NİŞASTA–ŞEKER BİTKİLERİmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Nişasta...Dünyada nişasta kaynağı olarak değerlendirilen bitkilerin başında tahıllar (özellikle

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

TARIM

NİŞASTA–ŞEKER BİTKİLERİ

Ankara, 2016

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve

Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak

öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme

materyalidir.

Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.

PARA İLE SATILMAZ.

i

AÇIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ..................................................................................................... 2 1. NİŞASTA VE ŞEKER BİTKİLERİNİN MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ ......................... 2

1.1. Nişasta ve Şeker Bitkilerinin Önemi ............................................................................. 2 1.2. Önemli Nişasta ve Şeker Bitkileri ................................................................................. 3 1.3. Nişasta ve Şeker Bitkilerinin Adaptasyonu ................................................................... 6

1.3.1. Patates .................................................................................................................... 6 1.3.2. Şeker pancarı ......................................................................................................... 7

1.4. Nişasta Bitkilerinin Morfolojik Özellikleri ................................................................... 8 1.4.1. Toprak Altı Organlar ............................................................................................. 8 1.4.2.Toprak Üstü Organlar ........................................................................................... 10

1.5. Şeker Bitkilerinin Morfolojik Özellikleri.................................................................... 11 1.5.1. Toprak Altı Organları .......................................................................................... 11 1.5.2. Toprak Üstü Organları ......................................................................................... 12

UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 14 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 15

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ................................................................................................... 17 2. NİŞASTA VE ŞEKER BiTKİLERİNİN EKİMİ ............................................................... 17

2.1. Nişasta ve Şeker Bitkilerinde Tohum Yatağı Hazırlama ............................................ 17 2.1.1. Nişasta Bitkileri İçin Tohum Yatağı Hazırlama .................................................. 17 2.1.2. Şeker Bitkileri İçin Tohum Yatağı Hazırlama ..................................................... 18

2.2. Nişasta ve Şeker Bitkilerinde Ekim ve Dikim ............................................................ 18 2.2.1. Nişasta Bitkilerinin Dikimi .................................................................................. 19 2.2.2. Şeker Bitkilerinin Ekimi ...................................................................................... 22


ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ................................................................................................... 28 3. NİŞASTA VE ŞEKER BİTKİLERİNİN BAKIMI ............................................................ 28

3.1. Nişasta ve Şeker Bitkilerinin Bakım İşlemleri ............................................................ 28 3.1.1. Patateste Uygulanan Bakım İşleri ........................................................................ 28 3.1.2. Şeker Bitkilerinde Uygulanan Bakım İşleri ......................................................... 31


ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ................................................................................................... 36 4. NİŞASTA VE ŞEKER BİTKİLERİNDE HASAT ............................................................ 36

4.1. Nişasta ve Şeker Bitkilerinin Hasat Kriterleri ............................................................. 36 4.1.1. Patateste Hasat Kriterleri ..................................................................................... 36 4.1.2. Şeker Pancarında Hasat Kriterleri ....................................................................... 37

4.2. Nişasta ve Şeker Bitkilerinin Hasadında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ............ 37 4.3. Nişasta ve Şeker Bitkilerinin Hasat Yöntemleri ......................................................... 37

4.3.1. Patates Tarımında Uygulanan Hasat Yöntemleri ................................................. 37 4.3.2. Hasat Sonrası Patateslerde Boylama ve Ambalajlama ........................................ 38 4.3.3. Şeker pancarı Tarımında Uygulanan Hasat Yöntemleri ...................................... 39

4.4. Nişasta ve Şeker Bitkilerinin Depolanması ................................................................. 40

İÇİNDEKİLER

ii

4.4.1. Nişasta Bitkilerinde Depolama ............................................................................ 40 4.4.2. Patates Yumrularının Depolarda Filizlenmesinin Engellenmesi ......................... 41 4.4.3. Şeker Bitkilerinde Depolama ............................................................................... 41 4.4.4. Şeker Pancarında Silolama .................................................................................. 42


MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 46 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 48 KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 50

iii

AÇIKLAMALAR

ALAN Tarım

DAL Tarla Bitkileri

MODÜLÜN ADI Nişasta-Şeker Bitkileri

MODÜLÜN SÜRESİ 40/26

MODÜLÜN AMACI

Bireye/öğrenciye nişasta şeker bitkilerini tanımlayıp,

ekimini veya dikimini, bakımını, hasadını ve depolama

yapma bilgi ve becerilerini kazandırmaktır.

MODÜLÜN ÖĞRENME

KAZANIMLARI

1. Nişasta ve şeker bitkilerinin literatür bilgilerine göre;

kök, gövde, yaprak, çiçek, meyve ve tohum yapısını

açıklar ve farklarını ayırt edebileceksiniz.

2. Nişasta ve şeker bitkilerinin ekim veya dikimini

yapabileceksiniz.

3. Nişasta ve şeker bitkilerinde bitkiye göre; bakım

işlemlerini yapabileceksiniz.

4. Nişasta ve şeker bitkilerinin bitki türüne göre; hasat

ve hasat sonrası işlemleri yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Kapalı ortam (sınıf), açık ortam (atölye, tarla)

Donanım: gübre, patates, şeker pancarı bitkileri, traktör,

toprak işleme aletleri, ekim ve dikim makineleri, şerit

metre, kağıt, kalem, terazi, ilaçlama makinesi, ilaçlama

kimyasalları, çapa makinesi hasat makineleri bitki

besleme, sulama, afiş, broşür, internet, projeksiyon cihazı,

bilgisayar.

ÖLÇME VE

DEĞERLENDİRME

Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra

verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Öğrenci,

Nişasta ve şeker sanayileri, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de tarıma dayalı

sanayinin en önemli dalları arasında yer almaktadır. Her iki sanayi kolu, aynı zamanda

gıda sanayinin de hammadde üreticisi durumundadır. Bunun dışında özellikle nişasta, kâğıt,

oluklu mukavva, tekstil, tutkal gibi sanayi kollarında da kullanım alanı bulan bir üründür.

Bu nedenle, nişasta ve şeker üretiminde kullanılan bitkilerin üretimi, ülkemiz ekonomisi

açısından çok büyük önem taşımaktadır.

Ülkelerin artan nüfuslarının sağlıklı bir şekilde beslenmesinde nişasta şeker bitkileri

önemli bir yer tutmaktadır. Birim alandan en yüksek miktarlarda kaldırılan besin maddeleri

ile nişasta şeker bitkilerinin sanayi iş kolunda kendi sektörünü ve istihdam kaynaklarını

oluşturması bu bitkilerin üretiminin vazgeçilmezliğini göstermektedir.

Nişasta ve şeker bitkileri tarımı; bitkisel ve hayvansal üretimin gelişmesine, azami

derecede endüstriyel girdiler kullanılmasına, toprakların fiziki yapıları ve ekolojik dengenin

iyileşmesine katkı sağlamakta, kendinden sonra ekilecek ürünlerin verimlerini önemli ölçüde

arttırmaktadır.

Bu modül ile toprak ve tohumluk hazırlığı, dikim; sulama ve gübreleme, yabancı ot,

hasat ve depolama faaliyetlerini uygulayarak şeker ve nişasta bitkilerini yetiştirme becerisi

kazanacaksınız.

GİRİŞ

2

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Nişasta ve şeker bitkilerinin literatür bilgilerine göre; kök, gövde, yaprak, çiçek,

meyve ve tohum yapısını inceleyebileceksiniz.

Nişasta ve şeker üretiminde kullanılan bitkileri araştırınız.

Nişasta ve şeker bitkilerinin ekonomideki yerini araştırınız.

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.

1. NİŞASTA VE ŞEKER BİTKİLERİNİN MORFOLOJİK

ÖZELLİKLERİ

1.1. Nişasta ve Şeker Bitkilerinin Önemi

Nişasta ve şeker sanayileri, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de tarıma dayalı

sanayinin en önemli dalları arasında yer almaktadır. Her iki sanayi kolu, aynı zamanda gıda

sanayinin de hammadde üreticisi durumundadır. Bunun dışında özellikle nişasta, kâğıt,

oluklu mukavva, tekstil, tutkal gibi sanayi kollarında da kullanım alanı bulan bir üründür. Bu

nedenle, nişasta ve şeker üretiminde kullanılan bitkilerin üretimi, ülkemiz ekonomisi

açısından çok büyük öneme sahiptir.

Dünyada nişasta kaynağı olarak değerlendirilen bitkilerin başında tahıllar (özellikle

buğday, mısır ve çeltik ) ve bazı yumrulu bitkiler (patates, tatlı patates, kassava/tapioka, taro-

cocoyam ve yer elması) gelir. Örneğin buğday tanelerinde yaklaşık%70 karbonhidrat

bulunur ve bu karbonhidratın da yaklaşık%97’si nişastadır. Tahıllarda nişasta içeriği en az

yulafta tanelerinde, en çok çeltik tanelerinde bulunur. Tahıllar dışında en önemli nişasta

kaynağı patates yumrularıdır. Patates dışında yerelması, atat (tatlı patates) ve kassava

yumruları da önemli nişasta kaynaklarıdır. Bir patates yumrusunun kuru madde üzerinden

yaklaşık %18‘i nişastadır. Beyaz etli patateslerde nişasta oranı%14-22 arasında, sarı etli

patateslerde ise nişasta oranı%10-14 arasında bulunur.

Seker sanayinin en önemli iki bitkisel hammaddesi ise şeker kamışı ve şeker pancarı

olup, ancak ülkemizde sadece seker pancarının üretimi yapılmaktadır.

Şeker pancarında şeker bitkinin kök gövdesi hücrelerinde depo edilir ve şekerin

alınması için diffüzyon metodu kullanılır. Şeker kamışında ise şeker bitkinin sap

hücrelerinde depolanır ve bu şekerler kıyılan saplardan preslenerek elde edilir. Dünyada

üretilen şekerin % 99’u şeker kamışı ve şeker pancarından elde edilmektedir.

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

ARAŞTIRMA

ÖĞRENME KAZANIMI

3

1.2. Önemli Nişasta ve Şeker Bitkileri

Dünyada nişasta kaynağı olarak değerlendirilen bitkilerin başında tahıllar (özellikle

buğday, mısır ve çeltik ) bazı yumrulu bitkiler (patates, tatlı patates, kassava/tapioka, taro-

cocoyam ve yerelması) ve şeker kaynağı olarak şeker pancarı ile şeker kamışı gelir.

Patates

Patates (Solanum tuberosum), patlıcangiller (solanaceae) familyasından yumruları

yenen otsu bitki türüdür. Boyu 70-80 cm’ye varan, beyazımsı-pembemsi çiçekler açan,

yumruları hariç zehirli otsu bir bitkidir. Patatesi diğer sebzelerden ayıran en büyük özelliği

tohum ile üreme yerine vejetatif üreme yapmasıdır. Yani patates ile geri dönüşüm

kullanılarak elde edilmesidir. Örneğin; bir patates parçasını toprağın altına koyduğunuzda bu

önce kendiliğinden patates bitkisi olur sonra yumruları toprağın altında çoğalırlar.

Bitkinin toprak altında kalan yumruları “patates” olarak bilinir. Bu yumrular nişasta

bakımından zengin olduğundan önemli bir besin maddesidir. Patateste nişastadan başka belli

bir oranda protein de bulunur. Nişasta %20, protein %2'dir. Besin değeri 90 kaloridir.

Bitkinin toprak üst kısımlarında zehirli alkaloit bulunmasına karşılık yumruları zehirli

değildir. Ancak çimlenmiş patateslerde de bu alkaloitler teşekkül ettiğinden zehirlenmelere

sebebiyet vermektedir. Patates yumrularında bulunan nişasta taneleri yumurta veya armut

şeklinde olup, 70-100 mikron büyüklüğünde tanelerden ibarettir. Patates dış kabuk rengine

göre sarı ile kırmızı, etine göre beyaz ve sarı olarak ayrılır. Patates tohumuna milva denir.

Ülkemizde özellikle Nevşehir ve Niğde illerinde yetiştiriciliği yapılır.

Tatlı patates

Tatlı patates, patates gibi Güney Amerika kökenli bir nişasta bitkisidir. Tatlı patates

tropik, subtropik ve ılıman bölgelerde bulunan ülkelerde kültürü (özellikle Güneydoğu Asya

ülkelerinde) yapılmaktadır. Türkiye’de sadece Hatay yöresinde kökeni ve isimleri

bilinmeyen biri krem kabuk ve krem et renginde (Hatay Beyaz), diğeri kırmızı kabuk ve

kırmızı et renginde (Hatay Kırmızı) iki farklı varyetenin tarımı yapılır.

Tek yıllık bir bitki olup bitki boyu 50-250 cm otsu bir yapıdadır. Yumruları patates ve

yer elmasında olduğu gibi toprak altında stolonların ucunda oluşmaktadır. Tatlı patatesin

nişasta oranı %20 ve şeker oranı %5’tir.

