kat› kadar uzatmas› ve daha sonra gelen olsa da, on-lar› beklemeden secdeye gitmesi.

Cemaat Namaz›nda Mekruh Olan fieylerEhl-i Beyt f›kh›nda, flu afla¤›da say›lanlar cemaat na-

maz›n›n mekruhlar›ndan say›lmaktad›r:1- Saflarda yer oldu¤u halde insan›n tek bafl›na arka-

da durmas›.2- Me'mumun, namaz›n zikirlerini imam›n iflitece¤i

derecede sesli okumas›. 3- Yolcu olan›n seferi k›laca¤› namazda hazarda ola-

na ve hazarda olan›n da, tam k›laca¤› namazda seferiolana iktida etmesi.

310

NAMAZ SONRASI OKUNAN BAZI DUA VE Z‹K‹RLER

Ehl-i Beyt f›kh›nda namazdan sonra bir süre zikirlemeflgul olunmas›, dua ve Kur'an okunmas› müstehap-t›r. Bu dua ve zikirlerin Arapça okunmas› flart de¤ildir;önemli olan içten olmalar›d›r.

Bu arada Ehl-i Beyt /a.s/ taraf›ndan tekitle bütünnamazlardan sonra okunmas›na tavsiye edilen, enönemli zikir; Allah Resulünün, Hz. Fat›ma /a.s/'a em-retti¤i, "Fat›ma Tesbihat›" diye meflhur olan flu zikirdir:

34 defa: Allahu Ekber 33 defa: Elhamdülillah33 defa: Sübhanellah Hz. Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:

"Allah Teala'n›n övüldü¤ü, Fat›ma Tesbihat›'ndan da-ha üstün bir zikir yoktur. Çünkü e¤er bundan daha üs-tün bir zikir olsayd›, mutlaka Allah Resulü /s.a.a/, onuk›z› Fat›ma'ya ba¤›fllard›." 60

Yine, namazdan sonra flükür secdesi yapmak vesecdede /Allah'a flükürler olsun/ anlam›na gelen:"fiükren Lillah" zikrini yüz defa, üç defa veya en az›n-dan bir defa söylemek de, tekit edilen namaz sonras›müstehap amellerdendir.

Keza, namaz›n selam›ndan sonra üç defa tekbir al-mak, Peygamber ve Ehlibeyti'ne salâvat getirmek, tefl-vik edilen baz› dualar›, Fatiha Suresi'ni, Ayete'l Kursi'yiokumak da, tekit edilen namaz sonras› sünnet amel-lerdendir.

311

60 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 343.

Namaz sonras› okunmas› teflvik edilen dualardanbiri flöyledir:

"Rezitu Billahi Rebben. Ve Bi'l-‹slami Dinen. Ve Bi-Muhemmedin /Sallallahu eleyhi Ve Âlihi/ Nebiyyen.Ve Bi-Êliyyin ‹mamen. Ve bi'l Heseni Ve'l-Hüseyni VeEliyyin Ve Muhemmedin Ve Caferin Ve Musa Ve Êliy-yin Ve Muhemmedin Ve Êliyyin Ve'l-Heseni Ve'l-Ha-lef'is Salihi /Êleyhumusselam/ Eimmeten Ve Kade-ten. Bihim Etevalla Ve Min e'daihim Eteberreu.

Allahumme, ‹nni Es'eluke'l Efve Ve'l-Afiyete Ve'lMuafate Fi'd-Dünya Ve'l-Ahire."

Anlam›: "Raz› oldum Rab olarak Allah'a; din olarak ‹slam'a;

peygamber olarak Muhammed'e –Allah'›n selam›O'nun ve Ehl-i Beyti'nin üzerine olsun-; ‹mam olarakAli'ye; -di¤er- imamlar, efendiler ve önderler olarakHasan'a, Hüseyin'e, Ali'ye, Muhammed'e, Cafer'e,Musa'ya, Ali'ye, Muhammed'e Ali'ye, Hasan'a ve SalihHalefe. –Allah'›n selam› onlar›n üzerine olsun.- Onlar›seviyorum. Onlar›n düflmanlar›ndan uzakl›¤›m› ilanediyorum.

Allah'›m! Ben, Senden; af, ba¤›fllanma, dünya veahirette afiyet ve sürçmelerden güvencede olmay› dili-yorum."

312

CUMA NAMAZI

Allah Teala flöyle buyuruyor: "Ey iman edenlerCuma günü namaza ça¤r›ld› m› Allah'› anmaya koflunve al›fl verifli b›rak›n. Bu sizin için daha hay›rl›d›r e¤erbilseydiniz." 61

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Cuma gününe Cuma ismi verilmesi, Allah Teala'n›n,o günde insanlar› Hz. Muhammed ve vasisinin velaye-ti üzere misak almak için toplad›¤›ndan dolay› toplan-ma anlam›na gelen Cuma ismi verilmifltir." 62

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-tur: "Cuma namaz› ve adil imam var oldu¤u takdirdeonu eda etmek üzere toplanmak farzd›r.63

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-tur: "Cuma namaz› farzd›r. ‹mam'›n /a.s/ haz›r oldu-¤u zaman, ona gitmek farzd›r. Kim bir özür olmaks›-z›n üç defa onu terk ederse, üç farizay› terk etmifl olur.Münaf›ktan gayr› bir kimse de, üç farizay› özürsüz ola-rak terk etmez." 64

Yine O Hazret flöyle buyurmufllard›r: "Allah Tealabir Cumadan sonraki Cumaya kadar sadece otuz beflnamaz farz k›lm›flt›r. Onlar›n içinden de sadece birinincemaatle k›l›nmas› farz etmifltir. O da Cuma namaz›-d›r. Dokuz kifliyi de ondan muaf tutmufltur. Onlar; ço-cuk, çok yafll›, deli, yolcu, köle, kad›n, hasta, kör ve

313

61 - Cuma/9.62 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 415.63 - Müstedrek'ül Vesail, c. 6, s. 8.64 - Bihar'ül Envar, c. 89, s. 153.

cuma namaz› k›l›nan yerden iki fersah uzakta olankimsedir." 65

Bu ve benzeri onlarca hadisler ›fl›¤›nda Ehl-i Beytf›kh›na göre Cuma namaz›, masum ‹mam /a.s/'›n ha-z›r oldu¤u zaman farz-› aynî oldu¤u kabul edilmifltir.Ama zaman›n ilah› hücceti olan Hz. ‹mam Mehdi'nin/a.s/ gaybet zaman› olan flimdiki zamanda ise, Ehl-iBeyt f›kh›nda yayg›n olan en güçlü görüfle göre Müs-lümanlar, ö¤le namaz›yla Cuma namaz› aras›nda mu-hayyerdirler. Ancak buna ra¤men, flimdiki dönemdeCuma namaz›n› k›ld›ktan sonra münferit olarak ö¤lenamaz›n› da k›lmak ihtiyata daha uygundur.

