Nesneye Yönelik Programlamaya Girişbbm102/misc/java_notes_by_oa.pdf · algoritma kavramını bildiği ve algoritma gelitirebildiği varsayılacaktır. ... Programlama (Structured

Java ile

Nesneye Ynelik

Programlama

Ouz Aslantrk

1 Nesneye Ynelik Programlamaya Giri............................................ 9

1.1 Modelleme ............................................................................. 9

1.2 Bilgisayar Programlar ve Modelleme ....................................... 10

1.3 Nesneye Ynelik Modelleme ................................................... 11

1.3.1 Snf ve Nesne Kavramlar .............................................. 11

1.4 Nesneye Ynelik Programlama ............................................... 13

1.5 Nesneye Ynelik zmleme ve Tasarm ................................. 15

1.6 Nesneye Ynelik Programlama Dilleri ...................................... 15

1.7 zet .................................................................................... 16

2 Java Platformu .......................................................................... 18

2.1 Platformdan Bamszlk ........................................................ 19

2.2 Java Sanal Makinesi (Java Virtual Machine - JVM) ..................... 22

2.3 Java Uygulama Programlama Arayz (Java Application

Programming Interface - API) ........................................................ 25

2.4 zet .................................................................................... 28

3 Java Dili le lgili Temel Bilgiler ................................................... 30

3.1 Szdizim Kurallar (Syntax Rules) ........................................... 30

3.1.1 Derleyiciler ................................................................... 30

3.1.2 Whitespace karakterleri ................................................. 30

3.2 Aklama Satrlar (Comment Lines) ........................................ 31

3.2.1 ile yaplan aklamalar ................................................... 32

3.2.2 * ... */ ile yaplan aklamalar ..................................... 32

3.2.3 ** ... */ ile yaplan aklamalar ................................... 33

3.3 Temel Trler (Primitive Types) ............................................... 35

3.4 Deiken Tanmlama ve lk Deer Atama (Variable Declaration and

Initialization) ............................................................................... 36

3.4.1 Deikenin Tanm Alan (Scope) ...................................... 37

3.5 leler (Operators)............................................................... 38

3.5.1 Aritmetik ileler: .......................................................... 38

3.5.2 Birleik Aritmetik leler: .............................................. 38

3.5.3 Arttrma ve Azaltma leleri: ......................................... 38

3.5.4 likisel (relational) ileler: ........................................... 40

3.5.5 Mantksal leler: ......................................................... 40

3.5.6 lelerin ncelikleri: ..................................................... 41

3.6 Denetim Deyimleri (Control Statements) ................................. 42

3.6.1 if else deyimi ......................................................... 42

3.6.2 if else if deyimi .................................................... 45

3.6.3 switch deyimi ............................................................. 46

3.7 Dngler (Loops) .................................................................. 48

3.7.1 while dngs ............................................................. 48

3.7.2 do - while dngs ..................................................... 49

3.7.3 for dngs ................................................................ 50

3.8 zet .................................................................................... 52

4 Uygulama Gelitirme Ortam ....................................................... 53

4.1 JDK ve JRE .......................................................................... 53

4.2 Java ile ilk program............................................................... 55

4.2.1 lk program .................................................................. 56

4.2.2 Derleme ....................................................................... 56

4.2.3 altrma ve main yntemi ............................................ 57

4.3 Eclipse Platformu .................................................................. 59

5 Java ile Nesneye Ynelik Programlama ......................................... 61

5.1 Snf Tanmlar ...................................................................... 61

5.2 Nesne Oluturma .................................................................. 66

5.2.1 new ileci ..................................................................... 66

5.2.2 Referans Tr ................................................................ 67

5.2.3 Yn (Heap), Yt (Stack) ve p Toplayc (Garbage

Collector) ................................................................................. 67

5.2.4 Kurucular (Constructors) ................................................ 70

5.2.5 this anahtar szc .................................................... 73

5.2.6 Kurucu Ar Ykleme (Constructor Overloading) ............... 74

5.2.7 Kurucularn Birbirini armas ........................................ 77

5.2.8 Yntem Ar Ykleme (Method Overloading) .................... 79

5.2.9 Diziler .......................................................................... 81

5.3 Sarmalama (Encapsulation) lkesi ve Eriim Dzenleyiciler (Access

Modifiers) .................................................................................... 86

5.3.1 Sarmalama lkesi .......................................................... 86

5.3.2 Paket Kavram .............................................................. 91

5.3.3 Eriim Dzenleyiciler ..................................................... 95

5.3.4 get/set Yntemleri ........................................................ 96

5.4 Snf/Nesne Deikenleri ve Yntemleri .................................. 101

5.4.1 static anahtar szc .............................................. 103

5.4.2 main yntemi ............................................................. 110

5.4.3 static kod bloklar ..................................................... 111

5.4.4 final anahtar szc ve sabit tanmlama .................... 114

5.5 Kaltm (Inheritance) ........................................................... 115

5.5.1 Nesneye Ynelik Bir Modelde Snflar Aras likiler .......... 115

5.5.2 Javada Kaltm ........................................................... 118

5.5.3 Kaltmla Gelen Nitelik ve Yntemlere Eriim ................... 125

5.5.4 protected Eriim Dzenleyici ....................................... 127

5.5.5 Kurucu Zinciri ve super Anahtar Szc ....................... 129

5.5.6 Yntemlerin Geersiz Klnmas (Method Overriding) ........ 135

5.5.7 Yntemlerde Geersiz Klmann final ile Engellenmesi .... 139

5.5.8 Object snf ............................................................... 139

5.6 okbiimlilik (Polymorphism) ............................................... 142

5.6.1 Ata Snf Referansndan Alt Snf Nesnesine Ulama ......... 142

5.6.2 Ge Balama (Late Binding) ......................................... 143

5.6.3 okbiimlilik Nasl Gerekleir? ..................................... 144

5.6.4 okbiimlilik Ne e Yarar? ........................................... 149

5.6.5 Soyut Snflar (Abstract Classes) ................................... 150

5.6.6 Arayzler (Interfaces).................................................. 164

5.7 Aykr Durumlar (Exceptions) ............................................... 175

5.7.1 try catch blou ..................................................... 178

5.7.2 finally deyimi .......................................................... 183

5.7.3 Javada Aykr Durumlar ............................................... 185

5.7.4 Programcnn Kodlad Aykr Durumlar ......................... 188

5.7.5 Aykr Durumlarn Ynetilmesi ....................................... 191

5.8 Girdi/kt (Input/Output I/O) lemleri ............................... 197

5.8.1 JavaBean Kavram ....................................................... 198

5.8.2 JavaBean Yazma Kurallar ............................................ 200

5.8.3 Seriletirme (Serialization) ........................................... 200

5.8.4 java.io.Serializable Arayz .................................. 202

5.8.5 GUI Editor Property Editor . Error! Bookmark not defined.

5.8.6 JavaBean rnei ................. Error! Bookmark not defined.

6 Eksik konular: ................................. Error! Bookmark not defined.

nsz

Bu kitap en azndan Yapsal Programlama bilen okuyucular iin

hazrlanmtr. Temel programlama bilgileri anlatlmayacak, okuyucunun

algoritma kavramn bildii ve algoritma gelitirebildii varsaylacaktr.

Amacmz Java programlama dilini ya da Java platformunu anlatmak deil,

Nesneye Ynelik Programlama yaklamn aklamak ve bu yaklam ile

uygulama gelitirmeyi retmektir. Programlama konularn renmenin

en iyi yolunun programlar yazmak olduunu dndmz iin, nesneye

ynelik programlar yazmak durumundayz ve bunun iin bir dil

kullanlmas gerekiyor. Bu kitap iin programlama dili Java olarak

seilmitir ancak benzer ierik rnein C++ dili ile de verilebilir.

Kitap ierisinde kullanlacak terimler iin genelde Trkiye Biliim Dernei

szl esas alnacak, kullanlan Trke terimlerin ngilizce karlklar da

parantez iinde verilmeye allacaktr. Karl henz oturmam ya da

kullanld balamda istenen anlam veremedii dnlen terimler iin

ise, yaygn kullanlmakta olan terimler tercih edilecek, Trke terimler ile

karlanamayan baz szckler/teknolojiler iin ngilizce terimler italik

yazlacaktr.

1 Nesneye Ynelik Programlamaya Giri

Programlar, gerek hayatta karlalan bir takm problemlerin zlmesi

iin bilgisayarlarn hzl ve doru ilem yapabilme yeteneklerinden

faydalanmak zere yazlrlar. Bilgisayarlarn hz ve kapasiteleri arttka

gelitirilen programlar da bu hz ve kapasiteden faydalanabilecek ekilde

gelierek deimektedir. Bu karlkl gelime ve deime, zaman

ierisinde program gelitirme yntemlerinde de deiikliklere neden olmu,

bylece eitli program gelitirme yaklamlar ortaya kmtr.

Nesneye Ynelik Yazlm Gelitirme (Object Oriented Software

Development), bir yazlm gelitirme yaklamdr. Nesneye ynelik

yaklam dnda eitli yaklamlar da bulunmakla birlikte (Yapsal

Programlama (Structured Programming), Bileen Tabanl Yazlm

Gelitirme (Component Based Software Development), Bakml

Programlama (Aspect Oriented Programming)... ) kendisinden nceki

yaklamlarn baz aklarn kapatan, kendisinden sonraki yaklamlarn

(ounun) da alt yapsn oluturan bir yaklam olarak olduka geni

kullanm alan bulmutur.

1.1 Modelleme

Gerek hayattaki problemleri bilgisayarn sanal ortamnda zebilmek iin,

hereyden nce problemin uygun ekilde bilgisayar ortamna aktarlmas

gerekmektedir. Bu ilem soyutlama (abstraction) ya da modelleme

(modeling) olarak anlr.

Modelleme, insann problem zmek zere eskiden beri kulland bir

yntemdir. Byke bir problemin tamamn zihinde canlandrp zmeye

almak yerine, oluturulacak model ya da modeller zerinde hedef

sistemin grn, davran ya da baz durumlarda verdii tepkiler

gzlemlenebilir.

Model, var olan ya da gerekletirilmesi planlanan bir sistemi anlamak ya

da anlatmak zere oluturulabilir ve birok farkl alanda etkili bir ekilde

kullanlmaktadr. rnein, bir toplu konut inaatn mterilerine tantmak

isteyen bir inaat firmas, binalarn yerleimlerini, renk ve greli

byklklerini grsel olarak ifade eden maket ya da maketler hazrlar. Bu

maketi inceleyen bir kimse, almak istedii konutun nerede olduunu, okul

binasna yaknln ya da anayola ulamn nasl olduunu grerek

deerlendirebilir. Burada model makettir ve hedef sistemi anlatmak

amacn yerine getirmektedir.

Modelin mutlaka elle tutulur olmas da gerekmez. Bilgisayar benzetimi ile

de eitli modeller oluturulabilir. rnein bir uan havadaki hareketini

incelemek zere gelitirilmi bir bilgisayar benzetimi ile uak

modellenebilir. Kanat uzunluu ya da gvde eimi gibi parametrelerle

oynanarak uan farkl hava koullarnda nasl davranaca anlalmaya

allabilir. Burada, sistemin davrann anlamak amacyla, sanal ortamda

oluturulmu bir model sz konusudur.

Bir sistemle ilgili birden ok model oluturulabilir. Tek bir model ile

sistemin tamamn grmeye almak yerine, zerinde allan sistemin

farkl ynlerini ne karan modeller hazrlanabilir. rnein inaat firmas

toplu konutu mterilere anlatmak zere estetik tasarm n plana kan

bir maket hazrlarken, bu toplu konut projesindeki binalarn elektrik

tesisat iin farkl, su tesisat iin farkl, genel daire grnm iin farkl

projeler hazrlar. Bylece ayn sistemin farkl ynleriyle ilgilenen kimseler,

yalnzca kendilerini ilgilendiren yn ne karan model zerinde alma

olana bulurlar.