Nişastasından pudra, çocuk maması, tutkal, Şeker ürünleri yapımında ve ispirto

üretiminde kullanılabilir. Ana vatanı Amerika’dır. Sıcak iklim bitkisidir. Sulanarak

yetiştirilir. Tohumluk olarak yumrular kullanılır. Dikimi 90 x 30 veya 100 x 40 cm verim

500-2000 kg/da.

4

Yer elması

Kullanılan organ patateste olduğu gibi stolonlardan oluşan yumrularıdır. Yumruları

%15 oranında nişasta içerir. Nişastasından pastacılıkta, alkol, tutkal ve kumaş dokumasında

sertleştirme amacıyla haşıl olarak yararlanılır. Ana vatanı Amerika’dır. Ülkemizde tarımı en

fazla Ankara’da yapılır.

Tarımı patates tarımına benzer, yumrularıyla çoğaltılır. Dikim 60 x30 cm veya 80 x 30

cm dekara 200- 250 kg kullanılabilmektedir. Ülkemizde hemen hemen bütün illerimizde

yetişme potansiyeline sahiptir. 8-10 aylık bir yetişme döneminde 4-6 ton/da olan yumru

verimi sıcak bölgelerdeki 18 aylık yetişme süresinde dekara 17 tona kadar çıkabilir.

Kassava

Yumrularında %40 nişasta içerir ve taze tüketilir. Ayrıca un ve lapa şeklinde tüketilir.

Ana vatana Güney Amerika’dır. Çok yıllık bir bitkidir. Çelikle üretilir. Bir sıcak iklim

bitkisidir. 500 ile 5000 mm yağış alan yerlerde yetişir. Toprak seçiciliği çok azdır. Sıra arası

60 ile 80 ve sıra üzeri 40 cm olarak dikilir. 8-10 aylık bir yetişme döneminde 4-6 ton/da olan

yumru verimi sıcak bölgelerdeki 18 aylık yetişme süresinde dekara 17 tona kadar çıkabilir.

Resim 1.1: Nişasta bitkileri

Şeker pancarı

Şeker pancarı biyolojik olarak iki yıllık bir bitkidir. 1 yıl vejetatif organları, 2. yıl ise

generatif organları gelişir. Tohumları birleşik halde bulunur. Birinci yıl toprak altın da şeker

deposu görevi gören kök gövdesini ve toprak üstünde yaprakları, ikinci yıl ise sapa kalkarak

çiçek ve tohumları meydana getirir. Şeker pancarından tohum üretmek için bitkilerin birinci

yıl izleyen kış mevsiminde belli bir süre (2 ay gibi) ve belli bir düşük sıcaklıkta (4-10 Co)

kalması gerekir. Boyu yetiştiği yere, iklime ve türüne göre 85–180 cm arasında

değişmektedir.

Eğer tohumluk üretimi yapılmayacaksa, şeker pancarı ekildiği yıl hasat edilir. Mart-

mayıs aylarında ekilir, eylül-kasım aylarında sökülür. Ürettiği kök gövdesi şeker

fabrikalarında işlenir.

Avrupa Birliği, ABD ve Rusya dünya üretiminde ilk üç sırayı alır. Ticari bir bitkidir.

Dünyada şeker üretiminin %30'u şeker pancarından elde edilir.

5

Şeker kamışı

Şeker kamışı, buğdaygiller familyasından, çok yıllık, 3-4 metre uzunluğunda, kamışa

benzer bir bitkidir. Dünyada daha çok sıcak ve yağışlı ülkelerde yetiştirilir. Don olayının

yaşandığı yerlerde şeker kamışı yetiştirmek çok risklidir. Üretim materyali olarak köklü

sürgünleri kullanılır. Bunlar 180 x 90 cm sıklıkta dikilir. Olgunlaşmaya doğru kamışların

içindeki sıvı şeker kıvamında tatlılaşır. Biçilen kamışların başı kesildikten sonra demetler

halinde parçalanır, ezilir ve presten geçirilir. Bu işlemden elde edilen sıvı, bileşimindeki

şeker billurlaşıncaya kadar kaynatılır. Böylece 100 ton şekerkamışından 10 ton kadar

şeker (sakaroz) elde edilir. Dünyada üretilen şekerin yaklaşık %80’i şeker kamışı şekeridir.

Şeker kamışında şeker oranı düşük olmasına karşın (%12-15), çok yıllık olan şeker

kamışı plantasyonlarından her yıl defalarca (2-3 defa) biçim yapıldığından birim alan

başına şeker verimi şeker pancarına göre daha yüksektir. Üstelik kamış şekeri

fabrikasyonunun basit, kolay ve ucuz olması nedeniyle kamış şekeri maliyeti pancar

şekeri maliyetine göre daha düşüktür. Şeker pancarında şeker oranı (%15-20) daha yüksek

olmasına rağmen, birim alandan yılda sadece bir ürün alınması, şeker veriminin kamış gibi

yüksek olmayışı ve sanayisinin kompleks oluşu pancar şeker maliyetini yükseltmektedir.

Şeker bitkinin saplarından elde edilir. Kökeni Doğu Hindistan ve Endonezya’dır.

Saçak köklüdür ve kökler 1 metre derine inebilmektedir. Sap 2-6 metre boylanabilir. Şeker

oranı %7-20 arasındadır. Toprak seçiciliği fazla değildir. Üretimi çelikle veya tohumla

gerçekleştirilir. Sıra arası 120 cm ile 180 sıra üzeri 30 cm ile 80 cm ekimi yapılır. Dekara

verimi 7 ile 30 tondur. Kökleri taban suyuna duyarlıdır. Ülkemizde özellikle adana da az da

olsa üretimi yapılmaktadır.

Resim 1.2 Şeker kamışı

Ülkemizde ağırlıklı olarak nişasta kaynağı olarak patates, şeker kaynağı olarak şeker

pancarı tarımı yoğun olarak yapıldığından bu modülde patates ve şeker pancarı tarımı detaylı

olarak işlenecek diğer nişasta ve şeker kaynağı olarak kullanılan bitkiler hakkında genel bilgi

verilmiştir.

Buğday, mısır ve çeltik tarımı tahıllar grubu içerisinde işlendiğinden burada ayrıca

bilgi verilmeyecektir.

6

1.3. Nişasta ve Şeker Bitkilerinin Adaptasyonu

1.3.1. Patates

Patates, tek yıllık bir kültür bitkisi olup, yumru veya tohumu ile çoğaltılır. Patates

saçak köklü bir bitki olup bu köklere 1 metre derine kadar inebilmektedir. Patatesin toprak

altı organları stolon, kök ve yumrudan oluşur. Toprak üstü organları ise sap yaprak çiçek ve

meyveden ibarettir.

Yumrularında; nişasta halinde karbonhidrat, protein, vitaminler ve demir gibi önemli

besin maddelerini içeren patates, insanlar tarafından doğrudan mutfaklarda tüketildiği gibi,

işlenerek cips, parmak patates gibi değişik şekillerde tüketilmektedir.

İklim isteği

Patates, ılıman ve ılıman serin iklim bölgelerinin bir bitkisidir. Bitkinin toprak üstü

aksamı 1,5 oC (-1,7

oC)’ye yumru ise 1,4

oC (- 2

oC)’ye kadar dayanabilmektedir. Hava

sıcaklığı 30 °C’nin üzerine çıktığında bitkiler fazla miktarda su kaybetmeye başlar ve yumru

oluşumu gecikir.

Patates yetişme mevsimi boyunca ortalama 15-18 °C bir sıcaklık ister. Dikim için

toprakta + 8 derecelik sıcaklık ister. Toprak sıcaklığı + 8 °C’nin altında ise dikimi

geciktirmek yararlı olur. Gelişme süresi içerisinde, kısa gelişme süreli çeşitlerin 1600 °C,

uzun gelişme süreli çeşitlerin ise 3000 °C ısı toplamına ihtiyaçları vardır.

Patates, yumru oluşturması bakımından kısa gün; toprak üzerinde çiçek, meyve ve

tohum oluşturabilmesi bakımından ise uzun gün bitkisidir. Patates bitkisinin suya olan

ihtiyacı oldukça fazladır. 1 kg kuru madde birikimi için 400-600 litre suya gereksinim

duyulmaktadır. Patates bitkisi, diğer tarla bitkilerine göre kuraklıktan daha çabuk etkilenir.

Çünkü kökler fazla derine inmemekte ve bir saat içerisinde içerdiği suyun %25’ini terleme

ile kaybetmektedir.

Toprak istekleri

Patatesten, yüksek verim almak için toprağın derin, süzek, organik maddece zengin ve

kumsal yapılı olması gerekmektedir.

Patates bitkisinin kök sistemi zayıf olduğundan derin profilli, havadar, yumuşak,

kabarmış, iyi ısınabilen ve süzek topraklarda bol verimli olur, düzgün ve kaliteli yumrulu

ürün verir. Ağır bünyeli topraklar kök gelişmesini engeller, yumruları çürütür. Patates toprak

reaksiyonunun nötr ve hafif asit ( pH = 5.5-6) olduğu koşullarda daha iyi gelişir. pH = 4,8’in

altında ise bitkilerde kalsiyum yetersizliği belirtileri görülür. Taban suyu yüksek ve çorak

(tuzlu) topraklarda patates tarımı yapılamaz.

7

Patates bitkisi, yetişme süresince topraktan fazla miktarda besin maddesi

kaldırmaktadır. Topraktan alınan besin maddelerinin yaklaşık 1/3-1/2’si bitkinin yeşil

aksamında birikmekte, arta kalan miktar ise, yumruda depolanmaktadır.

Resim 1.3: Patateste toprak altı ve toprak üstü organları

1.3.2. Şeker pancarı

İklim isteği

Şeker pancarı, sıcağı ve ışığı seven bir uzun gün bitkisi olup yaklaşık 6 aylık

büyüme ve gelişme döneminde toplam 2500-2900 °C sıcaklık ister.

Şeker pancarı tohumları 7-8 °C’de çimlenmeye başlayabilmektedir; ancak, 25 °C’de

en iyi bir şekilde çimlenme gerçekleşir. Çimlenmeden sonraki 20 °C dolaylarındaki toprak

sıcaklıkları pancar gövdesindeki şeker oranını olumlu yönde etkilemektedir. İlk gelişme

döneminde 1-4 °C sıcaklıklardan zarar gören şeker pancarı, hasada doğru 5 °C (-7 °C)’ye

kadar dayanabilmektedir.

Şeker pancarında en yüksek şeker ve pancar verimi için gece sıcaklığının 10-15 Co,

gündüz sıcaklığının ise 20-26 °C dolaylarında olması istenir. Uzun gün bitkisi olan şeker

pancarında güneşli ve bulutlu günlerin birbirini izlemesi pancar verimini olumlu yönde

etkiler.

Yıllık toplam yağış miktarı 600-700 mm olan yerlerde, yağışın yarısı (300-350 mm)

yetişme devresinde düşmek koşulu ile sulama yapmaya gerek kalmaz. Ancak ekimden

söküme kadar olan dönemde (nisan-ekim) doğal yağışlarla bu miktar sağlanamadığından

sulama zorunlu olarak yapılır. En yüksek suya ihtiyaç duyduğu aylar olan temmuz ve

ağustos aylarında 3-4 defa (bazen daha fazla sayıda) sulanır. Her sulamada 60-80 mm su

verilmelidir.

Toprak istekleri

Şeker pancarı besin maddelerince zengin kumlu-tınlı, derin ve humuslu topraklarda iyi

yetişir. Fazla ağır ve taşlı topraklar şeker pancarı için uygun olmayıp, gövdede çatallanmaya

neden olmaktadır. Şeker pancarı için en ideal pH 6-8 arasında olması istenir.

8

Resim 1.4: Şeker pancarında yaprak

1.4. Nişasta Bitkilerinin Morfolojik Özellikleri

Patates, tek yıllık bir kültür bitkisi olup, yumru veya tohum ile çoğalırlar. Bir patates

yumrusu toprağa dikildiğinde, yumru üzerinde bulunan gözlerin sürmesi ile toprak altında

kök, stolon ve yumru meydana getirirken, toprak üzerinde ise; sap, yaprak, çiçek, meyve ve

tohumlarını oluştururlar. Bu nedenle patatesin bitkisel özellikleri; toprak altı ve toprak üstü

organları olarak iki kısımda incelenmektedir.

Nişasta ve şeker bitkileri morfolojik olarak birbirinden farklı özellikler gösterirler.

1.4.1. Toprak Altı Organlar

Kök

Patates saçak köklü bir bitki olup, toprak ve yetiştirme şartlarına bağlı olarak 1 metre

derinlere kadar inebilmektedir. Patatesin kök sistemi genellikle 30-40 cm toprak derinliğinde

teşekkül etmektedir.

