RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:33 E diel, 19 gusht 2012E diel, 19 gusht 2012E diel, 19 gusht 2012E diel, 19 gusht 2012E diel, 19 gusht 2012

NAPOLEON BONAPNAPOLEON BONAPNAPOLEON BONAPNAPOLEON BONAPNAPOLEON BONAPARTI POROSITI NE ARTI POROSITI NE ARTI POROSITI NE ARTI POROSITI NE ARTI POROSITI NE AAAAATE TE TE TE TE PUNISHTE DHURAPUNISHTE DHURAPUNISHTE DHURAPUNISHTE DHURAPUNISHTE DHURATTTTTAAAAA PER PER PER PER PER ALI PASHE TEPELENENALI PASHE TEPELENENALI PASHE TEPELENENALI PASHE TEPELENENALI PASHE TEPELENEN

MISTERI I PORCELANEVE TE SERVESDokumentet, qeveria Franceze i dhuroi në 1923Dokumentet, qeveria Franceze i dhuroi në 1923Dokumentet, qeveria Franceze i dhuroi në 1923Dokumentet, qeveria Franceze i dhuroi në 1923Dokumentet, qeveria Franceze i dhuroi në 1923

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Si u njoha meporcelanet e Sevrës

Disa ngjarje të shkuara, në tëcilat u ndodha rastësisht, mëlidhën përgjithmonë dhepazgjithmërisht me porcelanet eSevrës.

Për herë të parë jam njohurme to andej nga fundi i vitit 1971.Detyra ime në punë ishte arke-ometria, pra studimi i arke-ologjisë me ndihmën e shkencavenatyrore, diçka fare larg nga kon-ceptet e realizimit artistik të njëvepre, si« quhet me gjuhën e vetëartistëve. Mirëpo etnografët, metë cilët punonim në të njëjtin in-stitut, atë të historisë dhe gjuhë-sisë, kishin hallin e trashëgimisësë objekteve të kulturës popu-

llore dhe bënë si bënë dhe mëafruan edhe në atë punë. Sot u adi për nder. Natyrisht që meritëne parë e kishte Rrok Zojsi. Në fon-din etnografik ruhen edhe mijëraobjekte të cilat nuk janë sh-qiptare, por të ardhura nga Evro-pa, kryesisht nga Franca, Italiadhe Anglia, vepra të vërteta tëartit të aplikuar, nga ato që çelinlule në shpirtin njerëzor. Këtyreobjekteve nuk u a varte njeri, ish-in jashtë qëllimit të punës, mad-je herë-herë quheshin edhe si njëbarrë e besdisëshme, pa kuptimdhe që u zinte hapësirën e mun-guar për koleksionet popullore,gjithsej një dhomë e lartë në ka-tin e dytë të ndërtesës, ku objek-tet qëndronin rrasë e plasë. Ja qëfati e deshi që të bënim një kon-sulltë për...

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 18-19vijon në faqen 18-19vijon në faqen 18-19vijon në faqen 18-19vijon në faqen 18-19

Frederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik Stamati

Në foto: Porcelanet e Servëstë ruajtura nga fondi etnografiknë Institutin e Historisë

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 19 gusht 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom ETNOGRAFIA

FFFFFUNDIUNDIUNDIUNDIUNDI IIIII MISTERITMISTERITMISTERITMISTERITMISTERIT

Porcelanet e famshme të Servësi solli në Shqipëri Justin Godart

Ato ruhen në Fondin Etnografik të institutit të historisë. Dokumente te zbuluara sëAto ruhen në Fondin Etnografik të institutit të historisë. Dokumente te zbuluara sëAto ruhen në Fondin Etnografik të institutit të historisë. Dokumente te zbuluara sëAto ruhen në Fondin Etnografik të institutit të historisë. Dokumente te zbuluara sëAto ruhen në Fondin Etnografik të institutit të historisë. Dokumente te zbuluara sëfundmi dëshmojnë se ato janë dhuratë e qeverisë franceze në vitin 1923 për Muzeunfundmi dëshmojnë se ato janë dhuratë e qeverisë franceze në vitin 1923 për Muzeunfundmi dëshmojnë se ato janë dhuratë e qeverisë franceze në vitin 1923 për Muzeunfundmi dëshmojnë se ato janë dhuratë e qeverisë franceze në vitin 1923 për Muzeunfundmi dëshmojnë se ato janë dhuratë e qeverisë franceze në vitin 1923 për Muzeun

Kombëtar dhe janë dorëzuar në durrës nga Justin Godart…Kombëtar dhe janë dorëzuar në durrës nga Justin Godart…Kombëtar dhe janë dorëzuar në durrës nga Justin Godart…Kombëtar dhe janë dorëzuar në durrës nga Justin Godart…Kombëtar dhe janë dorëzuar në durrës nga Justin Godart…

Frederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik Stamati

...sistemimin e tyre. Kisha një vit qëpunoja aty dhe nuk e dija gjë për atëekzistencë! Hyra brenda. Mbeta! Mbe-ta! Nuk mendoja më. Mendimi ishteparalizuar nga impresioni i shikimit!Ishte një fat, që nuk mund të arrihejedhe duke e kërkuar. Shikoja gdhend-je të ngrohta në dru, argjendari dhearturina nga ato që zbukurojnë sallo-net e mbretërve dhe të princave, servisepo prej argjendi, nga më fantastiket,gota dhe kupa prej kristali, edhe këtofantastike dhe midis të gjitha këtyrefantazive, porcelane farfuritëse të roko-kosë dhe barokut, vazo dhe pjata të pik-turuara dhe skulptura te bardha, borëtë bardha. O Zot! O Zot! Kur dola ngadhoma nuk isha i entuziazmuar, jo,aspak, isha i dërmuar! E ndjeja të ishastampuar në shpirt me një vulë të thatëe të pashlyeshme! Vonë, shumë vonë,mbas disa viteve, kur po punoja për res-taurimin e këtyre objekteve, mësova seporcelanet që kisha parë dhe që mëkishin bërë aq shumë përshtypje, ishintë prodhuara në atelienë e famshme tëSevrës.

Atelieja e SevrësAtelieja e famshme e Sevrës! Që të

vazhdojmë më tej do të na duhet tëshpjegojmë fare shkurt, se «farë ështëatelieja e Sevrës. Thjeshtë është njëpunishte e prodhimit të dekoracionevetë të gjitha llojeve në porcelan, edhe tëbronzit të praruar, edhe të skulpturavenë mermer, edhe, edhe…e të gjithave,e krijuar që në mesjetë. Sevër quhet qy-teti i vogël jo shumë larg nga Parisi.Është një atelie ku aftësia është mëtepër drejtor, se sa drejtuesi i saj. Atë eka udhëhequr, Falkoneja, Hudoni,Brognjari dhe shumë të tjerë mjeshtërtë famshëm të kohës, madje nga më tëfamshmit. Ata futën aty frymën e tyrenovatore të krijimit, por edhe morënprej saj, krijuan dhe u krijuan bashkar-isht, për të krijuar atelienë më të fam-shme të prodhimit të porcelaneve nëEvropë. Kemi ndëgjuar të flitet për por-celanin kinez, e nuk e mohojmë aspak,për porcelanin bavarez, e nuk e mo-hojmë, edhe për atë «cek, apo japonezdhe përsëri nuk e mohojmë, por asn-jëherë nuk përmendet një prodhim meepitetin e huazuar nga origjina: për atoenë, vazo, pjata dekorative prej porcel-ani thuhet se janë Sevër! Madje edhenë Shqipëri ka ekzistuar një emërtesëe tillë dhe vazhdon të ruhet edhe sot ekësaj dite në pasardhësit e atyre famil-jeve që ishin në gjendje financiare tëblinin prodhimet e saj. Pikërisht përmeritën, atje u krijua edhe reparti i pro-dhimeve mbretërore. Vetëm përmbretër! Edhe Napoleon Bonaparti por-celanet perandorake dhe dhuratat qëbënte, i porosiste në atelienë e Sevrës.Edhe dhuratat e tij për Ali Pashë Tepe-lenën janë prodhuar në atë atelie! Edhesot, «fardo lloj dhurate nderi porositetnë atë atelie, porositet atje, për të sh-tuar nderin me një meritë nderi! Më

lart, nuk ka! Është botërore! Atje janëprodhuar edhe porcelanet që ruhen nëFondin etnografik, sot në vartësi tëQendrës së Studimeve Albanologjike.Me qenien e tyre atje, lidhen disa his-

tori të mëvonëshme, plot kuriozitet dhejo shumë të këndëshme për ata që janëpërzier në ato histori. Durim dhe do t’ilexoni më poshtë.

E fshetaSi u ndodhën këto porcelane në fon-

din etnografik? Me «farë ngjarje lid-

heshin? Cila ishte rruga e tyre për tufutur në arkivat e historisë? Askushnuk e dinte të vërtetën. Kishte vetëmhamendësime, apo keqinformime. Namii parë ishte se këto porcelane i përkis-nin koleksionit të sekuestruar të Eqer-em Bej Vlorës. Nga doli ky nam? Përsëriaskush nuk e di. Dhe origjina e tyrembeti enigmë, një enigmë e mbyllur nëvetëvete dhe e pakëndëshme për tu dis-kutuar.

Zbulimi i enigmësE vërteta u zbulua vetëm disa ditë

më parë, në fund të korrikut të këtij viti.Ndërsa kërkoja në Arkivin e Shtetit do-kumente të ndryshme, gjeta një doku-ment brënda një tjetri, që zbuloi tëvërtetën: porcelanet e Sevrës, që ruhennë Fondin etnografik të QSA janë dhu-ratë e vitit 1923 e Qeverisë franceze përMuzeun Kombëtar, që po inagurohej!

Ja edhe dokumentet1.ASH. Ministria e arsimit. Fondi

195. Viti 1923. Dosja 87.KRYESIA KESHILLIT MINIS-

TRAVENº 1255No 12Ministries s’AresimitTiranePer kompetence bashkangjitun ju

dergohet lista e sendevet qe i jane dhu-rue Muzeumit Kombtar Shqiptar prejZ. Justin Godartit n’emen te Qeveriesrepublikane franceze.