Cuma Namaz›n›n S›hhat fiartlar›

1- Cuma namaz› cemaatle k›l›nmal›d›r; münferitolarak k›l›namaz.

2- ‹mamla birlikte en az befl kifli olmal›lar.Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:

"Biri imam olmak üzere ancak befl kifli bir arada olur-sa Cuma namaz› k›labilirler." 66

3- Cuma namaz›na bafllanmadan önce iki hutbeokunmal›d›r.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Hutbesiz Cuma namaz› olmaz; onun iki rekât k›l›n-mas› da, iki hutbeden dolay›d›r." 67

4- ‹ki Cuma namaz› aras›nda en az bir fersah "orta-lama alt› kilometre", fas›la olmal›d›r; bundan az fas›la

314

65 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 419, Bihar'ül Envar, c. 89, s. 184, El-Vesail, c. 5, s. 4.66 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 419, El-Vesail, c. 5, s. 8.67 - El-Vesail, c. 5, s. 16.

olursa, her ikisine birlikte bafllan›rsa, her ikisi de bat›l-d›r; aksi takdirde önce bafllanan sahih, sonraki bat›l-d›r.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "‹ki cemaat aras›nda üç mil /bir fersah/ 68 fas›-la olmal›d›r; yani bu kadar bir fas›la olmad›kça Cumanamaz› olmaz. Yine, hutbesiz de Cuma namaz› olmaz.O halde iki cemaat aras›nda üç mil fas›la varsa, her bi-rinin ayr› ayr› olarak Cuma namaz› k›lmas› mahzursuz-dur." 69

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, Cuma namaz›, kad›nlara,yolcuya, kör, hasta ve çok ihtiyar olana ve Cuma na-maz› k›l›nd›¤› yerden iki fersahtan fazla uzak yerdeolan kimseye farz olmaz; ama bunlar Cuma namaz›nakat›l›rlarsa namazlar› sahihtir.

Cuma namaz›n›n vakti, ö¤lenin ilkinden bafllar; ö¤-leyi belirleme ölçe¤inin veya herhangi bir fleyin ö¤leolunca sahip oldu¤u gölgesinin, bir o kadar daha uza-mas›na kadar devam eder. Bu da takriben bir saatlikbir süreye tekabül eder.

Bu süre geçtikten sonra art›k Cuma namaz›n›n vak-ti geçmifl say›l›r ve onun yerine ö¤le namaz› k›l›nmal›-d›r.

Cuma Namaz›n›n K›l›n›fl fiekli

Ehl-i Beyt f›kh›na göre Cuma namaz›, sabah nama-z› gibi iki rekâtt›r.

Bu arada Cuma namaz›n›n Fatiha ve suresinin yük-

315

68 - Ortalama alt› kilometre.69 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 419, El-Vesail, c. 5, s. 16.

sek sesle okunmas› ve birinci rekât›nda Fatiha'dansonra Cuma Suresi'nin, ikinci rekât›nda da MünafikunSuresi'nin okunmas› sünnettir.

Yine, Cuma namaz›nda iki kunut tutulmas› sünnet-tir. ‹lk kunut, birinci rekât›n rükûsundan önce; ikincikunut ise, ikinci rekât›n rükûsundan sonra tutulur.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ ise flöyle buyur-mufllard›r: Biri, birinci rekât›n rükûundan önce, di¤eride, ikinci rekât›n rükûundan sonra olmak üzere imam,Cuma namaz›nda iki kunut tutar." 70

Ehl-i Beyt f›kh›nda, Cuma namaz›ndan önce ikihutbe okunmas› farzd›r. Her iki hutbede de, Allah Te-ala'ya hamd-u senadan sonra, Hz. Resulullah ve Ehli-beyt'ine salâvat gönderilmesinin yan› s›ra; halk›n, Al-lah'›n emirlerine uyulmaya, yasaklar›ndan sak›n›lmayaça¤r›larak, takvaya tavsiye edilmesi farzd›r.

Yine, birinci hutbenin sonunda bir küçük sureninokunmas› farz; ikinci hutbede ise ihtiyat gere¤idir.

Ayr›ca, ikinci hutbede Hz. Resulullah'a salâvat geti-rildikten sonra, On ‹ki ‹mam ve Hz. Fat›ma-i Zehra'n›nisimleri s›ras›yla say›larak, teker teker o hazretlere sa-lâvat gönderilmesi ve müminlere ma¤firet dilenmesisünnettir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:Cuma imam› ayakta hutbe okur. ‹lk hutbede Allah'ahemd-u sena eder; sonra insanlar› takvaya tavsiyeeder; sonra da k›sa bir sure okuduktan sonra oturur.Daha sonra tekrar aya¤a kalkar; Allah'a hamd-u senaeder; Hz. Resulullah ve Müslümanlar›n imamlar›na sa-

316

70 - El-Vesail, c. 4, s. 603.

lâvat getirir; mümin erkek ve kad›nlar için Allah'tanma¤firet diler. Bunu sona erdirdi mi müezzin ikameyiokur. ‹mam insanlara iki rekât namaz k›ld›r›r; birincirekât›nda Cuma suresini ikinci rekât›nda da Münafi-kun suresini okur." 71

Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›na göre, di¤er cemaat na-mazlar› ve cemaat imamlar›nda gerekli olan bütünflartlar, Cuma namaz› ve imam›nda da gerekli ve flart-t›r.

