NATIONAL SENIOR CERTIFICATE GIREIDI 12 · Tshiven»a Luambo lwa u Engedza lwa u Thoma (FAL)/P1 3 DBE/Luhuhi–¹hafamuhwe 2012 NSC Vhu½e ha khan»iso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari

Vhu½e ha khan»iso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

MARAGA: 80 TSHIFHINGA: awara 2

Bammbiri i¼i ¼i na masia¾ari a 13.

GRADE 12

TSHIVEN¶A LUAMBO LWA U ENGEDZA LWA U THOMA (FAL)

BAMMBIRI ·A U THOMA (P1)

LUHUHI/¹HAFAMUHWE 2012

NATIONALSENIOR CERTIFICATE

GIREIDI 12

Tshiven»a Luambo lwa u Engedza lwa u Thoma (FAL)/P1 2 DBE/Luhuhi–¹hafamuhwe 2012 NSC


PFESESANI 1. Bammbiri i¼i ¼i na KHETHEKANYO THARU: KHETHEKANYO YA A:

KHETHEKANYO YA B: KHETHEKANYO YA C:

Tholokanyon»ivho (30) Manweledzo/Samari (10) Luambo (40)

2. Vhalani ndaela DZO¹HE nga vhuronwane. 3. Fhindulani mbudziso DZO¹HE kha hedzi khethekanyo. 4. Thomani khethekanyo IºWE na IºWE kha sia¾ari ·ISWA. 5. Hune khethekanyo i¿we na i¿we ya fhelela hone ni talele. 6. Nomborani phindulo dza½u zwi tshi anana na kunomborelwe kwa

mbudziso.

7. Ni tshi fhedza u fhindula mbudziso, ni pfuke mutala ni kone u ya kha i

tevhelaho.

8. ºwalani zwi no vhalea, nahone nga vhudele. 9. Ni dzhiele nzhele zwiga zwa u vhala, mupele¾o, tswayo na khethekanyo ya

maipfi.



KHETHEKANYO YA A: THOLOKANYON¶IVHO MBUDZISO 1 TSHIBVELEDZWA TSHA 1: PHUROSA

Vhalani mafhungo a tevhelaho uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzo disendekaho khao.

'Ibvani ki¼asini yanga. Imani nga hafho nn»a, ndi »o ni vhiga ha ¾hohoyatshikolo pheriodo i tshi fhela.' Ndi Vho-Muvhango mugudisi wa gireidi ya 12 wa thero ya Metse, vha songo dinalea zwone. Ndi lwa vhuraru kha vhege yeneyi Ma¾alimbo a tshi »a a songo ¿wala tshu¿wahaya. Ngoho tshisiwana a tshi »ilileli. Vhabebi vha Ma¾alimbo vho rwiwa nga n»adzi maho¼a vho e»ela thumbani vha tshi khou linda nguluvhe»aka uri dzi si ¼e mavhele. Vho mbo »i lovhela henefho. Vho vhulungwa vhi»ani ¼ithihi. Zwo vha zwi sa sedzei, zwililo kha mashaka na dzikhonani zwo vha zwihulu. Nga murahu ha mbulungo vhamusanda vho ½ewa tshifhinga tsha u amba; vha ri u amba vha tsengisa mi¾odzi ya μadza zwikamba. Vho-·avhengwa makhulu wa Ma¾alimbo vho tshimbidza mabammbiri a mpfu ho¾he ho teaho, Ma¾alimbo a thoma u hola mundende mi¿wedzi i si mingana. Tshelede ndi mudzi wa zwivhi. Nga tshelede ya mundende Ma¾alimbo o vha a tshi renga halwa dzithavenini na dzi¼onzhini. O vha a tshi nwa lune a tou hwalwa o lala zwi¾ara¾ani, thunzi dzo mu momela. O vha e khasi¾ama khulwane ya Vho-Robane, vha¼a mukalaha vha no rengisa muri mudala vha dzulaho tsini na sekondari ya Tshedza. Ha½wani hawe ho vha hu tshi nga ha ngwe½a. Vhabvana na vhakegulu vha wanalaho mahalwani vho vha vha sa teledzi u kungela Ma¾alimbo zwiho»oni vha ita nae vhu¾udzi. Arali i tshelede yawe ya mundende vho vha vha tshi tou ¾haphukana ngayo. Mukegulu Vho-·avhengwa vho vha tshi ri u mu holela vha namba vha mu fha tshelede yawe yo¾he nga u shavha u likitwa. U bva tshe Ma¾alimbo a »ikumedzela kha zwikambi na zwidzidzivhadzi, milandu yawe yo vha i sa »ivhani hafha tshikoloni. Mi¿we yo vha i tshe yo sokou rekhodiwa nga ¾hohoyatshikolo i sa athu u sengwa. O vha a tshi tambudza vhasidzana a tshi vha nyima nga ma»amu, a fhedza nga u vha raha nga murahu. O vha a tshi rwa vha¿we vhatukana, a fhedza nga u vha dzhiela tshelede dza ndindazwikwama. O vha a tshi thithisa ngudo i¿we na i¿we ya vhagudisi. O vha a sa tevhedzi ndaela dza vhagudisi na ¾hohoyatshikolo. O vha a tshi tou vha muhwalo kha vhagudi na vhagudisi.