Tirane, me 29-5-1923Kryeministri(firma)(vula)MINISTRI E ARSIMITMERRIJTUN ME 30.V.1923NR. 17/XIX TE LIDH 3Drejtoris së Muzeumit KombtarPër tu marrun në dorëzim e të shti-

hen rregullisht n’inventar të Muzeumit

30/5/23DREJTORI i PERGJITHËSHEMP. Poga (firma)

2.ASH.Ministria e arsimit. Fondi195. Viti 1023. Dosja 87

SHTETI SHQIPTARMINISTRIA E P. TE MBRËND-

SHMENº 3 TIRANË MË 4/8__1923SEKSIONI II.Nr. (nuk kuptohet shkrimi F.S.)

Ministris se Arsimit3493 Tiranë

SHKURTIMI: Simbas letres me 31/7/23 te Prefektures se Durresit keminderin t’ju parashtrojme se, Agent Kon-suli Francez atje i ka dorezue asajPrefekture 3 arka me porcelane teSevrit te cilat me ndermjetsin e Qever-is t’onë i janë dhurue Muzes kombtareketa nga ana e Qeveris Republike tefrances.

Arkat ne fjalë sod me nji Karro teposacmë i paraqitun asaje Ministrije.

për MINISTRI I P. TË MBRENDSH-MË

Izedin (nuk kuptohet shkrimi F.S.)vula)MINISTRI e ARSIMITMËRRIJTUN MË 4.VIII. 1923Nr___17/ TË LIDHXXXIIIXIXDrejtoris se Muzeumit KombtarDREJTORI I PERGJITHËSHEMP. Poga6/VIII/23

Lista e porcelaneveBashkangjitur ipet në frengjisht

edhe lista me objektet e dorëzuar.ETAT des pieces de porcelain des-

tines su Museés National Albanais deTIRANA (Albanie)

Në shqip:

vijon nga faqja 17

Në foto: Porcelanet e Servës tëruajtura nga fondi etnografiknë Institutin e Historisë

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 19 gusht 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI ETNOGRAFIASi u ndodhën këto porcelane në fondin etnografik? Me «farë ngjarje lidheshin?Si u ndodhën këto porcelane në fondin etnografik? Me «farë ngjarje lidheshin?Si u ndodhën këto porcelane në fondin etnografik? Me «farë ngjarje lidheshin?Si u ndodhën këto porcelane në fondin etnografik? Me «farë ngjarje lidheshin?Si u ndodhën këto porcelane në fondin etnografik? Me «farë ngjarje lidheshin?

Cila ishte rruga e tyre për tu futur në arkivat e historisë? Cila ishte rruga e tyre për tu futur në arkivat e historisë? Cila ishte rruga e tyre për tu futur në arkivat e historisë? Cila ishte rruga e tyre për tu futur në arkivat e historisë? Cila ishte rruga e tyre për tu futur në arkivat e historisë? Askush nuk e dinte tëAskush nuk e dinte tëAskush nuk e dinte tëAskush nuk e dinte tëAskush nuk e dinte tëvërtetën. Kishte vetëm hamendësime, apo keqinformime…vërtetën. Kishte vetëm hamendësime, apo keqinformime…vërtetën. Kishte vetëm hamendësime, apo keqinformime…vërtetën. Kishte vetëm hamendësime, apo keqinformime…vërtetën. Kishte vetëm hamendësime, apo keqinformime…

LISTA e pjesëve prej porcelani të des-tinuara për Muzeun Kombëtar Sh-qiptar të Tiranës (Shqipëri)

Më poshtë lista rendit objektet tëgrupuara sipas teknikës së aplikimit,si skulptura të shek. XVIII në biskot,ku fillohet me dy nga Falkone, “Pesh-kimi” dhe “Ajo që lahet”. Pastaj vazh-don me te tjerat. Natyrisht që zbulimi injë dokumenti të tillë nuk është parëndësi, përkundrazi dhe ka vlerën evet arkivore, por sa interesant do të jetëpër lexuesin? Prandaj dhe vetëm përkëtë arsye edhe nuk po e botojmë tëplotë. Gjithësesi, herë mbas here, sipasecurisë së ritmit të studimit do t’i drej-tohemi redaksisë së gazetës me sh-krime të tjera, ku do të mundohemi tëparaqesim objektet më tërheqës të dhu-ratës së cmuar.

Po e fillojmë me dy veprat eFalkonesë.

Pak fjalë për Étienne Maurice Fal-conet (1716-1791)

Ishte bir i një familjeje të varfër.Punën e filloi si cirak tek një karpenti-er. Aty, në kohën e lirë, të mërzitshmedhe të mbushur me limonti, tek mode-lonte baltën, në plastikë, u cfaq prirjae parë në skulpturë, që tërhoqi vë-mendjen e skulptorit Lemoyne. Ky ebëri menjëherë nxënës të tij. Po mëduket si e mërzitëshme kjo mënyrëstandard e paraqitjes së jetës së një au-tori, prandaj edhe po e shmang. Ngasa kuptohet nga kritikët e artitFalkone u krijua si një harmonizim imagjisë së rokokosë, i barokut dheneoklasicizmit. Ai lartësoi bukurinënjerëzore, sidomos atë të femrës nënivele të tilla, mund të thuash edhehyjnore, sa që mund të mendosh se jetado të ishte fare ndryshe në se do tëkishte reale konceptin artistik tëFalkonesë. Po kaq i lartë ai u paraqitedhe në realizimin madhështor tëskulpturës gjigande të Pjetrit të Madhnë Peterburg, ku u ftua nga Katerinae Madhe e Rusisë. Në se e keni lexuarpoemën “Kalorësi i bronxtë” të Push-kinit, do të mund ta lartësoni edhe mëtepër këtë vepër në drejtimin frymë-zues.

Shpërthimi i bujësKjo ndodhi në vitin 1759. Falkone-

ja paraqiti në Salon, pra në sallën efamshme të ekspozitave në Paris,skulpturën që ka vlerësuar më tepërse cdo tjetër shpirti i njeriut, atë qëherë–herë thërritet “Ajo që lahet” dheherë-herë “Nimfa që del nga banja”.Kur e pa të përfunduar Falkoneja “edashuroi” dhe gdhëndi edhe një tjetërpër veten e vet: kështu ai u kthye nënjë Pigmalion të kohëve moderne.Skulptura paraqet një vajzë nudo edhetë ndrojtur, edhe të turpshme, edhe tëpafajshme. Është e përsosur edhe sikoncept dhe edhe si realizim. Afërditae Millosit? Për mua, jo! Më ka rastisurnjë herë në Budapest, në verën e vitit1994 të shoh në autobus një vajzë hun-gareze të veshur me dekolte, linjatanatomoike të së cilës përputheshincuditërisht me ato të “Nimfës…” Po,Falkoneja ka qenë edhe një realist imadh! Sot skulptura ruhet në Muze-un e Luvrit. Është e realizuar nëmermer, 82 cm e lartë dhe 26-28 cmnë diametër.

Edhe dicka më shumë përFalkonenë

Duke cfletuar studime të ndryshmembi këtë autor mund të lexosh men-dime të ndryshme të kritikëve të ar-

tit. Ka nga ata që e ulin vlerën e tij,duke mos e quajtur origjinal në realiz-imet e përkryera, pra pa ide, por të in-fluencuar nga autorë të tjerë, si Ber-nini dhe Boucher. Keqas e kritikon en-ciklopedia britanike e vitit 1911, dukee konsideruar krijimtarinë e tij shpeshherë si difektoze, false dhe fantastike.Ndërkohë, “Ajo që lahet”, ështëriprodhuar në dimensione të ndryshmedhe forma të ndryshme dhe është shi-tur dhe vazhdon të shitet në të gjithëbotën në miliona kopje.

Dhuratat e Qeverisë franceze përMuzeun Kombëtar

Lista fillon me skulpturat e shekXVIII. Dy të parat janë realizimet eFalkonesë, “Peshkimi” dhe “Ajo që la-het”. Këtë të dytën e përshkruam, porsic duket edhe nga fotot shoqëruesepërshkrimi është i pafuqishëm për tëtreguar një mrekulli.

Ndërsa “peshkimi” është një kompo-zim vërtet fantastik me katër figura:nëna që ka hedhur rrjetën, dy fëmijëtë vegjël, topolakë, nga ata të moshës“e dua, është e imja dhe nuk e lëshoj”,që kanë marrë në duar dhe mbajnë tështrënguar nga një peshk të madh.Koncepti psikologjik është fare real!Por figura më e realizuar është ajo evajzës së madhe, rreth të pesëmbëdh-jetave, që e pafajshme, por shumë e fu-qishme, deri në admirim, kujdeset përdy fëmijtë e kënaqur në botën e tyre.Kompozimi është i tillë, që mund tëkonceptohet vetëm duke e parë nga tëgjitha anët, pra është për një ekspo-zim qendror. Dimensionet e kompozim-it të dhuruar janë: bazamenti disi oval33 cm dhe 24 cm, kurse lartësia 26 cm.

Që kur e pashë për herë të parë ubëra kurioz të gjeja autorin e panjohurpër mua. Shfletova shumë enciklopediarti, pyeta, por më kot. Dhe vetëm kyrast…

Si janë realizuarVërtet që janë realiz-

ime të shkëlqyera.Riprodhimi i tyre nukështë i thjeshtë. Filli-misht përgatiten tase-lat, pra negativat prejallcije, që të montuarabashkarisht si tullat nënjë mur, formojnë tërës-inë e figurinës, ose pjesëtë saj. Në to derdhetpulpë porcelani tëzgjedhur me kujdesin evecantë që kërkon për-sosmëria. Modeli që për-ftohet, në këtë fazë ësh-të ende larg rifiniturëspërfundimtare. Pastajfillon modelimi mestekë, një punëqë…Mbas tharjes vazh-don pjekja. Kaq.Produkti i dalë nuk gla-zurohet, është biskot,mat, pa reflekse që pen-gojnë kundrimin. Figurat e përfundu-ara kanë një bardhësi kristaline. Nëvetvete nuk janë shumë të forta. Sei-cila figurë ka një stampë që të kujtonvulën e thatë, ku ka një germë S dhevitin e prodhimit. “Peshkimi” përshem-bull, ka të stampuar vitin 1921.

