i

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRUNG TÂM NGHIÊN CỨU TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG

TRẦN HOÀNG LONG

NGHIÊN CỨU VÀ ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP NHẰM

NÂNG CAO HIỆU QUẢ TRUYỀN THÔNG TRONG VIỆC

QUẢN LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI PCB TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG

Hà Nội - Năm 2016

ii

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRUNG TÂM NGHIÊN CỨU TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG

TRẦN HOÀNG LONG

NGHIÊN CỨU VÀ ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP NHẰM

NÂNG CAO HIỆU QUẢ TRUYỀN THÔNG TRONG VIỆC

QUẢN LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI PCB TẠI VIỆT NAM

Chuyên ngành: Môi trƣờng và phát triển bền vững

(Chƣơng trình đào tạo thí điểm)

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS TRẦN THỊ HỒNG

Hà Nội - Năm 2016

i

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện luận văn với sự nỗ lực của bản thân cùng với sự giúp

đỡ của gia đình, thầy cô và bạn bè tôi đã hoàn thành luận văn tốt nghiệp của mình.

Trƣớc hết, với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn

chân thành cảm ơn sâu sắc PGS.TS. Trần Thị Hồng là ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn

và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi

xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của Ban quản lý Dự án PCB tại Việt

Nam và các cơ quan ban ngành khác có liên quan tạo điều kiện cho tôi thu thập số

liệu, những thông tin cần thiết để thực hiện luận văn này.

Tôi xin đƣợc bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc tới sự giúp đỡ tận

tình, quý báu đó!

Xin trân trọng cảm ơn!

Tác giả luận văn

Trần Hoàng Long

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của tôi. Các số

liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc

ai công bố trong bất kì công trình nào khác.

Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện và hoàn

thành luận văn này đã đƣợc cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn

đều đƣợc chỉ rõ nguồn gốc./.

Tác giả luận văn

Trần Hoàng Long

iii

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU .................................................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................................... 2

2. Mục tiêu .................................................................................................................................. 2

3. Đối tƣợng và nội dung nghiên cứu ....................................................................................... 3

3.1. Đối tƣợng nghiên cứu ................................................................................................. 3

3.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................................... 3

4. Ý nghĩa của đề tài ................................................................................................................... 3

4.1. Ý nghĩa khoa học ........................................................................................................ 3

4.2. Ý nghĩa thực tiễn ......................................................................................................... 3

5. Cấu trúc luận văn ................................................................................................................... 4

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................................................ 5

1.1. Cơ sở lý luận về truyền thông ..................................................................................... 5

1.1.1. Truyền thông ........................................................................................................ 5

1.1.2. Thông tin, truyền thông tại Việt Nam .................................................................. 8

1.2. Thông tin về chất thải nguy hại PCB .......................................................................... 9

1.2.1. Nguồn gốc của PCB ............................................................................................. 9

1.2.2. PCB xuất hiện ở đâu .......................................................................................... 10

1.2.3. PCB ảnh hƣởng tới sức khỏe ............................................................................. 10

1.2.4. PCB trong môi trƣờng ....................................................................................... 12

1.2.5. PCB Trên thế giới và Việt Nam ......................................................................... 13

1.2.6. Truyền thông PCB trên thế giới & Việt Nam .................................................... 17

CHƢƠNG 2. ĐỊA ĐIỂM, THỜI GIAN, PHƢƠNG PHÁP LUẬN ................................ 19

VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................................................. 19

2.1. Địa điểm nghiên cứu ................................................................................................. 19

2.2. Thời gian và đối tƣợng nghiên cứu ........................................................................... 19

2.3. Phƣơng pháp tiếp cận ................................................................................................ 20

2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................................... 21

2.4.1. Phƣơng pháp thu thập số liệu và tài liệu ............................................................ 21

2.4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu KAP .......................................................................... 21

2.4.3. Phƣơng pháp tổng hợp và so sánh ..................................................................... 26

2.4.4. Phƣơng pháp xử lý số liệu ................................................................................. 26

iv

CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................................. 27