Zwe Ma¾alimbo a vha a tshi ita nga pheriodo ya Vho-Muvhango zwi a ¾ungufhadza. O vha a tshi nga o tou livhanywa navho. Ndi nga ¼i¿we »uvha musi ki¼asi yo¾he yo tou ¿oo, hu tshi khou kopiwa zwine Vho-Muvhango vha khou ¿wala kha bodo. Ma¾alimbo a mbo »i posa hafukhada ¼o vhibvaho kha bodo, Vho-Muvhango ¼a vha thamutshela kha ma¾o. Vho-Muvhango vho tou zwi »ivha uri i¾ali a hu na mu¿we ndi Ma¾alimbo. Vha ¾uwa vho tou mu livha vho puta na mafeisi. Hu hone vho dinalea lwa mafhelelo. Ho tou thusa mu¿we mu¾hannga we a vha fara a vha fhembeledza. Ndi hone Vho-Muvhango vha tshi ½ea Ma¾alimbo ndaela ya uri a vha sale murahu vha ye ha ¾hohoyatshikolo. Ma¾alimbo o ri u bva ki¼asini a si vhuye a ima. Madzuloni a u ya ofisini o mbo »i bva nga gethe a livha hayani. O vhudza makhulu uri Vho-Muvhango vha a mu vhenga. Makhulu wawe vha tshi mu vhudza uri vha »o ya tshikoloni u pfesesa vhu¾anzi, a vha vhudza uri vha tou ya fhedzi vha »o pa¾a mu»i. Mukegulu wa khuvhe vho mbo »i zwi thupha. Nga mbilu vha ri ri »o vhona hu no ya phuna na tshi½oni. Vha nga zwi ita hani, Tshiven»a tshi ri a ri la¾i ¿wana nga pha»i. Ho mbo »i vha u litsha tshikolo ha Ma¾alimbo e na makole a 18. Tshi- koloni vho sala vho tou xu. Tshelede ya mundende ho ngo i shumisa zwavhu»i. Madzuloni a u fha¾a vhumatshelo hawe, ene o tou vhu pwashekanya. Vhutshilo ndi zwine muthu ene mu½e a ita.

1.1 Bulani thero na gireidi zwine Vho-Muvhango vha vha mugudisi wazwo. (2)

1.2 Ho bvelela mini kha vhabebi vha Ma¾alimbo? (2)

1.3 Bulani vhuvhi VHUVHILI he Ma¾alimbo a vha a tshi ita nga ¿wambo wa tshelede ya mundende.

(2)

1.4 ºwalani zwithu ZWIVHILI zwi sumbaho mikhwa i si yavhu»i ya Ma¾alimbo musi e tshikoloni.

(2)

1.5 Fhindulani mbudziso i tevhelaho nga Ee kana Hai, ni dovhe ni tikedze. Vho-Muvhango vho pandela Ma¾alimbo tshikoloni.

(2)

1.6 Fhindulani mbudziso dzi tevhelaho nga u ri Ndi zwone kana A si zwone, ni dovhe ni tikedze. Ma¾alimbo o vhudza Vho-·avhengwa u ri arali vha ya tshikoloni u »o vha pandela mu»ini.

(2)



1.7 Nangani phindulo i re yone kha phindulo dzi tevhelaho. 1.7.1 Vhabebi vha Ma¾alimbo vho vha vha tshi khou linda ... uri dzi si

¼e mavhele.

A

B C D

kholomo nguluvhe»aka mbudzi khuhu.

1.7.2 Tshelede ya mundende ya Ma¾alimbo yo ¼iwa nga ... A

B C D

Vhakalaha na vhakegulu. Vhasidzana na vhabvana. Vhabvana na vhakegulu. Vhabvana na vhakalaha.

