4 5

‘Around [the Randstad’s]new transportation hubs,such as the Zuidas,Rotterdam Central, andSouth Amsterdam Arena, it is intensifying use andincreasing height. Places are being designed withincreased precision and‘functionality’, whilst at the same time representinggreater ambiguity to theuser.’John Worthington, 1998

oktober 1998Rotterdam Central District (RCD)De gemeente Rotterdam vraagtarchitect John Worthington, partnerbij het Londense architectenbureauDEGW en hoogleraar architectuur,advies over hoogbouw in de stad.Worthington adviseert kritisch tekijken naar de kwaliteit van nieuwehoogbouw en die te concentreren,bijvoorbeeld bij de ‘poort’ van destad: het Centraal Station.

SPOOR

#A

6 7/ SPOOR

oktober 2003 Hofbogen CityCorp (Com·wonen, Humanitas,PWS, de Nieuwe Unie, StichtingOuderenhuisvesting Rotterdam enStadswonen) geeft De LIJN, bureauvoor ruimtelijke ontwikkeling envolkshuisvesting, opdracht tot eenstudie naar de mogelijke heront-wikkeling van het Hofpleinlijntracé. Dit leidt tot de publicatie High LineHofplein, waarin de herontwikkelingvan de High Line in Manhattan alsreferentie wordt gebruikt. In dezelfde periode brengt degemeentelijke dienst Stedebouw en Volkshuisvesting (dS+V)Mogelijkheden voor het luchtspoorin Noord uit.

mei 2004 HofbogenLijn op stelten (CityCorp/De LIJN)gaat van start. In het kader van ditproject wordt door DaF-architectenen Steenhuis stedenbouw/landschapeen cultuurhistorische verkenningopgesteld voor de stedenbouw-kundige context van de Hofpleinlijn.Daarnaast worden ontwerpateliersgeorganiseerd waarin studenten vanhet Berlage Instituut diverse ideeënvoor toekomstig gebruik uitwerken.

EIGENDOM EN GEBRUIK

TYPERING OPENBARE RUIMTE

8 9/ SPOOR

september 2004 RCDDe ontwikkeling van het nieuweRotterdam Centraal gaat van startmet de afbraak van het Stationsplein.

2004 RCDLSI koopt het Schieblock enomliggende gebouwen met het doel te herontwikkelen.

mei 2005 WaterpleinIn het kader van RotterdamWaterstad 2035 maken de bureaus –scape en Urban Affairs (later De Urbanisten) een verkenning naarde gevolgen van klimaatdoelen voor de leefbaarheid van de stad. Het resultaat van een vervolgstudie,waaraan ook ambtenaren van dS+V,het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdamen betrokken waterschappenmeewerken, wordt gepresenteerdop de IABR van 2005 met het themaThe Flood/De Zondvloed. Hierbij wordt een nieuw waterbouw-kundig concept geïntroduceerd: het Waterplein.

februari 2006 HofbogenCorporaties Com·wonen, PWS,Stadswonen en Vestia kopen hettwee kilometer lange spoorweg-viaduct, dat loopt van het Hofpleinnaar de A20, van de NederlandseSpoorwegen. Hun interesse komtvoort uit de doorkruising van de lijndoor de wijken waarin dezecorporaties veel bezit hebben.Hofbogen BV wordt opgericht.Crimson Architectural Historianskrijgt opdracht leiding te geven aanhet projectbureau en te werken aanverschillende toekomstscenario’svoor het traject.

2005 RCDHet voormalige PTT-gebouw aan hetDelftseplein, dat vanaf hetfunctieverlies in 1992 op wat kleinebedrijvigheid na leegstond, wordtaangekocht door LSI en gerenoveerdtot hoogstaande bedrijfsruimtes.

