Upload
-
View
218
Download
1
Embed Size (px)
DESCRIPTION
ผ้าน่าน
Citation preview
ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใตThe Lanna of Nan Textile
เอกอนนต โพธสยะ
ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต
เอกอนนต โพธสยะ
4 ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต
นานคอจงหวดเลกๆ จงหวดหนงในจ�านวน 8 จงหวด ภาคเหนอ ตอนบนของ
ประเทศไทยซงเปนทรจกกนดนามของดนแดน “ลานนา” ดนแดนทงดงามดวยศลป-
วฒนธรรมอนสงสมมาแตอดตอนยาวนาน มอาณาเขตทศเหนอและทศตะวนออก
ตดตอกบประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว ทศตะวนตกตดตอกบ
จงหวดพะเยา ทศใตตดตอกบจงหวดแพร และ อตรดตถ สภาพภมประเทศสวนใหญ
เปนภเขา มดอยภคาเปนภเขาสงสด ทราบมเพยง 1 ใน 3 สวนของพนททงหมด
จะเปนทแถบราบลมแมน�านาน น�าปว และน�าแหง น�าสา น�าสมน น�าล และหวยน�า
ล�าธารใหญนอยอกหลายสายตลอดจนทราบระหวางหบเขาอกดวยปจจบนจงหวด
นานแบงเขตการปกครองออกเปน 15 อ�าเภอ
ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต 5
ไดแก อ.เมองนาน อ.เฉลมพระเกยรต อ.เชยงกลาง อ.ทาวงผา อ.ทงชาง
อ.นานอย อ.นาหมน อ.บอเกลอ อ.บานหลวง อ.ปว อ.แมจรม อ.เวยงสา อ.สนตสข
อ.สองแคว และ อ.ภเพยง อาณาเขตเมองนานในอดตนนกวางขวางกวาปจจบน แต
เดม อ.เชยงค�า อ.เชยงมวน และ อ.เชยงของ (ซงปจจบนเปนเขตการปกครองของ
จงหวดพะเยาและเชยงราย) เคยเปนเขตจงหวดนานมากอน นอกจากนบรเวณหว
เมองฝงขวาของแมน�าโขง ซงปจจบนคอเขตในประเทศสาธารณรฐประชาธปไตย
ประชาชนลาว ไดแกเมองเงน (หรอเมองกสาวด) เมองเชยงลม เมองเชยงฮอน และ
เมองคอบ เมองเหลานกเคยเปนหวเมองทขนกบเมองนานแตตองสญเสยใหแก
ฝรงเศสไปในป พ.ศ. 2466 (ร.ศ. 122) สงทนาสนใจคอ บรเวณดงกลาวเหลานลวน
แตเปนทอยอาศยของชมชนชาวไทลอ
6 ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต
ภาพบน วดหวขวงในสมย เจามหาพรมสรธาดา
ภาพลาง เหลานกเรยนโรงเรยนรงษเกษม ภาพจาก หอจดหมายเหต ม.พายพ
ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต 7
แมวาในปจจบนชาวเมองนาน จะเรยกตนเองวา “คนเมอง” และ “อค�าเมอง”
เฉกเชนเดยวกนกบชาวไทยวนลานนาอนๆ แตสงทเปนเอกลกษณของวฒนธรรม
เมองนานกคอการผสมผสานกนระหวางวฒนธรรมของชาวไทยวนและชาวไทลอ
จนแทบจะแยกกนไมออกกลมชาวไทลอทอาศยอยในเมองนานในปจจบนจะอาศย
อยมากในแถบ อ.ทาวงผา อ.ปว อ.เชยงกลาง อ.ทงชาง ชาวไทลอ เหลานไดอพยพ
