• Milioni u tišini

• Baština unikata i rariteta

• Čuvarkuća znanja

Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore • BROJ 25 • Mart 2018 • 1€

NE

PR

OFI

TN0

GLA

SIL

O

POSEBNO IZDANJE

9771

800

9370

01

ISSN

180

0-93

79

UVODNIK

Papirus na svjetskoj mreži

ŚEĆANJE NA KNJIGOLJUPCE I OSTALE

Pioniri i tri Vuka

GRADSKA BIBLIOTEKA I ČITAONICA HERCEG NOVI

Naslovi sa zavičajnim pečatom

BIBLIOTEKARSTVO U KOTORU DO XX VIJEKA

Na temeljimaslavjanskihčitaonica Za najstariju javnu biblioteku u Crnoj Gori smatra Biblioteka opštestva ri-sanskog, osnovana 1835. godine. O nje-nom radu je sačuvano veoma malo po-dataka.

VIJEK I PO CETINJSKE ČITAONICE

Luča za domaćei izvanjceNarodna biblioteka i čitaonica „Nje-goš“ nastavlja tradiciju Cetinjske či-taonice i ove godine obilježava 150 go-dina od osnivanja“

NARODNA BIBLIOTEKA “MIRKO SRZENTIĆ”

Memorija Ulcinja u koricama

Nad knjigomi vojvode inepismeni

Uz skriptorijGavrilaTrojičanina

ZAVIDNA TRADICIJA BIBLIOTEKARSTVA UANDRIJEVICI

BIBLIOTEKARSTVO U PLJEVLJIMA

STRANA 670

STRANA 679

STRANA 677

STRANA 681

STRANA 675

STRANA 690

STRANA 671-673

NACIONALNA BIBLIOTEKACRNE GORE

STRANA 684

STRANA 691

• BROJ 25 • mart 2018 • Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore

Nedavno su novine obja-vile vijest da su radnici na o d r ž a v a n j u

čistoće u Istambulu od knjiga nađenih na ulici i u kontejnerima formirali so-lidnu biblioteku koja je sada neka vrsta atrakcije. To je još jedna potvrda kako je biblioteka u klasičnom smi-slu neuništiva i da je knjiga neizbrisivo utisnuta u ljud-sku memoriju. Sva poznata civilizacija ili cjelokupno znanje našeg svijeta nalazi se u knjigama, odnosno u bibliotekama. Prvi su bibli-otekari bili pjesnici i filozo-fi. Predugo je trebalo da se, osim umjetničke, shvati i naučna dimenzija toga po-sla. Bibliotekarsko školova-nje organizuje se tek u XIX vijeku, a prvi naučni biblio-tekarski časopis pokrenut je u Njemačkoj 1839. godine. Od najpoznatije bibliotke, Aleksandrijske, koja je ima-la oko 70 000 svitaka od papirusa, do danas desile su se mnoge promjene, ali je smisao biblioteke i bibli-otekarstva ostao isti. Iako sada bibliotekarstvo ima interdisciplinarni karakter, posao bibliotekara domi-nantno podrazumijeva rad sa korisnicima i upravo ta karakteristika garantuje mu trajanje, ali ne znamo kakvi će sve elementi u tom poslu biti u upotrebi.

Biblioteka se sada, više nego ikada, nalazi na raskršću svjetova pošto smo svjedo-ci nevjerovatnih globalnih inovacija u kojima se ljudi sve teže snalaze. Različitost našeg vremena u odnosu na prethodno ogleda se u brzoj promjeni svega postojećeg kao jednoj od važnijih odli-ka današnjeg svijeta. Naše vrijeme vrvi od raspričano-sti, od viška informacija koje nas zatrpavaju na svakom koraku. Internet unosi ogro-mne promjene u tradicional-nim bibliotečkim struktura-ma i korisnici sada mogu da pristupe bezbrojnim infor-macijama na različite nači-ne. I književnost je, kao sve drugo, relativizovana i sve je teže razlučiti šta je tehnika, a šta umjetnost. „Knjige“ nastaju, recimo, umrežava-njem više desetina ili stotina internet korisnika od kojih svaki napiše makar po jed-nu rečenicu. Mnogi književ-

ni časopisi odavno izlaze samo u elektronskoj verziji i mogu se jedino tako čuva-ti u biblioteci. Na nedav-noj konferenciji svjetskih bibliotekara u Hjustonu na pitanje -kakvu će ulogu igrati u budućnosti tradi-cionalne biblioteke, jedna od konstatacija bila je da „biblioteka kao institucija koja je prisutna hiljadama godina prolazi kroz tran-sformaciju bez presedana u istoriji.“ Došlo je vrijeme da se nakon pet hiljada godina, koliko biblioteke traju u kla-sičnom obliku, stvari radi-kalno mijenjaju, ali o tome kakve će sve vrste promjene nastupiti možemo samo da nagađamo. Kao i sa ljudi-ma, sa nepoznatim stvari-

ma treba biti vrlo oprezan. Prije svega, ne znamo u kom će pravcu ići razvoj veb – a što postaje važno mjesto na kojem bibliotečki korisnici dobijaju podatke. Bibliote-kari prosto ne mogu stizati da obilaze razne seminare i skupove posvećene elektron-skim inovacijama u ovoj oblasti no, shodno tehnološ-kom napretku, niko ne zna kakva će tehnologija biti na snazi, recimo, samo za pet godina. Danas se gotovo sve nacionalne biblioteke u svijetu utrkuju da svoje elek-tronske digitalne biblioteke postave na internet kako bi bile dostupne što većem bro-ju korisnika i to potpuno be-splatno. Erik Šmit iz Googla kaže da ljudska rasa sada

za dva dana stvori onoliko informacija koliko je čitava civilizacija do 2003. godine.

Nekada se teško dolazilo do informacija, a sada su ljudi njima prezasićeni. Nemjer-ljiv broj svima dostupnih informacija nameće potrebu preispitivanja i pružanja in-formatičkih usluga. Danas informatičari imaju važnu ulogu u bibliotekarstvu i bi-bliotekari polako postaju i informatički stručnjaci. Sve se mijenja pa se promijeni-la i uloga samog pisca koji je nekad bio samo umjet-nik, klasični individualac, a sada mora biti i dobar menadžer i preduzetnik i poznavalac tehničkih novo-tarija, i šta sve još ne. Ali,

umjesto osjećaja ugroženo-sti od novih tehnologija, lju-di koji su vezani za knjigu moraju im se prilagođavati.

Ono što je sasvim izvjesno jeste to da su još uvijek te-melji klasičnog bibliote-karstva isti bez obzira na učestale tehničke inovacije i promjene. O ovoj oblasti vodi računa niz lokalnih i međunarodnih asocijaci-ja koje se bave navedenim

i drugim nedoumicama. Jedna od važnijih je Među-narodna federacija biblio-tečkih društava i ustanova (IFLA) osnovana 1927. godine u Edinburgu i oku-plja članove iz 150 zemalja. Među njima i Crnu Goru. Biblioteke se sve više dovi-jaju kako da pridobiju nove korisnike pribjegavajući no-vim sadržajima koji katkad

nemaju veze s bibliotečkom djelatnošću.Iako čitanje čo-vjeku pruža posebnu vrstu zadovoljstva upitno je koli-ko se čita danas u hiperma-terijalizovanom svijetu gdje se vodi trka za što većom zaradom ili pukim preživ-ljavanjem. Različita su mi-šljenja o tome, ali nesporno je da knjiga sama po sebi ljude navodi na komunika-ciju i da je ona nezamjenjiv činilac u sferi duhovnosti i ljudskog trajanja.

Danas je svijet više nego ikada umrežen riječima i korisnicima bibliotekarskih usluga umnogome je olak-šan istraživački rad u odno-su na, recimo, prije dvadeset i više godina. Bez obzira na

sve mogućnosti koje pru-ža današnja informatič-ka era, na kraju se uvijek mora konsultovati čovjek kao nezamjenjivi poredbeni činilac i ta vrsta kontakta veoma je važna za opstanak i trajanje biblioteke. One su još uvijek važan kamen temeljac i oslonac svakog društva. To je slučaj i sa Nacionalnom bibliotekom Crne Gore „Đurđe Crnoje-vić“ koja predstavlja našu glavnu, matičnu biblioteku i nosilac je bibliotečke dje-latnosti u našoj zemlji. Ova biblioteka u svom razvoju bilježi različite mijene, ali u kontinuitetu je jedan od najvažnijih oslonaca crno-gorske državnosti, tradicije i kulture. Tu se sabiraju svi važni tragovi o Crnogorci-ma i drugim narodima koji žive u Crnoj Gori i čuvaju pisani tragovi o našem po-stojanju i trajanju u više-vjekovnoj istoriji. Sada je Nacionalna biblioteka Crne Gore jedna moderna, teh-nički opremljena ustanova koja, osim prepoznatljivog mjesta i uloge u našoj zemlji ima i zavidnu međunarod-nu reputaciju, a posjetioci njenog sajta većinom su iz inostranstva.

Građa Nacionalne bibliote-ke podijeljena je u više zbir-ki. Njen osnovni fond broji oko 80 000 knjiga, 15 000 naslova novina i 12 000 naslova domaćih i stranih časopisa. Nacionalna zbir-ka Montenegrina sadrži cr-nogorske knjige i periodiku. Ona broji oko 50 000 knjiga na našem i stranim jezici-ma, a među njima se nalazi i dosta unikata. Pored toga, broji 1437 naslova perio-dike koja je podijeljena na časopise i novine. Skoro svi naslovi stare crnogorske pe-riodike su unikatni, a novine Crnogorac i Glas Crnogorca imaju status kulturnih do-bara od nacionalnog zna-čaja. Zbirka stare i rijetke knjige ima oko 10 000 je-dinica, a u njoj se nalazi i 9 vrijednih rukopisnih knjiga. Zbirka rukopisa i dokumen-tacione građe sadrži ruko-pise iz prošlosti Crne Gore, fotografije, razglednice, pla-kate i drugu neknjižnu gra-đu. Kartografsko-geograf-ska zbirka posjeduje više od 600 geografskih atlasa, 3 283 geografske karte, oko 43 000 razglednica i oko 600 dopisnica. Zbirka mu-zikalija, fonodokumenata i audio-vizuelne građe ima oko 30 500 bibliotečkih je-dinica. Tu je veliki broj singl i LP ploča, zvučnih i video

Papirus na svjetskoj mreži

670

Sva poznata civilizacija ili cjelokupno znanje na-šeg svijeta nalazi se u knjigama, odnosno u biblio-tekama. Prvi su bibliotekari bili pjesnici i filozofi. Predugo je trebalo da se, osim umjetničke, shvati i

naučna dimenzija toga posla.

UVODNIK

Piše: Bogić RAKOČEVIĆ

K O M U N @Časopis za lokalnu samou-pravu i njegovanje baštine Crne GoreIzdavač:Viva Vero d.o.o.

Prvi broj izašao decembra 2011.

Direktor:mr Amer RAMUSOVIĆGlavni i odgovorni urednik:Minja BOJANIĆGrafički urednik i dizajn:Voislav BULATOVIĆKompjuterska obrada:SFERAART Herceg Novi

Kontakt:Pera Ćetkovića br.139/42Podgorica +382 20 513 584casopis.komun@gmail.comwww.komuna.me www.facebook.com/casopis.komuna

Rješenjem Ministarstva kulturebr 05-1635/2 od 23.06.2011časopis Komun@ je upisana uregistar medija pod rednim brojem 697.Rješenjem Ministarstva kulture br.05-200/2 od 14.02.2012, časopis Komun@ preregistrovan

je u evidenciju medija pod red-nim brojem 706

Štampa:DPC Podgorica

SufinansijeMinistarstvo kulture Crne Gore

• Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore • mart 2018 • BROJ 25

Nacionalna bi-blioteka Crne Gore „Đur-đe Crnojević“ na Cetinju je

jedna od najznačajnijih iden-titetskih institucija naše dr-žave. Njena uloga je prven-stveno da prikuplja i čuva cr-nogorsku pisanu kulturnu baštinu, da pruža usluge za-interesovanim korisnicima, a ujedno je matična bibliote-ka i središnji punkt biblioteč-ko-informacione djelatnosti u Crnoj Gori. Njeni počeci se vezuju za 1838. godinu, kada je Petar II Petrović Njegoš formirao prvu državnu bibli-oteku u okviru „Biljarde“, a zvanično je utemeljena 1946. godine pod nazivom Zemalj-ska centralna biblioteka. Na-kon toga je dva puta mijenjala ime – 1964. u Centralna na-rodna biblioteka „Đurđe Cr-nojević“ i 2012. u Nacionalna biblioteka Crne Gore „Đur-đe Crnojević“. Danas je smje-štena u dva kulturno-istorij-ska objekta koji su početkom XX vijeka bili sagrađeni za potrebe francuske i italijan-ske diplomatije na Cetinju. U objektu bivšeg Francuskog poslanstva nalaze se najvred-nije bibliotečke kolekcije: „montenegrina“ (reprezenta-tivna nacionalna zbirka knji-ga i periodike), stara i rijetka knjiga i sedam vrijednih le-gata, dok se u zgradi bivšeg Italijanskog poslanstva na-lazi osnovni fond, posebne zbirke, COBISS centar Crne Gore i bibliotečke službe. Uz ovaj objekat je 1981. godine sagrađen depo sa 7 spratova koji služi za smještaj biblio-tečke građe. Ovaj prostor je danas gotovo popunjen i to će u najskorije vrijeme biti ve-liki problem u radu ustanove.

Prema svom karakteru, u pi-tanju je biblioteka opšteg tipa, što znači da nabavlja ra-znovrsni bibliotečki materi-jal. Njen primarni zadatak u nabavci je da prikupi i saču-va za buduće generacije sve publikacije izdavačke i štam-parske produkcije u Crnoj Gori, kao i druga djela iz ra-znih oblasti provjerenih i traj-nih vrijednosti. Fondovi se popunjavaju obaveznim pri-mjerkom, poklonom, kupo-vinom i međunarodnom raz-mjenom. Institut obaveznog primjerka je zakonom defi-nisana obaveza izdavača (do 2012. štampara)prema Naci-onalnoj biblioteci i ima status kulturnog dobra. Nažalost, u praksi ne postoji još uvijek potpuno razumijevanje ulo-ge i značaja dostavljanja svih publikacija sa Nacionalnoj bi-blioteci. Obavezni primjerak, iako zakonski utvrđen prije 113 godina (Zakon o štampi, 1905) u praksi nije nikada do-bio potpunu primjenu (na go-dišnjem nivou u prosjeku se dostavi najviše do 60% crno-gorske izdavačke produkci-je). Ostali vidovi popunjava-nja fondova predstavljaju tzv. selektivnu nabavku i služe za promišljenu i odgovornu iz-gradnju fondova, uz uvažava-nje kriterijuma za procjenu i vrijednost građe, kao i dobro poznavanje strukture samih fondova i potreba savreme-nih korisnika.

Nacionalna biblioteka svo-je poslovanje obavlja u okvi-ru šest organizacionih jedi-nica: Odjeljenje za popunja-vanje, korišćenje i čuvanje fondova, Odjeljenje za struč-nu obradu bibliotečkog ma-terijala, Muzejsko odjelje-

nje, Bibliografsko odjeljenje, Odjeljenje za razvoj biblio-tečke djelatnosti i Odjelje-nje za opšte i zajedničke po-slove. U okviru Odjeljenja za stručnu obradu biblioteč-kog materijala djeluje Agen-cija za dodjelu CIP zapisa

(katalogizacija u publikaci-ji) i međunarodnih standar-dnih brojeva za monograf-ske (ISBN) i serijske publi-kacije (ISSN) te štampane muzikalije (ISMN) crnogor-skim izdavačima. COBISS centar Crne Gore i Centar za mikrofilmovanje i digita-lizaciju su segmenti Odjelje-nja za razvoj bibliotečke dje-latnosti. U ovom odjeljenju se vrši i obuka crnogorskih bibliotekara za rad u sistemu COBISS putem organizova-nja kurseva i polaganje ispita za dozvolu za rad u sistemu. Trenutno je u COBISS.Net, jedinstveni regionalni pro-jekat međunarodne razvojne saradnje nacionalnih bibli-otečko-informacionih siste-ma uključena 31 crnogorska biblioteka.

Izdavačka djelatnost Naci-onalne biblioteke je prepo-znatljiva po značajnim edi-cijama i naslovima iz oblasti bibliografije, kulturne istori-je, istorije i bibliotekarstva. Od 1961. godine Biblioteka izdaje stručni časopis „Bibli-ografski vjesnik“ u kome se publikuju radovi prevashod-no vezani za bibliotečku dje-latnost. U vezi izdavačke pro-dukcije važno je pomenuti

Bibliografsko odjeljenje koje je najvećim dijelom realizo-valo kapitalni projekat crno-gorske kulture „Crnogorska bibliografija 1494-1994“.

Kada su u pitanju kulturne aktivnosti Nacionalna bi-blioteka organizuje nauč-ne skupove, izložbe, pred-stavljanje vrijednih izdavač-kih projekata, obilježavanje značajnih događaja svjetske i nacionalne istorije i kultu-re. Izložbe predstavljaju zna-čajan vid unapređenja do-stupnosti bibliotečkog fon-da najširem krugu korisnika, koji se na ovaj način upozna-ju sa starim i raritetnim izda-njima, i značajno obogaćuju kulturnu ponudu na lokal-nom, državnom i međuna-rodnom nivou.

Načelo dostupnosti biblio-tečkoj građi i informacijama koje ta građa sadrži osnovni je pravac djelovanja Nacio-nalne biblioteke Crne Gore. Njena misija, pored „čuvara“ pisane kulturne baštine, je-ste da služi znanju, obrazo-vanju i kulturi. Ona se, kako smo vidjeli, ostvaruje kroz brojne i složene funkcije i ne-prestano usavršavanje i una-pređivanje, naročito u po-gledu primjene savremenih informacionih tehnologija. Moderni informacioni tren-dovi su olakšali posao bibli-otekara na organizovanju i obradi informacija i uveli bi-blioteke u naše domove po-sredstvom elektronskih ka-taloga i digitalnih kolekcija, ali nijesu umanjili značaj bi-bliotečke profesije i njenu ne-zamjenljivu ulogu u posre-dovanju između informacije i korisnika. Biblioteke su da-nas upravo zahvaljujući bibli-otekarskoj profesiji najzna-čajnija podrška obrazovnom procesu i naučno-istraživač-kom radu, a time i napretku društva u svim oblastima.

(Autorica je pomoćnica direkto-ra NBCG „Đurđe Crnojević“ Ce-tinje)

Njeni počeci se vezuju za 1838. godinu, kada je Petar II Petrović Njegoš formirao prvu državnu biblioteku u okviru „Biljarde“, a zvanično je utemeljena 1946. godine pod nazivom Zemaljska

centralna biblioteka...

Čuvarkuća znanja i obrazovanja

ČUVARKUĆA ZNANJA I OBRAZOVANJA

Piše: mr Dragica LOMPAR

671kaseta, kompakt diskova i štampanih muzikalija. Li-kovno-grafička zbirka po-sjeduje oko 75 000 plakata svih vrsta. Zbirka serijskih publikacija sadrži novine, časopise, biltene, godišnja-ke, almanahe, kalendare, ljetopise, zbornike radova, izvještaje o radu, planove i programe rada, školske li-stove, statističke godišnjake, godišnje izvještaje i steno-grafske bilješke. Nacional-na biblioteka ima i 7 legata koje su joj poklonile istaknu-te crnogorske javne ličnosti. Riječ je olegatima dr Pera Šoća, Nikole Đonovića, prof. Dušana Gvozdenovi-ća, akademika dr Pavla Mi-jovića, Radivoja Lole Đuki-ća, akademika dr Dušana J. Martinovića i akademika dr Nika S. Martinovića. Digitalna biblioteka podra-zumijeva digitalizaciju i prezentaciju najznačajnijih kolekcija Nacionalne bibli-oteke Crne Gore. Pokrenut je i projekat Web arhiv Crne Gore. Baštineći tradiciju crnogorskog štamparstva i književnog izdavaštva, ova biblioteka ima razvijenu izdavačku djelatnost. Vir-tuelna biblioteka Crne Gore (COBIS) uspješno realizuje sljedeće osnovne zadatke: računarsko povezivanje bi-blioteka u Crnoj Gori, odr-žavanje zajedničkih raču-narskih i komunikacionih kapaciteta, obezbjeđivanje programske opreme, uprav-ljanje uzajamnom bazom podataka i pruža stručnu pomoć bibliotekama. Neke od edicija Nacionalne bibli-oteke prepoznatljive su na kulturnoj mapi Crne Gore, a osim specijalizovanih izdanja vezanih za biblio-tečku djelatnost u registru objavljenih knjiga nalaze se i one iz različitih umjetnič-kih oblasti, potom one veza-ne za istoriju naše zemlje, njenu tradiciju i kulturu uopšte, kao i iz saavreme-nog crnogorskog književnog stvaralaštva. Ova Bibliote-ka značajan dio svojih izda-nja štampa zajedno sa dru-gim izdavačima bilo da je riječ o izuzetno zahtjevnim projektima koji iziskuju zajedničko znanje, iskustvo i finansijska sredstva ili uo-bičajenim radovima putem kojih Biblioteka povezuje srodne i ostale institucije kulture u Crnoj Gori. Ova ustanova organizuje i niz programa vezanih za naše važnije datume iz kulture ili međunarodne aktivnosti naše zemlje i evropske pro-grame u koje je uključena. Dakle, predstavlja čvrsti stožer crnogorske države, čuva i prikuplja ogroman broj zapisa o njoj i uopšte dometa ljudskog uma i prati savremene trendove.

(Autor je direktor NBCG „Đurđe Crnojević“ Cetinje)

• BROJ 25 • mart 2018 • Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore

Smještena u tišini stoljetnih zdanja ne-kadašnjeg Italijan-skog poslanstva i Francuske legacije,

u gradu osnovanom prije 536 godina, nalazi se Nacional-na biblioteka Crne Gore. Bo-gata riznica bibliotečke građe (preko dva miliona primjera-ka) koju čine cjeline: Osnov-ni fond (knjige, časopisi i no-vine), Posebne zbirke (Ruko-pisi i dokumentaciona građa, Zbirka stare i rijetke knjige, Kartografska zbirka, Zbir-ka muzikalija i audio-vizuel-ne građe i Likovno-grafička zbirka) i Muzejski fond (na-cionalna kolekcija Montene-grina –crnogorska knjiga i cr-nogorska periodika i Legati – poklon-biblioteke).

U čitaonicama Biblioteke (oba objekta) zainteresovani istraživači svih profila mogu koristiti svu literaturu (u skla-du sa Pravilnikom o korišće-nju fondova NBCG) u miru naših čitaonica, dobiti tekst – kopiran, skeniran ili fotogra-fisan (u skladu sa Zakonom o autorskim i srodnim pravi-ma), dobiti informacije telefo-nom i mejlom, poručiti knjige ili kopije/skenove članaka iz neke od biblioteka iz okruže-nja ili velikih svjetskih bibli-oteka. Nacionalna bibliote-ka ima tematski raznovrsne fondove, publikovane od kra-ja XV vijeka do savremenih izdanja. Literatura je na ra-znim jezicima, po sadržaju iz svih oblasti nauke. Na našim policama korisnici mogu pro-naći crnogorske i ostale stare novine, savremenu crnogor-sku dnevnu štampu, časopi-se- stare i savremene, na ra-znim jezicima, enciklopedije, leksikone, rječnike, udžbeni-ke za osnovno, srednje i uni-verzitetsko obrazovanje, knji-ževna djela i njihova tumače-nja, raznu stručnu literaturu iz svih oblasti , naučnu lite-raturu, literaturu za djecu ra-znih uzrasta i dr.

U Biblioteci se mogu naći iz-danja (originali ili fototipska izdanja) naših najstarijih ru-kopisnih (Miroslavovo jevan-đelje, Ilovička krmčija – foto-tipska izdanja) i starih štam-panih knjiga – crnogorsko i venecijansko štamparstvo (izdanja Đurđa Crnojevića, Vićenca Vukovića, Stefana Marinovića), izdanja Njego-ševe štamparije, latiničkasta-ra štampana knjiga, almana-si, godišnjaci, kalendari; prve crnogorske novine i časopi-si; stare i savremene enciklo-pedije – opšte i iz pojedinih oblasti (na francuskom, ru-skom, engleskom, italijan-skom i dr. jezicima); među-ratne crnogorske novine; pu-topisi i zapisi( botaničara, geografa, istoričara...) o Cr-noj Gori, s početka XVIII vi-jeka i kasnije – prevedeni i/ili u originalu (Somijer, Vilkin-

son, Angel, Štiglic, Hasert, Iri-jart, Lenorman, Devin, Bajza, Loti, Rovinski, Golicin, Ho-leček, Gezeman...); časopisi, knjige - izdanja raznih akade-mija nauka – CANU, JAZU, SANU i mnogih drugih.

Posebne zbirke Nacionalne biblioteke sadrže notnu gra-đu, tonske i video zapise, kar-tografsku građu, razgledni-ce i fotografije i mnogo, mno-go toga. Kao što su fondovi

biblioteke raznovrsni, i naši korisnici su različitih intere-sovanja, obrazovnih profi-la, starosne dobi, naši i strani državljani. Osim individual-nih korisnika koji naše uslu-ge koriste u čitaonicama; bi-blioteka, koje potražuju lite-raturu za potrebe sopstvenih korisnika; raznih institucija kojima su neophodni podaci iz naših fondova; imamo tzv. virtuelne korisnike koji pre-tražuju naš elektronski ka-

talog, digitalnu biblioteku (dlib.me), digitalnu crnogor-sku bibliografiju (www.nbcg-d ig ita l nabibl iog ra f ija . me/cnbdigitalnabibliografija) i dr. I dobiju podatke (temat-sko pretraživanje literature, kratke informacije o pojedi-nim publikacijama, uslovima korišćenja i dr.), koriste uslu-ge skeniranja i slanja adekvat-ne literature elektronskim putem.

Nacionalna biblioteka takođe pozajmljuje literaturu (koja je dozvoljena Pravilnikom o ko-rišćenju fondova) biblioteka-ma u Crnoj Gori, putem me-đubibliotečke pozajmice I naisti način obezbjeđuje lite-raturu za svoje korisnike. Pu-tem međunarodn epozajmi-ce Biblioteka potražuje I šalje literaturu i skenirane/kopi-rane članke bibliotekama iz okruženja i svijeta (usluge se plaćaju IFLA vaučerima).

Naši korisnici često traže sta-re crnogorske novine, crno-gorsku i jugoslovensku me-đuratnu štampu, izdanja Srp-ske kraljevske akademije, monografije određenih obla-sti, etnološku literaturu, ge-nealogiju, publikacije iz kul-turne istorije, zbornike do-kumenata i raznu istorijsku I istoriografsku literaturu, stra-ne I naše stručne časopise, udžbeničku literaturu, knji-ževna djela – klasike i savre-menu književnost, pomoćnu literaturu za istraživanje, bi-bliografije, bio-bibliografije i

drugo. Nacionalna bibliote-ka ima Opštu čitaonicu, Čita-onicu za naučne radnike, čita-onice u okviru Posebnih zbir-ki i Muzejskog fonda.

Biblioteka, nažalost, nije sre-dište velikog interesovanja či-talaca. Nekoliko prethodnih godina, 23.aprila, povodom Dana knjige i autorskih prava, poklanjala je svim korisnici-ma godišnju članarinu, ali ni to nije izazvalo veliko intere-sovanje !? Čitanje - svijet ri-ječi, rečenica ilikova romana, drame, novele…; promišlja-nje života i smisla postojanja koje nudi filozofska literatu-ra; zanimljivost, ozbiljnost i postupnost koju sadrži istra-živački rad i otkrivanje novih izvora podataka, sudeći pre-ma broju korisnika u čitao-nicama Nacionalne bibliote-ke, naše doba “ne prepozna-je”. Da li se u Crnoj Gori malo čita, a mnogo piše; malo istra-žuje, a više prepričava, ili – nešto treće ?!

672

NUŽAN NOVI SOFTVER Nakon što je kao sastavni dio Odjeljenja za ra-zvoj bibliotečke djelatnosti krajem 2008. formi-ran Centar za mikrofilmovanje i digitalizaciju u Nacionalnoj biblioteci Crne Gore „Đurđe Crno-jević“ započeo je kontinuirani proces digitaliza-cije pisane kulturne baštine, kako za potrebe Bi-blioteke, tako i potrebe korisnika. Ona obuhvata postupak snimanja, obrade i pohranjivanja bibli-tečke građe korišćenjem digitalne kamere, ske-nera i računara. Postavljenjem bibliotečke gra-đe na internet omogućava se njena dostupnost svim korisnicima širom svijeta. Osim toga, di-gitalizacija bibliotečke građe omogućava izradu visokokvalitenih kopija koje pri umnožavanju ne gube na kvalitetu, korišćenjem se ne oštećuju, vremenom ne nestaju, a upotrebom se ne uma-njuje njihova vrijednost. Digitalizacija je neophodna zbog lošeg stanja u kojem se nalaze naznačajniji bibliotečki fondo-vi, a to su stare i rijetke knjige, periodika, ruko-pisi, kartografska i druga stara neknjižna građa, kao i zbog univerzalne dostupnosti ove građe domaćoj i najširoj svjetskoj javnosti. Dosadaš-nje prekomjerno korišćenje originala i njihovo često fotokopiranje nametnulo je potrebu za pri-oritetnom zaštitom. Ova vrsta građe predstavlja prioritet za digitalizaciju u svim nacionalnim bi-bliotekema, jer se na taj način omogućava pre-zentacija kulturne baštine jedne zemlje, a to je ujedno i građa koja nije opterećena pitanjima au-

torskih prava. Digitalizovana građa je javno dos-tupna na web portalu: www.dlib.me. Nacional-na biblioteka je 2012. skenirala, digitalizovala i objavila u elektronskoj formi, na DVD-u, sva iz-danja Glasa Crnogorca, koji je od 1873. do 1922. godine izašao u ukupno 2.334 broja i štampano je u 10.000 primjeraka koji su distribuirani be-splatno uz dnevni list Pobjeda. Digitalizovane su i sve objavljene sveske Crnogorske bibliogra-fije 1494-1994, 32 sveske u okviru četiri toma, čiji opseg iznosi 15.030 stranica enciklopedij-skog formata. U njima je popisano 229.611 bi-bliografskih jedinica i dostupna je i pretraživa na adresi:www.nbcg-digitalnabibliografija.me, kao i u DVD formatu. Na adresi: https://dlib.me/pe-tarpetrovic2njegos/index.php je smještena Di-gitalna kolekcija Petar II Petrović Njegoš koja sadrži oko 10.000 skeniranih stranica, među ko-jima su prva izdanja Njegoševih djela iz fondova Nacionalne biblioteke, rukopisi Gorskog vijenca i Bilježnice, zatim odabrani prevodi Njegoševih djela, izbor literature o Njegošu, izabrana prepi-ska, biografija i izbor plakata sa izvođenja Njego-ševih djela. Projekat je realizovan 2013. pod po-kroviteljstvom Ministarstva kulture, a povodom 200 godina od rođenja pjesnika. Sljedeći značajni projekat Nacionalne bibliote-ke Digitalna kolekcija Legat Radivoje Lola Đu-kić, realizovan je 2015., povodom 20-godišnji-ce smrti poznatog jugoslovenskog i crnogorskog

televizijskog, filmskog i pozorišnog reditelja, sli-kara, publiciste i satiričara. Digitalna kolekci-ja ima za cilj da široj kulturnoj i naučnoj javno-sti predstavi najznačajnija televizijska, pozorišna i filmska ostvarenja Lole Đukića, kao i njegove neobjavljene literarne radove i likovne priloge. Kolekcija je na web adresi: https://dlib.me/zbir-ka.php?z=legat-radivoje-lola-djukic Osnovni problemi i poteškoće sa kojim se susre-će Nacionalna biblioteka Crne Gore u realizaci-ji poslova na digitalizaciji bibliotečke građe od-nose se na nedostatak softvera za digitalizaciju. Specifični programi sa licenciranim softverom koji mogu da zadovolje potrebe i međunarod-ne standarde za digitalizaciju nacionalnih ko-lekcija su veoma skupi. Nacionalna biblioteka Crne Gore posjeduje trenutno web portal Digi-talna biblioteka Crne Gore na adresi: www.dlib.me. Tokom 2017, u saradnji sa spoljnim struč-njacima, izrađena je Projektna dokumentaciju za buduću savremenu Digitalnu biblioteku Crne Gore, u kojoj će svako softversko rješenje pred-stavlja modul kroz koji se može realizovati zao-kružena cjelina radnih procesa i povezivanje Di-gitalne biblioteke Crne Gore sa COBISS-om (Kooperativni bibliotečki sistem i servisi) i Eu-ropeanom...

Mr Vjenceslava Ševaljević, bibiliotekarka - savjetnica

Milioniu tišini

NACIONALNA BIBLIOTEKA CRNE GORE CETINJE

Nacionalna biblioteka “Đurađ Crnojević”, naža-lost, nije središte velikog interesovanja čitala-ca… Da li se u Crnoj Gori malo čita, a mnogo piše; malo istražuje, a više prepričava, ili – nešto tre-

će ?!

Piše: Milenija VRAČAR

• Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore • mart 2018 • BROJ 25

Na c i o n a l -na zbirka, ili nacional-na kolekcija „ M o n t e n e -

grina“ predstavlja najznačaj-niji dio fonda NBCG, kao i jedan od najznačajnijih se-gmenata crnogorske kul-turne baštine uopšte. Zajed-no sa Zbirkom stare i rijet-ke knjige i legatima pripada muzejskom fondu crnogor-ske Nacionalne biblioteke. Čuva se, obrađuje, prikuplja i daje na korišćenje u Muzej-skom odjeljenju. Korisnici-ma je dostupna pod poseb-nim uslovima. Popunjava-nje „Montenegrine“ se vrši po istim kriterijumima na kojima se zasniva i crnogor-ska nacionalna bibliografija, tj. formira se na osnovu tri glavna kriterijuma: teritori-jalnog, autorskog i predmet-nog. Pripadaju joj publika-cije čiji su autori (razne vr-ste autorstva: stvarni autori, prevodioci, sastavljači an-tologija, fotografi, ilustrato-ri...) Crnogorci, tj. svi autori koji su rođeni u Crnoj Gori ili su porijeklom iz Crne Gore; publikacije objavlje-ne, izdate ili štampane na te-ritoriji današnje Crne Gore, nezavisno od autorstva i te-matike; publikacije temat-ski (predmetno) vezane za Crnu Goru, bez obzira na

autorstvo, jezik i mjesto iz-danja.Sistematski rad na prikupljanju publikacija za kolekciju „Montenegrina“ u NBCG je započet 1974. go-dine.

Nabavka građe za ovu ko-lekciju se najvećim dijelom obezbjeđuje putem obave-znog primjerka, zatim po-klonom, razmjenom i ku-povinom. Ona danas ima oko 200.000 bibliotečkih jedinica. Crnogorska knji-ga, ili monografske publi-kacije zbirke „Montenegri-na“, danas broji oko 51.000 signaturnih brojeva, tj. oko 60.000 bibliografskih je-dinica. Najveći broj je uni-katan i raritetan. Značajan broj sačinjavaju i publikacije na stranim jezicima. Sve po-menute publikacije su obra-đene u elektronskom kata-logu NBCG i dostupne ko-risnicima za pretraživanje na više načina.

Crnogorsku periodiku, ili crnogorske serijske publi-kacije, podijeljene na časo-pise i novine,čine 1.555 na-slova (879 nasl. novina i 676 nasl. časopisa), sa više stoti-na tomova, tj. oko 130.000 brojeva. Crnogorska peri-odika je podijeljena na dvi-je skupine: prva- stara crno-gorska periodika i druga- te-

kuća crnogorska periodika. Ovaj kriterijum odnosi se i na časopise i na novine. Sta-ri crnogorski časopisi obu-hvataju period od 1835. go-dine, od prvog crnogorskog časopisa, ujedno i prve cr-nogorske periodične pu-blikacije, kalendara „Grli-ce“, do 1945. god., tj. do kra-ja Drugog svjetskog rata, a tekući od 1946. do današ-njih dana. Stare crnogorske novine obuhvataju period od 1871. godine, od poja-ve prve crnogorske novine

„Crnogorca“, do 1945. godi-ne, a tekuće od 1946. godine do danas.