317

71 - El-Vesail, c. 5, s. 38.

AYÂT NAMAZI

Hz. ‹mam Musa Kazim /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Hz. Resulullah'›n o¤lu ‹brahim vefat etti¤inde gü-

neflin yüzü tutulmufltu. Halk; "Resulullah'›n o¤lununvefat›ndan dolay› günefl tutulmufltur" fleklinde söylentiyapmaya bafllad›lar. Bunun üzerine Resulullah /s.a.a/minbere ç›k›p Allah'a hamd-u sena ettikten sonra flöy-le buyurdu "Ey insanlar günefl ve ay Allah'›n ayetlerin-dendirler; onlar, Allah'›n emriyle hareket eder ve onaitaat ederler. Onlar kimsenin ölümünden veya haya-t›ndan dolay› tutulmazlar. E¤er onlar›n her ikisi veyabirisi tutulursa, namaz k›l›n." daha sonra Hazret min-berden inerek ayât namaz›n› k›ld›lar." 72

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ da flöyle buyur-mufllard›r: "fiiddetli karanl›k, f›rt›na ve gürültü gibi hertürlü semavi korkunç olay için ayât namaz› k›l." 73

Hz. ‹mam R›za /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Günefltutulmas›nda flu nedenle ayat naz› teflri edilmifltir ki, buolay ilahi ayetlerden biridir. Onun rahmet için mi,yoksa azap için mi zahir oldu¤u bilinmemektedir. Bu-nun için Allah Resulü, Yunus /a.s/'›n kavminin karfl›-laflt›klar› bela hadisesinde Allah'a yakar›p da belan›nkendilerinden kald›r›lmas›n› sa¤lad›klar› gibi, ümmeti-nin bu hadiselerde yarat›c›lar›na ve rahmedicilerine s›-¤›nmalar›n› istemifltir ki, onlardan bu hadiselerin flerri-ni bertaraf etsin; istenmezliklerini engellesin." 74

318

72 - Furu'ul Kafi, c. 3, s. 463, El-Vesail, c. 5, s. 143.73 - El-Vesail, c. 5, s. 144.74 - El-Vesail, c. 5, s. 143.

Ayât Namaz›n› Farz K›lan Sebepler

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, dört sebepten dolay› ayâtnamaz› farz olur:

1- Günefl tutulmas›.2- Ay tutulmas›.3- Zelzele olmas› "deprem". Bu üç hadise, kimsenin korkmas›na yol açmasa da-

hi, ayet namaz› farz olur.4- Gök gürlemesi, flimflek çakmas›, kara ve k›z›l

rüzgârlar ve benzeri semavi afetler, halk›n ço¤ununkorkmas›na yol açarsa, ayât namaz› farz olur.

Bu gibi olaylardan sonra, ayât namaz›n›n farz olu-flu, insanlara; Allah Teala'n›n sonsuz gücünün, bütünmaddi güçlerin üzerinde oldu¤unu ve âlemde vakiolan; korkunç ve gayri korkunç bütün olaylar›n, O'nunbilgi ve gücü dâhilinde gerçekleflti¤ini hat›rlatmak, in-sanlar› bofl hurafelere yönelmekten al›koyarak, Yüceyaratan›na s›¤›nmalar›n› sa¤lamak içindir.

Ayât Namaz›yla ‹lgili Birkaç Hüküm

Ayât namaz›n› farz k›lan bir kaç sebep birden ta-hakkuk bulursa, her biri için bir ayât namaz› k›l›nmal›-d›r. Örne¤in, günefl tutuldu¤u zaman, deprem de olur-sa iki ayât namaz› k›l›nmal›d›r.

Ay veya günefl tutulmas› nedeniyle farz olan ayâtnamaz›n›n vakti, ay ve güneflin tutulmaya bafllad›¤› an-dan itibaren bafllar ve günefl ve ay›n tamamen aç›lma-s›na kadar devam eder. Dolay›s›yla, onlar›n aç›lmas›-na kadar ayât namaz› k›l›nmazsa, art›k kazaya kal›r vesonradan kaza niyetiyle k›l›nmal›d›r.

Ama zelzele, y›ld›r›m, flimflek ve benzeri nedenle

319

farz olan ayât namaz›, bu gibi hadiselerden hemensonra k›l›nmas› gerekmekle birlikte, ömrün sonunakadar her ne zaman k›l›n›rsa ede niyetiyle k›l›nmal›d›r.

Günlük namazlar›n vaktinde, insan›n üzerine ayâtnamaz› da farz olursa, her ikisine de vakit varsa, han-gisini isterse önce k›labilir. E¤er birisinin vakti darsa,önce vakti dar olan› k›lmal›d›r. E¤er her ikisi için devakit darsa, günlük namaz›n› önce k›lmal›d›r.

Ayât Namaz›n›n Usulü

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, Ayât namaz›, iki rekâtt›r veher rekât›nda befl rükû, iki secde vard›r.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Ay, günefl tutulmas›, fliddetli ses ve zelzele za-man› k›l›nan ayat namaz›, on rükû, dört secdeden olu-flur. Allah Resulü onu, günefl tutuldu¤unda insanlar›nkendisine iktida etti¤i bir halde k›ld›lar ve namaz› sonaerdirdiklerinde, art›k günefl zahir olmufltu." 75

Yine, O Hazret flöyle buyurmufllard›r: "Bu belirtile-rin tamam›nda k›l›nan namaz ayn›d›r. Hepsinden da-ha uzunu ve a¤›r› ise, günefl tutuldu¤unda k›l›n›r. Niyetedip tekbir al›rs›n; sonra Fatiha ve bir sure okur, rükûagidersin; sonra bafl›n› rükûdan kald›r›r ve tekrar Fatihave bir sure okur, ikinci kez rükûa gidersin; sonra yinebafl›n› rükûdan kald›r›r ve Fatiha ve bir sure okur,üçüncü kez rükûa gidersin; sonra yine bafl›n› rükûdankald›r›r ve Fatiha ve bir sure okuduktan sonra dördün-cü kez rükû edersin; sonra yine bafl›n› rükûdan kald›-r›r ve Fatiha ve bir sure okuduktan sonra beflinci kez

320

75 - El-Vesail, c. 5, s. 149.

rükûa gidersin. Rükû zikrini bitirdikten sonra bafl›n›kald›r›p; "Semiallahu limen hamideh" deyip secdeyegidersin; iki secde ettikten sonra tekrar aya¤a kalk›pikinci rekât› da birinci rekât gibi k›lars›n.