Stolon

Patates bitkisinin toprak içerisinde kalan kök sisteminin teşekkülü sırasında, kökler

arasında beyaz uzantılar meydana gelir. Bunlara stolon adı verilir. Stolonların uç kısımlarının

şişkinleşmesi ile yumrular oluşur. Patates yumruları toprağa dikildikten sonra, yumruların

üzerinden sürgünler meydana gelir. Toprak üzerine çıkan sürgünler gövdeyi oluşturur.

Yumru

Stolonların uç kısmında oluşan yumru üzerinde gözlerin ve lentisel denen çok küçük

noktacıklar bulunmaktadır. Yumrular stolonlar aracılığı ile beslenerek gelişirler.

9

Lentisel

Yumru iç kısmı ile dış çevre arasında pencere görevini görmektedirler. Ortam

şartlarına bağlı olarak açılıp kapanırlar. Lentisitlerden su,CO2 veO2 girişi çıkışı olmaktadır.

Gözler; patates yumrusu üzerinde bulunan ve yeni bitkilerin meydana gelmesini

sağlayan, tomurcukları ihtiva eden yarım ay şeklindeki çıkıntılardır. Bir patates yumrusu

üzerinde en az gözler, göbek(yumrunun stolona bağlandığı yer) kısmında, en fazla gözler ise,

taç(göbeğin tam karşısı)kısmında bulunur. Taç kısmında bulunan, en gelişmiş olan göze, baş

göz denir. Bu gözde bulunan tomurcuk sürmeden diğerleri süremez. Buna apikal dominansi

(tepe tomurcuğun baskınlığı) denir.

Bu gözün diğer gözler üzerine baskısı vardır. Bu gözler, her hangi bir şekilde zarar

gördüğünde veya sürdüğünde, hemen arkasından diğer gözler sürmeye başlar. Bir yumruda

çok sayıda sürgünün meydana gelmesi için baş sürgünün kırılması gerekmektedir. Yumru

üzerinde bulunan gözler, yüzlek ve derin olabilmektedir. Bu tamamen bir çeşit özelliğidir.

Resim 1.5: Patates yumrusu ve kısımları

Yemeklik ve endüstride (cips ve parmak patates) değerlendirilecek yumrularda,

gözlerin yüzlek olması istenen bir özelliktir. Patates yumruları; oval, yuvarlak, yuvarlak

oval, oval-uzun ve basık-silindirik şekilli olabilmektedir. Yumru şekli tamamen bir çeşit

özelliğidir. Bir patates bitkisinde, sayıları 5-20 arasında değişen yumrular meydana

gelmektedir. Genellikle yumru iriliği 5-500 gr arasında değişmektedir. Patates yumrusunda

kabuk rengi, sarı, kirli sarı, kahverengi ve kırmızı olabilmektedir. Kabuk renginin farklı

olması yumru ve et rengi ile ilişkili değildir. Yumrular ilk teşekkül ettiklerinde, açık sarı

veya açık pembe olmaktadırlar. Yumru olgunlaştıkça ve kabuk oluştukça renk

koyulaşmaktadır.

10

Patates yumrularının kimyasal bileşimi

Patates yumrusunun bileşimini oluşturan maddelerin başında; nişasta, protein, mineral

maddeler ve vitaminler gelmektedir. Yemeklik patateslerde nişasta miktarının yüksek olması

istenmez. Çünkü nişasta oranı yüksek olan yumrular haşlandıklarında dağılırlar. Nişasta

oranı yüksek olan çeşitlerde, iç rengi beyaz olur. Yumru içerisinde protein miktarının fazla

olması, yumru iç renginin sarı renkli olması ile karakterize edilmektedir. Ayrıca; patates

yumrusunda istenmeyen bir madde olan solanin de bulunmaktadır. Solanin, kabuğa yakın

yerlerde güneş ışığının etkisi ile meydana gelir ve zehirli bir glikozittir. Bu nedenle yemeklik

patatesler, ışıklı ortamlarda bırakılmamalıdır.

1.4.2.Toprak Üstü Organlar

Sap ve dallar

Bir yumrudan genellikle 2-6 arasında sap meydana gelmektedir.28-32 mm iriliğindeki

yumrulardan ortalama 2,5 adet,35-45 mm yumrulardan ortalama 4 adet ve 45-55 mm

iriliğindeki yumrulardan ise ortalama 5 adet sap meydana gelmektedir. Sap uzunluğu çevre

şartlarına ve uygulanan kültürel yöntemlere bağlı olarak 50-150 cm arasında değişmektedir.

Sap yeşil veya eflatun renkli olabilmekte ve üzerinde tüyler bulunmaktadır.

Yaprak

Patates yaprağı bileşik yapraktır. Bir yaprak, 3- 15 yaprakçıktan meydana gelmiştir.

Yaprak sapı üzerinde, yaprakçıklar karşılıklı olarak dizilmişlerdir.

Çiçek ve meyve

Patateste çiçek yapısı beşlidir. En dışta beş adet çanak yaprak, ortada beş adet taç

yaprak, iç kısımda ise, beş erkek organ ile yumurtalık ve stigma bulunmaktadır. Patateste

çiçek rengi; beyaz, sarı veya viole olabilmektedir. Çiçek içerisinde bulunan erkek organların

antenleri sarı renklidir. Tepecik iki parçalı ve yumurtalık iki gözlüdür. Patates çoğunlukla

kendine döllenmektedir.

Çiçek döllendikten sonra yumurtalık gelişerek meyveyi oluşturur. Meyve yeşil renkte

olup, ceviz büyüklüğündedir. İçerisinde yan yana dizilmiş sayıları 300’ü bulan tohumlar

bulunmaktadır.

11

Resim 1.6: Patates bitkisi, yaprak, çiçek ve yumru

1.5. Şeker Bitkilerinin Morfolojik Özellikleri

Şeker pancarı tohumu toprağa ekildiğinde, çimlenme ile toprak altında kök-gövde

meydana getirirken toprak üzerinde yapraklar-sap çiçek-meyve ve tohumlarını oluşturur. Bu

nedenle şeker pancarının özellikleri; toprak altı ve toprak üstü organları olarak iki kısımda

incelenmektedir.

1.5.1. Toprak Altı Organları

Baş: Baş birinci yılda rozet yaprakların, ikinci yılda ise sap ve sürgünlerin

meydana geldiği kısımdır. Baş kısmı pancarın büyüme konisidir. Pancar kök

gövdesi üzerinde en dıştaki ve alttaki yaprakların çıktığı yerden itibaren, üstte

kalan kısma, baş kısmı denir. Bu kısımda fazla miktarda azot bulunur. Ancak

şeker miktarı oldukça düşüktür. Baş kısmında bulunan fazla miktarda azot,

şekerin kristalleşmesini engellediği için istenmez. Bu nedenle, hasat sırasında

baş kısmı kesilerek atılır.

Boyun: Baş ile gövdeyi birleştiren kısımdır. En dışta ve alttaki yaprakların

çıktığı yer ile en üst köklerin çıktığı yer arasında kalan kısımdır. Boyun

kısmında kök ve yaprak bulunmaz.

Gövde: Boyundan kuyruk kısmına kadar uzar. Şeker pancarında şekeri

bünyesinde bulunduran esas kısımdır. Kök ağırlığının büyük bir kısmını

oluşturur. Gövdenin boyu ve çapı, genetik özellikler, toprak, kültür şartları ve

gübreleme gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterir. Gövdenin yanında “S”

şeklinde oyuklar vardır. Bu oyuklarda kılcal kökler çıkar. Endüstride pancar

veya şeker pancarı terimi ile bitki kökünün boyun ve gövde kısmı kastedilir.

12

Kuyruk: Kuyruk, kök gövdesini 2 cm inceldiği yerden başlayıp 3-4 mm’ye

kadar incelerek devam eder. Kuyruk kısmı 1-1,5 m derinlere kadar inebilir. Bu

nedenle hasat sırasında koparak toprakta kalır. Kuyruk üzerinde çok sayıda kök

bulunur.

Resim 1.7: Şekerpancarında kök-gövdenin bölümleri

1.5.2. Toprak Üstü Organları

Yaprak: Şeker pancarı 1. yılda sayısı 35-50 adet arasında bir yaprak ile

pancarın baş kısmına bağlanan rozet yaprakları vardır. Bu yaprakların ayası

geniştir. İkinci yılda oluşan yapraklar ise küçük ve dar ayalı olup, sap üzerinde

meydana gelmektedir. Bir pancar yaprağı ortalama 105-120 cm² yaprak alanına

sahiptir. Rozet yapraklar bir yaprak sapı ile pancarın baş kısmına bağlanırlar.

Şeker pancarı yaprakları dik olarak gelişir ve zamanla yaşlanan yapraklar

aşağıya doğru sarkar. Şeker pancarında yaprak ayası kıvrımlı olup uç kısmı sivri

ve canlı yeşil renklidir.

Sap ve dallar: Şeker pancarının baş kısmında bulunana tomurcukların sürmesi

ile 2. gelişme yılında, haziran-temmuz aylarında meydana gelen köşeli ve 1.0-

2.0 metre kadar boylanabilen organıdır. Dallar, sap üzerinde meydana gelir.

Sapın ilk büyüme devrelerinde yaprak yoğunluğu fazla; çiçek açma, meyve ve

tohum bağlama devrelerinde ise yaprak yoğunluğu az ve dallanma daha

fazladır.

Çiçek: Çiçekler, brakte yaprak koltuklarından çıkan çiçek sürgünleri üzerinde

salkım şeklinde bulunur. Şeker pancarında, çoğunlukla birden fazla çiçek (1-6)

bir arada küme halinde bulunur. Şeker pancarında çiçeklenme ve tohumların

olgunlaşması, ana saptan, yan saplara doğru olur. Her çiçeğin tablası üzerinde,

uçları içeriye doğru kıvrık, 5 adet sarı renkli yaprak bulunur. İç kısım da ise 5

adet erkek organ ve 2-3 başlı bir dişi organ bulunur. Şeker pancarı, yabancı

döllenen bir bitkidir.

13

Meyve (Tohum): Yaprak koltuklarından meydana gelen çiçeklerin 2-3 tanesi

bir arada veya tek çiçek olarak yer aldığı görülür. Tek çiçekten meydana gelen

tohuma monogerm (tek embriyolu), 2-3 çiçek veya çiçek ağından meydana

gelen tohuma poligerm (çok embriyolu) tohum adı verilir. Çiçekler döllendikten

sonra meyveler (tohum teşekkül eder. Pancar tohumları sert kabuklu, renkleri

kahverengi, 1000 tohum ağırlığı 25 gramdır. Tek embriyolu tohum genetik

olarak veya poligerm tohumların suni olarak parçalanmasıyla elde edilir.

Resim 1.8: Şeker pancarı kısımları

Şeker pancarında türlerin ve varyetelerin özelliklerine göre kök formu ve büyüklükleri

genetik olarak büyük farklılık gösterdiği gibi iklim ve toprak faktörlerinin etkisi ile de kök

şekillerinde değişiklikler meydana gelmektedir.

14

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda verilen işlem basamaklarını takip ederek nişasta ve şeker bitkilerinin literatür

bilgilerine göre; kök, gövde, yaprak, çiçek, meyve ve tohum yapısını açıklar ve farklarını

ayırt ediniz.

İşlem Basamakları Öneriler

Nişasta ve şeker bitki türlerini gösteren

pano oluşturunuz.

Üretimi yapılan nişasta ve şeker

bitkilerinin resimlerini çekiniz veya

temin ediniz.

Nişasta ve şeker bitkilerinin bitkisel

özeliklerini belirleyiniz.

Nişasta ve şeker bitkilerinin toprak altı

aksamlarını inceleyiniz.

Nişasta ve şeker bitkilerinin toprak üstü

aksamlarını inceleyiniz.

Nişasta ve şeker bitkilerinin çiçek ve

meyve durumunu inceleyiniz.

Nişasta ve şeker bitkilerinin üretim

koşullarını araştırınız.

Üretim yapılacak alanları belirleyiniz.

Bu alanların üretime uygunluğunu

araştırınız.

Alet ve ekipmanın üretime uygunluğunu

araştırınız.

Üretim ve satış ile ilgili faktörleri

araştırınız.

UYGULAMA FAALİYETİ

15

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen

bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. Tahıllarda nişasta …………. en az yulafta tanelerinde, en çok çeltik tanelerinde

bulunur.

2. Tahıllar dışında en önemli nişasta kaynağı …………….yumrularıdır.

3. Dünyada üretilen şekerin %......’u şeker kamışı ve şeker pancarından elde

edilmektedir.

4. Şeker pancarında şeker bitkinin kök gövdesi …………………. depo edilir.

5. Şeker kamışında ise şeker bitkinin ………..… hücrelerinde depolanır.

6. Şeker kamışı, …………… . . . familyasından, çok yıllık, 3-4 metre uzunluğunda,

kamışa benzer bir bitkidir.