10 11/ SPOOR

juli 2006 RCDIn het gebiedsplan Glocal City District(Concire, dS+V, OBR), het gebieds-plan voor de ontwikkeling rondRotterdam Centraal, wordt hetglobale karakter van het stations-gebied verbonden aan lokalekwaliteiten. Centraal hierin staat dezogenaamde ‘Mixone’, waarindiversiteit in gebruik en levendigheidcentraal staan. John Worthingtonwordt weer betrokken als vasteexpert. Hij interpreteert de Mixoneals ‘laboratorium voor verandering’en ziet in het proces mogelijkhedenvoor nieuwe vormen van opdracht-geverschap.

‘Cities thrive on diversity.Mixone celebrates thebringing together ofdifferent functions, usersand uses. (…) The areacould become a laboratoryfor change. The planningauthority would manage andmoderate the change byinitially, at the beginning of a project agreeing with thedeveloper or land owner onthe brief, testing the ideathrough construction,evaluating the outcome andfeeding back to createcontinuous improvement.Rotterdam would become‘the learning city’.’John Worthington, 2006

oktober 2007 WaterpleinHet concept Waterplein wordtopgenomen in Waterplan 2 voorRotterdam en daarmee onderdeelvan het stedelijk waterbeleid. In hetplan wordt beschreven hoe hetWaterplein een oplossing is voorstedelijke watervraagstukken, maarook hoe het de wateropgavecombineert met de inrichting van de openbare ruimte.

12 13/ SPOOR

oktober 2007 SchieblockOntwerpbureau ZUS, dat vanaf 2002antikraak woont en werkt in hetSchieblock, besluit zich te mengen inde ontwikkeling van het gebouw enhet omliggende RCD. In oktoberverschijnt hun boek Re-Public.Towards a new spatial politics, eenmanifest over nieuwe verhoudingenin de stedelijke ontwikkeling. Hetwordt mede mogelijk gemaakt doorde Jonge Maaskantprijs, die ZUS in2007 krijgt uitgereikt.

‘Wij kozen er in 2007 voor om vanuit onze veilige positieachter onze teken- en schrijf-tafel de sprong te maken naardie weerbarstige en paradoxalewerkelijkheid. (…) We kozenvoor de ambitie het maken vanstad op deze plek daadwerkelijkeen stap verder te brengen, doorte proberen op nieuwe manierenhet universum van planvormingte verbinden met de stedelijkerealiteit.’ Ontwerpbureau ZUS, 2007

november 2007 RCDEind 2007 komt dS+V, in samen-werking met Maxwan, met hetstedenbouwkundig plan CentraalDistrict Rotterdam. Het is eenherziening van het stedenbouw-kundig plan uit 2005, waarin ook hetgebiedsplan is verwerkt. Nieuw aanhet plan ten opzichte van dat uit 2005 zijn de nieuwbouw van hetSchiekadeblok (een toren van 200 meter hoog, geplande op-levering: 2013-2018), de ontwikkelingvan de openbare ruimte bijPompenburg (geplande oplevering:2012) en een fiets- en wandel-verbinding tussen het CentraalDistrict en Pompenburg middels eenoverbrugging van de Schiekade(geplande oplevering: 2014).Ter legitimatie van de hoogbouwwordt verwezen naar de gemeen-telijke Hoogbouwnota uit 2000, waarWorthington een belangrijk adviseurvoor was.

14 15/ SPOOR

2008 SchieblockMarcus Fernhout huurt Delftse-plein 36 van LSI en ontwikkelt hetpand tot bedrijfsruimtes voorcreatieve ondernemers. Dit is tevens de start van CODUM.

2008 RCDHet masterplan Rotterdam CentralDistrict van Maxwan is een verdereuitwerking van het stedenbouw-kundig plan uit 2008. De bebouwingvan het Schiekadeblok bestaat hieruit twee slanke, hoge torens. Deverbinding naar de overkant van deSchiekade is verder uitgewerkt enlijkt een belangrijk onderdeel van degewenste Mixone.

oktober 2008HofbogenToekomstvisie Hofbogen, het langstegebouw van Rotterdam verschijntonder redactie van Crimson.Onderdeel van de visie is eenuitgebreide cultuurhistorischeanalyse van het tracé.