Bu hadisi nakleden kifli diyor; bu arada ben ‹mam'a:"Bir sureyi bölerek, bu befl rükûdan önce okumakmümkün müdür?" dedim. ‹mam /a.s/ : "Evet, olabilirve bu durumda her rekât›n evvelinde okunan bir Fatihayeterlidir. Ama e¤er befl sure okunmak istenirse, hersureyle beraber Fatiha'y› da okumak icap eder. Kunutise, ikinci rekât›n k›raati bittikten sonra rükûdan öncetutulur. Ayr›ca, dördüncü, alt›nc›, sekizinci ve onuncurükûlardan önce de kunut tutulabilir." 76

Evet, Ehl-i Beyt f›kh›na göre, Ayât Namaz› iki flekil-de k›l›nabilir:

1- Niyetten sonra tekbir al›n›r; bir Fatiha ve herhan-gi bir sure tam olarak okunur; rükûa gidilir; rükûdando¤rulur; yine bir Fatiha ve bir sure tam olarak okunur;tekrar rükûa gidilir ve böylece befl rükû yap›l›r. Beflincirükûdan do¤rulduktan sonra, secdeye gidilir; secdeleryerine getirilerek aya¤a kalk›l›r; ikinci rekât da birincirekât gibi k›l›n›r ve nihayet ikinci rekât›n secdelerindensonra teflehhüt okunup selam verilerek namazdan ç›k›-l›r.

2- Niyet edilip tekbir al›n›r ve Fatiha okunduktansonra, bir surenin ayetleri befle bölünür. Yani onun birveya bir kaç ayeti okunduktan sonra rükûa gidilir; rükû-dan do¤rulur; sonra Fatiha okunmadan, o surenin ikin-ci k›sm› okunup rükûa gidilir ve bu flekilde devam edi-

321

76 - Furu'ul Kfi, c. 3, s. 464, El-Vesail, c. 5, s. 149.

lerek, beflinci rükûa, bu surenin en son bölümü okuna-rak gidilir. Beflinci rükûdan kalkt›ktan sonra secdeye gi-dilip secdeler yerine getirilir. ‹kinci rekât da aynen bi-rinci rekât gibi yerine getirilerek, teflehhüt ve selamokunarak namaz bitirilir.

Örne¤in; ‹hlâs Suresi'ni okumak kast›yla "Bismilla-hirrahman›rrahim" denir ve rükûa gidilir; rükû zikriokunduktan sonra kalk›l›r; "qulhuvallahu ehad" denip,ikinci kere rükûa gidilir; zikir okunarak rükûdan kalk›l›r;"Allah'us Samed" denir; üçüncü rükûa gidilir; yine ayn›flekilde rükûdan do¤rulur; "lem yelid ve lem yuled" de-nir; dördüncü rükûa gidilir; zikir okunduktan sonra tek-rar kalk›l›r "ve lem yekûn lehu kufuven ehad" denir; be-flinci rükûa gidilir ve rükû zikri okunduktan sonra rükû-dan do¤rularak secdeye gidilip iki secdeler yerine geti-rilir. ‹kinci rekât da ayn› flekilde yerine getirdikten son-ra, teflehhüt ve selam okunarak namaz sona erdirilir.

‹nsan, ayât namaz›n›n bir rekât›n› bir üsluba göre,ikinci rekât›n› da öteki üsluba göre de yerine getirebilir.

Günlük namaz›nda farz ve sünnet olan fleyler ayâtnamaz›nda da farz ve sünnettir. Ancak ayât namaz›ndaezan ve ikamet yerine sevap ümidiyle üç defa: "Esselat"demek sünnettir.

Yine, ayât namaz›nda beflinci ve onuncu rükûdansonra "Semiellahu limen hemideh" demek, her rükû-dan önce ve sonra tekbir almak, ikinci, dördüncü, alt›n-c›, sekizinci ve onuncu rükûlardan önce kunut okumaksünnettir. Son rükû olan onuncu rükûdan önce bir ku-nut okumakla da yetinilebilir.

Ayr›ca, ayât namaz›n›n rükûlar›ndan her biri rükün-dür; dolay›s›yla kasten veya yanl›fll›kla eksik veya fazlayap›lmalar› namaz› bat›l eder.

322

KURBAN VE FITIR BAYRAMI NAMAZI

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "F›t›r ve Kurban bayram› namaz›, ancak adilimam olursa farz olur." 77

Hz. ‹mam Sad›k /a.s/ da flöyle buyurmufltur: "Kur-ban ve Ramazan bayram› namazlar›na cemaatle birlik-te haz›r olmayan kimse, gusledip kendisine bulabildi¤igüzel bir koku sürerek, onu cemaatle k›ld›¤› gibi evin-de k›lar." 78

Bu ve benzeri onlarca hadis ›fl›¤›nda, Ehl-i Beyt f›k-h›na göre, Kurban ve F›t›r bayram› namaz›, Masum‹mam /a.s/'›n huzuru döneminde Cuma namaz›ndasöylenen flartlarla farzd›r ve cemaatle k›l›nmal›d›r. Ce-maate ulaflamayan›n ise münferit olarak k›lmas› sün-nettir.

‹mam /a.s/'›n gaybet zaman› olan flimdiki zamandaise, cemaatle veya münferit olarak k›l›nmas› müste-hapt›r.

Kurban ve Ramazan bayram› namaz›n›n vakti, bay-ram günü güneflin do¤mas›ndan ö¤leye kadard›r. Gü-neflin biraz yükselmesinden sonra k›l›nmas› daha evla-d›r.

Ancak F›t›r namaz›ndan önce fitre zekât›n›n veril-mesi, bu mümkün olmazsa da, ayr›larak bir kenarakonmas› ihtiyat gere¤idir.