Bez sumnje je da stara cr-nogorska periodika zauzi-ma posebno mjesto u okvi-ru „Montenegrine“, tako-đe i kulturne baštine Crne Gore. Sačinjava je 175 na-slova časopisa i novina, više desetina tomova, odno-sno više od 12. 000 broje-va. Gotovo sve publikacije stare crnogorske periodike su unikatne i raritetne. „Cr-

nogorac“ (1871-1873), prva crnogorska novina i „Glas Crnogorca“ (1873-1922), imaju status kulturnog do-bra od izuzetnog nacional-nog značaja. „Grlica“ (1835), „Orlić“ (1865), „Crnogor-ka“ (1871), „Crnogorac“ (1871), „Glas Crnogorca“ (1873), „Prosvjeta“ (1889), „Luča“ (1895), „Književni list“ (1901)... su samo dio niza najpoznatijih crnogor-skih časopisa i novina s kra-ja XIX i početka X X vijeka.

Treba istaći da se stare crno-gorske novine nalaze u ve-oma lošem stanju, a upra-vo su one najviše tražene od strane korisnika. Potreb-na je njihova hitna konzer-vacija-restauracija, a onda i digitalizacija, kako bi se na taj način trajno zaštitile. I najveći dio naslova perio-dičnih publikacija kolekcije „Montenegrina“su, takođe, obrađene u elektronskom katalogu NBCG.

Nacionalna biblioteka Crne Gore je uvijek u svojim pla-novima razvoja veliku pa-žnju posvećivala kolekciji „Montenegrina“, kako nje-nom neprestalnom popu-njavanju, tako i obradi nje-nih publikacija, bilo da je riječ o lisnom ili elektron-skom katalogu. Uspostavlja-njem sistema COBISS.CG i COBISS.Net-a, prvo mono-grafske, a zatim i periodične publikacije koje pripadaju „Montenegrini“, postale su dostupne putem on line pre-traživanja. Takođe, ova zbir-ka je u Biblioteci imala prio-ritet kada je u pitanju zaštita i prezentacija. Započet je, i već poodmakao, rad na nje-noj digitalizaciji i mikrofil-movanju. Zahvaljujući tome ove publikacije su dostupne putem interneta na portalu evropskadigitalna bibliote-ka, tj. svim zaineresovanim korisnicima širom svijeta.

(Autorica je rukovodilac Muzej-skog odjeljenja)

Popunjavanje „Montenegrine“ se vrši po istim kriterijumima na kojima se zasniva i crnogorska nacionalna bibliografija, tj. formira se na osnovu tri glavna kriterijuma: teritorijalnog, autorskog i predmetnog. Pripadaju joj publikacije čiji su autori (razne vrste autorstva: stvarni autori, prevodioci, sastavljači antologija, fotografi, ilustratori...) Crnogorci, tj. svi autori koji su rođeni u Crnoj Gori ili su porijeklom iz Crne

Gore..

Baština unikata i rariteta

NACIONALNA ZBIRKA „MONTENEGRINA“

Piše: Slavica GLENDŽA

POLA MILENIJUMA MEĐU KORICAMA Nacionalna biblioteka Crne Gore pokrenula je 1979. inici-jativu za izradu projekta crnogorske retrospektivne bibli-ografije. Cilj je bio da se na jednom mjestu, između kori-ca jedinstvenog niza knjiga, nađe sve što je u Crnoj Gori i o njenom narodu objavljeno u obliku monografskih publi-kacija, periodike, rasprava, članaka i književnih priloga u serijskim publikacijama i zbornicima radova – na našem i stranim jezicima. Idejni projekat Crnogorska bibliografija 1494-1994, u kojem je stručno i naučno razrađena njegova koncepcija, struktura, kriterijumi, standardi i periodizacija – uradio je dr Miroslav Luketić. Projekat je, u cjelini ocije-njen kao naučni i kulturni poduhvat od kapitalnog značaja za Crnu Goru na kome od 1980. godine kontinuirano radi Bibliografsko odjeljenje Nacionalna biblioteka Crne Gore. Retrospektivna crnogorska bibliografija obuhvata veli-ki vremenski period: od prve štampane ćirilične knjige na slovenskom jugu, Oktoiha prvoglasnika iz Crnojevi-ća štamparije 1494. do 1994. godine – cijelih pola mile-nijuma izdavačko-štamparske djelatnosti Crne Gore. Po-red knjiga, čiji je popis sadržan u I tomu, edicija obuhvata i popis serijskih publikacija, koje čine II tom. Treći, ujedno i najobimniji tom, sadrži selektivni popis članaka iz perio-dike. U okviru IV toma objavljene su bibliografije na stra-nim jezicima: ruskom, češkom, italijanskom i engleskom.Osim karakteristične strukture i opsega, Crnogorska bi-bliografija sadrži niz drugih specifičnosti. Naime, biblio-grafska građa je obrađena po aktuelnom međunarodnim standardima. Kompletna građa (osim IV toma) stručno je raspoređena prema UDK sistemu. Sve knjige sadrže odgo-varajući naučni aparat. Pored više registara, knjige su snab-djevene adekvatnim predgovorima, uvodnim napome-nama, ilustracijama i sl. Takođe, i tehnička opremljenost knjiga je na zavidnom nivou i primjerena ovako reprezen-tativnoj ediciji.U proteklom periodu intenzivnog rada na ovom projek-tu ostvareni su impresivni rezultati. Publikovae su uku-

pno 33 knjige u okviru četiri toma, čiji opseg iznosi 15.644 stranice enciklopedijskog formata. U njima je popisano 233.098 bibliografskih jedinica, koje se odnose na inkuna-bule, paleotipe, knjige, serijske publikacije i priloge iz peri-odike i zbornika radova. Stvorena baza podataka sa preko 230.000 bibliografskih jedinica na našem i stranim jezi-cima predstavlja, do sada, najveći trezor duhovnog života Crne Gore. Nacionalna biblioteka Crne Gore realizovala je 2012. godine projekat Digitalna crnogorska bibliografi-ja 1494-1994. dostupna je na sajtu: www.crnogorskabibli-ografija.me. Od 2002. Biblioteka preuzima funkciju nacionalnog bi-bliografskog centra za Crnu Goru. Tada u Bibliografskom odjeljenju Biblioteke se nastavlja sa izradom i pripremom za publikovanje Tekuće crnogorske bibliografije mono-grafskih publikacija, a kasnije i Tekuće bibliografije priloga u serijskim publikacijama uz podršku COBISS programa. Ona sadrži i neknjižnu bibliotečku građu (karte, atlase, muzikalije...), u štampanom i elektronskom obliku. Teku-će bibliografije se pripremaju na godišnjem nivou. Do sada je objavljeno pet svezaka Bibliografije monografskih pu-blikacija i to: za 2002, 2003, 2004, 2005 i 2006. godinu u štampanom obliku, a u elektronskom izdanju publikovane su bibliografije monografskih publikacija za period 2001-2014. godina. Rad na Tekućoj bibliografiji priloga iz serijskih publikaci-ja i zbornika radova započet je 2007. godine. Popisuju se prilozi iz svih crnogorskih časopisa i zbornika radova, dok se selekcija primjenjuje pri popisu članaka iz dnevnog li-sta „Pobjeda“ i drugih nedjeljnih listova. Ove bibliografije se publikuju u elektronskom izdanju, na godišnjem nivou, počev od 2009. godine. Pomenute bibliografije dostupne su na sajtu: http://www.nbcg-digitalnabibliografija.me/bibliografija_tekuca/.

Milorad Milović,rukovodilac Bibliografskog odjeljenja

673

• BROJ 25 • mart 2018 • Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore

Narodna bibli-oteka „Rado-sav Ljumo-vić“ je najsta-rija ustanova

kulture u Podgorici i matična je biblioteka za sve biblioteke na području glavnog grada Crne Gore. Baštini tradiciju Podgoričke čitaonice, osno-vane 1881. godine, na inici-jativu tadašnjeg guvernera Podgorice Marka Miljanova i drugih istaknutih varošana. Na njenom obnavljanju, na-kon Drugog svjetskog rata, kako navodi dugogodišnji bi-bliotekar ove ustanove Rado-sav Milić, radili su Đina Če-lebić, profesor Tomo Mirović i književnik Božo Milačić. Biblioteka jebila smještena u tadašnjem Domu kulture, koji je istovremeno bio i bio-skop, i u njoj su se dešavali svi kulturni programi. Prvi pret-platnici bili su učenici koji su plaćali simboličnu članarinu, a Biblioteka je bila i mjesto okupljanja poznatih pisaca, umjetnika i stvaralaca toga vremena, poput Mihaila La-lića, Cvjetka Lainovića i dr.

Godine 1959. Gradska bibli-oteka i čitaonica formiraju se, rješenjem Opštinskog na-rodnog odbora, kao budžet-ske ustanove, kada Bibliote-ka i dobija sadašnji naziv, po narodnom herojuRadosa-vu Ljumoviću, koji je nastra-dao u Španiji, na aragonskom frontu 1938. godine. Počet-kom 1965.godine Biblioteka se seli u sadašnju zgradu, ne-kadašnji Oficirski dom u cen-tru grada, koji je adaptiran kako bi se prilagodio biblio-tečkim zahtjevima. Nakon četiri sanacije, uz značajna prostorna proširenja i nove sadržaje, Narodna biblioteka je konačno 2011. godine use-lila u zgradu površine 2.900 m2, koja je rekonstrukcijom, te nadogradnjom sprata i mansarde, promijenila svoj unutrašnji i spoljašnji izgled. Kao najveća narodna biblio-teka u Crnoj Gori raspolaže fondom od preko 220 hiljada bibliotečkih jedinica. Biblio-teka ima četiri ogranka koji sa nalaze u gradskim opšti-nama Tuzi i Golubovci, nase-lju Masline i dijelu grada pre-ko Morače, na Kruševcu.

Rad biblioteke organizo-van je kroz sljedeća odjelje-nja: Odjeljenje za bibliotečku djelatnost: Periodika, Zavi-čajna zbirka, Posebni fondo-vi, Referensna zbirka, Sta-ra i rijetka knjiga, Pozajmno odjeljenje, Odjeljenje za po-punjavanje i obradu, Matič-na služba, Čitaonice (opšta, dječja, naučna,periodika ), Dječije odjeljenje, Odjeljenje za kulturno-zabavnu i izda-vačku djelatnost i Odjeljenje za zajedničke poslove.

U bibliotečkom odjeljenju posebnih fondova čuvamo i

nekoliko legata, poklonjenih biblioteka poznatih naučni-ka i umjetnika, istaknutih javnih i kulturnih radnika. Ovi fondovi su nezamjen-ljivi dokumenti i imaju veli-ku vrijednost, kako po sadr-žaju, tako i kao svjedočan-stvo o ličnostima kojima su pripadale, a to su: Legat Jova Zagore, Ivke Đelević, dr An-drije Lainovića, Bose i Ta-nje Đurović, Mihaila Ražna-tovića, Antonije Stojanović, Svetislava i Smilje Paviće-vić, Branka Đukića i Đoka Nikprelevića.

Do 2008. godine Biblioteka je u radu koristila lisni kata-log, ali onda prelazi na elek-tronski (javni i interni kata-log). Kompjutersku obradu bibliotečkog materijala će ot-početi 1992. godine. U po-četku je građa obrađivana u višekorisničkom operativ-nom sistemu UNIX, na apli-kativnom programu BIBLIS i softveru za rad sa bazom po-dataka INFORMI. Nakon izvjesnog vremena nabavljen je program BIBLIO, projek-tovan po ISBD standardima, uz mogućnost stalnog dopu-njavanja. Ali ovaj se program

pokazao nedovoljnim pa Bi-blioteka 2004. godine pot-pisuje ugovor sa IZUM-om (Institut informacijskih zna-nosti iz Maribora) o korišće-nju nove platforme COBI-SS (Kooperativni online bi-bliografski sistem i servisi) koji je obezbjeđivao razno-vrsniji i cjelovitiji pristup in-formacijama. Biblioteka je na toj platformi počela izgrađi-vati samostalni bibliotečko-informacijski sistem sa uza-jamnom katalogizacijom u mreži COBISS. Net, koja joj je omogućila pristup in-formacijama i elektronskim

dokumentima iz uzajamnih baza podataka kooperativ-nih sistema Slovenije, Srbije, BiH, Makedonije i specijali-zovanih baza i njihovih infor-macija na Internetu. Broj ka-taloških zapisa u COBISS-u prešao je brojku od 22.977.

Radeći na širenju kulturne, stručne i naučne misli cen-tralno mjesto u Biblioteci dato je Tribini – koja pred-stavlja ustaljeni i afirmisani vid promocije i popularizaci-je knjiga, ideja i stvaralaca, sa posebnim akcentom na oču-vanje i unapređenje nacio-nalne baštine. Biblioteka sva-ke godine izdaje svoj Glasnik i list Latica – zbornik radova mladih literata. Prateći kori-sničke potrebe, Biblioteka je formirala internet-čitaonice, koje raspolažu sa devet mje-sta, a preko svog mrežnog mjesta omogućila je informi-sanost korisnika i građana. Biblioteka ima preko 3500 korisnika, pretežno učeni-ka osnovnih i srednjih škola, studenata i penzionera. Na-rodna biblioteka „Radosav Ljumović“ svojim korisnici-ma nudi i četiri čitaonice sa 183 mjesta: opštu, dječiju, naučnu i čitaonicu periodi-ke. U svom fondu Bibliote-ka čuva i kolekciju fotografija preko kojih je moguće rekon-struisati prošlost Podgorice sa kraja 19. do prve decenije 21. vijeka.

Narodna biblioteka „Ra-

dosav Ljumović“ usklađu-je kvalitet i obim svojih uslu-ga sa korisničkim potrebama koje moraju biti prepoznate i zadovoljene, zato što je ulo-ga biblioteka da svakoj kori-sničkoj grupi pristupa na od-govarajući način. Uz usluge povezane sa informacijsko-komunikacijskim tehnolo-gijama: raspolaganje kom-pjuterima uz besplatan wi-fi, pristup bazama podataka, pretraživanje i sl. najvažnije usluge i dalje su tradicional-ne i usmjerene su prema defi-nisanim grupama korisnika: djeci, učenicima osnovnih i srednjih škola, studentima, radnicima, penzionerima i dr. Usluge koje su posveće-ne edukaciji korisnika, po-put razvoja informacijskih vještina, namijenjene su op-štem obrazovanju korisni-ka. Proučavanje korisničkih potreba je od ključne važno-sti u svakoj biblioteci, pa ih je zato važno stalno pratiti, od najmlađeg uzrasta do zrelog doba. Na Dječijem odjeljenju Biblioteku ustalile su se krea-tivno –edukativne radionice uz učešće učenika osnovnih i srednjih škola. Biblioteka je pozajmnog tipa, pa se veći dio fonda može pozajmiti i koristiti van njenih prostori-ja. Ne mogu se iznositi publi-kacije iz posebnih i odjeljenja periodike. Najveći dio fonda, koji je korisnicima na raspo-laganju, je iz oblasti književ-nosti, istorije i etnografije, te nauke i umjetnosti. Kori-snicima su dostupna fototip-ska i reprint izdanja periodič-nih publikacija poput „Gla-sa Crnogorca“, „Crnogorke“, „Zete“ i dr.

Biblioteka usklađuje svoje usluge sa očekivanjima ko-risnika digitalnog doba jer identitet biblioteka u 21. vi-jeku određuje i informacio-na, digitalna i medijska pi-smenost. Zato biblioteka kao javni prostor komunikacije ideja i ljudi teži da u svojim korisnicima inicira osjećaj povezanosti, sa ciljem pro-mišljanja sopstvene uloge u društvu znanja.

674

Najstarija ustanova kulture u Podgorici, Biblio-teka usklađuje svoje usluge sa očekivanjima ko-risnika digitalnog doba jer identitet biblioteka u 21. vijeku određuje i informaciona, digitalna i medijska pismenost... Zato Biblioteka, kao javni prostor komunikacije ideja i ljudi, teži da u svojim korisnicima inicira osjećaj povezanosti, sa ciljem promišljanja sopstvene uloge u društvu znanja...

Čuvar tradicije u digitalnom dobu

ZAPIS O NB „RADOSAV LJUMOVIĆ“ U PODGORICI

Piše: Ljljana ĆUKOVIĆ

• Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore • mart 2018 • BROJ 25

Kotor je oduvijek bio na veoma visokom stepe-nu kulturnog i civ i l izacijskog

razvitka, jer arhivski trago-vi postojanja brojnih bene-detinskih skriptorija u sa-mostanima Boke Kotorske ukazuju na postojanje i prvih biblioteka još u srednjem vi-jeku. Već se krajem XIII i po-četkom XIV vijeka u Kotoru javljaju prve škole. Gradska javna škola se u arhivskim dokumentima prvi put po-minje 1326. godine, ali se na osnovu posrednih podataka i pominjanja u spisima „jav-nog učitelja za krasne nau-ke“ može izvesti zaključak da je postojala još 1285. godine. Tako već u XIII vijeku u Ko-toru radi niža gimnazija, u XV viša gimnazija ili Grama-tikalno-humanistička ško-la. Takođe, srednjovjekov-ni Kotor je predstavljao važ-nu trgovačku luku, između ostalog, i za trgovinu latinič-nim i ćiriličkim knjigama, što jasno govori o stepenu pismenosti i dugoj tradiciji knjige na ovom prostoru.

Međutim, biblioteke kao po-sebne institucije i bibliote-karstva kao zanimanja dugo nije bilo. O tome svjedoče dva navoda koje Miloš Milo-šević iznosi u svom radu Pri-log proučavanju čitaonica i biblioteka u Kotoru i oko-lini: prvi iz 1871, kada se na traženje Centralne statistič-ke komisije u Beču, kratko odgovara : u Kotoru knjiž-nice nikakve nema i drugi, iz 1936, kada na pitanje Mini-starstva unutrašnjih poslova predsjednik opštine Antun Sablić odgovara da gradska opština nema svoje vlasti-te biblioteke i čitaonice, ali postoje privatne biblioteke i biblioteke raznih društava koje su bogate starom litera-turom. Iz navedenoga slijedi zaključak da su knjige i bibli-oteke bile privilegija i potre-ba svjetovnog i duhovnog intelektualnog sloja građan-stva, prvenstveno zbog nji-hovih kontakata sa razvije-nijim društvenim okruženji-ma iz susjedstva, posebno sa Dubrovnikom i Mletačkom Republikom. I pored toga, ove biblioteke su imale zna-čajan društveni uticaj, jer su učeni duhovnici učili djecu pismenosti i time prosveći-vali i obrazovali buduće na-raštaje.

Najznačajnije crkvene bibli-oteke u Kotoru su Franjevač-ka biblioteka, Biskupijska bi-blioteka, Župska biblioteka Prčanj i Biblioteka Srpske pravoslavne crkve Kotor. S obzirom na vrijednost knjiž-nog fonda, najznačajnija je Franjevačka biblioteka, koju je osnovao biskup Bizanti u XVI vijeku, i jedna je od naj-starijih na istočnoj obali Ja-

drana. Biblioteka raspolaže sa 25.000 bibliotečkih jedi-nica, a najstarija publikaci-ja je iz 1470. godine. Knjige su pretežno religioznog ka-raktera, ali ima i djela iz knji-ževnosti, umjetnosti, istori-je i geografije. Još uvijek su u toku poslovi na njihovoj kla-sifikaciji i katalogizaciji, a do sada je obrađeno oko 12.000 bibliotečkih jedinica. Godi-ne 1999. u biblioteci je pro-nađen veći broj fragmena-ta rukopisnih kniga, potom povelja, dokumenata ispisa-nih na pergamentu i papiru. Među ovim dokumentima pronađeno je nekoliko koji su pisani srednjovjekovnim pismom karolinom i po svo-jim paleografskim svojstvi-ma nastala su najkasnije u XII vijeku, preciznije, u dru-goj polovinu XII vijeka. Na osnovu sačuvanih fragmena-ta nije moguće utvrditi mje-sto njihovog nastanka.

Međutim, najveće blago Fra-njevačke biblioteke u Koto-ru predstavljaju manuskrip-ti iz XI i XII vijeka, 52 inku-nabule i 80 kvaziinkunabula. Prema podacima austrijskog naučnika Ernesta Goldšmi-ta, Franjevačka biblioteka je1914. godine imala 101 in-kunabulu u 80 svezaka. Mi-loš Milošević navodi da je dio inkunabula nakon Dru-gog svjetskog rata prenesen u Franjevačku biblioteku u Dubrovniku.

Posebno se izdvajaju dvije inkunabule prvog štampa-ra kod Južnih Slovena An-drije Paltašića iz Kotora: AULI GELI: NOCTIUM ATTICARUM COMMEN-TARII. Venice, [Paltasic-his], Catharensem, 1477. [Hain 7520] AULI GELI: NOCTIUM ATTICARUM COMMENTARII. Venice, 12. III 1478/9.

Biskupija u Kotoru postoji od VI vijeka. Godine 1434. u katastrofalnom požaru izgo-rio je Biskupski i Kapitolski arhiv i biblioteka i tom prili-kom su uništeni brojni zapisi i pergamenti. Stoga i najsta-riji dokument potiče iz 1434. godine. Biskupijska bibliote-ka, koja je nakon katastrofal-nog zemljotresa 1979. izmje-štena u Crkvi Sv. Eustahija

u Dobroti, raspolaže sa oko 35.000 bibliotečkih jedini-ca i ima zadovoljavajuću pri-ručnu literaturu. Posjedu-je oko 20 inkunabula i oko 300 postinkunabula, znača-jan fond rukopisne knjige, ali još nije obavljena kataloš-ka obrada. Posebno se izdva-jaju i starinom i književnom vrijednošću: Knjiga u kojoj je štampano djelo Kotorani-

na Dominika Buće (Veneci-ja, 1531) i Porodična pisma Frančeska Petrarke – inku-nabula štampana u Veneciji 1492. u štampariji braće Iva-na i Grgura Grgurina.

Osnovu Biblioteke Srpske pravoslavne crkve u Koto-ru čini legat episkopa bo-k o k o t o r s k o - d u b r o v a č -kog Gerasima Petranovića

(1820–1906), koji se bavio crkvenom naukom i istori-jom, i formirao bogatu bibli-oteku prema svom naučnom interesu. Do danas je sačuva-no oko 1.300 primjeraka iz ove biblioteke. Najstariji pri-mjerci su iz XVII vijeka i po-sebno su dragocjeni za pro-učavanje slavistike. Knjiž-ni fond biblioteke čini i legat pjesnika Rista Milića, koji je dio biblioteke Srpskog pje-vačkog društva Jedinstvo iz Kotora. Iz ove biblioteke po-sebno valja izdvojiti:

PSALTIR S POSLEDOVA-NJEM, štampan u Veneciji 1569, a izdavač je Jerolim Za-gurovič Kotoranin, pripad-nik poznate plemićke poro-dice iz Kotora, koji je štam-pao srpskoslovenske knjige ćiriličkim pismom u Vene-ciji, 1569–1570. I djelo ŽER-TVA AVRAMOVA I SOBE-SJEDOVANJE GREŠNI-KA S BOGOMATE-RIJU PREVEDENO JE S GRE-ČESKOGA NA SERBSKI JEZIK VIKENTIJEM RA-KIČEM, štampana u Ko-toru kod Frančeska Anreo-le. I ovo je prva knjiga koja je, nakon izdanja Crnojevi-ća štamparije iz XVI vije-ka, štampana ćiriličkim pi-smom u našim krajevima.

Inače, preteče narodnog bi-bliotekarstva u Boki Kotor-skoj su čitaonice i društva koja su postojala od kraja XVIII vijeka do dvadesetih godina XX vijeka. Miloš Mi-lošević, u već pomenutom radu, objašnjava djelatnost ovih čitaonica: radi se o ne-koj vrsti mješovite kulturno-umjetničke, prosvjetarske, naučne ili zabavljačke djelat-nosti, gdje se ljudi bave, kao u savremenim amaterskim društvima, sa mnogo stvari, od tamburica i hora do plesa i pozorišta, a usto imaju i pri-ručnu biblioteku. 4

Casino nobile (Plemić-ki klub) prvi je klub koji je osnovan pred kraj mletač-ke vladavine 1797, a posto-jao je do 1814. godine. To je bilo javno kulturno-pro-svjetno društvo koje je oku-pljalo plemstvo, gdje su se uglavnom bavili organizova-njem raznih zabava, pozoriš-nih predstava i recitacija. Tu su se čitale novine i knjige, uglavnom na italijanskom i francuskom jeziku. Među-tim, nisu ostali sačuvani po-daci o biblioteci društva. Po-slije ovoga, i drugi slojevi stanovništva osnivaju svoja društva. Tako je nastao So-cieta del casino (Društveni klub), koji je radio od 1843. do 1880. godine, još uvijek pod italijanskim uticajem, i u njemu su se okupljali građa-ni i činovnici.

Slavljanska čitaonica u Ko-toru osnovana je 1849. kao

Za najstariju javnu biblioteku u Crnoj Gori sma-tra Biblioteka opštestva risanskog, osnovana 1835. godine. O njenom radu je sačuvano veoma malo podataka, a pretpostavlja se da ju je osno-vao Vuk Popović, najpoznatiji kulturni stvaralac i organizator kulturnog života u Risnu i susjed-nim mjestima s početka XIX vijeka. Popović je bio učenik Dositeja Obradovića i saradnik Vuka Ka-

radžića...

Na temeljima slavjanskih čitaonica

BIBLIOTEKARSTVO U KOTORU DO XX VIJEKA

Piše: Jasmina BAJO

675

Današnji izgled slavjanske čitaonice u Dobroti

• BROJ 25 • mart 2018 • Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore

U pisanim tra-govima, isti-ni za volju p o s r e d n o , n a l a z i m o

podatak da je Biblioteka Opštestva Risanskog osno-vana 1835. godine u Risnu, što bi značilo da je pome-nuta Biblioteka najstarija javna, narodna biblioteka u Crnoj Gori...!? Prvi pomen ove Biblioteke nalazimo u knjizi Vuka Stefanovića Karadžića Narodne srpske poslovice i druge različne, kao one u običaj uzete rije-či, štampanoj na Cetinju u

Narodnoj štampariji 1836. godine i posvećenoj Petru II Petroviću Njegošu, među brojnim prenumerantima, sve značajnim personama onoga doba. Preko cijeloga lista istaknuto je Biblioteka Opštestva Risanskog i to razdvojenim slovima da se što bolje može uočiti, bu-dući jedina biblioteka na tom dugačkom popisu. Po-tom, Biblioteka se pominje još jednom te 1835. godine kao Novozavedena Biblio-teka obštestva Risanskog, takođe među prenume-rantima za prvi broj po-

znatog almanaha Ljubitelj prosveštenija. Srbsko-Dal-matinski Almanah za ljeto 1836. godine. (Izdao ga na svijet Teodor Petranović, oboji prava doktor.) Kao i u prvom slučaju, pretplata je prikupljana prethodne, 1835. godine, iz čega se posredno izvodi zaključak da je Biblioteka osnovana 1835. godine.

Zvanična dokumenta o osnivanju Biblioteke nauci nisu poznata, kao ni njen statut i (ili) pravila rada. No, ako uzmemo u obzir prilike

toga vremena − austrijsku vlast u Boki Kotorskoj koja sigurno ne bi dozvolila štampanje bilo koje vrste publikacije sa netačnim podacima i činjenicu da je vladika Josif Rajačić, koji je iz prve ruke od prezvitera Vuka Popovića saznavao o događajima u Risnu, bio sakupljač prenumeranata za Vukove Poslovice − tu davnu 1835. godinu trebalo bi sa punim pravom uzeti u obzir kao godinu osnivanja risanske Biblioteke.

U radu iz 1986. godine Činjenice i pretpostavke o Biblioteci Opštestva Ri-sanskog osnovanoj 1835. godine u Risnu, Alojz Ujes na osnovu posrednih do-kaza, zaključuje da se 1857. ili 1867. godine u Risnu po-minje Srpska čitaonica i za koju smatra da je naslijedila Biblioteku iz 1835. godi-ne; i iznosi podatak da na manjem broju knjiga tada (1986), u risanskoj Bibliote-ci stoji pečat Srpska čitaoni-ca Risan.

I dalje djeluje vrlo neobično da je u varošici kakav je bio Risan sredinom 19. stoljeća osnovana narodna bibliote-ka, kada ih je do te godine osnovano tek nekoliko u širem regionu: u Zemunu, Beogradu, Kragujevcu... Nakon oslobođenja od Tu-raka i prelaska u ruke Ve-necijanaca Risan je trebalo da se razvija u pravcu trgo-vačko-pomorskog centra, stoga u grad dolaze brojne porodice hrišćanskog sta-novništva, uglavnom iz Hercegovine i Crne Gore. Taj slobodarski, hajdučki živalj donio je klicu prepo-roda, samim tim i prosvjet-nog i kulturnog... U doba kada se osnivala Biblioteka Opštestva Risanskoga, za-hvaljujući inicijativi Vuka Karadžića i posebno radu Vukolaja Popovića i Vuka Vrčevića, Risan je bio jed-na čudesna i jedinstvena pjesnička radionica. (Alojz Ujes u pomenutom radu…) Tu su donošene pjesme iz Grahova i Krivošija, dopisi-vane, prepisivane.

Neosporno je da su postoja-le i druge aktivnosti koje su uslovile osnivanje narodne biblioteke. Ovdje se najprije misli na školstvo. Jedna od prvih škola u Risnu, za koju se zna, jeste ona koju je pri crkvi vodio episkop posve-

ćenja Partenije Pavlović još 1749. godine. Neospornog je značaja i uticaj crkvenih biblioteka u Manastiru Ba-nja i Crkvi Sv. Petra i Pavla a takođe postojale su i biblio-teke u domovima bogatijih građana (pomorskih kape-tana, trgovaca, sveštenika, školovanih ljudi) u kojima se i danas čuvaju vrijedne stare knjige.

Pod velom istorije ostaje sakriven i osnivač ove prve Biblioteke. Pretpostavka je da bi to mogao biti Vukolaj Vuk Popović, školovan u Sremskim Karlovcima i ka-tiheta. Još za vrijeme studija postaje pristalica i poklo-nik Dositeja Obradovića. Cjelokupan njegov rad na prikupljanju narodnih pje-sama i umotvorina, njegov rad u školama i društveni angažman idu u prilog tezi da je Vukolaj Popović osni-vač ili jedan od osnivača Biblioteke Opštestva. (Već 1939. godine u Kotoru Vuk Popović je jedan od osniva-ča Srpskog pjevačkog druš-tva Jedinstvo.) Osnivači su, sudeći po njihovom druš-tvenom angažovanju i pre-galaštvu, mogli biti i čuveni Vuk Vrčević, kao i paroh risanski Petar Popović koji je naslijedio Vuka Popovi-ća nakon njegovog odlaska u Kotor ili, pak, neki drugi intelektualac toga vremena.

Ne zna se ni gdje je bila smještena ova Biblioteka, ko su joj bili članovi i u ko-jem broju; sa kolikim i ka-kvim fondom je raspolaga-la!? Palata Ćatovića, koja je služila za društvene zabave onoga doba, mogla je udo-miti i biblioteku, ili Palata Ivelića za koju postoji dav-našnja ideja da se adaptira za Zavičajni muzej Risna i okoline.

Danas u Risnu, oslanjajući se na dugu tradiciju biblio-tekarstva u ovom gradu, po-stoji Biblioteka i čitaonica Veljko Ćatović, u sadašnjoj zgradi otvorena nakon veli-kog zemljotresa 1979. godi-ne. Za ovu Biblioteku koja broji oko 11.000 publikacija klasifikovanih po UDK si-stemu, i koja je renovirana 2012, zahvaljujući Društvu prijatelja grada Risna, Mje-snoj zajednici Risna i Orga-nizaciji žena Risna, nažalost nedostaju sredstva da bi se u potpunosti stavila u funk-ciju.

676

Još uvijek čeka namjenu - palata Ivelić

Nesvakidašnje obilježje ispred biblioteke danas

Čudesna poetska radionica

Prvi pomen ove Biblioteke nalazimo u knjizi Vuka Stefanovića Karadžića Narodne srpske poslovi-ce i druge različne, kao one u običaj uzete riječi, štampanoj na Cetinju u Narodnoj štampariji 1836. godine i posvećenoj Petru II Petroviću Njegošu, među brojnim prenumerantima, sve značajnim per-

sonama onoga doba...

BIBLIOTEKA OPŠTESTVA RISANSKOG

Piše: Marija STARČEVIĆ

RISAN

reakcija na preovlađuju-ći italijanski duh pomenu-tih klubova. U ovoj čitaoni-ci afirmisan je slovenski duh i čitale su se knjige na narod-nom jeziku. Godine 1861. osnovana je Slavljanska či-taonica na Prčanju, koja je okupljala mještane i pomor-ce. Ova čitaonica nije ima-la preporodni karakter na-rodnih čitaonica, jer se ov-dje uglavnom raspravljalo na dva jezika (narodnom i ita-lijanskom) o usko stručnim temama pomoraca: naviga-ciji, berzi, trgovačkim poslo-vima i sl.

Čuvena Slavljanska čitao-nica u Dobroti osnovana je 1862. godine. I za nju Miloš Milošević navodi da se ona smatra prvom Slavjanskom čitaonicom preporodnog tipa na Jadranu. Proklamo-vani ciljevi čitaonice su bili: pomorstvo, trgovina i njego-vanje narodnog jezika. Tako-đe, posebno se vodilo raču-na o obrazovanju žena, tako da se ova čitaonica uklapa-la u moderne pokrete u kul-turi i prosvjeti u Evropi. Iako za to nema arhivskih podata-ka, pretpostavlja se da je ima-la obimnu biblioteku, jer su, pored štampe i beletristike, naručivane i stručne publi-kacije. Ova čitaonica je po-stojala do 1945. godine i ima-la veoma značajnu društve-nu ulogu, a počasni članovi su bili i knjaz Nikola i biskup Štrosmajer.

No, prva javna narodna bi-blioteka u Kotoru osnovana je 1832. Godine, kao Biblio-teka opštestva kotorskog, ali o njoj nemamo sačuvanih arhivskih podataka, već nje-no postojanje potvrđuju po-sredni izvori. Stoga se za naj-stariju javnu biblioteku u Cr-noj Gori smatra Biblioteka opštestva risanskog, osno-vana 1835. godine. O nje-nom radu je sačuvano veo-ma malo podataka. Pretpo-stavlja se da ju je osnovao Vuk Popović, najpoznatiji kulturni stvaralac i organi-zator kulturnog života u Ri-snu i susjednim mjestima s početka XIX vijeka. Popović je bio učenik Dositeja Obra-dovića, saradnik Vuka Ka-radžića. Osnivač biblioteke u Risnu mogli su biti i Vuk Vrčević i Petar Popović, pa-roh risanski. Nažalost, ne-mamo sačuvane podatkeo knjižnom fondu, članovima, kao ni gdje je biblioteka bila smještena.

Baštineći ovu tradiciju u 1952. godine osnovana je Narodna biblioteka u Koto-ru kao samostalna ustanova kulture.

• Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore • mart 2018 • BROJ 25

Zavičajna zbirka Boke Кotorske osmišljena je da sabira i čuva si-stematizovano i

bibliografski obrađeno pisa-no naslijeđe Boke Кotorske, koje stručnoj i naučnoj jav-nosti i zainteresovanim ko-risnicima, u Biblioteci i na daljinu, pruža mnoštvo in-formacija iz: istorije, kultur-ne istorije, društveno-poli-tičkih prilika, demografije, pomorstva, djelovanja raznih udruženja i sačuvanih svje-dočanstava. Istorijske okol-nosti u prošlosti odredile su Boku Кotorsku kao jedin-stvenu, kulturno-istorijski zaokruženu i prepoznatljivu regiju, stoga je i bibliografski istražujemo kao cjelinu, uz dosljednu primjenu utvrđe-nih kriterijuma za selekciju građe. Selektujemo sve vrste bibliotečke građe: čiji su au-tori Bokelji, koja se tematski odnosi na Boku Кotorsku, čije je mjesto izdanja na te-ritoriji Boke Кotorske, ili je štampana u Boki Кotorskoj do 1945. godine. Selekcija nije zasnovana na vrijedno-snom kriterijumu i hronološ-ki je neomeđena. Prikuplja-mo: monografske i serijske publikacije, dokumentaci-ono-informacioni službeni materijal i neknjižnu građu, od najstarijih pisanih izvora do savremene izdavačke pro-dukcije, što doprinosi iscr-pnosti zavičajnog fonda.

Fond Zbirke obrađen je uz primjenu međunarodnih standarda (ISBDM, ISBDS, ISBDA, UDК i detaljna predmetizacija), najprije u formi lisnih kataloga, a od 1989. godine elektronski. Za

automatizaciju Zbirke primi-jenjen je softver CDS/ISIS, aplikacija BIBLIO. Elektron-ska bibliografska baza pred-stavlja koordinisani sistem, koji objedinjuje funkcije više lisnih kataloga i istovremeno integriše lokacijske podatke i sigle, što obezbjeđuje potpu-nu informaciju o biblioteč-koj građi, uključujući i de-ziderate. Rad na Zavičajnoj zbirci započet je početkom devedesetih godina. Zbirka sadrži: 5982 jedinice mono-grafskih publikacija, oko 300 na stranim jezicima, 186 na-slova serijskih publikacija, 1880 godišta, odnosno 4834 broja, 114947 jedinica pre-ss klippinga, 14408 jedinica neknjižne građe, a elektron-ska baza sadrži 15763 biblio-grafska zapisa.