7. Patates, …….. yıllık bir kültür bitkisi olup, yumru veya tohumu ile çoğaltılır.

8. Patates, yumru oluşturması bakımından ……...…. ……….…; toprak üzerinde çiçek,

meyve ve tohum oluşturabilmesi bakımından ise uzun gün bitkisidir.

9. Şekerpancarı biyolojik olarak …….. yıllık bir bitkidir. Şeker üretmek için bir yıllık,

tohum üretmek için iki yıllık yetiştirilir.

10. Şeker pancarı; toprak ………….. ve toprak ………….. organları olarak iki kısımda

incelenmektedir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.

Cevaplarınızın tümü doğru ise uygulamalı teste geçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

16

UYGULAMALI TEST

Bitkilerin morfolojik özelliklerini belirlemek için gerekli olan araçlar:

Malzemeler

Bitkileri tanıma kılavuzu

Ölçüm araçları

Bitki kısımları

İlgili resimler

Kayıt defteri

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet,

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1. Nişasta bitkilerinin türlerini ayırt ettiniz mi?

2. Şeker bitkilerinin türlerini ayırt ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.

Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız

“Evet” ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

17


Nişasta ve şeker bitkilerinin ekim veya dikimini yapabileceksiniz.

Nişasta ve şeker bitkilerinin kullanım alanlarını araştırınız.

Nişasta ve şeker bitkilerinin insan sağlığı açısından önemini araştırınız.

2. NİŞASTA VE ŞEKER BİTKİLERİNİN EKİMİ

2.1. Nişasta ve Şeker Bitkilerinde Tohum Yatağı Hazırlama

Toprak işleme, kültür bitkilerinin büyüme ve gelişmesine ortam hazırlamak ve

topraktaki fiziksel, kimyasal ve biyolojik olayları hızlandırmak için değişik alet ve

ekipmanlarla toprağın devrilmesi, yırtılması, karıştırılması, kabartılması ve alt-üst

edilmesidir.

Toprak işlemenin temel amacı; kültür bitkileri için iyi bir tohum yatağı ve

yetiştirilecek bitkilere elverişli bir ortam hazırlamaktır. Zamanında ve tekniğine uygun bir

toprak işleme sayesinde ayrıca toprakta daha fazla nem biriktirilir, toprak geçirgenliği

artırılır, su ve rüzgâr erozyonu kısmen önlenir, yabancı otlar toprağa gömülür.

Ayrıca iyi bir şekilde hazırlanmış tohum yatağı; dikim, bakım ve hasat işlerini

kolaylaştırır.

2.1.1. Nişasta Bitkileri İçin Tohum Yatağı Hazırlama

Patates; hızlı bir gelişim ve toprak altı organları için yeterli oksijeni ve nemi sağlayan,

aşırı su tutmayan, iyi yapılı, gevşek ve keseksiz bir tohum yatağı ister. Bu koşullar kök,

stolon ve yumru gelişimi üzerine son derece etkili olduğu gibi, yumruların bozuk şekilli

olmalarını da önler. Ayrıca dikim, bakım ve hasat işlerini kolaylaştırır. Patates yetiştirilecek

toprağın çok iyi hazırlanması gerekir.

Toprak hazırlığı toprağın sürekli aynı derinlikten işlenmesi sonucunda, toprak işleme

derinliğinin hemen altında (20-25 cm) 5-10 cm kalınlığında sert geçirimsiz bir tabaka oluşur

ki; bu tabakaya taban taşı adı verilir. Bu tabaka geçirimsiz bir tabaka olup su ve yağışların

aşağılara inmesine depolanmasına izin vermezken, bitki kökleri bu tabakayı delip

geçemezler.


ARAŞTIRMA

ÖĞRENME KAZANIMI

18

Bu tabakanın kırılması için toprağın kuru olduğu alanlarda “dipkazan” çekilmesi

önerilmektedir. Dipkazan toprak kuru iken örneğin temmuz, ağustos aylarında 50-60cm

derinliğinden çekilmelidir.

Patates gibi toprak altında yumru oluşturulan bitkiler için bu durum çok önemlidir.

Patatesin yumru gelişimi için iyi hazırlanmış ve kabartılmış bir tohum yatağı hazırlanmalı

toprağa gevşek bir yapı kazandırılmalıdır. Toprak sonbaharda tavında iken kulaklı pullukla

20-25cm derinlikten sürülmelidir. İlkbaharda toprak tava geldiğinde kazayağı-tırmık

kombinasyonu çekilerek gevşek bir tohum yatağı hazırlanarak tarla ekime hazır hale

getirilmelidir.

2.1.2. Şeker Bitkileri İçin Tohum Yatağı Hazırlama

Şeker pancarı tarımında ülkemiz için tavsiye edilen ön bitki hububattır. Toprak

hazırlığında ilk işlem ön bitki hasadı sonrası bitki artıklarının toprağa gömülerek organik

maddece zenginleşmesini sağlayan (anız bozma) işidir. Anız bozma ve ilk sürümün mutlaka

sonbaharda yapılması gerekir. İlk sürümün sağlıklı yapılabilmesi için hububat hasadından

hemen sonra gölge tavı (toprak rutubeti) kalkmadan toprağın sürülmesi ve anızın

karıştırılması gerekir. Bu konuda en pratik ölçü pulluğun devirdiği toprağın kalıp şeklinde

değil, devrildiği anda dağılabilen yapıda olmasıdır.

Yağışlı ve sulanan bölgelerde ilk toprak işleme sonbaharda toprağın pullukla 20-

25 cm derinden devrilerek işlenmesi ile yapılmaktadır.

Sonbaharda fırsat bulunursa dipkazan türü aletlerle bir toprak işlemesi daha

yapılmalıdır.

İlkbaharda, toprak kültivatör ve diskaro gibi aletlerle işlenerek, havalandırılır ve

kesekler parçalanır.

Daha sonra diskli tırmık ve sürgü (tapan) çekilerek toprak ekime hazır hale

getirilir.

İlkbahar toprak işlemelerinde gereksiz fazla toprak işlemelerinden kaçınmalı,

tava ekim yapılacaksa kesinlikle pullukla sürüm yapılmamalıdır.

İyi hazırlanmış bir tohum yatağında; üst kısımda 2-3 cm’lik gevşek bir toprak,

onun altında sert bir kısım (tohumun bırakıldığı yer) ve daha derinde ise gevşek

bir toprak tabakası olmalıdır.

2.2. Nişasta ve Şeker Bitkilerinde Ekim ve Dikim

Ekim veya dikim; tohumun toprağa belirli bir zamanda, belirli bir derinlikte, belirli bir

sıklıkta ve belirli bir miktarda gömülmesidir. Dikim ise yumru, soğan, rizom, stolon, çelik,

fide ve fidan gibi üretim materyallerinin toprağa belirli bir zamanda, belirli bir derinlikte ve

belirli bir sıklıkta dikilmesidir.

19

2.2.1. Nişasta Bitkilerinin Dikimi

Toprak hazırlığı ve tohum yatağı hazırlığından sonra tohumluk hazırlanır. Patateste

tohumluk olarak kullandığımız kısım yumrulardır. Tohumluk yumrular, 6 cm çapında ve

ortalama 50 gram ağırlığında olmalıdır. Tohumluğun çeşidi, üretim amacına göre seçilmeli

ve sertifikalı tohumluk kullanılmalıdır. Patates tarımında verimi belirleyen ana etkenlerden

biri de kullanılan tohumluğun kalitesidir. Tohumluk kalitesi ile anlatılmak istenen; çeşit,

sağlık durumu, fizyolojik yaş, yumru boyu ve filiz gelişimi gibi verimi doğrudan etkileyen

özelliklerdir.

Tohumluk patates yumrularında aranan başlıca özellikler şunlardır:

Yayla gibi deniz seviyesinden en az 1000 metre yüksek yerlerde üretilmiş

olmalıdır.

Hastalıklar bulaşmamış olmalıdır.

İyi koşullarda depolanmış olmalı ve yumru üzerinde 1 cm’den daha uzun

sürgünler bulunmamalıdır.

Sürmeyi engelleyici kimyasallar ile muamele edilmemiş olmalıdır.

Fizyolojik olgunluğa ulaşmış olmalıdır.

Tohumluk yumrular iyi koşularda depolanmış olmalıdır. Yumru üzerinde 1

cm’den uzun sürgünler bulunmamalıdır.

Tohumluk üretimi için 28-35 mm’lik yumrular, normal üretim için ise 35-60

mm iriliğindeki yumrular kullanılmalıdır.

Yemeklik turfanda patates tarımı için en uygun yumru iriliği 45-60 mm

büyüklüğündeki yumrulardır. İri yumrular daha erken çıkış gösterirler. Bu

yumruların kullanımı; gelişme koşullarının zayıf veya erken, don tehlikesinin

söz konusu olduğu, depolama koşullarının uygun olmadığı, toprak kökenli

hastalıkların yaygın olduğu, dikim sonrası çok yüksek veya çok düşük

sıcaklıkların söz konusu olduğu yerlerde daha uygundur.

Tohumluk yumrularda çeşit karışıklığı olmamalıdır.

2.2.1.1. Tohumluk Yumrularda Çeşit Seçimi

Patates kullanma şekline ve gelişme sürelerine göre olmak üzere iki şekilde

sınıflandırılır.

Kullanım alanlarına göre patates çeşitleri

Yemeklik çeşitler: Kolayca dağılmazlar. Proteince daha zengindirler.

Pişirildiklerinde lezzetli olurlar. Renkleri açık sarıdan koyu sarıya kadar

değişir.

20

Resim 2.1: Yemeklik patates çeşitleri

Sanayide kullanılan çeşitler: Nişasta miktarı fazladır. Genellikle nişasta

ve ispirto yapımında kullanılırlar. Pişirilirken dağılırlar. Bu nedenle

yemeklik olarak fazla kullanılmazlar. Renkleri genellikle açık sarı veya

beyazdır.

Resim 2.2: Sanayilik patates çeşitleri

Yetişme sürelerine göre patates çeşitleri

Çok erkenci çeşitler: Yetişme süreleri 70-80 gündür.

Erkenci çeşitler: Yetişme süreleri 80-90 gündür.

Orta erkenci çeşitler: Yetişme süreleri 90-100 gündür.

Orta geççi çeşitler: Yetişme süreleri 100-120 gündür.

Geççi çeşitler: Yetişme süreleri 120-140 gündür.

Çok geççi çeşitler: Yetişme süreleri 140 günden fazladır.

2.2.1.2. Dikim Zamanı

Patates genellikle, ilkbaharın son donlarından sonra toprak sıcaklığı 8-10 °C iyi

bulduğunda dikilmelidir. Patates dikim zamanı bölgelere göre değişmektedir. Yazlık patates

dikimleri, nisan-mayıs aylarında yapılmaktadır. Turfanda patates dikimi ise, kıyı

bölgelerimizde 15 Aralık-15 Ocak tarihleri arasında yapılmaktadır.

Patates yumrusu dikiminden, belirli bir süre sonra tarla yüzeyinde, genç bitkiyi

meydana getirir. Patates bitkisinin daha iyi ve hızlı gelişmesini sağlamak, yumru oluşumunu

ve verimi artırabilmek için, bazı bakım işlemlerinin zamanında ve tekniğine uygun olarak

yapılması gerekmektedir

21

2.2.1.3. Dikim Sıklığı ve Tohumluk Miktarı

Tohumluk üretiminde ve turfanda patates yetiştiriciliğinde sık dikim (70x25-30),

normal patates tarımında ise nispeten daha seyrek dikim öngörülmektedir(70x30-35 cm).

Dikim sıklığının belirlenmesinde kullanılacak tohumluk yumrunun iriliği göz önünde

bulundurulmalıdır.

2.2.1.4. Dikim Derinliği

Toprak yapısı, dikim zamanı, yumru iriliği, hastalık durumu, toprak rutubeti ve

yumrunun fizyolojik yaşına göre değişmekle birlikte genelde dikim derinliği 12-18 cm

arasında değişmektedir.

2.2.1.5. Dikim Şekilleri

Patates tarımında en çok uygulanan başlıca dikim yöntemleri şunlardır:

Ocak usulü dikim: Ocak usulü dikimde markör veya özel araçlarla 50-40 cm

60x40 cm 60x30 cm veya 70x30 cm aralıklarla ocak yerleri işaretlenir. Daha

sonra işaretlenen yerlere ocaklar açılır ve tohumluk yumrular ocaklara dikilir.

Karık usulü dikim: Karık pulluğu (domuz burnu) ile 60-70 cm aralıklarla

karıklar açılır. Karıkların fazla derin olmamasına dikkat edilmelidir. Tohumluk

yumrular açılan karıkların tabanında 4-5 cm yükseklikte ve karığın boyun

noktasına 30-40 cm sıra üzeri mesafelerle elle dikilir. Daha sonra sürgü ve taban

geçirilerek yumruların üzeri toprakla örtülür. Yumruların üzerindeki gözler

sürdükten sonra bitkiler sırtta kalacak şekilde karıklar açılır. Böylece bitkilerin

boğazları doldurulur. Böylece sulama karıkları da açılmış olur.

