NBS utorak 31. oktobar MOP

11 MAKROEKONOMIJA OTVORENE PRIVREDE

Copyright © 2004 South-Western

3131MAKROEKONOMIJA OTVORENE PRIVREDE –

OSNOVNI KONCEPTI


MAKROEKONOMIJA OTVORENE PRIVREDE – OSNOVNI KONCEPTI

• OTVORENA I ZATVORENA PRIVREDA• Zatvorena privreda je ona koja nema razvijene

ekonomske odnose sa drugim zemljama• Nema izvoza uvoza niti kapitalnih transakcija

• Otvorena privreda je ona koja slobodno razmenjuje sa svim drugim zemljama sveta


Koliko je otvorena Srbija – kako se meri otvorenost

IZVOZ I UVOZ U BRUTO DOMAĆEM PROIZVODU, 2006.

78 79

68 6862

43

8278

65 65

54

23

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Belgija Slovačka Mađarska Češka rep Bugarska Srbija

izvozuvoz


STVARANJE STRUKTURE


Robni tokovi: izvoz,uvoz, neto izvoz

• Izvoz (X) čini robA i usluge koje se proizvode u zemlji i prodaju u inostranstvu

• Uvoz (Z) čini robA i usluge koje se proizvode u inostranstvu i prodaju u zemlji


Srbija

Srbija i Crna Gora: izvoz, uvoz i spoljnotrgovinski bilans, 1965-2005.

-9-7-5-3-113579

111315

1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

$ mlrd

uvoz

izvoz

spoljnotrg. deficit esourcegap

Srbija i Crna Gora: izvoz, uvoz i spoljnotrgovinski bilans, 1965-2005.

0%10%20%30%40%50%60%70%

1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

uvoz

izvoz



• Neto izvoz (NX) je vrednost izvoza minus vrednost uvoza

• Neto izvoz još nazivamo TRGOVINSKI ILI SPOLJNOTRGOVINSKI BILANS



• Trgovinski deficit je situacija u kojoj je neto izvoz (NX) negativan. • Uvoz > Izvoz

• Trgovinski višak – suficit je situacija u kojoj je neto izvoz (NX) pozitivan. • Uvoz < Izvoz

• Uravnotežena razmena nastaje kada je neto izvoz (NX) jednak nuli, dakle kada je robna razmena uravnotežena i izvoz jednak uvozu.


Robni tokovi: izvoz,uvoz, neto izvoz Robni tokovi: izvoz,uvoz, neto izvoz

• Faktori koji utiču na neto izvoz• Ukusi potrošača (ruske cipele!)• Domaće i inostrane cene• Devizni kursevi



• Faktori koji utiču na neto izvoz• Dohoci potrošača u zemlji i inostranstvu• Transportni troškovi• Spoljnotrgovinske politike – carine, kvote itd

Slika 1 The Internationalization of the U.S. Economy

Percentof GDP

0

5

10

15

1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 19901985 20001995

Exports

Imports



NETO ODLIV KAPITALA

• Neto odliv kapitala je kupovina inostrane aktive od strane domaćih rezidenata minus kupovina domaće aktive od strane stranaca• Rezident Srbije kupuje akcije Tojote, a Rumun

kupuje akcije Apatinske pivare• Amerikanac kupupje akcije Tojote a Meksikanac

akcije Ford Motor corporation.


NETO ODLIV KAPITALA

• Kada Srbin kupuje akcije Forda, Američke kompanije, to povećava neto odliv kapitala iz Srbije

• Kada Japanac kupuje obveznice srpske vlade, to smanjuje neto odliv kapitala iz Srbije


NETO ODLIV KAPITALA : Neto odliv kapitala

• Varijable koje utiču na neto odliv kapitala• Realna kamatna stopa na inostranu aktivu.• Realna kamatna stopa na domaću aktivu • Ekonomski i politički rizici držanja aktive u

inostranstvu.• Državne politike koje definišu strano vlasništvo nad

domaćom aktivom• TO JE MIKROEKONOMIJA -


http://www.doingbusiness.org/ExploreEconomies/Default.aspx?

economyid=206• Serbia• Region: Europe & Central Asia• Income category: Lower middle income• Population: 9,993,904• GNI per capita (US$): 3,280.00• Country laws: see our Law Library•• Ease of... 2006 rank 2005 rank Change in rank• Doing Business 68 95 +27• Starting a Business 60 43 -17• Dealing with Licenses 157 158 +1• Employing Workers 73 43 -30• Registering Property 110 104 -6• Getting Credit 33 96 +63• Protecting Investors 60 58 -2• Paying Taxes 64 65 +1• Trading Across Borders 51 142 +91• Enforcing Contracts 76 74 -2• Closing a Business 103 100 -3• Note: 2005 rankings have been recalculated to reflect changes to the 2006 methodology and the

addition of 20 new countries.