1.2 Bilgisayar Programlar ve Modelleme

Bilgisayar programlar, makina ortamna aktarlacak problemin zmn

oluturmak zere gelitirilir. Bilgisayar program yazmak iin ncelikle,

doal dil ile ifade edilen problemin makina ortamnda yeniden

oluturulmas gerekir. ou zaman gelitirilecek program gerek sistemin

tamam ile ilgilenmez. Bu durumda, zerinde allan problem, sistemin

belirli bir adan grnm olarak deerlendirilebilir. Bilgisayar ortamna

bu grnm aktarabilmek iin bir model oluturulmas gerekir.

Oluturulan model gerek hayattakine ne kadar benzer ya da yaknsa,

programlamann o kadar kolaylaaca dnlr. nk programc da bir

insandr ve her ne kadar programlama yaklamlarna hakim ve bu

dorultuda dnmeyi renmi olsa da iinde yaad dnyay olduu

gibi alglamak, zerinde alt problemi baka insanlarn grd gibi

grmek onun iin de en doal olandr.

1.3 Nesneye Ynelik Modelleme

Nesneye ynelik programlama yaklam, gerek hayattan alnm

problemi zmek zere oluturulacak modelin, gene gerek hayatta var

olan nesneler ve bu nesneler arasndaki ilikilerden faydalanlarak

oluturulmasn ilke edinmitir. Problem aynen gerek hayatta grld

ekli ile sanal ortama aktarlabilirse, gnlk yaamnda nesneler ve

nesneler aras ilikiler ile etkileimde olan programc, nesneye ynelik

model sayesinde, zerinde alt problemi aynen gerek hayatta olduu

ekliyle grebilecektir.

Peki nesneye ynelik model nasl oluturulur? Problem gerek hayattakine

benzer ekilde nasl modellenebilir? Bu sorulara birlikte yant arayalm.

1.3.1 Snf ve Nesne Kavramlar

Bir otomobil dnelim. Otomobilin marka ve modeli ne olursa olsun, gaza

basnca hzlandn, frene basnca yavaladn, direksiyonu herhangi bir

tarafa evirince otomobilin o tarafa dndn hepimiz biliyoruz. Bunlar

otomobillerin genel davranlardr ve btn otomobiller bu davranlar

sergiler.

Ayrca, her otomobilin bir motoru, lastikleri, farlar, direksiyonu, dikiz

aynas vardr. Marka ve modeli ne olursa olsun, gene btn otomobillerde

bunlar ve daha birok baka aksam bulunmaktadr. Baka bir deyile,

btn otomobiller bu zellikleri tamaktadr.

Bu rnekte otomobil bir snftr. Otomobil denilince aklmza gelen temel

davranlar ve zellikler, btn otomobillerde vardr. Her otomobil gaza

basldnda ayn srede 100 km hza ulaamyor olsa da, gaza

basldnda btn otomobiller hzlanr. Ya da btn otomobillerin lastikleri

ayn byklkte olmasa da, btn otomobillerin lastikleri vardr. Snf, ayn

zellik ve davranlar sergileyen varlklarn ortak kmesini belirleyen

tanmdr. Hi otomobil grmemi birisine otomobilin ne olduunu

anlatmaya kalksak, kapmzn nnde duran belirli bir otomobili deil, o

kiinin bir otomobil grdnde tanmasn salayacak, btn otomobiller

iin ortak olan bilgiyi aktarmaya alrz.

Baka bir rnek verelim; kalem. Kalem dediimizde hepimizin aklna

bireyler gelir. Yaz yazmak zere kullanyoruz, eitli renk, boy, tip, u

kalnl ve fiyatlarda olabilir.. vs. Kalem deyince, hepimizin tand,

bildii bireyden bahsetiimiz iin hepimiz kafamzda bireyler

canlandryoruz. Ancak ok byk olaslkla herkesin aklnda canlanan

resim birbirinden farkl; kimimiz kurun kalem, kimimiz dolmakalem,

kimimiz tahta kalemi dnyoruz ve belki kurun kalemlerin ounun tipi

birbirinden farkl. Ama sonuta btn kalemlerin yaz yazma davran ve

renk ya da u kalnl zellii var ve bunlar kalem snfn belirleyen

noktalar.

zetle snf, o snftan olan btn varlklarn ortak zellik ve davranlarn

anlatan bir tanmdr.

Nesne ise ait olduu snftan gelen zelliklerin deerlerinin belli olduu,

snf iin tanml olan davranlar nasl sergilediinin bilindii, somut

olarak var olan, biricik bir kimlii olan varlktr. rnein, otomobil snfna

ait olan 06-XYZ-1234 plakal bir otomobil nesnesinden bahsediyorsak, sz

konusu nesnenin kimlii plaka numarasdr ve genel olarak otomobillerden

deil, markas, modeli, rengi belli olan, gaza basldnda 100 km/saat hza

ka saniyede ulat bilinen, elle gsterilebilen tek bir varlktan sz

ediyoruz demektir.

Ayn snfa ait birok nesne olabilir, u an Ankarada binlerce otomobil

bulunduu gibi. Ayn snfa ait olan nesnelerin hepsinde, o snftan gelen

zellik ve davranlar bulunmaktadr. Ancak herbir nesne iin bu

zelliklerin deerleri farkl, davranlarn gerekletirilii de bu zelliklere

bal olarak farkl olabilir. rnein, 06-ZBC-9876 plakal krmz spor

otomobil 100 km/saat hza 6 saniyede ularken, 06-XYZ-1234 plakal

mavi otomobil 100 km/saat hza 12 saniyede ulayor olabilir. Ya da spor

otomobilimiz 100 kmlik yolda 10 lt benzin tketirken, dier otomobilimiz

ayn mesafede 6,5 lt benzin tketiyor olabilir. Burada nemli olan, her iki

otomobilin de otomobil snfndan gelen zellik ve davranlar kendilerine

zg bir biimde sergiliyor olmalardr.

1.4 Nesneye Ynelik Programlama

Nesneye ynelik programlama, nesnelerin birbirlerine ileti gndermeleri

ilkesine dayanr. Bir nesne, baka bir nesneye bir ileti (message)

gndererek, o nesneden bir davran (behaviour) sergilemesini ister.

letiyi alan nesne, bu iletiye gre davrann gerekletirir ve kendi

durum (state) bilgisini deitirir.

Bunu bir rnekle aklamaya alalm:

Bir otomobil, otomobilin srcs ve otomobilin dndaki bir yaya

dnelim. Burada tane nesnemiz var; OTOMOBL, SRC ve YAYA

nesneleri. Otomobilin gazaBasld davran ile hz ve motorHacmi

zellikleri var. Ayrca, otomobilin hznYaz davran da, bu davran

sergilendii anda hz zelliinin deerini ekrana yazyor. Src ve yaya

nesnelerinin zellik ve davranlar ile ise u anda ilgilenmiyoruz.

ekil 2.1de, bu nesneler grlyor.

ekil 1-1. Nesneye Ynelik Programlama

lk olarak SRC nesnesi, OTOMOBL nesnesine bir ileti gndererek

gazaBasildi davrannda bulunmasn istiyor. Bunun zerine, OTOMOBL

nesnesi, hz zelliinin deerini motorHacmi zelliinin deerine bal

olarak deitiriyor (hzlanyor). Yani OTOMOBL, davran

gerekletirerek durumunu deitiriyor. Bu ilem bittikten sonra,

YAYA nesnesi, OTOMOBL nesnesine yeni bir ileti gndererek hznYaz

davrannda bulunmasn istiyor. hznYaz davran, OTOMOBL

nesnesinin yeni hzn (hz zelliinin deerini) ekrana yazyor.

Eer bu nesneleri, zellikleri ve davranlar daha ayrntl bir ekilde ele

alrsak; rnein OTOMOBL nesnesinin hznYaz davrann ekrana yaz

olarak deil de srekli yenilenen bir resim olarak getirmeyi baarabilirsek;

bir otomobil yar oyunu programlayabiliriz.

1.5 Nesneye Ynelik zmleme ve Tasarm

zmleme, hedef sistemin ne yapmas gerektiinin belirlendii

aamadr. Bu aamada alan insann bilgisayar programlama bilgisinin

olmas gerekmez. nemli olan, zerinde alt sistemi tanyabilmek, dile

getirilen gereksinimleri iyi anlayp bu gereksinimlerin arkasnda kalan ve

dile getiril(e)meyen gereksinimleri de bulup kartmak, iin kurallarn ve

ileyiini irdeyebilmektir.

Nesneye ynelik zmleme, zmlemeyi yaparken snflar ve

nesnelerden faydalanr. Sistemdeki snflarn, bu snflarn zellik ve

davranlarnn ne olmas gerektiinin belirlenmesi ile urar.

Tasarm ise hedef sistemin nasl gerekletirilecei sorusuna yant arar.

Tasarm aamas modelin ortaya kt aamadr. Model tasarma bal

kalnarak oluturulur ve zmleme aamasnda belirlenen gereksinimlerin

karlanp karlanmad model zerinde snanabilir.

Nesneye ynelik tasarm, modeli oluturmak zere snflar ve nesnelerden

faydalanr. Snflar aras ilikiler ayrntl olarak incelenir, gereksinimleri

karlamak zere ilikiler, zellikler ve davranlar ekillendirilir. Tasarm

sona erdiinde, ortaya nesneye ynelik bir model kar. Nesneye ynelik

modelin ifade edilmesi iin bir takm grsel diller kullanlmaktadr.

Bunlardan en bilineni ve artk bir standart haline gelmi olan dil, Unified

Modelling Language (UML) ad ile bilinir. Tasarm aamas genelde hedef

sistemin eitli alardan grnlerini ifade eden UML belgeleri ile son

bulur.

1.6 Nesneye Ynelik Programlama Dilleri

Nesneye ynelik model ortaya ktktan sonra, bu modelden nesneye

ynelik programa gemek modeli oluturmaktan daha kolaydr. nk

programlama aamas, modelin bir programlama dili ile ifade edilmesi

aamasdr ve modeldeki hereyin programlama dilinde neye karlk

geldii bellidir. Seilen herhangi bir nesneye ynelik programlama dili ile o

model (modeldeki baz alt dzey ayrntlar dnda) kodlanabilir.

Eer UML gibi bir dil kullanlmsa, oluturulan model bir UML arac ile

izilebilir. ou zaman bu tr aralar, seilen programlama diline gre kod

retebilme (code generation), hatta verilen koddan modele geri dnebilme

(reverse-engineering) yeteneklerine sahiptir.

Demek ki nemli olan hedef sistemin hangi programlama dili ile

gelitirilecei deil, hedef sistem iin gerekli olan modelin

oluturulabilmesidir. Sonraki aamada programalama dili seimi

programlama ekibinin bilgi birikimine, kurumun daha nceki yatrm ve

deneyimlerine ya da sistemin gelitirilmesini isteyen mterinin zel

gereksinimlerine gre yaplabilir.

1.7 zet

Bu blmde, Nesneye Ynelik Programlama ile ilgili eitli kavramlara

ksaca deindik.

Model, hedef sistemin tamamn bir kerede anlamaya almak yerine

ilgilenilen ksmn daha kolay anlayabilmek/anlatabilmek iin ok uzun

zamandr kullanlmaktadr. Modelleme ise modeli oluturma ilemidir.

Bilgisayar programlar, gerek hayattaki problemlerin bilgisayarn doru ve

hzl ilem yapma yeneteinden faydalanlarak zlmesi amacyla

gelitirilirler ve bunun iin ncelikle bilgisayar ortamnda problemin ifade

edilebilmesi gerekir. Bu srete modeller kullanlr.

Nesneye ynelik modelleme, modelleme ileminin nesneler ve nesneler

aras ilikilerin incelenmesi yolu ile yaplmas ilkesine dayanr.

Nesneye ynelik programlama, nesnelerin birbirlerine ileti gndermeleri,

iletiyi alan nesnenin bir davran yerine getirmesi ve davrann yerine

getirilmesi sonucunda durumunun deimesi ile gerekletirilir.

Nesneye ynelik zmleme, sistemde ne yaplmas gerektiinin ve hangi

snf, nesne, zellik ve davranlarn bulunduunun belirlendii aamadr.