Posebnu vrijednost ima sta-ra bokeljska periodika, sa više od 150 naslova: časopi-sa, novina, listova, kalenda-ra, almanaha, zabavnika, še-matizama... Značajan broj posjedujemo u originalnom izdanju, a dio smo popuni-li kopiranjem ili digitaliza-cijom iz fondova drugih bi-blioteka. Od prve serijske publikacije štampane 1841. do 1918. godine izdvajamo: Catalogus cleri in dioecesi catharensi (1841-1911) na la-tinskom jeziku, Šematizam eparhije bokokotorsko-du-brovačke i spičanske (1874-1912), Izvještaj Srpske mo-replovske zakladne škole Bošković-Đurović-Laketić-ke u Srbini (1884-1885), Il bocchese : lunario catolico et greco (1867), Boka : mali srpsko-narodni zabavnik za srpsku mladež (1882-1883), Srpski magazin (1896-1897), Boka : veliki ilustrovani ka-

lendar (1909-1914), Boka : glasnik za opće interese Bo-kelja (1908-1909), Dnev-ni vjesnik (1912) i Proljeće (1912).

Raritetni naslovi Slobo-da (San Francisko, 1893-1906) i Srpska nezavisnost (Okland, 1904-1908) jesu prvorazredan i nezaobila-zan izvor podataka o iselje-nicima iz Crne Gore i Boke Кotorske u Americi. Prema našim saznanjima, sačuva-na su samo sledeća godišta: Sloboda (1901-1905), Srpska nezavisnost (1904-1908), koja smo otkupili sa privat-nom bibliotekom Veljka Ra-dojevića, njihovog urednika u navedenom periodu. Ovi listovi su veoma uspješno informisali iseljenike o sta-nju u domovini i aktuelno-stima iz iseljeničkog života u Americi. Dominantne teme su: osnivanje i rad kultur-nih i dobrotvornih društa-va iseljenika, njihovo sveu-kupno kulturno i privredno djelovanje, obilježavanje cr-kvenih praznika, ekonom-ski problemi, privredna, kul-turna i politička dešavanja u

zavičaju, značajni događaji u svijetu, literarni sadržaji za-bavno-poučnog karaktera... Poseban značaj predstavlja mnoštvo podataka za bio-grafije istaknutih iseljenika i informacija za istraživače porodičnih hronika.

U međuratnom periodu izla-zili su: Glas Boke, Peraški prigodni list, Bokeljska zora, Bokeški glasnik, Jadran-ska straža, Sokol, Soko, Glas Boke, Кarampana, Parilo, Riječ Boke, Uznički glasnik, Rosika i Petegola, a u perio-du 1941-1945: Mlada Boka, Omladinski bilten okruga Boke, listovi partizanskih jedinica: Orjen, Osa, Parti-zan, Polet, Primorac i neko-liko izdanja Džepnih novi-na. Na okupiranoj teritoriji publikovana je neprijateljska štampa. U Кotoru su izlazi-li: Bocche di Cattaro, Noti-ziario economico bocchese, L' Agricultura a Bocche di Cattaro, Bokeški vjesnik... Raritetna je rukopisna serij-ska publikacija Almanah, na ruskom jeziku, koju su po-krenuli ruski emigranti na-stanjeni u Herceg Novom. Sačuvano je samo nekoliko

brojeva za period 1932-1934. godine, koje posjedujemo u digitalnom formatu.

Građu Zavičajne zbirke, koju bibliotečka struka označava kao dislocirani dio nacional-ne zbirke, na najprijemčiviji način predstavljamo i popu-larišemo, kroz publikovanje knjiga sa zavičajnom temati-kom, digitalizaciju reprezen-tativnih naslova monograf-skih i serijskih publikacija, predstavljanje novih naslova iz književnosti i nauke, pre-davanja i izložbe.

I programska orjentacija iz-davačke djelatnosti Bibliote-ke utemeljena je na zavičaj-nom principu. Publikujemo naslove iz kulturne prošlo-sti, tradicije i života Boke Кotorske i stručne publika-cije iz bibliografsko-istraži-vačkog rada na Zbirci. Izda-vačka djelatnost obuhvata: publikovanje časopisa Boka: zbornik radova iz nauke, kul-ture i umjetnosti, dvije edi-cije: Regionalna bibliografi-ja Boke Кotorske i Zavičajna riznica, a realizaciju MSК Trg od knjige prati Bilten (37 brojeva).

Boka: zbornik radova iz na-uke, kulture i umjetnosti za-uzima značajno mjesto u bo-keljskoj periodici, veoma je citiran u stručnim i naučnim radovima, riječju bez zborni-ka Boka nije moguće sa bilo kog aspekta izučavati Boku Кotorsku. Po ocjeni struč-njaka Zbornik daje „struč-ne i pouzdane odgovore na mnoga pitanja koja je bogata prošlost ovog kraja ostavila nedorečenima“. Izlazi jedan-put godišnje od 1969. godi-ne. Poslije desetogodišnje pauze u izlaženju, od dvo-broja 21-22, Zbornik je preu-zela hercegnovska biblioteka i do sada publikovala 17, od ukupno 37 brojeva. Rezultat multidisciplinarnog istraži-vanja Boke Кotorske jeste 629 naučnih i stručnih ra-dova, priloga i građe, na oko 9000 stranica iz: istorije, kul-turne istorije, književnosti, arhitekture, zaštite kulturne baštine, umjetnosti, arheo-logije, pomorstva, turizma, sporta, demografije, biblio-grafije, bio-bibliografije zna-menitih Bokelja... Od 2004. godine, u digitalnoj formi, dostupan je na portalu Bibli-oteke bibliotekahercegnovi.co.me, a od broja 34 i u on-li-ne izdanju.

U Ediciji Regionalna biblio-grafija Boke Кotorske 2000. godine publikovana je knji-ga 2 Bibliografija članaka bokeljske periodike : 1874-1913, (autori Nevenka Mi-trović i Veselin Pestorić), (2000) koja obuhvata 6 na-slova serijskih publikacija sa oko 5000 bibliografskih je-dinica. U Ediciji Zavičajna riznica publikovane su tri monografske publikacije: Avtobiografija protosinđela Кirila Cvjetkovića i njego-vo stradanje za pravoslavlje (fototipsko izdanje, 2004), Putopisna proza dr Laza-ra Tomanovića (2007) i Iz Boke Кotorske Sima Mata-vulja (2015), a u suizdavaš-tvu: Mediteranska zago-netka Slava Stojkovića (IP Nolit, 2008), Boka : antro-pogrografska studija Sava Nakićenovića (fototipsko izdanje CID, 2012) i Srpski magazin : godišnji časopis za 1896 i 1897 (fototipsko izdanje Manastir Praskvica, 2013).

Web site Biblioteke sadr-ži: iscrpne informacije o istorijatu Biblioteke, orga-nizaciji poslovanja, fondu, izdavačkoj produkciji, pro-gramima za djecu, tekućim aktivnostima, MSК Trg od knjige... Posredstvom bibli-ografske elektronske baze i elektronskih korisničkih servisa Pitajte biblioteka-ra i Međubibliotečka pozaj-mica, koje smo pokrenuli 2007. godine, korisnicima su dostupne potrebne in-formacije, bez dolaska u Bi-

Djelatnost Biblioteke uopšte i koncepciju Zavi-čajne zbirke usaglasili smo sa duhom novog vre-mena i motom „ići u susret potrebama korisnika i ne zaostajati za ubrzanim napretkom bibliotečke struke i modernih tehnologija“, kako bi Biblio-teka ostvarila misiju čuvara prošlosti zaviča-ja, upravo zahvaljujući Zavičajnoj zbirci Boke Кotorske i kako bi pisana baština koju posjeduje-mo postala dio umreženog svijeta „biblioteke bez

zidova“

Naslovi sa zavičajnim pečatom

Piše: Nevenka MITROVIĆ

GRADSKA BIBLIOTEKA I ČITAONICA HERCEG NOVI

677

Iz fundusa biblioteke - Žitije 1823.

Za opće interese Bokelja - glasnik 1908-1909.

• BROJ 25 • mart 2018 • Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore

Bibliotekarstvo je u svijetu oduvijek bilo veoma poš-tovana i dobro uređena struka, a

i kod nas se tretira kao djelat-nost od posebnog društvenog interesa i značaja. Bar pripa-da onim crnogorskim grado-vima koji u svim vremenima i epohama dosljedno afirmišu stav da su biblioteke i znanje temelj za duhovni napredak, kako pojedinca, tako i druš-tva u cjelini. Vodeća ustanova iz ove oblasti kulture je Narod-na biblioteka i čitaonica „Ivo Vučković“, koja baštini dugu tradiciju prve narodne čitaoni-ce u Baru, osnovane 22. marta 1881. godine. Od tada, pa sve do danas, ona zauzima vidno mjesto u obogaćivanju kultur-nog i edukativnog života gra-da pod Rumijom, njegujući pri tome vjersku i nacionalnu tole-ranciju među ljudima, o čemu najbolje svjedoče brojni pisani tragovi. U novije vrijeme, pre-poznatljiva je, između ostalog, po raznovrsnim aktivnostima na popularizaciji knjige i či-tanja, čime u znatnoj mjeri do-prinosi razvijanju čitalačkih navika i njeguje ljubav prema knjizi. Kao matična biblioteka i okosnica razvoja bibliotek-arstva barskog područja, ula-že veliki napor da se, čuvajući tradiciju i tekovine iz prošlosti, uklopi u moderne tokove ove zanimljive, dinamične i aktu-elne djelatnosti ljudskog duha.

Opšte je poznato da se za na-rodne, javne biblioteke naj-češće kaže da su kapije hrama znanja, jer su u osnovi univer-zalnog karaktera i okrenute širem krugu čitalaca. Barska biblioteka u svom fondu po-sjeduje značajnu i aktuelnu li-teraturu iz svih oblasti znanja i umjetnosti, koju prinovljava putem spiska deziderata, od-nosno traženih naslova. Njena nabavna politika u direktnoj je vezi sa finansijskim stanjem ovdašnjeg Kulturnog cent-

ra, u čijem sastavu Biblioteka djeluje kao jedna od organi-zacionih jedinica. Iako ima dobre prostorne uslove za rad, porastom knjižnog fon-da već duže vrijeme prisutan je problem smještaja publika-cija. Loša materijalna situacija i nezavidan položaj biblioteč-kih radnika, nedovoljno ra-zumijevanje onih koji o tome odlučuju, jer bibliotečko po-slovanje najčešće zavisi od svi-jesti pojedinaca, nedostatak adekvatnog kadra koji stvara probleme organizacione pri-rode - najveće su teškoće sa kojima se ova, kao i većina bib-lioteka suočava. One posebno dolaze do izražaja danas, u eri dominacije interneta u svim oblastima života, kada koris-nici bibliotečkih usluga, na-ročito mladi, imaju drugačije potrebe u odnosu na ranije ge-neracije. Zbog toga, savreme-na javna biblioteka nije više samo depozitni magacin za knjige, već joj je uloga da, ko-risteći najnoviju tehnologiju, posreduje u širenju informaci-ja i znanja.

Biblioteka u Baru već godina-ma pokušava da prati inovaci-je i trendove digitalnog doba i trudi se da ide u korak s vre-menom, odnosno da se od tra-dicionalnog pasivnog čuvara knjige transformiše u savreme-ni bibliotečko-informacioni

centar. Među prvim bibliote-kama u Crnoj Gori prihvatila se posla automatizacije svog rada preuzevši platformu CO-BISS/3 za katalošku obradu monografskih i serijskih pub-likacija, a jedna je od rijetkih u zemlji koja vrši elektronsku pozajmicu knjiga. No, u vre-menu sveopšte digitalizacije i snažnog prodora elektrons-ke knjige, ponuda korisnicima ONLINE kataloga tek je prvi korak u osavremenjivanju ove djelatnosti, jer je u informatič-kom društvu internet izmije-nio profil biblioteke, mada je nije učinio manje bitnom za razvoj kulture i obrazovanja. Ubuduće, barska Biblioteka mora povećati svoje prisustvo na internetu korišćenjem web prezentacija i društvenih mreža, kao i prenosom pub-likacija iz konvencionalnog u elektronski format.

Kako rukovanje informacio-no-komunikacionim tehno-logijama iziskuje kupovinu odgovarajuće tehničke opre-me i njihovo dobro pozna-vanje, odnosno angažovanje stručnjaka i obuku zaposlenih, to je veliki i, za naše uslove, prilično skup projekat, ali je istovremeno i investicija u bu-dućnost, iza koje treba da sta-ne i lokalna uprava i društvo u cjelini. A kako je cilj svake ljudske zajednice da zaštiti i

afirmiše svoje kulturno-isto-rijsko nasljeđe, prioritetan za-datak Biblioteke u godinama koje slijede treba da bude di-gitalizacija najznačajnijih pu-blikacija iz crnogorske pisane baštine, prije svega zavičaj-ne zbirke, kao i stručna izrada i stalno ažuriranje web sajta Biblioteke. Jer, u vremenu kada je internet postao virtuelna svjetska biblioteka, a elektron-ska knjiga kod čitalaca sve više preuzima primat u odnosu na štampanu, samo ćemo na taj način sačuvati naše pisa-no blago, postati vidljivi u ši-roj javnosti, zadržati korisnike bibliotečkih usluga i privući ostala zainteresovana lica.

Sa brojnim izazovima digi-talnog doba suočeni su i bib-liotekari, od kojih se nekada očekivalo da budu široko ob-razovani, elokventni, pedant-ni, komunikativni, ljubazni, uslužni i da, prije svega, vole svoj posao. Poznato je da su mnogi veliki pisci bili dob-ri bibliotekari (Borhes, Prust, Muzil, Gete, Hjum, Jakov Grim...) i da su svojim radom obilježili istoriju biblioteč-ke struke. Biti bibliotekar je i danas privilegija, ali uz sve navedene poželjne osobine, on mora biti i informacijski stručnjak koji, između osta-log, posjeduje vještinu pre-traživanja baze podataka, što iziskuje potrebu za stalnim usavršavanjem.

Biblioteka u Baru se ne može pohvaliti dobrom postojećem kadrovskom strukturom zapo-slenih, pa je bilo za očekivati da će, sa dva bibliotekara (VSS) i sedam knjižničara (SSS), u ekspanziji tehnoloških prom-jena tapkati u mjestu. Naprotiv, negativni stereotipi, nerazumi-jevanje okruženja onoga što rade, uvriježeno mišljenje da samo sjede, slažu knjige i us-tupaju ih na korišćenje, kao i stausni problemi bibliotečkih radnika nisu uticali na njiho-vu motivisanost da se obuče za upotrebu nove tehnologije u segmentu elektronske pozaj-mice publikacija i katalogizaci-je knjižnog fonda. U relativno kratkom periodu, unijeli su u lokalnu elektronsku bazu blizu 37.000 cobiss zapisa kataloške obrade knjiga i oko 350 zapisa periodičnih izdanja, po čemu Biblioteka slovi kao jedan od lidera među crnogorskim bib-liotekama. Time je donek-le prevazišla nesklad između svojih skromnih mogućnosti i tehnoloških dostignuća, koji zaista nude obilje, često nepro-vjerenih informacija, sa kojima se korisnici bibliotečkih usluga nekad ne snalaze.

Na kraju priče o Narodnoj bib-lioteci u Baru, koja u svom ra-zvoju ide uzlaznom putanjom, treba rezimirati da ona ulaže značajne napore da se, cijeneći rezultate u prošlosti, uklopi u nove trendove ove struke. Kao zapažen dio kulturnog identi-teta grada, okrenuta je viziji da sačuva njegovu pisanu baštinu, što je moguće samo ako posta-ne kulturno-informacioni cen-tar u pravom smislu riječi. Tek tada možemo sa sigurnošću tvrditi da idemo u korak s vre-menom i tehnološkim dostig-nućima digitalnog doba.

blioteku. Bibliotekari bla-govremeno odgovaraju na zahtjeve korisnika, obezbje-đuju relevantnu literaturu za traženu temu, ili infor-macije o traženoj literaturi. Кorisnicima su na raspola-gagu svih 37 brojeva časo-pisa Boka: zbornik radova iz nauke, kulture i umjetno-sti u punom tekstu, Digital-na kolekcija stare zavičajne periodike (Boka : glasnik za opće interese Bokelja (1908-1909), Srpski maga-zin : godišnji časopis (1896-1897), Boka Кotorska : mali sr psko -na rod no -k nji ž ev-ni zabavnik za srpsku mla-dež (1882-1883), Šemati-zam pravoslavne eparhije bokokotorsko-dubrovačke (1874-1912), Boka : veliki ilustrovani kalendar (1909-1914)..., elektronska baza legata dr Dušana Petkovića (5500 bibliografskih jedini-ca), reprezentativni naslovi stare i rijetke knjige... više od 30000 stranica digitali-zovane bibliotečke građe i više hiljada fotografija.

Digitalizovana biblioteč-ka građa preventivno je za-štićena, jer se dobijanjem digitalne kopije original povlači sa korišćenja, dos-tupna je korisnicima na nji-hovim kućnim računarima i na najprijemčiviji način po-pulariše bogatstvo biblio-tečkih kolekcija i djelatnost Biblioteke uopšte. Naše do-sadašnje iskustvo potvrđuje da upravo Digitalna kolek-cija i zbornik Boka u punom tekstu presudno utiču na veoma dobro pozicionira-nje Biblioteke na internetu. Od jula 2016. godine por-tal je posjetilo više od dva miliona posjetilaca. Bibli-oteka pretenduje da bude sjedište kulturnog i umjet-

ničkog razvoja grada. Sto-ga, organizovanje programa sa zavičajnim predznakom, brojnih predstavljanja zavi-čajnih tema, pisaca i lično-sti, reprezentativnih izložbi (Stara bokeljska periodika i 100 godina od pokretanja prvih novina u Boki, Boka : glasnik za opće interese Bo-kelja 1908-1909...), jeste još jedna mogućnost da na ne-nametljiv način uspješno predstavimo pisanu baštinu zavičaja, koja dokumentuje autentičnu kulturu, istori-ju, društveni, privredni, du-hovni... život Boke Кotorske i ostvarimo edukativnu ulo-gu Zavičajne zbirke, što je-ste naš prevashodni cilj. Ona i jeste posao od poseb-nog značaja za grad i regi-ju. Prikupljeni bibliotečki materijal autentičan je pisa-ni trag o dugoj istoriji i tra-diciji regije, a elektronska baza, čiji je zadatak da istra-živaču skrati put do izvorne zavičajne građe i omogući dostupnost na daljinu, ne-zaobilazan su izvor za sve koji se sa bilo kog aspek-ta bave izučavanjem Boke Кotorske.

Djelatnost Biblioteke uop-šte i koncepciju Zavičajne zbirke usaglasili smo sa du-hom novog vremena i mo-tom „ići u susret potrebama korisnika i ne zaostajati za ubrzanim napretkom biblio-tečke struke i modernih teh-nologija“, kako bi Biblioteka ostvarila misiju čuvara proš-losti zavičaja, upravo zahva-ljujući Zavičajnoj zbirci Boke Кotorske i kako bi pisana ba-ština koju posjedujemo po-stala dio umreženog svijeta „biblioteke bez zidova“.

(Autorica je bibliotekarka savjet-nica i direktorica Gradske bibliote-ke i čitaonice Herceg Novi)

678

Kao matična biblioteka i okosnica razvoja bibliotekarstva barskog područja, ulaže veliki napor da se, čuvajući tradiciju i tekovine iz prošlosti, uklopi u moderne tokove ove zanimljive, dinamične i aktuelne djelatnosti ljudskog duha, pa tako i u dosluhu sa onom Borhesovom izrekom; „Raj sam uvijek zamišljao kao neku vrstu

biblioteke“…

Rajski hram pod Rumijom

NARODNA BIBLIOTEKA U BARU

Prilog: Mila ČORDAŠEVIĆ

Povjesnica Boke iz 1874.

• Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore • mart 2018 • BROJ 25

Prvobitno značen-je biblioteke od-nosilo se na mjes-to đe se odlažu knjige (polica,

skrinje, ormari), a potom na zgrade. Na području Crne Gore najstarije biblioteke nalazimo u benediktinskim manastirima dukljansko--zetskog perioda. Zatim su tu private biblioteke kralja Vladislava (1281.), pa Jelene Anžujske I mnogih velikaša. Jedna od starijih, do danas sačuvanih, jeste Franjevačka biblioteka u Kotoru, koju je osnovao biskup Bizanti, sre-dinom XVI vijeka. Ona ima vrlo bogat fond u kojemu su posebno vrijedne inkunabu-le – njih oko 50. Rukopisna i štampana knjiga srednjo-vjekovne Crne Gore čuva-na je u manastirima, najviše u Cetinjskom manastiru, za koji se vezuje prvi popis kn-jiga kod nas.

Ođe bi valjalo samo napo-menuti da je veliki dio te ru-kopisne građe, hrisovulja, zapisa na pergamentu, in-kunabula I rijetkih staro-stavnih knjiga, nepovratno izgubljen. Najveći broj knji-ga iz naših bogomolja otuđio je, iznio i preprodao Vuk Ka-radžić, sa još dvojicom sa-radnika, Vukom Popovićem i Vukom Vrčevićem. Bez ob-zira na veliki broj radova koji se bave pregledom /notiran-jem djela koja je Vuk prepro-dao, obim toga kulturno-is-torijskog pogrom nad našim nasljeđem nije na pravi na-čin utvrđen. To se konstatu-je i u jednom zborniku Ma-tice srpske iz 1964.godine: „Tri Vuka, Karadžić, Vrče-vić i Popović, skoro su opus-tošili CrnuGoru u pogledu srbulja (pripomoglisu i rus-ki naučnici). Izneli su ih na tovare. To se vidi iz njihove prepiske.”

Svoje biblioteke imali su i Petar I i Petar II Petrović Njegoš, koji je 1838. Iz Ma-nastira u Biljardu prenio sve knjige svjetovne sadržine i osnovao „Crnogorsku bib-lioteku”. Za doba knjaza Da-nila ova biblioteka se bogati-la prilozima rodoljuba izdru-gih južnoslovenskih država. Prva javna biblioteka u Cr-nojGori je „Biblioteka op-šinstva risanskog”, osnova-na 1835. godine u Risnu. Poslije nje počela je sara-dom „Slavjanska čitaonica” u Kotoru, 1840. godine. U slobodnom dijelu tadašn-je Crne Gore do osnivanja „Cetinjske čitaonice” 1868. Nije postojala nijedna jav-na biblioteka. Na Cetinju je 1893. godine, u okviru pro-slave 400 godina Crnojevića štamparije, osnovana „Javna (državna) biblioteka”, koja je počela sa radom 1896. godi-ne u Zetskom domu.

Uz ovaj kratak pregled val-jalo bi se osvrnuti na poje-dine Njegoševe stihove koji se tiču biblioteka. U stvari, biblioteke su povod da se i u tom svijetlu pogleda (zlo)upotreba Njegoševa djela i stihova za tumačenje isto-rijskih fakata. Ako bi se nje-govo tvorčestvo za to koris-

tilo, teško bi Njegoš iz isto-rije dobio prelazn uocjenu. To ćemo razmotriti kroz pominjanje Aleksandrijske biblioteke, koje u Njegoše-vim pjesmama srijećemo na par mjesta. Smatram da je, kao neko ko je mnogo či-tao i formirao ličnu bibliote-ku, Njegoš znao i o drevnim ishodištima svjetske cultu-re i bivstvovanja, pa je sigur-no bio upućen ko je zapalio hram culture staroga doba. Jednom kaže: „Be aferim turska buljubašo / što zapal ivlašku razbibrigu”, dok je drugom prilikom određeni-ji: „Ne smiju se na sv’jet po-kazati / grubi sluge bezdne demonove / sl’jepi Omar I Teinzigoan,” Omar je „arabl-janski kalifa Omar ibn Ha-tab (634-644.godine), sa-radnik Muhamedov i jedan od organizatora arabljans-ke države i islama”. Za nje-ga se mislilo da je uništio Aleksandrijsku biblioteku. „To, međutim nije tačno; tu biblioteku uništili su 341. Godine hrišćanski fanatici pod vođstvom patrijarha Te-ofila, jer je bila riznica pagan-ske kulture!” Dobar teološki

doprinos razvoju kulture, a I šta je 700.000 papirusa I drugog nasljeđa!? Da bude-mo potpuno određeni, prvi požar u biblioteci izbio je, sa ogromnom štetom, u doba Cezara i Kleopatre, 48. godi-ne nove ere, a onaj koji je za-ždio Teofilo bio je trista i ku-sur ljeta kasnije (po nekim podacima 391, a ne 341. go-dine n.e), nakon edikta im-peratora Teodosija. Sve Te-odo Tea, a spaljivanje bib-lioteke je jedno od brojnih nepočinstava napravljenih u ime boga, što prestup čini težim.

Na kraju bismo se podśetili jedne biblioteke koja je osta-vila znatnog tragu u životu velikog broja Nikšićana sta-rije generacije (uz izvinjen-je zbog jedne lične note). To je biblioteka „Doma pioni-ra”, smještenau zgradi koja se nalazila u gradskom parku u Nikšiću. U jednom dije-lu zdanja bilo je javno grad-sko kupatilo, a u drugom, sredinom pedesetih godina prošloga vijeka, otvoren je„-Dom pionira”. Kada je kupa-tilo ukinuto, tu se privreme-

no smjestio Dječji dispan-zer, a potom Lovački dom društva „Dr Zoran Kesler”. Nakon ukidanja obje usta-nove, dugo godina se čekalo dok se zgrada nijer enovirala I danas se u tom zdanju nala-zi Gradskakuća, kao institu-cija kulture.

„Dom Pionira” imao je bo-gatu biblioteku u kojoj nije-su bile samo dječje I knjige za lektiru. Za tu biblioteku vežu nas brojne uspomene. Sticajem okolnosti tu je po-sao dobio moj otac Božo, tako da mi je to postal druga kuća. Zamislite fascinaciju jednog đeteta kada se nađe u hramu knjige. Složene na po-licama, od poda do plafona, u savršenom redu uza sva-ki zid, da možete da priđe-te, opipate, pregledate i po-nesete kući da čitate. I uda-hnete miris knjige, koji vas zarobi za cio život. Śećam se da sam na polugodištu pr-vog razreda osnovne ško-le (1959.) smatrajući da sam potpuno spreman, želio da pročitam „ozbiljnu“ knjigu, a ne samo slikovnice sa os-kudnim tekstom. Tadašnja upravnica, drugarica Todo-

rović, smatrala je da sam još uvijek mali da čitam roman koji sam htio da uzmem. Ljutio sam se, prežao prili-ku i uz pomoć bibliotekar-ke Saše Matović „ukrao“ ro-man „Hajduk Stanko“, Jan-ka Veselinovića. Volio sam junačke priče, o hajducima, vitezovima i epsku poeziju o našim junacima (znao sam napamet pjesmu „Korjenići Turci i trešnjevski ovčari“ u kojoj je glavni lik moj ču-kunđed Vuko Golubov – danas pođekoji stih jedva ako nosim u pamćenju). Na-kon toga sam nastavio da „gutam“ knjige. Znao sam đe se nalazi svaka knjiga u bib-lioteci, tako da sam dugo go-dina pomagao kada su bili popisi, jer nijesu morali da mnogo traže, pošto se deša-valo da se, uprkos signatu-rama, neke knjige premjes-te. Veliki broj mladih bili su redovni članovi i čitaoci kn-jiga iz biblioteke, koja se stal-no dopunjavala novim na-slovima.

Bilo je to zlatno čitalačko doba, koje još nije potisnu-la savremena tehnologija. Samo jednom nijesu pro-

storije „Doma“ bile ispunje-ne đecom, već u kasnim po-noćnim satima, uz ogromnu gužvu, skupio se veliki broj ljudi da posmatra TV pri-jenos (malo je tada bilo TV prijemnika u Nikšiću) bok-serskog meča za prvaka svi-jeta u profi boksu, u teškoj kategoriji, između Kasij-usa Kleja i Sonija Listona. Śećam se da sam bio jedan od rijetkih koji je tada u pro-storijama „Doma pionira“ navijao za Kleja; upravo će sada, 25. februara biti 54 go-dine od kada je taj meč odr-žan, 1964. godine. Klej je pobijedio i ostao mi kao je-dan od najdražih sportista, kojega sam „otkrio“ kada je kao veoma mlad, sa 18 go-dina, osvojio zlatnu medal-ju na Olimpijskim igrama u Rimu, 1960. kada je i Ju-goslavija osvojila zlatnu me-dalju u fudbalu.

„Dom pionira“ nije bila samo biblioteka, iako je to bila osnovna namjena. Bio je pravi kulturni centar za na-jmlađe, a bogami i za stari-je. Institucija sa organizova-nim pristupom u vaspitanju mladih na pravim osnovama

(čak i nama koji smo „ideo-loški“ bili izvan oficijelnih tokova; godine u tome nije-su igrale ulogu, svrstavani ste po nekom nevidljivom kriterijumu). Imali su svoj bioskop i aparaturu koja se nosila po školama, da se pri-kazuju razna filmska ostva-renja, od igranih do nauč-no-popularnih filmova. Od trećeg osnovne znao sam da radim na toj aparaturi, pa sam obišao mnoge škole pri-kazujući filmove (uz nadzor oca ili nekog od nastavni-ka). Radile su brojne sekci-je, đe su svoje prve korake u raznim oblastima umjetnos-ti načinili mnogi naši istak-nuti stvaraoci. Igrao sam u dramskoj sekciji (postojala je i baletska sekcija), osno-vanoj sredinom šezdesetih godina. To Dječje pozorište dalo je veliki broj predstava po Nikšiću i okolini – imali smo i „turneju“ do Šavnika, Boana, Bukovice i Žabljaka. Kao reditelji sa nama su radi-li veliki umjetnici i zanimlji-vi ljudi, Mira Greč i Vasili-je Šćućkin. Puno značajni-je domete imala je likovna sekcija, koja je počela sa ra-dom 1959-1960. pod nadzo-rom vajara Branka Tomano-vića. Tu su svoje prve radove i brušenje talenta imali kas-niji izuzetni likovni stvarao-ci: Žaro Bjelica, Rajko Todo-rović Todor, Dragomir-Cile Vušović, Ilija-Branko Burić, Vesko Perunović. U likovnoj sekciji bili su:kasniji istak-nuti pozorišni reditelj Bra-nislav-Źaga Mićunović, pa Midaga Vilotijević, kasnije specijalista medicine, Slobo-dan Tanasijević ekonomis-ta i mnogi drugi. Imali su i prvu zapaženu izložbu svo-jih radova u foajeu Narod-nog pozorišta u Nikšiću, po-četkom šezdesetih godina prošlog vijeka (kao osnovci, pretežno u IV i V razredu). Bilo je to vrijeme druženja i laganog traženja usmjerenja ka ozbiljnijem pristupu živo-tu i umjetnosti.

Naravno da su ovakva śećanja obojena nostalgi-jom. No, tugu izaziva po-ređenje sa današnjom si-tuacijom i položajem i od-nosom najmlađih i prema knjizi i prema druženju i otkrivanju svojih talenata. Samo, mladi uče od starijih i to je srž problema. Tehno-loški napredak nama je iz-gleda donio nazadovanje u drugim oblastima. Bibliote-ka je bila mjesto đe smo se okupljali i đe nas je magija knjige vodila do izmaštanih prostora, a učila nas i da nam je „najbolji drug“ na koga se uvijek možemo osloniti. Kao i na mnoge drage dru-gove i prijatelje koji su stasa-vali u biblioteci „Doma pio-nira“ i kroz ove sekcije. Kako reče Borhes: „Raj sam oduvi-jek zamišljao kao svojevrsnu biblioteku.“

Biblioteka je bila mjesto đe smo se okupljali i đe nas je magija knjige vodila do izmaštanih prostora, a učila nas i da nam je „najbolji drug“ na koga se uvi-jek možemo osloniti. Kao i na mnoge drage drugove i prijatelje koji su stasavali u biblioteci „Doma pio-nira“ i kroz ove sekcije. Kako reče Borhes: „Raj sam

oduvijek zamišljao kao svojevrsnu biblioteku.“...