JEDNAKOST NETO IZVOZA I NETO ODLIVA KAPITALA

• Neto izvoz (NX) i neto odliv kapitala (NCO) veoma su blisko povezani

• Za privredu u celinu oni moraju biti isti tako da je:

NCO = NX• Ovo važi jer svaka transakcija koja utiče na jednu

stranu mora da utiče i na drugu u istom iznosu


Štednja, investicije i njihov odnos sa međunarodnim tokovima

• Neto izvoz je komponenta GDP:Y = C + I + G + NX

• Nacionalna štednja je dohodak koji preostane nakon što se obavi tekuća privatna potrošnja i tekuća javna potrošnja:

Y - C - G = I + NX


Štednja, investicije i njihov odnos sa međunarodnim tokovima

• Nacionalna štednja (S) jednaka je Y - C - G te:S = I + NX

ili

Štednja Domaće investicije

Neto odliv kapitala= +

S I NCO= +

Slika 2 National Saving, Domestic Investment, and Net Foreign Investment

Percentof GDP

20

18

16

14

12

101960 1965 199519901985198019751970

(a) National Saving and Domestic Investment (as a percentage of GDP)

2000

Domestic investment

National saving


–4

–3

–2

–1

0

1

2

3

1960 1965 199519901985198019751970 2000



REALNI I NOMINALNI DEVIZNI KURS

• Dve najznačajnije inostrane cene su nominalni i realni devizni kurs.


Nominalni devizni kurs

• Nominalni devizni kurs izražavamo na dva načina:• Količina domaće valute po jedinici strane. • Količina strane valute po jedinici domaće. –



• Ako je kurs evra 80• To je 80 dinara za evro• . To je 1/80 (0.0125) evra za dinar 1.25

evrocenti za dinar



• Apresijacija je rast vrednosti domaće valute merene količinom strane valute koja se za nju može kupiti.

• Depresijacija je pad vrednosti domaće valute merene količinom strane valute koja se za nju može kupiti.



• Ako se za dinar može kupiti više strane valute došlo je do apresijacije dinara.• dok je kurs dinara bio 87, za 1 dinar se moglo kupiti 1.15

evrocenti. Sada je kurs dinar 80, te se za dinar kupuje 1.25 evrocenti

• Ako se može kupiti manje, došlo je do depresijacije dinara. Ovo je intuitivno jasno – dinar depresira, manje vredi, pa se za njega može kupiti manje deviza


Realni devizni kurs

• Realni devizni kurs je odnos (rate, ratio) NIJE RACIO prema kome osoba može razmenjivati dobra i usluge jedne zemlje za dobra i usluge iz druge zemlje.


Realni devizni kurs

• Realni devizni kurs služi za poređenje cena domaćih i stranih dobara u domaćoj privredi.

• Iako je karton nemačkog piva duplo skuplji od kartona američkog priva, onda je realni devizni kurs 1/2 kartona nemačkog piva za karton američkog piva.


Realni devizni kurs

• Realni devizni kurs zavisi od nominalnog kursa i domaćih i inostranih cena


Realni devizni kurs

• Realni devizni kurs JE KLJUČNA DETERMINANTA IZVOZA I UVOZA

• R. KURS=N. KURS*DOM/INOS. CENE


Realni devizni kurs

• Depresijacija realnog deviznog kursa znači da su srpska dobra postala jeftinija u odnosu na robu u inostransvu

• Ovo podstiče potrošače, kako u zemlji, tako i u inostranstvu da kupuju srpsku robu (uključujući US Steel – ov čelik), a da manje robe kupuju iz inostranstva


Realni devizni kurs

• Kao rezultat, srpski izvoz raste a uvoz pada, što sa obe strane deluje na promenu neto izvoza – na pad deficita ili na rast suficita

• Obratno, apresijacija dinara vodi padu neto izvoza Srbije


Prva teorija određivanja deviznog kursa: Paritet kupovne moći – PPP -

PURCHASING-POWER PARITY• PPP purchasing-power parity je

najjednostavniji i najšire prihvaćeni koncept koji objašnjava devizni kurs jedne valute


Osnovna logika pariteta kupovne moći

• Teorija pariteta kupovne moći je teorija prema kojoj bi trebalo da se sa jedinicom jedne valute u svim zemljama sveta može kupiti ista količina robe


Logika PPP koncepta

• Prema PPP teoriji, jedna te ista roba u svim zemljama mora isto da košta


Logika PPP koncepta

• Teorija pariteta kupovne moći bazira se na principu koji se zove zakon jedne cene• Prema zakonu jedne cene, jedna roba mora se

prodavati po istoj ceni na svim lokacijama• Primer – ulje u Srbiji i Mađarskoj, 1999.