Pulluk arkasına dikim: Bu yöntemde dikim tohumluk yumruların toprağın

sürümü sırasında pulluk arkasına belli aralıklarla bırakılması şeklinde yapılır.

Yaklaşık 20 cm olan pulluk aralarında 3 veya 4 pulluk izinden yalnız birine

dikim yapılır. Bu şekilde yapılan dikimlerde sıra arası 60 veya 80 cm

olmaktadır. Yumru karığa 30-40 cm sıra üzeri mesafesi ile atılır ve üzeri örtülür.

Tam otomatik dikim makineleri ile yapılan dikimde patates yumruları makine

üzerinde bulunan bir hazneye doldurulur. Makine hareket ettikçe hazne içinde bulunan

kepçeler dönmeye başlar. Dönen kepçelerin içine birer adet yumru girer. Bu yumrular düşey

silindir içine bırakılıp toprak yüzeyine düşer. Makinenin arka kısmında bulunan diskler

yardımı ile yumruların üzeri toprakla kapatılır. Sıra üzeri mesafesi, kepçeler arasındaki

uzaklıkları ayarlamak sureti ile düzenlenmektedir. Dikim derinliği ise disklerin ana gövdeye

bağlanma açıları değiştirilerek ayarlanabilmektedir. En ideal patates dikimi, tam otomatik

dikim makineleri ile yapılmaktadır. Makineli dikimde sıra üzeri 40 cm ve sıra arası 75 cm

olarak ayarlanmalıdır.

22

Resim 2.3: Patates dikim makinesi

Dikim yöntemi ne olursa olsun aşağıda sıralanan koşullar yerine getirilmesi gereklidir.

Tohumluk yumrular, hafif nemli, ancak çamur olmayan ve sırt yapılmadan önce

kurumayacak toprak koşullarına dikilmelidir.

Tohumluk yumrular sabit ve uygun derinliklere ve sıra üzerinde muntazam

aralıklarla yerleştirilmelidir.

Dikimden sonra makine ile yapılacak işlemler için sıralar arasındaki mesafeler

baştan sona aynı düzgünlükte olmalıdır.

Tohumluk yumrular gübrelerle doğrudan temas halinde olmamalıdır.

Tohumluk yumruların üzerindeki filizler zarar görmemelidir

Dikimden hemen sonra düşük sıcaklık veya toprakta kaymak bağlama durumlarında,

çıkış tamamlandığında sırt yapılmalıdır.

Şekil 2.1: Patateste farklı dikim derinlikleri; 15 cm'lik toprak ile örtülen yüzeysel olarak

dikilmiş bir yumru (A) ve 10 cm'lik toprak ile örtülen derin dikilmiş bir yumru (B)

2.2.2. Şeker Bitkilerinin Ekimi

Şeker pancarının verim ve kalitesi ile çiftçi gelirini etkileyen önemli bir faktörde ekim

tekniğidir. Don tehlikesinin büyük çapta atlatıldığı bir dönemde yapılan erken ekim, pancarın

gelişme süresini uzattığı ve verimi arttırdığı için her zaman tercih edilmelidir.

23

Ekimin kusursuz olması açısından ekimde kullanılacak mibzerlerin secimi ve gerekli

ayar ve bakımlarının yapılması gerekir. Ekimde sıra araları ile sıralar üzerindeki pancarlar

arasındaki mesafe, kök ve şeker verimini önemli ölçüde etkilemektedir.

İlkbaharda tarla tava gelir gelmez vakit kaybetmeden tohum yatağı hazırlığına

başlanmalıdır. Normal bir (intaş) çıkışın sağlanabilmesi için;

Tohum yatağının taş, kesek ve bitki artıklarından mutlaka temizlenmiş olması

gerekir.

Ağır tavda kesinlikle tohum yatağı hazırlığı, gübre ve (herbisit) yabancı otlara

karşı zirai mücadele ilacı uygulaması yapılmamalıdır.

İlkbaharda tohum yatağı hazırlığı esnasında azotlu gübrenin 2/3’ü atılmalı

ayrıca yağışlarla birlikte çıkması muhtemel yabancı otlar için eğer

kullanılacaksa seçilen yabancı ot ilacı atıldıktan sonra tırmık veya kombi

kürümler çekilerek tarla ekime hazır hale getirilmelidir. İhtiyaç duyulan

yerlerde merdane çekilmesi de faydalı olmaktadır.

İlkbahar tarla hazırlığında toprağın fazla çiğnenmesini önlemek için ekim

öncesi işlem sayısı mümkün olduğu kadar azaltılmalıdır.

İdeal tohum yatağı hazırlığı, toprak ve iklim şartlarına göre değişmekle birlikte

bunlardan en önemlisi, ilkbaharda 2,5-3 cm kalınlığında, homojen, ince, havalanması kolay,

furda yapıda gevşek bir tabaka ile bunun altında, ilkbaharda işlenmiş, bitkinin almasına

elverişli yaklaşık %10 su taşıyan nemli bir tabakanın varlığıdır. Bu işlenmiş tabakanın üst

yüzeyi arzulanan tohum yatağıdır. Tüm bu hazırlıklar yapıldıktan sonra toprak ekime

hazırlanmış olur.

2.2.2.1. Çeşit Seçimi

Şeker pancarı üretiminde verim ve kaliteyi etkileyen en önemli faktörlerden biri de

çeşit seçimidir. Çeşit seçilirken aşağıdaki özeliklere dikkat etmek gerekir. Seçilen çeşit;

Ekilen yörenin iklim ve toprak yapısına uygun olmalıdır.

Hastalıklara ve tohuma kalkmaya dayanıklı olmalıdır.

Kök ve yaprak verimi yüksek olmalıdır.

Çimlenme gücü ve tarla çıkışı iyi olmalıdır.

Standartlara göre hazırlanmış ve gerekli ilaçlarla ilaçlanmış olmalıdır.

Sağlıklı ve güvenilir olmalıdır.

2.2.2.2. Ekim Zamanı

Şeker pancarı mümkün olduğunca erken ekilmeli ve ekim kısa sürede bitirilmelidir.

Şeker pancarı hiçbir kültür bitkisinin sahip olmadığı bir vejetasyon süresine sahiptir. Bu süre

4 aydan 8-9 aya kadar uzayabilir. Uzun vejetasyon süresi şeker pancarında verim ve şeker

oranı yönünde olumlu etki yapar. Bundan dolayı toprak tavını bulur bulmaz ekim

yapılmalıdır. Tohumların çıkışı için toprak sıcaklığının 6-8 ºC ve üzerinde olduğu, çıkış

sonrası son don riskinin olmadığı dönemde ekim yapılmalıdır.

24

2.2.2.3. Şeker Pancarı Ekim Yöntemleri

Üniversal ekim: Normal ekim makineleri kullanılarak yapılan ekim

yöntemidir. Ekim sırasında sıra üzeri mesafe tam olarak ayarlanamadığı için,

seyreltme ve tekleme için fazla iş gücüne gereksinim duyulmaktadır.

Hassas ekim: Havalı ekim makineleri kullanılarak yapılan ekimdir.

2.2.2.4. Ekim Sıklığı

Ekimde sıra araları ile sıralar üzerindeki pancarlar arasındaki mesafe, kök ve şeker

verimini önemli ölçüde etkilemektedir. Makineli ekimde şeker pancarında sıra arası mesafe

45-55 cm sıra üzeri mesafe ise 20-25 cm arasında değişebilmektedir. Ülkemizde şeker

pancarı 45 cm sıra arası mesafeye ekilmekte ve genel olarak 20-25 cm mesafede

teklenmektedir. 1 dekarda 8000-9000 adet bitki denemelerde en iyi sonucu vermektedir.

Resim 2.4: Şeker pancarı ekim mibzeri

2.2.2.1.Ekim Hızı

Ekim kalitesini etkileyen önemli faktörlerdendir. Hassas mibzerlerle yapılan ekimde

mibzeri çeken traktörün hızı 4 km/saati geçmemelidir.

2.2.2.1. Ekim Derinliği

Pancar için en uygun ekim derinliği; iklim ve toprak şartlarına göre; 2-5 cm arasında

değişmektedir. Yağışlı bölgelerde 3-4 cm, kurak bölgelerde ise 4-5 cm ekim derinliği şeker

pancarı için uygundur. Özellikle kurak bölgelerde ekim geciktiğinde, ekim derinliği 5-6 cm’

ye kadar artırılmalıdır.

25

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda verilen işlem basamaklarını takip ederek nişasta ve şeker bitkilerinin ekim

veya dikimini yapınız.


Yetiştirme ortamlarının hazırlığını

yapınız.

Derin sürüm yaparak toprağı işleyiniz.

Uygun aletleri kullanınız.

Çok kurak ve çok ıslakken toprak işlemesi

yapmayınız.

Tohumluk seçimi yapınız.

Yöreye uygun çeşitleri seçiniz.

Sertifikalı tohumluk seçiniz.

Uyku döneminde olmamasına dikkat ediniz.

Tohumluklarda ön filizlendirme

yapınız.

Erken ekimde tohumluk patatesler tahta

kasalarda18-20 oC sıcaklıkta, önce karanlıkta

gözler açıldıktan sonra da aydınlık ortamda

filizlendiriniz.

Geç ekimde tohumluk, soğuk depoda ekime

1,5-2 ay kalana kadar filizlendiriniz.

Tohum ilaçlaması yapınız.

Uygun ilaç kullanınız.

Uygun miktar ve zamanda kullanınız.

Çevreye duyarlı olunuz.

Ekim yapınız.

Ekim yöntemini belirleyiniz.

Ekim şeklini belirleyiniz.

Dekara atılacak tohum (yumru) miktarını

ayarlayınız.

Tekniğine uygun şekilde ekim yapınız.


26

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru sözcüğü

yazınız.

1. Toprak işlemenin temel amacı; kültür bitkileri için iyi bir tohum yatağı ve

yetiştirilecek bitkilere elverişli bir …………... hazırlamaktır.

2. Patates; hızlı bir gelişim ve toprak altı organları için yeterli oksijeni ve nemi sağlayan,

aşırı su tutmayan, iyi yapılı, gevşek ve keseksiz bir …………. yatağı ister.

3. Toprak hazırlığı toprağın sürekli aynı derinlikten işlenmesi sonucunda, toprak işleme

derinliğinin hemen altında (20-25 cm) 5-10 cm kalınlığında sert geçirimsiz bir tabaka

oluşur ki, bu tabakaya ….….…… .…………adı verilir.

4. Patatesin …………... gelişimi için iyi hazırlanmış ve kabartılmış bir tohum yatağı

hazırlanmalı toprağa gevşek bir yapı kazandırılmalıdır.

5. Şeker pancarı için ilk toprak işleme yağışlı ve sulanan bölgelerde sonbaharda toprağın

pullukla 20-25 cm derinden ………………… işlenmesi ile yapılmaktadır.

6. Ekim ……………… toprağa belirli bir zamanda, belirli bir derinlikte, belirli bir

sıklıkta ve belirli bir miktarda gömülmesidir.

7. Dikim, yumru, soğan, rizom, stolon, çelik, fide ve fidan gibi …………….

materyallerinin toprağa belirli bir zamanda, belirli bir derinlikte ve belirli bir sıklıkta

dikilmesidir.

8. Patates genellikle, ……………….. son donlarından sonra toprak sıcaklığı 8-10 Co’yi

bulduğunda dikilmelidir.

9. Şeker pancarı toprak sıcaklığının …...- ……ºC ve üzerinde olduğu, çıkış sonrası son

don riskinin olmadığı dönemde ekim yapılmalıdır.

10. Pancar için en uygun ekim …………..…. ; iklim ve toprak şartlarına göre; 2-5 cm

arasında değişmektedir.

DEĞERLENDİRME



Cevaplarınızın tümü doğru ise uygulamalı teste geçiniz.


27

UYGULAMALI TEST

Tohum Ekimi

Araç ve gereçler

Tohum

Ölçüm araçları

Tohum ekim makinesi

Gübre

İlgili resimler

Kayıt defteri

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet,

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz.


1. Tohum temin ettiniz mi?

2. Ekilecek tohum miktarını ayarladınız mı?

3. Makinenin norm ayarını yaptınız mı?

4. Ekim mesafesini ayarladınız mı?

5. Ekim derinliğini ayarladınız mı?

6. Ekim hızını hazırladınız mı?

7. Güvenlik tedbirlerini aldınız mı?

8. Ekim kontrolü yaptınız mı?

DEĞERLENDİRME



“Evet” ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

28


Nişasta ve şeker bitkilerinde bitkiye göre; bakım işlemlerini yapabileceksiniz.

Nişasta ve şeker bitkileri tarımı yapan çiftçileri ziyaret ederek yetiştiricilik

hakkında bilgi alınız.