ŚEĆANJE NA KNJIGOLJUPCE I OSTALE

Pioniri itri Vuka

Piše: Dragan B. PEROVIĆ

679

Gradska kuća Nikšić - Nekada sjedište biblioteke

• BROJ 25 • mart 2018 • Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore

Tek što uminuše bojevi Veljeg rata (1876.1878.), i drevni grad pod Bedemom, sje-

dište nekadašnje župe Ono-gošt, bi oslobođen od Turaka (27.08. - 8.09.1877.), njegovi novi stanovnici, mahom du-ćanđžije i zanatlije, doselje-nici iz Stare Crne Gore, Sta-re Srbije, Hercegovine, Boke, domicilni Crnogorci i Staro-varošani – muslimani, bili su agens svekolikog privrednog, urbanog i kulturno-prosvjet-nog preobražaja grada. Uz na-vedene okolnosti, entuzijazam prvih prosvjetnih pregalaca novootvorene Osnovne ško-le, i doseljene i danas zname-nite porodice Šobajić (trgovci, prvi knjižari, jedni od osniva-ča Društva nikšićke čitaoni-ce (1881.), Pozorišnog druš-tva (1884.), Pjevačkog društva „Zahumlje“ (1898.) i prvog bi-oskopa (1913.) uz angažman prosvećenog sveštenstva te osnivanja Akcionarskog društva Nikšićke štampari-je(1898.) ), Nikšić postaje kul-turno- prosvjetni centar Crne Gore.Kako je tekla osnivačka skup-ština Društva nikšićke čita-onice mjeseca aprila 1881, preteče današnje Narodne bi-blioteke „Njegoš“, saznajemo iz „prve ruke“, u jednom izvje-štaju Pavla Rovinskog, ruskog slaviste i publiciste, o putova-nju po Crnoj Gori dr Bernar-da Švarca docenta na Kraljev-sko–saksonskoj rudarskoj školi u Frajburgu, koji je do-šao da pogleda da li ima mine-ral. Tu nalazimo još nekoliko podataka sa osnivačke skup-štine Društva nikšićke čita-onice, po[to su dr Švarc i Ro-vinski stigli su u Nikšić baš na dan osnivačke skupštine. I mada su bili umorni, nijesu se mogli uzdržati da ne prisu-stvuju skupu na kojem se usta-novljava čitaonica. Prema Ro-vinskom, dr Švarc se začudio onom lijepom redu s kojim se vodila debata, lijepom zbo-ru ljudi koji nijesu dobili višeg obrazovanja, nijesu imali prili-ke da se izvježbaju u govoru i potankom pretresanju takvih stvari kao ustav za jednu pro-svjetnu ustanovu.Podatke iz izvještaja Pavla Ro-vinskog, dvije godine docnije, potvrdio je i obagatio nizom interesantnih detalja sam Ber-nard Švarc u svom opsežnom dijelu o Crnoj Gori, u kome je značajno mjesto pripalo nje-govom boravku u Nikšiću i osnivačkoj skupštini Društva nikšićke čitaonice.“Pređosmo pješice široku pi-jacu, prelivenu jakom mjese-činom”, piše dr B.Švarc, „us-pesmo se uz mračne stepenice u jednoj velikoj zgardi i nađo-smo se, najzad, u prostoj ali prostranoj dvorani. Ona ina-

če služi u ovom brdskom gra-diću mladeži, željnoj učenja i razonode, ali su se danas u uske školske klupe sabili lju-di s bradama, mrki i vremeš-ni, s hanđžarima i revolverima za pojasevima, a za katedrom, kao na prijestolu, sjedi odbor koji se sastoji od predsjedava-jućeg i zapisničara. Tako vam je – što je u jednom udaljenom kraju zemlje moralo da pada u oči – sve bilo moderno pripre-mljeno kao u parlamentu. Nije

nedostajalo čak ni predsjed-ničko zvonce, mada bi se, za-pravo, tu moglo bez njega. Jer, uprkos tome što su se duhovi u toku debate, nerijetko, s pra-vom južnjačkom strašću oko-mljavali jedni na druge, svi su s naporom pazili na držanje: nijednog od onih što su ima-li riječ nije ma ko od prisut-nih prekidao, niti je govornik ma koga vrijeđao. Pa ipak su u toku pretresanja, koje je po-čelo kad smo mi ušli, izbile na

vidjelo, u toj naoko samoj po sebi prostoj stvari, mnoge tu-galjive teškoće. I ovdje se sre-ćom brzo složiše da religija ne smije da unosi ma kakvu razli-ku: društvu treba da pristupa-ju i hrišćani i muslimani. No, nije tako bilo u pogledu dru-ge tačke: da li to mlado druš-tvo treba da se bavi politikom ili da se prema takvim pitanji-ma drži potpuno neutralno. Pristutni se na tome podijeli-še u dvije grupe. Ipak je umje-renom pravcu pošlo za rukom da i u ovom spornom slučaju zadobije većinu. Koliko sam, ne poznajući jezik , mogao da zapazim, ovdje je mjesni uči-telj izvršio onaj značajni uticaj koji su vođi omladine znali da izvojuju u čitavoj zemlji. Go-tovo svi koji su uzimali riječ pokazali su se kao vješti go-vornici.( ...) Kad nastade naj-dublja tišina, predsjednik još jednom uze riječ i primjeti da društvo stupa u život pod bla-gonaklonom dvaju velikih na-roda , njemačkog i ruskog, pa

je stoga skupština odlučila da u slavu te srećne okolnosti, nas, Rovinskog i mene, imenu-je počasnim članovima druš-tva o čemu će nam biti poslane umjetnički izrađene diploma. Jedno takvo odlikovanje nije-smo mogli primiti ćutke. Zato sam i ja uzeo riječ i, davši izra-za našoj srdačnoj zahvalnosti ispoljio svoju radost što sam ovdje našao tako mnogo par-lamentarnog umijeća. Iz toga moram da uočim da je Crna Gora na najboljem putu da u svim pravcima stupi u red mo-dernih kulturnih država Evro-

pe“I letimičan pregled spiska čla-nova prve uprave Društva nik-šićke čitaonice dovoljno kazu-je o kriterijumu samog izbora. Za predsjednika - Maksim Šo-bajić (narodni učitelj, trgovac, pjesnik narodne epike, samo-uki etnograf, kulturni posle-nik i rodonačelnik poznate porodice). Odbornici – prvi ljekari u oslobođenom Nik-šiću; dr Švalej i dr Makrides, sveštenici Mašan Nikčević i Đoka Mijušković,Boško-Be-kica Šobajić (svestrani kultur-ni poslenik, jedan od osnivača svih kulturno obrazovnih in-stitucija u gradu, memoarista i dramski pisac),Jovo Golija-nin (trgovac,filantrop i mece-na ),kao i mnogi drugi ugled-nici grada.Društvo nikšićke čitaonice prestaje sa radom uoči Prvog svjetskog rata, da bi intenzivi-ranjem razvoja školstva 1919. i bibliotečka djelatnost bila u usponu, i isključivo je veza-

na za škole. Te godine nikšić-ka opština broji 29 osnovnih škola, te Gimnaziju i Zanat-sku školu, a u tom periodu radi nekoliko štamparija i izla-zi više listova, štampa se zna-tan broj knjiga, formiraju se knjižare i modernizuje distri-bucija knjiga. Gimnazijska bi-blioteka bila je podijeljena na nastavničku (imala 1.773 knji-ge), biblioteku đačke družine „Budućnost“(1.294 knjige) i đačku biblioteku (412 knjiga).Kao kuriozitet svoje vrste, u Nikšiću je postojala i neka vr-sta gradske biblioteke u kafani Pera Pejaka. Vlasnik je čitaoni-cu snadbijevao beletristikom i naučnom knjigom, a bila je pretplaćena na napredne listo-ve i časopise. Biblioteka je ubr-zo zatvorena, a policija je zapa-lila knjižni fond.Nakon oslobođenja grada, u oktobru 1944. otvorena je Gradska biblioteka „Njegoš“, koja u posljeratnom periodu nastavlja bogatu kulturnu tra-diciju koju je imalo Društvo nikšićke čitaonice. Biblioteka je seljena tri puta, da bi četvr-ti put bila preseljena u adapti-rane prostorije Dvorca kralja Nikole, gdje se i sada nalazi. Nakon rata Biblioteka je po-sjedovala 4.000 knjiga, da bi već 50-ih imala oko deset hi-ljada naslova. Početkom 1959. dobija i nove prostorije sa de-poom i čitaonicom koja je imala 40 sjedišta… Biblioteka „Njegoš“ 1965. gubi samostal-ni status jer prelazi u novofor-miranu Zajednicu kulturnih ustanova. Iz tadašnjih izvještaja može se vidjeti da centralno mjesto u biblitečkoj mreži ima Narod-na biblioteka „Njegoš“, koja počinje da se naziva i matič-nom, a 1975. formiran je Cen-tar za kulturu Nikšić. Osim opštih služba, sačinjavale su ga četiri organizacione jedini-ce: Arhiv i Biblioteka, Muzej i Galerija, Bioskop i Amateri-zam. Udružena sa Arhivom, Biblioteka ponovo mijenja sta-tus i početkom 1981. preselje-na je u prostorije Dvorca i njen tadašnji fond iznosio je 45. 000 naslova. Odluku o osno-vanju Javne ustanove Narod-ne biblioteke“Njegoš“ Nikšić, donijela je Skupština opštine Nikšić na sjednici 16. oktobra 2015. Ovom odlukom Biblio-teka je osnovana objedinjava-njem organizacionih djelova iz JU Centar za kulturu – Nikšić.

680

Krugovi knjiške elite

… I letimičan pregled spiska članova prve uprave Društva nikšićke čitaonice dovoljno kazuje o kri-terijumu samog izbora. Za predsjednika; Maksim Šobajić (narodni učitelj, trgovac, pjesnik narod-ne epike, samouki etnograf, kulturni poslenik) a odbornici – prvi ljekari u oslobođenom Nikšiću; dr Švalej i dr Makrides, pa sveštenici Mašan Nik-čević i Đoka Mijušković, Boško-Bekica Šobajić (svestrani kulturni poslenik, jedan od osnivača svih kulturno obrazovnih institucija u gradu, memoarista i dramski pisac) ,Jovo Golijanin (tr-

govac, filantrop i mecena)…

OD DRUŠTVA NIKŠIĆKE ČITAONICE DO NARODNE BIBLIOTEKE „NJEGOŠ“

PIŠE: Mihailo PEROŠEVIĆ

Sadašnja adresa biblioteke Njegoš u Nikšiću

Među osnivačima čitaonice - Pavle Rovinski

PREDNJAČILI U CRNOJ GORI O bibliotečkoj djelatnosti na području nikšićke opšti-ne sredinom prošlog vijeka ponajbolje govori dio iz-vještaja o narodnim bibliotekama u Crnoj Gori, koji je podnio dr Miro Luketić na Godišnjoj skupštini Druš-tva bibliotekara Crne Gore, a koja je održana na Ceti-nju 1965., gdje kaže; „ Nikšić je opština koja ima najbo-lje organizovanu mrežu narodnih biblioteka u Crnoj Gori. Gradska biblioteka „Njegoš“, koja je počela da radi kao matična biblioteka, dobro je opremljena i orga-nizovana. Njen knjižni fond iznosi oko 22.000 knjiga, a svake godine se popunjava novim izdanjima.“

• Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore • mart 2018 • BROJ 25

Cetinjska čitao-nica osnovana je 4. februara 1868. godine, a njeni uteme-

ljivači su bili knjaz Nikola I Petrović Njegoš, mitropolit crnogorsko - primorski Ila-rion Roganović i osamna-est najuglednijih predstav-nika kulturno - prosvjetnog i javnog života Crne Gore. Godine 1879. Cetinjska či-taonica je posjedovala 67 naslova domaćih i periodič-nih publikacija i na prijed-log tadašnjeg predsjednika Jovana Pavlovića, u sklopu Cetinjske čitaonice formi-rana je narodna biblioteka koja je imala 30 članova što je u to vrijeme za Cetinje bio priličan broj. Od samog do-nošenja odluke o formira-nju narodne biblioteke vo-đena je smišljena akcija za pribavljanje knjižnog fon-da kroz poziv, objavljen u Glasu Crnogorca, štampa-rima, izdavačima, knjižari-ma, književnicima i drugim poslenicima da poklonom pomognu. Odaziv je bio veliki i pokloni su stizali sa svih strana o čemu svjedoči i objava u Glasu Crnogorca.

Kao jednu od najznačajni-jih uloga u popunjavanju i obogaćivanju fondova bio je poklon Branka Ćopića, koji je kao laureat Njegoše-ve nagrade 1972. Biblioteci poklonio 5.320 knjiga. Ove i druge informacije, kao i kratki izvještaji objavljivani su u listu “Jasike“mladih či-talaca, koje su bile u pravom smislu list članova i korisni-ka usluga Biblioteke “Nje-goš”. Iako je izašlo samo se-dam brojeva, ”Jasike” su bile jedini časopis u ondašnjoj Jugoslaviji koji je izdavala jedna narodna biblioteka.

Cetinjska čitaonica je bila središte okupljanja intelek-tualaca, stranaca i izvanja-ca koje je crnogorski knjaz Nikola I Petrović Njegoš odabirao i pozivao da dođu na Cetinje kako bi pomogli kulturno – prosvjetni pros-peritet. Tadašnja Čitaoni-ca je bila nosilac kulturnog preporoda Cetinja i Crne Gore jer je kao ustanova kulturno djelovala u cije-loj Crnoj Gori i bila osnova za institucionalizaciju svih važnih crnogorskih ustano-va kulture kao što su: Do-brovoljno pozorišno druš-tvo (1883), Narodni muzej (1890) i Državna javna bi-blioteka (1893).

U vrijeme austro – ugar-ske okupacije knjižni fond i cjelokupna imovina Cetinj-ske čitaonice je opljačkana i uništena da bi se između dva svjetska rata (1928) ob-novila zahvaljujući Društvu „Sveti Vladimir“. Stradala je i u drugom svjetskom ratu kada su joj ponovo unište-

ni i knjižni fond i imovina. Početkom 1945. godine je obnovljena i tada je počela funkcionisati kao Narodna biblioteka i čitaonica „Nje-goš“.

Prve službene prostorije Cetinjske čitaonice bile su u kući Maša Vrbice (sadaš-nje Tursko poslanstvo) da bi kasnije promijenila niz lokacija od hotela „Belve-der“, objekta“ Nama“, Srp-skog poslanstva, Vojnog sta-na, Doma kulture, Upravna zgrada EI „Obod“-a, Engle-skog poslanstva, Doma Cr-venog krsta i zgradi neka-dašnjeg „Zadružnog doma“ gdje se i dan danas nalazi. Prostor u kojem je sada Bi-blioteka smještena obu-hvata 249 kvadrata kori-sne površine i ono što stva-ra problem u radu jeste da je razvoj bibliotečke djelatno-sti uveliko prevazišao pro-stor objekta. Principi sa-vremenog bibliotekarstva predviđaju interaktivan od-nos korisnika, bibliotečkog radnika i bibliotečke građe,

te stoga preduzimamo sve mjere i napore da je napra-vimo prostorno funkcional-nijom, kako bi odgovorila aktivnostima i zahtjevima korisnika, sa željom da što više vremena provode u Bi-blioteci.

Narodna biblioteka i čitao-nica „Njegoš“ je savremeno organizovana ustanova koja planski prikuplja, sređuje, čuva i daje na korišćenje bi-bliotečku građu i informa-cije svim zainteresovanim korisnicima poštujući prin-cipe demokratičnosti i slo-bode pristupa njenoj građi i fondovima.Njen rad je orga-nizovan kroz sljedeće orga-nizacione jedinice: Odraslo odjeljenje i Američki ugao, Dječije odjeljenje, Zavičajni fond, Odjeljenje periodike sa čitaonicom i Referalnom zbirkom, Matičnu službu i statistiku, Odjeljenje struč-

ne obrade, Legat i Admini-strativnu službu.

Biblioteka posjeduje 35.369

jedinica monografskih pu-blikacija sa 21.815 naslo-va. Matičnu službu vršimo nad šest školskih bibliote-ka i dvije seoske čitaonice. Članica je COBIB.CG od 2007. godine, a od 2009. go-

dine njeni zapošljeni samo-stalno kreiraju bibliografske zapise i preuzimaju zapise iz drugih baza u Crnoj Gori i

okružeju, dodajući im svoje lokacijske podatke.

U našim fondovima pohra-njujemo literaturu stare i ri-jetke knjige italijanske, fran-scuske, njemačke, engleske

i ruske književnosti.“Opere del conte Gasparo Gozzi“ je najstarija strana knjiga koju posjedujemo štampana u

Veneciji daleke 1812. godi-ne. Takođe je vrijedno po-menuti stranu knjigu „Sou-venirs D’un officer du 2 de Zouaves”- “Sjećanja jednog oficira“, francuskog autora Michael Levy koja datira iz

1859. godine i koja je štam-pana u Parizu.

Od starih knjiga koje su štampane na Cetinju u na-šem fondu nalazi se „Her-cegovka“ autora Đura Pero-vića iz 1889. godine. Knjige ovih fondova su od velikog značaja i doprinose razvo-ju i očuvanju kulturne ba-štine kako Cetinja tako i Crne Gore i treba im posve-titi neophodnu zaštitu kako bi bile sačuvane u izvornom stanju, adekvatno smještene i prezentovane javnosti jer su pojedini primjerci unika-ti u regionu. Međutim, ono čime se posebno možemo pohvaliti je veliki broj na-slova periodičnih publika-cija koji datiraju s kraja 19. i početkom 20. vijeka, a to su: „Bosanska vila“ 1886-1913; „Brankovo kolo“ iz 1889. go-dine; „Nova Zeta“ iz 1889. godine; „Srpska zora“ 1878-1880; „Cetinjski vjesnik“ 1908-1911 itd.

Sredinom 1884. godine u štampariji Cetinjske čita-onice pokrenut je književ-ni časopis „Crnogorka“ koji je uređivao Jovan Pavlović, dok je 1893. godine Čita-onica izdala II izdanje dje-la knjaza Nikole I „Pjesnik i vila“, zatim časopis „Luča“ i „Književni list“. Široki spek-tar tema i aktuelnosti koje su mogle da se pročitaju bile su primamljive strancima koji su vrlo rado boravili u Čitaonici i time doprinosili značaju i ugledu ove ustano-ve i van Crne Gore. Pome-nućemo neke od njih: Laza Kostić, Jovan Jovanović Zmaj, Luko Zore itd.

Danas Odjeljenje periodike posjeduje 69.993 jedinice koje su povezane u 5204 sve-ske. Od toga broja 63.284 brojeva novina je povezano u 1.356 svesaka sa 55 naslo-va. Broj časopisa koji se na-lazi u fondu je 6.707 i čini ih 135 naslova. Pored redov-ne bibliotečke djelatnosti u Biblioteci se sprovode i ak-tivnosti koje imaju za cilj promociju kulturnog i um-jetničkog stvaralaštva i kul-turne baštine. U saradnji sa kulturno-obrazovnim in-stitucijama i ustanovama u proteklom periodu smo re-alizovali znatan broj kultur-nih aktivnosti i programa. Ono što posebno raduje je interesovanje djece za bibli-oteku i organizovan dola-zak učenika osnovnih škola. Sa posebnom pažnjom smo usmjereni ka najmlađim ko-risnicima i raznim sadržaji-ma i aktivnostima animira-no i usmjeravamo najmlađe da u što većem broju posje-ćuju Biblioteku, zavole knji-gu i izgrade čitalački ukus, što su preduslovi za uspješ-no odrastanje, školovanje i dalje usavršavanje.

681

Narodna biblioteka i čitaonica „Njegoš“ nastavlja tradiciju Cetinjske čitaonice i ove godine obilježa-va 150 godina od osnivanja. Cetinjska čitaonica je bila središte okupljanja intelektualaca, stranaca i izvanjaca koje je crnogorski knjaz Nikola I Petro-vić Njegoš odabirao i pozivao da dođu na Cetinje, kako bi pomogli kulturno – prosvjetni prosperi-tet. Veliko bibliotečko bogatstvo koje se nalazi na Cetinju, nastalo je zahvaljujući dugoj kulturnoj i štamparskoj tradiciji...

VIJEK I PO CETINJSKE ČITAONICE

Luča za domaće i izvanjce

Piše: Vesna LAGATOR PJEVAC

Jubilej od vijek i po - biblioteka Njegoš danas

• BROJ 25 • mart 2018 • Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore

Istorija jedne sredine, vezuje se i za postoja-nje njene biblioteke, bez obzira što se sama knjiga zanemaruje i

ostavlja po strani. Ipak, htje-li to ili ne, koliko god je izbje-gavali, od knjige ne možemo pobjeći. Ona je sopstveni svijet, ali i svojina svih, udah-njuje život i useljava se u sva-ku progresivnu idejnost. Sto-ga i biblioteke nijesu bile izo-lovana mjesta, nego zborišta duhovnosti otrgnuta od kri-ze morala. Bez knjiga su po-jedinci prazni a narodi usa-mljeni...

Biblioteka u Beranama vrši svoju misiju pod okriljem beranskog Centra za kultu-ru. Kulturni poslenik i bi-bliotekar u penziji, Đorđi-je Trifunović, u svojoj knjizi „Bibliotekarstvo u Gornjem Polimlju“, osvrćući se na istorijat biblioteke u Bera-nama, zapisuje: „Prvi začeci nastanka Narodne bibliote-ke i čitaonice „Dr Radovan Lalić“ u Beranama, matične za sve biblioteke u beranskoj opštini, javljaju se krajem 19. i početkom 20. vijeka. Nai-me, između Berlinskog kon-gresa 1878. i 1912. godine u Beranama je postojala Srp-ska čitaonica, koja se nala-zila blizu sadašnje zgrade Opštinskog suda, kod neka-dašnjih česama, koje su ur-banizacijom grada nestale. Ona je imala velikog znača-ja u pogledu nacionalnog i prosvjetnog rada. Čitaonica je dobijala ne samo one listo-ve i časopise koji su izlazili u turskom carstvu („Crnogor-ski glasnik“), nego i one koji su izlazili u Srbiji i tajno se prenosili i čitali. Od časopi-sa naročito je bila popularna „Bosanska vila“, koja je izlazi-la u Sarajevu. Ovaj podatak navodi na zaključak da prvi začetak formiranja ove Bibli-oteke datira iz 1878. godine i da se ova godina sa sigurno-šću može uzeti kao godiia njenog formiranja.

Vjerovatno su do 1912. go-dine turske vlasti rad ove či-taonice ugušile, tim prije što je imala nacionalno, srp-sko obilježje. Jer, kako kaže dr Vasilije Jovović: «Formi-ranje čitaonice u Beranama pokrenuto je 1912. godine. Tim povodom jedan broj građana Berana obratio se Oblasnoj upravi zahtjevom da se odobri otvaranje či-taonice. To je bio razlog da oblasni upravitelj Milan Ce-mović pošalje telegram Mi-nistarstvu unutrašnjih djela: - Nekoliko ovdašnjih činov-nika i građana prijavilo se upravi za otvaranje narodne čitaonice u Beranama».

Bile su to ratne prilike u ko-

jima se nije moglo razmišlja-ti o otvaranju čitaonice, niti su se mogli obezbijediti mi-nimalni uslovi za njen rad. Zato ministar unutrašnjih djela u odgovoru piše: „Kad prestanu ratne prilike rješa-vaće se o otvaranju čitaoni-ce, a dotle inicijatori mogu prirediti pravila za potvrdu“.

Znatan uticaj u formiranju Srpske čitaonice u Berana-ma imala je Cetinjska čita-onica, čije postojanje dati-

ra od 1868. godine, a čiji se uticaj takođe osjetio na for-miranje narodnih čitaonica i biblioteka i u drugim gra-dovima Crne Gore... U Be-ranama je 1925. osnovana podružnica sindikata, u koju se učlanilo oko 100 radni-ka i njihovih učenika. Tada je osnovan i Radnički dom, koji se nalazio u prizemlju kuće Nikole Nešovića, stola-ra. U njemu se nalazila čitao-nica i biblioteka sa pretežno marksističkom literaturom.

Tu su se mogli naći listovi: «Organizovani radnik» iz Beograda, «Snaga» iz Sa-rajeva i «Radni narod» iz Nikšića. Zavođenjem šesto-januarske diktature 1929. prestaje rad podružnice Sindikata i njihova bibliote-ka sa čitaonicom.

I kako Vasilije Jovović isti-če: «Čitaonica je kasnije formirana, i u periodu iz-među dva svjetska rata ona je nekoliko puta obnavljana i obustavljala rad. Posljed-nji put je obnovljena počet-kom juna 1938. godine. Na skupštini narodne knjiž-nice i čitaonice izabrani su u upravu: Milan Popović, Mirko Dedović, Dušan Po-pović, Vojo Zečević, Alek-

sandar ČernovoJvski i Savo Milić. Ovu značajnu narod-nu kulturnu ustanovu Bera-na, koju je ono trebalo mno-go prije da dobije s obzirom na relativno veliki broj inte-ligencije, treba sada svesrd-no pomoći». Dr Jovović da-lje svjedoči: «To je bio razlog da Uprava Čitaonice u koju su ušli najugledniji građani iz grada preduzme potrebne mjere i iskoristi rasioloženje građana za razvoj i unapre-đenje Čitaonice. Ona je usi-

jela da za kratko vrijeme pri-kupi zavidan broj vrijednih knjiga od poklona građana Berana i okoline. Uprava je uputila apel svim knjižara-ma, izdavačima, ustanova-ma, liscima i mnogim uglsd-nim ličnostima za poklone u knjigama ili novdu. Većina ovih se odazvala te svakod-nevno stižu prilozi daroda-vaca. Narodna knjižnica i čitaonica smještena je u sa-mom ceitru Berana, u pro-stranoj i svijetloj prostoriji. Primala js znatan broj dnev-nih listova i časopisa, koje su članovi mogli redovno kori-stiti».

U toku NOR-a, 1943. u Be-ranama je formiran Dom kulture sa bibliotekom, koja je bila smještena u prizemnoj Sali Hotela «Amerika» (po-slije rata Hotel «Beograd», a sada privatni Tržni centar «Evropa»), gdje je bila i či-taonica. Osim toga, u to vri-jeme u Beranama je postojao omladinski i pionirski dom. Povlačenjem piartizanskih jedinica iz Berana, bibliote-ka je nestala. Nakon oslobo-đenja Biblioteka je otvorena 1948. i smještena u Domu trezvenosti. Tada njen kljižni fond nije bio veći od hiljadu knjiga, a stečen je poklonom. Poslije dolaska Svetozara Po-povića 1950. godine u Bibli-oteku, uslovi rada se mijelja-ju. Od 1957. godine knjižni fond je narastao na 20.000 knjiga. Tu su se mogli naći i časopisi iz 19. vijeka, kao što su: «Zvezda», «Srpske ilu-strovane novine», «Branko-vo kolo» i drugi. I sam Popo-vić (1906-1985) doprinio je ugledu Biblioteke svojim pu-blicističkim i bibliografskim radom djelima «Bibliografi-ja o Limskoj dolini», «Mine-ralne vode u Crnoj Gori»...

Iz Doma trezvenosti Bibli-oteka js preseljena prvo u zgradu Muzičke škole, da bi se poslije kraćeg vreme-na našla u prizemlju sadaš-nje zgrade Opštinskog suda,

u prostoriji u kojoj je kasni-je bila prodavnica «Sukno». Sada je u toj prostoriji pri-vatna kafana. Sve do 21. jula 1977. godine Biblioteka u Ivangradu (Beranama) nosi-la je paziv «Njegoš», kada joj je na svečanoj sjednici Skup-štine opštine Ivangrad dato ime «Dr Radovan Lalić», jer je tada njen ogranak - Biblio-teka u Andrijevici već imala ime «Njegoš».

Tada je Biblioteka «Dr Ra-dovan Lalić» sa čitaonicom zauzimala dio prvog i dru-gog sprata jedne zgrade u Ulici Maršala Tita (sada Uli-ca Mojsije Zečevića). Raspo-lagala je sa sedam prostorija veličine 175 m2. Pored čita-onice sa 50 sjedišta, imala je odjeljenje za smještaj knjiga i Dječje odjeljenje. Prostor-ni uslovi tada su bili dobri i zadovoljavali su trenutne po-trebe Biblioteke. Inventar je postao nefunkcionalan, nije odgovarao savremenim bi-bliotečkim potrebama. U Biblioteci su tada radila če-tiri radnika: tri knjižničara sa srednjom spremom i po-moćni radnik. Tako je po-slove upravnika Biblioteke i istovremeno radi na obradi knjiga obavljala Natalija No-vović, za rad sa odraslim či-taocima i obradu periodike bila je zadužena Sonja Kriv-čević, a u dječijem odjeljenju i čitaonici radila je Danka Perić. Prema tadašnjim stan-dardima Biblioteci su nedo-stajali jedan bibliotekar sa vi-sokom stručnom spremom i dva knjižničara sa višom sn-remom.

U to vrijeme knjižni fond Biblioteke iznosio je oko 23.000 knjiga, većinom djela iz beletristike, enciklopedije, rječnici, priručnici, leksiko-ni i drugo. U ovaj broj ura-čunat je fond od 1.500 knji-ga dječjeg odjeljenja, koje su bile sređene po UDK siste-mu. Od periodike Bibliote-ka je dobijala 15 listova i de-set časopisa, a Dječje odjelje-

682

Prvi začeci nastanka Narodne biblioteke i čitaonice „Dr Radovan Lalić“ u Beranama, matične za sve biblioteke u beranskoj opštini, javljaju se krajem 19. i početkom 20. vijeka. Naime, između Berlinskog kongresa 1878. i 1912. godine u Beranama je postojala čitaonica, koja se nalazila blizu sadašnje zgrade Opštinskog suda, kod nekadašnjih česama, koje su urbanizacijom grada nestale...

140 GODINA BERANSKE BIBLIOTEKE „DR RADOVAN LALIĆ“

Misija za Limsku dolinu

Piše: Velimir RALEVIĆ Zgrada Polimskog muzeja u kojoj je smještena i beranska biblioteka

Primopredaja ostavštine akademika Vesovića u Beranama

AKADEMIKOV DAR ZAVIČAJUBlizu tri hiljade naslova iz lične biblioteke Radonje Ve-šovića, preminulog akademika CANU i književnika iz grada u kojem je i ponikao, te sticao prva znanja kao učenik čuvene beranske gimnazije, 2012. godine ta-dašnjoj direktorici Centra za kulturu Vesni Novović, u ime porodice Vešović uručio je Braho Adrović, tadaš-nji potpredsjednik Opštine. I kako je tada saopštio, po-rodica Vešović poklonila je Beranama i gradskoj bibli-oteci cjelokupnu književnu zaostavštinu ovog velikana pisane riječi, a radi se izuzetno vrijednoj biblioteci, zna-lački odabranim knjigama, enciklopedijskim i leksiko-grafskim izdanjima, stranim i domaćim, filozofskoj li-teraturi i brojnim drugim knjigama. Neke od njih su toliko rijetke da se i ne mogu više kupiti ili nabaviti na drugi način. Osim toga, ostalo i Vešovićevo ordenje, odlikovanja i druga priznanja, smještena su u Polim-skom muzeju, dok su nezavršeni rukopisi, lična doku-mentacija i korenspondencija predati CANU.

• Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore • mart 2018 • BROJ 25

Mali razboj - Za lijepog v r e m e n a , n a v i j a n j e osnove se

obavljalo na livadi. Bastašne (spretne) žene sa puno isku-stva bi oko pobodenih koči-ća razvlačile osnovu do odre-đenog broja niti, skidale je sa kočića i namotavale u kan-čelo (ili „na petlju“). Potom bi kančelo opružile i raste-gle. Na jednoj, gornjoj (višoj) strani, osnovu su provlačile kroz „gornje vratilo“ (koje je po sredini prorezano za širinu tkanja) i sa druge strane (na kraju) kroz osnovu bi provu-kle tanak prutić ili letvicu (ci-jepac), malo širu od proreza, kako se osnova ne bi izvukla pošto se zategne. Vratilo bi okačile na dvije sohe (rakljaste kočiće), a na drugom kraju osnovu bi oka-čile na neku kuku, koja je za-kečena na drvene krčelje ili šedrnje (sanke). Da bi osnova bila dobro ijednačito zategnu-ta dok se navija na vratilo, na krčelje bi stavili neki kamen. Prije navijanja, jedna od žena bi, prebiranjem jedne po jed-ne niti, po širini osnove uba-

cila jedan, a potom na isti na-čin, ali kontra prebirajući, i drugi štapac (drvene letvicue) i ravnomerno rasporedila niti osnove. Druga žena bi u „gla-

vudžu“ vratila, koja ima četi-ri rupe, ubacila kraću drvenu polugu i počela da namotava osnovu. Sve je obavljano po-lako i precizno. Osnova je tre-

bala biti ravnomerno raspore-đena i zategnuta. Dok je jedna polako motala vratilo, druga žena bi sve do kraja snovanja od vratila „odbIjala“ štapce i ispravljala niti. Dužina osnove mogla je biti i do 30 metara, zavisno od toga koliko dekica, ihrama, krpara ili slamarica treba izatkati, a broj niti zavisio je od debljine i osnove i potke. Širina osno-ve je bila do 70 cm, a duži-na jedne „pole“ do dva metra. Kada se spoje i ušiju dve otka-ne „pole“ dobivala se dekica ili ihram (zavisni od namjene i materijala kojim je tkano), a od četiri „pole“ dobivala se sla-marica (koja je trebala imati „dva lica“ i otvor na sredini za ubacivanje slame i rastresanje po prostiranju radi ugodnijeg ležanja i mirnijeg sna). Širina i dužina drugih tkanih pred-meta zavisila je od namjene i materijala kojim je tkano. Pošto bi u kući nasadile raz-boj (montirale), u dva si-

metrična ureza na zadnjim (gornjim) stubovima razbo-ja postavljale su vratilo sa na-vijenom osnovom. Krajeve osnove bi nit po nit provlači-le kroz dva para niti (nita, niti-la), koja su preko skačaka po-vezana sa podnoškama kako bi tkalja, stiskanjem lijeve ili desne podnoške naizmenič-no otvarala „zijev“ osnove za provlačenje čunka i utkivanje potke. Kad bi osnova „unitile“ provlačile bi je, opet nit po nit, kroz brdo sa tankim zubcima kao češalj. Brdo bi ubacile u brdilo i kačile ga na gornje gre-de razboja kako bi se rukom, kao klatno, lako pomijeralo naprijed - nazad i tako nabi-jala potka. Osnovu bi, potom, provlačile kroz drugo vratilo, uvezale pomoću cijepca i, kao i prvo (gornje vratilo), kačile ga u dva ureza u prednjim stu-bovima razboja, ali nešto niže, da osnova bude pod kosinom, „da ima pad,“ da je tkalji lakše za rad. Da bi materijal bio kvalitet-no otkan, osnovu su na gor-njem vratilu zatezale zapinja-čom (zašiljenim kočićem), koji je jednim krajem ubaci-van u „glavudžu“ vratila a dru-gi je pod kosinom spuštan na pod. Prednje vratilo zatezano je pomoću tzv trakalice. Tka-lja je sjedela na gredi (dasci) kod prednjeg vratila. Ispred sebe je imala okačen urnek kako bi znala koju boju pređe da koristi, koliko koje boje tre-ba otkati da bi vjerno kopirala sve šare i dužinu „pole.“ Tkanje - Na malom (horizon-talnom) razboju obavljano je tkanje jastuka (balučanih ili „u haf “), dekica, ihrama, sla-marica, ponjave, peškira, za-prega, krpara, kušaka, pelena, finog platna za peškire, fine košulje, gaće (čamašire) i fi-stane i platna (uzine) za pan-talone i miltane (mintane). Jastuci su tkani dužine do je-dan metar a širine do 50 cm, imali „lice“ i „naličje.“ Tkalo se „izjedna,“ tako što bi se do najsitnijeg detalja sa urneka (mustre) kopirala šara i kolo-rit, a „leđa“ jastuka su tkana u jednoj boji i iste dužine. Teh-nika tkanja jastuka „u haf “ ista je kao i izrada tapiserija - tkalja bi provlačenjem čun-ka natkala do pola centime-tra pređe a potom bi vezivala jedan red pređe za osnovu „u čvor“ i tako naizmenično dok ne izatka jastuk kopirajući ur-nek. Bilo je mnogo raznih ur-neka za jastuke, a najpoznati-ji su; sandrač (kockaste šare), kukaš (kukaste šare - „u četiri kuke“) i resnaš. Materijal za tkane jastuke (i osnova i potka) bila je vuna. Osnova za dekice bila je ta-nak pamučni konac a potka (pređa) od vune. Najčešće; za ihrame, slamarice i ponjave i osnova i potka bile su od ko-noplje. Uzina, platno za panta-lone i miltane tkano je od tan-ke vunene pređe. Nakon što se izatka farbano je bojom iz

683

Piše: Edin SMAILOVIĆ

Kada je riječ o nastanku biblioteke, odnosno či-taonica kao njihovih preteča to se dešava tek u 20 vijeku. Prva čitaonica u Bijelom Polju je osnovana 1913. i njen fond bio je više nego skroman. Osnovana je ličnim doprinosom 18 uglednih Bjelopoljaca koji su istovremeno i bili njnei prvi članovi. Čitaonica je u čast stogodišnjce od rođenja Njegoša nazvana ''Vladika Rade''...

105 GODINA BIBLIOTEKE U BIJELOM POLJU

Ponosni na Jevanđelje i Kur’an

nje nije bilo pretplaćeno ni na jedan dječji list. Obzirom da je Ivangrad (Berane), sa prigradskim naseljima, tada imalo 18.000 stanovnika, prema tadašnjim standar-dima, Biblioteci je nedosta-jalo čak oko 15. 000 knjiga. Broj čitalaca bio jer skroman i nije prelazio 400, a čitao-ci su, uglavnom, bili učeni-ci osnovnih i srednjih škola, studenti, nekoliko penzione-ra, intelektualaca i radnika iz neposredne proizvodnje.

Čitaonica od 50 sjedišta nije bila iskorišćena, jer u njoj skoro i da nije bilo čitalaca. Uzrok takvom stanju treba tražiti u slaboj snabdjeve-nosti čitaonice periodikom i odgovarajućim knjigama. Osim toga, u okviru Biblio-teke nije bilo posebnih obli-ka rada sa čitaocima, kao što su: književne večeri, izložbe, promocije knjiga i drugo, što bi stimulativno djelovalo na okupljanje i popularisanje knjiga. Takvo stanje se zadr-žalo sve do formiranja Druš-tva prijatelja knjige 1983. godine, čiji je prvi predsjed-nik bio Mirko Božović, tada službenik SUP-a, a sekretar profesor i književnik Veljko Mijović. Osim njih dvojice, Predsjedništvo Društva či-nili su: Radomir Guberinić, penzioner i publicista, mr Sefer Međedović, diplomira-ni pravnik (sada doktor prav-nih nauka), Golub Mijović, učitelj i direktor OŠ «Vuka-šin Radunović» u penziji, Natalija Novović, knjižničar i upravnik Narodne biblio-teke «Dr Radovan Lalić» u Ivangradu, Đorđije Trifu-nović, profesor-bibliotekar i Žarko Šekularac, knjižni-čar. Društvo je od svog for-miranja često organizovalo promocije knjiga, kao i neke druge oblike rada u prosto-riji čitaonice. Ovim aktiv-nostima Čitaonica je, done-kle, dobila u svom značaju i opravdanju svoje namjene. Od tada su promocije knjiga postale prepoznatljiva prak-sa u ovoj sredini kao veoma podesan oblik kulturnog bi-tisanja i okupljanja ljubitelja dobre knjige, što su prihvatili pojedini autori, kao i ustano-ve i udruženja koja se profe-sionalno bave kulturom.

Početkom devedesetih go-dina 20. vijeka biblioteč-ke prostorije u Ulici Mar-šala Tita ustupljene su In-formativnom centru, koji je tada formiran u Beranama, gdje su smješteni lokalni list «Sloboda» i Radio Berane. Cjelokupni knjižni fond ise-ljen je, privremeno konzer-viran i deponovan u napu-štenim prostorijama Fabri-ke sulfatne celuloze i papira na Rudešu. Nakon dvije go-dine Biblioteka se, napokon, ponovo useljava u renovirani Dom trezvenosti (zgrada da-našnjeg Polimskog muzeja)“.

Biblioteka „Dr Radovan La-lić“ u ovom trenutku raspo-laže sa oko 26.000 knjiga. Njeni radnici redovno odla-ze na edukaciju i kurseve za bibliotekare, koje organizuje CNB sa Cetinja, a uključena je i u Kobis sistem.