Logika PPP koncepta

• Ako bi zakon jedne cene prestao da važi, javila bi se neiskorišćena profitna margina

• Proces iskorišćenja razlike u ceni na različitim trišćtima naziva se ARBITRAŽOM


Logika PPP koncepta

• Ako dođe do arbitraže, cene na dva tržišta će obavezno konvergirati

• Prema teoriji pariteta kupovne moći, valuta mora imati istu kupovnu moć u svim zemljama, što se realizuje kroz devizni kurs


Implikacije PPP

• Ako je kupovna moć dolara uvek ista, onda se devizni kurs ne može menjati

• Nominalni kurs odražava različiti nivo cena -PAZI, NE INFLACIJU NEGO NIVO CENA- u dve zemlje


Implikacije PPP

• Ako CB naštampa veliku količinu novca, novac će izgubiti vrednost kako u odnosu na domaću robu tako i u odnosu na druge valute

Slika 3 Money, Prices, and the nominalni devizni kurs During the German Hyperinflation

10,000,000,000

1,000,000,000,000,000

100,000

1

.00001

.00000000011921 1922 1923 1924

Exchange rate

Money supply

Price level

1925

Indeksis(Jan. 1921 5 100)



Ograničanja PPP teorije

• Mnoga dobra ne mogu se lako transportovati niti se njima može trgovati (pijaća voda, šišanje, spremanje stana)

• Kada se proizvode u različitim zemljama, razmenljiva dobra nisu uvek savršeni supstituti



KRITIKA BIG MAC-A

• Big Mac je - hamburger, ali je i popularni indeks za merenje valutne precenjenosti. Danas se mnogi, pa čak i njegovi tvorci ograđuju od njega...

http://danica.popovic.ekof.bg.ac.yu/My%20Staff/kritike%20hamburgera%20kao%20mere%20PPP.doc

http://www.economist.com/markets/bigmac/displayStory.cfm?story_id=2708584


3232TEORIJSKI OKVIR MAKROEKONOMIJE

OTVORENE PRIVREDE


OTVORENA PRIVREDA

• JE ONA KOJA SLOBODNO RAZMENJUJE SA SVIM DRUGIM PRIVREDAMA


KLJUČNE MAKROEKONOMSKE VARIJABLE U OTVORENOJ PRIVREDI• Važne makroekonomske varijable u otvorenoj

privredi uključuju:• Neto izvoz• Neto inostrane investicije• Nominalni devizni kurs• Realni devizni kurs


Osnovne pretpostavke makroekonomskog modela otvorene

privrede• BDP je data veličina• Cene su date


Ponuda i tražnja raspoloživih viškova tržište deviza

• Tržište raspoloživih viškova (zajmovnih sredstava – loanable funds)

S = I + NCO – neto odliv kapitala• Pri ravnotežnoj kamatnoj stopi količina koju ljudi

žele da štede jednaka je zbiru željenih investicija i neto odliva kapitala


Tržište raspoloživih viškova

• Ponuda raspoloživih viškova dolazi iz nacionalne štednje (S).

• Tražnja potiče od domaćih investicija i (I) i neto odliva kapitala (NCO).


Tržište raspoloživih viškova

• Ponuda i tražnja za raspoloživim viškovima zavisi od realne kamatne stope.

• Veća realna kamatna stopa podstiče ljude da štede i povećava količinu ponuđenih zajmovnih sredstava.

• Kamatna stopa se menja tako da izjednači ponudu i tražnju na tržištu zajmovnih sredstava


Slika 1 Tržište raspoloživih viškova

Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Količina raspoloživihviškova

realnakamatna

stopaponuda

(iz štednje)

Tražnja za raspoloživim viškovimaIz investicija i NCO

Ravnotežna količina

Ravnotežnarealnanakamatnastopa


Tržište zajmovnih sredstava

• Pri ravnotežnoj kamatnoj stopi količina koju ljudi žele da štede biće jednaka količini investicija i neto odlivu kapitala


Devizno tržište

• Dve strane deviznog tržišta čine NCO i NX.• NCO – neto odliv kapitala predstavlja

neravnotežu između kupovine i prodaje aktive• NX predstavlja neravnotežu između izvoza i

uvoza robe i usluga


Devizno tržište

• Dinari se na deviznom tržištu razmenjuju za inostranu valutu.

• Za privredu u celini NCO i NX moraju biti isti, odnosno:

NCO = NX


Devizno tržište

• Cena koja dovodi u ravnotežu ponudu i tražnju deviza zove se realni devizni kurs.