Nesneye ynelik tasarm ise snflar aras ilikilerin belirlendii, zellik ve

davranlarn yeniden incelenip son eklini ald, sonucunda nesneye

ynelik modelin ortaya kt aamadr.

Nesneye ynelik programlar, nesneye ynelik modelin herhangi bir

nesneye ynelik programlama dili ile ifade edilmesi sonucunda ortaya

kar. Bir model birok farkl dille ifade edilebilir.

2 Java Platformu

Java yalnzca bir programlama dili deildir. Java Platformunu oluturan

eitli alt geler bulunmaktadr:

Bir programlama dili,

Bu programlama dili ile yazlm programlarn zerinde alaca

altyap,

Farkl alanlarda (masast, cep telefonu, saat, web tabanl...)

uygulama gelitirmek iin kullanlan yardmc ara ve ktphaneler,

Bu ktphanelerin belirtimleri (specification),

Btn bunlarn en iyi baarm elde etmek zere nasl kullanlmalar

gerektiini anlatan en iyi uygulama (best practice) belgelerinin

tamam

Java Platformu, birbirlerinden tamamen bamsz olmayan alt

platform/teknoloji iermektedir;

Java Standart Edition (JSE): Temel Java uygulamalarnn gelitirilmesi iin

gerekli ekirdektir.

Java Enterprise Edition (JEE): Byk lekli, datlm kurumsal

uygulamalarn gelitirilebilmesi iin kullanlr.

Java Micro Edition (JME): Cep telefonu, saat, el bilgisayar gibi kk

lekli ortamlara uygulama gelitirmek iin kullanlr.

Herbir teknoloji kendi iinde birok ktphane, uygulama ats

(framework) ve belge iermektedir. Ancak ncelikle JSE

platform/teknolojisinin renilmesi zorunludur. nk Java

platformlarndan herhangi birisi ile uygulama gelitirebilmek iin ncelikle

Core (ekirdek) Java ad verilen ksm bilinmelidir.

Bu kitabn ilgi alan JEE ya da JME platformlar deildir. Kitap ierisinde

Java Platformu denildiinde, aksi belirtilmedike, JSEden

bahsedilmektedir.

Platform, bir programn alt donanm ya da yazlm ortamdr.

Java platformu, Java programlarnn almas iin gerekli olan iki

bileenden oluur:

1- Java Sanal Makinesi (Java Virtual Machine)

2- Java Uygulama Programlama Arayz (Application Programming

Interface-API)

Platformdan Bamszlk balamnda kullanlacak olan platform szc

ise, donanm ve o donanm zerinde alacak olan iletim sistemini ifade

etmektedir. rnein Windows32 platformu, 32 ikillik Windows iletim

sisteminin alt bir ortam ifade etmektedir.

Platform szcnn kullanld balama gre deerlendirilmesi gereklidir.

2.1 Platformdan Bamszlk

Java ile ilgili konuulurken genelde ilk sylenen Javann platformdan

bamsz bir dil olduudur. Peki platformdan bamszlk ne demektir?

Platformdan bamszln ne olduunu anlatabilmek iin, ncelikle

platforma bamlln ne olduunu aklamaya alalm. zerinde

Windows98 iletim sisteminin almakta olduu bir kiisel bilgisayar

zerinde, Visual Studio 6.0 tmleik gelitirme ortamn (Integrated

Development Environment - IDE) kullanarak C dili ile bir program

gelitirdiimizi dnelim. Program derlendii zaman, altrlabilir

(zerine ift tkladmzda ya da konsolda adn yazdmzda almaya

balayan: executable), .exe uzantl bir dosya (file) oluur. Bu program,

Windows98 iletim sistemi zerinde altrlabilir bir dosya (executable

file) olarak saklanmaktadr.

Bu altrlabilir dosyay, zerinde Linux iletim sistemi alan baka bir

makineye kopyaladmzda programn almadn grrz. nk o

altrlabilir dosya, ancak Windows ortamnda alabilecek ekilde

oluturulmutur. Baka bir deyile, hangi platformda alaca bellidir.

Bunun nedeni, belli bir platform (iletim sistemi + donanm) zerinde

almak zere oluturulmu altrlabilir dosya iinde saklanan bilgilerin

o platforma zel olarak retilmi olmasdr.

Bir C programnn geirdii aamalar ekil 4-1de grlmektedir.

ekil 2-1. C Programlarnn Geirdii Aamalar

C programlar platforma zel olduklarndan, ayn C programnn baka bir

platformda altrlabilmesi, C programnn o platform iin yeniden

derlenmesini ve altrlabilir dosyaya dntrlmesini gerektirir.

Java platformunda ise yaklam farkldr. Programn zerinde alaca

platforma zel kodlar retilerek altrlabilir dosya oluturulmas yerine,

herhangi bir platform zerinde baka bir ara uygulama tarafndan

yorumlanabilecek kodlar retilir. Bu ara uygulama ise Java Sanal

Makinesi (Java Virtual Machine JVM) ad ile bilinir.

Java kaynak kodlar yazlp .java uzants ile kaydedildikten sonra, bir

Java derleyicisi ile derlenir. Derleme sonucunda oluan .class uzantl

dosyaya snf dosyas (class file) ad verilir. Bir snf dosyas, herhangi bir

platforma zel olmayan, herhangi bir JVM tarafndan yorumlanabilecek,

byte-code olarak adlandrlan ikil (binary) bilgiler ierir. rnein

WindowsXP ortamnda yazdmz Java programn Linux ortamna tamak

istediimizde, bu derlenmi snf dosyalarn (.class uzantl dosyalarn)

Linux ortamna kopyalamamz yeterlidir. Linux ortam iin gelitirilmi olan

JVM, zerinde hibir deiiklik yapmadan Linux ortamna aktardmz

dosyalar yorumlayarak altracaktr.

Baka bir deyile, Java dilinin platformdan bamsz olmas, btn yaygn

platformlar iin (Windows, Linux, Unix ya da Apple ortamlar iin) birer

JVMnin gelitirilmi olmas ile salanmtr. JVM, bir belirtime

(specification) uymaktadr ve bu sayede o belirtime uygun olarak

gelitirilmi btn Java programlarn farkl platformlarda ayn ekilde

altrabilmektedir. Ksaca, Java kaynak kodu ile platforma zel makine

kodu arasna bir katman daha eklenmi, derlenmi Java dosyalarnn bu

katmandan alnan hizmet ile altrlmas salanmtr. Bylece

programclarn ii kolaylamakta, gelitirdikleri uygulamalar hi deiiklie

uramadan farkl platformlarda alabilmektedir.

ekil 4-2de bir Java programnn platformdan bamszlnn

salanmasnda JVMnin nasl rol oynad grlmektedir.

ekil 2-2. Java Programlarnn Platformdan Bamszlnda JVMnin Rol

Javann platformdan bamszlnn bu ekilde salanmas, yani java

kaynak dosyalarndan retilen kodlarn (byte-code) JVM gibi bir ara

katman tarafndan iletilmesi, Java programlarnn, hedef platforma zel

retilen zgn kodlarn (native codes) iletilmesi mantna dayanan C gibi

dillerle gelitirilen programlara oranla az da olsa daha yava olmasna

neden olmaktadr. Bu, platformdan bamszlk iin denen bir bedel

olarak grlebilir. Bununla birlikte derleyici ve JVM teknolojilerindeki

ilerlemeler Java programlarnn baarmn platformdan bamszlk

prensibinden dn vermeden zgn kodlarn baarmna yaklatrmaktadr.

Java programlarnn platformdan bamszln vurgulayan slogan:

Write once, run anywhere: Bir kez yaz, heryerde altr

2.2 Java Sanal Makinesi (Java Virtual Machine - JVM)

Java Sanal Makinesinin, Java programlarnn paltformdan bamszln

nasl saladn bir nceki blmde aklamaya altk. Bu blmde ise

JVMnin Java programlarn nasl ilettiini kabaca anlatmaya alacaz.

Hereyden nce unu sylemekte yarar var: birden fazla JVM olabilir ve

bunlarn birbirlerine gre daha iyi ya da daha kt baarmlar

(performance) olabilir. Bunun nedeni basittir. JVM iin bir belirtim

(specification) bulunmaktadr. Bu belirtim, JVM ad verilen yazlmlarn

uymalar gereken kurallar, salamalar gereken kstlar, ksaca bir

yazlmn JVM olarak adlandrlabilmesi iin gerekli hereyi tanmlamaktadr.

Belirtim, ne olmas gerektiini belirleyen ancak nasl olmas gerektii

konusunda bir kst getirmeyen bir belgedir. Dolaysyla, ayn belirtimi

gerekletiren farkl yazlm ekipleri, kendi gerekletirimlerinde

(implementation) kullandklar veri yaplar ya da algoritmalar sayesinde

dierlerinden daha yksek baarml JVMler gelitirebilirler.

http://java.sun.com/docs/books/jvms/second_edition/html/VMSpecTOC.d

oc.html adresinde JVM belirtimi bulunabilir.

http://java.sun.com/docs/books/jvms/second_edition/html/VMSpecTOC.doc.htmlhttp://java.sun.com/docs/books/jvms/second_edition/html/VMSpecTOC.doc.html

Java Sanal Makinesi, Java programlarn altrmak zere bir takm

grevler iermektedir. Bu grevlerin bazlarna ksaca bakalm:

Snf Ykleyici (Class Loader): Java programlar birbirleriyle etkileimde

bulunan snflardan oluur. Bir snfn nesnesinin oluturulabilmesi iin nce

snfn bellee yklenmesi gerekir. Snf Ykleyici grevi, .class uzantl

dosya iinde bulunan Java snfn bellee ykler.

Byte-kod Dorulayc (Byte-code Verifier): Bellee yklenen byte-

kodlar inceleyerek trlere dair bilgileri oluturur ve btn parametrelerin

trlerini dorular. Ayrca bir takm gvenlik kstlarn denetler.

Yorumlayc (Interpreter): Bellee yklenmi ve dorulanm byte-

kodlar JVMnin zerinde almakta olduu platforma zel kodlara

dntrerek iletir.

ekil 4-3te bu grevlerin almas grlmektedir.

ekil 2-3. JVM indeki Baz Grevler

Java programlarnn altrlmasnda rol alan 3 temel greve baktktan

sonra, biraz da JVMnin yapsna bakalm. Daha sonra anlatacamz

kesimlerde bu yapya gndermeler yapacaz.

Java Sanal Makinesinin, sanal donanm kesimi 4 temel blmden oluur:

yazmalar (registers), yt (stack), yn (heap) ve yntem alan

(method-area). Bu blmler, oluturduklar sanal makine gibi sanal (ya da

soyut) blmlerdir ancak her JVM gerekletiriminde bir ekilde bulunmak

zorundadrlar.

32 ikillik JVM iinde bir bellek adresi 32 ikil (bit binary digit) ile ifade

edilir. Baka bir deyile 32 ikillik JVM, herbiri 1 byte veri ieren 232 adet

bellek yerleimini, yani 4GBlik bellei adresleyebilir.

Adresleme hesaplarnn nasl yapldn merak eden okuyucularmz iin

hesaplamay biraz daha aalm:

Adreslemede

kullanlan

ikil says

Bu ikiller ile ifade

edilebilecek farkl deer

says

Bu saynn

ifadesinde

kullanlan

ksaltma

Bu kadar Byte

anlamnda

kullanlan

ksaltma

10 ikil 210 = 1024 Kilo KB

20 ikil 220 = 210 x 210 = Kilo x 1024 Mega MB

30 ikil 230 = 220 x 210 = Mega x 1024 Giga GB

32 ikil 232 = 4 x 230 = 4 x Giga 4 Giga 4GB

Tablo 2-1. Adresleme Hesaplar

32 ikillik JVMnin iindeki her yazma 32-ikil uzunluunda bir adres tutar.

Yt, yn ve yntem alanlar da bu 32-ikil ile ifade edilebilen 4GB

byklndeki bellein bir yerlerinde olmak zorundadr. Ancak neyin

nerede saklanaca, kullanlan JVMye zeldir.