3. NİŞASTA VE ŞEKER BİTKİLERİNİN BAKIMI

3.1. Nişasta ve Şeker Bitkilerinin Bakım İşlemleri

Nişasta ve şeker bitlerinde gene olarak uygulanan bakım işleri arasında sulama,

çapalama, boğaz doldurma, gübreleme, yabancı ot ve zararlılarla mücadele gibi işlemler

gelir.

3.1.1. Patateste Uygulanan Bakım İşleri

Patates yetişme süresi ve şekli dikkate alındığında patateste en önemli bakım işleri

sulama, gübreleme çapalama, boğaz doldurma ve yabancı otlarla mücadele gelir.

3.1.1.1. Sulama

Patates bitkisi 1 kg kuru madde için 400-600 mm suya ihtiyaç duyar. Patateste en

uygun sulama yöntemi yağmurlamadır. Bu olmadığı takdirde karık usulü sulama

yapılmalıdır.

Birinci su: Patates bitkilerinde su ihtiyacı, alt yapraklardaki solma ve

sararmayla kendini belli eder. İlk sulamaya böyle bir belirtiyi beklemeden

bitkiler yeterli kök tacını oluşturduğunda başlamak gerekir. Patateste

çiçeklenme başlangıcı, çiçeklenme ve yumru oluşumunun başladığı ilk dönem;

sulama için kritik dönemlerdir. Topraktaki nem dikkate alınarak ilk sulama,

yumrular fındık büyüklüğüne geldiğinde yapılmalıdır. Bu devrede fazla su

yumru çürümelerine ve zayıf kök gelişimine neden olacağından dikkatli

olunmalıdır.


ARAŞTIRMA

ÖĞRENME KAZANIMI

29

Resim 3.1: Patateste sulama için kritik bir dönem olan çiçeklenme

İkinci su: Patatesin en fazla suya ihtiyaç duyduğu devre, çiçeklenmeden 20 gün

önce başlayan ve yumru yapmaya başladığı zamana kadar geçen devredir. Bu

devrede sulama yeterli ve düzenli olarak yapılmalıdır.

Üçüncü su: Yumruların şişme devresinde verilir. Bu devrede toprak sürekli

nemli tutulmalıdır.

Resim 3.2: Patateste yağmurlama sulama

Diğer sulamalar gerektikçe yapılır. Hasat ile son sulama arasında 1 haftalık bir zaman

bırakılır. Sulama yeterli ve düzenli yapılmadığı takdirde verim kaybı olur. Yumrularda

meme oluşur, çatlama meydana gelir. İç kısımlarında kararmalar ve boşluklar ortaya çıkar.

Resim 3.3: Patateste damla sulama

30

3.1.1.2. Gübreleme

Patates, çiftlik gübresinden en fazla hoşlanan bitkiler arasında yer alır. Dekardan 1 ton

ürünle yaklaşık 5-8 kg azot, 10-15 kg potasyum, 3-5 kg fosfor ve 3-5 kg kalsiyum kaldırır.

Toprağın durumu ve gübrenin kalitesine göre dekara 3-4 ton çiftlik gübresi verilir.

Dikimle beraber kullanılacak azotlu gübre, kompoze olarak P ve K ile birlikte (15.15.15 )

veya amonyum sülfat olarak tek başına verilmelidir. Üst gübre olarak ise azot, amonyum

nitrat veya üre şeklinde uygulanmalıdır. Sulamanın çok sayıda yapıldığı kumsal topraklarda

ise, üst gübre olarak amonyum sülfat önerilmelidir. Toprak yapısına bağlı olarak patates

bitkisinin yetişme süresi boyunca ihtiyaç duyduğu azotlu gübrenin yarısından fazlası bitkiler

toprak yüzeyine çıktığında ve yumrular fındık büyüklüğüne ulaştığında verilmelidir.

Turfanda patates yetiştiriciliğinde bitkilerin ihtiyaç duyduğu azotlu gübrenin 1/3’ü

bitkiler toprak yüzeyine çıktıktan sonra 3-4 hafta sonra ilk boğaz doldurma ile diğer 1/3’lük

kısmı ise 2.sulamadan hemen önce verilmelidir. Çok kumsal topraklarda azotlu gübre

yağmurlama suyuna karıştırılarak çok defada verilmelidir.

3.1.1.3. Çapalama ve Boğaz Doldurma

Patates, fazla bakım isteyen bir bitkidir. Çıkıştan önce düzeltilmiş (dişleri yatırılmış)

tırmık çekmek faydalıdır. Hem toprak kaymak tabakası bağladıysa kırılmış, hem de yeni

çıkmaya başlayan yabancı otlar öldürülmüş olur. Çapa yapılırken stolon ve küçük

yumruların zarar görmemesi için dikkat edilmelidir. Patates, 3-4 yapraklı olunca yüzlek ve

dikkatli bir şekilde ilk çapa yapılır. Bu çapa ile toprak kabartılır, yabancı otlar öldürülür ve

nemin korunması sağlanır. Bundan sonra 20’şer gün arayla (gerekirse 3-4 defa) her çapa ile

birlikte boğaz doldurma işlemi yapılır. Bitkiler çiçek açmaya başlayınca ve bitkiler arasında

çapa işlemeyecek kadar bitki yaprakları sıklaşınca çapalama işine son verilir.

Patateslerde boğaz doldurmada amaç, toprağa yakın olarak teşekkül eden

boğumlardan fazla stolon verdirmek ve dolayısı ile çok sayıda yumru vermelerini

sağlamaktır. Boğaz doldurmada ikinci amaç bitkinin boğazı etrafına toplanan kabarık toprak

içerisinde yumruların daha kolay gelişmesini sağlamaktır. Boğaz doldurma işlemi bitkiler

15-20 cm boylandığında çapa veya traktöre bağlanan lister çapaları ile yapılır.

Resim 3.4: Patateste boğaz doldurma

31

Şekil 3.1: Patateste farklı dikim derinliklerinde boğaz doldurma işlemi

3.1.1.4. Hastalık ve Zararlılarla Mücadele

Bütün dünyada geniş alanda yetiştirilen patateste problem olan çeşitli hastalık ve

zararlılara karşı mücadelenin ihmal edilmemesi gerekir. Aksi takdirde büyük ekonomik

kayıplara uğranılması kaçınılmazdır. Patateslerde mantari, viral, bakteriyel ve fizyolojik

hastalıklarla birçok zararlıların etkileri görülebilir. Bunlarla kültürel ve ilaçlı mücadele

yapılması gereklidir.

3.1.2. Şeker Bitkilerinde Uygulanan Bakım İşleri

Şeker bitkilerinde uygulanan bakım işleri çapalama ve yabancı ot kontrolü, seyreltme

ve tekleme, sulama, gübreleme ve hastalık ve zararlılarla mücadeledir

3.1.2.1. Çapalama ve Yabancı Ot Kontrolü

Çapalama; yabancı otları yok etmek, toprağı havalandırmak ve kapileriteyi kırmak

için yapılmaktadır. Şekerpancarında ilk çapalama çıkıştan 15-20 gün sonra bitkiler 5-6

yapraklı olunca, 2. çapa seyreltme ile birlikte, 3.çapa ise (gerekirse) bitkiler 8-10 yapraklı

olunca yapılmalıdır. Çapalama işlerine, bitkiler sıra aralarını kapatıncaya kadar devam

edilmelidir. Bitkinin ilk gelişme döneminde yapılan çapalar yüzlek, daha sonrakiler ise derin

olarak yapılmalıdır.

Resim 3.5: Şeker pancarında ara çapa yapılması

32

Yabancı otlarla mücadele; şeker pancarının topraktan kullandığı besin maddelerinin en

büyük rakibi yabancı otlardır. Bu nedenle pancarın çimlenmesinden hasadına kadar olan

dönemde yabancı otlarla mücadele etmek gerekir. Yabancı ot mücadelesi çapalama ve

ilaçlama zamanlarında yapılır. İlaçlı ot mücadelesi ekim öncesi ve ekim sonrası olmak üzere

iki dönemi kapsar ve bu amaçla kullanılan ilaçlara “Herbisit” adı verilir. Ülkemiz şeker

pancarı tarımında görülen yabancı otlar; sirken, çobandeğneği, hardal, semizotu, kuşyemi,

çobançantası, horozibiği, köpeküzümü, yabani yulaf ve küsküt gibi yabancı otlardır.

Herbisitlerle yabancı ot mücadelesinde başarılı olunabilmesi için;

Tarla hazırlığının çok iyi yapılmış olması ve tavının uygun olması,

İlacın atılma zamanı ve uygun dozda kullanılması,

Çok sıcak ve rüzgârlı havada ilaçlama yapılmaması,

Tarladaki yabancı otların çok iyi bilinmesi ve ilacın buna göre seçilmesi,

Kullanılacak pülverizatörün temizliği ve meme ayarlarının iyi yapılması önemli

uygulamalardır.

3.1.2.2. Seyreltme ve Tekleme

Pancar bitkileri, 1. çapadan sonra seyreltilirler. Seyreltme işlemi çapayla yapıldığı

gibi, özel makineler ile de yapılmaktadır.

Seyreltmede, sıra üzerindeki bitkiler 20-25 cm aralıklar ile küme halinde bırakılır ve

diğerleri kesilir. Daha sonra, bitkiler 4-5 yapraklı olduğunda ise tekleme işlemi yapılır.

Tekleme yapılırken pancarların zedelenmemesine dikkat edilmelidir.

3.1.2.3. Sulama

Şeker pancarının su ihtiyacı fazladır. Şeker pancarı ekimden hasat dönemine kadar

belirli aralıklarda ve miktarlarda suya ihtiyaç duyan bir bitkidir. Yaprakların gelişimi ile

pancarın su ihtiyacı artar. Gelişme dönemlerinde su ihtiyacı fazladır ve yağmuru az olan

bölgelerde mutlaka sulama yapılmalıdır.

Sulama dönemleri:

Çıkış (intaş) sulaması: Ekimden sonra yağış olmaması ve toprağın tavını

kaybetmesi durumunda yapılır.

Gelişme dönemi sulaması: Haziran sonu ile eylül ortalarına kadar yapılmalıdır.

Hasat öncesi sulama: Toprağın tavlı duruma getirilerek hasadı kolaylaştırmak

ve kök kırılmalarını önlemek amacıyla yapılan sulamalar olmak üzere üçe

ayrılır. Sulama sayısı bitkideki gelişme gözlenerek 5-6 defa yapılmalıdır.

Şeker pancarı sulamasında aşırı veya yetersiz sulamadan kaçınılması en önemli

husustur. Aşırı sulama, kaynak israfının yanında kök çürüklüğü ve bazı hastalıklara neden

olmaktadır. Yetersiz sulama ise, bitki gelişiminde ve verim kayıplarının artmasına neden

olduğundan sulamada dikkatli davranmak gerekir.

33

Resim 3.6: Şeker pancarında yağmurlama sulama

3.1.2.4. Gübreleme

Genelde ülkemizde kullanılması önerilen azotlu gübre miktarı saf olarak 14-16

kg/da’dır. Şeker pancarının ihtiyaç duyduğu azotun 1/3’lük kısmı ekimle beraber 1/3’lük

kısmı seyreltmeden sonra ve kalan 1/3’lük kısmı ise bitkiler sıra aralarını kapatmaya

başladığı dönemde verilmelidir.

Şeker pancarı bitkisi için hesaplanan fosfor miktarı saf olarak 15 kg/da, potasyum

miktarı ise 5 kg/da’dır. Gerek fosforlu ve gerekse potasyumlu gübreler, ekimden önce veya

ekimle beraber toprağa verilmelidir.

3.1.2.5. Hastalık ve Zararlılarla Mücadele

Ekim sonrası görülen verim ve kalite ancak sağlıklı bitkilerden elde edilir. Bu nedenle

gözümüzün devamlı tarlamızda olması hastalık ve haşere zararlarını takip ederek gerekli

mücadelenin yapılması gerekir. Bu nedenle de pancarın zararlılarının ve hastalıklarının çok

iyi tanınması gereklidir.

Resim 3.7: Şeker pancarı kök ve gövdesi

34

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda verilen işlem basamaklarını takip ederek nişasta ve şeker bitkilerinde bitkiye

göre; bakım işlemlerini yapınız.


Yabancı ot mücadelesi ve çapalama

yapınız.

Bitkilere sorun olan yabancı otları tespit

ediniz.

Yabancı otlarının en zararlı olduğu

dönemleri belirleyiniz.

Ekim öncesi yabancı ot mücadelesine

başlayınız.

Kültürel tedbirleri uygulayınız.

Kimyasal mücadele yöntemlerini

uygulayınız.

Şeker pancarınsa seyreltme ve tekleme

yapınız.

Boğaz doldurması yapınız.

Dikkatli olunuz.

Toprağın ilk daldan aşağıda olmasına

dikkat ediniz.