Të qëndrojnë në fondin etnografik,apo t’i ipen Kinostudios

Nuk më kujtohet mirë, por aty ngavitet e tetëdhjeta të shekullit të kalu-ar, u bënë disa diskutime për përmirë-

simin e punës shkencore, etj. Mirëpome Sektorin e etnografisë lidhej edheFondi etnografik, ku ruhen realizimetmë të mira të kulturës materiale tëpopullit shqiptar. Duhej menduar edhepër përmirësimin e punës me to, du-heshin edhe hapësira më të mëdha përsistemimin e objekteve. Atëhere sekujt i shkoi në mëndje që porcelanet,të cilat nuk paraqitnin ndonjë rëndësipër kulturën etnografike, t’i kaloninKinostudios, sepse asaj mund t’i hy-nin në punë për të luajtur filma. Ki-nostudioja e gjeti këtë rast dhuratë tëZotit, të rënë nga qielli! Mendimin për

t’i larguar porcelanat ma tha i ndjeriSpiro Shkurti, shefi i sektorit. Është ekotë të them se cfarë ndjeva në ato mo-mente! Po ashtu është e kotë dhe emërzitshme të tregoj se sa përpjekjebëra atëhere që të mos realizohej njëbudallallik i tillë!

Askush nuk e dinte origjinënë e por-celaneve të Sevrës, madje edhe të ob-jekteve të tjera, që quhen “Fondi ihuaj”. Dhe të mos harrojmë se atje ish-in edhe flamujt historikë të Shqipërisë.

Askush nuk ishte përgjegjës për këtëmosdije, qoftë të prejardhjes, qoftë tëkuptimit të tyre. Objektet e ish MuzeutHistorik u “përplasën” në Institutin eshkencave, duke u treguar një injo-rancë absolute. Asnjë përshkrim, asn-jë inventar, asnjë process-verbal, asn-jë dokument, apo kartelë e historisë sëobjektit. Në atë kohë, kur ngjarjet ish-in akoma të freskëta, askush nuk u in-teresua për domethënien e tyre, asajpjese të historisë të cilës i përkisnin.Dhe për këtë rast, unë, që jo detyra,por dëshira dhe kurioziteti më shtyutë kërkoj për historinë e tyre, nuk u afal neglizhencën që treguan ata studi-ues që ishin në atë kohë në krye tëpunëve muzeale. Në mos, ajo që ndo-dhi, ishte përtej moskokëcarjes, ishtemungesë vizioni.

Sot, kur askush nga ata që duhet tabënin këtë punë dhe që ishin me kuj-timet e freskëta të Muzeut Kombëtarnuk është më, puna e identifikimit tëobjekteve është edhe më e vështirë.Duhet që si një minator primitiv të rrë-mosh ngadalë e me kujdes në errësirëne së shkuarës për të arritur në ballin esë vërtetës.

Kam punuar shumë me ato por-celane, i njihja si tërësi e veprës, i shpë-tova, u a gjeta origjinën!

Trashëgimtarët kërkojnë t’i marrinHerë-herë kanë ardhur në institut

persona të ndryshëm që janë paraqi-tur edhe me dokumente, si pasardhëssë Eqerem bej Vlorës dhe si të tillëtrashgimtarë të ligjshëm të porcelan-eve të Sevrës. Bisedat e para kanë qenëtë qeta, në kuadrin e mirëkuptimit.Pastaj puna ka ndryshuar. Drejtuesvetë institutit u është dashur të përballenme tone të ngritura dhe të mos lëshojnëpe. Është merita e tyre e padisku-tueshme që ditën ta ruajn këtë trashëgi-mi ende të papërcaktuar. Të ndodhurpërpara mohimit të pronës që do tu iptepasuri, trashëgimtarët nuk janë prap-sur, por vetëm kanë ndryshuar taktikën.Nga sa del nga ecuria e ngjarjeve ata filli-misht i u drejtuan medias për të bërë tënjohur problemin dhe për të sensibili-zuar situatën. Por kjo nuk mjaftonte.Ceshtja duhej të kalonte në rrugë lig-jore dhe për këtë mesa duket angazhuannjë avokat. Më ka rastisur që në një viz-itë ngushëllimi të kisha pranë avokatine ceshtjes. Filloi të më pyeste larg e largpër porcelanet e Sevrës, duke dashur tëmarrë një informacion se ku ruhen, si,sa janë, origjinën dhe të tjera pyetje tëkësaj natyre informative. Situata ishtee qartë. Atëhere e pyeta avokatin se c’neqë interesohej për to. E pranoi se po endiqte kete ceshtje ne rruge ligjore dhese unë isha personi që duhej të dijashumë për to. I thashë se vërtet që unëpunoja në atë institut, por ama nuk dijagjë për ato që më pyeste, madje as që tëkishte porcelane të tillë. Në këtë momenttë bisedës avokati këmbënguli se ështëe vërtetë që ruhen të tilla objekte në fon-din etnografik, se ata kishin arritur tësiguronin numurat e inventarit dhe semadje së shpejti do të kishin edhe fo-tografitë përkatëse. Nga? A mos ishte njëprovokim?

Por le ta lëmë deri këtu. Zbulimi idokumentacionit zyrtar në Arkivin eShtetit sqaroi një cështje që desh u ko-mplikua më kot. Tani duhet punuar përtë realizuar një botim të nivelit që ekërkon rasti, i lidhur ky edhe me stu-dimet përkatëse.

Në foto:Porcelanete Servës qëi`u dhuruanShqipërisënga shtetiFrancez më1923

www.shqiptarja.com E diel, 19 gusht 201220

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom POEZI

Një flutur e ftohtë kalon përmes rrugës...YYYYYolanda Castaño Pereira ka lindur në Santiago de Compostela në vitin 1977. Sot është një emër i njohur i artit vendas porolanda Castaño Pereira ka lindur në Santiago de Compostela në vitin 1977. Sot është një emër i njohur i artit vendas porolanda Castaño Pereira ka lindur në Santiago de Compostela në vitin 1977. Sot është një emër i njohur i artit vendas porolanda Castaño Pereira ka lindur në Santiago de Compostela në vitin 1977. Sot është një emër i njohur i artit vendas porolanda Castaño Pereira ka lindur në Santiago de Compostela në vitin 1977. Sot është një emër i njohur i artit vendas poredhe ndërkombëtaredhe ndërkombëtaredhe ndërkombëtaredhe ndërkombëtaredhe ndërkombëtar, si poete dhe piktore por edhe si kritike e artit. Që në vitin 1990 jeton ne Corunna aty ku ka studiuar, si poete dhe piktore por edhe si kritike e artit. Që në vitin 1990 jeton ne Corunna aty ku ka studiuar, si poete dhe piktore por edhe si kritike e artit. Që në vitin 1990 jeton ne Corunna aty ku ka studiuar, si poete dhe piktore por edhe si kritike e artit. Që në vitin 1990 jeton ne Corunna aty ku ka studiuar, si poete dhe piktore por edhe si kritike e artit. Që në vitin 1990 jeton ne Corunna aty ku ka studiuarfilozofi spanjolle në Universitetin e Corunnes, Spanjë. Është autore e disa librave dhe poezitë e saj janë përkthyer në disafilozofi spanjolle në Universitetin e Corunnes, Spanjë. Është autore e disa librave dhe poezitë e saj janë përkthyer në disafilozofi spanjolle në Universitetin e Corunnes, Spanjë. Është autore e disa librave dhe poezitë e saj janë përkthyer në disafilozofi spanjolle në Universitetin e Corunnes, Spanjë. Është autore e disa librave dhe poezitë e saj janë përkthyer në disafilozofi spanjolle në Universitetin e Corunnes, Spanjë. Është autore e disa librave dhe poezitë e saj janë përkthyer në disagjuhë të botës. gjuhë të botës. gjuhë të botës. gjuhë të botës. gjuhë të botës. YYYYYolanda ka qenë gjithashtu Sekretare e Përgjithshme e Lidhjes së Shkrimtarëve Galician. olanda ka qenë gjithashtu Sekretare e Përgjithshme e Lidhjes së Shkrimtarëve Galician. olanda ka qenë gjithashtu Sekretare e Përgjithshme e Lidhjes së Shkrimtarëve Galician. olanda ka qenë gjithashtu Sekretare e Përgjithshme e Lidhjes së Shkrimtarëve Galician. olanda ka qenë gjithashtu Sekretare e Përgjithshme e Lidhjes së Shkrimtarëve Galician. Aktualisht ështëAktualisht ështëAktualisht ështëAktualisht ështëAktualisht ështëdrejtore e gazetës Vdrejtore e gazetës Vdrejtore e gazetës Vdrejtore e gazetës Vdrejtore e gazetës Valdeleite bashkë me Olga Novo dhe drejton një program “Cifras Letras” në TVG versioni Countdown.aldeleite bashkë me Olga Novo dhe drejton një program “Cifras Letras” në TVG versioni Countdown.aldeleite bashkë me Olga Novo dhe drejton një program “Cifras Letras” në TVG versioni Countdown.aldeleite bashkë me Olga Novo dhe drejton një program “Cifras Letras” në TVG versioni Countdown.aldeleite bashkë me Olga Novo dhe drejton një program “Cifras Letras” në TVG versioni Countdown.

YOLANDA CASTANO

Nga: Nga: Nga: Nga: Nga: YYYYYolanda Castanoolanda Castanoolanda Castanoolanda Castanoolanda Castano

Highway to heavenHighway to heavenHighway to heavenHighway to heavenHighway to heavenI.I.I.I.I.Shenjat e kthesave, të pamundura, mbeten në autostradë,linjat e goditjeve, të lehta, përfundojnë përtej kufirit.

Çfarë më duhet bukuria që kamndërkohë që ndihem e shkatërruardhe e përgjakur ndaj xhamit mbrojtës

si do të ishte gjendja vërtetë e gjinjve të miata kurrë nuk do të bienpërsëri?