16 / SPOOR 17

februari 2009RCDDe Vereniging Rotterdam CentralDistrict wordt opgericht. Hierin zijnonder meer in het RCD gevestigdeondernemers (CBRE, Mangrove) ende gemeente vertegenwoordigd.Voorzitter is Hans de Jonge,hoogleraar Real Estate enDevelopment aan de TU Delft. De vereniging ‘houdt zich bezig metde marketing en promotie van deingrijpende en grootschaligegebiedsontwikkeling van hetRotterdamse stationskwartier aanhet Weena’.

november 2009 ZoHoHet braakliggende ‘landje’ aan deSchoterbosstraat wordt door PWS(later Havensteder) uitgegeven voortijdelijk gebruik. Het initiatief Nu Hiersluit een contract met de corporatievoor maximaal vijf jaar, om de ruimtete exploiteren met tijdelijkeinitiatieven. Geïnteresseerden krijgendaardoor de kans om festivals enanders-soortige initiatieven teontplooien, zoals moestuinieren,films kijken, paardrijden en bijenhouden. Ze kunnen daarbij gebruik-maken van de vergunningen van NuHier. Initiatiefnemers zijn ontwerpersen programmamakers Ester van deWiel en Gerda Zijlstra.

augustus 2009RCDLSI verkoopt de grond onder hetgeplande Schiekadeblok aan degemeente voor 52 miljoen euro,waardoor de ontwikkelaar weer geldter beschikking heeft om het blok teontwikkelen.

juli 2009SchieblockDe Dépendance krijgt een plek in deplint van het Schieblock tercompensatie van vertrekkendeinstellingen (Academie vanBouwkunst, Lantaren Venster) uit het centrum van Rotterdam. De oprichting van de Dépendancebetekent het startschot van desamenwerking tussen de gemeenteRotterdam, projectontwikkelaar LSI(eigenaar Schieblock) en ZUS.

september 2010ZoHoCODUM huurt en ontwikkelt tweepanden in het Zomerhofkwartier(ZoHo): Vijverhofstraat 47 enZomerhofstraat 71. Beoogdehuurders zijn wederom creatieveondernemers.

1918 / SPOOR

april 2010SchieblockKritiek op het gebiedsplan enmasterplan voor het RCD (geen oogvoor stedelijke realiteit van crisis enleegstand, geen ontwikkelstrategieen geen plek voor nieuwe finan-cieringsconstructies en allianties)doen ZUS en CODUM ertoe besluitenook de overige ruimten van hetSchieblock te herontwikkelen. Metverhuurder LSI komen ze tot eenvijfjarenplan. Voorwaarde is dat hetleeuwendeel van de ruimtes binneneen maand verhuurd is: dit luktruimschoots. IABR kan, door een vande eerste huurtoezeggingen,beschouwd worden als de anchortenant.

augustus 2010HofbogenOmdat het nieuwe tracé van deRandstadRail in gebruik is genomen,rijdt op 19 augustus de laatste treinover de Hofpleinlijn.

2120 / SPOOR

september 2011 HofbogenOp 2 september wordt de Mini Mallgeopend, in de eerste zevengerenoveerde Hofbogen onder hetHofpleinstation.

oktober 2011 SchieblockOp 30 oktober gaat de crowdfundingvoor de Luchtsingel van start, eentijdelijke houten brug die hetSchieblock met Pompenburg en deHofbogen moet verbinden. DeLuchtsingel is een initiatief van ZUS,dat daardoor een van de ideeën uithet masterplan versneld wiluitvoeren. Het bureau is ervanovertuigd dat de overbrugging van de Schiekade van groot belang is om een impuls te geven aan deaangesloten gebieden. De crowd-funding bestaat uit de mogelijkheideen houten plank (of groter onder-deel) van de brug te sponsoren; in ruildaarvoor wordt een door de sponsoropgegeven tekst op het houtaangebracht. De geschatte kostenvoor het project zijn 400.000 euro.