INFOBUS DO KUĆNOG PRAGA Inicijativu za Infobus projekat pokrenulo je Društvo bi-bliotekara Crne Gore (strukovna asocijacija) u namje-ri da osnaži ulogu biblioteke kao javnog servisa građana . Tako je Infobus postao prva savremena mobilna bibliote-ka u Crnoj Gori pri Narodnoj biblioteci, kao njen pokret-ni ogranak. Infobus, već 15 godina obilazi u najudaljenija ruralna mjesta u Opštini, gdje stiže na tridesetak punkto-va i po tačno utvrdjenom rasporedu. Infobus je zabilježio već desetine hiljada korisnika, a mnogi od njih su počeli da u biblioteku na točkovima zalaze kao predškolci, a sad su već studenti. Neki od njih i profesori, koji ne kriju zahval-nost da su sigurnost i samouvjerenje stekli ulaskom u ovu biblioteku. Infobus je održao i veliki broj kurseva za informatičko opismenjavanje ljudi, pa se od prvog čuđenja, te 2003, ve-liki broj građana i informatički opismenio. Ljudi su, veli-kim brojem radionica, predavanja, radio-emisija, televizij-skih emisija stekli znanja iz mnogih oblasti, dolazeći brže do informacija i primjenjujući stečena znanja. Njihove im-presije su uglavnom pozitivne i često kažu da je Infobus postao njihova navika i potreba. Davno željene, a neproči-tane knjige našle su se pred njima. I najveća satisfakcija za

trud i odlazak po lošem vremenu, prilično lošim putevima su ,upravo, zadovoljna lica korisnika. Korisnička struktura je šarolika, od djece predškolskog uzrasta, osnovaca, sred-njoškolaca, studenata, domaćica, penzionera i svih onih koji žive na selu. Radost prilikom dolaska se ne moze opi-sati riječima. Treba tu biti i doživjeti njihovo oduševljenje dolaskom ove biblioteke, Što se tiče fonda, on je kao i u svakoj savremenoji velikoj biblioteci. Literatura iz opšteg znanja, enciklopedije, psi-hologija, filozofija, pravo, ekonomija, prirodne nauke isto-rija geografija i kniževnost kako naša tako i strana. Fond se obnavlja redovno, isključivo vodeći se potrebama korisni-ka i znatnije je obogacen najnovijim popularnim naslovim , kao I obaveznom reformisanom lektirom, tako da posje-duje dovoljan broj primjeraka. Sredstva za ovu kupovinu knjiga obezbijedilo je Ministarstvo kulture. Budući da je Infobus mobilni centar tehnički opremljen i dobro se čuva oprema, predhodnih petnaest godina, nije bilo značajnijih izdataka. Dakako, bilo bi veoma poželjno i da većina opština u Crnoj Gori takođe posjeduju biblio-teku natoćkovima. Veselinka Loktionov

bijelo pol

je

• BROJ 25 • mart 2018 • Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore

Razvoju kulture i obrazovanja u andrijevičkom kraju poseban pečat dala je, iz-

vjesno, i Čitaonica, osnova-na 27, januara, daleke 1892. godine. O tome piše pop Bogdan Lalević, učitelj an-drijevičke osnovne škole, u “Glasu Crnogorca” broj 7. od 13. februara 1893. godi-ne. Iako nije prekidala svoj rad, Čitaonica je počela da živi organizovanijim ži-votom tek od 13. februara 1911. godine. Tada su usvo-jena Pravila, koja je iste go-dine objavio “Glas Crno-gorca” u 38. broju. Ona se čuvaju u Centralnoj biblio-teci “Đurđe Crnojević” na Cetinju.

Pravila imaju 34 člana i 7 cjelina, i to: Ime i cilj, Sred-stva, Članovi čitaonice, Uprava, Skupština, Poslu-živanje čitaonicom i Prola-zna naređenja. Potpisali su ih Uprava čitaonice: pred-sjednik Aleksa Čukić, pot-predsjednik Nikola Boško-

vić, djelovođa Miro Dedo-vić, blagajnik Savo Popović, knjižničar Petar Vesković i 55 članova: vojvoda Lakić Vojvodić, serdar Janko Vu-kotić, serdar Miloš Tomo-vić, brigadir Radomir Ve-šović, Jevrem Bakić, Anđe-lija Šoškić (prva školovana Vasojevka), Aleksa Laban, Bogdan Bacanović, Bog-dan Lalević, Bogdan Obra-dović, Vukašin Lekić, Vu-kman Laban, Gvozdo Ni-kolić, Godo Sadović, Dule Osmanović, Zako Marić, Josif Milićević, Jovo Boško-vić, Jovo Barjaktarević, Lju-bomir Zečević, Ljubomir Lazarević, Milisav Dedović, Milutin Radonjić, Miljan Cemović, Milić Savić, Mi-lić Dabetić, Miraš Dabetić, Mina Radović, Miro Đuka-nović, Milan Lalević, Mom-čilo Arsenijević, Milovan Lončarević, Mihailo Janko-vić, Mitar Marić, Milovan Vesković, Novo Vukanić, Nikola Marić, Velimir Pro-tić, Velimir Vojvodić, Radu-le Saković, Radosav Dedo-vić, Radonja Pešić, Radule

Dedović, Stevan Dragović, Stevan Dedović, Stevo Mi-nić, Tomo Dimić, Tomi-ca Fatić, Todor Lekić, Uroš Bojović, Radomir Drago-vić, Arso Arsenijević, Alek-sandar Popović, dr Petar Miljanić i M. Barović, trgo-vac.

Na skupštini održanoj pri-likom osnivanja, uprava je osim izbora uprave i usva-janja pravila odlučila tako-đe da se za čitaoce nabavlja-ju listovi „Glas Crnogorca“, „Prosveta“, „Velika Srbija“, „Dubrovnik“, „Bosanska vila“, „Stražilovo“. Prema sa-čuvanim podacima, knjaz Mirko je čitaoniocu pret-platio na „Neven“, a Pavle Rovinjski na „Ruski kurir“... No, malo je poznato da je prije Prvog svjetskog rata Andrijevica, nakon Cetinja, bila najrazvijeniji kultur-ni i administrativni centar u Crnoj Gori. Podaci iz po-pisa iz 1889., u ovom kraju dosta toga objašnjavaju jer prema popisu je od 16.591 stanovnika, bilo pismeno

2.027 ili 23,1 odsto, dok je u Crnoj Gori, čak 12 godina kasnije, 1901. taj procenat iznosio svega 3,02 odsto.

Stoga i ne čudi podatak da je u Andrijevici osnova-na druga biblioteka u Cr-noj Gori, nakon Cetinjske i pod pokroviteljstvom knja-za Mirka. Intresantan je po-datak da je od 40 tada upi-sanih članova bilo i 12 ne-pismenih, što pokazuje da su, mada nepismeni, shvati-li značaj knjige i širenja pro-svjete i kulture.

Osnivanje Biblioteke imalo je za cilj umno usavršavanje članova, širenje pismenosti i prosvjetni uticaj u narodu. Knjižni fond je popunjavan ulozima članova, zavješta-njima, poklonima i priređi-vanjem društvenih zabava. Andrijevička čitaonica za-služna je što je ovo područ-je uveliko okrenuto knjizi i školi i što su iz ovog kraja ponikli desetine akademi-ka, doktora nauka, profeso-ra univerziteta, te stvarala-ca u svim oblastima nauke i umjetnosti. Tolikim zavid-nim brojem visokostručnih kadrova ne mogu se, izvje-sno, podičiti i neke znanto razvijenije sredine. Biblio-teka je svakako doprinije-la i da Jovan Šarović 1913. u Andrijevici otvori prvu knjižaru, a kakve su Berane, Podgorica, Pljevlja i Đakovi-ca dobili tek godinu kasnije.

Kada je riječ o tradiciji bibli-

otekarstva, valja istaći da je u selu Trepča 1926. formi-rana biblioteka koja je ima-la tridesetak članova. Njen prvi predsjednik bio je uči-telj Krsto Novović, sekretar - maturant Branko Raiče-vić, blagajnik zemljoradnik Vuksan Vasović, a knjižni-čari Vojislav Novović, uče-nik VI razreda gimnazije i Miloš Miličković, učenik V razreda gimnazije. Bibli-oteka je imala pravila koja je ovjerio direktor beran-ske gimnazije. Takođe, iz-među dva svjetska rata Vojo Stijović, jedan od najstari-jih marksista Andrijevice, imao je najveću marksistič-ku biblioteku u srezu, a po-tom bio i prva žrtva fašistič-kog terora u Andrijevičkom srezu.

Trenutno, fond Narodne biblioteke u Andrijevici čini 11.560 bibliotečkih jedini-ca (knjiga) i 8.776 naslova, sa kontinuiranom tenden-cijom rasta, o čemu brinu bibliotekarka Jovanka Mir-čić i knjižničar Dragan Ra-daković. Zahvaljujući no-vom prostoru i broj čitalaca se znatno uvećavo. Trenut-no je upisano 282 članova. Osim učenika, među čitao-cima je i dosta starijih. Bibli-oteka posjeduje za svakog po nešto i to: stručnu litera-turu, obrazovno istorijsku kao i školsku...

Mada svega dvoje uposle-nih, oni ipak nastoje i us-pijevaju da održe renome

Nad knjigom i vojvode i nepismeni

Andrijevička biblioteka osnovana je 1892, a organizovanije je počela da radi 1911. pod pokroviteljstvom knjaza Mirka. Među prvim članovima od 40 tada upisanih članova bilo je čak i 12 nepismenih! Među ostalima, prvi članovi biblioteke bili su; vojvoda Lakić Vojvodić, serdari Janko Vukotić i Mioš Tomović, te Anđelija Šoškić,

prva školovana Vasojevka...

ZAVIDNA TRADICIJA BIBLIOTEKARSTVA U ANDRIJEVICI

Piše: mr Amer RAMUSOVIĆ

684

kore johe ili lista oraha.*Kušaci su velike vunene ma-hrame. Tkani su u dvije „pole“ i spajani šivenjem. *Natruška(e) je metalna šipka koja drži već otkani materijal da se ne sakuplja i gutla (gu-žva). Zidni razboj - Kada je monti-ran veliki razboj bila je neop-hodna pomoć muškaraca. U ureze na krajevima dva velika stuba ubacivane su dvije de-bele i urezane poprečne (ho-rizontalno postavljane) grede. Oko greda bi razvukli (navija-li) onoliko niti osnove koliko je imao i urnek (mustra) koji je tkanjem kopiran do naj-stitnijih detalja (i dimenzije i šare). Prije zatezanja osnove, na dnu prednje strane prebi-ranjem jedne po jedne niti ubacivana je tanka letva (ci-jepac), a na isti način i široka letva (štapac), koji je pomije-ran kako bi tkanje odmicalo, a njegova svrha je da razdvaja osnovu u mali „zijev“ kako bi tkalje lakše prstima prebirale i utkivale pređu.Osnova je zatezana ubaciva-njem i nabijanjem klinova u ureze stubova iznad donje grede. Urnek, prebačen pre-ko srka (deblje drvene oblice) kačen je na dvije velike čivi-je ukovane u stubove. Postav-ljan je na visini da tkalje, sje-deći na šiljtetima ili trupina-ma, dobro vide koliko niti ide u koju šaru. Na zidnom razboju tkani su ćilimi, sedžade i velike tapise-rije. Osnova za ćilime, sedža-de, tapiserije i jambolije mo-rala je biti debela i jaka (pre-predena). Razmak između stubova na velikiom razboju mogao je biti i do četiri me-tra. Tolika bi bila i širina ćili-ma, pa je bilo dovoljno mjesta da u isto vrijeme za razbojem sjede i tkaju četiri-pet ženskih čeljadi. Vjerno su kopirale šare i kolorit sa urneka i prebi-ranjem utkivale potku koju su nabijale drvenim ili metalnim kliketom (kilketom). Kada bi poodmakle sa tkanjem pa bi im bilo visoko za rad, izbijani su klinovi sa strane, olabavila bi se osnova pa se otkani ma-terial povlačio nadole i pod-vlačio pod donju gredu. Opet bi se klinovima zategla osnova i nastavljano je sa tkanjem. To je ponavljano sve dok se ćilim ne izatka. Zavisno od visine stubova razboja i debljine po-prečnih greda, dužina ćilima mogla je biti i pet-šest metara. Razboj na kome su tkane sta-zice, male tapiserije i jamboli-je bila je kopija konstrukcije velikog zidnog razboja. Bio je podesan za rad; zauzimao je malo prostora u kući, mogao se pomijerati i lako prenositi, pa se tokom ljeta mogao izni-jeti u bašču i tkati u hladovini.

LEGATI LALIĆA I STOJKOVIĆA Biblioteka u Andrijevici, s vremena na vrijeme, organizuje knjževne večeri i izložbe, a vrijedno je istaći da je na poklon dobila legat od 37 slika (ulja na platnu i 44 grafike) slikara Mila Stojkovića, rođenog Andrijevičanina koji živi i stvara u Beogradu. Takođe, supruga Mihaila Lalića je po želji čuvenog književnika i testamentu koji je ostavio, poklonila biblioteci piščev kompletan književni fond, čime je biblioteka dobila još veću vrijednost.

KOLIJEVKA AKADEMIKA I KNJIŽEVNIKA

Mada gradsku fizionomiju dobija tek sredinom 19. vijeka, Andrijevica, izvjesno, predstavlja kulturnu i obrazovnu prijestonicu ovog dijela Crne Gore. Poznato je je da je upravo ovaj kraj dao veliki broj intelektualaca i doktora nauka, a u monografiji o Vasojevićima, koja je objavljena 2010, navedeno je da je pleme Vasojevići (prostor Andrijevice i Berana) dalo oko 200 doktora nauka, a sada ih je još više... No, najveći dio nih živi širom svijeta, a podatak da je, prema popisu stanovništva iz 1909. srazmjerno broju stanovnika, Andrijevica druga varoš prema broju pismenih u Crnoj Gori, odmah poslije Cetinja, govori sam po sebi! Andrijevica je bila okružni centar sve do 1921, a 1958. dobila je status opštine. No, trajalo je to samo dvije godine, da bi ponovo postala opština 1991. Brojni su i poznati pisaci rođeni u u ovom gradiću, među kojima i Mihailo Lalić, dobitnik najviših jugoslavenskih priznaja, a porijeklom iz Andrijevice su i ; Čedo Vuković, Radovan Zogović, Radomir Aleksić, Radovan Lalić, Miljan Mojašević...

Krov i za hram knjige - Centar za kulturu Andrijevica

• Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore • mart 2018 • BROJ 25

685

koji je ova kulturna insti-tucija imala u prošlosti. Sve to ukazuje na činjenicu da knjiga na ovim prostorima i dalje zauzima značajno mje-sto i kao duhovna potreba žitelja ovog kraja.

Inače, knjžni fond i ovdje je svojevremeno obogaćivan prilozima članova, zavje-štanjima, poklonima... Prije spaljivanja, jula 1944. čitao-nica je imala 14.000 knjiga, mahom rariteta, među koji-ma i prve radove Pavla Ro-vinskog. Čitaonica je neko-liko puta pljačkana, a pre-kidala je rad samo tokom balkanskih ratova. Bilo je i pljački, pa su tako 1944. faši-stički okupatori upali u An-drijevicu i popalili i dosta knjiga od neprocjenjive vri-jednosti, tako da biblioteka ne posjeduje ni jednu knjigu sa starim pečatom.

Po završetku II svjetskog rata biblioteka je obnovlje-na. U toku svoga postoja-nja od 126 godina, doživjela je više odiseja. Prvo su pro-storije Biblioteke privreme-no bile u tadašnjem biosko-pu, a tek 1959. premještene u zgradi SO Andrijevica, od kada ona radi kao čitaonica i biblioteka „Njegoš“. U po-drumskim prostorijama, tu je ostala sve do ljeta 2008, kada je konačno preselje-na u novi Centar za kultu-ru i sport „Mihailo Lalić“ i u prostoru od oko 180 kva-drata.

Svojevremeno, gubitkom statusa opštine Andrijevi-ca, postala je dio beranske biblioteke sa samo jednim zaposlenim; Milosavom – Milom Stijovićem. Nje-gov veliki entuzijazam i lju-bav prema knjizi ponajvi-še su zaslužni da se knjižni fond sačuvao i u sasvim ne-uslovnim prostorijama za ovu vrstu društvene djelat-nosti. Danas, nakon više od nekoliko decenija, biblio-teka djeluje u solidno opre-mljenom prostoru u koji su uložena značajna sredstva, čime je omogućeno da se izloži sav knjižni fond, kao i da se vrijedne knjige i dupli-kati čuvaju u posebnom de-pou koji tehnički zadovolja-va sve standarde.

I kad već postoje solidni uslovi za rad želja je da se unaprijedi njegov kvalitet tako da je u budućnosti po-red stalnih zadataka na po-pularizaciji i umnožavanju knjižnog fonda, namjera je da se ova ustanova priklju-či i u sistem elektronskog umrežavanja biblioteka, kao i obrade podataka. Bi-blioteka takođe i uspješno sarađuje sa mnogim emi-nentnim književnicima, na-učnicima, prosvetnim rad-nicima koji žive u Andrije-vici ili su porijeklom iz ovog kraja. I oni daju puni dopri-nos afirmaciji ove institucije koja je posebno plodnu sa-radnju bilježila sa Izdavač-kom kućom Komovi, kao i bibliotekama susjednih op-ština, te i sa Centralnom bi-bliotekom u Cetinju.

Gradska Narod-na bibliote-ka Plav se na-lazi na Racini, na jednom od

najljepših mjesta u Plavu i u sastavu JU Centra za kultu-ru, a u skladu sa odredbama Zakona o bibliotečkoj dje-latnosti djeluju kao narod-na (javna) i matična biblio-teka na području Opštine, koja je i njen osnivač. Ona nastavlja tradiciju stare či-taonice i narodne bibliote-ke u ovom kraju, osnovane 13. oktobra 1929, na inicija-tivu Gojka Žugića, starješi-ne ispostave, Novice Popovi-ća predsjednika opštinskog suda, kao i učitelja iz mjesta i okoline. Čitaonica je prima-la gotovo sve naše časopise i listove, imala je i radio-apa-rat, što je bio jedinstven slu-čaj u čitaonicama ondašnje zetske oblasti. O sudbini ove biblioteke do kraja drugog svjetskog rata nema validnih podataka, jer je arhiv plav-ske opštine stradao u toku rata. Poslije drugog svjet-skog rata, u opštoj kampanji za opismenjavanje i kultur-no uzdizanje, osnivaju se na-rodne knjižnice, ili ,,mjesne

knjižnice“u Plavu i u selima.

Narodnu knjižnicu osno-vali su 29. novembra 1950. ,,frontovci iz Plava“, od do-brovoljnih priloga za nabav-ku inventara. Za nabavku knjige korišćeni su isto tako dobrovoljni prilozi u knjiga-ma, donacije Sreskog narod-nog odbora, a i sa Cetinja je dodijeljen veći fundus knji-ga. Prema dopisu iz 1957,

Knjižnica je najprije bila u prostorijama Mjesnog komi-teta KP. Organizacije koje su je osnovale (Narodni front u prvom redu) i kulturno-pro-svjetno društvo ,,Bećo Ba-šić“, u čiji sastav je i ona ušla, tada ne vode baš mnogo ra-čuna o njoj, knjige se razno-se, čak i namještaj nestaje, tako da se vec 1951. ona uop-šte ne koristi, te služi u druge svrhe, dok se dnevna štam-

pa razvlači po kancelarijama Mjesnog odbora. Prema za-pisu u Prosvjetnom radu iz 1957, moglo bi se zaključiti da je Čitaonica kasnije ima-la neke druge prostorije, koje je do pomenute godine bila predala za prodavnicu trgo-vačkog preduzeća. U njenim novim prostorijama se, opet, uselila apoteka, a poslije apo-teke - magacin brašna !?

Na terenu Opštine 1951. po-stoje četiri narodne knjižni-ce, a i svako selo ima bibli-oteku. Jedna od njih je ova u Plavu. Za dvije je logično da su u Murini i Gusinju, a za još jednu se ne zna gdje bi mogla biti. Seljačke rad-ne zadruge dobile su na po-klon veliki broj knjiga. Tako u Plavu 1951. postoji i čitao-nica pri sindikalnoj podruž-nici koja je više bila klub sa štampom, radio-prijemni-kom i šahovskim tablama.

Obnavljanje rada biblioteke u Plavu poklapa se sa osniva-njem narodnog univerzite-ta 1960. i od tada ona ne pre-kida svoj rad, iako problem otudjivanja knjiga oduvijek postoji. Sve do danas, ona je prošla kroz više perioda i ra-zvojnih faza i konačno izra-sla u organizovanu gradsku i narodnu biblioteku. Danas je ona pri Centru za kulturu ustanova i glavni nosilac kul-turnih aktivnosti. U okviru cjelokupnog obrazovnog i kulturnog sistema, ima i spe-cifične zadatke da kroz ra-zne obrazovne oblike pruža građanima i omladini druš-tveno-političko i društve-no-ekonomsko obrazovanje, kao i stručno tehničko usa-vršavanje, informisanje i po-dizanje nivoa opšte kulture.

Opšte obrazovanje obuhva-ta seminare i kurseve na ko-jima se pripremaju polaznici za polaganje ispita za osnov-no, srednje, više i visoko ob-razovanje. Takođe su obu-hvaćeni oni seminari koji po sadržini i metodama rada ne

pripadaju školskom obrazo-vanju, već imaju za cilj stica-nje obrazovanja iz različitih oblasti nauke i kulture. Ona je kulturna,obrazovna, a di-jelom i naučna institucija i nosilac je i koordinator bibli-otekarske djelatnosti u opšti-ni, te predstavlja bibliotečki i informativini centar BIS-a u opštini. Njene osnovne funkcije su da služi znanju i univerzalnom ljudskom pra-vu na obrazovanje, nauku i kulturu. Prioritetni zadatak joj je da kod djece i omladine razvija i stvara naviku čita-nja i da vrši sistematsku pro-pagandu knjge svih profila i za sve uzraste stanovništva. Biblioteka je dužna da svo-jim korisnicima ravnoprav-no omogući korišćenje svo-jih fondova i da pozajmicom ili drugim načinom obezbi-jedi za svoje korisnike i one naslove koje ne posjeduje, vrši propagandu knjiga na te-ritoriji opštine organozova-njem promocija novih knji-ga, susreta sa piscima (Plav-ski književni susreti) preko izložbi raznog bibliotečkog materijala, predavanja, po-zorišnih predstava (Dramski studio) i sl.

Biblioteka ima pet uposle-nih: tri bibliotekara, jed-nog višeg knjižničara i jed-nog knjižničara. U skladu sa organizacijom rada i fi-nansijskim mogućnostima, uposleni se uključuju u rad stručnih seminara, skupo-va, radionica, konferencija iz oblasti bibliotekarstva koje se organizuju u Crnoj Gori i na međunarodnom nivou. Aktivno učestvuju u orga-nizovanju kulturnih mani-festacija u Plavu (književne večeri i promocije, likovne izložbe, pozorišne predstave, ,,Dani borovnice“ i sl.)

Bibliotečki materijal je smje-šten u dva depoa Plav i Mu-rino i organizovan u okviru sljedećih fondova: osnovni fond monografskih publika-cija, osnovni fond serijskih publikacija, zavičajni fond (monografske i serijske pu-blikacije, presklipling i sitni bibliotečki materijal) i legati Obrada bibliotečkog materi-jal obavlja se prema međuna-rodnim standardima obra-de :ISBDM,ISBDS,ISBDA i UDK sistemu. Narodna bi-blioteka, matično odjeljenje u Plavu sa isturenim odjelje-njem Murini ima 29.139 bi-bliotečkih jedinica, bibliote-ka SMŠ ,,Bećo Bašić“ 12.352 bibliotečke jedinice, biblio-teka Osnovne škole ,,Hajro Šahmanović“ 14.723 bibli-otečke jedinice , Osnovna škola ,,Petar Dedović“ Muri-no 7. 532 bibliotečke jedinice

Autor je rukovodilac bibliotečke djleatnosti

Tradicija na Racini

Biblioteka nastavlja tradiciju stare čitaonice, stare narodne biblioteke u plavskom kraju, osno-vane 13. oktobra 1929.god inicijativom Gojka Žugi-ća, starješine ispostave, Novice Popovića, pred-sjednika opštinskog suda, kao i učitelja iz mjesta

i okoline…

MATIČNA BIBLIOTEKA PLAV

Piše: Aljo E. REDŽEMATOVIĆ

ZLA SUDBINA BAŠTINE

Svojevremeno dugogodišnjii novinar i dopisnik iz našeg kraja Vukašin Vulević, objavio je u broju od 29. februara 1968. u listu “ Politika” tekst pod naslovom “ Knjižara iz 1471. godine” sa podnaslo-vom; “Ovaj objekat je dotrajao pa ga treba renovirati i staviti pod zaštitu Države”. Siguran sam da mnogi ne znaju da je to jedan od najstarijih kulturno-istorijskih spomenika u Crnoj Gori, da je to bila stara brvnara u Plavu, koju je, davne 1471. podigao plavski beg Zejnel Dizdar. U njoj je smje-stio knjižaru i čitaonicu. No, naša nebriga, nemarnost, podanički mentalitet i sklonost da se i na rušilački način dokazuje-mo, da smo protiv svega sto nas podsjeća na „pusto tursko“, utrkivali su se - ko će brže i više da utre tragove naše baštine. Istini za volju vlast to od nas nije tražila. Nije imala ni potrebe, jer je viđela s kakvim “elanom” to mi sami radimo. Tako smo ostali bez ambijenta, koji je bio karakterističan za ovo mjesto i podneblje. Umjesto da da se izvrši rekonstrukcija Dizdarevića Grada, rušili smo zido-ve i od njih zidali kuće. Brojni apeli za renoviranje, konzerviranje i stavljanje pod zakonsku zaštitu, ostali su bez odjeka. Tako i da je se desilo i sa objektom Knjižare i čitaonice, podignute čak trideset i više godina prije štampanja prve knjige u Crnoj Gori – Oktoih !? Ono što vrijeme nije uradilo, prije tridesetak godina su na žalost, domirile građevinske mašine. Tako je jedan od najstarijih kulturnih objekata i svjedoka vremena i naše nebrige, nestao. Potpisnik teksta i autor crteža, iako je više od četrdesetak godina prolazio pored ovog objekta, nije ni slutio da su birvaktile, iza tih dotrajalih brvana i zatvorenog ćepenka, bile prostorije sa klupama, stolicama i rafovi sa knjigama i školskim priborom i da se tu odvijao dio kulturnog života Plava i okoline. Na-dam se da će ovaj tekst i crtež, podsjetiti mnoge Plavljane na objekat, pored kojeg su godinama pro-lazili, a da, zahvaljujući našem ukupnom društvenom i obrazovno-kulturnom sistemu, nijesu znali ni šta je, ni čiji je, ni ko ga je i kada gradio, niti čemu je služio. (Zapis i crtež; Ibrahim Reković )

• BROJ 25 • mart 2018 • Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore

686

Bi bl iot e k a r s t vo kao specifična djelatnost ljud-skog zanimanja ima dugu tradi-

ciju na području rožajske opštine. Najnovija saznanja o razvoju bibliotekarstva u ovom kraju govore da je čita-onica postojala još davne 1928. godine. Naime, autor Dmitar Đukić u članku „Kulturni progres Rožaja“, od 21. januara 1929, pored ostalog, kaže da je „građan-stvo u zajednici sa omladi-nom osnovalo Narodnu či-taonicu“. No, prva biblioteka i čitaonica u Rožajama osno-vana je 11. januara 1934. go-dine, a zvala se Narodna knjižnica i čitaonica. Na osnivačkoj Skupštini „Na-rodne knjižnice i čitaonice“ izabrana je Uprava, a za nje-nog predsjednika imenovan je Rašid Tvrtković, tadašnji šerijatski sudija. Na istoj sjednici usvojena su i Pravi-la, koja su potpisali 25 osni-vača. Pravilima se regulišu njeni zadaci, a interesantno je napomenuti da se, pored ostalog - „zimi priređuju što češće sedeljke u školi ili domu na kojima će se voditi razgovori o onome što su pojedini članovi čitali“, kao i; „da se članovima, građani-ma i građankama drže pre-davanja o svemu što bi im uzdiglo zdravlje i krenulo ži-vot napretku“. Narodna bi-blioteka u Rožajama danas posjeduje kopiju Pravila Na-rodne knjižnice i čitaonice, a postoji i kopija Odobrenja Ministarstva prosvjete Kra-ljevine Jugoslavije, odsjek za narodno prosvjećivanje broj 4170 od 26. aprila 1934. go-dine, kojima se odobrava otvaranje Narodne knjižni-ce i čitaonice u Rožajama...

Nakon oslobođenja u pre-duzeću „Gornji Ibar“ posto-jala je knjižnica koja je broja-la 2800 knjiga. Prema kazi-vanju jednog od osnivača ove knjižnice i prvog biblio-tekara u njoj, Rama Sutovi-ća, ona je ukinuta početkom 50-ih godina, a knjige koje je posjedovala dodijeljene su opštinskoj biblioteci. U jeku kampanje za formiranje na-rodnih biblioteka u Rožaja-ma je 1953. godine formira-na Narodna biblioteka. Bila je smještena u zgradi opštine i u sastavu Narodnog uni-

verziteta. Knjižničari su bili Selmo Tahirović i Faketa Kardović. Kako je bibliote-ka stalno kuburila sa sred-stvima, prostorom i kadrom, ukinuta je 1970, mada je po-sjedovala zavidan fond od 10 000 knjiga koji je tada razdijeljen OŠ „Mustafa Pe-ćanin“ i gimnaziji „30 sep-tembar.“

Na osnovu odluke SO Ro-žaje Narodna biblioteka je ponovo osnovana u junu 2000. godine u sklopu Cen-

tra za kulturu. Polazeći od Zakona o kulturi i novog Zakona o bibliotečkoj dje-latnosti Crne Gore i njego-

voj implementaciji, bibliote-ka od 10. februara 2015. go-dine obavlja svoju djelatnost kao samostalna JU Narod-na biblioteka Rožaje i pripa-da tipu javnih biblioteka, pa je kao takva usmjerena svo-jim djelovanjem ka opštem obrazovanju informisanju i zadovoljavanju kulturnih potreba građana, kao i oču-vanju kulturnih vrijednosti opštine Rožaje. Budući da je po tipu javna i opšta, refe-rentna je i u dijelu brige i nadzora nad radom svih

školskih biblioteka na na-šem području kojih je 11 i dužna da vodi statističke po-datke o njihovom stanju. Bi-

blioteka ima dobru saradnju sa Opštinom kao osniva-čem, školskim bibliotekama na teritoriji opštine Rožaje, Centrom za kulturu, Nacio-nalnom bibliotekom Crne Gore „Đurđe Crnojević“, kao i svim bibliotekama na teritoriji Crne Gore.

Organizacionu strukturu čine; zavičajno odjeljenje, odjeljenje za odrasle i dječije odjeljenje. Biblioteka raspo-laže sa šest prostorija uku-pne površine 150 m². Cjelo-kupni prostor je veoma funkcionalan i međusobno povezan, tako da omoguća-va laku i jednostavnu komu-nikaciju svih segmenata bi-blioteke.

Danas biblioteka raspolaže sa 16000 knjiga i broji 630 članova korisnika, a biblio-teku dnevno posjeti oko dvadesetak korisnika. I da-nas postoje ljudi koji rado dolaze da nešto pročitaju, porazgovaraju i razmijene

mišljenja u biblioteci. Najvi-še se razvija zavičajna izda-vačka djelatnost, koja se ostvaruje u objavljivanju književnih djela zavičajnih autora, sa tekstovima o razli-čitim temama...

Zbog ograničenog prostora dječije odjeljenje je smješte-no u holu bibliteke, i namije-njeno je najmlađim korisni-cima, od predškolskog uzra-sta do učenika osnovnih i prvog i drugog razreda sred-njih škola. Pored slikovnica, obavezne školske domaće i strane lektire, ovaj fond nudi priručnu i enciklopedijsku literaturu, koja je prilagođe-na najmlađem uzrastu. Ovu godinu je obilježilo preselje-nje cjelokupne dječije zbirke u holu koja je smještena u novoformiranom dječijem odjeljenju i izloženo na no-vim policama. Maksimalan napor će biti uložen i na pro-širenju dječijeg odjeljenja (što je i predviđeno Zako-nom o bibliotečkoj djelatno-sti) radi rješavanja krucijal-nog prostornog problema. Nov, savremen, funkciona-lan, ekonomičan prostor je neophodan za dalji razvoj bibliotečke djelatnosti i šire-nje lepeze usluga koje biblio-teka može da pruži svojim korisnicima.

Čitaonica za sada raspolaže sa 65 čitalačkih mjesta i nje-ne usluge najčešće koriste učenici osnovnih i srednjih škola kao i studenti. Moder-nizacija opreme za valjano obavljanje bibliotečke dje-latnosti biće predmet poseb-nog razmatranja lokalne uprave. Planira se nabavka dva terminalna štampača i čitača bar kodova koji je ne-ophodan za rad nakon pot-punog prelaska za rad u CO-BISS. Tokom 2018. godine Biblioteka planira početak katalogizacije postojećeg fonda u COBISS.

Stručni kadar i raznovrsna ponuda knjiga i časopisa, čini biblioteku mjestom koje treba i vrijedi posjetiti. Svje-doci smo da internet i tehno-loški uređaji koji se ljudima danas nude svakim danom u sve razvijenijim oblicima, negativno utiču i na čitanje knjiga. Tehnologija je učini-la svoje, pa danas svaki kori-snik, bilo kojeg telefona ili drugog sličnog uređaja da na njega pohrani na stotine primjeraka knjiga u elek-tronskoj formi. Ali bibliote-ka je ostala i danas jedan od glavnih izvora za omiljenu knjigu, a ujedno i mjesto prema čitanju jer, čitanjem razvijamo maštu, otvaramo um, upoznajemo različite kulture i nove svjetove Izda-vaštvo i štamparstvo su, mo-glo bi se s pravom reći, mla-đe su djelatnosti u Rožaja-ma.

Danas rožajska biblioteka raspolaže sa 16.000 knjiga, a bibliotečki fond se iz dana u dan uve-ćava prije svega kupovinom i poklananjem knjiga. Trenutno je ovdje registrovano 630 članova-ko-risnika, a biblioteku dnevno posjeti oko dvade-setak. I danas postoje ljudi koji rado dolaze da

nešto pročitaju, porazgovaraju i razmijene mi-šljenja u biblioteci.

Piše: Fetija KARDOVIĆ

Šerijatski sudija čelnik prve čitaonice

DEVET DECENIJA NARODNE BIBLIOTEKE U ROŽAJAMA

KAHVU, KNJIGU ILI OBOJE ?!Zanimljivo je da u Rožajama 1935. osnovana još jedna gradska biblioteka, smještena u kahvi-kafiću, a koja je bila vakufska svojina. Bibliotekar, a ujed-no i konobar bio je Smajo Bećiragić, svojevremeno je to istakao književ-nik i znalac istorije ovih krajeva Zaim Azemović: „Ko hoće kahvu, ko knji-gu, a ko oboje.“ Biblioteka je za to doba imala zavidan fond od 3000 knji-ga. Najčešći korisnici Biblioteke, u kojoj su se mogle naći kao što su „Mati“ M. Gorkog i „Kako se kalio čelik“, N. Ostrovskog, bili su napredni mladići ovog kraja, učenici Velike medrese iz Skoplja i kasnije studenti. Pomenute biblioteke su u toku drugog svjetskog rata bile uništene i rasturene.

ZBORNIK BOGATE BAŠTINEPrvi broj „Rožajskog zbornika“ godišnjeg časopisa izašao je maja 1982. go-dine, kao svojevrstan istorijski zapis prošlog i sadašnjeg vremena. Teme ovog časopisa su većinom bile posvećene ljudima koji su ostavili neiz-brisive tragove u vremenima u kojima su živjeli i stvarali. Izdavač Rožaj-skog zbornika je Centar za kulturu a cilj redakcije je da predstavi i sačuva umjetnička i kulturna baština Rožaja, koje je iznjedrilo brojne književne stvaraoce kao što su: Zaim Azemović, prof. Hilmo Hadzić, Ibrahim Had-zić, Miroslav Đurović, prof. Halil Markišić, Hamdija Kalač, Safet Hadro-vić Vrbički, dr Safet Nurković, Iso Kalač, Salko Luboder, Osman Kurpe-jović, prof. Mirsada Šabotić, mr Avdo Nurković, Enver Muratović, Esko Kalač i mnogi drugi.

Centar za kulturu Rožaje

Razglednica Rožaja sredinom prošlog vijeka

• Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore • mart 2018 • BROJ 25

687Biblioteka “Kadri-ja Adrović“ po-klon je novoo-snovanoj Opšti-ni Petnjica.