II.II.II.II.II.Kapsula e vetme

Mes kësaj dhe asgjësë një lëvizje pa vlerë.Një çast hutues, një klithmë qesharake e fatit dhePesha rozëe kockave të miamë lë në baltë.

Një flutur e ftohtë kalon përmes rrugës,sytë e mi kapen në kërcimin e sajUnë jam me fat.

Një dy, një dy, njëdy.

III.III.III.III.III.

Nëse në këtë çast jam në kohëkorsia ime kaloi me një fatkeqësi më pakdhe fati im i ri sapo shpërtheu në të njëjtën kohë,askush nuk do të shohë asgjëas hije as dyshimenë stolitë e zbukuruaratë trupit timqë pret në qoshe.

IVIVIVIVIVNatën autostrada ngjan si një video me lojëraZymtësia e saj nuk më huton aspak.

Një shkëputje e beftërinia ime, si vizë kokaine nganjëherëpërkulet.

Pas orbitës time rrotat entuziazmohen.

Dhe unë rris shpejtësinë me ngutsepse jeta është duke e lënë këtë varg...

[Depth of Field] (2007, bilingual ed. 2009)[Depth of Field] (2007, bilingual ed. 2009)[Depth of Field] (2007, bilingual ed. 2009)[Depth of Field] (2007, bilingual ed. 2009)[Depth of Field] (2007, bilingual ed. 2009)

PërrallaPërrallaPërrallaPërrallaPërrallaNa ishte se ç’na ishtedhe ... historia mbaronKësulkuqja ishte një ujk,gjyshja një druvare,grabitqari një asket,liridashësi një qenie plotë varësie,

Në fillim erdhi si çrregullim,mungesë e rrezikshme vajzeishim të varfër atëherë dhe unë nuk e dija as vetëse një pjesë e imja u shkëputpara se të provoja shijen e hidhur të mungesësParabolë e kompleksit të një sindrome fantazmë(tragjike nëse ankoheshe për mungesat)Shkëmbinjtë nënujorë hijeve shkatërronin perlat e mia.Në fillim, ajo ishte një gushë pakapshmendërsa unë cingëllimë pakënaqur me frymën e sajUnë, një vajzë e hutuar në oborrin e shkollësFytyra e bukur as mbjell as korrta kesh ose të heqësh dorë prej sajtë jetosh dhe ta gëlltisësh stuhinë e qiellitqë këndon ftohtë me dënim të përjetshëmndëshkuar nga era e veri-perëndimit në një burg privat(Vajzat e izoluara të gjitha përfundojnëanoreksike ose lezbikepërdorin shufra për të prishur fëmijën).Mbyll sytë dhe ndiej një dëshirë të zjarrtëtë kthehesha përgjithmonë ajo që isha.

Por bukuria të korrupton.

Historia e transformimitHistoria e transformimitHistoria e transformimitHistoria e transformimitHistoria e transformimit

Bukuria të korrupton.Shkëmbinjtë nënujorë të hijeve plaçkisin perlat e miaMëngjesi vjen si pushtues me një mrekulli rreth gushës së vet.I gjori budalla! je fiksuar me kutitë, në vend që të dish se çfarë kuptimi kanëDimri i trullosur filloi ta ngadalësojë lulëziminLumenjtë u tërhoqën në shtratin e tyre dhe zgjidhën tufat e trëndafilavefluturat dhe kërmijtë bënë fole në flokët e miBuzëqeshja rri në zemrën timepret të niset me avionin e radhësBukuria të korruptonBukuria të korruptonMëndafshi i barkut më iku me pranverënkërmijtë e përmbytën oh-in tim ndaj duart e voglamë miklonin që të më kafshonin zorrëndhe unë rri e ngrirë nga drita poshtë hijes time.

Ata më thanë: “ti do të rrëzohesh nga arma jote.”m’i përplasen virtytet në fytyrënë këtë klub nuk pranojnë vajza me buzë e kuqerrjedhë e turpshme kamatash perverseku asgjë s’ka të bëjë me remelin e syveapo qerpikët e ngjitur në dhomën time të ndotur me mbathje linojelitra metalike të katranosura për të vënë pritakontrolle të kileve të shpifura në dyshimin e ngriturvetëm nga tërheqja e harkut të vetullave duhet të të prangosinju jap vulën gri të veseve të mia dhe fshij gjurmët tuaja me acidTë heq dorë nga ajo që unë jam vetëm për të qenë shkrimtare?ata u bënë të butë dhe më afruan rreth qafësrruga në të cilën kalojnë flokët nga burimi deri në këtë klubAta nuk pranojnë vajza kaq të mirë-pajisuraVera na turbullonBukuria korrupton.Kini kujdes se kjo është e gjitha e vlefshme.

[Thellesia e Fushës] (2007, ed dygjuhësh. 2009)[Thellesia e Fushës] (2007, ed dygjuhësh. 2009)[Thellesia e Fushës] (2007, ed dygjuhësh. 2009)[Thellesia e Fushës] (2007, ed dygjuhësh. 2009)[Thellesia e Fushës] (2007, ed dygjuhësh. 2009)Përkthyer nga: MIRELA SULAPërkthyer nga: MIRELA SULAPërkthyer nga: MIRELA SULAPërkthyer nga: MIRELA SULAPërkthyer nga: MIRELA SULA

mistikja një frikë e trilluar,njeriu i keqkuptuar një engjëll,princesha një përbindësh,mendjelehtësia një frikë nga mistikja,përbindëshi një princeshë,njeriu tjetër i keqkuptuar një demon,ujku i menduar një Kësulkuqe e vërtetëdhe shtegu përmes druritnjë druvar.

Yolanda Castano

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 21www.shqiptarja.comE diel, 19 gusht 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI HISTORIDDDDDOKUMENTIOKUMENTIOKUMENTIOKUMENTIOKUMENTI IIIII PPPPPANJOHURANJOHURANJOHURANJOHURANJOHUR

AT SHTJEFEN GJEÇOVIKryengritja e Kurbinit në

prag të shpalljes së PavarësisëNjë dorëshkrim me rëndësi i Një dorëshkrim me rëndësi i Një dorëshkrim me rëndësi i Një dorëshkrim me rëndësi i Një dorëshkrim me rëndësi i At Shtjefën Gjeçovit o.f.m. mbi Kryengritjen e KurbinitAt Shtjefën Gjeçovit o.f.m. mbi Kryengritjen e KurbinitAt Shtjefën Gjeçovit o.f.m. mbi Kryengritjen e KurbinitAt Shtjefën Gjeçovit o.f.m. mbi Kryengritjen e KurbinitAt Shtjefën Gjeçovit o.f.m. mbi Kryengritjen e Kurbinit

në fillimet e Kryengritjes së Përgjithshme në prag të Shpalljes së Pavarësisë.në fillimet e Kryengritjes së Përgjithshme në prag të Shpalljes së Pavarësisë.në fillimet e Kryengritjes së Përgjithshme në prag të Shpalljes së Pavarësisë.në fillimet e Kryengritjes së Përgjithshme në prag të Shpalljes së Pavarësisë.në fillimet e Kryengritjes së Përgjithshme në prag të Shpalljes së Pavarësisë.

Nga: Kastriot MarkuNga: Kastriot MarkuNga: Kastriot MarkuNga: Kastriot MarkuNga: Kastriot Marku

Në vitin 1999, ndërsa po hulumtonim në BibliotekënKombëtare në Tiranë, përg-

jatë kërkimeve tona lidhur mehartimin e historisë kishtare përkrahinën e Kurbinit, monografitashmë e botuar, hasëm rastësishtnë Dorëshkrimin” Parradija e pop-ullit ase Kryengritja e Dheut të rre-thit të Krues me 54 pleq në krye,kundra urdhënve e dokeve të rejat’Osmanllive. 1903, 1904, 1905,1906". Laç, Sebaste. Udha që na çoiatje ishte fakti i të qenurit të At Sh-tjefën Gjeçovit O.F.M. në fillim-shekullin e shkuar (vitet 1900-1905), famullitar i Laçit. Duke qenëse Gjeçovi i përkiste periudhës sëdytë të ringjalljes së françes-kanizmit shqiptar, krahassivëllezërve të tij, At Gjergj Fish-tës, At Vinçenc Prennushit, AtMarin Sirdanit, At Bernardin Pala-jt, At Donat Kurtit, At LeonardShajakajt etj., të cilët hodhën ba-zat themelore të studimeve alban-ologjike sa i takon historisë, gjuhë-sisë, folkloristikës, etnografisë, et-nologjisë, antropologjisë kulturoreetj., nuk na bëhej të vijonimkërkimet diku tjetër pa këqyrurmirë fondet e shpërndara të Gjeço-vit. Dihej se ai kishte botuar një ar-tikull të gjatë nisur si polemikë, pormbushur me aryetime dhe argu-mente historike lidhur me Laçinme titullin: “Sebaste n’Armeni apon’Arbeni”, Zani i Shna Ndout, Vje-ta IX (1921). Nr. 5 f. 72 - 77; Nr. 8.f. 123 - 128; Nr. 9. f. 142 - 144; Vje-ta X (1922), Nr. 3. f. 44 - 48; Nr. 4. f.60 - 63; Nr. 5. f. 76 - 81; Nr. 6. f. 98- 100; Nr. 7. f. 114 - 116; Nr. 8. f.128 - 131; Nr. 10. f. 160 - 164. Poashtu në veprën e tij monumentale,Kanuni i Lekë Dukagjinit (Vepërpostume). Përmbledhë e kodifikueprej At Shtjefën Kostandin GjeçovO. F. M. Me parathane T’At GjergjFishtës O. F. M. e biografi T’At Pa-shk Bardhit O. F. M. ShtypshkrojaFrançeskane, Shkodër, 1933, nëfaqen 129 të atij botimi, ai nënshk-ruan se merr pjesë së bashku meImzot Nikollë Kaçorrin (nënkrye-tarin e qeverisë së Vlorës, asokohefamullitar i Durrësit dhe ndihmësi Arqipeshkvit të Durësit me selirezidenciale në Delbnisht 5 km mëkëmbë nga Laçi) në Kuvendin eDelbnishtit ku u vendosën Kanunetë bame prej Flamurit të Kurbinitme 5, 6 e 7 të gushtit 1906, botuarfillimisht në revistën Hylli i dritës,nr. 11. Nanduer 1924 f. 497-499. Tëgjitha këto nuk na zhgënjyen sepsedoli në dritë një dokument me in-teres. Dorëshkrimi “Parradija epopullit ase Kryengritja e Dheut tërrethit të Krues me 54 pleq në krye,kundra urdhënve e dokeve të rejat’Osmanllive. 1903, 1904, 1905,1906", ka 114 faqe dhe ruhet në in-deks. Drs.1.b.12. Nuk dihet se sika përfunduar këtu, por gjithsesiështë fat që ai i ka shpëtuarzhukjes, sikurse ndodhi me shumëshkrime të sivëllezërve të Gjeçovit