Devizno tržište

• Kriva tražnje za devizama je nagnuta nadole a što devizni kurs bude viši domaća roba biće skuplja.

• Kriva ponude je vertikalna jer količina dolara koja stoji na raspolaganju za neto odliv kapitala ne zavisi od realnog deviznog kursa.


Slika 2 Devizno tržište


količina dolara koja se konvertujeu stranu valutu

realnideviznikurs

Ponuda deviza (iz NCO)

Tražnja za dolarima(za neto izvoz)

Ravnotežnakoličina

Ravnotežnirealni devizni

kurs


Devizno tržište

• Realni devizni kurs se prilagođava da uravnoteži ponudu i tražnju za dinarima.

• U tački ravnoteže tražnja za dinarima koji su potrebni za neto izvoz potpuno se izjednačava sa ponudom dolara koji će biti upotrebljeni za kupovinu aktive u inostranstvu.


RAVNOTEŽA U OTVORENOJ PRIVREDI

• Na tržištu raspoloživih viškova ponuda se stvara iz nacionalne štednje a tražnja od domaćih investicija i NCO

• Na deviznom tržištu, ponuda je iz NCO a tražnja potiče od neto izvoza



• Neto odliv kapitala povezuje tržište zajmovnih sredstava i devizno tržište.• Ključna determinanta NCP je realna kamatna stopa.


Slika 3 Kako neto odliv kapitala kapitala zavisi od kamatne stope


0 neto odliv kapitalakapitala

neto odliv kapitala kapitalaje negativan.

neto odliv kapitala kapitalaje pozitivan.

realnakamatna

stopa



• Cene na tržištu zajmovnih sredstava i na deviznom tržištu simultano se menjaju da bi oba tržišta sinhronizovano delovala

• Dok se to dešava, bivaju determinisane makroekonomske varijable kao što su nacionalna štednja, domaće investicije, neto inostrane investicije i neto izvoz.


Slika 4 Ravnoteža u otvorenoj privredi


(a) Tržište raspoloživih viškova (b) neto odliv kapitala kapitala

neto odliv kapitalaoutflow, NCO

realnakamatna

stopa

realnakamatna

stopa

(c) DEviyno tražite

količinadolara

količinarapoloživih viškova

neto odliv kapitala kapitala

Realnideviznikurs

ponuda

ponuda

tražnja

tražnja

r r

E


KAKO EKONOMSKA POLITIKA DELUJE NA MAKROEKONOMSKU

RAVNOTEŽU• Najvažnije makroekonomske varijable zavise

od :• Budžetskog deficita• Spoljnotrgovinskih politika• Političke i ekonomske stabilnosti


Budžetski deficit

• U otvorenoj privredi budžetski deficit . . . • Smanjuje ponudu zajmovnih sredstava,• Podiže kamatnu stopu,• Istiskuje domaće investicije,• Izaziva pad neto inostranih investicija.


Slika 5 Efekti budžetskog deficita



realnakamatna

stopa

realnakamatna

stopa

(c) devizno tržište

količinadolara


neto odliv kapitala

RealnaDeviznikurstopa

tražnja

tražnja

r2

NCO

SS

S S

r2

B

E1

r rA

1. Budžetski deficit smanjujeponudu raspoloživih viškova . . .

2. . . . štoo ipovećavarealnu Kamatnustopu

4. Smanjenjeneto odliva kapitalamanjuje Ponudu dolara

5. . . . izazivaApresijacijukursa.

3. . . . Što smanjuje

neto odliv kapitala

E2


Uticaj budžetskog deficita na tržište zajmovnih sredstava

• Budžetski deficit smanjuje nacionalnu štednju što . . .

• Pomera krivu ponude ulevo, što . . .• Podiže kamatnu stpu


Budžetski deficit

• Efekat budžetskog deficita na neto inostrane investicije• Više kamatne stope umanjuju neto inostrane

investicije


Budžetski deficit

• Efekat na devizno tržište• Smanjenje neto inostranih investicija smanjuje

ponudu dolara koja se može konvertovati u stranu valutu.

• To izaziva apresijaciju realnog deviznog kursa.


Spoljontrgovinska politika

• Spoljnotrgovinska politika je politika vlade da direktno utiče na količinu izvoza i uvoza koji će zemlja obaviti u određenom periodu.. • Carina: to je porez na uvezenu robu.• Uvozna kvota: To je dozvoljeni limit na količinu

uvoza


Spoljnotrgovinska politika

• Pošto ne menjanju nacionalnu štednju niti domaće investicije, trgovinske politike ne mogu da izmene trgovinski bilans.• Za dati nivo nacionalne štednje i domaćih

investicija, realni devizni kurs će se prilagoditi tako da trgovinski bilans ostane isti.