Zahvaljujući profesoru dr. Saliji Adrović, bratu Kadrije Adrovića koji je prvi došao na ideju za otvaranje ovakve biblioteke, prije duže od de-ceniju i po, a koji je putem NVO „Društvo prijatelja knjige“ prikupio veliki broj knjiga (oko 3.000 naslova) namijenjenih za njeno otva-ranje. I Kadrijina porodica, naravno, podržala je ovu ideju i godinama prikupljala knjige kako bi ona bila reali-zovana. Uz porodicu, veliki doprinos pripada i Savjetu Muslimana Crne Gore, Fon-du za zaštitu manjinskih prava, koji su opredijelili je-dan dio sredstava za realiza-ciju, kao i RTGC i ostalim brojniim donatorima koji su obogatili bibliotečki fond koji sad broji više od 6.000 naslova. Govoreći o svom bratu čije ime nosi bibliote-ka, prilikom otvaranja, doc. dr Salija Adrović je, izmedju ostalog, rekao:

“Ova biblioteka je dokaz da vrijeme ne može da izbriše sjećanje na jednog izuzet-nog čovjeka koji je ostao i ostaće upamćen u istoriji ovog kraja. Naš Kadrija je za života radio i sanjao o bo-ljem životu, zalagao se da lju-di ovog kraja cijene sebe i re-surse koje imaju, kao i da ci-jene rad i od njega žive. Rano je otišao i nije doživio da ostvari sve svoje snove, ali mi nastavljamo njegovu mi-siju. Na taj način on živi u našim sjećanjima. Osim za porodicu on je radio za kom-šije, selo, svoj zavičaj, radio je za ljude. Imao je harizmu, ljudi su ga voljeli i vjerovali su mu. On je volio život volio je ljude i znao je živjeti. Za njega nije bilo prepreke koju nije mogao da savlada, bio je hrabar inteligentan i po tome će ostati upamćen. Prenosio je znanje ljudima ovog kraja i ostaje kao sjeća-nje i nastavak njegove misije ova biblioteka da nastavi njegovu misiju i poruku a ona je ‘’znanje je najveće bo-gatstvo’’

O značaju ove biblioteke, i predsjednik Opštine Samir Agović, kazao je;

“... Kadrija Adrović je bio vi-zionar, koji nije uspio da do-

vrši svoju misiju, ali kada neko sa tolikom željom i ela-nom radi, on to prenosi dru-gima, i on je to učinio i za-hvaljujući tome danas otva-ramo ovu biblioteku.

Kadrija je kao veliki aktivi-sta, prosvjetni radnik i kao veliki ljubitelj knjige i ovog kraja znao koji je pravi put, a to je znanje i nauka. Život je bio kratak da bi postigao

ono što je želio, ali njegova porodica i prijatelji treba da budu ponosni na njega. Na-stavljamo Kadrijinu misiju, kroz ovu biblioteku koja mnogo znači za Petnjicu’’…

Sa ponosom se može reći da je Memorijalna biblioteka od velikog značaja za sve, pogotovo mlade ljude u Bi-horu, pa i svojevrstan ukras Opštini Petnjica, uz ime Ve-likog čovjeka koji je za života uvijek prenosio svoju viziju mnogim generacijama, da nastave životni put družeći se sa knjigom. Biblioteka je otvorena u prostorijama Mjesne zajednice Petnjica i još uvijek je tamo, a prema obećanju predsjednika Op-štine Agovića, prilikom otvaranja, očekujemo da će u skoroj budućnosti ona biti preseljena u zgradu Kultur-nog centra.

Knjiga je svačija i pisci pri-padaju onima koji ih čitaju , tako vjerujemo da će i ova biblioteka biti mjesto okup-ljanja svih stanovnika Pet-njice, da će se u njoj održava-ti književne večeri, večeri re-toričara, te aktivnosti koje mogu biti edukativnog ka-raktera, naro;ito za djecu, uz ostale kulturne i obrazovne sadržaje. I naziv Memorijal-ne biblioteke Kadrija Adro-vić, trebalo bi da bude sim-bol generacijama koji su ga poznavali. A, mladjim gene-racijama koje dolaze stalna pouka da je “znanje najveće bogatsvo”, te da se ono i po-najprije stiče - čitanjem!

Imajući u vidu da je naša opština tek ne-davno osnovana i da ne posjeduje uslove za rad biblioteke, osniva-

njem JU Centar za kulturu smo predvidjeli da u ovdje uskoro formiramo biblioteč-ku i muzejsku jedinicu. I pri-je osnivanja ove ustanove, u okviru Doma kulture kao or-ganizacione jedinice JU Centar za kulturu Berane, započeli smo nabavku knjiž-nog fonda. Prvu inicijativu o osnivanju biblioteke pri Domu kulture, uz ostale, po-krenuo je i dr Isat Skendero-vić prilikom održavanja Dana dijaspore 2009, što će kasnije rezultirati donacija-ma.

Tako smo do sada uspjeli da, putem raznih donacija i poje-dinačnih poklona, prikupi-mo više od 6.000 knjiga. Prvu donaciju imali smo od našeg književnika Zumbera Muratovića iz Sarajeva, koji je poklonio 100 naslova pri-likom promocije svoje knji-ge” Sejdefini snovi “, još 16. jula 2010. Iste godine smo

dobili donaciju od dr Isata Skenderovića i dr Izeta Šabo-tića, koji su posredstvom Na-rodne biblioteke “Derviš Su-šić” u Tuzli, lično i svojim au-tomobilima donosili knjige tokom svakog njihovog dola-ska u zavičaj. I prilikom go-

stovanja KUD-a “ Bihor “ u Tuzli, u povratku smo u au-tobusu donijeli oko 600 knji-ga. Ova donacija uvaženih doktora nauka iz Tuzle i da-nas traje.

Takođe, veoma vrijednu ko-

lekciju knjiga dobili smo i od Azema Kožara, još jednog doktora istorijskih nauka iz Tuzle. I od JU Gimnazija „Panto Mališić“ iz Berana dobili smo oko 1300 knjiga. Akciji prikupljanja knjiga pridružio se i Reho Ramčilo-vić, nastavnik maternjeg je-zika i književnosti sa 101 na-slovom, zatim Zumrerta Sklenderović iz Trpezi, Baj-ram Ramčilović iz Petnjice , Nadžib Kočan iz Novog Pa-zara, književnik Zlatko Du-kić i ostali. A, najnoviji dar

od oko 180 knjiga dobili smo i od Nacionalne biblioteke „Đurađ Crnojević“ Cetinje.

Da se predano radilo najbo-lje pokazuje i činjenica da je i Ministarstvo kulture prepo-znalo našu aktivnost na po-lju stvaranja bibliotečkog fonda i otvaranja Biblioteke i Muzejske jedinice kao orga-nizacione jedinice Centra podržavši projekat „ Adapta-cija i opremanje muzejske i bibliotečke jedinice“ sa 10.000 eura. Tako smo već

krajem prošle godine naba-vili knjižne police firme „Furniture Plus“ iz Beograda i adaptirali, te priveli namje-ni jednu prostoriju u kojoj bi bila i čitaonica sa desetak mjesta.

Ovih dana očekuje se da SO Petnjica usvoji Plan program rada za tekuću godinu i po-tvrdi odluke Savjeta Centra za kulturu o unutrašnjoj or-ganizaciji i sistematizaciji radnih mjesta , nakon čega će se raditi na daljem obez-beđivanju knjižnog fonda a posebno novijih izdanja, školske i studentske literatu-re i na taj načina stvoriće se uslovi za vraćanje mladih knjizi i nauci. Ovom prili-kom se zahvaljujemo svima onima koji su pomogli na do-sadašnjim aktivnostima na ovom polju i apelovao da sva-ko ko ima mogućnosti po-kloni ili finanijski podrži nas u širenju knjižnog fonda koji bi bili na usluzi čitaocima naše opštine .

(Autor je direktor JU Centar za kulturu Petnjica)

I san na dar zavičaju

Darovi već pune police

Memorijalna biblioteka “Kadrija Adrović” otvo-rena je 26. marta 2016. u Petnjici i nosi ime nastav-nika, kao i velikog aktiviste Bihorskog kraja. Kadrijini unuci Daris i Ilan, otkrivanjem ploče na kojoj je ispisano ime znamenitog intelektualca i društvenog radnika iz Bihora, zvanično su tada

obilježili početak rada ove biblioteke."

Putem brojih donacija i poje-dinačnih poklona već je pri-kupljeno više od 6.000 knjiga za biblioteku u našoj najmla-đoj opštni… I Ministarstvo kulture podržalo je projekat „ Adaptacija i opremanje mu-zejske i bibliotečke jedinice“ u

iznosu od 10.000 eura...

MEMORIJALNA BIBLIOTEKA “KADRIJA ADROVIĆ” U PETNJICI

ČEKAJUĆI BIBLIOTEKU U PETNJICI

Piše: Kalina ADROVIĆ-VULIĆ

Piše: Sinan TIGANJ

KNJIGOLJUBAC I AKCIJAŠ Kadrija Adrović bio je aktivista u mnogim projektima koji su bili od koristi za bihorski kraj, između ostalog, i kao glavni organizator izgradnje vodovoda za rodno selo, kao i izgradnje omladinskog doma na Boru. Bio je i predsjednik MZ Petnjica, te provodio brojne akcije za izgradnju lokalnih puteva, mostova i ostalog za dobor-bit svog zavičaja. Za svoj rad je dobio veliki broj zahval-nica i, priznanja. Volio je svoj posao, školske učionice u kojima je svojim učenicima prenosio znanje. Izveo je mnoge generacije na pravi put, a naročito je i veoma vo-lio knjige. Adrović je rođen 3. novembra 1946. u selu Bor, od oca Mula i majke Drage. Osnovnu školu završio je u Petnji-ci 1960., a gimnaziju u Skoplju 1968, gdje je I dalje na-stavio školovanje i diplomirao na Pedagoškoj akademi-ji - odsjek istorija i geografija, 1971. Iste godine zasniva radni odnos u osnovnoj školi Trpezi, a potom 1979. pre-lazi u osnovnu školu "Mahmut Adrović", u Petnjici, gdje je radio sve do prerane smrti 1995. Od 1973. u braku sa Refkom Šabotić, dobio je četiri kćerke; Adelinu, Kalinu, Elzu i Larisu.

Sa otvaranja memorijalne biblioteke u Petnjici

• BROJ 25 • mart 2018 • Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore

688

Nema baštini-ka onoga što se u civilizo-vanom svi-jetu kultur-

nim i umjetničkim naslje-đem zove, a da nije redovni ili barem povremeni posje-tilac najvažnijeg od svih ču-vara našeg bivstovanja, naših mogućnosti i htijenja - bibli-oteke. Od Pionirske trilogi-je i Lovrakove Družbe Pere Kvržice do Modiana, Cerua-ca, Gore Vidala i Cohenovog Let Us Compare Mithologi-es, svako ima priču, i čini se, da je zbori godinama, opet bi bila nova i ne sasvim ispriča-na, opet bi bila mrvica ili zgo-da koja daje šlag na tortu, jer je priča o biblioteci priča o našim životima i obrnuto.

U mom je slučaju sve zapo-čelo u drugom osnovne - na-široko sam letio u zamaglje-nom, ali od svih svjetova naj-prostranijem - svijetu mašte i svega onog što postoji samo ako vjeruješ u to. Bio je veli-ki odmor, proljeće, a učitelji-ca Olga Pavićević je odabrala nas troje ili četvoro da se, kao predstavnici odjeljenja, upi-šemo u školsku biblioteku, skupa sa velikom grupom iz starijih razreda. Red ispred barake Druge osnovne ško-le je, barem se meni onako si-ćušnom učinilo, bio nepre-gledan, a na njegovom kraju, odnosno početku, stajao je veliki i nedodirljivi direktor, što je samo pokazivalo s koli-kom se ozbiljnošću pristupa-lo događaju.

Tražio sam knjigu za koju sam samo čuo, a koju mi nisu dali, tvrdeći da sam “još mali” i utrapili mi neku avan-turističku, loše ilustrovanu kupusaru o “dječacima koji traže blago”. Tada mi se uči-nilo da nevjerovatna riječ - biblioteka - označava nešto veliko i tajanstveno, čemu nema kraja, nešto u šta, kao u duboku šumu, uđeš, pa ako ti Bog da, izađeš - ako ne, osta-neš vječni ukleti zarobljenik nepreglednog zabrana.

Tokom srednje škole i nakon nje, nova stepenica urbanog odrastanja je došla na red, pa je postalo važno kada je i od čega umro Morrison, da li uvodna melodijska struktu-ra u EkV pjesmi Ljubav isu-više liči na Ples žutog lista, da li je Bregovićev stih “A Krist je bio kopile i jad” morao biti cenzurisan, ali se, kroz svu priču o muzici stapala i ona o knjigama. U to sam se vrijeme počeo sa najbli-žim prijateljima osjećati kao dio muzičkog svijeta, a kako rock’n’roll nije samo “gomi-la prljave buke”, već i subkul-turni pokret zdravog bun-ta, koji u sebi nosi popriličnu

dozu opšte kulture i infor-misanosti, interesovalo nas je znanje kojeg nije bilo mo-guće sakupiti na ulici - odre-dište se znalo: gradska bibli-oteka.

Tog ljeta 1988, naši su kar-toni bili potpuno ispunjeni za svega tri mjeseca – guta-li smo, doslovno gutali, in-formacije; Milenko je proči-tao sve knjige o fauni mora i priobalja, Slavko je otkrio Bukowskog i Henry Mille-ra i kasnije prešao na ruske pjesnike, ja sam odiseju za-počeo sa Grčkim mitovi-ma, nastavio čitanjem mo-derne američke poezije, sve bezuspješno tražeći Štuliće-vu zbirku poezije Big Bang, koja je “postojala” u karto-nima, ali je nikad nije bilo u policama. S obzirom koliko smo vremena provodili u bi-blioteci, nije ni čudo da smo i pripadnicama ljepšeg pola zakazivali sastanak ispred dotične zgrade. Da je tih go-dina dodjeljivana nagrada najrevnosnijim čitaocima, si-gurno je da bi zbir pozajmlje-nih knjiga nas trojice prema-šivao bilo koju drugu grupa-ciju.

U oktobru iste godine, a ne bez uticaja knjiga kojih sam se dočepao u bibliote-ci, osnovao sam, kao još ne-afirmisani pjesnik sa ruko-pisnom zbirkom, skupa sa još nekoliko istomišljenika, Sekciju mladih umjetničkih stvaralaca pri Mjesnoj zajed-nici Bar 1. Iako ta tvorevina nije ni bila drugo do batrga-nje u rijeci prosječnosti, no-sila je pozitivnu energiju kre-ativnosti - bilo je tu muziča-ra, recitatora i pjesnika, i bila bezazleni zametak, daleki predak onoga što je kasnije postalo Udruženje književ-nika “Ars Antibari”.

Odlazak na fakultet značio je novu vrstu interesovanja za knjige, ovoga puta struč-ne provenijencije, a kako stu-diranje psihologije nije do-zvoljavalo ništa osim “zadate teme”, prvih nekoliko godi-na je moj boravak u biblio-teci bio strogo rezervisan za Poreklo čovekove osećajno-sti, Dečije doživljavanje crta-nih filmova, Različitu men-talnost polova... Kada je sve otišlo do vraga i kada je po-čela devastacija i opšta ra-sprodaja naših života, i ja

sam se okrenuo drugačijim stvarima. Pod uticajem mog druga iz Duran-teen dana, Sava, počeo sam svakodnev-no da provodim vrijeme u Narodnoj biblioteci Srbije, i temeljito istražujem istoriju svog grada.

Osjećaj je bio kao ispred zbornice Druge osnovne, predamnom se pojavio za-preteni svijet bogatog sred-njevjekovlja južnog pomor-ja, klesarske familije, zlatari, trgovci uljem i maslinama, grobovi dukljanskih vladara – odjednom su neki poznati predjeli dobijali novi smisao, drugačiju boju i težinu... Či-tao sam, ne dišući, izvješta-je sa putovanja davno umrlih nadbiskupa, skupa sa Giorgi-usom Pellinijem pregovarao s Paštrovićima oko razgrani-čenja ratačkih posjeda, otko-pavao ilirsko groblje na Mi-jelama, gledao kako Donatti i Guidacchioni predaju bez borbe grad Turcima...

Godine 1994. zbio se prelo-man momenat u mom i spi-sateljskom radu kolega pisa-ca, a koji je, ujedno, i značio konačno vraćanje u okrilje

barske biblioteke, samo na drugi način. Nas nekolici-na smo osnovali Nezavisno udruženje književnika “Ars Fluid” Bar, koje je brzo pro-mijenilo ime u ono po kome ga mnogi danas znaju - “Ars Antibari”. Bio je to krik u op-štem beznađu – aktivno smo pisali poeziju i prozu godina-ma, a u već postojeće institu-cije sistema nismo imali pri-stupa. Jedini način, ujedno i izraz protesta i bunta, da po-kažemo ko smo i koliko vri-jedimo, bio je osnivanje sop-stvenog udruženja. Svaka samostalnost je ujedno i mu-kotrpno porađanje, bilo da se radi o brakovima ili drža-vama – naravno, da nas ona-ko, pravo niotkuda, niko nije želio. Niko nije ni znao za nas i niko nije stajao iza nas. Vre-menom, Opština nam je dala na korištenje vlažnu prosto-riju u kuli današnjeg Komu-nalnog preduzeća, dobili smo klupe od dvije osnovne škole i dogovorili se da publi-kujemo prvi Zbornik radova Udruženja.

Bila je kiša, a nas smo tro-jica, pokisli kao goluždravi ptići, došli u Kulturni centar na “pregovore”. Popili smo prvu kafu “u svojstvu knji-ževne delegacije” kod uprav-nice biblioteke, i otkrili da nam, ipak, nijesu zatvorena sva vrata. Od toga smo dana

dolazili, ne samo da uzima-mo knjige, već i da pričamo o činu stvaranja, o svemu što nas je kao pisce tištilo, o ne-pravdama i klanovima koji vladaju u crnogorskoj litera-turi, o prvim publikovanim knjigama, nekad smo nala-zili sagovornike, nekada ne... Ta se praksa “svraćanja na razgovor”, nastavila u manjoj ili većoj mjeri i kad nijesmo više samo mi tražili nekoga, već su i nas počeli da traže.

Zajednički sadržalac našeg ponašanja svih ovih godina, matrica kojom smo se svje-sno i s razlogom povinovali bila je ista – po nekoliko pri-mjeraka uvijek smo, s posve-tom, poklanjali matičnoj bi-blioteci - dali smo riječ, još dok je Udruženje bilo u po-voju, i održali je. Uostalom, čemu služi tvoja knjiga, ako je biblioteka rodnog grada nema. To je kao da je nije-si ni štampao, kao da nisi ni postojao, a svi smo se, stva-ranjem, upravo protiv tog za-borava i borili.

Biblioteka se kao nit provla-či kroz sve naše samostal-ne i kolektivne nezaborave, i naše samostalne i kolektiv-ne amnezije. Bila je tu pri-je nas, i poslije nas će ostati, kao svjedok vremena koje je prošlo. I mi sa njim, i u njoj.

Biblioteka se kao nit provlači kroz sve naše sa-mostalne i kolektivne nezaborave, i naše samo-stalne i kolektivne amnezije. Bila je tu prije nas, i poslije nas će ostati, kao svjedok vremena koje je

prošlo. I mi sa njim, i u njoj…

Let uz lepet knjige

LIČNO I PRILIČNO

Piše: Željko MILOVIĆ

pogled

• Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore • mart 2018 • BROJ 25

Gradska biblio-teka u Mojkov-cu osnovana je 1965., nakon što je Odluka o

osnivanju Narodnog univer-ziteta, koji će imati i bibliote-ku, donešena 1964. godine. U izvještaju i položaju narod-nih biblioteka u Crnoj Gori u 1965. godini konstantovano je da ovaj grad nema bibliote-ku i čitaonicu, ali da je pokre-nuta akcija osnivanja. Opštinska skupština je u tu svrhu dodijelila prostorije, obezbijedila namještaj i sred-stva za nabavku knjiga. Prili-kom osnivanja Gradske biblioteke najveći broj knjiga sakupljen je od postojećih radnih organizacija i putem poklona građana. Novoo-snovana biblioteka bila je smještena u privatnoj kući, imala je prostoriju u kojoj su bile smještene knjige, kao i čitaonicu i tada je raspolagala sa oko hiljadu knjiga.

Narodni univerzitet je 1974. reorganizovan u Centar za kulturu, i tada je Gradska bi-blioteka dobila nešto bolje uslove za rad mada su i tada bili skromni. Centar za kul-turu 1983. dobio je novu zgradu u kojoj su Gradska bi-blioteka i čitaonica dobile odgovarajući prostor. Biblio-teka i čitaonica organizovane su na novim osnovama: for-mirano je dječije odjeljenje i odjeljenje zavičajnih pisaca.

Danas Gradska biblioteka u Mojkovcu radi u sastavu JU Centar za kulturu „Nenad Rakočević“, dostupna je čita-ocima svih uzrasta sa mo-gućnošću korišćenja čitaonice koja ima kapacitet dvadeset mjesta. Krajem 2014, zahvaljujući Ministar-stvu kulture, Centar za kul-turu rekonstruisan je u moderan i funkcionalan objekat. Radovi su završeni 2015. godine, kako na rekon-strukciji zgrade, tako i na

unutrašnjosti objekta, a po-tom i tehničkoj opremljeno-sti. Biblioteka je ukupne površine 86 m2 sa čitaoni-com površine 26 m2 i 16 čita-lačkih mjesta, uz dvoje zaposlenih: bibliotekara i knjižničara.

Knjige su složene po UDK sistemu i sadašnje stanje fon-da je ukupno 9.184 knjige, odnosno 4.483 naslova, a od toga 1.945, odnosno 687 na-slova su za djecu, dok zavičaj-nu zbirku čini 323 knjiga odnosno 138 naslova. Biblio-teka ulaže veliki trud da knji-gu učini dostupnom cjelokupnoj školskoj popula-ciji i svim građanima. Intere-net mogućnosti očigledno su doprinijele manjem korišće-nju biblioteka, koje kao i bio-skopi trpe najviše udare od njegove popularnostii svepri-sutnosti. Fond Biblioteke uvećava se donacijama (po-klonima) od: CNB „Đurđe Crnojević“, Matice crnogor-

ske, Univerzitetske bibliote-ke Podgorica, dnevne novine „Dan “ i „Vijesti“, zavičajni pisci, kao i kupovinom odre-đenog broja naslova školskih lektira i beletristike iz sop-stvenih sredstava.

Biblioteka posjeduje azbučni katalog u elektronskoj formi, a sa krovnom institucijom organizuje književne večeri i učestvuje u organizaciji tra-dicionalne Smotre recitatora.

I u kulturnim aktivnostima koje se odvijaju u Centru za kulturu biblioteka aktivno učestvuje i daje svoj dopri-nos. Saradnja sa CNB „Đur-đe Crnojević“ je na zavidnom nivou, naročito u pogledu stručnog usavršavanja radni-ka biblioteke.

Članovi i korisnici biblioteke su uglavnom učenici i stu-denti. Gradska biblioteka ima funkciju matične biblio-teke na području opštine Mojkovac i vjerujemo da će u doglednom vremenu biti još prisutnija kod sugrađana sa većim brojem članova, zbog inovacija i planiranog proši-renja.

Jedna je od prvih kul-turnih ustanova u gradu kraj rijeke Zete, nakon osnivanja prve čitaonice 1889., sm-

ještene u zgradi starog Kn-jaževog dvora izgrađenog 1873/74. U njoj se sjevre-meno nalazila i prva Učitelj-ska škola u Crnoj Gori (1919-1929). Današnju funkciju biblioteke obavlja od 1963. Smještena u istoj zgradi kao i Zavičajni muzej Danilov-

grada, biblioteka „Mihailo – Miho Vuković“ čuva knjižni fond od 12.500 knjiga. Oko 4.000 knjiga ima veliku isto-rijsku i kulturnu vrijednost, a neke knjige i časopisi stari su više stotina godina.

U neposrednoj blizini bib-lioteke nalaze se osnovna škola „Vuko Jovović“ i gim-nazija „Petar Prvi Petrović Njegoš“, čiji su učenici, njih oko 2.500, najbrojniji koris-

nici biblioteke. Najviše ko-riste knjige koje su predviđe-ne za školsku lektiru, dok je zainteresovanost učenika za vannastavnu literaturu iz go-dine u godinu sve veća. Ta-kođe, i veliki broj građana koristi bibliotečki fond.

U narednom periodu pred-viđeno je obogaćivanje kn-jižnog fonda i zamjena kn-jiga koje se usljed velikog

broja iznajmljivanja nalaze u lošijem stanju. Stoga setre-nutnosprovodi velika akci-ja u smislu doniranja knjiga. Veliki broj pojedinaca koji imaju svoje kućne biblioteke izrazili su želju da bi dio kn-jiga rado poklonili bibliote-ci. Posebna pažnja je usmje-rena ka novijoj produkciji, za koju postoji i najveće intere-sovanje.

Svjesni potreba stanovniš-tva,preduzeti su koraci u cil-ju obezbijeđivanja novih prostorija zabiblioteku. Nai-me, rekonstrukcijom sprata Centra za kulturu Danilov-grad obezbijeđene su nove prostorije za smještaj bib-lioteke i moderne čitaoni-ce. Čitaonica će biti opreml-jena kompjuterima, u njoj će moći da se čita i dnevna štampa, a najbrojniji koris-nici će biti učenici i studenti koji već izražavaju veliki inte-res za korišćenje ovih usluga.

Biblioteci u novim uslovi-ma predstoji opremanje i ka-drovsko jačanje, kao i uspo-stavljanje saradnje sa sličnim ustanovama, a naročito ca Centralnom bibliotekom na Cetinju. Važan segment bib-liotečke djelatnosti su i pro-mocije knjiga, naročito nove produkcije crnogorskih au-tora. U narednom periodu su predviđene aktivnosti koje će okupitikompententne sa-govornike, koji će našoj sve brojnijoj publici predstavlja-ti djela iz lijepe književnosti kao i stručne publikacije.

U neposrednoj blizini biblioteke nalaze se osnov-na škola „Vuko Jovović“ i gimnazija „Petar Prvi Petrović Njegoš“, čiji su učenici, njih oko 2.500,

najbrojniji korisnici biblioteke.

Narodni univerzitet je 1974. reorganizovan u Centar za kulturu, i tada je Gradska bi-blioteka dobila nešto bolje uslove za rad mada su i tada bili skromni. No, tek nakon što je Centar za kulturu 1983. dobio novu zgradu, Gradska biblioteka i čitaonica dobile

odgovarajući prostor...

Naslovi u Knjazovom ljetnjikovcu

GRADSKA BIBILOTEKA DANILOVGRAD

Piše: Bojan BRAJOVIĆ

Piše: Sonja MANOJLOVIĆ

Knjiga u punom konforu

IZ GRADSKE BIBLIOTEKE U MOJKOVCU

689

Centar za kulturu Mojkovac

U nekoć knjaževom ljetnjikovcu - zavičajni-muzej i biblioteka

• BROJ 25 • mart 2018 • Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore

Narodna biblio-teka „Mirko Sr-zentić“, kao or-g a n i z a c i o n a jedinica JP Cen-

tar za kulturu, tokom decenija njenog postojanja, izvjesno je medju bolje organizovanim bi-bliotekama u zemlji i regionu kao uspješan nosilac obavljanja i razvijanja bibliotečko-infor-mativne djelatnosti. Ujedno je i jedna od prvih javnih biblioteka u Crnoj Gori, ako se kao njene preteče uzimaju - čitaonice. To napominjem stoga što su u Ul-cinju postojale javne biblioteke i u otomanskom periodu, kao i mnogo veoma bogatih privat-nih biblioteka. U svojoj studiji „Razvoj bibliotekarstva u Crnoj Gori od Petra II Petrovića Nje-goša do 1945. godine“, objavlje-noj u knjizi „Problemi bibliote-karstva u Crnoj Gori“ (Cetinje, 1965), dr. Niko S. Martinović, na strani 26. konstatuje da je Ul-cinjska čitaonica osnovana kra-jem 1881. Takodje, u svojoj knji-zi „Razvitak prosvjete i kulture u Crnoj Gori 1852-1916“ (Ce-tinje, 1971), dr. Đoko Pejović, na strani 219, kaže da je krajem 1881. u Ulcinju osnovana čitao-nica sa knjižnicom. Medjutim, dr. Dušan J. Martinović u studiji „Osnivanje čitaonice i razvoj bi-blioteke u Ulcinju (1884-1984), objavljenoj u knjizi „150 godina narodnog bibliotekarstva u Cr-noj Gori“ (Cetinje, 1986) tvrdi da je čitaonica osnovana počet-kom 1884, i da se u stvari radi o zabludi kada se spominje 1881. kao godina osnivanja Ulcinjske čitaonice. Svoju tvrdnju oslanja i na podatak u listu „Glas Cr-nogorca“ (29. 01.1884, XIII, 5, str.3.), gdje se kaže da se u Ul-cinju osnovala čitaonica, ali bez odredjenog datuma. Na osnovu svih ovih podata-ka, pravi datum osnovanja Ul-cinjske čitaonice ostaje da se još jednom istraži i potvrdi. Osta-li pisani podaci o Ulcinjskoj či-taonici datiraju iz 1884, kada u istom broju lista „Glas Crnogor-ca“ se napominje da Čitaonica ima 38 članova, i da je za izabra-na njena uprava, koju su sačinja-vali tri člana: dr. Petar P. Oraho-vac - predsjednik, S. Jovanović – djelovodja i bibliotekar i ko-mandir Mehmed beg Resul-begović – blagajnik i knjižni-čar. Medjutim, nema podataka gdje je Čitaonica bila smješte-na, niti koliki je bio njen knjiž-ni fond. Naredni pisani podatak o Ulcinjskoj čitaonici nalazimo u udžbeniku „Zemljopis knja-ževine Crne Gore“ (Cetinje, 1894), autora Mitra Iveljića, koji je medju važnijim institucija-ma Ulcinja, pomenuo i Čitaoni-cu. Da je Čitaonica nastavila sa radom, potvrdjuje činjenica da je marta 1898. Društvo Ulcinj-ske čitaonice utvrdilo Projekat ustava Društva, koji je 19. mar-ta 1898. upućen Ministarstvu unutrašnjih djela. Čitaonica je postala pravi centar kulturno-prosvjetnih zbivanja u Ulcinju, čemu svjedoče brojni članci ta-dašnje periodike Crne Gore. In-teresantan je podatak da je 22. aprila 1899. u okviru Čitaonice osnovano i Udruženje Pjevač-kog društva Olcinjskog, koje je pri osnivanju brojalo 26 čla-nova. Uprava Čitaonice im je čak ustupila jednu prostoriju za obučavanje. U “Glasu Crno-gorca” 1902. objavljen je članak

o održavanju godišnje Skupšti-ne Čitaonice, i to je zadnji pisa-ni podatak o njoj do 1910., kada “Cetinjski vjesnik” (III, br. 88, 6. novembar, str. 4.) donosi vi-jest o „osnivanju“ Ulcinjske či-taonice. I sad se nameće pita-nje - koliko puta je uistinu ona „osnivana“ tokom svojeg posto-janja!? U periodu Balkanskih rato-va i Prvog svjetskog rata nema podataka o radu Ulcinjske či-taonice. Tek u proljeće 1922, u jednom skupu gradjana je odlu-čeno da se ponovo „osnuje“ či-taonica. U upravu su izabrani dr Marko Popović, ulcinjski ljekar, Ljubomir A. Bulatović, učitelj, dr Marko Gazivoda, profesor Niže gimnazije, muftija Hasan Mavrić i Oskar Marić, profesor. Izgleda da nije ništa sačuvano od prethodnog fonda... Čitaoni-

ca 1927. dobija naziv Narodna čitaonica Ulcinj. Tada je radila cjelodnevno i imala je oko 80 članova. Sledećih godina se seli iz jednog objekta u drugi, da bi 1937. radila pod nazivom Gaj-retova čitaonica, zbog pomoći koje joj je slalo Gajretovo druš-tvo iz Sarajeva. U nastavku radi sa prekidima, da bi tokom Dru-gog svjetskog rata potpuno pre-stala sa radom. Po odluci Narodnog odbora Ulcinja, 1948. osniva se Narod-na knjižnica i čitaonica „Mirko Srzentić“ – Ulcinj, koja poči-nje sa radom sa dijelom knjiga iz predratnog fonda i poklona, a radnici su dobrovoljci i uglav-nom rade samo na izdavanju knjiga na čitanje djeci i odrasli-ma, uz oskudan Knjižni fond. I 1955. dobija novi naziv Grad-ska biblioteka i čitaonica „Mir-

ko Srzentić“ – Ulcinj i te godine počinje redovna nabavka knji-ga i periodike, iz budžeta Na-rodnog odbora Ulcinja. Me-djutim, smještaj je i dalje ostao problem, kao i prethodnih de-cenija. Godine 1961. Bibliote-ka se preseljava iz Doma kulture u Zadružni dom, gdje su uslovi bili neadekvatni, kao za smještaj fonda, tako i za čitaoce. I knjižni fond je bio uglavnom beletristi-ka na srpsko-hvatskom, mada su većinu stanovnika činili Al-banci, a knjiga na albanskom je-ziku je bilo samo 110! Godine 1965., tačnije 4. juna, vidjevši njen značaj ne samo za gradjane Ulcinja, nego i za ra-zvoj turizma, odlukom Op-štinske skupštine Ulcinja ona postaje opštinska matična bi-blioteka i dobija naziv Narod-na biblioteka i čitaonica „Mirko Srzentić“... Brz razvitak biblio-teke prekida katastrofalni ze-mljotres 15. aprila 1979, kada je zgrada u kojoj je bila smještena, poptuno uništena. Stradao je i jedan dio bibliotečkog fonda, a ono što se moglo izvući iz ruše-vina, u vrećama je nošeno u Gi-mnaziju. Nakon četiri mjeseca u osnovnoj školi „Maršal Tito“ Biblioteka je nastavila sa radom u veoma lošim uslovima... No, ubrzo je Centralna narod-na biblioteka „Đurđe Crnoje-

vić“ zauzela stav da se u Ulcinju izgradi biblioteka solidarnosti, a delegati iz Crne Gore, koji su prisustvovali Skupštini Druš-tva bibliotekara Jugoslavije, 11. Novembra 1979. godine u Pri-štini, pripremili su i tekst Apela za izgradnju i koji je prihvaćen jednoglasno od svih prisutnih. Pošto su se Apelu odazvale go-tovo sve biblioteke i SIZ-ovi za kulturu na području tadašnje Jugoslavije, uspjelo se prikupi-ti veliki broj knjiga i novca za iz-gradnju biblioteke. Na sjednici SO Ulcinj 20.11.1980. prihva-ćena je ideja da se Dom kulture i Biblioteka izgrade na lokaciji postojećeg Doma zdravlja, koji je u zemljotresu pretrpio znat-nu štetu. Projekat je realizovan i u toj zgradi je i danas Ulcinjska biblioteka. No, krajem 1983. Biblioteka gubi svoju samostalnost inte-grisanjem u Centar za kulturu, uprkos tri uradjena elaborata o neopravdanosti udruživanja tri institucije – Biblioteke, Muze-ja i Bioskopa. Godinu kasnije, uselila je u novu zgradu koja je projektovana i realizovana pre-ma normama i standardima sa-vremenih biblioteka. Knjižni fond za djecu i odrasle sada je i fizički odvojen u dva odjeljenja: odjeljenje za djecu i odjeljenje za odrasle. Formiranjem odje-ljenja za djecu, sa posebnom či-taonicom sa 20 sjedišta stvaraju se uslovi i za formiranje odjelje-nja bajki, koje uspješno radi. Či-taonica za odrasle sa 50 sjedišta je prostrana i svijetla, a u nju je smještena i veoma bogata pri-ručna literatura, kao i odjeljenje kataloga... Pored svega, najvažnija karak-teristika Ulcinjske biblioteke je da je zapravo postoje dva glavna knjižna fonda: knjižni fond na crnogorskom i knjižni fond na albanskom jeziku, kao veoma bogat fond knjiga na stranim jezicima, a posebno na njemač-kom i engleskom. I fond perio-dike je veoma bogat, a dnevna štampa se nabavlja redovno i Bi-blioteka opet postaje centar kul-turnih zbivanja i raznih književ-nih aktivnosti... Devedesetih godina prošlog vijeka, zahvalju-jući podršci Opštine, fond se u kontinuitetu obogaćuje.