Çapanın bitkiye zarar vermemesine

dikkat ediniz.

Sulama yapınız.

Bitkinin su ihtiyacını belirleyiniz.

Sulama yöntemini belirleyiniz.

Sulama dönemlerini belirleyiniz.

Gübreleme yapınız.

Toprak analizi yaptırınız.

Analiz sonucuna göre verilecek

gübreleri belirleyiniz.

Gübre normunu ayarlayınız.

Ekim öncesi gübreleme yapınız.

Hastalık ve zararlılarla mücadele ediniz.

Ekim öncesi tohum ilaçlaması yapınız.

Ekim sonrası kültürel ve kimyasal

mücadele yöntemlerini uygulayınız.


35


yazınız.

1. Patates bitkisi 1 kg kuru madde için 400-600 mm …………... ihtiyaç duyar.

2. Patateste çiçeklenme başlangıcı, çiçeklenme ve yumru oluşumunun başladığı ilk

dönem; ……..…….. için kritik dönemlerdir.

3. Patates ……………. gübresinden en fazla hoşlanan bitkiler arasında yer alır.

4. Patates, 3-4 yapraklı olunca yüzlek ve dikkatli bir şekilde ilk ……….….. yapılır.

5. Patateslerde boğaz doldurmada amaç, toprağa yakın olarak teşekkül eden

boğumlardan fazla stolon verdirmek ve dolayısı ile çok sayıda …..……… vermelerini

sağlamaktır.

6. Şeker pancarında ilk çapalama çıkıştan 15-20 gün sonra bitkiler …………..-……..…

yapraklı olunca yapılmalıdır.

7. Şeker pancarında ilaçlı ot mücadelesi ekim …….…….. ve ekim ……….…..olmak

üzere iki dönemi kapsar.

8. Seyreltmede, sıra üzerindeki bitkiler 20-25 cm aralıklar ile küme halinde bırakılır ve

diğerleri kesilir. Daha sonra, bitkiler 4-5 yapraklı olduğunda ise …….…….. işlemi

yapılır.

9. Şeker pancarı sulamasında aşırı veya yetersiz ……..……. kaçınılması en önemli

husustur.

10. Şeker pancarının ihtiyaç duyduğu ……………. 1/3’lük kısmı ekimle beraber 1/3’lük

kısmı seyreltmeden sonra ve kalan 1/3’lük kısmı ise bitkiler sıra aralarını kapatmaya

başladığı dönemde verilmelidir.

DEĞERLENDİRME



Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.


36


Nişasta ve şeker bitkilerinin bitki türüne göre; hasat ve hasat sonrası işlemleri

yapabileceksiniz.

Nişasta ve şeker bitkileri tarımının ülke ekonomisine katkısını ve önemini

araştırınız.

Nişasta ve şeker bitkilerinin ülkemizdeki ekim alanlarını araştırınız.

4. NİŞASTA VE ŞEKER BİTKİLERİNDE HASAT

4.1. Nişasta ve Şeker Bitkilerinin Hasat Kriterleri

Nişasta ve şeker bitkilerinin hasat kriterleri ve hasat zamanını belirleme oldukça önem

arz eder.

4.1.1. Patateste Hasat Kriterleri

Patateste hasat zamanının geldiği yaprak ve sapların sararıp kuruduğu, yumruların

normal büyüklüğünü alarak bitkiden kolayca ayrıldığı ve kabuğun kalınlaşıp sertleştiğinden

anlaşılır. Kabuk tırnakla kolayca soyulmaz. Yumrunun kesiti ıslak değil, koyu bir

görünümdedir.

Hasat olgunluğunun saptanmasında en emin yöntem, tarlanın değişik yerlerinden

bitkiler çekilerek yumrular kontrol edilmelidir. Yumru kabuğu elle bastırıldığı zaman

soyulmuyor ve yumrular stolonlardan kolaylıkla ayrılabiliyor ise hasat zamanı gelmiş

demektir.

Patatesin hasadında çok dikkatli olmak gerekir. Yumrular kesilip zedelenmemeli ve

toprakta yumru bırakılmamalıdır. Söküm sırasında toprak yaş olmamalı, tavında

bulunmalıdır. Patates hasadı el ve makine ile yapılabilir. El ile yapılan hasatta bel, çatal bel

ya da çapa ile gibi araçlar kullanılırken makine ile yapılan hasatta ise tek veya çift sırayı

söküp bitkiden ayıran makineler kullanılır. Hasattan sonra yumrular ıslak ise gölgede

kurutulur. Hasta, çürük, berelenmiş ve kabuğu soyulmuş olanlar ayıklanır. Sonra iri, orta ve

küçük boy olmak üzere sınıflandırılarak file çuvallara doldurulur.


ARAŞTIRMA

ÖĞRENME KAZANIMI

37

4.1.2. Şeker Pancarında Hasat Kriterleri

Pancar gövdesi, fizyolojik olgunluğa ulaştığı zaman hasat edilmelidir. Şeker

pancarında son suyun verilme zamanı, hasadın sağlıklı bir şekilde yapılması bakımından çok

önemlidir. Bu nedenle, son su hasattan 15-20 gün önce verilmelidir. Şeker pancarı deniz

ikliminin etkisi altında kalan bölgelerde 25-31 Ağustos, kara ve geçit bölgelerinde 15-20

Eylül ve sert kara ikliminin etkisi altında kalan bölgelerde ise ekim ayı içerisinde tarihlerinde

hasat edilir. Hasat sırasında tavlı olması, gövdenin zarar görmesi önlenmelidir.

4.2. Nişasta ve Şeker Bitkilerinin Hasadında Dikkat Edilmesi

Gereken Hususlar

Patates yumruları, normal hasat olgunluğuna ulaştıklarında hemen hasat

edilmemelidir. Yumrularda, iyi bir kabuk oluşumu sağlayabilmek için, bitkinin yeşil aksamı

öldürülmeli ve yumrular belirli bir süre toprak içerisinde bekletilmelidir. Bu şekilde hasat

edilen yumruların depolar içerisinde daha uzun süre çürümeden kaldıkları saptanmıştır.

Hasat öncesinde bitkilerin toprak üstü kısımları, kimyasallar kullanılarak veya saplar özel

aletler ile parçalanarak yok edilmektedir. Patates bitkisinin yeşil kısımlarının yok edilmesi

(pür öldürme) işlemi hasattan 15-20 gün önce yapılmalıdır.

Şeker pancarı hasadı, hangi yöntemlerle yapılırsa yapılsın, baş kesme işleminin, çok

iyi yapılması gerekmektedir. Şeker pancarının baş kısmında, fazla miktarda zararlı azot

bulunduğu için fabrikasyonda istenmez. Alım sırasında pancarların baş kısmı iyi kesilmemiş

ve gövde üzerinde yapışık bulunan topraklar iyi temizlenmemiş ise bu durum üretici

aleyhine fire olarak değerlendirilir.

4.3. Nişasta ve Şeker Bitkilerinin Hasat Yöntemleri

Nişasta ve şeker bitkilerinin hasat yöntemleri şunlardır.

4.3.1. Patates Tarımında Uygulanan Hasat Yöntemleri

Elle hasat: Patates ocakları, bel veya kazma yardımı ile kazılarak yumrular

toprak yüzeyine çıkarılır ve çuvallara doldurulur. Bu yolla hasat kaybı, yok

denecek kadar az olmaktadır.

Pullukla hasat: Özel olarak yapılmış patates sökme pullukları geliştirilmiştir.

Bu pulluklar yardımı ile yumrular toprak yüzeyine çıkarılmakta ve elle bu

yumrular toplanmaktadır

38

Resim 4.1: Pullukla patates hasadı

Yarı otomatik makinelerle hasat: Patates yumruları, makinenin kazıcı aksamı

ile topraktan sökülmekte ve ortaya çıkan yumrular tarla yüzeyine

bırakılmaktadır. Bazı makinelerde ise yumrular kazıldıktan sonra toprakları ile

birlikte delikli ve hareketli bir düzenek üzerinde hareket etmektedir. Bu sırada

küçük toprak parçaları makineden aşağıya dökülmekte, yumrular ve büyük

toprak parçaları ise hareketlerine devam etmektedir. Makinenin iki tarafında

bulunan işçiler, yumruları büyüklüklerine göre seçerek yanlarında duran

paketlere doldurur. Bu makineler traktör ile çekilerek hareket eder.

Tam otomatik makinelerle hasat: Patates yumruları makinenin kazıcı aksamı

ile topraktan sökülür ve belirli düzeneklerden geçerek taş ve topraklardan

ayrılır. Hareketlerine devam eden yumrular, makine üzerinde bulunan bir

depoda toplanır veya makine ile birlikte hareket eden römork üzerine boşaltılır.

4.3.2. Hasat Sonrası Patateslerde Boylama ve Ambalajlama

Boylama

Patatesler 40 mm X 40 mm delik açıklıkları olan kare gözlü eleklerin üzerinde kalacak

şekilde boylanır. Boylar;

Orta boy: 40 mm-60 mm arasındakiler,

Büyük boy: 60 mm-80 mm arasındakiler,

En büyük boy: 80 mm ve daha yukarı olanlar olarak 3’e ayrılır.

Resim 4.2: Patates boylama makinesi

39

Ambalajlama

Ambalajlar taşıma, saklama ve pazarlama süresince patatesleri iyi bir durumda tutacak

ve sağlığa zarar vermeyecek şekilde ve temiz, sağlam, kokusuz uygun malzemeden yapılmış

file, jüt çuval, torba ve benzeri şekillerde olmalıdır. Ambalajların üzerine yazılacak yazılarda

kullanılacak mürekkep ve boya ile etiketlerin yapıştırılmasında kullanılan zamk, insan

sağlığına zararlı olmamalı ve yazılı taraf ürün ile temas etmemelidir. Ambalaj boyutları

serbesttir, ancak en büyük ambalajın net kütlesi (dolu olarak) 50 kiloyu geçemez.

Ambalajların içinde hiç bir yabancı madde bulunmamalıdır. Bu şekilde boylanıp

ambalajlanan ürün satış noktalarına veya depolara uygun şekilde nakledilir.

4.3.3. Şeker pancarı Tarımında Uygulanan Hasat Yöntemleri

Şeker pancarı köklerinin sökülmesi, temizlenmesi ve pancarın yapraklarının kesilmesi

işlemine hasat denir. Ülkemizde pancar ekiminin başlamasından günümüze gelinceye kadar

aşamalar kaydeden pancar hasat işlemleri, günümüzde modern tarım teknikleri ve makineleri

ile yapılmaktadır.

Hasat işlemleri büyük çoğunlukla el değmeden yapılmaktadır. Ülkemizde ise elle

hasat daha yaygındır. Pancar hasadı sökme beli, bir iki veya üç sıraya yalnızca söken sökme

düzenleri, baş kesimini yapıp yalnızca söken makineler, baş kesimi, söken, depolayıp

yükleme yapabilen makinelerle yapılmaktadır.

Resim 4.3: Şeker Pancarı söküm makinesi

Makineli hasadın elle yapılan hasada göre olumlu ve olumsuz yönleri vardır. Kısa

sürede az masrafla geniş alanların hasadı, makineli hasadın olumlu yönleridir. Makine temin

masraflarının yüksek olması, hasat esnasında daha çok pancarın kırılması, zedelenmesi

dolayısı ile kayıpların artması da olumsuz yönleridir.

Hasat toprağın tavı, pancarın sıklığı ve dağılımı, hasat makinesinin tipi ve kullanıcının

becerisi ve tarlanın tesviyesi ile yabancı otların bulunmaması makineli hasadı kolaylaştıran

etmenlerdir.

40

Resim 4.4: Seker pancarında doğru baş kesimi

4.4. Nişasta ve Şeker Bitkilerinin Depolanması

Depolama işlemleri aşağıda incelenmiştir.

4.4.1. Nişasta Bitkilerinde Depolama

Hasat edilen yumrular, hemen pazara götürülmeyecekse bir süre saklanması veya

depolanması gerekir. Depoların mimarisi ve işletme tekniği patateslerin üretim amacına bağlı

olarak düzenlenir. Örneğin, tohumluk üretiminde yumrular, bir sonraki dikime kadar olan

süre içinde sürgün güçlerini yitirmeden uygun boy ve nitelikte sürgünlere sahip olarak

saklanabilmelidir. Depo yapısı; soğutma sistemine ek olarak ısıtma, havalandırma ve

aydınlatma düzenlerine de sahip olmalıdır.

Patates fazla miktarda su ihtiva eden bir ürün olduğundan iyi bir şekilde depolanmazsa

çok zarara uğrar. Yumrular çürür, pörsür, filiz verir ve değerini kaybeder. Yumrular en iyi

şekilde; olgun, zedelenmemiş ve temiz olarak 3-4 °C sıcaklık, %85-90 nispi nemde ve

solunum sonucu meydana gelen karbondioksit, su ve ısıyı uzaklaştırıp oksijen sağlamak için

havalandırma tertibatı iyi olan özel koruma depolarında saklanabilir. Depolamada yığın

yüksekliği, yemeklik patateslerde 3-4 metre olabilir. Tohumluk patateslerde ise en fazla 1

metre olmalıdır.