323

77 - El-Vesail, c. 5, s. 96.78 - El-Vesail, c. 5, s. 98.

Kurban ve F›t›r Bayram› Namaz›n›n K›l›n›fl fiekli

Ehl-i Beyt f›kh›na göre, bayram namazlar›nda ezanve ikamet okunmaz. Onlar›n yerine namazdan önceüç defa: "Esselat" denir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Ne Kurban ne de F›t›r bayram› namazlar›nda ezan veikamet okunmaz; onlar›n yerine üç defa: "Esselat" di-ye seslenilir." 79

Yine, Ehl-i Bet f›kh›na göre, Kurban ve Ramazanbayram› namazlar›nda da, Cuma namaz›nda oldu¤ugibi, iki hutbe okunmas› icap eder. Ancak flu farkla ki,Cuma namaz›n›n hutbesi namazdan önce okunmas›icap ederken, bayram namaz›n›n hutbeleri namaz k›-l›nmas›ndan sonra okunmal›d›r; hutbelerin namazdanönce okunmas› ise bidattir.

Hz. ‹mam Cafer Sad›k /a.s/ flöyle buyurmufllard›r:"Bayram namazlar› iki rekâtt›r ve hutbeleri namazdansonra okunmal›d›r. Onlar› namazdan önce ilk olarakOsman okumufltur. ‹mam hutbeleri okudu¤u s›rada ikihutbe aras›nda biraz da oturuversin." 80

Evet, Kurban ve F›t›r bayram› namazlar› iki rekâtt›rve flöyle k›l›n›r:

K›l›nmak istenen bayram namaz›na niyet edilip ‹fti-tah Tekbiri al›n›r. Ard›ndan birinci rekâtta Fatiha vebir sure okunduktan sonra befl tekbir al›n›r; her tekbir-den sonra bir kunut tutulur. Beflinci kunuttan sonra birtekbir daha al›n›p rükûa gidilir ve iki secdeler yerinegetirildikten sonra aya¤a kalk›l›r.

324

79 - El-Vesail, c. 5, s. 101.80 - El-Vesail, c. 5, s. 110.

‹kinci rekâtta da, Fatiha ve bir sure okunduktansonra, bu defa dört tekbir al›n›r; her tekbirden sonrabir kunut tutulur. Dördüncü kunut okunduktan sonratekrar tekbir al›narak rükûa gidilip secdeler yerine ge-tirilir; teflehhüt ve selam okunarak namaz sona erdiri-lir.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ bayram namaz-lar›n›n k›l›n›fl fleklini özetle flöyle aç›klam›fllard›r: "‹fti-tah Tekbiri al›narak namaza bafllan›l›r. Sonra Fatihave bir sure okunduktan sonra, aralar›nda kunut tutulanbefl tekbir al›n›r. Sonra bir tekbir daha al›narak rükûagidilir. Secdeler yerine getirildikten sonra tekrar kalk›-l›r. Fatiha ve bir sure okunduktan sonra bu defa arala-r›nda kunut tutulan dört tekbir al›n›r. Daha sonra be-flinci tekbir al›narak rükûa gidilir ve böylece namaz so-na erdirilir. Birinci rekât›n Fatihas›ndan sonra Â'la Su-resi, ikinci rekât›n Fatihas›ndan sonra da fiems Suresiokunur." 81

Bayram namazlar›nda farz secdeleri olan sürelerhariç, Kur'an'›n her suresi okunabilir. Fakat birinci re-kât›nda "fiems Suresi"ni /91. Sure/, ikinci rekât›ndada, "Gafliye Suresi"ni /88. Sure/ okumak veya birincirekât›nda "Â'lâ Suresi"ni /87. Sure/, ve ikinci rekât›n-da "fiems Suresi"ni okumak müstehapt›r.

Bayram namaz›n› sesli okunmas›, kunutlardan ön-ce al›nan her tekbirde ellerin kulak hizas›na kadar kal-d›r›lmas› müstehapt›r.

Bayram namaz›n›n kunut ve tekbirlerinde flüpheedilirse, henüz mahalli geçmemiflse az tarafa karar ve-

325

81 - Furu'ul Kafi C. 3, S. 460, El-Vesail, c. 5, s. 107.

rilmelidir. Sonradan onun okunmufl oldu¤u anlafl›lsabile sak›ncas› yoktur.

Bayram namaz› kunutlar›nda herhangi bir dua vezikrin okunmas› yeterlidir. Ancak flu duay› okumak da-ha iyidir:

"Allahumme; Ehle'l-Kibriyai ve'l-Azeme ve Ehle'l-Cudi ve'l-Ceberut ve Ehle'l -Afvi ver-Rahme ve Ehlet-Tekva ve'l-Ma¤fire. Es'eluke bihakk› haze'l-yavm ellezicealtehu li'l-Müslümine iyden. Ve li-Muhammed'in/Sallallahu aleyhi ve Âli'hi/ zuhren ve flerefen ve ke-rameten ve meziden. En tuselliye êla Muhammed'inve Âl'i Muhammed. Ve en tuthileni fi kulli hayrin ed-halte fihi Muhammed'en ve Âl'e Muhammed. Ve entuhriceni min kulli suin ehrecte minhu Muhammed'enve Âl'e Muhammed. /Selavatuke êleyhi ve êleyhim./Allahumme; inni eseluke heyre ma sealeke bihi ibadu-ke's-salihun. Ve euzu bike mimma isteaze minhu iba-duke'l-muhlesun."