• Imaju veći uticaj na mikroekonomska kretanja nego u makroekonomiji.



• Uticaj kvote• Pošto su strancima potrebni dinari da bi kupili

srpsku izvoznu robu, raste tražnja za dinarima• To izaziva apresijaciju realnog deviznog kursa.



• Uticaj kvote• Kamatna stopa se ne menja jer se ništa ne dešava na

tržištu zajmovnih sredstava.• Nema izmene neto izvoza. • Nema promene u neto inostranim investicijama čak

i ako kvota smanji uvoz.



• Uticaj kvote • Apresijacija povećava uvoz i smanjuje izvoz.• To neutrališe inicijalni rast neto izvoza koji nastaje

usled uvođenja uvozne kvote.


Slika 6 Efekti uvoznih restrikcija



realnakamatna

stopa

realnakamatna

stopa


količinadolara


neto odliv kapitalaOutflow

Realnikurs

r r

ponuda

ponuda

tražnjaNCO

D

D

3. Neto izvozSe ne menja .

2. . . . Kurs apresira

.

E

E2

1. Raste tražnjaya dolarima

. .



• Trgovinske politike neće uticati na trgovinski bilans


Politička nestabilnost i beg kapitala

• Beg kapitala je obimno i naglo smanjenje tražnje za aktivom lociranom u zemlji



• Ima najveće posledice na zemlju iz koje kapital beži, ali deluje i na druge zemlje.

• Ako se investitori zabrinu za sigurnost svoje imovine, kapital vrlo brzo može da napusti zemlju.

• Kamatne stope rastu a domaća valuta depresira – samoispunjavajuće proročanstvo.



• Kada su svetski investitori 1994. videli da Meksiko ima probleme, prodali su svoju imovinu koju su držali u Meksiku i upotrebili je da kupe aktivu u drugim zemljama.



• To je povećalo NCO.• Tražnja za zajmonim sredstvima je porasla, što je

dovelo do rasta kamatne stope.• To je povećalo ponudu pezosa na deviznom tržištu.


Slika 7 Beg kapitala


(a) Tržište raspoloživih viškovau Meksiku (b) Mexican neto odliv kapitala kapitala

realnakamatna

stopa

realnakamatna

stopa


količinaPesos


neto odliv kapitala

realnaExchange

stopa

r1 r1

D1

D2

E

tražnja

S S2

ponuda

NCO2NCO1

1. Rast neto odliva kapitala

3. . . . što PovećavaKamatnu sotpu

2. . . . Raste tražnja za Raspoloživim viškovima

4. istovremenoRaste ponuda pezosa

5. . . . Te domaććaValutadepresira .

r2 r2

E


Zašto možda dohodak neće rasti?• Centralna banka smanjuje ponudu novca

• Depresijacija poskupljuje uvoznu robu i diže nivo domaćih cena, to smanjuje količinu realnog novca M/P

• Potrošači mogu smanjiti potrošnju (nakit, odeća).

Sve navedeno pomera LM* ulevo.


CASE STUDY: Kriza pezosa

10

15

20

25

30

35

7/10/94 8/29/94 10/18/94 12/7/94 1/26/95 3/17/95 5/6/95

U.S

. Cen

ts p

er M

exic

an P

eso


10

15

20

25

30

35

7/10/94 8/29/94 10/18/94 12/7/94 1/26/95 3/17/95 5/6/95

U.S

. Cen

ts p

er M

exic

an P

eso

CASE STUDY:


Kriza pezosa nije pogodila samo Meksiko

• Američka dobra su postala skuplja• Američke firme izgubile tržište• Hiljade bankrotstva duž granice

• Meksička aktiva vredi manje u dolarima• Uticala na smanjenje štednje miliona američkih

penzionera


Kako se odvijala krizaRanih 90-ih Meksiko je bio veoma privlačan za investicije. 1994, političke prilike izazivaju rast premije na rizik ( ):• Ustanak seljaka • Ubistvo vodećeg predsedničkog kandidata

Dodatni faktor: FED je podigla kamatnu stopu nekoliko puta da bi sprečila inflaciju u SAD (sledi, r* > 0)


Razumevanje krize• Ovi događaji vršili su pritisak na pezos da

depresira• CB Meksika je neprestano ponavljala da

neće dozvoliti pad pezosa, tako da je prodavala dolare da bi mogla da povuče pezose i tako sačuva kurs

• To zahteva da zemlja ima dovoljno deviznih rezervi. Ima li?