จากสบสองปนนาเขามาอยในเมองนาน เมอประมาณ 200 ปทผานมา ดงตวอยาง
หลกฐานทกลาวถงในพงศาวดารเมองนานวามการกวาดตอนผคนชาวไทลอเขามา
ในสมย พ.ศ. 2355 สมยพญาสมนเทวราชครองเมองนาน และใน พ.ศ. 2399 สมย
เจาอนนตววรฤทธเดช เปนตน
ความเปนไทลอเมองนาน มไดจ�ากดอยแตแวดวง 4 อ�าเภอดงกลาวเทานน นา
เชอวาความสมพนธระหวางชาตพนธและวฒนธรรมของชาวไทยวนและไทลอใน
เมองนานไดด�าเนนมายาวนานกวา 200 ปแลว และไดหลอหลอมจนเปนลกษณะ
เฉพาะทปรากฏเปนรปแบบของศลปวฒนธรรมเมองนาน
ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต 9
วฒนธรรมการทอผาและการใชสอยผาทปรากฏในเมองนานมาแต
อดตบงบอกถงการผสมผสานทางวฒนธรรมระหวางไทลอและไทยวนซง
ท�าใหผาทอเมองนานมเอกลกษณทนาสนใจศกษาไมนอยแมวาการทอผา
และการใชสอยผาโดยเฉพาะดานการแตงกายจะแปรเปลยนไดดวยผลกระ-
ทบทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง และวฒนธรรมอนๆ แตผาทอทเปนรองรอย
จากอดตกเปนสงทบงบอกถงวถชวตของผคนในสงคมและความแปรเปลยน
ทางดานวฒนธรรมของกลมชนชนนนๆได นอกจากนผาทอพนเมองกเปนผล
งานหตถกรรมทมคณคาในเชงศลปะ มความงดงามประณต ดวยวธการทอ
ทละเอยดซบซอน และเปนภมปญญาพนบานจากอดตทควรไดรบการศกษา
อนรกษ และฟนฟตอไป ชาวไทยวนและชาวไทลอไมนยมเลยงไหม ผาทอ
เมองนานจงลวนแตเปนผาฝายแตกไดมการน�าไหมมาทอปนฝายโดยเรยกกน
วา “ไหมลาว” ซงมแหลงผลตในอดตอยในหมบานชาวไทลาว เชนท ต�าบลน�า
ปว อ.เวยงสา กลมชาวไทลาวเหลานยงไมมผใดไดท�าการศกษาอยางจรงจง
สนนษฐานวาอาจเปนชาวลาวอพยพมาจากหลวงพระบาง และนเปนตวอยาง
หนงทแสดงใหเหนถงวฒนธรรมลาวทปรากฏในเมองนานดวย
ฝ�ยแกว ไหมคำ�
ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต 11
ผาซนเมองนานมโครงสรางของผาซนโดยทวไป จะประกอบดวย 3 สวน
คอ สวนเอว สวนกลางตวซน และสวนตน ซงวธการเยบเปนถงจะม 2 วธ คอ เยบ
ตะเขบขางเดยว กบเยบตะเขบ 2 ขางชาวไทยวนในจงหวดอนๆ ในลานนาทวไป
จะเยบดวยวธแรก ดงนนลายขวางตรงสวนสวนกลางของตวซนจงเกดจากดาย
เสนยน แตชาวไทลอจะใชวธเยบแบบท 2 ซงปรากฏวาผาซนในเมองนานลวนแต
เยบดวยวธท 2 นไมวาจะเปนซนแบบใด อนแสดงใหเหนวาเปนอทธพลแบบไทลอ
ทงสน ผาซนนานในอดตนยมทอดวยวธการ เกบมก สลบสพนเปนชวงๆโดยมกใช
ดนเงนดนทอง (เรยกกนวา ไหมเงนไหมค�า) เปนเสนพง ลกษณะโครงสรางของซน
ททอดวยลวดลายเกบมกนม 2 แบบคอ
12 ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต
1.ซนปอง
ชอซนพนบานของเมองนานแบบหนง เปนผาซนเยบ 2 ตะเขบทอดวย