Anlam›:"Allah'›m, ey Kibriya ve Azamet Ehli, ey Bahflifl ve

Ceberut Ehli, ey Af ve Rahmet Ehli, ey Takva ve Ma¤-firet Ehli, Senden, bu günün hakk› için ki; onu, Müs-lümanlar için bayram, Muhammed için de /Allah'›nrahmeti ona ve Ehlibeyti'ne olsun/ zahire, fleref, kera-met ve üstünlük vesilesi k›lm›fls›n; istiyorum ki, Mu-hammed ve Ehlibeyti'ne rahmetini gönderesin ve benide Muhammed ve Ehlibeyti'ni dâhil etti¤in her hayradâhil k›las›n ve Muhammed ve Ehlibeyti'ni hariç etti¤inher türlü kötülükten de beni hariç edesin. /Senin rah-metlerin O'na ve Ehlibeyt'ine olsun/ Allah'›m, benSenden, salih kullar›n›n istedi¤i hay›rlar› ister ve muh-

326

lis kullar›n›n sak›nd›¤› fleylerden de sana s›¤›n›r›m." Bu arada Ehl-i Beyt f›kh›nda, Ramazan bayram› ge-

cesi akflam ve yats› namazlar›yla, bayram günü sabahnamaz› ve bayram namaz›n›n ard›ndan flu tekbirlerisöylemek müstehapt›r:

"Allahu Ekber, Allahu Ekber. La ilahe illallahu val-lahu Ekber. Allahu Ekber ve lillahil hamd. Allahu Ek-beru ela ma hedana."

Kurban bayram›nda ise, bayram gününün ö¤le na-maz›ndan bafllay›p, on ikinci günün /Zilhicce ay›n›n12. günü/ sabah namaz›nda biten on namaz›n ard›n-dan flu tekbirlerin okunmas› müstehapt›r:

"Allahu Ekber, Allahu Ekber. La ilahe illallahu val-lahu Ekber. Allahu Ekber ve lillahil hamd. Allahu Ek-beru ela ma hedana. Allahu Ekber ala ma razeqenamin behimet'il-en'am. Velhemdu lillahi ela ma ebla-na."

Kurban bayram› günü Mina’da olanlar›n ise, bay-ram günü ö¤le namaz›ndan bafllay›p, Zilhicce’nin onüçüncü günü sabah namaz›nda biten on befl namaz›nard›ndan yukar›daki tekbirleri okumalar› müstehapt›r.

327

CENAZE NAMAZI

Ehl-i Beyt f›kh›nda, her Müslüman ölüsüne gusülverilip, kefenlendikten sonra cenaze namaz› k›l›nmas›farzd›r. Cenaze namaz› münferit olarak k›l›nabilece¤igibi, cemaatle de k›l›nabilir.

Cenaze Namaz›n›n K›l›n›fl fiekli

Ehl-i Beyt f›kh›nda; cenaze namaz›, örfi olarak na-maz tabiriyle an›lmas›na ra¤men, asl›nda gerçek birnamaz olarak görülmez ve s›rf bir dua olarak telakkiedilir. Dolay›s›yla di¤er namazlarda flart olan taharetcenaze namaz›nda flart olmad›¤› gibi, ne onda FatihaSuresi okunur; ne rükûsu vard›r; ne secdesi, ne de so-nunda selam verilir.

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r: "Cenaze namaz› her vakit k›l›nabilir; asl›nda onamaz de¤ildir; onun ne rükûu vard›r ne de secdesi."82

Hz. ‹mam R›za /a.s/ flöyle buyurmufllard›r: "Cena-ze namaz›nda selam yoktur. Çünkü selam rükû ve sec-desi olan namazlarda vard›r. Cenaze namaz›n›n ise nerükûu vard›r, ne de secdesi."

"Cenaze namaz›n›n rükû ve secdesinin olmamas›da asl›nda bununla geçmiflini b›rak›p gönderdi¤i ame-le muhtaç kalan kula flefaat etmekten ibaret oluflun-dand›r."

"Cenaze namaz›n›n abdestsiz k›l›nmas›n›n caiz olu-flu da onda rükû ve secde olmamas› ve s›rf duadan iba-

328

82 - Furu'ul Kâfi, c. 3, s. 180, Et Tehzib c. 3, s. 202, El- Vesail; c. 2, s. 784.

ret oluflundan dolay›d›r; çünkü Allah'a her halükardadua etmek caiz olup ve abdestli olma flart› aranma-maktad›r ."83

Yunus bin Yakup diyor ki: Hz. ‹mam Cafer Sad›k/a.s/'a: "Abdestsiz cenaze namaz› k›labilir miyim?" di-ye sordum. ‹mam: "Evet k›labilirsin, çünkü o sadeceAllah'› ululamak, tenzih etmek, hamdetmek ve birli¤i-ne tan›kl›k etmekten ibarettir; nitekim kendi evinde deabdestsiz olarak tekbir getirir ve Allah'› tenzih ediyor-sundur" buyurdular."84

Hz. ‹mam Muhammed Bak›r /a.s/ flöyle buyurmufl-lard›r:

"Cenaze namaz›nda ne k›raat /Fatiha okumak/vard›r, ne de özel bir dua; istedi¤in duay› okuyabilirsin;dua edilmeye en lay›k ölü, iman üzere olan kimseiken, Allah Resulüne salâvat getirilmekle bafllanmas›da en uygun olan›d›r."85

Bu arada e¤er ölü, Ehl-i Beyt mektebine mensupbiri ise, cenaze namaz›n› k›lan veya k›ld›ran kimseninde mutlaka Ehl-i Beyt mektebini kabullenen biri olma-s› flartt›r.

fiu anlamda ki, Ehl-i Beyt mektebine inanmayan birkimsenin bu ölüye k›ld›¤› cenaze namaz›, bu farz› Ehl-i Beyt mektebine inananlar›n boynundan kald›rmaz.

Bir ayr› nükte de flu ki; Ehl-i Beyt f›kh›nda, Ehl-iBeyt mektebine inananlar için cenaze namaz› befl tek-

329

83 - El- Vesail; c. 2, s. 784,785, Bihar'ül Envar, c. 81, s. 377, 382.84 - El- Kâfi C. 3, s. 178, Et Tehzib c. 3, s. 203, El- Vesail; c. 2, s. 783, Menla Yahzur, c.