për shkak të luftës ideologjike tëpersekutimit të pashoq që iu bëfrançeskanëve shqiptarë nga ana eregjimit komunist. Dorëshkrimideri atë kohë ishte i panjohur dhe ipa përmenduar në asnjë prej bib-liografive dhe studimeve të au-torëve të ndryshëm për Gjeçovin.Vitin pasues këtë njësi bib-liografike e gjejmë të plotësuar në:Shtyllat e kombit: publicistikë.Mbledhur e përgatitur për botimJaho Brahaj. Tiranë, Reklama,1999. Shënime bibliografike, f. 109,ribotuar në Jaho Brahaj, Shkrimepër Sh. Gjeçov-Kryeziun. Tiranë,2009. f. 62, si dhe Ruzhdi Mata,Shtjefën Gjeçovi nderi i kombit. Re-klama, Tiranë, 2000, f. 19-21. Pasibëmë sinjalizimin e nevojshëm, lex-uam tekstin, dhe bazuar në faktinse për objektin e studimit tonë nukkishte ndonjë të dhënë me rëndësi,menduam se në një rast tjetër, kurKryengritja e Kurbinit dheudhëheqësi i saj Gjin Pjetri, apoedhe veprimtaria e At ShtjefënGjeçovit të merrte kohën e duhurnë kërkimet tona, të mund të rim-errej sërish në dorë ky dorëshkrim.Tekstin e dorëshkrimit e kemi tran-skriptuar të gjithin, punë që na kamarrë nja dy javë kohë të mira, por25 faqet e para paraqesin interesdisi specifik. Gjithsesi e pamë të

udhës dhe me rëndësi përgatitjenpër botim të këtij dorëshkrimi tëpanjohur për publikun, ndaj merastin e 100-vjetorit të Pavarësisëmenduam se ky rast nuk duhej tëhumbej. Dorëshkrimit në fjalë imungojnë dy faqet e para, që sipasfaqes vijuese me numërim progre-siv rritës 3 (tre) e në vazhdim, kanëpasur listën emërore të 54 pleqvepërfaqësues të 52 katundeve pjes-marrës në kuvende. Sikurse shihetqë në titull të dorëshkrimit të sipër-cituar, bëhet fjalë për 54 pleq e jo45. Pse e themi këtë? Eshtë rastitë bëjmë një korrigjim (saktësim),

të vogël, ardhur si pasojë me saduket e një gabimi teknik shtypi tëbërë në vitin 1933, kur edhe ështëbotuar vepra dorëshkrim e At Sh-tjefën Gjeçovit o.f.m. Kanuni i LekëDukagjinit (Vepër postume). Përm-bledhë e kodifikue prej At ShtjefënKostandin Gjeçov O. F. M. Me par-athane T’At Gjergj Fishtës O. F. M.e biografi T’At Pashk BardhitO.F.M. Shtypshkroja Françeskane,Shkodër, 1933. faqe 129, ku edhedel dokumenti: Kanune të bâmeprej Flamurit të Kurbinit me 5, 6,e 7 të Gushtit 1906, botuar filli-misht në revistën Hylli i dritës, nr.

11. Nanduer 1924 f. 497-499, gabimi cili ka mbërritur deri më sot, bilei cituar nga të gjithë studiuesit qëjanë marrë me këtë argument. Pranuk kanë qenë 45 pleq sikurse delnë botimin postum të Kanunit tëGjeçovit, por 54. Kjo listë në dorësh-krimin Parradija, sikurse edhe epërmendëm, nis me listën emrorenga numri 26 e vijon deri në fund embyllet me emrin me numrin 54.Pra është fare e qartë sepse këtujepet lista emrore e 54 pleqve, ngatë cilët në dy faqet e para të mun-guara duhet të kenë qenë emrat e25 pleqve të tjerë, gjë që kuptohet

nga lista në vijim. Në vitin 1999,simbas ligjit arritëm të realizojmëfotokopjimin e pjesshëm/fragmen-tar të dokumentit (15 faqe) ndërko-hë nuk na u lejua në asnjë mënyrëfotografimi i tekstit, të cilën mbër-ritëm ta bënim vetëm tre vjet mëpas me lejen e drejtorit të bib-liotekës. Teksti i dorëshkrimit ësh-të dukshëm i shkruar qartë dhe ilexueshëm. Ai është shkruar ngaGjeçovi në gegnishten e para Kon-gresit të Manastirit, gjë që reflek-tohet nga përdorimi i drejtshkrim-it bazuar në alfabetin e „Bashkim-it”. Në katër faqet e fundit, që i kashtuar më vonë në vitin 1922,Gjeçovi shkruan me alfabetin eKongresit të Manastirit.

Sikurse kuptohet duke lexuartekstin e dorëshkrimit të shkruarpara 106 vjetëve nga At ShtjefënGjeçovi, kemi të bëjmë me fillimine asaj lëvizje kundërshtuese ndajzgjedhës osmane, që po vinte dukeu rënduar çdo ditë më tepër, lëvizjee cila do të shpërthente më pas nëkryengritjen e njohur të Kurbinit,(1906-1912), kryengritje e cila patisi prijës të saj Gjin Pjetër Pervizin,i cili pati mbështejen e drejpër-drejtë të mentorëve Imzot NikollëKaçorrit dhe At Shtjefën GjeçovitO.F.M, së cilës iu bashkangjitënedhe krahinat fqinje, si Lezha,Mirdita, Tirana dhe më tej. Tekstii dorëshkrimit të mësipërm shkru-ar nga Gjeçovi në fillim të shekul-lit të shkuar, është një dokumenthistorik autentik me rëndësi përfillimin e kryengritjeve shqiptareqë çuan në Shpalljen e Pavarësisë.Ai na paraqet këtë nismë kryeng-ritëse në një mënyrë të thjeshtë,qoftë si organizim, qoftë edhe sivendosmëri e popullit të kësaj kra-hine bashkuar rreth Pleqve, (parisësë zgjedhur prej tij) të kryesuar ngaGjin Pjetër Pervizi për të realizuarkryengritjen kundër vendimeve tëqeverisë osmane, kryengritje e cilau finalizua me ngritje e flamurit nëMilot me datën 28 Nëntor 1912 nëtë njëjtë datë me ngritjen e flamu-rit të Pavarësisë në Vlorë. Rëndë-sia e këtij dorëshkrimi qëndron nëfaktin se ai na përshkruan qen-dresën e vendosur të popullit tëKurbinit e të Krujës, kundër tak-save të rënda dhe kundër sun-duesve osmanë ashtu edhe kundërqeveritarëve dhe funksionarëvekrahinorë vendorë si Kajmekami iKrujës e të tjerë nënpunës si...

Tekstin e dorëshkrimite kemi transkriptuar tëgjithin, punë që na kamarrë nja dy javëkohë të mira, por 25faqet e para paraqesininteres disi specifik

vijon në faqen 22

Atë Shtjefën Gjeçovi

www.shqiptarja.com E diel, 19 gusht 201222

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom HISTORIDDDDDOKUMENTIOKUMENTIOKUMENTIOKUMENTIOKUMENTI IIIII PPPPPANJOHURANJOHURANJOHURANJOHURANJOHUR

...Brahim Begu me shokë qëpopulli i trajton me përçmim dheu jep ndëshkimin që meritonin.Gjeçovi na paraqet me një gjuhëtë thjeshtë popullore se si kur-binasit i pritën të dërguarit e ad-ministratës osmane për të regjis-truar gjënë e gjallë dhe për tëvendosur taksa të tjera shtesëmbi ato ekzistueset. Rrahja enëpunësve tregon se si popullit(Dheut) i kishte ardhur në majëtë hundës nga dhuna sistematikee Stambollit si dhe abuzimi, fod-ullëku dhe pabesia dhe mashtri-mi i Esad Pashë Toptanit, (që nëmënyrë të habitshme kohët e fun-dit nga disa historianë na serviretedhe si atdhetar i madh), i cilikërkonte para së gjithash të për-fitonte për vete duke përkrahurligjet e vendimet që vinin nga“Mbreti”, e duke dashur nga anatjetër të bëjë për vete edhe figu-ra të tjera të atdhetare brendakryengritësve kundrejt shpër-blimit me para. Ndërkohë del nepah figura e Gjin Pjetrit si per-sonazh kryesor në krye të asajkryengritje, të cilën ai e prin meurtësi dhe guxim, në cilësinë e tëParit të 54 pleqve të 52 ka-tundeve të Kurbinit e të Krujës.“Protokoll-procesverbali” (aktet)i (e) Gjeçovit (e kemi fjalën përdorëshkrimin) është (janë) një do-kument historik autentike mevlerën e dëshmitarit të drejtpër-drejtë të atyre ngjarjeve dhembartin vlerën e një protokollizyrtar të atyre mbledhjeve (kuv-endeve) krahinore me rëndësipolitike dhe historike për kohën.Këto kuvende u mbajtën sipasdorëshkrimin e At Shtjefën Gjeço-vit: Kuvendi i parë u mbajt më 2e 3 të vjeshtës së dytë të vitit 1903(f. 24 - 61); Kuvendi i dytë u mbajtme 7 mars 1904 (f. 62 - 69); Kuv-endi i tretë u mbajt Ditën e ShënGjergjit (më 23 prilll) 1904 (f. 70 -86); Kuvendi i katërt u mbajt më10 tetor të vjeshtë së dytë 1904 (f.87 - 116). Për të katër kuvendet embajtura, protokolluesi pjesmar-rës në këto kuvende At ShtjefënGjeçovi thekson se: „M’t’gjitha ktokuvende merrshe pjesë edhe uneqi po i shkruej kto ndollmiet”.