เทคนคขดเปนลายขวางสลบรวสพน มชวงขนาดของลายทเทากนโดยตลอด
ค�าวา “ปอง” อาจมากจากการจดโครงสรางลายขวางเปนปลองๆ บางทกเรยกวา
“ซนตาเหลม” ซงหมายถงการจดลายขวางทมลกษณะเปน “ตาๆ” เขาเปนกลมลาย
สลบสดวยชวงระยะหางเทาๆ กนทงผน ลายขวางนอาจใชหลายเทคนค
ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต 13
ผสมกน เชน มทงทอดวยเทคนคขด จก ลวง ปนไก มดกาน โดยมลายขดเปน
หลก วสดดายเสนยนเปนฝาย เสนพงเปนฝาย ไหม ดนเงน ดนทอง สลบกน โดย
นยมดนเปนลกษณะเดน สทนยมเปนพนคอ สน�าเงน หรอ สมวง ซนปองนถาใชวสด
ดนเงนดนทองเปนเสนพงพเศษมากกจะท�าใหมความแวววาว ในภาษาลานนา มก
เรยกดนทองวา “ไหมค�า” ลกษณะซนปองททอตกแตงดวยดนเงนดนทองมากนจง
นยมเรยกกนวา “ซนไหมค�า”
14 ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต
2.ซนม�น
ค�าวามานในภาษาลานนาทวไปหมายถง พมา แตชอเรยกซนชนดนไม
เกยวกบพมาแตอยางใดเปนชอเรยกทมการจดชวงของลายมกสลบสพนเปน
โครงสรางทแนนอน 4 ระดบดวยกน กลาวคอ ระดบท 1 เปนลายมกแถวบนสดกบ
ชวงสพน ซงมชวงขนาดใหญกวาชวงอนๆ ระดบท 2 และระดบท 3 เปนลายมกสลบ
สพนเปนชวงเลกลงมาขนาดเทาๆ กน ชวงสพนทง 3 ระดบนนยมสลบสเชน สคราม
สแดง และสเขยว เปนตน ชวงสดทายคอ ระดบท 4 เปนกลมของชวงลายมกหลายๆ
แถวแลวจงถงตนซน ซงเปนสพน (นยมสครามและสแดงตอกนไป) เปน
ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต 15
กลมของชวงลายมกหลายๆ แถวแลวจงถงตนซน ซงเปนสพนนยมสคราม
และสแดงตอกนไปโครงสรางและชอเรยกซนทง 2 แบบนนาสนใจมาก เขาใจวา
ซนปอง จะเปนแบบของชาวไทยวน สวนซนมาน จะเปนแบบของชาวไทลอ ซนทง
สองแบบใชนงกนทวไปในเมองนานมาแตอดตลกษณะโครงสรางแบบซนปองคอ
มลายขวางเทาๆกนนน ยงมชอเรยกอกอยางหนงวา ซนตาเหลม ซงนาจะหมาย
ถงการจดโครงสรางลายขวางเทาๆ กนเปนแถวๆ ชาวบานบางแหงอธบายวา ซน
ปอง กบ ซนตาเหลม ตางกนตรงขนาดของลายมก แตสวนใหญจะบอกวาเหมอน
กน นอกจากนแลว ซนเมองนาน ยงมการเรยกชอตามลกษณะพเศษอก2แบบคอ
16 ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต
ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต 17
1.ซนคำ�เคบ
หมายถงซนททอดวยดนทอง (ไหมค�า) ตลอดทงตวซนโดยอาจมรวสพน
สลบ (แบบเดยวกบซนปอง) แตเปนชวงเลกๆ เมอดรวมๆ จะเปนสทองทงผน ตรง
ตนซนอาจทอเปนผาสพนธรรมดาตอจนสดผน หรออาจตอดวยตนจกกไดซงถาตอ
ดวยตนจก กจะเรยกอกชอหนงวาซนตนจก ลกษณะตนจกของเมองนานมลวดลาย
จกเปนลายสเหลยมขนมเปยกปนเหมอนตนจกของชาวไทยวนเชยงใหม นยมใช