Burada anlatlanlar kabaca u anlama gelmektedir. Kiisel bilgisayarnzda

bir Java program iletmek iin bilgisayarnza kuracanz JVM (sonraki

kesimlerde JVMnin nasl kurulduuna bakacaz), bilgisayarnzn belleinin

en fazla 4 GBlk bir ksmn kullanabilir. Gnmzde satlmakta olan kiisel

bilgisayarlarn genelde 2GB - 4GB bellekleri olduunu dnrsek, bu snrn

ou zaman yeterli olaca sonucunu karabiliriz.

2.3 Java Uygulama Programlama Arayz

(Java Application Programming Interface - API)

Uygulama Programlama Arayz, eitli yetenekler sunan hazr yazlm

bileenlerinden oluan bir derlemdir.

Java API, eitli amalarla kullanlmak zere tasarlanm ok zengin bir

bileen ktphanesi sunar. Java ile uygulama gelitirilirken bu

bileenlerden faydalanlr. rnein, eer dosya ilemleri yapan bir program

yazmak istiyorsak, Java APIde bulunan ve dosyalarla ilgili her trl ilemi

yapmakta kullanlan snf ve arayzleri bilmemiz gerekir. Ya da kolay

kullanml ve zengin bir grafik kullanc arayz (Graphical User Interface -

GUI) olan bir uygulama iin Java Swing APIyi kullanabiliriz.

ekil 3-4te JVM ve Java API birlikte grlmektedir.

ekil 2-4. Java Sanal Makinas, Java API ve Java Program

Java platformunu tandktan ve Java ile nesneye ynelik uygulama

gelitirme yaklamn rendikten sonra, kendisini gelitirmek isteyen bir

kimsenin yapmas gereken i Java APIyi renmek olacaktr. Bileenlerin

tamamnn renilmesi ok olas olmasa da, neler bulunduuna dair fikir

sahibi olmak nemlidir. Bylece herhangi bir programlama gereksinimini

karlamak zere nelerin kulllanlabilecei bilinmi olur ve zme ulamak

kolaylar.

Java APIde neler olduuna dair fikir edinmek iin en kolay yntem

herhalde Java API Documentation ad ile bilinen ve bu kitabn

yazlmakta olduu zamanda http://java.sun.com/javase/6/docs/api/

adresinden eriilebilen HTML belgelerine bir gzatmaktr.

Java API Documentation, www.java.sun.com adresinden indirilebilir. Java ile

uygulama gelitirirken en sk bavurulacak belge olduundan, bu belgeyi

bilgisayarnza indirmenizde fayda vardr.

ekil 3-5te Java API Documentation belgelerinden rnek bir grnm

bulunmaktadr. Grld gibi sayfa 3 ereveden olumaktadr. Sol st

taraftaki erevede APIde bulunan paketler (packages), sol alt erevede

http://java.sun.com/javase/6/docs/api/http://www.java.sun.com/

seilen pakette bulunan snf ve arayzler, sa taraftaki byk erevede

ise sol alt ereveden seilen snf ya da arayz ile ilgili aklamalar ve o

snf ya da arayzn yntemleri ile bunlara ait ayrntl bilgiler

bulunmaktadr.

ekil 2-5. Java API Documentation Belgelerinden rnek Bir Grnm

Belgenin kullanln bir rnekle aklamaya alalm. Diyelim ki dosya

ilemlerine gereksinim duyduumuz bir uygulama gelitiriyoruz. Diskteki

bir dosyay ap iindeki veriler zerinde ilem yapmamz gerekiyor.

Bununla ilgili olarak ne kullanabileceimiz hakknda az da olsa fikrimiz var

ancak neyi nasl kullanacamz tam olarak bilmiyoruz.

Bu durumda, Java API Documentation belgelerine bavuruyoruz. Sol st

ereveden java.io paketini seiyoruz. Bu paket, Javada giri/k

(input/output) ilemlerinin yaplabilmesi iin kullanlabilecek snf ve

arayzleri iermektedir. Sol alt ereveye, paketin iindeki snf ve

arayzlerin listesi gelir. File snfnn zerine tkladmzda, sadaki

erevede File snfna ait bilgiler gelir. Snfla ilgili genel aklamalar

okuduktan sonra, alt tarafta bu snfn iinde bulunan yntemlerin listesini

inceleyebilir ve rnein program ierisinden bir dosyann adn deitirmek

iin renameTo adl bir yntemin kullanlacan grebiliriz.

ekil 4-6da bu admlar grlmektedir.

ekil 2-6. Dosya lemleri in File Snfnn ncelenmesi

2.4 zet

Java yalnzca bir programlama dili deil, bu dil ile yazlm programlarn

zerinde altrld bir platformdur.

Java programlarnn platformdan bamszlklar, farkl platformlar iin

gelitirilmi olan Java Sanal Makineleri ile salanmaktadr.

Java Sanal Makinesi, belli bir belirtime uygun olarak gerekletirilmi bir

yazlmdr. Sanal bir donanm ynetir ve (32 ikillik) sanal donanm en

fazla 4GB bellek kullanabilmektedir.

Java platformu, Java Sanal Makinesi ile Java Uygulama Programlama

Arayznden oluur. Uygulama Programlama Arayz, hazr yazlm

bileenlerinin bir derlemidir.

Java Uygulama Programlama Arayz, Java uygulamalarnda

kullanlabilecek snf ve arayz tanmlarn ierir. Bunlarla ilgili bilgi, Java

API Belgelerinden edinilebilir.

3 Java Dili le lgili Temel Bilgiler

Bu blmde, Java dili ile ilgili temel bilgilere yer verilecektir. Okuyucunun

temel programlama bilgisi olduu kabul edilecek ve deiken nedir?,

dng nedir?... gibi konular anlatlmayacak, yalnzca bu tip temel

yaplarn Javada nasl ifade edildiklerine hzlca baklacaktr.

Java dili szdizimsel olarak C, C++, C# dillerine ok benzer. leler,

ilelerin ncelikleri, deiken tanmlama ve ilk deer atama, denetim ve

dng yaplar byk oranda ayndr. Eer bu dillerden herhangi birisini

biliyorsanz, bu kesime ksaca bir gzatp hzlca geebilirsiniz.

3.1 Szdizim Kurallar (Syntax Rules)

Her programlama dilinde olduu gibi Javada da bir takm szdizim

kurallar vardr. Szdizim kurallarna uygunluu derleyici denetler ve

kurallara uymayan durumlar raporlar. Dolaysyla szdizim kurallarn tek

tek aklamaya almak yerinde bir aba olmayacaktr.

C, C++ ya da C# bilen okuyucular iin Javadaki szdizim kurallarnn bu

dillerdekilerle hemen hemen ayn olduunu syleyebiliriz.

3.1.1 Derleyiciler

Derleyiciler, kaynak kodu inceleyerek bu kodun programlama dilinin

szdizim kurallarna uygun olarak yazlp yazlmadn denetleyen, eer

dilin kurallarna uygun olmayan durumlar belirlenirse bunlar raporlayarak

programcya kodu dzeltmesi iin ipular veren programlardr.

3.1.2 Whitespace karakterleri

Kod yazlrken kullanlan baz karakterler whitespace karakterleri olarak

adlandrlr ve derleyici tarafndan dikkate alnmaz:

end-of-line karakteri: \n ile ifade edilir; kod yazlrken Enter tuuna her

baslta, imlecin bulunduu yere bir end-of-line karakteri koyulur ve

kullanlan metin dzenleyici bu karakteri yorumlayarak imleci bir satr

aaya indirip satr bana gtrr.

form-feed karakteri: \f ile ifade edilir ve imleci sonraki sayfann bana

gtrr.

boluk karakteri: boluk ubuuna (space-bar) basld zaman oluan

karakter, metin dzenleyici tarafndan imlecin bir karakterlik bo yer

braklarak ilerlemesini salar

tab karakteri: \t ile ifade edilir, allan metin dzenleyicide genellikle 4

ya da 8 boluk karakterine karlk gelecek ekilde ayarlanabilir

whitespace karakterlerinin derleyici tarafndan dikkate alnmamas u

anlama gelmektedir: programc kodlama yaparken deyimler ya da

deikenler arasnda istedii kadar boluk brakabilir, satr atlayabilir ya da

tab tuu ile ilerleyebilir, ancak szdizim kurallarna aykr bir i yapm

olmaz. Bununla birlikte, whitespace karakterleri kodun daha okunur

grnmesini salamak amacyla kullanlr.

3.2 Aklama Satrlar (Comment Lines)

Aklama satrlar, kod ii belgeleme amacyla kullanlan ve derleyici

tarafndan dikkate alnmayan kod kesimleridir. Bir programcnn aklama

satr yazmak iin temel iki amac olabilir:

Yazd kodun kritik kesimlerini aklayarak, o koda daha sonra bakan

kimselerin (byk olaslkla kendisinin) iini kolaylatrmak: Aslnda bu

ekilde aklama gerektiren kod, baarl bir kod deildir. nk zaten

yazlan kodun hibir aklamaya ihtiya duyulmadan kendisini

aklayabilmesi gerekir.

Yazd kod ile ilgili belge oluturmak: Yazlmlarn belgelenmesi bir

gerekliliktir. Bu belgeleme gereksinimi bazen srf mteri istiyor diye

yerine getiriliyor olsa da, ou zaman ortaya kan rnn yaatlabilmesi

ve hatta gelitirilebilmesi iin gerekletirilmektedir. Belgeler, gereksinim

belirleme ve tasarm srelerinde raporlar eklinde oluturulurken,

kodlama srecinde kod ii belgeleme olarak ortaya kar.

Javada aklama satrlar 3 farkl ekilde yazlr:

3.2.1 // ile yaplan aklamalar

Tek satrlk bir aklama yaplacaksa o satrn bana // iareti yazlr. Bir

sonraki satra geilene kadar bu satra yazlan herey aklama olarak

deerlendirilir ve derleyici tarafndan dikkate alnmaz. Daha doru bir

ifade ile; // iaretinden sonra satr sonuna kadar herey aklamadr.

Anlalaca zere bu iaretin satrn en banda olmas zorunlu deildir.

Ancak kodlama alkanl bakmndan satr banda kullanlmas daha

uygundur.

rnek:

// bu bir aklama satrdr

int sayi = 5; // sayi deikenine 5 deeri atand.

Kod 3-1. Tek satra yazlan aklamalar

3.2.2 /* ... */ ile yaplan aklamalar

Eer birden fazla satrda yazlan bir aklama varsa, her satrn bana //

iareti koymak programcya zor gelebilir. Bunun yerine, aklama olarak

deerlendirilmesi istenen satrlar /* ve */ iaretleri arasna alnr. Bu iki

iaret arasnda kalan kesimler derleyici tarafndan aklama satr olarak

kabul edilir.

rnek:

/* Bu birden fazla satrdan oluan bir aklamadr. Ancak bir aklamann

bu yolla ifade edilmesi iin birden fazla satrdan olumas zorunluluu

yoktur. */

int sayi = 5; /* sayi deikenine 5 deeri atand. */

Kod 3-2. Birden fazla satra yazlan aklamalar

3.2.3 /** ... */ ile yaplan aklamalar

Bir uygulama gelitirilirken kod ii belgeleme yapmak gzel bir

programlama alkanldr. nk hem yapmakta olduunuz ii en gzel o

ii yaparken aklayabilirsiniz, hem de aklayabildiiniz kodu anlamsnz

demektir ve o kodu aklayarak yazdnz iin hata yapma olaslnz

der.

te yandan, ou zaman uygulamalarn raporlarnn oluturulmas gerekir.

Kod yazldktan sonra kodun iine yazlan aklamalardan bir belge

oluturarak bu belgeyi raporun sonuna eklemek programcnn ykn

hafifletecektir. te imdi bahsedeceimiz nc yntem bu amala

kullanlr. /** ve */ iaretleri arasna yazlan aklamalar bir takm zel

etiketler ierebilir. Kod ii belgeleme, bu etiketleri tanyan ve etiketlerden

faydalanarak belge reten bir aracn yardm ile belgeye

dntrlebilmektedir.