Duke mos dashur të shtyjimnë gjykime e komente të mëte-jshme lidhur me përmbajtjen apoanalizën e thelluar të këtij doku-menti, ngaqë këtë presim tabëjmë në një rast tjetër, kësaj rad-he e shohim të udhës që t’i lëmëvend tekstit të dorëshkrimit, njëfragmenti tejet interesant i ciliështë shoqëruar edhe me njëkëngë popullore, e cila paraqetsigurisht interes edhe folklorik.Ia lëmë lexuesit të gjykojë mbikëtë fakt, ndërkohë sqarojmë setraskritptimi i tekstit është bërëduke i qëndruar besnik origji-nalit pa asnjë lloj ndërhyrje sta-bilizuese drejtshkrimore ngaana jonë.

Dorëshkrimi 105-vjeçar i GjeçovitDuke lexuar tekstin e dorëshkrimit të shkruar para 106 vjetëve nga Duke lexuar tekstin e dorëshkrimit të shkruar para 106 vjetëve nga Duke lexuar tekstin e dorëshkrimit të shkruar para 106 vjetëve nga Duke lexuar tekstin e dorëshkrimit të shkruar para 106 vjetëve nga Duke lexuar tekstin e dorëshkrimit të shkruar para 106 vjetëve nga At Shtjefën Gjeçovi, kemi tëAt Shtjefën Gjeçovi, kemi tëAt Shtjefën Gjeçovi, kemi tëAt Shtjefën Gjeçovi, kemi tëAt Shtjefën Gjeçovi, kemi tëbëjmë me fillimin e asaj lëvizje kundërshtuese ndaj zgjedhës osmane, që po vinte duke u rënduarbëjmë me fillimin e asaj lëvizje kundërshtuese ndaj zgjedhës osmane, që po vinte duke u rënduarbëjmë me fillimin e asaj lëvizje kundërshtuese ndaj zgjedhës osmane, që po vinte duke u rënduarbëjmë me fillimin e asaj lëvizje kundërshtuese ndaj zgjedhës osmane, që po vinte duke u rënduarbëjmë me fillimin e asaj lëvizje kundërshtuese ndaj zgjedhës osmane, që po vinte duke u rënduar

çdo ditë më tepërçdo ditë më tepërçdo ditë më tepërçdo ditë më tepërçdo ditë më tepër, lëvizje e cila do të shpërthente më pas në kryengritjen e njohur të Kurbinit,, lëvizje e cila do të shpërthente më pas në kryengritjen e njohur të Kurbinit,, lëvizje e cila do të shpërthente më pas në kryengritjen e njohur të Kurbinit,, lëvizje e cila do të shpërthente më pas në kryengritjen e njohur të Kurbinit,, lëvizje e cila do të shpërthente më pas në kryengritjen e njohur të Kurbinit,(1906-1912), kryengritje e cila pati si prijës të saj Gjin Pjetër Pervizin...(1906-1912), kryengritje e cila pati si prijës të saj Gjin Pjetër Pervizin...(1906-1912), kryengritje e cila pati si prijës të saj Gjin Pjetër Pervizin...(1906-1912), kryengritje e cila pati si prijës të saj Gjin Pjetër Pervizin...(1906-1912), kryengritje e cila pati si prijës të saj Gjin Pjetër Pervizin...

Parradija e popullit ase Kryeng-ritja e Dheut të rrethit të Kruesme 54 pleq në krye, kundra ur-dhënve e dokeve të rejat’osmanllive: 1903-1904-1905-1906. Laç-Sebaste.

26.Thumanë: Sula i ShanRrêmes.

27.Mictsion: Bardhok Nikolla.28.Dervênd: Kol Marka Tsaka.29.Luxë: Smail Baku.30.Larushk: Fili i Kasemit.31.Blâj: Bardh Sklura.32.Xexë: Sul Haka.33.Fusha e Krues: Chela i Bra-

him Cheles.34.Nikel: Aliu………………….35.Kumaradh: Rama i Ymer

Selmanit.36.Pravesh: Ali Bili.37.Dush: Beciri i Ali Hodxhes.38.Mûkaj: Dumja i Hairit.39.Kurtsêj: Sadiku i Rrem

Tufes.40.Qinam: Tahiri i Hasan

Hodxhes.41.Kallmet: Dem Haka.42.Xgurdhesh: Piti i Seferr

Hushit.43.Vrion: …………………44.………. Braim Burani45.Tapix: Ahmet i Sul Alii Sha-

banit46.Murcin: Tsan Allushi47.Rrodhesh: Sul Ndredheshi.48.Sukth ??.......................49.Mallkuch: Nikoll Katsi50.Maxhaj: Bajrama Asha51.Herraj: Osmani i Hodxhës52.Bushnesh: Aliu i Myftar

Hodchës

Me Bes t’Dheut kje lidh edheghyteti i Krues.

Emna t’Parësh :1.-Zenel Ag Mecha2.-Jahaja i Dxhaferr Ag Mecha3.-Idriz Bedekuci4.-Sedi i Selim Ages

Kuvênne Dheu para t’nisunitper Krue

Oroe: - N’gjitha kto kuvêndemerrshe pjesë edhe une qi po shk-ruej kto ndollmiet.

Me 26 e 27 t’moeit Viesh-tes I-ar t’vietit 1903, duel urdhni iQeveris t’ghytetit Krues, (idetyrueme preje Sulltan AbdylHamidit Han t’II-it, Mbretitt’Konstantinopojes per me vûmm’chatel ghâan e trashë, si lop, cee,kual e maghar, e me laa për kryelopet e kaut ka 10 grosh, (paret’lira), për krye kali 15 grosh, ekrye gomari 5 grosh.

Ky kumet i xii per dheet t’onkanet e rretheve i muer e si veti-ma e për mos me ju shurdhue ur-

dhnit t’Lalës Mret (!), ci popullin eShqyptaris përher e ka knac medhuna për nnerna ci ja bân ky e cis’u ngíi ma tuj tuj na riep e tuj nagrabit nneri dhe kashaten e mramt’gojes, prannej Parsimi i ghasht-mdhet katunneve t’Kurbinit uperkujdesen me mledh Dheun eme i shataf (persojat) kto pun,para se t’shkoshin me ja dhanxamien Qeveriës Tyrke per ataurdhna ci sod e katercinn viet s’ukje nnie xâni n’dheeet’Shqyptarniis s’on.

Per fat te mire, mun m’atodit do t’lutei dita e Sh’Mhillitn’katunn t’Lachit-Sebaste, e praashkaku i mir kû mun u mbledhs-hin Plec, e mbas t’lutmen e ksaj

t’krëmes mun e xgiedhshin gnivênn Kuvênni e me raa n’ghyghs’bashkut.

Me 28 t’Vjeshtës I-ar t’vietitpërmênnun ci kje nata e Sh’ Mhil-lit, t’knace xêmra kur i shifshe tujxdryp prei malesh burrat e dheut!Hutat e Shqyptarve flakoshinn’trajte t’vetimes kunnra diellit,e rretthatore t’mush me asot’shtimesh (fysheksh) ci i kishinpas ruit per dit t’xexa e ci diishinse s’do t’i bâshin as “çhap”, sod ipaten gnesh.

Me 29-IX-1903 si u krye Mesha,u shpërndan e se i tsili zotshpie upríni micve t’vet.

Mas dreket s’duel kush meghuit shêin (argtimi i kânnshem i

Shqyptarve para t’dam besimit,kur t’mblidhen per me lut nnoit’krême ja si darxma), port’habitun mas kujdesit, se se si mei dalë n’krye atii urdhnit t’paarrug, ci merr e s’nep…”rrekshinme i chil shtyce e me ja mush trûutDheut si t’u bâshin gni fjalet e gnibeset, e mos t’u gheghshin atiit’grishunit t’ Qeveriis.

Gdhini e 30-ta ditë e muitt’permennun, e pik s’parit umblodhen n’Kuvênnn ke “Vidhate Xef Nnkaive” n’Lach-Sebaste,masi shumitsa e Pleqve edhe eVoghlimit t’maleve paten nnodhper mic n’ket katunn. N’ket Ku-vênnn e citen per fush mennen eQeveriis…e masi t’a shkruente

Në foto:Gjin

Pervizi

vijon nga faqja 21

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 23www.shqiptarja.comE diel, 19 gusht 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI HISTORI

ghân e trash, s’kan pas me pshtueas pula e pata pa hii m’chatelt, cibarin e rrâxave t’shpii e brein.

- Sot â dita praa - tha GhinPieter Marku - ci t’a daim: a do t’ivêhena ktii urdhnit t’Mretit a jo?.M’gni goj e xâa i kje kput :

- Per paa u shkrii si plu-mi m’xjerm, s’i jena ghegh e vûuas gna?!.

- Masi pashkemi me cin-nrue, na duhet me shkue edhe n’Krue e t’i thona Qeveriis ci most’ja hiin ksaj vallje mos dasht m’unnesh me oort”….

- Kama e juj, kaptinajon-thane maar”.

- Masi paskeni sos mecindrue vllaxnisht, saa ma shumët’jemi do t’a msym Kruen, n’mosma teper, ka gna per shpii na du-het me shkue; a do t’vini?

- Po! ja pritën maar. - A t’i a presim ghoben

atii ci mos t’vin? - Dieg e piek, me lâng e

plang – i kje përghegha. U daan Plec, e masi e

shatafen punen e ghobes, rishtaserdhen neer Veghlim e ghoben epreme e leciti Ghin Pieter Marku.

- Mêrrni vesht o Dhee,ghithssa katunne ci jemin’’Kurbíi, prei se e tsilës shpiidona ka i nieri, e t’jen ma t’ xgedht’vesh mir, buken ta keet m’tsalikme arm t’gnes ; mane, Plak e Ster-plak prej se e tsilit katunn, e mumarr vesht se a ka met nokushpaa ardh, e masi t’ shkoimën’Krue, n’ hikt kush, pescinngrosh ghob i ka m’shpinë. Meduer hapt kje prit ky ghygh prejet’ghithve.