2322 / SPOOR

maart 2012 SchieblockZUS dient in december 2011, insamenwerking met verschillendepartijen uit de gebieden die deLuchtsingel verbindt, een voorstel invoor het Stadsinitiatief. Naast derealisatie van de Luchtsingel behelsthet initiatief de aanleg van een dak-akker bovenop het Schieblock, eenpark aan de Pompenburg, een hostelen een deel van de ontwikkeling vanhet dak van de Hofbogen. De begro-ting is opgeschaald naar 4 miljoeneuro. Na een uitgebreide campagnemaakt de gemeente Rotterdambekend dat de Luchtsingel winnaar isvan het Stadsinitiatief met 48% vande stemmen.

april 2012 SchieblockZUS is medecurator van de vijfdeIABR met het thema Making City,waarin ‘de stad zelf wordt tentoonge-steld en tegelijkertijd met de tentoon-stelling stad wordt gemaakt’. Naar hetthema werd al veelvuldig verwezenin de campagne rond de Luchtsingel:‘I make Rotterdam, we makeRotterdam, you make Rotterdam’.Het gebied wordt in dit kader uitge-roepen tot IABR Test Site Rotterdam:‘De IABR Test Site zet in op de plek-ken, gebouwen en private initiatievendie houvast bieden voor een nieuweontwikkelingsstrategie’.

maart 2013 ZoHoHavensteder stapt af van zijn ideeënom bestaande bedrijvengebouwenrond de Zomerhofstraat, Vijverhof-straat en Teilingerstraat te slopen ennieuwbouw te realiseren. In samen-werking met Stipo (verenigd inTussentijd Rotterdam) wordtbegonnen met de ontwikkeling vanhet Zomerhofkwartier (ZoHo)volgens het principe van ‘slowurbanism’. Geen plannen, geeninvesteringsbudget, alleen eentermijn (tien jaar) en beperktekaders. Van huurders wordtverwacht dat ze een toegevoegdewaarde leveren aan het gebied eninvesteren in de bedrijfsruimtes.

‘De stip aan de horizon isduidelijk: de stedelijkeeconomie van de toekomst,waar leren, creëren enverbinden samengaan. Hetpad er naartoe ligt bewustniet vast. De werkwijzewordt met in het gebiedactieve bedrijven, kennis-instellingen en bewonersstapsgewijs ingevuld. Stipo en woningcorporatieHavensteder hebben hierbijeen regierol. (...) In ZoHoheeft de gemeente eenfaciliterende rol (…) een ‘ja,mits’ in plaats van een ‘nee,tenzij’-mentaliteit.’Bart Kesselaar en Jeroen Laven

juni 2013 ZoHoBij de officiële opening van het GeleGebouw (Zomerhofstraat 76-90), datbeheerd wordt door ontwikkelaarStipo, worden ook de nog beschik-bare ruimtes aangeboden.Geïnteresseerde bedrijven moetendoor een strenge selectie voordatbepaald wordt dat ze zich in hetgebouw mogen vestigen.

24 25/ SPOOR

september 2013 RCDWethouder Karakus stuurt een briefaan de gemeenteraad waarin hij rea-geert op onduidelijkheden rond definanciering en voortgang van hetSchiekadeblok. Hij stelt daarin dat deplannen voor het blok doorgang zul-len vinden, echter met een fors ver-minderd bouwvolume.

‘De afgelopen periode isdoor betrokken partijen (degemeente, de ontwikkelaaren de financier) opnieuwgeconcludeerd dat er opdeze locatie een haalbareontwikkeling mogelijk is.(...) Het maximaal te reali-seren bouwvolume voor delocatie [is] fors naar benedenbijgesteld van 240.000 naar154.000m2 bvo.’ Wethouder Karakus

november 2013 ZoHoDe master Action Planning van hetInstitute for Housing and UrbanDevelopment Studies (IHS) van deErasmus Universiteit vestigt zich inhet Zomerhofkwartier. Het voor-naamste doel van deze stap isonderzoek doen naar invloed van denieuwe bedrijvigheid op de buurt,bijvoorbeeld op het gebied vanveiligheid en participatie vanbewoners.