Bu tarzda yazlan aklama satrlarna Javadoc ad verilmektedir. Javadoc

iin kullanlabilecek baz imler ve ne iin kullanlabilecekleri aada

listelenmitir:

Etiket Aklama

@author Kodu yazan kiinin kim olduunu belirtir

@deprecated Yntemin artk kullanmda olmadn belirtir. Baz

uygulama gelitirme ortamlar, bu ekilde iaretlenmi

yntemler kullanldnda programcy uyarr.

@exception Bir yntemin frlatt aykr durumu belirtir

@param Yntemin ald parametreleri aklamakta kullanlr

@return Yntemden dnen deeri aklamakta kullanlr

@see Baka bir yntem ya da snf ile balant kurar

@since Bir yntemin ne zamandan beri var olduunu belirtir

@throws Bir yntemin frlatt aykr durumu belirtir.

@version Bir snf ya da yntem iin srm numaras belirtir.

Tablo 3-1. javadoc iin kullanlan imlerden bazlar ve aklamalar

javadoc.exe arac, JDKnn kurulduu klasrde bin klasrnn altndadr.

Bu ara, Java kaynak kodlarnn zerinden geerek /** .. */ iaretleri

arasna yazlan aklama satrlarndan belge retir. Belge, Java API

Belgeleri ile ilgili kesimde anlatld gibi HTML dili ile oluturulmaktadr.

Aslnda Java API Belgesinin kendisi de bu yolla oluturulmu bir belgedir

ve belki de Java APIsini kullanmak ve renmek zere kullanlabilecek en

iyi ve kolay kullanml belgedir.

rnek:

package ornek;

/**

* @author Ouz Aslantrk - 06.Mar.2007

*

*/

public class AciklamaSatiriOrnegi {

/**

* Verilen saynn karekkn bularak dndrr.

* Saynn sfrdan kk olmadn varsayar.

*

* @param sayi Karekk alnacak say

* @return Saynn karekk

*/

public double karekok(double sayi) {

double kkok = 0;

// burada karekk bulma algoritmasnn altn kabul edelim

return kkok;

}

}

Kod 3-3. javadoc ile yaplan aklamalar

Konsolda AciklamaSatiriOrnegi.java dosyasnn bulunduu klasre

gidip aadaki satr yazarsak, Docs adl bir klasr oluturulacak ve ad

verilen .java dosyas iin HTML belgeleri oluturulacaktr.

javadoc d Docs AciklamaSatiriOrnegi.java

Kod 3-4. Javadoc ile belge oluturma

Aada bu belgeye ait bir grnm bulunmaktadr:

Kod 3-5. Aklama satrlarndan oluturulan javadoc belgesi

3.3 Temel Trler (Primitive Types)

Javada temel trler tabloda grld kadardr. Herbir temel trn

uzunluunun ve alabilecei en byk ve en kk deerlerin belli olmas

programclarn iini kolaylatrmaktadr.

Tr kil

says

En kk deer En byk deer Varsaylan

deer

byte 8 -27 27-1 0

short 16 -215 215-1 0

int 32 -231 231-1 0

long 64 -263 263-1 0

float 32 -3.4 x 1038, 7 hane 3.4 x 1038, 7 hane 0.0

double 64 -1.7 x 10308, 15 hane 1.7 x 10308, 15 hane 0.0

char 16 - - Boluk

krakteri

boolean 0 false true false

Nesne

referans

32 - - null

Tablo 3-2. Javada Temel Trler

Temel trlerin varsaylan deerleri grld gibi belirlidir. Yine de

deikenler tanmlanrken ilk deer olarak bu deerlerin atanmas kodun

okunurluunu arttran ve olas hatalarn nne geen iyi bir programlama

alkanldr.

3.4 Deiken Tanmlama ve lk Deer Atama (Variable

Declaration and Initialization)

Deiken, veri saklamak iin kullanlan bellek alanlarna verilen addr. Her

deikenin ad, adresi, tr ve deeri vardr. Deiken tanm aadaki

ekilde yaplr:

deikenin_tr deikenin_ad;

Ayn trden birden fazla deiken tanmlanacaksa, bunlar , iareti ile

ayrlarak yazlabilirler.

deikenin_tr deikenin_ad_1, deikenin_ad_2;

Aada baz deiken tanmlar grlmektedir:

short sayi;

int sayi1, sayi2;

double gercelSayi1,

gercelSayi2;

Kod 3-6. Deiken tanmlama

Bir deikene ilk deer atamak iin, deiken tanmnn hemen yannda

atama ileci kullanlabilir:

byte byteTipindeDegisken = -8;

char birinciKarakter = a, ikinciKarakter = z;

float gercelSayi = 4.35;

Kod 3-7. Deikene ilk deer verme

Javada bir takm isimlendirme kurallar/gelenekleri (Naming Conventions)

bulunmaktadr. Bu kurallara gre deiken adlar kk harfle balar, birden

fazla szckten oluuyorsa, birinci szckten sonraki szcklerin yalnzca ilk

harfleri byk dierleri kk yazlr: byteTipindeDegisken, birinciKarakter

deikenlerinde olduu gibi.

Bir deiken tanmlarken, deiken adnn zenle seilmesi ve deikenin

yapaca ii belirtmesi gzel bir programlama alkanldr.

3.4.1 Deikenin Tanm Alan (Scope)

ki kme parantezi ({ ve }) arasnda kalan kod kesimine blok denir.

{ iareti bir kod blou balatr ve } iareti balatlan kod blounu bitirir.

Herhangi bir deiken, tanmland kod blou iinde fiziksel olarak vardr

ve o kod blou iine yazlan kod kesimlerinden eriilebilirdir. Bu alana

deikenin tanm alan denir.

Bir blok iinde ayn deiken ad birden fazla kez kullanlamaz.

rnek:

int n = 5;

System.out.println("n: " + n); // n: 5

{

int k = 3;

System.out.println("k: " + k); // k: 3

n = 8;

} // k buraya kadar tanml, buradan sonra eriilemez

System.out.println("n: " + n); // n: 8

Kod 3-8. Kod blou ve tanm alan rnei

3.5 leler (Operators)

3.5.1 Aritmetik ileler:

le Ad Gsterimi rnek

Atama (assignment) = a = 5;

Toplama + a = a + b;

karma - a = a b;

arpma * a = a * b;

Blme / a = a / b;

Mod Alma % a = a % 3;

Tablo 3-3. Aritmetik ileler

3.5.2 Birleik Aritmetik leler:

le Ad Gsterimi rnek

Toplama ve atama += a += b; // a = a + b;

karma ve atama -= a -= b; // a = a - b;

arpma ve atama *= a *= b; // a = a * b;

Blme ve atama /= a /= b; // a = a / b;

Mod alma ve atama %= a %= b; // a = a % b;

Tablo 3-4. Birleik Aritmetik leler

3.5.3 Arttrma ve Azaltma leleri:

le Gsterimi rnek

Arttrma (increment) ++ a++; // post-increment

++a; // pre-increment

Azaltma (decrement) -- a--; // post-decrement

--a; // pre-decrement

Tablo 3-5. Arttrma ve Azaltma leleri

Arttrma ve azaltma ileleri deikenin nne veya sonuna yazlabilir.

Nereye yazldklarna bal olarak ilelerin nasl iletilecei deiir:

Deikenin sonuna yazlrsa:

int a = 3, b = 5, c;

c = a++ + b;

System.out.println(a: + a); // a: 4

System.out.println(b: + b); // b: 5

System.out.println(c: + c); // c: 8

Kod 3-9 Arttrma ilecinin deikenin sonuna yazlmas rnei

Deikenin nne yazlrsa:

int a = 3, b = 5, c;

c = ++a + b;

System.out.println(a: + a); // a: 4

System.out.println(b: + b); // b: 5

System.out.println(c: + c); // c: 9

Kod 3-10 Arttrma ilecinin deikenin nne yazlmas rnei

rneklerde de grld gibi, her iki kod kesiminde de ann deeri

arttrma ileci ile 1 artmaktadr. Ancak ilk rnekte, ann deeri

arttrlmadan nce (ann deeri 3 iken) aktarma ilecinin sa tarafndaki

ilem gerekletirilmekte ve buna bal olarak cnin deeri 8 olmakta;

ikinci rnekte ise ann deeri 1 arttrldktan sonra sa taraftaki ilem

gerekletirilmekte ve buna bal olarak cnin deeri 9 olmaktadr. Baka

bir deyile, her durumda ann deeri arttrma ileci ile 1 arttrlacaktr

ancak bunun nce mi sonra m olacana gre cnin deeri deimektedir.

Eer bu iletim kafanz kartrdysa, ++a ya da a++ yerine bir nceki ya da

bir sonraki satra a += 1 yazarak kodun nasl altndan emin

olabilirsiniz. Programlama dilindeki her ayrnty kullanmanz gerekmez,

nemli olan doru, etkin ve okunur kod yazmaktr.

3.5.4 likisel (relational) ileler:

le Ad Gsterimi rnek

Eittir == a == b

Eit deildir != a != b

Byktr > a > b

Kktr < a < b

Byk ya da eittir >= a >= b

Kk ya da eittir 10

deil (not) ! !(a > 0)

Tablo 3-7. Mantksal leler

3.5.6 lelerin ncelikleri:

Verdiimiz ilelerle ilgili ncelik kurallarn basit ifadelerle aklayalm.

Tekil ilelerin ikili ilelere gre ncelii vardr.

Aritmetik ilelerde arpma ve blme ilelerinin toplama ve karma

ilelerine gre ncelii vardr. Ayn ncelikli ileler soldan saa

srayla iletilir.

Aritmetik ileler ilikisel ilelere gre nceliklidir.

likisel ileler soldan saa srayla iletilir.

likisel ileler mantksal ilelere gre nceliklidir.

En dk ncelikli ile atama ilecidir.

Yukardaki kurallara gre aadaki kod kesimini iletelim:

int a = 3, b = 5, c;

c = a * ++b / 5 - 12 * a + b;

System.out.println("c: " + c); // c: -27

boolean bool = a + b < a * c && a + b >= b + a;

System.out.println("bool: " + bool); // bool: false

Kod 3-11. le ncelikleri rnei

ncelikler parantez kullanlarak deitirilebilir. Bir ifade, baz ksmlar

parantezler arasna alnarak dzenlendiinde nce parantezlerin ii iletilir.

Kod 3-10da grlen kod kesimini, ncelikleri parantezlerle belirleyecek

ekilde yeniden yazp iletelim:

int a = 3, b = 5, c;

c = (a * ++b) / (5 - 12) * (a + b);

System.out.println("c: " + c); // c: -18

boolean bool = (a + b) < (a * c) && (a + b) >= (b + a);

System.out.println("bool: " + bool); // bool: false

Kod 3-12. Parantezler ile ncelik belirleme rnei

Grld gibi c deikeninin deerinin hesapland satrda ncelikleri

deitirerek farkl bir deer bulunmasn saladk.

bool deikeninin deerinin belirlendii satrda ise ncelikleri

deitirmedik. Ancak kodun daha kolay okunabilir olmasn saladk.

ncelik kurallar bilinse de karmak bir deyimin okunabilirlii ou zaman

olduka dktr. Parantez, ncelikleri deitirmek zere kullanlabildii

gibi, bazen srf kodun okunabilirliini arttrmak iin kullanlr.

Kodun okunurluunu arttrmak iin parantezleri kullanmak gzel bir

programlama alkanldr.

Bu blmde listelenen ileler, Java dilindeki btn ileler deildir. Ancak

vereceimiz temel bilgiler asndan bu ileler yeterlidir. lelerle ilgili

daha ayrntl bilgi iin Java referans belgelerine bavurabilirsiniz.

3.6 Denetim Deyimleri (Control Statements)

Denetim deyimleri, bir takm koullara gre programn aknn

belirlenmesini salayan programlama geleridir. Bir denetim deyimi,

iletilecek bir sonraki koulun hangisi olacan belirlemek zere bir koulu

denetler.