Dolarske rezerve CB Meksika

December 1993 ……………… $28 billion

August 17, 1994 ……………… $17 billion

December 1, 1994 …………… $ 9 billion

December 15, 1994 ………… $ 7 billion

Tokom 1994, centralna banka Meksika je utajila činjenicu da rezerve naglo padaju


katastrofa • Dec. 20: Meksiko devalvira pezos za 13%

(fiksira e na 25 umesto na 29 centi za dolar)

• Investitori su šokiranišokirani ! ! !…i uviđaju da mora da je CB istrošila rezerve…

, investitori beže iz meksičke aktive i izvlače svoj kapital iz Meksika.

• Dec. 22: rezerve CB skoro na izmaku• Napušta se fiksni režim i e pliva.• Pri slabom, e pada za još 30%.


Pojas za spasavanje

• 1995: SAD i MMF otvaraju kreditnu liniju vladi Meksika u vrednosti od 50 milijardi $

• To je povratilo poverenje i smanjilo premiju na rizik.

• Posle velike recesije tokom 1995, Meksiko je počeo sa snažnim oporavkom.


• Gotovo za danas!


Danica PopovićFaculty of Economics, University of BelgradeCenter for Liberal-democratic studies

Serbia in Global Economic Crisis

Workshop ‘The Regional Impact of the Global Economic Crisis: Looking into the Black Sea Economies’ (Thessaloniki, 4 December 2009)


SAD V. BRITAN NEMACKA FRANCUSKA

- - - -

-18% -7% -12% -15%

-15% -6% -18% -12%

-26% -2% -14% 4%19% 12% 13% -4%

13% 8% 26% -3%

17% 10% 14% 3%

16% 6% 12% 7%

5% 3% 6% -3%

BDP u svetu, % u odnosu na prethodnu godinu BDP u svetu, DP, % u odnosu na prethodnu godinu

Developing countries

Developed countries


30405060708090

100110120

130

1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1928 1929 1930Indu

strjs

ka p

roiz

vodn

ja 1

929(

89) =

100 SAD

NemačkaVelika Britanija

Francuska

Great Depression and current Financial Crisis


3 measures

Fiscal expansionMonetary relaxationNo foreign trade restrictions /beggar thy

neighbour policy



The data



• Like in the previous three quarters, the decline in domestic demand was influenced the most by the major slowdown in loans to enterprises and households.



greater insolvency of companies has also curbed economic activity

The number of companies whose accounts were blocked grew again in Q2 by around 6,000

and exceeded 66,000 at the end of July.

Around 25,000 companies had on average been insolvent before the crisis escalated in Serbia.

the increase in monetary expansiveness may lead to a reversal in the trend of the rise in the number of insolvent companies.



The state needs to borrow money for two reasons: to cover the budget deficit

and to fund state projects

.

the borrowing would have to selectively target indisputably useful investment projects, such as road and energy

infrastructure construction.

government borrowing abroad is a measure limited both in terms of time and value and must be accompanied by constant monitoring of the level of public debt and rate of its repayment.


Unemployment

Srbija 16-18%



Balance of payments

• In 2009 exceptionally low current account deficit• improvement is primarily a consequence of a year-on-year

fall in imports,• which dropped by more than exports did over the same

period,• as well as high remittance inflows

• The IMF loan arrangement has resulted in a major increase in foreign currency reserves held by the National Bank of Serbia (by €880 mn in Q2),

• but has also substantially increased long-term foreign debt.


bop

• Improvements to the current and foreign trade accounts are, on the other hand, merely a reflection of issues raised by domestic recession;

• obviously, any recovery in production could again lead to a large deficit.

• the fact that raw materials and capital goods were the main components that recorded falls confirms the fact that Serbia’s economy is in recession.


IMPORTS AND EXPORTS FALLING


Remittances

• Average quarterly values of remittance income during the crisis stood at €660 mn (average of the three quarters mentioned above),

• as opposed to average quarterly values amounted to €400 mn.

• Even with the caveat that remittance data are not completely accurate, we can note that remittance inflows have risen during the crisis – or, rather, that they certainly have not fallen.



30405060708090

100110

120130

1929 1931 1933 1935 1937 1929 1931 1933 1935 1937

Indu

strjs

ka p

roiz

vodn

ja 1

929(

89) =

100

SAD


Francuska

Srbija, 1989-2009

Serbia in war and embargo 1990-2001


Wages average growth 15% economic growth 5%

Plate u Srbiji, 1987-2008

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08

dec. '90 - 752 DEM

dec. '93 - 21 DEM okt. '00 - 97 DEM

sep. '08 - 434 EUR

342€


Unit labor costs



• Since these data are for 2008, it should be borne in mind that the period since the beginning of the crisis is characterized by

• further foreign borrowing in both Serbia and the region, • as well as a simultaneous fall in GDP and exports. • Since September (when the crisis began) Serbia’s debt grew by €1.2 bn,

or 10.4 percentage points of GDP. This suggests that risks facing the Serbian economy in this respect are growing quickly.


IMF forecasts for Serbia (as of May 2009)

• very high values of both indebtedness indicators are expected over the coming several years.

• The share of foreign debt in GDP will stand at • 76.3% by the end of 2009• and is to rise to 85.6% in 2010 • peaking at 90.4% in 2011 • and gradually declining afterwards.

• Similarly, the IMF’s forecasts for Serbia with respect to the other indicator, the ratio of foreign debt to exports of goods and services, are as follows – 282.2% in 2009; 302.8% in 2010; and 306.3% in 2011, after which a gradual decline is expected

• (see http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2009/cr09158.pdf).



The outcome?

• cutting the fiscal deficit to 3.5% involves savings in current public spending of more than the 2% percentage points

• The overvalued dinar will prevent exports

• The greatest tensions lie in fiscal policy. • In the short term, it is fiscal policy that should

stimulate economic activity, but…


• Monetary policy should assist • But major reforms lie ahead

• Pension system• Bancruptcy law• Healt system reform• Privatisation of public enterprises


Srbija je zatvorena

Glavni izvozni proizvodi , mil. USD.

0 100 200 300 400 500

Gv ožđe i čelik

Voće i pov rće

Obojeni metali

Gotov i proizv odi

Guma

Šećer

Odeća

Metalni proizv odi

Proizv odi od plastike

Organska hemija


78 79

68 6862

48

8278

65 65

54

16

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


prirast u 2004.

39

izvozuvoz


6.8% 6.8% 3.2% 6.8%


Bruto plate u evrima i prema PPP

350 400 470 505 570680 680 690

925

1140

193012

0

150 210

230

220

420

420

390

320 39

0

920

800

0200400600800

100012001400160018002000

Bulgaria

Rom

ania

Litvanija

Letonija

Estonia

Slovakia

Poland

Hungary

Serbia

Czech R

.

Slovenia

EU 15

Izvor: Galgoczi, 2003 PPP Nominal wage

Srbija


I moralna dilema

• Pola miliona ljudi radi u državnom sektoru• Izvoznici čine su 1/5 GDP

• 4/5 GDP je “mirno”• Niko ne ide u stečaj• Posao se ne gubi zbog krize i dnevnih

ekonomskih razloga• Vredi li štrajkovati?


Zašto se ne spusti referentna kamatna stopa

• Zato što bi onda kurs skočio na mnogo viši nivo!!!!

• MMF- 3 mlrd upravo u te svrhe• Rizik ostaje • Prelazak na evro• Ključ je u fiskalnoj politici


• Pravosuđe – reforma• Zero tolerance

• Zakoni (stečaj)

• Ukidanje partijske svojine nad javnim preduzećima


Danica PopovićFaculty of Economics, University of BelgradeCenter for Liberal-democratic studies

Serbia in Global Economic Crisis

Workshop ‘The Regional Impact of the Global Economic Crisis: Looking into the Black Sea Economies’ (Thessaloniki, 4 December 2009)


SAD V. BRITAN NEMACKA FRANCUSKA

- - - -

-18% -7% -12% -15%

-15% -6% -18% -12%

-26% -2% -14% 4%19% 12% 13% -4%

13% 8% 26% -3%

17% 10% 14% 3%

16% 6% 12% 7%

5% 3% 6% -3%

BDP u svetu, % u odnosu na prethodnu godinu BDP u svetu, DP, % u odnosu na prethodnu godinu

Developing countries

Developed countries


30405060708090

100110120

130

1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1928 1929 1930Indu

strjs

ka p

roiz

vodn

ja 1

929(

89) =

100 SAD


Francuska

Great Depression and current Financial Crisis


3 measures

Fiscal expansionMonetary relaxationNo foreign trade restrictions /beggar thy

neighbour policy



The data



• Like in the previous three quarters, the decline in domestic demand was influenced the most by the major slowdown in loans to enterprises and households.



greater insolvency of companies has also curbed economic activity

The number of companies whose accounts were blocked grew again in Q2 by around 6,000

and exceeded 66,000 at the end of July.

Around 25,000 companies had on average been insolvent before the crisis escalated in Serbia.

the increase in monetary expansiveness may lead to a reversal in the trend of the rise in the number of insolvent companies.



The state needs to borrow money for two reasons: to cover the budget deficit

and to fund state projects

.

the borrowing would have to selectively target indisputably useful investment projects, such as road and energy

infrastructure construction.

government borrowing abroad is a measure limited both in terms of time and value and must be accompanied by constant monitoring of the level of public debt and rate of its repayment.


Unemployment

Srbija 16-18%



Balance of payments

• In 2009 exceptionally low current account deficit• improvement is primarily a consequence of a year-on-year

fall in imports,• which dropped by more than exports did over the same

period,• as well as high remittance inflows

• The IMF loan arrangement has resulted in a major increase in foreign currency reserves held by the National Bank of Serbia (by €880 mn in Q2),

• but has also substantially increased long-term foreign debt.


bop

• Improvements to the current and foreign trade accounts are, on the other hand, merely a reflection of issues raised by domestic recession;

• obviously, any recovery in production could again lead to a large deficit.

• the fact that raw materials and capital goods were the main components that recorded falls confirms the fact that Serbia’s economy is in recession.


IMPORTS AND EXPORTS FALLING


Remittances

• Average quarterly values of remittance income during the crisis stood at €660 mn (average of the three quarters mentioned above),

• as opposed to average quarterly values amounted to €400 mn.

• Even with the caveat that remittance data are not completely accurate, we can note that remittance inflows have risen during the crisis – or, rather, that they certainly have not fallen.



30405060708090

100110

120130

1929 1931 1933 1935 1937 1929 1931 1933 1935 1937

Indu

strjs

ka p

roiz

vodn

ja 1

929(

89) =

100

SAD


Francuska

Srbija, 1989-2009

Serbia in war and embargo 1990-2001


Wages average growth 15% economic growth 5%

Plate u Srbiji, 1987-2008

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08

dec. '90 - 752 DEM

dec. '93 - 21 DEM okt. '00 - 97 DEM

sep. '08 - 434 EUR

342€


Unit labor costs



• Since these data are for 2008, it should be borne in mind that the period since the beginning of the crisis is characterized by

• further foreign borrowing in both Serbia and the region, • as well as a simultaneous fall in GDP and exports. • Since September (when the crisis began) Serbia’s debt grew by €1.2 bn,

or 10.4 percentage points of GDP. This suggests that risks facing the Serbian economy in this respect are growing quickly.


IMF forecasts for Serbia (as of May 2009)

• very high values of both indebtedness indicators are expected over the coming several years.

• The share of foreign debt in GDP will stand at • 76.3% by the end of 2009• and is to rise to 85.6% in 2010 • peaking at 90.4% in 2011 • and gradually declining afterwards.

• Similarly, the IMF’s forecasts for Serbia with respect to the other indicator, the ratio of foreign debt to exports of goods and services, are as follows – 282.2% in 2009; 302.8% in 2010; and 306.3% in 2011, after which a gradual decline is expected

• (see http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2009/cr09158.pdf).



The outcome?

• cutting the fiscal deficit to 3.5% involves savings in current public spending of more than the 2% percentage points

• The overvalued dinar will prevent exports

• The greatest tensions lie in fiscal policy. • In the short term, it is fiscal policy that should

stimulate economic activity, but…


• Monetary policy should assist • But major reforms lie ahead

• Pension system• Bancruptcy law• Healt system reform• Privatisation of public enterprises


Srbija je zatvorena

Glavni izvozni proizvodi , mil. USD.

0 100 200 300 400 500

Gv ožđe i čelik

Voće i pov rće

Obojeni metali

Gotov i proizv odi

Guma

Šećer

Odeća

Metalni proizv odi

Proizv odi od plastike

Organska hemija


78 79

68 6862

48

8278

65 65

54

16

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


prirast u 2004.

39

izvozuvoz


6.8% 6.8% 3.2% 6.8%


Bruto plate u evrima i prema PPP

350 400 470 505 570680 680 690

925

1140

193012

0

150 210

230

220

420

420

390

320 39

0

920

800

0200400600800

100012001400160018002000

Bulgaria

Rom

ania

Litvanija

Letonija

Estonia

Slovakia

Poland

Hungary

Serbia

Czech R

.

Slovenia

EU 15

Izvor: Galgoczi, 2003 PPP Nominal wage

Srbija


I moralna dilema

• Pola miliona ljudi radi u državnom sektoru• Izvoznici čine su 1/5 GDP

• 4/5 GDP je “mirno”• Niko ne ide u stečaj• Posao se ne gubi zbog krize i dnevnih

ekonomskih razloga• Vredi li štrajkovati?


Zašto se ne spusti referentna kamatna stopa

• Zato što bi onda kurs skočio na mnogo viši nivo!!!!

• MMF- 3 mlrd upravo u te svrhe• Rizik ostaje • Prelazak na evro• Ključ je u fiskalnoj politici


• Pravosuđe – reforma• Zero tolerance

• Zakoni (stečaj)

• Ukidanje partijske svojine nad javnim preduzećima

Documents

NBS utorak 31. oktobar MOP