ผาฝายสด�าเปนผาพนและจกดวยดนทองลวดลายจกจะอยชวงบนของตนซน สวน
ชวงลางของตนซนจะเปนผาพนสแดง ซนตนจกหรอ ค�าเคบ นจะใชนงเฉพาะโอกาส
พเศษเชนเวลาไปท�าบญทวดเปนตน
18 ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต
ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต 19
2.ซนเชยงแสน
เปนซนลายขวางเปนรวๆ ทอดวยเทคนคลายขดธรรมดาตลอดทงผนไมมการจก
หรอขด การจดโครงสรางของรวลายขวางเปนระยะทแนนอน นยมทอสแดงเปนพน สวน
รวลายขวางจะใชสตางๆ กนไป บางผนอาจมเสนพงเปนลายมดหมเปนจดเลกๆ สลบ
เรยกวา กานขอ และนยมใชฝาย 2 สปนเขาดวยกนเปนเสนพงในชวงแถวสดทาย (ชวง
บนของตนซน) เรยกวา ปนไกซนเชยงแสนนเปนซนพนเมองของชาวเมองนานทใชนงใน
เวลาปกตทวไป ชอเรยกของซนชนดน บงบอกถงก�าเนดวาเปนซนแบบเกาแกของชาว
ไทยวนมาแตอดต
20 ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต
ส�าหรบซนในเมองนานแมจะมโครงสรางเปน ซนปอง และ ซนมาน แบบเดยว
กบซนของชาวไทยวนทวไปแตกมลกษณะเดนอนแสดงใหเหนถงเอกลกษณของ
กลมชนและความสามารถในการทอเปนพเศษ กลาวคอ ลวดลายมกบนตวซนนน
โดยทวไปในเมองนานจะนยมทอลายพนฐานเลกๆ ลายกาบ ลายขอ เปนตน และ
ตรงเชงกจะนยมทอลายสายยอย (คลายกบลายตนจก) นอกจากนกจะมการทอ
ลายเกบมกสลบมดกาน (มดหม) ท�าใหมลกษณะเดนเฉพาะกลมตางจากซนไท-
ยวนทวไป
ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต 21
ผ�หม
คอผาทใชหมใหความอบอน ซงมทงผาทใชหมคลมในเวลาปกตและใชหมใน
เวลานอน เนองจากฟมพนเมองจะมขนาดหนาแคบคอ กวางประมาณ 60 ซม. ดง
นน ผาหมจงมลกษณะใชผา 2 ผนเยบเพลาะดานขางตอกน เพอใหมขนาดกวาง
ประมาณ 120 ซม. ความยาวประมาณ 200 ซม.พอเหมาะแกการหมคลม ผาหม
ทพบใชทวไปในเมองนานมาแตอดต คอ ผาหมตาแสง หรอ ผาหมตาโกง เปนผา
ฝายทอลายยกดอกโดยใชเขา 3 - 4 เขา สทนยมคอ สด�า แดง ขาว ซงสลบสทงเสน
พงและเสนยน ท�าใหเกดเปนลายตารางสเหลยม บางผนกมเฉพาะสแดงสลบสขาว
ด�าสลบขาวหรอเปนสขาวทงผนมรวสด�าเฉพาะเสนยนรมผาทงสองชาง ผาทใชหม
นอนมกจะทอใหมขนาดความยาวอกเทาตว คอราว 400 ซม. แลวพบทบเยบหว
ทายตดกน ท�าใหมความหนา 2 ชน ใหความอบอนมากขน
22 ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต
ตำ�หกง�นศลป ถนน�นใต
จดทำ�โดย น�ยเอกอนนต โพธสยะ
ระหสประจำ�ตว 530310150
ภ�ษ�ไทย © 2556 ภ�ควช�ศลปะไทย คณะวจตรศลป มห�วทย�ลยเชยงใหม
สงวนลขสทธ
พมพครงแรก กรกฎ�คม 2556
จดพมพโดย ภ�ควช�ศลปะไทย คณะวจตรศลป มห�วทย�ลยเชยงใหม
ออกแบบโดย น�ยเอกอนนต โพธสยะ 2556w