2726 / SPOOR

december 2013 WaterpleinOp 4 december wordt het WaterpleinBenthemplein geopend doorwethouder Alexandra van Huffelen,deltacommissaris Wim Kuijken enhoogheemraad Chris van der Velden.

december 2013 SchieblockZUS en AIR organiseren een debatover de financiering van deLuchtsingel en de toekomst van hetSchieblock. Er is veel kritiek geuit ophet gebrek aan openheid rond definanciering van het stadsinitiatief. De onzekere toekomst van hetSchieblock houdt de gemoederenechter vooral bezig. Tijdens het debatzegt Luc Smits van LSI toe dat hetSchieblock nog vijf tot tien jaar doorzal kunnen gaan, maar dat het uitein-delijk plaats zal maken voor de ont-wikkeling van het RCD.

‘Al is het 10, 15 of 20 jaar,de ontwikkeling van hetstationsgebied is niet tegente houden. Dit gebouwgaat ooit weg om plaats temaken voor iets nieuws.’ Luc Smits

december 2013SchieblockOp 9 december wint de Luchtsingelde Urban Intervention Award Berlin2013 en op 18 december wordtbekendgemaakt dat het Schieblockde publiekswinnaar is van deRotterdam Architectuurprijs 2013.

2928 / SPOOR

mei 2014 SchieblockZUS, CODUM en LSI maken in maartbekend dat het contract voor hetSchieblock voor vijf tot tien jaarverlengd wordt. Het contract wordtin mei officieel getekend door(v.l.n.r.) Marcus Fernhout (CODUM),Kristian Koreman (ZUS), Luc Smits(LSI) en Elma van Boxel (ZUS), op hetdak van het Schieblock.

maart 2014 RCDZes jaar na de sloop van het oudeRotterdam Centraal wordt hetnieuwe Centraal Station officieelgeopend. Het station is al die tijd ingebruik geweest. Eerst deed devoormalige fietstunnel dienst alsverbinding tussen de sporen, innovember 2012 opende de nieuwereizigerstunnel.

3130 / SPOOR

juni 2014 RCDOp 4 juni wint Rotterdam CentralDistrict de Gulden Feniks in decategorie Gebiedstransformatie. De jury is lovend over het mooiestation en het oplossen van deverkeerschaos die het gebiedkenmerkte, maar is kritisch over deverdere ontwikkeling van het gebied.

‘Central District leunt in dit stadium nog teveel op station en plein.Onduidelijk is hoeveelpotentie de plannenrichting stad hebben.Willen ze tot wasdomkomen, dan is een lang-durige focus nodig op de kwaliteit, variëteit enontwikkelingskansen in dit gebied.’Juryrapport Gulden Feniks

juni 2014 ZoHoIn het verlengde van hun succes met de Waterpleinen, beginnen De Urbanisten aan het projectClimate Proof Zomerhofkwartier,onder meer in samenwerking metStipo en de gemeente. Het initiatiefbrengt de Rotterdamse klimaat-adaptatiestrategie op buurtniveau.Concreet voorbeeld daarvan is deaanleg van de Regentuin, waarbij eendeel van de bestrating van deZomerhofstraat wordt vervangendoor beplanting om de afwatering tebevorderen. Deze tuin wordt insamenwerking met bewonersaangelegd, tijdens de manifestatie Ik Ben ZoHo op 26 juni.

juni 2014 ZoHoOp 26 juni vindt de manifestatie IkBen ZoHo plaats in het Zomerhof-kwartier. Doel is om Rotterdammers,in het bijzonder buurtbewoners,kennis te laten maken met debedrijfsgebouwen. Hiertoe wordtdoor Stipo, Havensteder en hetGrafisch Lyceum een krant gemaakt,Into ZoHo, voor buurtbewoners enbezoekers van de dag. Op de foto isDaniëlle Rüngs van Havensteder dekrant aan het ronddelen.