3.1. Kết quả khảo sát truyền thông PCB tại Việt Nam ................................................. 27

3.1.2. Các loại truyền thông tại Việt Nam ................................................................... 27

3.1.2. Số lƣợng sản phẩm truyền thông ....................................................................... 34

3.2. Khảo sát hiểu biết về PCB ........................................................................................ 35

3.2.1. Văn bản pháp lý ................................................................................................. 35

3.2.2. Kết quả khảo sát ................................................................................................. 40

3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả truyền thông PCB ....................................................... 55

3.3.1. Các cán bộ quản lý ............................................................................................. 64

3.3.2. Ngƣời lao động .................................................................................................. 64

3.3.2. Cộng đồng .......................................................................................................... 65

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................................ 67

Kết luận ............................................................................................................................ 67

Kiến nghị.......................................................................................................................... 67

TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................................... 68

PHỤ LỤC ................................................................................................................................. 71

Phụ lục 1: Văn bản pháp lý quốc tế về PCB .......................................................................... 71

Phụ lục 2: Các loại phiếu đều tra ............................................................................................. 75

Phụ lục 3: Danh sánh nhƣng ngƣời đƣợc phòng vấn ............................................................ 82

v

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

Bộ CT Bộ Công Thƣơng

Bộ LĐTBXH Bộ Lao động - Thƣơng binh - Xã hội

Bộ TNMT Bộ Tài nguyên và Môi trƣờng

C49 Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trƣờng

CQQLNN Cơ quan quản lý nhà nƣớc

CTNH Chất thải nguy hại

Cục QLMTYT Cục Quản lý Môi trƣờng Y tế

EVN Tập đoàn Điện lực Việt Nam

GEF Quỹ môi trƣờng toàn cầu

HGĐ Hộ Gia Đình

KAP Hiểu biết - Thái độ - Thực hành

MHS Khảo sát thói quen sử dụng các phƣơng tiện truyền thông

PCB Polychlorinated biphenyl

POP Chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy

PTTT Phƣơng tiện truyền thông

Sở CT Sở Công Thƣơng

Sở LĐTBXH Sở Lao động - Thƣơng binh - Xã hội

Sở TNMT Sở Tài nguyên và Môi trƣờng

TCMT Tổng Cục Môi trƣờng

ToT Đào tạo giảng viên

VTV Đài truyền hình Việt Nam

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 2.1. Mô tả nhóm đối tƣợng nghiên cứu ........................................................... 19

Bảng 2.2. Các vấn đề về KAP theo mỗi đối tƣợng ................................................... 23

Bảng 3.3. Tỷ lệ ngƣời nghe đài hàng thành phố ....................................................... 29

Bảng 3.4. 10 tờ báo dẫn đầu về tỷ lệ độc giả tại 4 thành phố .................................. 30

Bảng 3.5. 10 tạp chí dẫn đầu về tỷ lệ độc giả tại 4 thành phố .................................. 31

Bảng 3.6. Số lƣợng các sản phẩm truyền thông PCB ............................................... 34

Bảng 3.7. Các nhóm đối tƣợng và VBPL cần biết tƣơng ứng về PCB ..................... 36

Bảng 3.8. Quy mô mẫu khảo sát KAP và tỉ lệ phản hồi ........................................... 40

Bảng 3.9. Hiểu biết về PCB của ngƣời lao động trong và ngoài EVN ..................... 47

Bảng 3.10. Thực hành an toàn về PCB của công nhân và kỹ thuật viên .................. 50

Bảng 3.11. Giải pháp về hình thức truyền thông và nội dung .................................. 58

DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ

Trang

Đồ thị 1.1. Khung giờ các hộ gia đình xem thông tin truyền hình ........................... 28

Đồ thị 3.2. Tỷ lệ ngƣời nghe đài - Lƣợng thính giả .................................................. 30

Đồ thị 3.3. 10 website đƣợc truy cập thƣờng xuyên tại TP ...................................... 33

Đồ thị 3.4. Độ tuổi trong kết quả khảo sát ................................................................ 42

Đồ thị 3.5. Hiểu biết về PCB với nhóm cán bộ quản lý ............................................ 43

Đồ thị 3.6. Hiểu biết về PCB của nhóm cán bộ quản lý ........................................... 44

Đồ thị 3.7. Hiểu biết về văn bản pháp lý của nhóm Cán bộ quản lý ........................ 45