No i u ovom vijeku Biblioteka se suočava sa brojnim poteško-ćama. Bez redovnih financij-skih sredstava, fond se oboga-ćuje veoma slabo, i uglavnom raznim donacijama od pojedi-naca, raznih društva i institu-cija. S druge strane, brzi razvoj

tehnologije, je nametnuo dru-gačiji pristup korisnicima bibli-oteka u čitavom svijetu, koji sad više rijetko dolaze u biblioteke u potrazi za informacijom. Bi-blioteke više nisu samo mjesta gdje se prikupljaju knjige, nego pravi bibliotečko-informativni centri, gdje se organizuju i razne aktivnosti, koje su nekad bile nemoguće da se zamisle u bibli-oteci. Ali, kao i ostale biblioteke, s velikim trudom održava ko-rak sa savremenim tehnologija-ma. Kupuju se prvi kompjuteri i u svim prostorijama Biblioteke korisnici imaju pristup Interne-tu. Organizuju se razni kultur-no-edukativni programi, koji su veoma dobro posjećeni. Sa-radnja sa raznim pojedincima, društvima i institucijama u ze-mlji i van nje je na veoma viso-kom nivou. Osim iznajmljivanja knjiga van Biblioteke i rada sa korisnici-ma unutar nje, kao najvažnijih usluga, u Biblioteci se završava-ju ostali poslovi i zadaci: inven-tarisanje, obrada i katalogiza-cija knjiga, sakupljanje knjiga i drugog bibliotečkog materijala za Zavičajni fond, monitoring i pružanje stručne pomoći škol-skim bibliotekama u opštini Ul-cinj itd. Još jedan dokaz da je Ulcinj-ska biblioteka pratila savreme-ne norme i standarde, kao što je medju prvima formirala i fizič-ki odvojeno Odjeljenje za dje-cu i Odjeljene za bajke, je for-miranje YOUTH CORNER-a – Kutka za mlade u sklopu Bi-blioteke, servisa namjenjem is-ključivo omladini. To je pro-storija, odvojena od ostalih prostorija i odjeljenja u bibliote-ci, gdje mladi provode svoje slo-bodno vrijeme, uz medjusob-no druženje, zabavu, razvijajući svoje ideje i kreativnost i gdje se organizuju razne aktivno-sti za njih. Projekat je realizo-van sa NVO „Novi horizont“, uz podršku Fonda za aktivno gradjanstvo i brojnih lokalnih donatora. Svečano otvaranje Kutka je realizovano za Svjetski dan knjige i autorskih prava, 23. aprila 2017. i od tada su se u Kut-ku već organizovali brojni semi-nari i radionice. Ulcinjska biblioteka, u ulo-zi javne biblioteke, decenijama je izvjesno bila i ostala centar kulture, nauke, edukacije, ob-razovanja i informacije. Njene usluge počivaju na načelu rav-nopravnog pristupa za sve, bez obzira na uzrast, rasu, pol, vje-ru, nacionalnost, jezik ili druš-tveni status...

Decenijama je bila i ostala centar kulture, nauke, edukacije, obrazovanja i informacije, koji omogu-ćava da sve vrste znanja i informacija budu odmah na raspolaganju korisnicima. Njene usluge poči-vaju na načelu ravnopravnog pristupa za sve, bez obzira na uzrast, rasu, pol, vjeru, nacionalnost,

jezik ili društveni status…

Memorija Ulcinja u koricama

NARODNA BIBLIOTEKA “MIRKO SRZENTIĆ”690

Piše: Ardita RAMA

U EVROPSKOJ MREŽIDa uprkos svim teškoćama i preprekama Biblioteka nastavlja da uspješno obavlja svoju funkciju, govori i činjenica da je medju svega dvije biblioteke iz Crne Gore izabrana da učestvuje u trogodišnjem projektu INELI Bal-kans (International Network of Emerging Library Innovators in Balkan region), kojeg podržava Fondacija Bila i Melinde Gejts, a implementirala je organizacija Future Library iz Grčke, s ciljem edukacije inovatora u bi-bliotekama i stvaranja održive mreže narodnih biblioteka u jugoistočnoj Europi. U projektu su učestvovali 11 država, s ukupno 33 inovatora obu-hvaćena programom edukacije. Projekat se završen septembra 2017. i di-plomu inovatora je dobila bibliotekarka Ardita Rama.

• Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore • mart 2018 • BROJ 25

691Bibl iotek a r st vo,

kao važan seg-ment kulturnog života u Pljevl-jima, ima dugu

tradiciju koja datira od sredi-ne 16. vijeka. Istorija biblio-tekarstva počinje sa pojavom pismenosti i prvih knjiga. Prvi počeci pismenosti veza-ni su za Manastir Sveta Tro-jica, u neposrednoj blizini grada, koji je podignut u 15. vijeku i bio viševjekovno sre-dište duhovnog života ljudi ovog kraja. Manastirski mo-nasi su prepisivali i povezi-vali stare rukopisne knjige, neke od njih se i danas čuvaju u manastirskoj riznici. Skrip-torij Manastira Svete Trojice dostigao je veliku slavu u vri-jeme prepisivačkog rada Ga-vrila Trojičanina u 17. vijeku. Trojičanin je napravio pre-pis Šestodneva Jovana Egza-rha, u kome se na biblijski na-čin govori o stvaranju svijeta i prirodnim pojavama.

Među desetak rukopisa iz 14. vijeka koji su doneseni iz drugih biblioteka, najin-teresantniji je Psaltir iz prve polovine 14. vijeka, u kome neke iluminacije podsjeća-ju na slične iz Miroslavlje-vog jevanđelja. U Manasti-ru se čuva mnogo rukopisa među kojima se nalazi veliki broj pisanih na pergamentu. U 19. vijeku manastirska bib-lioteka u pljevaljskom kraju i širem okruženju bila je najra-zvijenija jer je bila jedina ško-la koja je radila od 16. vijeka na ovom području, najstari-ja škola na lijevoj obali Lima.

Krajem 19. i početkom 20. vijeka u Pljevljima se osniva-ju prve škole, kao i kulturno--prosvjetna društva, koja će odigrati značajnu ulogu na polju širenja knjige i pisme-nosti, kao i bibliotekarskog rada. Srpsko pevačko druš-tvo ,,Bratstvo”, osnovano 1889. godine, u prostorija-ma svog Doma, raspolagalo je značajnim fondom knjiga, kao i čitaonicom. Biblioteka ,,Bratstva” uništena je 1941. godine, u požaru koji je za-hvatio Dom. U Pljevljima je 1919. godine osnovano Mus-limansko kulturno-prosvjet-no društvo ,,Gajret”, u čijim je prostorijama organizo-van rad čitaonice i bibliote-ke. Značajan dio fonda ove biblioteke predstavljaju ru-kopisne knjige, pisane ara-pskom grafijom i sačuvane u Husein-pašinoj džamiji, drugim vjerskim objektima i bogatijim muslimanskim kućama. Ova kulturno-pro-svjetna društva djelovala su u duhu tolerancije, saradn-je i otvorenosti za sve građa-ne, čuvajući autentične vri-jednosti života i stvaralaštva svoga kraja. Za njihov rad ve-zan je i početak pozorišnog, muzičkog i književnog ži-vota u Pljevljima, tako da je njihova uloga u kulturnom i prosvjetnom preobražaju ove sredine bila od nepro-cjenjivog značaja.

U Pljevljima je 1901. godine osnovana najznačajnija kul-turno-prosvjetna ustanova – Srpska muška gimnazija, čiji su osnivači bili Tanasije

Pejatović, istaknuti kultur-ni i naučni radnik i Stevan Samardžić, književnik i kul-turno-prosvjetni radnik.Ot-varanjem Gimnazije formi-ra se i đačka i nastavnička knjižnica, sa značajnim bro-jem knjiga. Razvojem škol-stva na području pljevaljske opštine, razvija se i mreža bibliotekarstva, jer škole na-bavljaju knjige za svoje po-trebe i formiraju nastavničke i učeničke knjižnice. Pored biblioteka i knjižnica u or-ganizaciji kulturno-prosvjet-nih društava i škola, mnoge imućnije porodice nabavlja-ju knjige i formiraju privatne biblioteke, koje lično koriste i iz kojih daruju knjižni fond školama.

Društvo Pljevaljske čitaoni-ce osnovano je 1914, što go-vori o postojanju biblioteke u Pljevljima. Literarna đač-ka družina ,,Polet” osnova-na je 1925. godine u Pljevl-jima, pod čijim je okriljem bila knjižnica sa 791 knjigom

sa pečatom, koje danas u ve-likom broju posjeduje Na-rodna biblioteka ,,Stevan Sa-mardžić”. U Pljevljima je u decembru 1932. godine os-novano Udruženje studena-ta čiji je zadatak bio da for-miraju gradsku čitaonicu i narodni univerzitet, kao i knjižnice u 12 opština sre-za, tako da te knjižnice budu sastavni dio knjižnice u Pl-jevljima. U selu Meljaku je 1932. godine osnovana Na-rodna knjižnica i čitaonica ,,Ljubišnja”, a u selu Potpeću je osnovana 1934. godine.

Učitelj Ilija Pajović imao je između dva rata privatnu biblioteku i svoj bibliotekar-ski pečat. U poratnim godi-nama je postavljen za uprav-nika Gradske biblioteka i čitaonice u Pljevljima, pa je cjelokupni fond svoje privat-ne biblioteke poklonio no-voosnovanoj biblioteci, gdje se i danas čuva.

Današnja biblioteka u Pljevl-jima osnovana je nakon oslo-bođenja grada 1944. godine, pod nazivom Gradska na-rodna čitaonica Pljevlja. U novoizgrađeni Dom kulture Biblioteka se useljava 1950.

godine, pod nazivom Grad-ska biblioteka i čitaonica Pl-jevlja, kada su postavljeni temelji modernog bibliote-karskog rada. Obezbijeđena je kontinuirana nabavka kn-jiga. Pored beletristike do-bavljaju se stručna i naučna izdanja i veliki broj časopisa i listova. Sve do početka de-vedesetih godina prošlog vi-jeka Biblioteka je imala na raspolaganju preko 40 na-slova listova i časopisa koji su izlazili u ondašnjoj Ju-goslaviji. Odjeljenje čitao-nice je prostorno odvoje-no od Pozajmnog odjeljenja

i počela je izrada prvog ka-taloga u istoriji pljevaljskog bibliotekarstva. Riječ je o ka-talogu monografskih publi-kacija koji je izrađen između 1950. i 1960. godine, čime je obuhvaćen cjelokupni tadaš-nji fond monografskih pub-likacija. Biblioteka se u na-rednom periodu prostorno proširila, pa je dobila mogu-ćnost da formira i Dječije od-jeljenje sa čitaonicom 1961. godine, a tih godina započin-je i intenzivnije formiranje zavičajne zbirke. Pri Biblio-teci je 1964. godine osnovan Klub ljubitelja knjige, koji

je kasnije promijenio ime u Književni klub ,,Dalma”. Od posebnog značaja za dostup-nost publikacija široj čitalač-koj publici predstavljalo je to što je Biblioteka u određe-nom periodu razvila svoju mrežu na području opštine preko školskih i biblioteka u okviru pojedinih kulturnih i radnih organizacija. Tako otvara svoja odjeljenja u Gradcu i Gimnaziji ,,Tanasi-je Pejatović”, i pruža stručnu pomoći školskim bibliotek-ama u Pljevljima, Odžaku, Kosanici, Bobovu, Vrulji i drugim mjestima.

Tih godina Biblioteka je or-ganizovala književne prired-be: književne večeri, izložbe knjiga, tribine i susrete pisa-ca. Pljevlja odavno imaju brojnu i kultivisanu književ-nu publiku, koja je svoj inte-res za knjigu, književna mje-rila i ukus formirala u samoj Biblioteci. Veliki doprinos u popularisanju knjige, čitanja i omasovljenju čitalačke pub-like dala je Međurepublička zajednica za kulturno-pro-svjetnu djelatnost, koja u Pl-jevljima djeluje od 1962. go-dine.

Od 1991. godine, Bibliote-ka dobija zvaničan naziv Na-rodna biblioteka ,,Stevan Samardžić”, po imenu zna-čajnog pljevaljskog kultur-no-prosvjetnog radnika i književnika. Osnivačkim ak-tom Opštine od 15.03.2011. godine dobija status javne ustanove. Zbog radova na renoviranju Doma kultu-re, od 2007. godine Biblio-teka je preseljena u prostor Vojne fabrike (Vektra-Op-tel), gdje se i danas nalazi. U svom fondu Biblioteka po-sjeduje preko 50 000 knjiga i oko 20 000 serijskih pub-likacija i ostalog neknjižnog materijala. Biblioteka ko-risti savremenu elektron-sku opremu i internet bazu, čime je ostvarila osnovne uslove da ravnopravno par-ticipira u sistemu biblioteč-kih, naučno-tehnoloških i drugih informacija u siste-mu COBISS, koji je uveden 2009. godine. Zavičajno od-jeljenje, formirano sa ciljem da prikuplja, sređuje, čuva i prezentuje bibliotečku građu pljevaljskog kraja, ima po-sebno mjesto i značaj u radu ustanove. Biblioteka raspo-laže legatom Momčila Bojo-vića, istaknutog pljevaljskog kulturnog radnika. Pri Bib-lioteci postoji poseban fond pod imenom ,,Fond knjiga porodice Danice Dragaše-vić”, koji je osnovala porodi-ca poč. Danice Dragašević, upravnice Gradske bibliote-ke u Pljevljima 1953-1956.

U okviru svojih redovnih ak-tivnosti, predviđenih Pro-gramom rada, Biblioteka or-ganizuje veći broj književnih tribina, raspisuje dvije knji-ževne nagrade za mlade au-tore, bavi se izdavačkom dje-latnošću. Ovih dana izašao je iz štampe četvrti broj god-šnjaka Biblioteke - ,,Ljetopis”.

Povratak Narodne bibliote-ke ,,Stevan Samardžić” u re-novirane prostorije Doma kulture očekuje se tokom ove godine, što će dati znača-jan podstrek u budućem kul-turnom radu ove ustanove.

(Autorica je direktorica Biblio-teke)

Krajem 19. i početkom 20. vijeka u Pljevljima se osnivaju prve škole, kao i kulturno-prosvjetna društva, koja će odigrati značajnu ulogu na polju širenja knjige i pismenosti, kao i bibliotekarskog

rada...

Uz skriptorij Gavrila Trojičanina

BIBLIOTEKARSTVO U PLJEVLJIMA

Piše: Đina BAJČETA

Neprocjenjiv skriptorij - manastir Svete trojice Pljevlja

• BROJ 25 • mart 2018 • Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore

Kažu da su bili Cvijeti i tač-no 14. febru-ar 1891 godine. E, toga dana su

Kolašinci, Moračani, Rovča-ni, Poljani odlučili da „usta-nove“ čitaonicu. Prvog dana se prijavilo 30 članova a na-javljeno je još toliko,Napisan je Statut Čitaonice i odredje-no lice koje će ga nositi Mi-nitrastvu unutrašnjih djela i Ministru prosvjete i crkve-nih djela na odobrenje... Ne-koliko mjeseci kasnije otvo-ren je i prvi poštanski ured u Kolašinu, pa je uprava či-taonice odlučila da se pret-plati na listove: Glas Crno-gorca, Novu Zetu, Prosvjetu, Male novine, Težak, Sara-jevski glasnik, Brko i Napre-dak... Podatke o počecima bibliotekarstva u Kolašinu nam priča Branislav Jeknić, direktor JU Centar za kultu-ru koji kaže da je podatke na-šao u Glasu Crnogorca i do-kumentima toga vremena...

- U zapisima iz toga vremena koristi se termin „kolašinska narodna čitaonica“ ili „dru-žina kolašinske narodne či-taonice“. Ona je kako stoji u zapisima imala zadatak „da se uzajmnim materijalnim i moralnim sredstvima po-maže i umno usavršava.Da širi prosvjetu u narodu... Kao posebno zanimljivim on ocjenjuje kako su se narodne čitaonice, u tim osnivačkim aktima upadljivo željele dis-tancirati od politike....

- Kada nabrajaju svoje dje-latnosti onda se naglasi „ bez ikakve politike i diranja reda, no samo učenjem knjige, pi-sanjem i davanjem na čitanje onoga što družina za čitao-nicu dobavlja“. Tadašnja ko-lašinska narodna čitaonica ima upravu od 11 članova na čijem je čelu pravnik Bogdan Drobnjak. Nema detaljni-jih podataka o njenom radu, ali se uvjek pomene u ne-koj „priči“ čime se potvrdju-je da je čitaonica bila aktivna. Tako se iz dopisa učitelja Lju-bomira A. Bulatovića vidi da je bila aktivna i 1896. godine. Zatim bilježimo podatak da su se gradjani Kolašina oku-pili u narodnoj čitaonici da bi se dogovorili oko obilježa-vanja imendana Njenog Veli-čanstva. Kolašinska narodna čitaonica je definitvno imala prekida u radu, najvjerovat-nije zbog nestabilnih druš-tveno-istorijskih prilika koje su karakterisale to vrijeme. Pravilnik o radu Društva ko-lašinske narodne čitaonice je usvojen 1905. godine. Posto-je i podaci o organizovanim dočecima novogodišnjih praznika. Kao i podatak da je 1901. osnovana Narodna knjižnica „Dobra nada“ koja je za svoje članove nabavlja-

la knjige i listove, ističe tako-đe Jeknić.

Društveno- istorijski uslo-vi prije i nakon Prvog svjet-skog rata su kompleksni da bi se desili konkretniji po-maci u ovoj oblasti. Ipak, bi-lježi se sporadično otvaranje i zatvaranje itaonica.Tako se 1930 godine otvara čitao-nica u Štitarici i to sa prilič-no bogatim fondom knjiga. Iste godine se radi i čitaoni-ca na Blatini, u Donjem Li-povu koja je najviše članova 1932 godine. U Trebaljevu se osniva knjižnica i čitao-nica 1931 kao i u Smajlagića Polju u kojoj je prisutna i na-

predna omladina pa joj poli-cija zabranjuje rad...

Nakon drugog svjetskog rata bibliotekarstvo se razvija u okviru opštinskih insttuci-ja zaduženih za kulturu. Šes-desetih godina prošlog sto-ljeća se izgradjuje za to vri-jeme moderni Dom kulture i gradska čitaonica i bibliote-ka i dobijaju kvalitetne pro-storne uslove za rad.Funk-cionišu u okviru opštinske ustanove Centar za kultu-ru. Da bi se sačuvalo sjeća-nje na istaknutog revolucio-nara i književnika Ljuba An-djelića, gradska čitaonica i biblioteka odlukom Skupšti-

ne opštine, dobijaju njegovo ime. On je imao doživljeno i proživljeno slovo o revoluci-ji i njenim ljudima. Napisao je „Grad na Tari“, „Livanja-sku legendu“ i mnoge druge knjige.

Gradska čitaonica i biblio-teka „Ljubo Andjelić“ danas ima blizu 20.000 naslova, ali i odanu i posvećenu bi-bliotekarku Goricu Ilinčić, koja vjeruje da knjiga i navi-ka za knjigom, mogu da izdr-že utakmicu sa virtuelnim i prepričanim životnim izazo-vima. Iz godine u godinu sve je više članova kao i atraktiv-nih naslova na policama...

U nedođijama i slom iv rat i ma, iz kojih i danas izlaze tajanstve-ne priče, uz po-

more, predskazanja i legende o ljubavnicima Stanomiru i Zla-tiji, u kome su i toponimi piščevog tkiva – Zmijanik, Vragovište, Derala, Padališta, Prline, Klještina, Orlovina, gdje naizgled caruju demoni saobraženi s mukotrpnim ži-votom, čiji surovi damari ujed-načeno udaraju po slabašnom ljudskom biću, život ne samo da traje, već ima i puni smisao, iako je prepun tjeskobe i osku-dice. Neko je već ranije pri-mjetio, pišući o literatuti ovog pisca, da suprotno ovim zlim toponimima, ljudi imaju sa-svim drugačija imena koja izražavaju radost i ljepotu: Že-limir, Zlatija, Dobrija, Golu-

binka, Miladija, Njegoslav...

Kalpačinino pripovijedanje ima više tematskih slojeva, je-zičkih nijansi, uglova posma-tranja, simbola vremenskih i psiholoških uslovljenosti. Tzv. usmeni obrazac pripovijeda-nja, samo naizgled piscu je pri-mamljiv, (iako mu je veoma blizak) zbog toga što ga on transponuje jezikom koji do savršenstva otkriva njegov du-hovni sklop i korijene pamće-nja. Međutim, ako bismo literaturu Isaka Kalpačine svodili na narodnu osnovu i ako ne bismo ukazivali i na sve one strukturne i misaone pro-mjene koje snažno obilježava-ju rukopis ovog pisca, upali bismo u poznati kliše po kome iza savremene crnogorske lite-rature ne stoji duga književno-istorijska i estetska tradicija,

692

KA JEZGRU RIJEČI I SLIKENarodna biblioteka „Stevan Samardžić“ priredila je književno veče na kome je promovisana i nova knjiga eseja Isaka Kalpačine, „Ka jezgru riječi i slike“. O uku-pnom književnom radu, kao i dugogodišnjem prosvjet-no-naučnom angažmanu zavičajnog pisca, govorila je direktorica Biblioteke Đina Bajčeta, a sažet panoramski pregled eseja promovisane knjige dala je bibliotekarka Sofija Jelovac, dok je o izvorima i podsticajima u stva-ralaštvu profesora Kalpačine govorila mr Zorica Jestro-vić, koja je i urednik i recenzent knjige. Autor je toplim riječima pozdravio brojnu čitalačku publiku, posebno se zahvalivši Biblioteci, koja je ujedno i izdavač ove zna-čajne knjige.

Kalpačina je pripovijedač, romanopisac, esejista i pomni pratilac tekućih književnih tokova; naučni poslenik u oblasti metodike nastave našeg jezika: prepoznatljivi animator kulturnih sadržaja u Međurepubličkoj zajednici Pljevlja i dugogodišnji urednik književnog časopisa „Mostovi“, kao i istoimene edicije, a prevashodno pisac s naglašenom potrebom da dopre do svojih početaka i ostavi umjetnički trag o svom dobu i ljudima i događajima u njemu...

NAD DJELOM ISAKA KALPAČINE

Zvonki jezik Pive i Drobnjaka

Piše: Žarko MANDIĆ

Korice od 128 ljeta

Gradska čitaonica i biblioteka „Ljubo Andjelić“ danas ima blizu 20.000 naslova, ali i odanu i po-svećenu bibliotekarku Goricu Ilinčić, koja vjeru-je da knjiga i navika za knjigom, mogu da izdrže utakmicu sa virtuelnim i prepričanim životnim izazovima. Iz godine u godinu sve je više članova

kao i atraktivnih naslova na policama...

BIBLIOTEKARSTVO U KOLAŠINU

Piše: Dražen DRAŠKOVIĆ

Prvi među osnivačima citaonice - pravnik Bogdan Memedović Drobnjak

Revolucionar pisac - Ljubo Anđelić

Čitaonica od 128 ljeta - Kolašin šezdesetih prošlog vijeka

• Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore • mart 2018 • BROJ 25

Istorijska literatura može biti nešto što ne djeluje dovoljno uvjerl-jivo, nešto što pokašta može izgledati nepri-

rodno i prilično lažno. Pogo-tovu kad je to istorijsko nešto što je daleko i što je prošlo davno. Čedo Baćović (prepo-znatljivo ime u istraživanju kulturnog nasljeđa) iznio je „svijetu na vidik“ jednu posve zanimljivu knjigu od sto pe-deset pet pripovijesti koje go-vore o primjerima čojstva i junaštva naših Muslimana – Bošnjaka, ali i Crnogoraca i Srba. Koristeći obimnu litera-turu i izvore on je napravio odabir postupaka i trenutaka iz dalje narodne prošlosti kroz koje se, u teškim okol-nostima, ispoljila duhovna i moralna snaga naroda razli-čitih konfesija crnogorsko--hercegovačkog područja. U ovoj knjizi se sretamo sa poje-dincima iz uglednih musli-mansko-bošnjačkih bratstava (Čengića, Ljubovića, Mušo-vića, Resulbegovića, Ljuca, Zvizdića, Smailagića, (H)Adžajlića, Ferizovića, Meći-kućića, (H)Adžimanića, Ćo-rovića, Đečevića i dr.) i istorij-skim ličnostima od Smail age Čengića i njegovih poto-maka, nikšićkog kapetana Hamze Mušovića i drugih Mušovića, preko Njegoša, Pe-tra Vukotića, Nikca od Rovi-na, arhimandrita Arsenija Gagovića, Lazara Sočice i Novice Cerovića do Ali bega Gusinjca, Arslan bega Ljubo-vića, bajraktara Šabote Av-dića, i knjaza Nikole, i bihor-skih begova Ćorovića…

U našoj posvemošno tragič-noj istoriji vrijeme u kojem su živjele pomenute ali i mnoge iz ove knjige nepomenute lič-nosti, vrijeme je krvavih borbi crnogorsko-hercegovačk ih pravoslavnih plemena sa Tur-cima i „Turcima“. Život te za-nimljive sredine u isto tako zanimljivom periodu njene istorije (XVIII i XIX vijek) odražava se, skoro prevashod-no, u težnji za očuvanjem svo-ga plemena, samobitnosti, tradicije, odnosno održanjem uopšte.

Priče su preuzete i zabilježe-ne iz narodnog sjećanja pa su

stoga kratke jer su se jedino tako, kao cjeline, mogle odr-žati u usmenoj tradiciji. U li-kovima uglavnom lapidarno datim, u istorijski vjerno pri-kazanim situacijama, živi či-tav jedan period naše prošlos-ti, jedan stupanj u našem društvenom životu. Taj stu-panj razvitka je sada preva-ziđen ali se kroz njega prošlo. U tom svijetu teških surovos-ti, rastrganom nacionalnim i vjerskim mržnjama i osveta-ma, u svijetu gdje je bilo tako malo onoga što je dobro a tako mnogo raznovrsnog zla, čovjek je izgrađivao svoju specifičnu etičnost.

Osjećanju časti u tom vreme-nu, recimo, podređena su naj-češće sva druga osjećanja. Kad čovjek malo dublje pro-misli o nastanku pojma čast ostaje pomalo zbunjen pred tim nejasnim putevima do kojih ni najbolje etimologije ne dospijevaju, putevima ko-jima iz svog praiskonskog za-četka putuje neka riječ kroz vremena, kroz ljude i njihove odnose, dok se konačno ne uobliči i ne ovekovječi u jed-nom značenju, i nehotice mu padne na um i pita se da li je to samo puki slučaj što se ta riječ u našem jeziku rođački liči i baš bliskorođački rimuje s ne-koliko drugih riječi koje ne treba ni navoditi jer ih se lako sjetiti. Osjećanje časti nije neka uska etička kategorija ma koliko da je to, jasno i bez ikakve kolebljivosti, odlučno i izrazito određena oblast mo-rala. Ono je toliko vezano za ono što je opšteljudsko, za ono što se naziva jednim izra-zom čojstvo, da se u narodu narečenog područja o pravoj smrti može govoriti tek onda kad je to moralna smrt. Ljudi i junaci ginu – to je pogibija, ali ne i smrt. Oni ostaju da žive u svojim djelima, u sjećanju, u pjesmi i priči, u narodu, u mo-ralnoj i duhovnoj povjesnici njegovoj. Za njih je čast imala cijenu i bila čast samo onda kad se mogla oduprijeti zlu u čovjeku i zlu oko čovjeka. Učinjeno zlo može se i opros-titi i zaboraviti. To zahtijeva čovječnost. Ali učinjena dob-rota obavezuje; na nju se ne smije zaboraviti i nju, makar ona bila i sitna, teško je

odužiti. U svijetu iz koga nam je Baćović prikazao primjere čojstva i junaštva – junaštvo, smjelost, reskiranje glave, eti-ka u izvornom značenju, nisu bile nimalo usamljene poja-ve; odbraniti se, učiniti pod-vig, pokazati ljudskost, pro-čuti se, za sve to je trebalo imati kuraži, mnogo kuraži i junaštva. Junaštvo je vrlo čes-to bilo jedini način održavan-ja života.

Svaki podvig pripadnika ple-mena, svaki karakteristični postupak, duhovita riječ ili zapažanje, čuvalo se i preno-silo ili kroz pjesmu ili pa-mćenje u narodu. Ta usmena književnost imala je i osobite funkcije, znatno šire nego što ih pisana knjiga ima. Prenoše-na s generacije na generaciju u njoj su davani sudovi o kon-kretnim događajima, o određenim ljudima i ljud-skim postupcima.

Cijela jedna kultura, samo-nikla i naša, sadržana je u tom folkloru. Ta (usmena) knji-ževnost je sva u živim, reljef-nim, likovima; sva je poticala neposredno iz života i služila neposredno životu, prožeta visokim idealom čovječnosti i junaštva, prožeta osobitim, čvrstim, ponegdje krutim, čak i surovim moralom, iz-građivanim u neprekidnoj borbi. Jedno epsko i junačko doba, ali jedne mučne i krv-ničke istorije, karakterisalo je, uprkos svemu, i individualno shvatanje čojstva i junaštva--gaziluka i merhameta u kome ima nečeg od onog sta-rinskog riterskog duha, na objema suprotstavljenim stranama. Baćović je ovom knjigom dao doprinos da oni ne utonu u opštost za nas već davno nestalog vremena i davno izmijenjene sredine. Ti likovi i njihova gesta i danas nas ispunjavaju stvarnim emocijama. Ovi tekstvovi, kad ih pročitamo, na izvjestan način se produžavaju u nama, razrastaju se i dotrajavaju čini se više u našoj emociji nego možda čak u našem pamćen-ju. Njegove poruke prodiru do skrivenih, uvijek pomalo zasjenčenih matica ljudske psihe. Pažljivom sintezom mogao bi se iz prizora

ispričanih u knjizi O merha-metu i gaziluku složiti lik čo-vjeka iz jednog vremena koje nam se doima kao nešto već daleko, prastaro i drevno.

U pripovijestima koje je odabrao Baćović ide se di-rektno u zbivanja, neposred-no u događaj. Narodni priča-lac čak i ne obuhvata kon-tekst, najčešće čak ni cijela zbivanja, cjelinu događaja; on samo akcentuje pojedine tre-nutke, pojedina gesta. Upravo s toga one sadrže značenje i sugestivnost stalno živog i stalno obnavljajućeg životnog obrasca. Likovi se ocrtavaju kroz jedre, odsečne, sadržajne dijaloge i karakteristične po-stupke. Pripovijesti su zabilje-žene tako da u punoj mjeri sadrže leksičke i sintaksičke elemente narodnog govora crnogorsko-hercegovačkog područja. U njima se rijetko iznose unutrašnja preživlja-vanja, a još rjeđe raspredanja psiholoških stanja, već se kratkom rečenicom, jednim postupkom otkriva cjelina karaktera. Tim jednostavnim sredstvima sazdan je veliki broj reljefnih i konkretnih li-kova. No, koliko god bili indi-vidualisani ti likovi su, skoro bez izuzetka, tipični prije sve-ga za vrijeme i milje iz kojeg potiču.

Kad se svi ti primjeri čojstva sliju konačno u jedan utisak, u jedan studeni slap koji se s neke stjenovite visine sručuje negdje u sasušene predjele naše svijesti, teško se je odbra-niti od zaključka koji se čitao-cu nameće da je to, mimo svu spoljnu odoru, zrcalo istin-skih, vječnih kategorija sušti-ne čovjeka sa tog našeg kame-na koji, iako je pripadao razli-čitim svjetonazorima, po opštem shvatanju života iska-zanim u njima, bio je srodan jedan drugom. Ova u svemu dobro komponovana knjiga od 309 strana ilustrovana je crtežima A. Avela, Ž. de la Ne-zijera i A. Kube preuzetih iz publikacija Crna Gora i Her-cegovina i U Crnoj Gori, a ko-rice je dopadljivo dizajnirao slikar Aldemar Ibrahimović.

I na kraju da kažemo i ovo: je-dino duhovna snaga i visoki moralni kvaliteti mogu istra-jati u zlu i ostati nepobijeđeni i onda kad sve materijalne moći izgledaju nepovratno skršene. To bi bila pouka svih teških decenija i vjekova kroz koje je prolazio narod ovoga područja. Ostaviti u nasljeđe, u zavjet, što više od onih mo-ralnih vrijednosti što je taj ko-lektiv bio tokom vjekova na-gomilao u svojim predanjima, kako bi se na tom temelju mo-gli zidati istinski lukovi bu-dućnosti, jedna je od suštin-skih poruka knjige O merha-metu i gaziluku Čeda Baćovića.

Samonikle poruke i pouke

( Nad knjigom Čeda Baćovića; O merhametu i gazi-luku - Almanah, Podgorica)

NAŠI NASLOVI

Piše: Faruk DIZDAREVIĆ

693

Isak Kalpacina sa promoterkama najnovije knjige eseja

zbog čega nijesu uspostavljeni stroži kriterijumi za njeno vrednovanje, jer istorijska sud-bina naroda u Crnoj Gori i ep-ski duh njegovog čovjeka, protkani narodnim preda-njem i mitom, dobili su kru-pan književni izraz u djelima mnogih crnogorskih pisaca.

Zavičaj je, prije svega, tematski podsticaj koji pruža vrlo širok zbir asocijacija. Ponekad je, u dobrog stvaraoca, kakav je Kalpačina, svejedno da li je njegovo djelo poteklo od ne-kog običnog zagledanja zavi-čajnih predjela i života u njima, ili je to od sveobuhvatne du-hovne nužnosti i neprolaznih etičkih vrijednosti.

Svi oni koji su govorili ili pisali o knjigama Isaka Kalpačine, isticali su kao vrijednost nje-gov jezik, naglašavajući, pri tom, da piščeva leksika nije magnetofonski zapis dijale-katskog idioma, nego proči-šćeni tok književnog jezika iz njegove šire osnove, što će reći da pisac u korišćenju ove leksi-ke osjeća mjeru i funkcional-nost jezika. A to je, upravo, onaj jezik Pive i Drobnjaka, čiji je akcenatski govor bio pred-met interesovanja Srpske kra-ljevske akademije. Zapravo, pred sam Drugi svjetski rat, obradio ga je dr Jovan L. Vu-ković.

Psihološke i sudbinske odred-nice ovog pisca kriju dubok smisao prodiranja u kolektiv-nu egzistenciju jednog vreme-na i kraja. U brojnim prikazima njegovih knjiga istaknuto je da su njegovi junaci usamljeni, većinom oni koji su ostali da čuvaju svoje pragove i grobo-ve. Takav, sumorni život, sve-den je na borbu za opstanak i na muku preživljavanja. Proza Isaka Kalpačine, pored život-nosti, nosi i moralne norme. Ova se proza oblikuje u ep-skom zamahu psihološkim postupkom i tako se potvrđuje realni identitet svijeta, a otva-ranjem novih horizonata pru-ža se mogućnost preobražaja ljudskog bića i života.

Pitanje otuđenosti je u mno-gim djelima Isaka Kalpačine gotovo dominantna tema. Njegova literatura je ispunjena svim elementima dobre, mo-derne i misaone tekstualnosti. Jednom, pišući o stvaralaštvu Čeda Vukovića, Kalpačina je rekao da je literatura ovog pis-ca u znaku „slivenosti i stvar-nosnih i fantazijskih elemenata“. Kao da je htio, ovim da precizno definiše i svoju sveukupnu literaturu.

Priče ovog pisca vrlo su mo-derne i stilski visokog dometa, nalik na medaljone. Od mno-gih, ističem veoma kratku pri-

ču Pod crnim vrhom i, nešto dužu, Dar.Prva je o ljudskim nedaćama u nekom imaginar-nom Glogovcu, u jednom dije-lu svijeta, a, u stvari, to je priča o cijelom svijetu koji neće raz-minuti nevrijeme: ljudi gleda-ju u nebo i pitaju se „može li biti da se ove zime razmine bez snijega“. I o tom, tako svaki-dašnjem i bizarnom događa-nju, raspredaju nadugo, gotovo analitički. Iako će nji-hova priča biti gotovo u dlaku ista kad se opet sastanu, oni su na kraju smireni, i takvi se ra-zilaze. To je odušak mukama, koje kad se ispričaju, kao u is-povijesti, postaju manje, čo-vjek je svjestan njihove neminovnosti, ali i svoje spre-mnosti da ih dočeka i prima mirna srca.

Druga priča, veoma interesan-tna, seže u same srednjovje-kovne nanose naših običaja, tvrdih i okoštalih, koji su se, srećom, polako, beočug po be-očug, vremenom raspadali. To je stravična slika budućeg ži-vota tek udate djevojke, čija će sloboda bezmalo biti okovana u ionako okovanoj patrijarhal-noj crnogorskoj porodici. Pri udaji, darovana gotovo od svih, dobija najzad, ali poslije drugih, i dar od svekrve. A ona je arhetip gvozdenog porodič-nog morala i od nje poslovično strepi čim se prekorači kućni prag. Svekrvin dar – lijepo cr-nogorsko odijelo. I uz njega, u zamotuljku, malo zvonce, koje će oglašavati svaki njen korak. Svekrva to čini ćutke, kao da joj predaje i svoju davnašnju muku i muku koja tek čeka njenu snahu. Pisac je majstor-ski razrješio kraj ove veoma zanimljive priče: nestankom mlade, tek dovedene snahe, kao da je nestalo i to zlokobno zvonce, kome se, najzad, utro trag u tamnim naslagama na-šeg življenja.