1, s. 107.85 - El- Kâfi C. 3, s. 185, El- ‹stibsar, c. 1, s. 477, El- Vesail; c. 2, s. 783, Et Tehzib c. 3,

s. 189.

birle k›l›nmaktad›r. Dört tekbirle Ehl-i Beyt'in velayeti-ni kabul etmeyenlerin namaz› k›l›n›r. Zira ki, Allah Re-sulü böyle yapm›flt›r. Hz. Ali'nin velayet ve imametinikabul edenler için dördüncü tekbirden sonra dua ve is-ti¤farda bulunarak beflinci tekbiri de alm›fl ve namaz›bitirmifltir. Ali'ye karfl› gelenlerin ise namaz›n› dördün-cü tekbirde bitirerek, ona dua ve isti¤farda bulunma-m›flt›r.

Velhas›l önce ölü, k›bleye yönelik olarak, namaz k›-lan›n önünde bafl› namaz k›lan›n sa¤ omzuna gelecekflekilde s›rt üstü yere yat›r›l›r. Sonra, cenaze namaz›n›k›lacak kimse, cenazenin sinesi hizas›nda durarak, Al-lah r›zas› için önünde bulunan cenazenin namaz›n› k›l-maya niyet edip tekbir alarak bafllar.

Ehl-i Beyt f›kh›nda cenaze namaz›nda okunmas›farz olan özel bir dua söz konusu de¤ildir. Dolay›s›ylainsan cenaze namaz›nda al›nmas› gereken befl tekbir-den her birini ald›ktan sonra; s›ras›yla; Kelime'i fieha-det, Allah Resulü, Ehl-i Beyt'i ve di¤er peygamberleresalâvat ve mümin erkek ve kad›nlarla /namaz› k›l›nankimse Ehl-i Beyt’in velayetine inan›yorsa/ ölen kimse-ye ma¤firet dilemeyi içeren istedi¤i her duay› okuyabi-lir. Ancak Allah Resulü ve Ehl-i Beyt ‹mamlar›'ndangelen dua metinlerinin tercih edilmesi daha evlad›r.

Buna göre k›sa flekliyle cenaze namaz› k›lan kimses›ras›yla; birinci tekbirden sonra Allah'›n birli¤ine veHz. Muhammed'in /s.a.a/ risaletine flahadet getirir;ikinci tekbirden sonra peygamberlere salâvat gönde-rir; üçüncü tekbirden sonra müminlere dua eder; dör-düncü tekbirden sonra cenazeye dua edip ma¤firet di-ler ve beflinci tekbirden sonra da namazdan ç›kar.

330

Bu arada cenaze meseleleriyle ilgili daha genifl bilgiiçin; "Ehl-i Beyt F›kh›nda Cenaze Hükümleri" isimli ki-tab›m›za müracaat edilebilir.

K›sa fiekliyle Cenaze Namaz› Usulü

Birinci Tekbirden sonra: "Eflhedu En La ‹lahe ‹llallah ve Eflhedu Enne Mu-

hammeden Resulullah" denir. 86

Sonra ikinci tekbir al›n›r ve: "Allahumme Salli êla Muhammed'in ve Al’i Mu-

hammed" denir. 87

Sonra üçüncü tekbiri getirilerek:"Allahumma¤'fir lil Muminine ve'l muminat" denir.

88

Sonra dördüncü tekbir getirilerek ölen kifli erkekise:

"Allahumme¤'fir li Hazel Meyyit" denir. 89

E¤er ölen kifli kad›n ise: "Allahumme¤'fir li Hazihil Meyyite" denir. 90

Sonra beflinci tekbir getirilir. Beflinci tekbirle bera-ber namaz biter.

331

86 - Anlam›: “fiahadet ederim ki Allah'tan baflka ilah yoktur. Ve flahadet ederim ki Muham-med Allah'›n Resulüdür.”

87 - Anlam›: Allah'›m Muhammed ve O'nun soyuna salat et.88 - Anlam›: Allah'›m, mümin erkek ve kad›nlar› affet.89 - Anlam›: Allah'›m, bu /erkek/ ölüyü affet.90 - Anlam›: Allah'›m, bu /kad›n/ ölüyü affet.

332

333

USUL VE FÜRU'U D‹N ....................................................................3

Usul'ü Din ........................................................................................41- Tevhid ....................................................................................42- Adalet ....................................................................................63- Nübüvvet ................................................................................74- ‹mamet ..................................................................................95- Mead ....................................................................................11

Füru'u Din ......................................................................................121- Namaz ..................................................................................142- Oruç ....................................................................................143- Zekât ....................................................................................164- Humus /Hakkullah/ ............................................................185- Hac ......................................................................................196- Cihad ..................................................................................217-8- ‹yili¤i Emretmek; Kötülükten Sak›nd›rmak ......................229-10- Tevella; Teberra..............................................................23

NAMAZ VE ÖNEMI ........................................................................27Din Önderleri ve Namaz ..............................................................36Namaz›n Ferdi Etkileri ................................................................39Namaz›n Toplumsal Etkileri ..........................................................42Namaz›n Sa¤l›kla ‹lgili Sonuçlar› ................................................42Namaz›n ‹radeli ve Çal›flkan ‹nsan Yetifltirmedeki Rolü ......................................................................44Namazda Tefekkür..........................................................................45

KUR'AN'DA NAMAZ ......................................................................47Sonuç: ..........................................................................................56

FARZ NAMAZLAR..........................................................................59

MÜSTEHAP NAMAZLAR ..............................................................61

NAMAZA HAZIRLIK......................................................................67

ABDEST ............................................................................................69Abdest Nas›l Al›n›r? ......................................................................72Abdest Al›n›rken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ........................................................................88

‹çindekiler

Abdestin Sünnet Ve Mekruhlar› ..................................................90Abdesti Bozan fieyler ..................................................................92Abdestin fiart Oldu¤u Durumlar ................................................92Abdestli Olman›n Özellikle Sünnet Oldu¤u Durumlar ........................................................................93

CEBIRE ABDESTI ..........................................................................96

GUSÜL /BOY ABDEST‹/ ................................................................99Vacip Gusüller ..............................................................................99Sünnet Gusüller ..........................................................................104Guslün Al›n›fl fiekli ......................................................................106Tertibi Gusül ..............................................................................107‹rtimasi Gusül ..............................................................................111Gusül Al›n›rken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ..................112Cenabet Guslünün Sünnetleri ......................................................113Gusül Alman›n fiart Oldu¤u Durumlar........................................114Cünüp Olana Haram Olan fieyler ..............................................115Cünüp Olana Mekruh Olan fieyler ..............................................116Hay›zl› Ve Nüfesa Kad›na Mekruh Olan fieyler ..........................117