(2)

1.8 Nweledzani muhumbulo muhulwane u wanalaho kha phara ya u fhedzisela

mafhungoni aya. (2)

1.9 Inwi ni vhona zwa u bviswa ha Ma¾alimbo ki¼asini nga Vho-Muvhango zwi tshi pfala? Tikedzani.

(2)

1.10 Ni a pfela vhu¾ungu Ma¾alimbo kha zwe a vha a tshi khou ita zwone? Tikedzani.

(2)

TSHIBVELEDZWA TSHA 2: TSHIFANYISO/KHOMIKI ¹alelani tshifanyiso, ni dovhe ni vhale na mafhungo o »isendekaho khatsho uri ni μo kona u fhindula mbudziso dzi no tevhela.

1.11 Bulani uri hu khou bvelela mini kha tshifanyiso tsha 1. (1) 1.12 Ndi vhathu vhangana vhane na khou vha vhona kha zwifanyiso izwi? (1)

1 2 3 4

Kha vha fhole!! (A tshi femela n¾ha) Ndi ma»embe!! Ndo fhola tsho¾he! Ndo fhola n½e!!

Ihina?

No ita zwone, Mpho, na rabelelwa kerekeni. A ni vhoni no fhola.

Thabelo i a shuma. Na mitambo ndi »o tamba-vho.

Isani phan»a na thabelo.



1.13 Hu na vhushaka-»e vhukati ha vhathu vhane vha khou wanala kha

tshifanyiso tsha 1 na 2. (2)

1.14 Fhindulani nga u ri Ndi zwone kana A si zwone, ni dovhe ni tikedze.

Mpho o vha a tshi khou lwala. (2)

1.15 Nangani ZWIVHILI zwine na vhona zwi zwone kha mutevhe wa mafhungo

u tevhelaho.

A

B C D

Thabelo a i shumi. Mpho o rabelelwa a fhola. Mpho o rabelelwa kerekeni. Mpho ha tsha »o dovha a tamba mitambo vhutshiloni hawe ho¾he.

(2)

1.16 Vhu»ipfi ha Mpho ndi vhufhio kha tshifanyiso tsha vhuvhili? Tikedzani. (2)

¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA A: 30



KHETHEKANYO YA B: MANWELEDZO/SAMARI MBUDZISO 2 TSHIBVELEDZWA TSHA 3: MANWELEDZO/SAMARI

Vhalani mafhungo a tevhelaho ni a nweledze ni tshi khou sumbedza zwiitisi zwi ¾u¾wedzaho matshilele o fhambanaho a vhathu ¼ifhasini. ºwalani mbuno dza SUMBE dzi kha mafhungo a pfalaho. Tshivhalo tsha maipfi e na a shumisa kha manweledzo a½u tshi so ngo fhira 70.

A hu na muthu a no fana na mu¿we. Zwivhumbeo na kuhumbulele kwa vhathu ¼ifhasi nga vhuphara zwo fhambana. Zwi takadzaho ndi uri muthu mu¿we na mu¿we o naka, vhunga zwi nakelaho vhathu zwi sa fani. Zwiitwana zwa muthu zwi bva tsikoni. ºwana a nga vha shomo a dovha a vha na zwiito zwi yelanaho na zwa vhabebi. Vhana vha tshi aluwa vha a ya khireshe, vha dzhena tshikolo. Henefha vha ¾angana na vhaleli kana vhagudisi vhavho. Zwine vha funzwa na zwine vha amba na vha¿we zwi a shela mulenzhe kha kutshilele kwavho. Mi¾a u ya nga u fhambana hayo i na vhurereli he ya »isendeka khaho. Vhurereli hovhu vhu na milayo i khwathelaho mikhwa ya mira»o yaho. ¹hama dzine muthu a »iwanela dzone e tshikoloni kana mushumoni dzi amba zwithu zwihulwane kha vhutshilo hawe. Muthu u tea u shuma uri a »iphi½e nga vhutshilo. Mu¿we mu¿wali u ri wa sa shuma u »o tswa. Mushumo u a shandukisa kutshilele kwa muthu. Muthu a nga dzulela u amba zwe a tshenzhela mushumoni kana a »imvumvusa nga u ita zwishumoshumo zwi yelanaho na mushumo une a shuma. Vhutshilo ha mahayani na dzi»oroboni ho fhambana. Fhethu hune muthu a dzula hone hu a ¾u¾uwedza kutshilele kwawe. Ri na lunzhi ri tshi pfa vhalala vha tshi lila nga vhutshilo ha vhaswa. Hezwi zwi amba uri tshifhinga ndi tsha ndeme kha vhutshilo ha muthu. Kutshilele kwa kale na kwa ½amusi zwi nga si vhuye zwa vuwa zwo fana. Muthu mu¿we na mu¿we kha »ihudze nga zwine a vha zwone; a »ibveledzise, tenda a si kandekanye pfanelo dza vha¿we.

¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA B: 10



KHETHEKANYO YA C: LUAMBO MBUDZISO 3 TSHIBVELEDZWA TSHA 4: KHUNGEDZELO

¹alelani khungedzelo, ni vhale na mafhungo o »isendekaho khayo uri ni μo kona u fhindula mbudziso dzi no tevhela.

VHA A ¹O¶A U VHA TSHIGWILI? KHA VHA THOME KI·ABA YAVHO YA MUZIKA

ZWILIDZO NDI U TOU KUMBELA NGA FHEDZI!!

MUTENGO WA HONE U THOMA KHA R30,00 VHA NGA KWAMA MUTSHINYA KHA 078 231 2345

KANA VHA NGA DELELA ZWIFHA¹O ZWA VHADAU ¶OROBONI YA TSHWANE

3.1 Nangani phindulo i re yone kha phindulo dzi tevhelaho:

Khephusheni ya khungedzelo iyi ndi ...

A

B C D

VHA A ¹O¶A U VHA TSHIGWILI? ZWILIDZO NDI U TOU KUMBELA NGA FHEDZI!! MUTENGO WA HONE UTHOMA KHA R30,00 BVISAVHULUDU HAYA HA ZWILIDZO

(1)

3.2 Ndi ngafhi he mukungedzeli a shumisa fonto ¾hukhu nahone ndi ngani? (2) 3.3 Tshiga tsha mbudziso tshi na mushumo-»e kha khungedzelo iyi? (2) 3.4 Topolani ipfi ¼o khakheaho kha kupele¾ele, ni ¼i pele¾e nga n»ila yo teaho. (1)



3.5 Fhindulani mbudziso i tevhelaho nga Ee kana Hai ni dovhe ni tikedze.

Fhungo asi¼i: Zwilidzo ndi u tou kumbela nga fhedzi !! ·i kunga vharengi uri vha »e u renga nga vhunzhi.

(2)

3.6 ¸eani khanedza ya fhungo ¼i tevhelaho: Vha a ¾o»a u vha tshigwili? (2)

[10] MBUDZISO 4 TSHIBVELEDZWA TSHA 5: KHATHUNI

¹alelani khathuni, ni vhale na mafhungo o »isendekaho khayo uri ni μo kona u fhindula mbudziso dzi no tevhela.

4.1 Bulani zwine zwa khou bvelela kha khathuni iyi. (1)

VHAFU

TSHI¹EREKE

SIBADELA

VHANA VHOLOVHAHO

KHUVHABVUVHAIMANA VHALWADZE

MUHOLO



4.2 Nangani ¼ifhambanyi ¼o teaho ¼a ipfi ¼o sendamiselwaho kha mutevhe wa

maipfi we na ½ewa. Ho lovha vhathu vhanzhi u fhira vho ...

A

B C D

Tshilaho. Bebaho. Huvhalaho. ¶aho.

(1)

4.3 Vhathu vhane na khou vha vhona kha khathuni ndi vha mbeu-»e? (2) 4.4 Fhindulani nga Ee kana Hai, ni dovhe ni tikedze.

Vhathu vhane na khou vha vhona kha khathuni vha sumbedza vho takala nga maan»a.

(2)

4.5 Topolani maipfi mavhili e a pambwa a tshi bva kha dzi¿we nyambo. (2) 4.6 ¸eani ¾halutshedzo MBILI dzo fhambanaho dza fhungo ¼i tevhelaho.

Ho lovha vhana vha¾uku.

(2) [10]

MBUDZISO 5 Vhalani mafhungo a tevhelaho uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzo »isendekaho khao.

5.1 TSHIBVELEDZWA TSHA 6: PHUROSA Vhugevhenga ho hulela tsho¾he »oroboni ya Pretoria. Khaladzi anga, ene

tanzhe ¼a mme anga, o ¾angana na zwi kon»aho. Mathilda o dzhena mo¼oni wa Sunnyside uri a bvise tshelede kha ATM banngani ya ABSA. O bvisa zwigidi zwi¾anu zwa dzirannda a zwi panga pheseni, a i vhulunga kha ma»amu. A livha thekhisini uri a yo redzhis¾ara Yunivesithi ya Pretoria. E n»ilani ¼i¿we ¼i¾hannga ¼a mbo »i nyimana nae. 'Ai, n½a hu khou iteani?' Ndi khaladzi anga o mangala. Khathihi fhedzi a vhona phan»a hawe ho ima lu¿we lu¾hannga lu sumbaho lu na n»ala na tsiku, na tshi¿we tshisidzana tsho tou fanelwaho nga u rengisa muvhili. 'Sesi, kha »ise tshelede yanga ye a doba.' Ndi tshi¼a tshisidzana. 'Arali a sa pfesesi, ndi »o mu khakhela.'