U kratkom romanu „Slomo-vrat“ , dominira legenda veza-na za Zulinu kafu. Dugo ispijanje kafe, svojevrsna je du-ševnost, naprosto umjetnost življenja... I sve je to, cio taj ži-vot, nalik godu slovenske rali-ce, kako je Meša Selimović govorio. Zulina kafana je ne-stala u ratu, ostala je rupa od bombe i kratka nit sjećanja sa teško dokučivim tajnama Do-brije, Zule i traganja Želimira i Njegoslava.

Isak Kalpačina je i značajan esejista. U književnoj periodi-ci, mogu se naći njegovi anali-tički tekstovi o mnogim našim značajnim piscima i tekućim književnim tokovima. Vrlo značajnog pisca, kakav je Kal-pačina, ni sadašnja ni buduća književna kritika neće moći da razminu.

• BROJ 25 • mart 2018 • Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore

U ravnici Vrbičke rijeke izgrađen je 1940. godine logor za komu-niste i njihove

simpatizere. Napravljen po ugledu na slične njemačke lo-gore koje je Hitler podizao od 1933.godine kada je došao na vlast. Pričalo se da je Njemač-ka planirala izgradnju više lo-gora u Jugoslaviji. To se i do-godilo u godinama uoči sa-mog rata, samo što su oni izgradjeni za potrebe Kralje-vine i njenim novcem. Pored postojećih kazamata, zatvora i tamnica, kojih je bilo širom zemlje, država je započela sa izgradnjom još tri veća logo-ra: u Ivanjici, Srebrenici i Vrbi-ci. Bio sam neposredni svje-dok gradnje logora kod nas u Donjoj Vrbici. Logor je bio smješten u jednom potpu-nom bespuću. Ali, za naše lo-kalne prilike, bila je to lijepa lokacija, pored rijeke, nepo-sredno u podnožju velikih bukovih šuma zvanih Podvo-de. Od Berana bio je udaljen 15, a od žandarmerijskih sta-nica Polica i Petnjica 2-3 kilo-metra.

Čim je započeta izgradnja lo-gora narod ga je nazvao ko-munističkim zatvorom. Čak su i žandarmi-čuvari sa zado-voljstvom pričali kako je ovaj logor specijalno namijenjen za mučenje komunista i njiho-vih simpatizera i da je najveći u Crnoj Gori. Objekat je, po svojoj materijalnoj vrijedno-sti, imao veliku cijenu. U nje-ga je ugrađen ogroman mate-rijal, sve od kvalitetne borove i čamove građe, koja je dopre-mana iz bosanskih pilana i fa-brika drvne industrije, ponaj-više iz Zavidovića. Elementi su krojeni i sječeni u tim fabri-kama. Table su bile velikog formata i sa duplim zidovima. Radi toplotne izolacije, bio je ugrađen izolacioni sloj od pi-ljevine. Prozori su bili sa du-plim staklima, što je u ono vri-jeme na našem području bila prava rijetkost. Kuhinjska oprema takođe je bila kvali-tetna. Barake, kojih je ukupno bilo trideset ijedna bile su du-gačke oko sto a široke između dvanaest i četrnaest metara. U njima je bio dupli red kreve-ta na po dva sprata. Za smje-štaj žandarma i vojnika, koji su obezbeđivali logor, barake su po dužini bile manjih di-menzija i drugačijeg unutraš-njeg rasporeda. Izuzev zaštit-ne ograde, za koju su se kopali temelji, svi ostali građevinski radovi su bili skoro završeni.

Sve je to izgledalo kao jedan mali gradić, projektovan i iz-građen po šemi kao i ostali lo-gori u bivšoj Jugoslaviji. Kapa-citet logora bio je oko 6000 zatvorenika, sa svim pratećim

objektima, za posade vojnih i žandarmerijskih čuvara. Ina-če, gradnja se odvijala pod nadzorom žandarmerija iz Police i Petnjice i njihovih ko-lega iz Berana. Dogovor i od-luku o rušenju logora započe-li smo sredinom maja 1941 godine. Njima je rukovodio Mahmut Adrović. Sve je pri-premano u strogoj tajnosti, potpuno samoinicijativno i samostalno. Iz sela Donja Vr-bica i Laze, čiji su stanovnici jednoplemenici Adrovića, bilo je jezgro grupe koja je pla-nirala, organizovala i realizo-vala njegovu likvidaciju. Po-slije niza dogovora, konsulta-cija i dilema da li napasti stražare i likvidirati logor, da li sačekati povoljnije prilike, preovladalo je mišljenje da ne treba odugovlačiti i da logor treba srušiti ili zapaliti, jer, ako ostane on će koristiti okupa-toru, a stanovništvu Gornjeg Bihora donijeće velike nevolje i probleme.

Nakon odluke da se logor ruši i procjene da sa tim ne treba oklijevati, formirana je skupi-na od oko tridesetak mlađih ljudi sa zadatkom da realizuje ovu akciju. Za rukovodioca je postavljen Mahut, za kojeg su vlasti u Beranama i žandar-merije u Polici i Petnjici znale da je na Beogradskom univer-zitetu primljen u KPJ. Napra-vili smo detaljan i precizan plan napada, eventualno br-zog povlačenja, podijelili

uloge i zaduženja, predvidjeli moguće ishode akcije i s tim u vezi ponašanje grupe i pojedi-naca.

Izabravši povoljno vrijeme, krenuli smo prema logoru jedne majske noći. Pregazili smo rijeku i odmah naišli na stražu. Nijesmo očekivali da brzo budemo primijećeni, jer smo logoru prilazili polako i vrlo oprezno. Stražari su, ne oklijevajući, odmah otvorili vatru, više iz straha i nasumi-ce, i tako alarmirali sve ostale posade. Predvidjevši takav is-hod, odmah smo se povukli dublje u Bukove strane. Kada smo se sakupili na dogovore-mom mjestu, održali smo sa-stanak. Zaključili smo da su-tradan pođemo sa oružjem do logora i da zatražimo od stražara da napuste objekat.

Mahmut, kao vođa grupe, određen je da razgovara i, ako se ukaže prilika, pregovara sa predstavnicima žandarmeri-je. Sutradan, oko podneva, pošli smo iz različitih pravaca, u nekoliko manjih grupa pre-ma logoru. Nastojali smo da ostavimo utisak kako se spon-tano okupljamo. Pred logo-rom žandarmi nam rekoše kako je neko sinoć pokušao da ih napadne, ali su oni brzo reagovali i onemogućili na-mjere napadača. Na takvu priču odgovorismo da su i se-ljani koji žive u blizini logora čuli pucnjavu. Nikome u ova

vremena nije prijatno kada u noćnim satima čuje rafalnu paljbu, reče neko od naših. Izrazismo čuđenje i nevjericu da neko ima toliko hrabrosti da ih napadne. Stražari odgo-voriše kako su uvjereni da su napadači imali zadatak da ih napadnu i da uđu u logor.

Boga mi, reče Mahmut, neko se očigledno nije šalio. Ovo je ratno vrijeme i sve je moguće, pogotovo u ovoj pustinji. Ja bih vam predložio da napusti-te ovaj objekat. Država je ka-pitulirala i zašto vi sada čuva-te ovo? Za okupatora? Čuvaj-te svoje glave, to vam je najpreče. Na ove Mahmutove riječi, jedan od njih reče: Mi za ovo odgovaramo i od toga živimo. Logor ne smijemo na-pustiti kako nam vi predlaže-te, već se zna ko i kako o tome odlučuje. Na to Mahmut od-govori: Evo, nas je dvadesetak iz ovog sela i zajedno sa dugi-ma iz susjednih sela pružiće-mo garancije da ćemo ove objekte čuvati i sačuvati. Predlažemo vam da napustite logor i da se povučete u svoje stanice. Shvatite, to je u vašem ličnom interesu. Poslušajte! Ovako rizikujete svoje živote i to za račun okupatora. Tog trenutka pored nas je bilo oko tridesetak žandarma.

Na te naše prijedloge i suge-stije, oni se malo uskomešaše. Neki se udaljiše, a drugi poče-še da se dogovaraju. Poslije

izvjesnog vremena pojavi se jedan njihov oficir koji nam se obrati: Ako vi preuzmete objekat na čuvanje i svu odgo-vornost oko toga, mi prihva-tamo vaš prijedlog. Kada smo potvrdili da prihvatamo svu odgovornost za čuvanje logo-ra, žandarmi, za nekoliko sati, napustiše objekat.

Potpuno zatečeni i iznenađe-ni ovakvim ishodom, pojavi se kod nas dilema šta dalje ra-diti i da li je sve ovo neka za-mka i manevar. Neki naši drugovi glasno rekoše kako sumnjaju u dobru namjeru žandarma koji se tako jedno-stavno povukoše. Da bih pre-kratio sve naše dileme i nedo-umice, predložih da odmah održimo sastanak u najširem mogućem sastavu, kako bi novonastalu situaciju dobro analizirali i donijeli prave od-luke. Na sastanku smo pozva-li jedan broj viđenijih ljudii domaćina iz našeg i susjednih sela. Bilo je bezbroj prijedloga i ideja. Jedni su bili za to da se

logor demontira i da se sav građevinski materijal raznese po kućama, drugi, da se obje-kat zapali, treći su predlagali da se do daljnjeg logor obez-beđuje i da se vidi kako će vlast reagovati.

Iako nam se, u prvom mo-mentu, učinilo da je prijedlog o demontaži loš, ponajviše zbog toga što je objekat bio, za naše prilike, veliki, te je nemo-guće da se sav materijal odne-se za kratko vrijeme, ipak je donijeta odluka o demontaži, a da se po selima odmah po-šalju ljudi koji će zamoliti sta-novnike da uzmu učešće u tome. Prvi razgovori i pokušaj nagovora seljaka da u tome učestvuju nijesu urodili plo-dom, jer većina nije povjero-vala da nam je logor prepu-šten i odbijali su svaku pomi-sao da zajedno sa nama krenu na posao demontiranja. Iako smo objašnjavali kako je taj logor napravljen za komuni-ste, koji su naša jedina šansa da u oslobođenoj zemlji Mu-slimani budu ravnopravni sa drugim narodima, strah od odmazde je bio jači. U takvoj neizvjesnosti ušlo se u treći dan od odlaska žandarmerije, a mi smo i dalje ubjeđivali svoje rođake i komšije da se krene u odlučnu likvidaciju logora. Za to vrijeme, žandar-mi se nijesu pojavljivali, niti je bilo nagovještaja da će se po-javiti, iako su njihove stanice bile blizu. To nas je hrabrilo i

davalo nadu da ćemo uspjeti da nagovorimo ljude da se lo-gor demontira.

Paralelno sa ovom akcijom, nastojali smo, preko svojih pozicija, doći do saznanja šta smeraju žandarmerije. Svje-sni da je čekanje najgore rješe-nje, donijeli smo odluku da mi, koji smo sve ovo „zakuva-li“ počnemo sa demontažom baraka. Nas oko tridesetak mladića počelo je skidati vra-ta, prozore i nositi ih svojim kućama. Na našu radost, po-sao je brzo i lakše nego što smo očekivali napredovao.

Sljedećeg dana raznosili smo kuhinjski namještaj. Peći su bile francuske proizvodnje, obložene šamotom i emaj-lom. Za tadašnje vrijeme, po kvalitetu i dizajnu, delovale su nestvarno u odnosu na one koje smo mi koristili. Bilo ih je u svakoj baraci bar po dese-tak. Uglavnom, raznošeno je sve što pojedincima i njiho-vim domaćinstvu može kori-stiti. Ubrzo nam se priključio znatan broj seljaka.

Četvrtog dana, kada je na objektu bilo najviše naroda, iz pravca Berana pojavi se jedna manja kolona italijanskih voj-nika. Kod Galjanovog mra-mora i Stepenica malo su za-stali. Odatle do logora ima oko kilometar ipo vazdušne linije. Posmatrali su kako na-rod na zaprežnim kolima i magarcima raznosi materijal. Kada su seljani primijetili voj-sku, nastala je uzbuna i pani-ka. Mnogi su očekivali da će Italijani otvoriti vatru. Počela je prava bežanija prema gu-stoj bukovoj šumi, koja se na-lazila u pravcu odakle su se pojavili italijanski vojnici. Međutim, Italijani su pomi-slili da je narod krenuo prema njima te su se munjevito okre-nuli i povukli prema Berana-ma. Kada su vidjeli da Italijani odlaze, ljudi su se oprezno vratili i nastavili započeti po-sao.

U namjeri da ih navedemo da započnu totalnu demontažu, zapalili smo jednu manju ba-raku, vodeći računa o tome da kontrolišemo vatru. Kada su vidjeli plamen, prisutni su za-molili da to ne činimo jer je pa-metnije da ih oni demontiraju.

Narednog dana, poljana na kojoj se nalazio logor, bila je potpuno čista. Za pet dana, logor je demontiran. Sve je ra-znijeto po selima Gornjeg Bi-hora.Napominjem da su i sta-novnici Police masovno nosi-li građevinski materijal, iako na početku nijesu u tome uče-stvovali. Ova akcija likvidaci-je logora zauzima časno mje-sto u istoriji stanovnika ovoga kraja. Po svojoj suštini, bila je to prva uspješna akcija patri-otskih snaga Gornjeg Bihora, realizovana od početka do kraja potpuno samostalno i bez ikakve pomoći sa strane. Naravno, inspiratori i nosioci cijele akcije bili su prvi inte-lektualci Gornjeg Bihora, ko-munisti i njihovi simpatizeri...

(Odlomak iz knjige Rahmana Adrovića „Kad se vrijeme plašilo čovjeka“, koju je priredio i uredio Ramiz Hadžibegović)

694

Čim je započeta izgradnja logora u ravnici Vrbič-ke rijeke, narod ga je nazvao komunističkim zatvo-

rom. Čak su i žandarmi-čuvari sa zadovoljstvom pričali kako je ovaj logor specijalno namijenjen za mučenje komunista i njihovih simpatizera i da je naj-

veći u Crnoj Gori...

ODABRANE STRANICE

Kad se vrijeme plašilo čovjeka

Iz jednog od logora za komuniste u Kraljevini Jugoslaviji

• Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore • mart 2018 • BROJ 25

Promjene u admini-strativnom držav-nom aparatu nuž-no su obuhvatale i promjene upravi-

telja Bosanskog ejaleta. Sa-mim krajem 1845. godine za novog valiju Bosne bio je iza-bran hadži Halil Kamil-paša umjesto dotadašnjeg Osman Nuri-paše. Pred njim su staja-li mnogobrojni poslovi, među kojima i borba protiv odmet-nika od vlasti. Njihova poja-va bila je povezana sa zauzeto-šću vlasti, koja nije uspijevala da uspješno sanira nagomila-ne probleme, prije svega one u sferi socijalnog statusa sta-novništva. U pljačkaškim po-hodima odmetnika, koje smo pomenuli, naročito su stradali bihorski i rožajski katuni. Po-goršanju situacije doprinije-la je i sušna 1846. godina, za koju je mitropolit Petar II Pe-trović Njegoš u jednom pismu upućenom ruskom konzulu u Dubrovniku, Jeremiji Gagiću, rekao da je „nagrdna“ i da ta-kvu godinu „ne pamti sadaš-nji naraštaj“. Tako teško stanje koristile su lokalne ličnosti i njihovi pomagači da ucijene siromašno stanovništvo mu-slimanske i hrišćanske kon-fesije. Skadarski valija je kao moćni feudalac obećavao po-moć u žitu za godinu dana svi-ma onima koji bi priznali nje-govu vlast. Neobično duga, „gladna godina“ je bila i burna, zbog čega je Ćehaja-paša sa svojim odredima svakodnev-no bio prisutan na području od Plava i Gusinja do Bihora i Đurđevih Stupova, hapse-ći one osobe na koje se sum-njalo da rade protiv zvanične osmanske vlasti. Najveći dio njih bio je upućen u Gusinje ili Skadar, a pušteni su tek na intervenciju ruskog konzula Alekseja Jegoroviča Sučenko-va i Ijasenta Ekara, francuskog konzula u Skadru.

Bosanski ejalet je u vrijeme valije hadži Halil Kamil-paše u vojnom pogledu bio podije-ljen na četiri eskadrona, odno-sno buljuka regularne konjice ili spahija i jednu regimentu tj. alaj, koji se sastojao od četiri bataljona (tabora) regularne pješadije. Jedan konjički eska-dron brojao je 160 konjanika, a jedan tabor pješadije 800 vojnika. Da bi vojnu organiza-ciju u povjerenoj mu pokrajini učinio što efikasnojom, had-ži Halil Kamil-paša je posled-njeg dana mjeseca šewwala 1262. godine (oktobra 1846.), objavio bujuruldiju putem koje je pozvao sve pripadni-ke alaja da po tri mjeseca na smjenu izvode obuku u većim vojnim centrima. U tom smi-slu Bihorci su bili obavezni da se odazovu na obuku koman-di u Novom Pazaru i tamo upute svoje mladiće. Način na koji su mladići „vrbovani“, na-ročito za pješadiju, bio je vrlo intresantan. Naime, radilo se o tzv. „plaćenoj dobrovoljno-sti“, koja je podrazumijevala da se mladićima prilikom upi-sa u vojničke spiskove davalo po 500 groša „na ruke“, a ka-snije, mjesečno, još po 5 groša iz centralne blagajne. Vojnici su uglavnom „vrbovani“ iz re-dova onih koji nijesu imali ze-mljišnih posjeda, a u mjestima gdje su bili stacionirani, u voj-

noj vještini su se obučavali je-dan do dva puta nedeljno. No-vom bujuruldijom od 9. zul-hidžedžeta 1262. godine (28. novembra 1846.), hadži Halil Kamil-paša je naredio da svi mutesellimi u buduće mora-ju nositi službene uniforme i da ne smiju upotrebljavati na-ziv kapetan. Ta odredba se od-nosila i na Rožajsku kapetani-ju, koja je zahvatala i dio teri-torije Bihora.

U narednoj 1847. godini had-ži Halil Kamil-paša je uspio da riješi i pitanje carina Bosan-skog ejaleta, na način što su ih u zakup uzeli uglednici iz po-jedinih muteselimlluka. Cari-nu kojoj su podlijegali Bihor-ci, uzeo je u zakup Jakup-beg, mutesellim Novog Pazara. Pi-tanje carina bilo je izuzetno važno za stanovništvo Bihora, kako za onaj dio koji se bavio neposrednom proizvodnjom, tako i onaj dio koji se bavio tr-govinom. Carina je naplaćiva-na na svu izvezenu i uvezenu robu, što je direktno uslovlja-valo cijene pojedinih proizvo-da. S obzirom da je unutrašnje tržište u Bihoru bilo nerazvi-jeno, kao i da je izvoz bio izlo-žen različitim opterećenjima, u prvom redu visokim cari-nama, zatim tzv. unutrašnjim carinama – trošarinom, bad-žom, monopolom begovskih porodica i drugim davanjima, trgovina Bihora je u tom peri-odu počela da slabi. Proizvodi koji su izvoženi iz Bihora bili su: vuna, sušene šljive, jagnje-ća koža i bukova tahta. Glavno trgovačko središte bilo je Bije-lo Polje, odakle je roba dalje išla prema Dubrovniku, Ko-toru i drugim centrima. Vuna se kao glavni izvozni artikal carinila sa 13 % pri izlasku sa teritorije Osmanskog carstva, a uz tu cijenu često je napla-ćivana i badža u iznosu od 60 para po tovaru. Takav način naplaćivanja carinskih daž-bina, nije bio u interesu onih koji su se bavili neposrednom proizvodnjom, mada ni trgov-cima, naročito onima koji su se bavili kupprodajom, nije ostavljao prostora za enor-mno bogaćenje. Takođe bi se moglo zapaziti da je izvjesna koncentracija političke i eko-nomske vlasti u rukama neko-liko glavnih begovskih i agin-skih porodica u Bihoru i kru-ga ljudi okupljenih oko njih, sputavala kako ekonomski, tako i socijalni i kulturni ra-zvoj ukupnog stanovništva na području Bihora.

Smirivanje stanja u Bihoru i okolini uslijedilo je tek u ljeto 1848. godine, kada je bosanski valija Mehmed Tahir-paša na-redio da se u svakom kadiluku sastave defteri za opremljenu vojsku i posebni defteri za hra-nu u dva primjerka. Veće pri-sustvo državnih činovnika na terenu, koji su popisivali muš-karce starosti od sedamnaset do sedamdeset godina, uslo-vilo je smirivanje situacije, ali izgleda sasvim kratko, zbog čega je Porta odlučila da izvr-ši vidljiviji rez u pogledu spro-vođenja reformi. Njen glavni adut bio je Lutfi Omer-paša Latas. Kao specijalni izaslanik za sprovođenje reformi u Bo-sanskom ejaletu, Omer-paša je došao u Bosnu u ljeto 1850. godine sa tri korpusa vojnika, kojima su komandovali dobro osposobljeni oficiri. U sprovo-đenju reformi Omer-paša nije imao milosti prema svojim protivnicima, pa je topovima i prolivenom krvlju uspio da za-vede puno poštovanje odluka centralne vlasti. Njegova misi-ja na tlu Bosanskog ejaleta za-vršena je 1852. godine, nakon

čega su bili otvoreni putevi za nove događaje i procese.

Razna fiskalna opterećenja te zahtjevi da se plati treći-na i služi vojska, bili su razlo-zi nove pobune musliman-skog seoskog stanovništva koja je izbila u Bihoru 1855. godine. Buna se brzo proširi-la na Pešter i okolinu Rožaja, zahvatajući i pravoslavno sta-novništvo, zbog čega je Por-ta bila prinuđena da izda na-ređenje bosanskom veziru Huršid Mehmed-paši, da sa svojim nizamima prokrsta-ri teritorijom Novopazarskog sandžaka i silom oružja umi-ri pobunjenike. Ova pobuna je bila i povoljna prilika za od-metanje u šumu pojedinaca koji nijesu htjeli biti poslušni pojedinim begovskim poro-dicama. Narod je te pobunje-nike u Bihoru nazivao „firari-ma“. Huršid Mehmed-paša je krajnje ozbiljno shvatio nare-đenje svojih pretpostavljenih, pa je početkom januara 1855. godine prema Bihoru i Trgo-vištu uputio jedan tabor svo-jih vojnika kojima je koman-

dovao bimbaša Mahmud-beg Osmić iz Travnika, a on sam je poveo rezervni sastav jači-ne nekoliko stotina ljudi, po-punjavajući ga takođe rezervi-stima iz onih mjesta kroz koja je prolazio na putu do Bihora. Huršid Mehmed-pašin zada-tak je bio da sakupi zaostale poreze i smiri nastalu situaci-ju. Za krajeve prema kojima se uputio važilo je da su „bez reda i discipline“. Kada je sultanova vojska pristigla na odredište, bila je dočekana od strane po-bunjenika sa kojima je stupi-la u borbu. Žilavi otpor koji su Bihorci i Rožajci pružali pa-šinoj vojsci potrajao je puna dva mjeseca i na kraju je skr-šen oko sredine marta 1855. godine, nakon čega su uslije-dila zlostavljanja. Po slama-nju otpora, pašini doglavnici su na području Bihora i oko-line sproveli masovna hap-šenja sumnjivih osoba, uku-pno njih 240, od kojih je bilo 238 onih koji su bili muslima-ni i samo dvojica pravoslavaca. Uhapšeni su potom odvedeni u Sarajevo, odakle ih je treba-lo sprovesti prema Carigradu,

gdje ih je najvjerovatnije če-kala kazna surguna (progon-stva). Međutim, po dolasku u Sarajevo, tadašnji sarajev-ski kadija Ibrahim Saduddin-efendija je za uhapšene odre-dio drugačiju mjeru. Uhap-šeni Bihorci i Rožajci bili su raspoređeni u nekoliko tvrđa-va, odnosno zatvora na terito-riji Bosne, gdje su ostali sko-ro pune dvije godine, nakon čega su bili pušteni svojim ku-ćama. To potvrđuje i doku-ment koji je po oprostu kazne, a radi se o dobijanju dozvole za nastanjivanje u Novom Pa-zaru, dobio izvjesni Jusuf-beg. To što je Novi Pazar bio odre-đen za njegovo mjesto borav-ka, može uputiti na zaključak da je on bio jedan od istaknu-tijih vođa pobune, te da je po povratku sa robije, policijskim organima bilo nužno da ispra-te njegovo ponašanje. Dodaj-mo takođe da mnogi od uta-mničenih Bihoraca i Rožaja-ca, vjerovatno, nijesu dočekali da se vrate u svoj zavičaj, jer su u zatvorima umrli.

Po smirivanju pobune u Bi-horu i Trgovištu, Huršid Mehmed-paša je pristupio postavljanju novih povjereni-ka u tim krajevima. Za uprav-nika je postavio Džavid-bega, a za sudskog naiba Pljevljaka Šemsi kadiju. Vlastima iz Bo-sanskog ejaleta svakako je bilo stalo da na svom području za-vedu red i tako izbjegnu unu-trašnje nemire, jer je dosta raspoloživih snaga tada tre-balo vojno angažovati u tzv. Krimskom ratu protiv Rusije. Među uhapšenima iz Bihora bilo je mještana iz sela Dobro-dole, među kojima je glavnu riječ imao Ali Hrnjo, odno-sno Alija Šabotić, koji je vodio česte borbe protiv Mehovića iz Savinog Bora, pokušavaju-ći da spriječi njihovo nasilno zauzimanje posjeda u ataru svog sela. Iz sela Vrbice među uhapšenima se našao i bajrak-tar Hadrović, čije ime, na ža-lost, nije upamćeno.

Vojna intervencija Huršid Mehmed-paše u Bihoru i Tr-govištu (Rožajama i okolini), ostavila je teške posljedice na stanovnike tih područja i kao takva duboko se urezala u pamćenju Bihoraca. Odvođe-nje u ropstvo 240 ljudi sa jed-nog ne tako velikog područja, značilo je njegovo slabljenje u mnogim pozicijama, a ostav-ljanje na upravu ljudi koji nije-su bili iz tih krajeva, opasnost koja je mogla vrlo brzo dove-sti do novih nereda. Iako su mjere centralne vlasti protiv stanovništva Bihora i okoline bile vrlo represivne, bošnjač-ko stanovništvo tih krajeva nije prestajalo da pruža otpor agama i begovima u pogledu plaćanja trećine i drugih daž-bina, zbog čega će nemirno stanje u ovim krajevima po-trajati sve do izbijanja Velike Istočne krize 1875. godine.

695

Muke nagrdnih godina

Nakon slamanja otpora u Bihoru, Ćehaja-paša se na jesen 1843. godine vratio u Skadar, ali je uz put, prema izvještaju francuskog konzula iz Skadra, Ijasenta Ekara, uzeo 30 talaca iz Vasojevića. Iako su mjere centralne vlasti protiv stanovništva Bihora i okoline bile vrlo represivne, bošnjačko stanovništvo tih krajeva nije prestajalo da pruža otpor agama i begovima u pogledu plaćanja tre-ćine i drugih dažbina, zbog čega će nemirno stanje u ovim krajevima potrajati sve do izbijanja Velike

Istočne krize 1875. godine.

BUNE BIHORACA U OSMANSKOM CARSTVU (II)

Piše: : mr Sait Š. ŠABOTIĆ

Čuvari zakona - osmanlije u Bihoru

• BROJ 25 • mart 2018 • Časopis za lokalnu samoupravu i njegovanje baštine Crne Gore

U o r g a n i z a c i j i Nacionalne za-jednice Crno-goraca Hrvat-ske, a u saradnji

sa Ministarstvom kulture Crne Gore i redakcijom časo-pisa Komun@ iz Podgorice u Zagrebu je održana promocija dva značajna crnogorska časo-pisa Komun@ i Starine Crne Gore koji se bave afirmacijom nasljeđa i kulturne baštine Crne Gore.

U prepunoj sali Crnogorskog doma istovremeno je upriliče-na izložba naslovnica ova dva časopisa koja je izazvala pa-žnju velikog broja poklonika kulturne baštine i pisane riječi ne samo članova Nacionalne zajednice Crnogoraca u Za-grebu, već i jednog broj iselje-ničkih udruženja iz regiona koji žive i rade u glavnom gra-du Hrvatske.

Nakon što je pozdravio prisut-ne Danilo Ivezić, predsjednik Nacionalne zajednice Crno-goraca Hrvatske istakao je da se promocija ova dva časopisa i izložba naslovnica svih broje-va koji su dosada izašli iz štam-pe održava u okviru manife-stacije „Dani crnogorske kul-ture“.

Promocija ova dva časopisa i izložba koju smo pripremili zaista predstavlja kulturni do-gađaj grada Zagreba, ali to će zasigurno biti i u ostalim gra-dovima i Udruženjima u Re-publici Hrvatskoj koja oku-pljaju naše iseljenike, a to su Split, Rijeka, Pula i Umag gdje se takođe održava ova manife-stacija, rekao je Ivezić, napo-minjući da taj program pred-stavlja sastavni dio ukupne programske aktivnosti nacio-nalne zajednice Crnogoraca i projekta „Dani crnogorske kulture“kojim se svake godine hrvatskoj javnosti predstavlja ono što se naziva kolokvijalna crnogorska tradicija, ali i ono što je obilježje savremene cr-nogorske kulture.

On je potom zahvalio gostima iz Crne Gore što su uložili tru-da da se organizuje jedna takva izložba koja čini zaista kvalitet-ne naslovnice velikog formata koje „približavaju“ tematiku i koncepciju časopisa koji su već postali prepoznatljivi ne samo Crnoj Gori po tretira-nju, afirmaciji i doprinosu ra-zvoja kulturne baštine, crno-gorskog nasljeđa i običaja.

-Nadam se da će mo realizova-ti i inicijativu koja je podsta-knuta u okviru bileteralnog sporazuma između Republike Hrvatske i Crne Gore o zaštiti pripadnika nacionalnih manji-na i jedne i druge države da se u Hrvatskoj formira Crnogor-ski kulturni centar u okviru koga bi se odista na reprezen-tativan i kvalitetan način

mogle predstaviti kulturne vrijednosti i sva dostignuća kulturnih poslenika, udruže-nja i institucija iz Crne Gore, dodao je on.

Predstavljajući časopis Komu-na, njegov direktor mr Amer Ramusović je kazao da

kulturna baština Crne Gore je je kosmopolitska i da je to sve-kolika kulturna i istorijska ostavština te države, zbog čega se s pravom kaže da je Crna Gora filmski studio i muzej pod vedrim nebom. On je ustvrdio takođe da pojedinac koji ne posjeduje kulturnu

baštinu svog naroda, kao što posjeduje svoju kuću, ne može imati svoju identitetsku svoji-nu.

Govoreći o časopisu na čijem se čelu nalazi od samog osni-vanja 2011 godine ,

Ramusović je podvukao da je Komun@ periodična i nepro-fitna publikacija koja se, hro-nološko - tematski kreće izme-đu nekad i sad, između prošlo-sti i sadašnjosti, uz apel i imperativ da se kulturna bašti-na, duhovno nasljeđe i tradici-ja, spomenici kulture, umjet-nička i zanatska djela sačuvaju za budućnost.

-Naša programska koncepcija je prepoznatljiva od početka jer smo od prvog broja defini-sali karakter i profil časopisa, iako su se oni tokom vremena mijenjali i samoizgrađivali i iz broja u broj polako ali sigurno smo krčili put prema brendu kulturne baštine Crne Gore, istakao je Ramusović izražava-jući zadovoljstvo da su iznena-đijuće veoma brzo prešli gra-nice Crne Gore zbog čega sada, s ponosom ističu prepo-znatljivost i jedinstvenost Ko-mune po koncepciji, dizajnu i raritetnim fotografijama ne samo u svojoj državi nego i u okruženju i uopšte van Crne Gore, skoro svugdje đe žive naši ljudi.

Dr Anastazija Miranović, di-rektorica Uprave za zaštitu kulturnih dobara Crne Gore koja je i izdavač časopisa Stari-ne Crne Gore kao glavna i odg.urednica istakla je da je to stučno-naučni časopis koji je izlazio petnaest godina u vre-menskom intervalu od 1963 – 1978. god.

- Nakon 38 godina promovi-sali smo njegovo novo izdanje, podsjećajući na sadržaje pret-hodnih 6 brojeva, 2016.godi-ne, u godini obilježavanja i proslave dva velika crnogor-ska jubileja – hiljadugodišnji-ce crnogorske državnosti i de-setogodišnjice obnove njene nezavisnoti, realizujući reprin-

te dosadašnjih brojeva Starina Crne Gore i izdali smo novi, sedmi broj, u potpunosti po-svećen nematerijlanim kultur-nim dobrima Crne Gore, ista-kla je Miranovićka, dodajući da su „Starine“ sadržajno do-nosile esenciju naučne i

stručne misli o kulturnom na-sljeđu CG, njegovom istraži-vanju, izučavanju i zaštiti, de-mografskom položaju, migra-cijama stanovništva, raznorodnim istorijskim usu-dama i kulturološkim uticaji-ma, i doprinjeli su činjenič-nom oslanjanju na hiljadugo-dišnju državotvornu prošlost, kulturno nasljeđe ,što svejdoči i govori o kontintinuiranom trajanju Crne Gore , a njena reprezentativna kulturna do-bra o civilizacijskom doprino-su čovječanstvu.

Ona je takođe napomenula da su pored nje kao gl.urednice sadašnji članovi redakcije prof.dr Aleksandar – Saša Čilikov, prof.dr Sonja Tomović-Šun-dić, prof.dr Živko Andrijašević i doktorant Maja Ćetković, a da je trenutno je u pripremi, novi, osmi broj Starina, koji će biti posvećen novovalorizova-nim kulturnim dobrima Crne Gore.

Ističući značaj ova dva časopi-sa za identitet Crne Gore mr Željko Rutović, direktor Di-rektorata za medije pri Mini-starstvu kulture Crne Gore koje značajno učestvuje u sufi-nansiranju časopisa Komun@ kako bi opstao i imao dinami-ku izlaženja rekao je „da u opo-zitu spektakla medijske indu-strije i nestajanja informacija u korist svijeta reklama i suprot-no pedagogiji moći koju ne-kritički uspostavljaju mediji, podjednako tradicionalni i novi, pojavljuje se “Komuna” koja konceptualno i kulturo-loški njeguje dvije blistave rije-či baština i javno dobro“

- Protivno mantri tranzicio-nog horizonta i njemu pripa-dajućeg pejzaža, poslenici ovog pisma, na efektan način štite krhke ideale ontologije komune. Možda i pomalo uto-pistički za vrijeme u kom se ukrštaju i sukobe razni intere-si, ovaj časopis nas želi podsta-knuti na unutrašnji osjećaj i promišljanje vrijednosti ko-mune, istako je on dodajući da u dobu u kome je informacija prije svega roba i u dobu gdje se medijska industrija tran-sformisala u industriju proda-je publike velikim oglašivači-ma gotovo romantičarski ne-stvarno djeluje pojava „Komune“ kao zajedničkog dobra svih građana

- S onu stranu zakona tržišta ponude i tražnje „Komuna“ prezentira model konstitutiv-nosti smisla javnog dobra u funkciji zaštite od zaborava svekolike kulturne baštine Crne Gore. Specifičnim nači-nom medijskog pripovijeda-nja ovaj časopis upućuje na paradigmu trajanja kao svoje-vrstan duhovno-moralni nauk. Obzirom da smo prebo-ljeli naivna očekivanja da će mainstream mediji promovi-sati ideje i kulturu koju zarad baštine baštini „Komuna“ uvi-jek je iznova dobro došao dija-log-javni forum koji upućuje na posljedičnost medijskog pi-sma koji je putem skandala i jeftine zabave doprinio krizi medijske industrije, koja je su-štinski kriza povjerenja u me-dije, naglasio je takođe, Ruto-vić.

696

Afirmacija kulturne baštine

S onu stranu zakona tržišta ponude i tražnje „Ko-muna“ prezentira model konstitutivnosti smisla javnog dobra u funkciji zaštite od zaborava sve-kolike kulturne baštine Crne Gore. Specifičnim načinom medijskog pripovijedanja ovaj časopis upućuje na paradigmu trajanja kao svojevrstan

duhovno-moralni nauk.

U SKLOPU MANIFESTACIJE „DANI CRNOGORSKE KULTURE“PREDSTAVLJENI KOMUN@ I STARINE GORE U ZAGREBU

GUSLE ZA CRNOGORCE U ZAGREBU

Promociji ta dva časopisa i izložbi naslovnica prisustvo-vali su i predstavnici Ambasade Crne Gore u Hrvatskoj kao i grada Zagreba, a na kraju tog kulturnog događaja u znak pažnje i zahvalnosti što je i Komun@ dobila pri-liku da se predstavi u Hrvatskoj, njen prvi čovjek, Amer Ramusović je Danilu Iveziću i Nacionalnoj zajednici Hr-vatske uručio prigodan poklon (tradicionalni crnogorski instrument-gusle ) koje će krasiti Crnogorski dom u Za-grebu i zahvalnice koje će krasiti njegove vitrine.

Piše: M. Dajović