Đồ thị 3.8. Hiểu biết về quy định quản lý PCB của nhóm ngƣời lao động .............. 48

Đồ thị 3.9. Hiểu biết về PCB và văn bản pháp lý của báo chí .................................. 53

Đồ thị 3.10. Nguồn thông tin và kênh thông tin sử dụng .......................................... 54

1

MỞ ĐẦU

Hiện nay quản lý chất thải nguy hại (CTNH) là một vấn đề tƣơng đối bức xúc

trong công tác bảo vệ môi trƣờng tại Việt Nam. Theo báo cáo của Sở Tài nguyên và

Môi trƣờng các tỉnh, thành phố, lƣợng chất thải nguy hại phát sinh trên toàn quốc

ƣớc khoảng 800.000 tấn/năm. Polychlorinated biphenyl (PCB) là hợp chất hữu cơ

khó phân huỷ, độc hại có tính hóa lý tƣơng tự Dioxin và đƣợc hiện hữu trong dầu của

các thiết bị công nghiệp, thiết bị điện tử cũ nhƣ: Máy biến thế, tụ điện... chúng có

nguy cơ rò rỉ cao nếu không đƣợc bảo quản tốt. PCB xâm nhiễm vào cơ thể bằng

cách tích tụ theo chuỗi thức ăn, hay khi tiếp xúc, khi có sự cố rò rỉ … khi vào cơ thể

ngƣời gây ra các bệnh mãn tính hay cấp tính nguy hiểm nhƣ: Ban đỏ, khô ngứa, rối

loạn tiêu hóa, rối loại sinh sản, biến đổi Gen, ung thƣ,...

Bên cạnh đó, nhận thức về chất thải nguy hại nói chung, và đặc biệt đối với

hợp chất hữu cơ PCB nói riêng còn hạn chế. Cộng đồng hay những cán bộ quản lý,

nhiều nhà chức trách còn chƣa nắm hết đƣợc CTNH nói chung và CNTH PCB là gì?

nguy hại ra sao? tính độc thế nào?... các kênh thông tin còn ít đề cập tới, tính phổ

biến chƣa sâu rộng,... đây là nguy cơ tiềm tàng rất lớn nếu có sự cố hay vô tình tiếp

xúc nếu không có những kiến thức nhất định để có những hành động sẽ ảnh hƣởng

rất lớn, gây tiêu cực tới môi trƣờng và con ngƣời, thiệt hại nặng nề về kinh tế -xã hội.

Vậy phải làm thế nâng cao nhận thức của cộng đồng đối với CTNH đặc biệt là

PCB mà không gây tác động xấu tới môi trƣờng? Đây là một câu hỏi tƣơng đối hóc

búa đối với các nhà quản lý, tuyên truyền,... Trong xu thế hội nhập toàn cầu và bùng

nổ thông tin nhƣ hiện nay, truyền thông có vai trò quan trọng, chi phối mạnh mẽ tới

hầu hết các lĩnh vực trong đời sống xã hội, mang lại những lợi ích to lớn về kinh tế -

xã hội - môi trƣờng, việc cung cấp thông tin-truyền tải nội dung rất quan trọng. đây

là một trong những phƣơng pháp mang lại giá trị nhất hiện nay là truyền thông để

cộng đồng có một góc nhìn toàn diện hơn cũng nhƣ nhận thức rõ đƣợc những hậu

quả nghiêm trọng mà PCB gây ra.