Muer rishtas GhinPietri:

- Para se t’nisena perKrue do t’mblidhena edhe gni hern’Ujtbardh, saa per me i përser-jet edhe do pun, sesa me i pritshoket e t’mblidhena tub. Pra embledhmia n’Ujtbardh neser kame kên.

- Mir fort - ja pritnexana t’perxiem.

Me duer hapt kje prite I-ra dit e Vieshtes II-yt 1903. Imadh e i vogel, burr e grue,t’terbuemun prej ktii urdhnit, emasi s’ishin msue me ja shtri caf-en ac ndej xgiedhes t’osmanlliive,ju bân gadi vdekes e metes.

Armt e veta, çhaf ishte dial inanes Shqyptare, i pat rrok, e mekto m’tef t’kraht u nepshint’mramin lamtumir prínes, (persepaten sos ja mos me ju vûu urdh-nit t’Qeveriis, ja, pik per pik m’ushkechii mi at ghytet t’ Kastriotit).Prínnia, cie pán msue prej kermagvogla kto petrita me u dal xott’drejtave e dokjeve t’sheitnuemet’Parvet, u nepte dielmnis bekimine rrugen e maar tuj iu lut Perën-niis, ci t’u nepte fucii per me e per-mbys at anmik t’ Shqyptarve et’Shqyptaris, ci me ghithfars’xexash e ránnon Shqyptarien edjelmt t’sajna. Masi u falen e u per-cafen me t’shpiisë, burrat e dheutmueren hapin e trimnis, e tujbxâitë shoci shocit e msyne Ujt-bardh.

Masi u mblodh Kurbini maarn’ket vênn, t’xgiedh pika dielm-sh, u hiini m’rreth Ghin Pietri ekuvênni:

- Vllaxen, ju vet e dini,se dheu i jon kurr s’ka bajt nnomárre e ndoi dokje t’ree, e per ketdishmii e kena edhe t’thanmen et’Parve ci na thot: «Dokja e ree,n’katunn t’vieter s’citet », eprannnej edhe na jena mbledh perme chue xânin kunnra do punvet’reeja, ci Qeveria Tyrke â tujdasht me na i vûm. Sikurse mjem’sod, s’bajti shpiirti i jon nnoimarre, ashtu edhe tutje mos do t’ushtriim cafen e s’do t’laim ftyrent’on m’u mulue me lesht,, por n’nae lypet nevoja, jeten t’on pêng talâimë per t’drejtat tona e vennitt’on. Mjaft na kan shkerdhye! N’ucinnrofshim anmicve t’on m’goj emgni xêmër, n’i nnêjshim beses,s’ka ch na bân kush»

T’ghithve u pelqei lighirimi iGhinit, e t’tan ju shtruen besess’Dheut. N’shêi gaxmênnit t’ksajvllaxniis, m’at ci u ngrêjten e u sh-tegtuen, me nji bumbullim push-kesh e drejtuen hapin kah Kruja.Per giat rruges hetsnin tui i nrruekâjk gaxmêni, e se tsilin t’nalun epertsiellte krixmia e pushkshve.

Si kjene nis pak si von preis’pritmes t’shokve, i erri nata

n’maje t’Shen Lliut, dy hor paahíi n’Krue-, s’deshten me u shtymâ pertei, por si kjene ashtu unrecen, e at nat e kaluen nênciell ci lot me lot shtrihej per-my e hana si píish u flakote.Buk e tjera i pán marr me vedi,ujt e ftoft t’Kronit t’Shen Lliutu bubrrone per rrâx, e pert’tjeter s’kcyr Shqyptari : bxa saas i lemi. Por n’jeet, trêma e frigajan larg xemret t’ktii, e kush si aj!

V.O.

Sa gatitei Kurbini m’u nis perKrue me lidh besen e Dheut me ketghytet e me katunne t’rrethitt’ktii, Qeveria desht me diftuetrimninë e vet per fusha t’Arbnisëma s’parit (i mate për t’liga). Porsei prini e mbrapshta edhe e hangribuzen mir fort. Kah 28 e VieshtësI-ar, 1903, i dergoj do nierz e të fil-loshin me shkrue ghânë e trash.Këta kjene: Brahim Beg (gni ga-bel) i hikun prej Malitzi, e i ven-nuemun ne Shkoder, xëvennes(mylaxim xaptiish( ?)) i Man Rust-emi i Kruetan (onbash xapti); AliDani i Kruetan, Shkrojes, e tjerkomandar xaptis. Por kur t’hasisharra n’gozhdë, do t’i tsaptohendhamt! Sikurse u duel pergn-imên.

Mbrrine kta burrat’derguemun prej anes qeverisëme ghith chatela (afer Derven-dit) t’Han t’ katunnnit Larush-kut. Por saa u nnrecen mir e uliruen, ia shtruene rakiis (shpi-irtes) prej gaxmênit se do të fi-toshin gni kafshat ma teper (!).Masi iu duken male e kodrat’rrafshueme (!), u derguen fjalka gni per shpii prej t’ghitha ka-tundesh, e t’vishin ke Hani iLarushkut m’u piek m’nierxt eqeveriis.

Sa u erdh fjala n’vesh ka-tundarve, u kujtuen se ku pushotelepri, e u mblodhen, jo ka gna pershpii por saa ma shum ci mujten, epara se u nisen me u raa në neer-im nierxve t’qeveriisë,ci pushoshinner fuchia shpirtet (mastikë) n’Hant’ Larushkut, u lidhen besa-bes,

Në foto: Faksimile të katër faqeve ngadorëshkrimi i Atë Shtjefën Gjeçovi mbi

Kryengritjen e Kurbinit në prag tëshpalljes së pavarësisë

www.shqiptarja.com E diel, 19 gusht 201224

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom SPECIALETTTTTRADITRADITRADITRADITRADITAAAAA VLERAVLERAVLERAVLERAVLERA

Peripecitë e dy seminaristëve të munguarAAAAAventura e studimeve të Mazzaracchio Giuseppe (nga Shën Pali) dhe Chiaffitellaventura e studimeve të Mazzaracchio Giuseppe (nga Shën Pali) dhe Chiaffitellaventura e studimeve të Mazzaracchio Giuseppe (nga Shën Pali) dhe Chiaffitellaventura e studimeve të Mazzaracchio Giuseppe (nga Shën Pali) dhe Chiaffitellaventura e studimeve të Mazzaracchio Giuseppe (nga Shën Pali) dhe ChiaffitellaNicola (nga Shën Kostandini) me një udhëtim plot emocione dhe peripeci, për tëNicola (nga Shën Kostandini) me një udhëtim plot emocione dhe peripeci, për tëNicola (nga Shën Kostandini) me një udhëtim plot emocione dhe peripeci, për tëNicola (nga Shën Kostandini) me një udhëtim plot emocione dhe peripeci, për tëNicola (nga Shën Kostandini) me një udhëtim plot emocione dhe peripeci, për të

arritur në selinë e përgatitjes për jetën priftërore...arritur në selinë e përgatitjes për jetën priftërore...arritur në selinë e përgatitjes për jetën priftërore...arritur në selinë e përgatitjes për jetën priftërore...arritur në selinë e përgatitjes për jetën priftërore...

Pietro Pietro Pietro Pietro Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

Në Bazilikatë, fshatrat e themeluar ngarefugjatë shqiptarë të në shekullin XIVe XV janë rreth dhjetë; por, nga këto,

vetëm pesë kanë lënë gjurmë historiko-kul-turore e gjuhësore të pamohueshme: tre nëveri të rajonit, në tokën prodhuese e vullkan-ike të Vulturës, udhëkryq i tregtisë së gruritmes Puljas, Kampanias dhe Bazilikatës dhedy ishuj shumë të bukur gjuhësorë poshtë nëkurriz të Kalabrisë: Shën Pali Shqiptar dheShën Kostandini Shqiptar për të cilinStigliani referon: “...feudi i gjerë, gati i paban-uar, i shtetit të Noya (Noja) përfshinte pyjete Madarosa-s, Farneta-s e Siliceo-s dhe ar-rinte deri në Cerchiara di Calabria... zonë epasur me kullota por që, mes maleve dhepyjeve, e izoluar nga rrugët kryesore të ko-munikimit, qëndronte e mbyllur në izolimtotal... (Buletin i Bibliotekës provinciale tëMaterës n.14, faq. 58) dhe në këtë luginë(Valsarmento) shton vetë Stigliani, duke iureferuar “Lajmeve historike mbi pronësitështetërore të Shën Kostandinit Shqiptar” tëT. Pace që “në 1534 një grup koronës u dër-gua nga princi i Salernos, Roberto Sanseveri-no, në feudin e madh të Nojës, ku u theme-luan familjet e Shën Kostandinit dhe Casal-nuovo (sot Shën Pali Shqiptar).

Ky realitet izolimi ka shënuar, në të mirëapo në të keqe, fatin e dy komuniteteve ar-bëreshe që jetonin në varfëri ekstreme, tëharruara në një vend të vështirë për t’u ar-ritur dhe të pabanuar, në kurriz të malevetë Polinit në kufirin kalabrez. Sipas linguis-tit Bartoli, në fakt, ruajtja e trashëgimisëkulturore, fetare dhe leksikore është më emadhe aty ku flitet për “ishuj gjuhësorë”.Vetëm kështu kuptohet se, ndërsa për zonatnë Vulture pati një integrim fetar (u detyru-an të pranonin ritin katolik) për Shën Palindhe Shën Kostandinin, ndonëse njihnin au-toritetin e Romës, u lejua që të celebroninçdo festë fetare me ritin greko-bizantin, derinë vitin 1919, vit në cilin Papa Benedikti XV,duke parë insistimin e ritualitetit ortodoks,ia besoi dy komunitetet lukane dioqezës sëTursi-Lagonegro, në Kalabri, që u kthye nëqendrën peshkopale referuese për të gjithëshqiptarët e Italisë kontinentale. Në vitet mëpas lindi, në San Basile, gjatë Luftës së DytëBotërore, pranë një monastiri, një seminari-at që përmblidhte të gjitha punësimet prift-ërore ku edhe dy bashkitë e Valsarmento du-hej të drejtoheshin për të kompletuar, më pas,përgatitjen priftërore në Romë pranë kishëssë Grottaferrata. Në këtë mënyrë filloi në1944/45, me luftën në vazhdim, aventura estudimeve të Mazzaracchio Giuseppe (ngaShën Pali) dhe Chiaffitella Nicola (nga ShënKostandini) me një udhëtim plot emocionedhe peripeci, për të arritur në selinë e për-gatitjes për jetën priftërore.