Khaladzi anga a tshe o mangala lu¼a lu¾hannga lwa mbo »i tshan»a tshalwo

kha ma»amu a khaladzi anga sokote, lwa bvisa phese, lwa mu ¾havha nga khisi lwa mbo »i ¾anula zwirethe. Tshi¼a tshisidzana tsha gidima nga murahu tshi tshi khou vhidzelela tshi tshi ri, ' Ni songo shavha na tshelede yanga!' Mathilda o vhiga mulandu tshi¾itshini tsha mapholisa. Mapholisa vho mbo »i bva nga veni vha thoma u ¾o»a zwigevhenga.

5.1.1

5.1.2

Topolani ¼inyanyu ni dovhe ni ¼i shumise fhungoni. Kha phara ya vhuvhili hu na ¼iitana, ¼i topoleni ni dovhe ni bule na mushumo wa¼o.

(2) (2)

5.1.3

5.1.4

Topolani ¼ibulafhethu ¼ine ¼a wanala kha phara ya u fhedzisela ni dovhe ni ¼i shumise fhungoni. ºwalani fhungo ¼o talelwaho nga fhasi no ¼i isa kha ¼iitiitwa.

(2) (2)

5.1.5 Isani fhungo ¼i tevhelaho kha luambo lwa u vhiga:

Tshi¼a tshisidzana tsho ri, '¶isani tshelede yanga ye na doba.'

(2)

5.1.6 Nangani ma¾anganyi MAVHILI kha ayo o ½ewaho kha mutevhe

ane a shumiswa u ¾anganya mafhungo a tevhelaho uri a vhumbe fhungombumbano: O bvisa zwigidi zwi¾anu zwa dzirannda. A zwi panga begeni.

A

B C D

Naho na nahone. Ngauri na fhedzi. Nahone na ngeno. Fhedzi na nahone.

(2)

5.1.7 Bulani uri fhungo ¼i tevhelaho ¼i kha ¼imudi ¼ifhio, ni dovhe ni ¼i

ise kha tshifhinga tsha zwino. Ndi »o mu khakhela.

(2)



¹alelani tshifanyiso, ni vhale na mafhungo o »isendekaho khatsho, ni kone u fhindula mbudziso dzi no tevhela.

5.2 TSHIBVELEDZWA TSHA 7: TSHIFANYISO MU¹A WA VHO-DAVHANA

Uyu mu¾a wo sumbedzwaho afha n¾ha ndi mu¾a wa Vho-Davhana na mufumakadzi wavho. Ndi mu¾a u re na vhana vhararu. Uyu ndi mu¾a u funesaho u tshimbila nyendo. Kha nyendo dzine vha fara a vha hangwi u ¾uwa na zwimvumvusi sa khamera na tshubu ¼a u bambela nga¼o. He¼i tshubu ndi ¼one ¼e ¼a gudisa vhana vhavho u tala sa khovhe.

5.2.1 ¸eani ¾hukhufhadzo ya ¼ifurase he¼i: Vhana vha mu¾a wa Vho-

Davhana (2)

5.2.2 ¹oredzani mabulazwithihi o teaho a maipfi a re zwitangini afho

ho salaho magake.

(a)

(b)

Nyendoni dzo¾he Vho-Davhana vha tshimbila na ... (mufumakadzi) wavho. Nyendo dze vha fara dzo ... (gudisa) vhana vhavho u bambela.

(2)


Vhu½e ha khan»iso ho vhaledzwa

5.2.3 Topolani figara ya muambo i sumbaho vhukoni ha u bambela ha

vhana vha Vho-Davhana, ni dovhe ni bule na dzina ¼ayo. (2) [20]

¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA C:

MARAGAGU¹E:40 80

Documents

NATIONAL SENIOR CERTIFICATE GIREIDI 12 · Tshiven»a Luambo lwa u Engedza lwa u Thoma (FAL)/P1 3 DBE/Luhuhi–¹hafamuhwe 2012 NSC Vhu½e ha khan»iso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari