Necmeddin okyay

8/3/2019 Necmeddin okyay

1/13

Trk Sanatlar Aratrmalar Dergisi Say 1/Cilt 1 (2011)

EBR SANATINDA NECMEDDN OKYAYIN MEHMET HATP EFENDDEN

YKNME ZLER

r. Gr. nal ERDN

Sleyman Demirel niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi

Geleneksel TrkSanatlar Blm, ISPARTA

Tel : 0246 2113455

E-mail: [email protected]

ZET

Ebr tarihimiz iinde bilinen en nemli ustalardan biri 1778 ylnda evinde kan yangn nedeniyle hayatnkaybeden Hatip Mehmet Efendidir. Hatip Ebrsu diye bilinen figratif ebr yapma tekniini gelitiren

odur. Boyalar frayla atmak yerine ine ucuyla astar yzeyine indirir. ie halkalar biiminde alan buboyalara, ayn ine ucuyla mdahale ederek soyut da olsa figr yapmay baarmtr. Bylece, gnmzdeHatip Ebrsu ad ile bilinen, ancak ann ebrlarndan olduka farkl almalar yapmtr. Gnmznen nemli Ebru ustalarndan Necmeddin Okyay (1883-1976), Hatip Mehmet Efendiden yaklak bir asrsonra domutur. Hezarfen lakabyla bilinen Okyay, hatip ebrlarna yknerek ebrya iek motifleriniuygulayan ilk sanatdr. iek ebrlarnn soyut bir ekil biiminde ilk kez stad Necmeddin Okyaytarafndan yaplm olmas nedeniyle, Necmeddin Ebrsu denilmitir. Trk ebr sanat zerine figryapmay baaran Hatip Mehmet Efendinin bu yeniliki, aratrc ve yaratcl daha sonraki ebrsanatlarna esin kayna olmutur. Bir yzyl sonra Necmeddin Okyay, Hatip ebrlarndan yola karak,izleksel olarak kendi ebrlarn ortaya koymutur. Bu alma Ebru sanatnn ilk ustalarndan Hatip MehmetEfendinin Ebru anlayn ortaya koymakta ve gnmzn en nemli ustas Necmettin Okyaynalmalarn, yaklamn ve alma tarzn irdelemektedir. Bu erevede Mehmet Hatip Efendinin Ebru

sanat anlaynn Necmeddin Okyay zerine etkileri ile figratif Ebru yapmndan iekli Ebru yapmayagei incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Ebr, Necmeddin Okyay, Hatip Mehmet Efendi, figratif ve iekli ebru yapm.

The Imitation Traces of Necmeddin Okyay from Mehmet Hatip Efendi in the Marbling Art

ABSTRACT

It is not well known who found it and when it was first developed. The most important master in ourmarbling history is Hatip Mehmet Efendi. He died in 1778 when his home was burned down in a fire. Hedeveloped the figurative marbling making technique known as Hatip Marbling. In this technique, paintsare dropped to the face of lining by a tip of needle instead of using brushes. Therefore, he produced HatipMarbling art works different from the present marbling works. The most important Marbling art master

today, Necmettin Okyay (1883-1976) was born approximately one century after Hatip Mehmet Efendi died.He is known with the nickname of Hazarfen and is the first marbling artist applying the flower patternsinspired by hatip marblings. Flower marblings as an abstract form was firstly made by Necmettin Okyay.Therefore, this marbling was nowadays named as Necmeddin Marbling. This innovative, explorative andcreative manner of Hatip Mehmet Efendi, who accomplished to make a figure on Turkish Marbling Art, setan example for later marbling art researchers. After one century, Necmeddin Okyay has thematicallyexposed his own marbling skills from the Hatip Marblings. This study presents the marbling art style ofHatip Mehmet Efendi, who was one of the founding marbling artists, and of Necmettin Okyay, who is the

prominent marbling artists of current times. In this respect, the paper also explores influence of the marblingstyle of Mehmet Hatip Efendi on Necmeddin Okyay, and the transition from figurative marbling making tomarbling making with flower figures or pictures.

Keywords: Marbling, Necmeddin Okyay, Hatip Mehmet Efendi, figurative and pictural marbling making.53


2/13


1.GR

Ebr sanat, en eski Trk kt sslemesanatlarndan biridir. Trk sanat tarihinde zel biryeri olan ebr, bizim gzellik anlaymzdan

doup, bizim gzellik araymzla gelimi kt ssleme sanatlarnn en nemlilerindendir.Geleneksel sanatlarla uraan sanatkrlar,

yaptklar eserlerin kalc olmasna zen gstermiler, bu uurda akla hayale gelmeyecek giriimlerde bulunmulardr. Bu yolda gelitirdikleri yntemler sayesinde bilginin vebilimin sanata katksn da ortaya koymulardr(Sungur, 1994: 54). Gnmzde ebr sanat, diersoyut ve plastik sanatlar gibideerlendirilmektedir. Ebr, uyumlu renklerdnyasnn gze ho gelen grsel zarafetin yan

sra, ilgin ahenk ve gzelliklerini de karmzasanat olarak sunmaktadr.

Geleneksel Trk Ebr sanat tarihine bakldnda,klasik ebr rnekleri dnda, Necmeddin Okyay

ile Hatip Mehmet Efendinin, kuaklar arasndakpr olduunu, farkl teknik ve boyutkazandrdklarn grmek olaandr. HatipMehmet Efendinin bulduu teknikten yknerekgelitirdii, iek figr yapmay baaransanatlarn en baarls Necmeddin Okyaydr.te bu nedenle aratrmada, Hatip MehmetEfendi ebrlarndan Necmeddin Okyayn iekliebrlarn alrken, nasl yknmeler yaptizleri zerinde durulmaya allacaktr (ekil 1).

ekil: 1. Mustafa Dzgnmann Lle EbrKompozisyonu ( Derman 1977: 53)

2. EBR SANATI

Trk sanat tarihinde zel bir yeri olan Ebr,bulutumsu, bulut gibi manasna gelen Farsa

Ebr adn alan ktlar, yzyllar boyunca byleanlmtr. Ancak, ebr kelimesi daha ahenklibulunduu iin, isim deitirmi ve galat olarak

ebr kd veya ebrculuk denilmeyebalanmtr (Derman, 1977: 8). Ebr, gzellikanlaymzdan doup, yine gzellik anlaymzlagelimi kt ssleme sanatlarnn ennemlilerinden biridir (ekil 2).

54


3/13


ekil: 2. Necmeddin Okyayn Hatip Ebrsu, (Derman, 1977: 18)

Bu sanat konusunda aratrma yapanlar aynzamanda Ebrnun, uyumlu renkler dnyasnn

gze ho gelen harika eserlerinin sunmasnn

yannda, fiziin ve kimyann kanunlarnn dauyguland bir sanat olarak karmza kmaktaolduunu ileri srerler(Sungur, 1994: 54).

Ebr sanatnn hangi tarihte balad ve kimintarafndan bulunduuna dair elimizde kesin bir

belge yoktur. Ancak ok eski tarihli kitapciltlerinde yan kd, albm iindeki yazlarnzemininde ve yaz kenarlarnda kullanldn dagrmekolaandr. Ebr sanatnn tarihi hakkndaelimizde bugn iin iki eser bulunmaktadr.Bunlardan biri Arifinin 15391540 tarihli Gy-i

evgan adl eseridir (Sungur, 1994: 55). Eserinher yaprann kenarlar ebrlu olup, bu da, Trkebrculuk tarihinin daha ncelere kadaruzandn gstermektedir. kincisi de, 1608ylnda Mehmet (ebek) Efendi tarafndanyazlm olan ebr yapm ve ebrculuktakullanlan malzemeyi anlatan Tertib-i Risale-i

Ebri adl eserdir (ekil 3).

ekil: 3. Tertip-i Risale-i Ebr Adl Eserden Bir Sayfa,(Derman, 1999: 390)

55


4/13


Ebr sanat, XVI. ve XVII. yzyllar arasnda en parlak dnemini yaamtr. Bununda en byksebebi, Trk ebr sanatlar vastasyla Trkkd, Trk mermer kd, Trklerin kdmermerletirme sanat diye tanyan Avrupallarolmutur. Ciltiliin ve sslemenin o yllardarabet grmesi, ayrca birok krala da ebrluhatra defteri gnderilmesi Avrupallar tarafndantannmasna ve gelimesine neden olmutur.

XVII. yzyldan sonra, matbaann bulunuu ve bask kitaplarn ortaya kmas, cilt ve ebrsanatnn azalmasna yol amtr. Ayrcamatbaayla birlikte, bask ebrlarn ortaya kmasneticesinde ebr sanatnn tamamen geriledii de

grlmektedir.

Ebrnun, Cumhuriyet dneminde Sanayi-i NefiseMektebi (imdiki Mimar Sinan Gzel Sanatlarniversitesi)nde ders olarak okutulmaya

balanm olmas, ebr sanat iin nemli bir admolmutur. Hatip Mehmet Efendiden iekebrlarn yknen Necmeddin Okyay, bumektepte 1948e kadar ebr hocal yapm ve

bugn birok sanatnn yetimesine vesileolmutur. Eskiden bir kt boyama sanat olanebr, artk gelime gstermi, kuma, ahap,

porselen, cam ve benzeri malzemeler zerinetatbik edilmektedir. Gnmzde Trk ebr sanat

gemiinden gelen birikimlerle en st zirvesineoturmu, artk klasik sanatlarmzdan ennemlilerinden birisi olmutur (Baar ve Tiryaki,2000: 3).

2.1. HATP MEHMET EFEND VEHATP EBRSU

Ayasofya Camiinin hatibi Mehmet Efendi,1778deki Hocapaa Mahallesinde kan yangn

sonucunda, evinden eserlerini kurtarmak isterkenkendiside ebrlar ile birlikte yanmtr. HatipMehmet Efendi ayn zamanda iyi bir hattattr.Kendisinin yazm olduu hsn-i hat

pervazlarnda kulland ebr tr olmasnedeniyle Hatip Mehmet Efendi Ebrsu ya daksaca Hatip Ebrsu diye bilinen figratif ebryapma tekniini gelitirmitir (ekil 4).

ekil:4. 1729 Tarihli Hatip Mehmet Efendinin Sls Mek Etrafndaki Hatip Ebrsu, (Derman, 1977: 30)

Ebr sanatnn en nemli ustalarndan biri saylanHatip Mehmet Efendi, iekli ebrlarn atassaylan, gnmzde Hatip ad ile anlan ebr

trn oka kullandndan bu adla anlrolmutur.

56


5/13


Figratif ebr yapma tekniini gelitirip ilkuygulayan kiidir. yi bir ebr ustas olan MehmetEfendi, ebr sanatn ebek Mahlasl ebrustasndan renmi olabilir. Geleneki deil,

yenilikidir. Yaratc ve aratrcl onu, ebr

aralarn ustasndan farkl kullanmaya gtrr. Boyalar frayla atmak yerine, ine ucuyla suyzne indirir. ie halkalar eklinde alan buboyalara ayn ine ucuyla mdahale eder. Soyut

da olsa, figr retmeyi baarmtr(http://ebruefa.wordpress.com). Bylece dahasonra alacak olan ebr sanatlarna dayknme yolunu amtr.

Hatip ebrsunun boyalarn hazrlarken vedesenlerini yaparken ok zen gsterilmesigerekir. Boyalarn renk, d ve su ayarlarnn iyiyaplmas; birbirini fazla iten veya hi almaypdibe kme eilimi gsteren boyalarnolmamasna dikkat edilmelidir. Hatip ebrsu,herhangi bir zemin ebrsu zerine uygulanabilir.

Eski ustalar genellikle zeminde ak renkli battalebrsunu tercih etmilerdir. Bu zemin zerineistenilen kalnlkta bir bz yardm ile aplar 2veya 4 cm gemeyecek biimde eit aralkldaireler eklinde boyalar damlatlr. Grntnndaha belirgin olabilmesi iin zemin renginin ak,damlalarn ise koyu renk seilmesinde yararvardr. kinci, nc ve hatta istee bal olarakdrdnc renk de damlatlabilir. Daha sonra bir

bz yardm ile bu noktalara hareketler verilir.Bunlar yrek, ters yrek, iek, yldz ve arkfelek gibi isimlerle anlrlar. Hepsinin bir arada

bulunmasna da hatip eitleri (Hatip-iMtenevvia) denir (ekil 5).

ekil: 5. Hikmet Barutcugil Hatip-i MtenevviaEbrsu, (Barutcugil, 2001: 111)

2.2. NECMEDDN OKYAY VEEK EBRSU

Necmeddin Okyay (18831976), Hatip MehmetEfendiden yaklak bir asr sonra domutur.Hocalarnn yapm olduu ebrlar, bir fotokopimakinesi gibi taklit etmek yerine iindeki yaratmadrts Necmeddin Okyay hattatlk, ebrculuk,mcellitlik, mrekkepilik, okuluk ve glclk

gibi deiik mesleki almalara itmi ve bugnHezarfen lakabyla anlmaktadr. EbrculuuEdhem Efendiden renen Necmeddin Okyay,hatip ebrlarndan yknerek ebrya iekmotiflerini amzda uygulayan ilk sanatdr(ekil 6).

57


6/13


ekil: 6. Necmeddin Okyay Ebrsu, (Barutcugil, 2001: 115)

1916da Medresetl - Hattatinde hocala balayan Okyay, Cumhuriyet sonras da DevletGzel Sanatlar Akademisinde 1948 ylna kadargrevine devam etmitir.

iek ebrlarnn soyut bir ekilde (lle, karanfil,hercai meneke, gelincik, goncagl, smbl) ilk

kez stad Necmeddin Okyay tarafndan yaplm

olmas nedeniyle, Ord. Prof. Dr. Sheyl nverinnerisi dorultusunda bu ebrlara NecmeddinEbrsu denilmitir. Daha sonralar da da yeenMustafa Dzgnman Necmeddin Okyayn iekliebrlarndan yknerek, bu ieklere papatyayeklemitir (ekil 7).

ekil: 7. Mustafa Dzgnman Ebrsu, (Barutcugil, 2001: 125)

58


7/13


iekli ebr yapmnda ilk nce ak veya aynrengin bir koyu ve birde ak tonu zemine atlr.Tekne byklne gre iek sap ve yapraklar

hesaplanr. Daha nce hazrlanan yeil boya bir bz yardm ile tekne ortalanarak damlatlr. Buyuvarlak halkalara yine bz yardm ile yaprak vedal formu verilir. Yaplan bu dal veya sap ularnaiein rengine gre renk damlatlr. Uygun bzyardm ile iee istenilen form verilir. Buekilde elde edilen ebrlara iekli ebr ya dayukarda bahsedildii gibi Necmeddin ebrsu adverilir.

3.YKNME (PAST)

yknme, Birinin yapt almay baka biritarafndan yeniden yapma veya taklit etmektir(M.E.B. rnekleriyle Trke Szlk 1996: 2237).yknme bir bakma renmedir. Bireykiiliini yknerek kazanr, nce bakas ya dabakalar olur, sonra kendisi olur(Afar, 2000:263). Bu bakmdan yknme, bir sanatnnalmasndaki anlatm zellikleri, taklit edilerekgerekleir. Bir sanat baka bir sanatnn

biemini kendi biemiymi gibi benimseyerek,sanat izleyicisinin zerinde oluturmak istediietkiye gre kendi eserine sokarak ya da zgn birsanat eserinin ieriini kendi eserine uyarlayarakyenibir sanat eseri ortaya karr. Ancak yknme

biemsel olarak snrlanmamaldr; bir sanateserinin zgn ierii, izlei de taklit edilebilir.yknme, sanaty yaln bir tasardan ya dakonudan yola kararak, onun bieminden yeni biryapt oluturabilir ve bylece bir taklit ilikisikurulur.

yknme yntemiyle sanat, bir yaptn tr vezgn bir eserin biemini taklit edebilir. Birsanatya zg, bir eseri belirleyen zellikler

yinelenir ve taklit edilir. yknme bir metnideil biemi taklit eder. Bir yaptn biemi, ya daanlatm biimi (idolecte) dolayl taklit edilir.Genettein sylediine baklrsa, bir metindorudan taklit edilemez. nk taklit etmek;aynsn yapmak, yani kopyalamaktr. Bu nedenlemetin yerine ancak bir biem, bir tr, bir adaortaya kan bir yaznsal okulun bir rn, nekan belirgin zellikleri; XVIII. yzyl biemi,barok biemi, romantik biem vb.; ya da, yukardahatrlattmz gibi, bir yazarn yapt, onunkendine zg sylemi taklit edilebilir(Aktulum, 1999: 134). zgl bir yaptn bieminitaklit etmek demek onun biemsel zellikleri

yannda kendine zg izleksel zelliklerini detaklit etmektir. Ayn zamanda yknmenin eletirideeri de tamas ve hatta biimsel zmleme

yapmas da gerekir. Bylece yknmenin taklitzelliine ciddi bir boyutta katm olur.

Sonuta yknme, ayn biemde baka bir eseri,ayn ltler iinde kopyalayarak yeni bir rnekyapt retmektir. Bu makalede ama hatipebrsunun bieminin bir asr sonra baka birsanat tarafndan nasl yknerek farkl ekillerdeuygulandn rneklemelerle aklamaktr. Aynzamanda XVIII. yzyln balarnda allmolan hatip ebrsunu XIX. ve XX. yzylauyarlayarak yaad an sradan biemiyle

yeniden tasarlayarak, bir yaknlk, bildik etkiyaratmak; eski bir ebr yaptn, yeniden yaplddnemdeki biemine uygun, yeni bir tasarmadntrerek onu daha anlar klmak ve sonutasanatseverlerin beencesine sunmaktr. Ancak

baz sanat dallarnda yknme, malzemelerdendolay tam gereklemez. Bunu dier sanatlardaolduu gibi, ebru sanatnda da grebiliriz. nkebr, birebir taklidi mmkn olmayan bir sanatdaldr.

3.1.NECMEDDN OKYAYINMEHMET HATP EFENDDEN YKNMEZLER

Gnmzde hatip ad ile anlan ebr eidi,1700l yllarda Mehmet Efendi tarafndanuygulandn ve yaad an ebrlarndanolduka farkllk gsterdii belirtmitik. Buyzyla kadar klasik (battal, gelgit, al, somaki,tarakl, blblyuvas, akkase, hafif, kumlu) ebralmalar dnda, deiik her hangi biruygulama olmad, ancak Mehmet Efendininhatip ebrsu, yaad an plastik sanatyaptlarna olduka k tutduu grlr.

Geleneksel Trk ebr sanat zerine figryapmay baaran Hatip Mehmet Efendinin buyeniliki, aratrc ve yaratcl daha sonrakiebr sanatlarna da yknme yolunu amtr.Hatip Mehmet Efendinin ebr almalar,genellikle fazla koyu olmayan ak zemin zerine,dzgn aralklarla battal (ebrnun ilk kademesiolup, tekneye serpilen boyalara hi mdahaleedilmeden alnd ekil) ebrsu olarakgrlmektedir. Hatip ebr eitleri genellikle, birkt zerinde hep ayn motiflerinoluturulmasyla meydana getiriliyor.

59


8/13


Mtenevvia (eitli) tarzdaki Hatip ebrlarnda ise bir kt zerinde btn motiflerin bir aradabulundurulmasdr.

Hatip Mehmet Efendiye ait Sleymaniye

ktphanesinde bulunan Hamidiye, 31 yazlkitabn cilt kapa buna iyi bir rneklemedir

(ekil 8). Bu cilt kapanda kullanlan ebr kdmotifleri dengeli, homojen ve tek renk mavizeminli klasik battal ebrsunun zerineallmtr.

ekil: 8. Hatip Mehmet Ebrsu, (Derman, 1977: 31)

Ebrya bakldnda, sanatnn geleneki deilyeniliki olduu grlecektir. Boyalar klasikzemin zerine frayla atmak yerine, zeminzerine ine ucuyla yzeye indirilmitir. iehalkalar eklinde farkl ve uyumlu renklerde

damlatlm olan bu boyalara ayn ine ucuylamdahale edilmi ve yldz biimi verilmitir.Baz yldz rgelerin alt ksmna yaprak ekliniandran figrler allm olup iek motiflerinin

nasl gelitiini gstermek asndan nem arzetmektedir. Dolaysyla Hatip Mehmet Efendinin,soyut da olsa su yzeyine klasik ebr sanatdnda figr retmeyi baard grlmektedir.

Ne var ki, Hatip Mehmet Efendinin evinin

yanmas ve kendinin de bu yangn neticesindelmesi sonucunda birka orijinal ii

gelebilmitir gnmze. Birde gelitirdii teknii(http://ebruefa.wordpress.com) (ekil 9).

60


9/13


ekil: 9. Hatip Mehmet Efendi Ebrsu, (Barutcugil, 2001: 110)

Hatip ebrsu, ortaya kndan bugne kadareitli dallarda birok aamalar geirmek suretiylemkemmeliyete ulamtr. Hatip ebrlar ilkolarak yapldnda gerek teknik gerekse dierhususlarda bugnk seviyesinde deildi. Burgelerin zenginlemesi ve teknik ynden bazstandartlara ulamas byk stat NecmeddinOkyay tarafndan balatlmtr. Hatip ebrsu diye

bilinen bu ebr eidi, sanat tarihimizde Hatip

Ebrsu denilmekle, Onun buluu olandahance tanttmz- ebr tarz anlalr. Hatibinebrsu denilirse, hangi tarzda olursa olsun,Onun tarafndan yaplm, Onun elinden kmebr kd anlatlmak istenir(Derman, 1977:32). Ksacas, Hatipin elinden kmad halde,onun tarznda yaplm ebrlara da Hatip ebrsuad verilmektedir (Resim 5).

Bir asr sonra Necmeddin Okyay, Hatip MehmetEfendinin ebrlarndan izleksel olarak, kendiebrlarn ortaya koymutur. Burada yknme

yntemiyle Necmeddin Okyay, bir ebr eidini,zgn bir eser biimini taklit etmitir. Hatipebrlarnn biimsel zelliklerin yanndayinelenen Necmeddin Okyay ebrlarnda bazizleklere de rastlanr yknmede. (rnein, hatipebrlarndaki sert izgiler ve byk motifler,

Necmeddin Okyayda yumuam ve klmtrvb.).

stat Necmeddin Hoca, iekli ebr yapmaya balamasn veya yknmesini yle aklar;Medresetl Hattatindeki hocalm srasndabir zat gelerek iekli ebr yapmanzistiyorum dedi Efendi beyim dedim. Bu

sanatta iek falan olmaz, geri eskiler tecrbeetmilerdir ama o da iee pek benzemez adamhoca deil misiniz yapmanz lazm deyince eve

geldim, tekneyi kurdum, iek ekillerini

kartmak iin uramaya baladm. O esnadabize, ok sevdiim arkadam Hattat Macid Ayral

geldi. Ben lle yapmaya alyordum. Macidbirden Birader u ular yukar doru eksenededi. Ben hayatta, bir ii bilmeyenlerden o ihakknda ok ey renmiimdir. Bu da yle oldu.

Elimdeki tek atkuyruunu teknenin iindeyukarya doru ekince, iek tpk lleye benzedi.ok heyecanlandm ve zevklendim. GnlerdenCuma olduu iin, camiye namaza indik.

Namazdan sonra lle, smbl, karanfil, omevsimde hangi iekler varsa hepsinden aldmve eve dnte onlara bakarak teknede aynnresmetmeye baladm (http://ebruforum.com)diye, paragraf iinde daha nceki ebrzenlerin(Hatip Mehmet Efendi) almalarn incelediinive bu almalardan ykndn vurgulamakistemektedir (ekil 10).

61


10/13


ekil: 10. Necmeddin Okyay Ebrsu, (Derman, 1977: 17)

Literatre bakldnda iekli ebr motiflerini ilkalann Necmeddin Okyay Hoca olduugrlecektir. Ebrda cesaretle denedii yeniliklerve yaratclk ruhu, bugnlere k tutmutur.Hatip Mehmet Efendinin bulduu teknii daha daileri aamalara tayan, farkl iek figrleriniyapmay baaran sanatlarn banda gelen

Necmeddin Okyay, daha sonraki ebrzenlertarafndan da taklit ve yknmeye allmtr.Mehmet Efendiden yaklak bir asr sonradomu olan Okyay, usta veya hocalarnnyaptklar almalarn bir tekrarn yapmam,ancak o almalardan yknerek yeni rnlermeydana getirmitir. Okyay, Osmanl dnemindenCumhuriyet dnemine ebr sanatnn geiini

bugnlere gelmesini ve ykselmesinin zemininihazrlamtr.

Her iki ebrcu arasnda ki srete ebr yapanlaryle oalm ve retmilerdir ki, zamanla

Osmanl Devleti, Avrupaya ebr ihra ederduruma gelmitir. Ancak, hibir sanat veyaebrzen Hatip ebrlarnn benzerlerinden ilerigidememilerdir. stat Necmeddin Okyay iseyknme yoluyla yaln bir tasardan ya dakonudan esinlenerek, Hatip ebrlarnn

bieminden yz yl sonra yeni bir yaptoluturabilmi ve bylece bir taklit ilikisikurmutur. Bu balamda, hatip ebrlarnda

Necmeddin Okyayn yanslamasnn, zgn vesoylu bir ekilde taklit ilikisi kullanlarakuyguland grlmektedir.

Necmeddin Okyay Hocann ebrlar, genellikletek renk battal zemin zerine allm, bazenzeminde ayn rengin farkl tonlarn kulland daolmutur (ekil 11). iek hatlar oldukayumuak fakat u ksmlar da olduka kt birekilde bitmitir.

62


11/13


ekil: 11. Necmeddin Okyay Ebrsu, (Derman, 1977: 29)

Hatip ebrlarnda rgeler iri bir grnmkazanrken Okyayn ebrlarnda motiflerklm, yzey ve figrler aras dengelersalanmtr. Akkase (Bir kdn yaz yazlacakksmnn ayr, etrafnn ayr renge boyanmasdr.

Bu ekilde yaplan ktlara ise akkaseli ktdenir.) ebr tekniini de gelitirmi olan Okyay,

bu almalarn etrafnda da yine farkl olarakHatip Ebr motiflerini kullanmtr (ekil 12).

ekil: 12. Necmeddin Okyay Hatip Tarznda Yazl Ebrsu, (Derman, 1977: 22)

63


12/13


4. SONU

Necmeddin Okyay Efendinin, Hatip ebrlarndanolduka etkilendii grlmekte ve yukarda

bahsedildii gibi, kendisi ile yaplangrmelerde dile getirmektedir. Trk sanattarihine bakldnda, hem Hatip Mehmet Efendihem de Necmeddin Okyay Hocann kuaklararasnda kpr olduu grlecektir. Bunun da teksebebi bu kiilerdeki yaratclk ruhu ve geliimeak olmalardr.

Ebr, sanat olarak geliime ak olduu gibiyknmeye de olduka msaittir. Ancak yaplanaratrma ve almalarda Trk plastiksanatlarnn, Bat plastik sanatlar gibi gnmzde

deerlendirme ve analizlerinin fazla yaplmadgzlenmektedir. Bunun sebebi sanatkrn iini

bakasna sz brakmayacak bir ekilde ortayakoymas, yorumu ise seyredene veya anlayana

brakmasdr. Byle olmakla birlikte, bizim sanatyaptlarmzn hi deilse n yap bakmndandeerlendirilmesi ve analizi iin yeni araylaryani anlatm yollar gerekmektedir.

Ebr nedir? Ssleme midir, yoksa plastik biranlatm mdr? Veya ebr bizim kltrmzezg, bal bana bir sanat mdr? Eer ebr

sanatnn ssleme yn ar bast kabul edilecekolursa, bu alandaki aratrmalarn gerekten azolduu grlecektir. ncelikle bu sorulara cevap

bulabilmek iin ebr sanatnn nyap bakmndanyazma eserlerde yan kt olarak kullanlantrlerinin tespit edilmesi ve daha sonrada bueitler zerindeki analizlerin yaplmasnn uygunolaca dnlebilir.

Dier sanat dallarnda olduu gibi, ebr sanatnnda kendine has malzemelerinin olduu bilinmekteolup, acaba konu sadece bu malzeme veya

ebrnun nasl yapld meselesi midir? Tabii ki bunlar ok nemli. Fakat burada daha da nemliolan ebrnun, bir sanat eserinde aranlan deerlerasndan analizidir. Ebr renk, leke (ton), yn,

biim, espas gibi nyap elemanlar seviyesindeolduu kadar, bu elemanlarnn birbiriyle olanilikileri sonucu grne ulaan birlik, tekrar,ahenk, kontrast gibi estetik ilkeler asndan daincelenmesi gerekmektedir. Ebr sanatnngzelliini, nyap elemanlarnn ve bu unsurlarn

birbirleriyle olan ilikilerinde aranmas lazmdr.Bu adan ebr ne kadar zenginse, bu bak

asna ynelik aratrmalar da o kadar eksik veyetersizdir. Oysaki elimizde konuyla ilgili birhayli bilgi ve dokmanlar bulunmaktadr. Bu tr

bilgiler, hibir yenilik katlmadan tekrarlanpdurmaktadr. Bu da Trk sanat ve zellikle ebrsanat iin bir engel oluturmaktadr.

Ebr sanat, geirdii yzyllarca yllk sreiinde, yapmnda kullanlan malzemede olduukadar elde edilen motifler ve ebr kdnnkullanm alanlar bakmndan devaml olarakdeiime, yeniliklere ve yknmelere ak birsanat dal olduunu bu yzylda grmekmmkndr. Zamanmza ulam en eski ebrrnekleri ile gnmze ait olan ebr rneklerinekarlatrldnda tekneden sadece klasikebrlarn kmad, yknme veya taklitle, farkl

boyutlara tand grlecektir.

Ksacas, Trk sanatlarnn Bat plastik sanatlargibi analizinin yaplmas ve Hatip Mehmet Efendiebrlarndan Necmeddin Okyay nasl yknme(pasti) gerekletirdiyse, gnmz sanatlar da,Hoca Efendinin almalarndan etkilenip,

bundan sonra gelecek kuak sanatlarnnyknmelerine k tutacak eserlerin ortayakmasna kaynaklk oluturmas gerekmektedir.

64


13/13


KAYNAKLAR

Aktulum, Kubily (1999), Metinleraraslikiler. Baslmam ders notlar.

Barutcugil, Hikmet (2001), Suyun Ryas EbrYaayan Gelenek, Ebristan Yaynlar, stanbul.

Baar, Fuat ve Yavuz Tiryaki (2000), Trk EbrSanat, Gzde Yaynlar, stanbul.

Boyta, Nihat (1994), Talik Yazyla PlastikDeerler Asndan Bir Yaklam, M.E.B.Yaynlar, stanbul.

oktan, Ahmet (1992), Trk Ebr Sanat,Emekin Matbaas, stanbul.

Derman, M. Uur (1977), Trk Ebr Sanat, Ak

Yaynlar Trk Ssleme Sanatlar Serisi 5.Derman, M. Uur (1999), Gecikmi Bir Vaad,Prof. Dr. Nihad M. ETNe Armaan,stanbul niversitesi Edebiyat FakltesiBasmevi, stanbul, s. 371 380.

Diyarbakrl, Necdet, Oktay Aslanapa, MetinSzen, mr Bakrel, Gnl ney, erare Yetkin,lker Erginsoy, Fuat Bayramolu, M. UurDerman, Zeren Tannd, Rhan Ark, GnselRenda (1993), Balangcndan Bugne TrkSanat (Koordinatr. Mehmet nder), Trkiye

Bankas Kltr Yaynlar, Ankara.Edg, Ferit, Trk Hat Sanat (KaralamaMekleri), Ada Yaynlar.

Emre, smet (2006), Postmodernizm veEdebiyat, An Yaynclk, Ankara.

Gombrich, E. H. (1992), Sanat ve Yanlsama,Resim Yoluyla Betimlemenin Psikolojisi, RemziKitabevi, stanbul.

http://ebruefa.wordpress.com/catagory/ebru-ustadlari/ Er. Tar. 01.11.2010.

Lynton, Norbert (1982), Modern Sanatnyks, Remzi Kitabevi, stanbul.

Mill Eitim Bakanl rnekleriyle TrkeSzlk(1996), Ankara.

Necmeddin Okyay,http://www.ebruforum.com/index.php?topic=12.0,Er. Tar. 01.11.2010.

Ovalolu, lhan (2007), Osmanl BelgelerindeEbr ve Etiket, Trkiye Bankas KltrYaynlar, stanbul.

Sungur, Necati (1994), Sanat ve Kimya BiraradaEbru, Bilim ve Teknik, Mart/ Say:316, s. 53 59.

Timuin, Afar (2000), Felsefe Szl, Bulut

Yaynlar.Trkmenolu, Turan M. (1999), Sudaki NakEbr, Milenyum Yaynlar, stanbul.

Uyar, Ylmaz (1992), Gnmzde Ebr veUstalar, AKBANK Trkiyemiz Kltr veSanat Dergisi, Yl: 22, Ekim/ Say: 68, s. 2641.

65

Documents

Necmeddin okyay