41

4.4.2. Patates Yumrularının Depolarda Filizlenmesinin Engellenmesi

Patates yumruları, hem tohumluk olarak muhafazası hem de uzun süre tüketim

amacıyla genel olarak kış sezonu boyunca depolanır. Uzun süren depolama sürecinde

filizlenmenin engellenmesi önemli bir zorunluluktur. Tarlada sökülen yumrular 2-4 °C’de ve

%85-90 nispi nemde depolanır ise filizlenme uzun süre olmaz. Ancak bu sıcaklıklarda uzun

süre depolama işlenmek üzere çıkartılan yumrularda tatlanmaya (düşük sıcaklık tatlanması)

neden olur. Bu tip yumrular tüketilmek üzere işlendikleri zaman kararma ve acılaşma gibi

olumsuz özellikler ortaya çıkar. Bu durum sıcaklık kontrolü ile filizlenmenin engellenmesine

dayanan depolama tekniğinin önemli bir sorunudur. Tatlanmayı azaltmak için yumrular

depodan çıkarılmadan önce depo sıcaklığı yavaş yavaş artırılır (Örneğin 7-8 °C’de birkaç

hafta tutulur.).

Resim 4.5:Depolanan patates yumrularında filizlenme

Yumrularda tatlanmayı engellemek için depo sıcaklığının yükseltilmesi filizlenmenin

kontrolü için inhibitörlerin kullanımını zorunlu kılar. Bu nedenlerle, çeşitli kimyasallar

kullanılmaktadır.

4.4.3. Şeker Bitkilerinde Depolama

Hasatta bir program dâhilinde sökülen pancarların aynı anda işlenmesi mümkün

olmayıp bir süre beklemesi gerektiğinden fazla pancarların fiziksel özelliklerini

kaybetmeden yığınlar halinde korunması gerekmektedir.

Şeker pancarı tarladan ilk tesellüm merkezine, ilk tesellüm merkezinden şeker

fabrikasına nakil, yükleme ve boşaltma esnasında büyük kayıplara uğrar. İlerde kayıpları

artıracak şekilde yaralanır, pörsür, donar. Pörsüyen ve donan pancar şekerini kaybeder,

teknolojik değeri düşer. Bu nedenle, şeker pancarı, tarladan başlamak üzere, nakil esnasında,

mutlaka kalın branda bezi ile örtülmelidir. Makine ile doldurma ve boşaltma esnasında

pancar ezilir, kırılır, yaralanır. Yaralı pancar kolaylıkla mikro organizmaların hücumuna

uğrar ve bozulur. Pancarın makine ile doldurulmasında, pancarla beraber, önemli miktarda

taş, toprak, ot ve yaprak parçaları vb. materyal de yüklenebilmektedir. Sözü edilen yabancı

maddeler temizlenmeli, ikinci siloya ve fabrikaya gönderilmemelidir.

42

Siloya alınan pancarların bozulmadan uzun süre korunmalarında en önemli görev

çiftçilerimize düşmektedir. Silo ve nakliye kayıplarını önlemek pancardaki kırılma ve

ezilmeleri azaltmak için üretici tarafından hasat edilen pancarların direk fabrika merkezlerine

getirilmelidir.

4.4.4. Şeker Pancarında Silolama

Hasadı yapılan şeker pancarı birkaç gün içinde fabrikaya veya başka bir tesellüm

merkezine gönderilecekse, birkaç günlüğüne ve genellikle tarla içinde siloya alınır. Bu tip

silolara kısa süreli silolar denir. Pancarların uzun süre kaldığı silolarda uzun süreli silolar

olarak adlandırılır.

Tarla içi pancar silosu

Hasadı yapılan pancarın tesellüm merkezine hemen sevki mümkün olmadığı takdirde,

pancar tarla içinde ve mümkünse yola yakın bir yerde siloya alınır. Tarla içi pancar silosu,

gerek çiftçi gerekse şeker fabrikaları için büyük önem taşımaktadır. Sökülen pancar,

topraktan su alma durumundan çıkmış olması nedeni ile hızla su kaybederek pörsür.

Pörsümüş pancarda solunum ve şeker artar, enfeksiyonlara karşı koyma direnci zayıflar,

teknolojik değeri düşer. Pörsümüş pancarlar uzun süreli silolamaya alınmaz.

Resim 4.6: Şeker pancarının tarla içinde toplanması

Uzun süreli silolamalar

Tabii havalandırmalı silolar, havalandırma kanallı silolar ve cebri havalandırmalı

silolar olmak üzere 3’e ayrılır.

Ülkemizde özellikle tabii havalandırmalı silolar kullanılmaktadır. Tabii

havalandırmalı silolar yükseklikleri 3 metreden az olan silolardır. Havalandırılmaları için

ayrı bir tesis ve yatırıma ihtiyaç gerektirmemektedir. Bu tip silolarda silo yanları; sıcaklık,

soğukluk ve rüzgâr durumuna göre örtülür veya açılır. Silonun tepe kısmı iç kısmındaki

sıcak havanın dışarı çıkması için açık bırakılır.

43

Şeker pancarı, hasadından sonra, uzun süre bekletilemeyen, çabuk bozulabilen

üründür. Sökülmüş pancar yumrusu birçok nedenden dolayı ağırlık ve şeker kaybına uğrar.

Bu kayıpları en aza indirebilmek için, pancarın hasattan sonra bekletilmeden, taze olarak,

işlenmesi gerekir. Fizyolojik olgunluğa ekim- kasım aylarında gelen ve taşıdığı % 75 su

birikimi olan pancar yumrusunun, kış şartları başlamadan kısa sürede işlenmesi için yüksek

kapasiteli fabrikaları gerektirir.

Resim 4.7: Şeker pancarının işleme alanında toplanması

44

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda verilen işlem basamaklarını takip ederek nişasta ve şeker bitkilerinin bitki

türüne göre; hasat ve hasat sonrası işlemleri yapınız.


Hasat zamanını tespit ediniz.

Patateste hasat zamanını belirleyiniz.

Hasat için en uygun zamanı belirleyiniz.

Hasat yöntemini belirleyiniz.

Tekniğine uygun şekilde hasat yapınız.

Hasat yapınız.

Hasat zamanına dikkat ediniz.

Uygun şekilde hasat ediniz.

Bitkileri yaralamayınız.

Özenli olunuz.

Ürünü muhafaza ediniz.

Depo duvarlarını kireçle badana yapınız.

Hastalık ve zararlılara karşı fumigasyon

yapınız.

Depo hastalıklarına karşı ürünü ilaçlayınız.

Depo zararlısı böceklere karşı ürünü

ilaçlayınız.

Depodaki kemirgenlere karşı tedbirler alınız.

Söküm yapınız. Pancarları yaralamamaya özen gösteriniz.

Dikkatli olunuz.

Baş kesme ve gövde temizliği yapınız.

Güvenlik tedbirlerine uyunuz.

Fazla derin kesim yapmayınız.

Tarlada geçici silolama yapınız.

Fabrikaya naklediniz. Sökümden sonra pancarları hemen fabrikaya

naklediniz.


45


yazınız.

1. Yumru kabuğu elle bastırıldığı zaman soyulmuyor ve yumrular stolonlardan kolaylıkla

ayrılabiliyor ise ……..…….. ……………..gelmiş demektir.

2. Pancar gövdesi, ……………… olgunluğa ulaştığı zaman hasat edilmelidir.

3. Patates bitkisinin yeşil kısımlarının yok edilmesi (pür öldürme) işlemi hasattan …. -

…… gün önce yapılmalıdır.

4. Şeker pancarı hasadı, hangi yöntemlerle yapılırsa yapılsın, ……..…. kesme işleminin,

çok iyi yapılması gerekmektedir.

5. Patatesler 40 mm X 40 mm delik açıklıkları olan ……….….. gözlü eleklerin üzerinde

kalacak şekilde boylanır.

6. Pancar köklerinin sökülmesi, temizlenmesi ve pancarın yapraklarının kesilmesi

işlemine ……………. denir.

7. Depo yapısı; soğutma sistemine ek olarak ısıtma, havalandırma ve aydınlatma

düzenlerine de ………….. olmalıdır.

8. Depolamada …………. yüksekliği, yemeklik patateslerde 3-4 metre olabilir.

Tohumluk patateslerde ise en fazla 1 metre olmalıdır.

9. Tatlanmayı azaltmak için yumrular depodan çıkarılmadan önce depo … … … … …

yavaş yavaş artırılır.

10. Şeker pancarın hasattan sonra bekletilmeden, ……….…. …….……., işlenmesi gerekir.

DEĞERLENDİRME



Cevaplarınızın tümü doğru ise modül değerlendirmeye geçiniz.


46

MODÜL DEĞERLENDİRME KONTROL LİSTESİ

Bu modül kapsamında nişasta ve şeker bitkilerini yetiştirmek için kazandığınız

becerileri Evet, kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi

değerlendiriniz.


1. Patatesin bitkisel özeliklerini belirlediniz mi?

2. Yetiştirme ortamlarının hazırlığını yaptınız mı?

3. Tohumluk seçimi yaptınız mı?

4. Tohumluklarda ön filizlendirme yaptınız mı?

5. Tohum ilaçlaması yaptınız mı?

6. Ekim yaptınız mı?

7. Yabancı ot mücadelesi ve çapalama yaptınız mı?

8. Boğaz doldurması yaptınız mı?

9. Sulama yaptınız mı?

10. Gübreleme yaptınız mı?

11. Hastalık ve zararlılarla mücadele ettiniz mi?

12. Hasat zamanını tespit ettiniz mi?

13. Hasattan önce yeşil aksamı biçtiniz mi?

14. Hasat yaptınız mı?

15. Ürünü muhafaza ettiniz mi?

16. Şeker pancarının bitkisel özeliklerini belirlediniz mi?

17. Yetiştirme ortamlarının hazırlığını yaptınız mı?

18. Ekim öncesi toprak ilaçlaması yaptınız mı?

19. Ekim yaptınız mı?

20. Ekim sonrası yabancı otlara karşı toprak ilaçlaması yaptınız mı?

21. Ekim sonrası toprağı sıkıştırdınız mı?

22. Çıkış sonrası seyreltme ve tekleme yaptınız mı?

23. Yabancı ot mücadelesi ve çapalama yaptınız mı?

MODÜL DEĞERLENDİRME

47

24. Sulama yaptınız mı?

25. Gübreleme yaptınız mı?

26. Hastalık ve zararlılarla mücadele ettiniz mi?

27. Söküm yaptınız mı?

28. Baş kesme ve gövde temizliği yaptınız mı?

29. Fabrikaya naklettiniz mi?

DEĞERLENDİRME



“Evet” ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.

48

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI

1 içeriği

2 patates

3 99

4 hücrelerinde

5 sap

6 buğdaygiller

7 tek

8 kısa gün

9 iki

10 altı-üstü

ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 ortam

2 tohum

3 taban taşı

4 yumru

5 devrilerek

6 tohumun

7 üretim

8 ilkbaharın

9 6-8

10 derinliği

ÖĞRENME FAALİYETİ-3’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 suya

2 sulama

3 çiftlik

4 çapası

5 yumru

6 5-6

7 öncesi - sonrası

8 tekleme

9 sulamadan

10 azotun

CEVAP ANAHTARLARI

49

ÖĞRENME FAALİYETİ-4’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 hasat zamanı

2 fizyolojik

3 15-20

4 baş

5 kare

6 hasat

7 sahip

8 yığın

9 sıcaklığı

10 taze olarak

50

KAYNAKÇA BAYDAR Hasan, Tarla Bitkilerine Giriş, Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat

Fakültesi, Isparta.

İNCEKARA Fethi, Endüstri Bitkileri ve Islahı, Ege Üniversitesi Ziraat

Fakültesi, Bornova, 1964.

KARA K., Tarla Bitkileri, Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fak. Yay. No:191

Erzurum.

KARACA Mehmet, Nişasta ve Şeker Bitkileri, Akdeniz Üniversitesi Ziraat

Fakültesi Yayınları, Antalya.

Tarla Bitkileri, A.Ü. Ziraat Fakültesi Ders Notları, Ankara, 1979.

YÜRÜR N., E. AÇIKGÖZ, A.ÖZGÜMÜŞ, N.AZKAN, N. ÇELIK, Tarla

Bitkileri, Anadolu Üniversitesi Yay. No: 860 Eskişehir, 1995.

KAYNAKÇA

Documents

NİŞASTA–ŞEKER BİTKİLERİmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Nişasta...Dünyada nişasta kaynağı olarak değerlendirilen bitkilerin başında tahıllar (özellikle