3.6.1 if else deyimi

u ekilde yazlr:

if (koul ifadesi) {

koulun doru olmas durumunda iletilecek kod kesimi

}

else {

koulun doru olmamas durumunda iletilecek kod kesimi

}

if ve else deyimleri ayrlm szcklerdir. if deyiminin denetlemesi

istenen koul ifadesi parantez iinde yazlmak zorundadr. Koul ifadesini

izleyen kme parantezi ( { ), if blounun balangcdr. Bu parantez

kapatlana ( } ) kadarki kod kesimi, koulun doru olmas durumunda

iletilecek kesimdir. if blou kapatldktan hemen sonra else deyimi gelir

ve else blou balar. else blou, koulun doru olmamas durumunda

iletilir. Ksaca, koula bal olarak ya if blou ya da else blou

iletilecektir. if ve else bloklarnn arasna herhangi bir deyim giremez.

rnek:

int a = 3, b = 5;

System.out.println("Denetimden nceki kod kesimi");

if (a > b) {

System.out.println("a, b'den byktr.");

}

else {

System.out.println("a, b'den byk deildir.");

}

System.out.println("Denetimden sonraki kod kesimi");

Kod 3-13. if deyimi rnei - 1

kt:

Denetimden nceki kod kesimi

a, b'den byk deildir.

Denetimden sonraki kod kesimi

else blounun yazlmas zorunlu deildir, ancak if blou olmadan else

blou yazlamaz. Baka bir deyile, elsesiz if olabilir ancak tersi doru

deildir. Bazen yalnzca koulun doru olmas durumunda iletmek

istediimiz bir kod kesimi vardr ancak yanl olmas durumunda iletilecek

zel bir kod yoktur. Bu durumda yalnzca if blounu yazmak yeterlidir.

rnek:

int a = 3, b = 5;


if (a > b) {


}


Kod 3-14. if blou rnei - 2

kt:



Eer if ya da else bloklarndan herhangi birisi tek satrdan oluuyorsa,

{ } arasna alnmayabilir. if deyiminden hemen sonra gelen ilk satr if

deyimine, else deyiminden sonra gelen ilk satr da ayn ekilde else

deyimine bal olarak iletilir.

rnek:

int a = 3, b = 5;


if (a > b)


else

System.out.println("a, b'den byk deildir.");


Kod 3-15. if blou rnei - 3

Gerek kodun okunurluunun kaybolmamas, gerekse dalgnlkla yaplabilecek

hatalarn nne geilebilmesi asndan, if ya da else bloklarn tek

satrdan olusalar bile { } arasna almak iyi bir programlama alkanldr.

Bir if blounun iine baka if deyimi ya da deyimleri de gelebilir. Burada

herhangi bir snr yoktur. Algoritmaya gre, iie if deyimleri yazlabilir.

rnek:

int a = 7, b = 3, c = 1;

if (a > b) {


if (a > c) {

System.out.println("a, c'den de byktr.");

}

else {

System.out.println("a, c'den byk deildir.");

}

}

Kod 3-16. ie if deyimleri

kt:

a, b'den byktr.

a, c'den de byktr.

3.6.2 if else if deyimi

u ekilde yazlr:

if (1. koul ifadesi) {

1. koulun doru olmas durumunda iletilecek kod kesimi

}

else if (2. koul ifadesi) {

2. koulun doru olmamas durumunda iletilecek kod kesimi

}

... // istenildii kadar else if blou

else {

hibir koulun doru olmamas durumunda iletilecek kod kesimi

}

if - else if deyimleri, bir koulun salanmad durumda dier koul

ya da koullarn denetlenmesini salayan bir yapdadr. Denetlenen

koullardan herhangi birisinin sonucu mantksal doru olursa, o kod blou

iletilir ve programn ak en sonraki else blounun bitimine sapar. Hi

bir koul doru deilse, o zaman else blou iletilir.

else blounun yazlmas zorunlu deildir.

rnek:

int a = -1;


if (a > 0) {

System.out.println("a, 0'dan byktr.");

}

else if (a < 0) {

System.out.println("a, 0'dan kktr.");

}

else {

System.out.println("a'nn deeri 0'dr.");

}


Kod 3-17. if else if deyimi rnei

kt:


a, 0'dan kktr.


ktda grld gibi, kod bloklarndan yalnzca birisi iletilmitir.

3.6.3 switch deyimi

switch deyimi, if-else-if deyimleri ile yazlabilecek bir kod kesimini

daha basite yazmay salayan, bir ifadenin deerine gre dallanmay

salayabilen bir deyimdir.

Aadaki gibi yazlr:

switch (ifade) {

case deger1:

ifadeler;

break;

case deger2:

ifadeler;

break;

....

case degerN:

ifadeler;

break;

default:

ifadeler;

}

switch deyiminden sonra parantez ierisine bir ifade yazlr. Bu ifade, tek

bana bir deiken olabilecei gibi, herhangi bir matematiksel ilem ya da

ilev ars da olabilir. case satrlar, ifadenin deerini denetler. Herhangi

bir case satrnda eitlik yakalanabilirse, o case satr iletilir. break

deyimi, denetim yapsndan kmaya yarayan deyimdir ve bir case satr

iletildikten sonra dierlerinin iletilmemesini salar. Ancak yazlmas

zorunlu deildir. default ise, hibir case satrnda ifadenin deerinin

yakalanamamas durumunda iletilmek istenen kod kesiminin kodlanaca

yerdir, yazlmas zorunlu deildir.

int ay = 5;

System.out.println("switch'ten nceki kod kesimi");

switch (ay) {

case 1: System.out.println("Ocak"); break;

case 2: System.out.println("ubat"); break;

case 3: System.out.println("Mart"); break;

case 4: System.out.println("Nisan"); break;

case 5: System.out.println("Mays"); break;

case 6: System.out.println("Haziran"); break;

case 7: System.out.println("Temmuz"); break;

case 8: System.out.println("Austos"); break;

case 9: System.out.println("Eyll"); break;

case 10: System.out.println("Ekim"); break;

case 11: System.out.println("Kasm"); break;

case 12: System.out.println("Aralk"); break;

default: System.out.println("Ay 1 - 12 aralnda deil");

}

System.out.println("switch'ten sonraki kod kesimi");

Kod 3-18. switch deyimi rnei

kt:

switch'ten nceki kod kesimi

Mays

switch'ten sonraki kod kesimi

switch deyimi kullanlrken break deyimlerinin dikkatli kullanlmas gerekir.

break deyiminin unutulmas ya da yazlmamas durumunda, case satr

iletildikten sonra switch deyiminin sonuna saplmayacak, ileyi bir

sonraki case satrndan devam edecektir. if-else if kod bloklar, switch

bloklarna oranla hata yapmanza daha az yatkndr.

rnek:

int ay = 5;

switch (ay) {

case 12:

case 1:

case 2: System.out.println("K"); break;

case 3:

case 4:

case 5: System.out.println("lkbahar"); break;

case 6:

case 7:

case 8: System.out.println("Yaz"); break;

case 9:

case 10:

case 11: System.out.println("Sonbahar"); break;

default: System.out.println("Ay 1 - 12 aralnda deil");

}

Kod 3-19. break kullanlmayan switch deyimi rnei

kt:

lkbahar

3.7 Dngler (Loops)

Dngler, belirli bir koul saland srece tekrarlanmas gereken iler

iin kullanlan programlama geleridir. Javada for, while ve do-while

olmak zere 3 adet dng deyimi bulunmaktadr.

Herhangi bir algoritmada hangi dngnn kullanlmas gerektii ile ilgili

kesin kurallar yoktur. Dngler uygun deiiklikler ile ayn ii yapacak

ekilde kodlanabilirler. Ancak genel eilim, ka kere dnecei belli

olmayan, koulun bir girdiye (rnein bir dosyadan okunan ya da

kullancnn girdii deerlere) gre denetlendii durumlarda while ya da

do-while dngsn, diziler gibi, tekrar saysnn belli olduu durumlarda

for dngsn kullanmak ynndedir.

3.7.1 while dngs

u ekilde yazlr:

while (koul ifadesi) {

deyimler;

}

while szc ile koulun iine yazld parantezler zorunludur. Koul

saland srece while blounun iindeki kod kesimi iletilecektir.

rnek:

int i = 1;

while (i

do-while dngsnde, dng blou iindeki kod kesimi en az bir kez

mutlaka iletilecektir. nk nce dng blou iletilip sonra koul

denetlenmektedir. while dngsnde ise nce koula baklp sonra dng

blou iletildii iin, dngye hi girilmemesi olasdr.

3.7.3 for dngs

u ekilde yazlr:

for (ilk_deger_atama; koul; her_dnte) {

deyimler;

}

Bu yazlta for szc, ilk_deger_atama, koul ve her_dnte

alanlarnn iine yazld parantezler ve ; (noktal virgl) iaretlerinin

yazlmas zorunludur.

ilk_deger_atama: Dngye ilk defa girilirken iletilecek kod kesimidir.

Yalnzca bir kez iletilir. Bo braklabilir ya da birden fazla deyimden

oluabilir. Birden fazla deyimden oluuyorsa, deyimler , (virgl) iareti

ile birbirlerinden ayrlr. Genellikle dng deikeninin ilk deerinin

verilmesi iin kullanlr ve tek deyim ierir.

koul: Dng blou iletilmeden nce denetlenecek koul ifadesini ierir.

while dngsnde olduu gibi, nce koul denetlenir, koulun mantksal

doru olmas durumunda dng blou iletilir.

her_dnte: Dng blou iletildikten sonra, koul yeniden

denetlenmeden hemen nce iletilecek kod kesimidir. Dng blounun her

iletilmesinden sonra bir kez iletilir. Bo braklabilir ya birden fazla

deyimden oluabilir. Birden fazla deyimden oluuyorsa, deyimler ,

(virgl) iareti ile birbirlerinden ayrlr. Genellikle dng deikeninin

deerinin gncellenmesi iin kullanlr ve tek deyim ierir.

rnek:

int i;

for (i = 1; i

}

Kod 3-22. for dngs rnei - 1

kt:

1. kez iletildi..

2. kez iletildi..

3. kez iletildi..

4. kez iletildi..

5. kez iletildi..

Ayn dng u ekilde de yazlabilir:

for (int i = 1; i

System.out.println("i: " + i + ", j: " + j);

}

Kod 3-25. for dngs rnei - 4

kt:

i: 1, j: 10

i: 2, j: 9

i: 3, j: 8

i: 4, j: 7

i: 5, j: 6

Ayn dng u ekilde de yazlabilir:

int j = 10;

for (int i = 1; i

4 Uygulama Gelitirme Ortam

Java ile uygulama gelitirmek iin eitli Tmleik Uygulama Gelitirme

Ortam (Integrated Development Environment - IDE) yazlmlar

kullanlmaktadr. Ancak bu ortamlarn birok ayrnty kullancdan

gizleyerek alyor olmalar, platformu ve dili yeni renen kiilerin

gerekte neler olup bittiini bilmeden kod yazabilmeleri sonucunu

dourmaktadr. Tamamen yabanc bir ortamda fazla birey bilmeden

alr programlar oluturabilmek balangta cazip gelse de, renme

eylemi asndan grnd kadar faydal deildir. Ama renmek

olduuna gre nce byle bir ara olmadan ilerin nasl yaplacan

grmek daha doru olacaktr. Sonraki aamada ise daha hzl ve kolay

alabilmek iin elbette uygulama gelitirme ortamlarndan faydalanmak

gerekir.

4.1 JDK ve JRE

JDK, Java Development Kit szcklerinin ba harflerinden oluturulmu bir

ksaltmadr. Java programlarnn gelitirilip altrlabilmesi iin gerekli

ara ve ktphaneleri ieren paket JDK ad ile sunulmaktadr.

JRE ise Java Runtime Environment szcklerinin ba harflerinden oluur.

Java programlarn altrmak (gelitirmek iin deil!) iin gerekli

bileenleri ierir.

Eer bilgisayarnzda Java ile program gelitirmeyecek, yalnzca Java

programlarn altracaksanz, bilgisayarnzda JRE bulunmas yeterlidir.

Ancak eer kod gelitirecekseniz, JDKya gereksinim duyarsnz.

JDK kurulum paketinin iinde JRE de gelmektedir. Yani ikisini ayr ayr

indirip kurmanza gerek yoktur.

http://java.sun.com/javase/downloads/index.jsp adresinden JDKy

indirmek iin gerekli balantya tklayn. Bu balant sizi farkl platformlara

ait JDKlar indirebileceiniz sayfaya gtrecektir. rneklerimizi

WindowsXP zerinde yazacamz iin biz jdk-6-windows-i586.exe

http://java.sun.com/javase/downloads/index.jsp

(kitabn yazlma zamannda JDKnn bu srm var) dosyasn indirdik.

Ancak siz kendi kodlarnz hangi platformda yazacaksnz, ona uygun

JDKy seebilirsiniz.

JDK kurulum dosyasna ift tkladnzda iki ayr kurulum balatlacaktr.

Bunlardan ilki JDKnn kurulumudur. Varsaylan kurulumu gerekletirebilir

ya da kendinize gre zelletirme yaparak hedef klasr deitirebilir,

demolar ve kaynak kodlar kurmamay seebilirsiniz.

kinci kurulum ise Public JRE adl bir programa aittir. Bu kurulumu

varsaylan haliyle gerekletiriniz. Public JRE, makinanzda JVM ortamn

oluturur ve JVM gereksinimi olan dier programlarnza da bu ortamdan

faydalanma olana salar.

JDKy makinanza kurduktan sonra, ncelikle evre deikenlerini

gncellemeniz gerekir:

PATH deikeni: Gncellenmesi gereken evre deikenlerinden ilki PATH

deikenidir. JDKy kurduunuz klasrn altndaki bin klasrn PATH

deikenine tanmlamalsnz. Bunu WindowsXPde u ekilde

yapabilirsiniz:

Balat (Start) -> Ayarlar (Settings) -> Denetim Masas (Control

Panel) -> Sistem (System) penceresini an.

Gelimi (Advanced) sekmesine gelin.

evre Deikenleri (Environment Variables) tuuna tklayn.

Alttaki Sistem Deikenleri (System variables) penceresinde PATH

adl deikeni bulup Dzenle (Edit) tuuna tklayn.

Bu deikenin iinde tanml deerler varsa bunlar deitirmeyin, en

sona gidip ; yazdktan sonra JDKy kurduunuz klasrn adn

buraya ekleyin.

PATH deikenine bir klasr eklendii zaman, eklenen klasrn altndaki

dosyalar bilgisayarn herhangi bir klasrnden eriilebilir hale gelir.

Bylece bir alma klasrnde alrken JDKnn bin klasrnn altnda

bulunan aralar rahata kullanabilirsiniz. Bu aralardan bazlarna hzlca

bakalm:

javac.exe: Java programlarn derlemek iin kullanlr.

java.exe: Derlenmi Java programlarn altrmak iin kullanlr.

javadoc.exe: Java kaynak kodlarndaki kod ii belgelemeyi

kullanarak belge oluturmak iin kullanlr.

appletviewer.exe: Applet kodlarn altrmak iin kullanlr.

javap.exe: Derlenmi bir snf dosyasnn iinde neler olduunu

grmek iin kullanlr.

jar.exe: Java programlarn oluturan dosyalar sktrarak

paketlemek ya da bu paketleri amak iin kullanlr. zip biiminde

(format) dosyalar retebilir.

CLASSPATH deikeni: Gncellenmesi gereken bir dier evre deikeni

ise CLASSPATH deikenidir. Eer evre deikenleri arasnda CLASSPATH

deikeni tanmlysa bunu ya silin ya da ieriini yalnzca . olacak ekilde

gncelleyin.

Baz programlar PATH deikenine kendi kurulumlar ile birlikte gelen JDK

veya JREyi eklerler. Bu durumda PATH deikeninin iinde farkl JDK

srmlerine ait olan ve ; iaretiyle ayrlm birden ok tanmlama

bulunabilir. Bu ise Java programlarn derleyememenize ya da

altramamanza neden olabilir. Eer PATH deikeninde yle tanmlar

varsa silin.

4.2 Java ile ilk program

Bu ksmda yazlan programlarda henz anlatmadm baz deyimler ve

anahtar szckler kullanacam. Bunlar kullanmamn nedeni zorunlu

olmam. nk Java ile programlama yaparken uymamz gereken baz

kurallar var. Ancak henz bu kurallardan bahsetmediim iin, yazdm

programlarn bu ksmlarn aklamayacak, imdilik bunlar birer

programlama kalb olarak renmenizi isteyeceim. Daha sonra ilgili

konular aklanrken bu konulara geri dnecek ve gerekli aklamalar

yapacam.

Bir programlama dili renirken, ncelikle kendinize bir alma alan

oluturmakta fayda olabilir. rnein C:\calisma gibi bir klasr oluturup

yazdnz btn programlar bunun altnda aacanz alt klasrlerde

saklayabilirsiniz. Ben de buradaki rneklerde C:\calisma adl klasr

kullanacam.

4.2.1 lk program

Aada ekrana lk Java programmz yazdran basit bir programn

kaynak kodunu grebilirsiniz.

public class IlkProgram {

public static void main(String[] args) {

System.out.println("lk Java programmz..");

}

}

Kod 4-1. lk Java program

Bu kaynak kodu herhangi bir metin dzenleyici ile (rnein Notepad ile)

yazp IlkProgram.java adl bir dosyaya kaydediniz. Dikkat ederseniz,

kaynak kodu iine yazdm dosya ile kodun bandaki snf ad

(IlkProgram) ayn ve byk-kk harf duyarl (case-sensitive). Yani

dosyann adn rnein ilkprogram.java yapmamalsnz.

Kural: Java snfnn ad ile bu snfn kaydedildii dosyann ad byk-kk

harf duyarl olacak ekilde AYNI olmaldr!

4.2.2 Derleme

IlkProgram.java dosyasn C:\calisma altna kaydettik. imdi bu

program derlemek iin konsolu ayoruz.

Konsolu amak iin Balat (Start) -> altr (Run) mensn seip buraya

cmd yazp Enter tuuna basabilir ya da Balat (Start) -> Donatlar

(Accessories) -> Komut stemi (Command Propmt) mensn seebilirsiniz.

Konsolda C:\calisma klasrne gidiyoruz: cd c:\calisma

imdi programmz derliyoruz: javac IlkProgram.java

ekil 4-1. IlkProgram.java dosyasnn derlenmesi

ekilde grld gibi program derlendikten sonra IlkProgram.class adl,

byte-kod ieren Snf Dosyas (Class file) olutu. Eer herhangi bir

szdizim hatas olsayd derleme ilemi baarsz olacak ve snf dosyas

olumayacakt. rnein, eer kaynak kodu ieren dosyay

ilkprogram.java ad ile (snf ad ile dosya ad ayn olmayacak ekilde)

kaydetseydik bir derleme hatas alacaktk ve snf dosyas olumayacakt:

ekil 4-2. ilkprogram.java dosyasnn derlenmesi

4.2.3 altrma ve main yntemi

Program baar ile derlediimize gre artk altrabiliriz. Ancak

altrmadan nce programn nasl alacana bir bakalm.

Derlenmi bir snf dosyas, eer iinde


....

}

eklinde yazlm bir yntem varsa altrlabilir bir dosyadr. Bu dosyay

altrdmz zaman (az sonra nasl altracamz greceiz), program

main ynteminin ilk satrndan almaya balar.

rneimizde, main ynteminin iinde yalnzca bir satr kod bulunuyor:

System.out.println(lk Java programmz..)

System.out.println() yntemi, iaretleri arasnda verilen dizgiyi

ekrana yazdran bir yntemdir. Dolaysyla programmz altrdmzda

ekranda

lk java programmz..

yazmasn bekliyoruz.

Bir snf dosyasn altrmak iin konsolda

java IlkProgram

yazp Enter tuuna basmamz gerekiyor. Dikkat ederseniz,

java IlkProgram.class

yazmyoruz! java IlkProgram ifadesi ile JVMye hangi snf altrmak

istediimizi belirtiyoruz. JVM, adn verdiimiz IlkProgram adl snf Snf

Ykleyici grevi ile bellee ykleyip, bu snfn iindeki main yntemini

iletmeye balyor. Burada, main ynteminin zel bir yntem olduunu,

altrlmak istenen bir snf dosyasnda JVM tarafndan aranan bir yntem

olduunu ve bulunabilmesi iin de aynen burada yazld ekilde yazlmas

gerektiini syleyelim. Baka bir deyile, eer yazdmz snf altrmak

istiyorsak, o snfn iinde

public static void main(String[] args)

adl bir yntem olmas gerekiyor.

main yntemi yazlrken, args yerine baka herhangi birey yazlabilir.

Ancak genellikle args szc kullanlr ve bu szck arguments

szcnn ksaltmasdr. arguments ile ifade edilen, snf altrlrken

JVM tarafndan bu snfa verilen argmanlardr. Bunula ilgili daha ayrntl

bilgiyi daha sonra vereceiz.

Aada programn altrln grebilirsiniz:

ekil 4-3. IlkProgram snfnn altrlmas

Eer java IlkProgram.class yazarsak ne olacana da bakalm:

ekil 4-4. IlkProgram snfnn hatal altrlmas

Grld gibi bir hata olutu ve programmz altrlamad. imdilik

programn almadn grmekle yetinelim ve hatann ne olduu ile ilgili

ayrntl bilgiyi sonraya brakalm.

4.3 Eclipse Platformu

Java programlarnn gelitirilmesi ve altrlmas iin JDKnn nasl

kullanlabileceini grdk. JDK, temelde Java programlarnn

gerekletirilmesi iin yeterli olsa da byk uygulamalarn daha hzl ve

kolay gelitirilebilmesi iin birok tmleik uygulama gelitirme ortam

bulunmaktadr. Bu ortamlar hem kolay kullanlmalar sayesinde, hem de

sunduklar birok ara yardm ile programcnn iini kolaylatrr ve

azaltrlar.

Bu ksmda, birok cretli rnn arasndan syrlmay baarm, ak

kaynak kodlu ve cretsiz bir uygulama gelitirme platformu olan Eclipse

Platformuna hzl bir bak atlacaktr.

Bir teknoloji, programlama dili.. vb renirken, nce hibir ara kullanmadan

ilerin nasl yaplabildiini renin. Sonra arac kullanarak bu ileri kolay

yapmann rahatln grn. Bylece hem kullandnz aracn size ne

getirdiini daha kolay farkedersiniz, hem de herhangi bir baka arala

alabilecek bilgi birikimine sahip olursunuz. Sonuta btn aralar, o

aralar kullanlmadan da yaplabilecek olan ileri daha kolay yapmann

yollarn sunarlar. Siz neler olup bittiini bilirseniz hangi arala altnzn

bir balaycl ve nemi kalmaz.

5 Java ile Nesneye Ynelik Programlama

Bu blmde NYP kavramlar zerinde duracak, bu kavramlarn Javada

nasl gerekletirildiine bakacaz.

5.1 Snf Tanmlar

Snf ve nesne kavramlarndan daha nce bahsetmitik. Snf, bir grup

nesnenin ortak zellik ve davranlarn ieren tanm, nesne ise bu tanma

gre oluturulmu fiziksel bir varlkt. NYP ise bir nesnenin baka bir

nesneye ileti gndermesi, iletiyi alan nesnenin bu iletiye uygun davran

sergileyerek kendi durumunda bir deiiklik yapmas eklinde

gerekletiriliyordu (Bkz: Nesneye Ynelik Programlama).

Grld gibi, nesnelerimizi oluturabilmek iin nce o nesnelerin ait

olduklar snflar tanmlamamz gerekiyor. Snf tanmlarnn iine zellikler

ve davranlar yazacaz.

rnek olarak Zaman adl bir snf tanm yapalm. Zaman snfmzn saat,

dakika ve saniye adl zellikleri ile ilerle() adl bir davran olsun. saat,

dakika ve saniye zelliklerini, Zaman snfna ait bir nesnenin durumunu

oluturacak tamsay deerler, ilerle() davrann ise bu nesneye ilerle

iletisi gnderildiinde, o nesneyi bir saniye sonrasna gtren bir davran

olarak dnelim.

Snf tanm yaplrken, zellikler snfn iine deikenler olarak,

davranlar ise ilevler olarak kodlanr.

zellik (property) NYP balamnda, nesnenin durumunu oluturan, nesnenin

ait olduu snfn iine kodlanm herbir deikene verilen isimdir. zellik,

Java balamnda nitelik (attribute) olarak adlandrlr.

Davran (behaviour) NYP balamnda, nesnenin durumunda deiiklik

yapabilen, nesnenin ait olduu snfn iine kodlanm herbir ileve verilen

isimdir. Davran, Java balamnda yntem (method) olarak adlandrlr.

Javada Yntemler

Javada yntemler aynen Cdeki ilevler gibi yazlr. Ksaca hatrlayalm:

Yntemlerin belirli bir biime uygun yazlmalar gerekir. Bu biim u

ekildedir:

tr yntemAdi(parametreListesi) {

}

tr: Yntemin dndrecei deerin trdr. rnein verilen gerel saynn

karekkn bulup dndren bir yntem yazacaksak, yntemden geriye

dnecek deerin tr gerel say tipinde olacaktr. O zaman bu alana gerel

say trn ifade eden double yazarz. Eer yntemin geriye herhangi bir

deer dndrmesi beklenmiyorsa, bu alana deer dnmeyeceini belirtmek

zere void yazlr.

yntemAdi: Ynteme verilen addr. Yntem ad, yntemin ne i yaptn

ifade edecek ekilde zenle seilmelidir. Bylece hem kodun okunurluu

salanabilir hem de daha sonra hangi yntemin kullanlacana kolaylkla

karar verilebilir. rnein karekk bulan yntem iin karekokBul ad

kullanlabilir.

parametreListesi: Bir yntem, kendisine verilen deerler zerinde

alabilir. Karekk bulan yntemin karekkn bulaca deer o yntemin

parametresidir. Parametre listesi, sfr ya da daha ok parametreden oluur.

Her parametrenin nce tr sonra ad yazlr ve parametrelerin arasna ,

(virgl) koyulur.

Bu bilgiler nda, verilen iki tamsaynn ortak blenlerinin en byn

bulan ilevi u ekilde tanmlayabiliriz:

int obeb(int sayi1, int sayi1) {

// buraya obeb bulma algoritmas kodlanacak

}

Benzer ekilde, nesnenin durumunu ekrana yazdran, geriye herhangi bir

deer dndrmeyen yntemi de u ekilde tanmlayabiliriz:

void yaz() {

// buraya nesnenin durumunu ekrana yazan kodlar yazlacak

}

Aada Zaman snfna ait Java kodu grlmektedir:

class Zaman {

int saat;

int dakika;

int saniye;

/**

* Her arldnda nesneyi bir saniye sonrasna gtren yntem.

* saniye 59, dakika 59, saat ise 23'ten byk olamaz.

*/

void ilerle() {

saniye++;

if (saniye == 60) {

saniye = 0;

dakika++;

if (dakika == 60) {

dakika = 0;

saat++;

if (saat == 24) {

saat = 0;

}

}

}

}

}

Kod 5-1. Zaman snf

Grld gibi zellikleri snfn iinde birer deiken olarak, davran ise

yine snfn iinde bir ilev olarak kodladk. Zaman snfnn bir snf

olduunu belirten anahtar szck ise class szc. Bu kodu Zaman.java

adl bir dosyaya kaydettikten sonra derleyebiliriz.

u anda szdizim kurallar asndan doru ve geerli bir snf yazm

durumdayz ancak henz bu snf mantksal adan kullanlabilir deil.

nk bu snfa ait bir nesne oluturduumuzda nesnemizin durumunu

birer saniye ilerleterek deitirebileceiz fakat herhangi bir anda nesnenin

durumunu renebileceimiz bir davran tanmlam deiliz. Baka bir

deyile zaman ilerletebilir ama deerini renemeyiz; saat ka? diye

soramayz. Zaman snfndan bir nesneye bunu sorabilmemiz iin, nce

snfn iine bu soruyu yantlayabilecek davran tanmlamamz gerekiyor:

/**

* arld zaman nesnenin o anki durumunu ekrana yazar.

*/

void zamaniYaz() {

System.out.println("Zaman: " + saat + ":" + dakika + ":" + saniye);

}

Kod 5-2. Zaman nesnesinin durumunu soran yntem

zamaniYaz() yntemini, Zaman snfna ait herhangi bir nesnenin

durumunu ekrana yazdran bir yntem olarak kodladk. imdi Zaman

snfna ait bir nesne oluturup bu nesneyi kullanan alabilir bir program

elde edebilmek iin main yntemini yazalm.

main yntemini Zaman snfnn iine yazabiliriz. Ancak Zaman snf kendi

bana dnldnde, altrlabilir bir snf olmak zorunda deildir. Bu

snf, yalnzca zaman bilgisini ifade edebilen nesneler oluturulabilmesi iin

yazlm bir tanmdr. Baka bir deyile, Zaman snfna ait kodlarn iinde

bulmay beklediimiz yntemler yalnzca bu snfa ait davranlar olmaldr.

yleyse srf rneimizi altrabilmek iin Zaman snfnn iine, aslnda

kendi davranlar ile ilgisi olmayan main yntemini yazmak gzel bir

yaklam olmayacaktr. main yntemi altrlabilir bir program elde etmek

zere yazlan bir yntem olduundan ve Javada btn kodlarn mutlaka

bir snfn iine yazlmas zorunlu olduundan, bu yntemi Program adl bir

snfn iine yazmak daha iyidir.

rneklerde main yntemini her zaman Program adl bir snfn iine, dier

btn snflar ise btnlklerini koruyacak, yalnzca kendi zellik ve

davranlarn ierecek ekilde kodlayacam.

Aada Program snfnn kodu grnyor:

class Program {


Zaman zamanNesnesi = new Zaman();

zamanNesnesi.ilerle();

zamanNesnesi.zamaniYaz();

}

}

Kod 5-3. Zaman snfn kullanan Program snf

Program adl snf altrdmzda ekranda aadaki kt oluacaktr:

u anki zaman: 0:0:1

imdi bu ktnn nasl olutuuna bakalm:

Daha nce de belirttiimiz gibi main yntemi programn balang

noktasdr. JVM, adn verdiimiz snfn iinde main yntemini bulur ve

main ynteminin ilk satrndan balayarak program iletir. main

ynteminin ilk satrnda, zamanNesnesi ad ile Zaman snfndan bir nesne

oluturulmaktadr (nesne oluturma ile ilgili ayrntl bilgi daha sonra

verilecektir). Daha sonra bu nesneye ilerle() iletisi gnderilerek Zaman

snfna tanmlanm olan ilerle() davrannn gerekletirilmesi

istenmektedir. ilerle() davrannn gerekletirilmesi ilerle()

ynteminin iletilmesiyle olur ve bu yntem nesnenin saniye niteliinin

deerini 1 arttrmaktadr. Nesne ilk oluturulduunda, niteliklerinin

deerlerinin herbirinin deeri 0 (sfr)dr (Zaman snfnn btn nitelikleri

int temel trndedir ve int temel trnn varsaylan deeri 0 (sfr)dr).

ilerle() yntemi bir kez altnda, saniye niteliinin deeri 1 olur.

main ynteminin bir sonraki satrnda ise zamanNesnesinin zamaniYaz()

yntemi arlmaktadr ve bu yntem, niteliklerin o anki deerlerinden

oluturduu dizgiyi ekrana yazmaktadr.

5.2 Nesne Oluturma

Snfn bir tanm, nesnenin ise o tanma gre oluturulmu fiziksel bir

varlk olduunu tekrar hatrlayalm. Bu ifade zerinde biraz durursak u

sonuca varabiliriz: Nesne oluturulmad srece bellekte fiziksel olarak

oluturulmu bir varlk yoktur; snfn nitelikleri iin bellekten yer

ayrlmamtr. rnein, Zaman snfna ait bir nesne oluturulmad srece

saat, dakika ve saniye nitelikleri yalnzca kat zerinde birer tanmdr.

Nesne oluturulduu andan itibaren ise bu niteliklerin her birisi iin

bellekten 32er ikil uzunluunda (int tr 32 ikil uzunlukta), toplam 32 x

3 = 96 ikil uzunlukta yer ayrlacaktr.

5.2.1 new ileci

Herhangi bir snfa ait bir nesne oluturulabilmesi iin new ileci kullanlr.

new, belirtilen snfa ait bir nesne oluturup bu nesnenin bellekteki adresini

(referansn) dndrr.

Kod 5-3e tekrar bakarsak, main ynteminin ilk satrnda

Zaman zamanNesnesi = new Zaman();

Kod 5-4. Zaman snfna ait zamanNesnesi adl nesnenin oluturulmas - 1

yazmaktadr. Bu satr iki farkl satr halinde tekrar yazalm:

Zaman zamanNesnesi;

zamanNesnesi = new Zaman();

Kod 5-5. Zaman snfna ait zamanNesnesi adl nesnenin oluturulmas - 2

imdi de Javada deiken tanmlama ve ilk deer atama ilemlerinin nasl

yapldn hatrlayalm. rnein bir tamsay deiken tanmlamak ve o

deikene 5 deerini atamak iin;

int sayi;

sayi = 5;

yazabileceimiz gibi, tanm yaptmz satrda atama ilemini yaparak

ksaca

int sayi = 5;

de yazabiliriz.

Bu bilgiyi hatrladktan sonra Kod 5-5e geri dnelim:

lk satrda, Zaman snfna ait bir deiken tanm yaplyor; deikenin tr

Zaman, ad ise zamanNesnesi olarak seilmi. kinci satrda ise

zamanNesnesi adl deikene bir deer atanyor. Atanan deer, new

Zaman() deyiminden dnen deer (zamanNesnesi = new Zaman()). Bu

sonu ise Zaman snfna ait, new ileci ile bellekte oluturulan nesnenin

adresi. Yani bu satr iletildikten sonra zamanNesnesi adl deikenin

iinde, bellekteki bir nesnenin (bu nesne Zaman snfna ait) adresi

bulunuyor.

Kod 5-4te ise, ayn ilem tek satrda yazlm. Ayn satrda hem Zaman

snfna ait nesnenin adresini tutabilecek bir deiken tanm yaplm, hem

de Zaman snfndan bir nesne oluturulup, nesnenin adresi tanmlanan bu

deikenin iine atanm.

5.2.2 Referans Tr

new ileci ile bir nesne oluturulduunu ve bu nesnenin bellekteki adresinin

dndrldn syledik. Dndrlen adres, oluturulan nesneye daha

sonra erimek amacyla referans olarak kullanlacaktr. Bu referans

saklayabilmek iin de bir deikene gereksinim vardr. erisinde referans

(nesne adresi) saklayabilen trden deikenlere referans trden deiken

ya da Nesne Tutama (Object Handle) ad verilir ve varsaylan deer

olarak null deerini alrlar. null, bir nesne tutamann iinde o anda

herhangi bir nesnenin adresi olmadn belirten deerdir.

5.2.3 Yn (Heap), Yt (Stack) ve p Toplayc (Garbage

Collector)

JVMden bahsederken sanal donanmn 4 kesimden olutuunu ve bu

kesimlerden birinin yn (heap), birinin de yt (stack) olduunu

sylemitik. imdi yn ve ytn ne olduunu biraz daha aalm:

JVM, oluturulan deiken ve nesneleri ynetmek zere bilgisayarn

belleini kullanr (32-ikillik JVMnin en fazla 4GB bellek kullanabileceini

belirtmitik). Ancak deikenleri ve nesneleri ynetirken farkl bellek

alanlar ve algoritmalardan faydalanr.

Bir yntem arld zaman, o ynteme ait yerel deikenler ile yntemin

parametreleri, yntemin dn adresi ve dn deeri ile birlikte yt ad

verilen bellek alannda oluturulur. Yntemin almas sona erdii zaman

bu bilgiler yttan atlr (bu bilgilere tekrar eriile

Documents

Nesneye Yönelik Programlamaya Girişbbm102/misc/java_notes_by_oa.pdf · algoritma kavramını bildiği ve algoritma gelitirebildiği varsayılacaktır. ... Programlama (Structured