“Ishte vjeshta e ’44 - tregon doktor Maz-zaracchio - u nisëm herët mbi një mushkëme dajë Osnato Agostino, Costantino Bucco-lo (“taksisti” ende adoleshent me mushkë idërguar me forcë nga i ati), vëllai i tij Angelodhe Nicola Loprete (prej kohësh të kaluarnë jetë tjetër) te të cilët prindërit më besuansi shoqërues drejt seminariatit të San Basile;kaluam përmes Shën Kostandinit për tëmarrë seminaristin tjetër të ardhshëm, Nico-la Chiaffitella, që u bë shoku im i studimeve,e më pas drejt majave të Polinit. Nuk kishimdijeni për jetën që na priste: na kishindetyruar prindërit duke shpresuar në një tëardhmen më të mirë për ne, krenarë se pona çonin të studionim në djepin e traditës

sonë, në Kalabri. Kaluam lumin Sarmentombi një pasarelë druri, ne të mbi kuaj kursetë tjerët në këmbë, në një pikë aq të rrezik-shme saqë ende e kujtoj frikën; ecëm gjithëditës duke kaluar përmes Acquafrana-sndërmjet pyjeve aq të dendur saqë errëso-nin dritën diellore”.

“Pasi mbërritëm në Destra delle Donne qëndan Kalabrinë nga Bazilikata - tregon drej-tuesi i mushkës, Costantino Buccolo - mbetai habitur nga bukuria e panoramës që u shfaq.Nga San Lorenzo shikohej i gjithë gjiri iSibarit: shikoja për herë të parë detin dhe,nga lart, me zemrën në fyt, ndjeja habi sikurthithesha”.

“Nuk guxoj të shikoj fytet e Raganello-s,thoshte i shkreti Nicola - shton Mazzaracchio- aq shumë ishin të ngushta e të thella sa qëndjeje marramendje të papërshkrueshme”.

Në të djashtë shiheshin 5 majat shumë tëbukura të Polinos: Pollino, Serra Crispo, Ser-ra del Prete, Serra delle Ciavole dhe Dolce-dorme, më e larta në 2278 mbi detin, të mbu-luara në bredha mijëravjeçarë.

Kur mbërritën në Raganello, ishte tash-

më mbrëmje, kaluan Urën e Djallit, kështu equajtur nga banorët e zonës pasi vetëm djallido të mund ta kishte ndërtuar në një pikë

kaq të rrezikshme. E kaluan dhe mbërritënnë Civita, fshat arbëresh, shumë i njohur përverën me të cilën u furnizuan drejtuesit emushkave në kthim dhe këtu kaluan natën,në një stallë. Të nesërmen rinisën udhëtimin,duke kaluar nga Porcile, Frascineto e Cas-trovillari, ku kishte ende tonelata municion,kamionë dhe tanqe të braktisura nga gjer-manët në arrati, ndërsa arritën pasdite nëdestinacion: seminariati i San Basile.

“Jeta e kolegjit - tregon Mazzaracchio -ishte e varfër: bukë e zezë, studim dhe lutje.Por, ishte e vështirë të provoje nostalgji përfamiljen: gjuha e përbashkët dhe origjina nabënte të ndjeheshim si në shtëpi, dhe të mo-tivuar për të studiuar, më shumë se sa ngajeta e ardhshme prifëtore, nga nevoja për tëditur, për një të ardhme më të mirë dhe njëko-hësisht të ndjeheshim pjesë e një grupi jo tëpasur por kulturalisht të bashkuar”.

Sot, doktor Mazzaracchio Giuseppe dheCostantino Buccolo, shijojnë pensionin e mer-ituar dhe Chiaffitella Nicola, ende në jetë, kaqenë këshilltar rajonal dhe i ka dhënë shkël-qim Shën Kostandinit Shqiptar.

Të shkuarat e dy seminaristvePietro Pietro Pietro Pietro Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

Te Bazilikata katundet që fondartin Aljbëreshët janë ndo një dhjet, po ata që

mbaqin tradita historike njera sod, janëvetëm pes: tre ljart afër Putencës( Barili,Maskiti e Zhura) në Zonën e Vulturit kujanë ara të bukura, tek “ Udha grurit” e kuBazilikata ngitët me Kampanjen e me Pul-jën, do me thënë atje ku komerçi e demogra-fia janë të fortë; e dy posht Bzilikatës, dykatunde të vigelj: Shën Palji eSh’Kostandini prrëz Kalabrisë. Për këta dyshkruan Stigliani se “…këtu ish një feudimadhë me pak gjindë, që ia thoin “Stato diNoja, që vei ka voshku Madharozës tue sh-kuar Farnetën Siliçetin njera Çerkjarë, nëKalabrjet. Xonë pljot pashvalje po në mestmalje e voshqe, qëndron e vetëm e e shkretëe thot adhe Stigliani, tue nëmënatur Pace,se “…në 1534 Prinçpi i Salernit RobertoSanseverino dergoi një grup korone në feu-din të Nojës e ashtu u fondarti Shen Palji eSh’kostandini…” Ky fakt i shkretësie mëshoishumë te dhestini i tyre, të vënur tek njëvend, largu ka njerëzit, prrëz Puljinit. Sishkruanei Bartoli, më vertet, të ruajturitë epetkut kulturor, rrelixhoz e i fjaljës është mëi madhe atje ku flitet përi “isole linguistiche”.Vetëm ashtu mirret vesh pse katundet eVulturit, tue bjerr ritin grek, buartin dheshumë tradhita ndërse Shën Palji eSh’kostandini, në 1919,pas që iktin kaeparkia e Tursit- Launiurit, tue shuar nëëparkinë e Ungrës në kalabrjet, ruajtin mëfort tradita e gljuhën.

Ndatë mot , ljeu në Shën Vasilj, katundaljbëresh afër Ungrës një seminar përghithë aljbëreshët të Italisë që kishinvukacjunën kidh’ të studhjarin tre vjet atje

e pëstajna shkojin Rom në Grottaferrata, eky vljenei edhe për aljbëreshët e Valsar-mendit.

Kështu zu filë, në 1944/45, aventura estudhevet e Pepës Bramit, Shenpaljot e eNikolla Kostës Kroqit, Shkosnjot me njëvjaxh i gljat , tue kaperxier Puljinin për tëvejin ka zotrat Shën Vazilj.

“Ishim në Shën Mitër1944- rrëfien Pepa Bramit-, unistim njihere kaljuar mush-kat, u’, ljalja Gustin Franx-iut, ndini Sitës e ljalj KuloiFirmozit, ngljezot; prindët emi më kishin dërguar ShënVasilj bashkë me njatër djaljqë shuam e e muartim Shko-standin, NIkolla , i biri Ko-stës Kroqit, e u nistim drejtprej timbavet e Puljinit. Nadergoin prindët e tanë mespërënxën se e mirësojimjetën e keqe që vivirim nëmest guerrës edhe me pjax-hirin se studhjarim tek njëkatund aljbëresh. Kaperxi-em ljumin afër Terranovëmbi një pond me dërresa, natë dy kaljuar e mulatjerët mëkëmbë: ai përroi ish aq i thellsa më vjen adhe trëmulica.Ectim gjiditën e ditës, sh-kuamë ka Lakfurani ndëpërvoshqe me fagje e bredhatë ndëndur sa s’dukei dritadiellit.”

“ Si arrivuamë ka Dhestra “delleDonne”, që ndan Kalabrjen ka Bazilikatën,thot Ndini Sitës, re zalji për bukurinë epanoramit që u zduk:” lishet” e Paskalunitkalarshin njera ka sheshet e Rakanjeljit,

fundunet e të çiljit më errëtin jetën. Katimba e Shën Lurenxit dukei ghithë detiSibarit: shihnja detin për te parën herë eqëndrova grikhaptn e u trëmba se më për-cillnei”

“S’e bëj më dot te ruaj, thoj i ziu Nikollë,shton Pepa Bramit, aq iahin të ngusht e tyë

thellë ata prrenje”.Ka djathëta dukshin gjithë

maljat e Puljinit, të bukuru-ara me bredha lorikartur. Sh-kuamë pondin e Djallëthit,thrritei pse vetëm ai mënd tëe kish bere nd’atë prrua, e ar-rivuam Çicët, katundakjbëresh ku shitei vera emirë e ku mbët pjerrurit ljal-ja Gustini Franxiut e KuloiFirmozit ngarkoin mushkat ee shisin Shën Palj.

Fljenë me mushkat tekmanxhatura i një staljie. Ditënpas u nistin, shkuan Purçil,Frasnit e Kastrufilj, ku ishinadhe karrarrmatrat e tedhek-vet, që I kishin ljëshuar tuepështuar e pas mjesditës arriv-uan Shen Vasilj.

“Jeta e seminaristit, thotPepa, ish e stringuar: bukë ezezë (kur ish!), studhe e urata.Po s’kishim shumë msll përshpinë: gljuha që fljisim bënendihshim si në Katund e na ekish ënda për të studhjarim jo

vetëm për bëhshim zotra po për diturgjagjë, të mirësoim jetën tonë edhe se ndihs-him sikuna ishim nd’Albanitë.

Përktheu nga italishtja në arbërisht:Përktheu nga italishtja në arbërisht:Përktheu nga italishtja në arbërisht:Përktheu nga italishtja në arbërisht:Përktheu nga italishtja në arbërisht:Pietro Pietro Pietro Pietro Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

Ura e djallit

Costandino Buccolo

Giuseppe Mazzaracchio