TEYEMÜM......................................................................................119Teyemmüm Nas›l Al›n›r?..............................................................120Üzerine Teyemmüm Yap›lmas› Caiz Olan fieyler ........................126Teyemmümde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ......................126Teyemmümü Bozan fieyler ..........................................................127Teyemmümle ‹lgili Birkaç Hüküm ..............................................127

NAMAZDA ÖRTÜNME ................................................................129Namaz K›lan›n Elbisesinde Aranan fiartlar ................................129Namaz K›lan›n Elbisesinde Müstehap Olan fieyler ....................133Namaz K›lan›n Elbisesinde Mekruh Olan fieyler ........................133

NAMAZ KILINAN YER................................................................135Namaz K›l›nmas› Müstehap Olan Yerler ....................................136Namaz K›l›nmas› Mekruh Olan Yerler ........................................137

NAMAZ VAK‹TLER‹ ....................................................................139Ö¤le Namaz›n›n Vakti ................................................................140‹kindi Namaz›n›n Vakti ..............................................................140Akflam Namaz›n›n Vakti ..............................................................143Yats› Namaz›n›n Vakti ................................................................143Sabah Namaz›n›n Vakti ..............................................................145Günlük Namazlar›n›n Fazilet Vakitleri........................................146Namaz Vaktiyle ‹lgili Baz› Hükümleri ........................................148

334

KIBLE ..............................................................................................151K›bleyle ‹lgili Baz› Hükümler ......................................................154Namazdan Önceki Vaciplerin Özeti ............................................155

EZAN VE ‹KAME ..........................................................................157Ezan›n Okunufl fiekli ....................................................................160‹kamenin Okunufl fiekli ................................................................162Ezan Ve ‹kametle ‹lgili Baz› Hükümler........................................163

NAMAZIN FARZLARI..................................................................165Namaz›n Rükün Olan Farzlar› ....................................................169Namaz›n Rükün Olmayan Farzlar›..............................................170Niyet ............................................................................................170K›yam ..........................................................................................172K›yamla ‹lgili Baz› Hükümler......................................................175‹ftitah Tekbiri ..............................................................................177K›raat ..........................................................................................180K›raatin Baz› Sünnet Ve Mekruhlar› ..........................................189Tesbihat-› Erbaa Zikri..................................................................190Rükû ............................................................................................190Rükûun Sünnetleri........................................................................197Secde ..........................................................................................198Üzerine Secde Yap›lmas› Caiz Olan fieyler ................................206Secdenin Baz› Sünnetleri ............................................................209Zikir..............................................................................................210Teflehhüt ......................................................................................210Teflehhüdün Okunuflu ..................................................................213Teflehhüdün Sünnetleri ................................................................215Selam............................................................................................215Selam›n Okunuflu: ........................................................................217Tertip ............................................................................................218Müvalat /Aral›ks›z yapmak / ........................................................219Namaz›n Sünnetleri......................................................................219Kunut............................................................................................221

GÜNLÜK FARZ NAMAZLAR ....................................................225

SABAH NAMAZININ KILINIfiI ..................................................229Fatiha Suresi'nin Arapças›: ........................................................231Kadir Suresi'nin Arapças›............................................................231‹hlâs Suresi'nin Arapças›:............................................................239Teflehhüdün Arapças›:..................................................................242Selam›n Arapças›: ........................................................................244

Ö⁄LE, ‹K‹ND‹ VE YATSI NAMAZLARININ KILINIfiI ..............245AKfiAM NAMAZININ KILINIfiI ........................................................246

335

NAMAZI BOZAN fiEYLER ..........................................................247NAMAZDA MEKRUH OLAN fiEYLER ........................................251

Farz Namaz› Bozman›n Caiz Oldu¤u Haller ..............................253NAMAZDA fiÜPHE ........................................................................255

Birinci Aç›dan Yap›lan Taksimin Hükümleri ..............................2551- Namaz›n Asl›nda fiüphe Etmek ........................................2552- Namaz›n Amellerinde fiüphe Etmek. ................................2563- Namaz›n Rekâtlar›nda fiüphe Etmek.................................257

Namaz› Bozan fiüpheler ..............................................................259‹tina Edilmemesi Gereken fiüpheler ............................................262Sahih fiüpheler ............................................................................264

‹HT‹YAT NAMAZI ........................................................................271NAMAZDA UNUTULAN F‹‹LLER‹N KAZASI ......................274

SEH‹V SECDES‹ ..........................................................................278Sehiv Secdesinin Yap›l›fl fiekli ......................................................279

KAZA NAMAZI ..............................................................................280SEFER‹ NAMAZ ............................................................................287

CEMAAT NAMAZI........................................................................299Cemaat Hükümleri ......................................................................302Cemaat ‹mam›nda Gereken fiartlar ............................................304Cemaat Namaz›yla ‹lgili Baz› Hükümler........................................307Cemaat Namaz›nda Müstehap Olan fieyler....................................309Cemaat Namaz›nda Mekruh Olan fieyler ......................................310

NAMAZ SONRASI OKUNAN BAZI DUA VE Z‹K‹RLER ....311

CUMA NAMAZI ............................................................................313Cuma Namaz›n›n S›hhat fiartlar› ................................................314Cuma Namaz›n›n K›l›n›fl fiekli ....................................................315

AYÂT NAMAZI ..............................................................................318Ayât Namaz›n› Farz K›lan Sebepler ............................................319Ayât Namaz›yla ‹lgili Birkaç Hüküm ..........................................319Ayât Namaz›n›n Usulü ................................................................320

KURBAN VE FITIR BAYRAMI NAMAZI ................................323Kurban ve F›t›r Bayram› Namaz›n›n K›l›n›fl fiekli ......................324

CENAZE NAMAZI ........................................................................328Cenaze Namaz›n›n K›l›n›fl fiekli ..................................................328K›sa fiekliyle Cenaze Namaz› Usulü............................................331

336