2

1. Tính cấp thiết của đề tài

Việt Nam đã phê chuẩn Công ƣớc Stockholm về các chất ô nhiễm hữu cơ khó

phân huỷ (POPs) vào ngày 22 tháng 07 năm 2002 và trở thành quốc gia thành viên

thứ 14 của Công ƣớc. Tính đến tháng 10 năm 2011, 151 quốc gia và các vùng lãnh

thổ đã phê chuẩn Công ƣớc Stockholm [3]. Đến nay, Công ƣớc Stockholm đã đƣa

vào danh sách quản lý 22 hóa chất/nhóm hóa chất POP. Nhằm đạt đƣợc các mục tiêu

quốc gia về bảo vệ môi trƣờng cũng nhƣ triển khai Kế hoạch thực hiện công ƣớc

Stockholm của Việt Nam theo Quyết định 184/2006/QĐ-TTg ngày 10 tháng 8 năm

2006 của Thủ tƣớng chính phủ, Tổng cục Môi trƣờng (TCMT), Bộ tài nguyên và

Môi trƣờng (Bộ TNMT) đang nỗ lực tăng cƣờng hợp tác với các bên, đặc biệt là Cục

kỹ thuật an toàn và môi trƣờng công nghiệp (Cục ATMT) và Tập đoàn điện lực Việt

Nam (EVN), Bộ Công Thƣơng (Bộ CT), thực hiện các nhiệm vụ của Kế hoạch

“Giảm thiểu phát thải PCB vào môi trƣờng, loại bỏ việc sử dụng PCB trong các thiết

bị, máy móc từ nay đến năm 2020 và tiêu huỷ an toàn PCB đến năm 2028” [5].

Bên cạnh những giải pháp kiểm tra, quản lý, theo dõi,... thì việc cung cấp

thông tin, truyền thông về CTNH nói chung và hợp chất nguy hại PCB nói riêng là

một nhu cầu hết sức cần thiết, đây là một cách phòng ngừa hiệu quả nhất để bảo vệ

môi trƣờng, sức khỏe cũng nhƣ phát triển bền vững tránh xẩy ra những sự cố.

Xuất phát từ những lý luận và thực tiễn, luận văn: “Nghiên cứu và đề xuất

giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả truyền thông trong việc quản lý chất thải nguy

hại PCB tại Việt Nam” với mục đích đánh giá xác thực hiện trạng truyền thông, mức

độ hiểu biết về chất thải PCB và từ đó đƣa ra những giải pháp truyền thông nâng cao

hiệu quả quản lý mang lại an toàn cho cộng đồng, cũng nhƣ đƣa ra đƣợc những giải

pháp truyền thông một cách phù hợp với CTNH PCB nói riêng và toàn bộ CTNH tại

Việt Nam nói chung.

2. Mục tiêu

- Hiện trạng truyền thông, mức độ hiểu biết về CTNH PCB tại Việt Nam.

- Đề xuất giải pháp thúc đẩy truyền thông góp phần quản lý CTNH PCB tại

Việt Nam.

68

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tài liệu tiếng Việt

1. Nguyên An (2013), Thế giới quyết tâm quản lý an toàn PCB, Tạp chí môi

trƣờng, truy cập ngày 11/2015,

http://tapchimoitruong.vn/pages/article.aspx?item=Th%C3%AA%CC%81-

gi%C6%A1%CC%81i quy%C3%AA%CC%81t-t%C3%A2m-qua%CC%89n-

ly%CC%81-an-toa%CC%80n-PCB-37778.

2. Bộ Thông tin và Truyền thông (2014), Tình hình phát triển lĩnh vực Thông tin

và Truyền thông năm 2014, Bộ Thông tin và truyền thông, truy cập ngày

03/11/2015, http://mic.gov.vn/pages/tintuc/printpage.aspx?tintucID=108978.

3. Công ƣớc Stockholm (2001), Về các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy

(POP). Liên Hiệp Quốc, New York.

4. Công ƣớc BASEL (1989), Về kiểm soát vận chuyển qua biên giới các phế thải

nguy hiểm và việc tiêu huỷ chúng, Liên Hiệp Quốc, New York.

5. Chỉnh phủ (2006), Quyết định số 184/2006/QĐ-TTg, Về việc phê duyệt kế

hoạch quốc gia thực hiện Công ƣớc Stockholm về các chất ô nhiễm hữu cơ

khó phân hủy, Chính phủ nƣớc CHXHCN Việt Nam.

6. Dự án quản lý PCB tại Việt Nam (2015), Sổ tay hỏi đáp PCB phiên bản số 3,

Tổng cục Môi trƣờng, Hà Nội.

7. Dự án quản lý PCB tại Việt Nam (2014). Bản tin số 2 về sức khoẻ, Tổng cục

Môi trƣờng, Hà Nội.

8. Dự án Quản lý PCB tại Việt Nam (2014), Báo cáo hiệu quả thực hiện dự án,

Tổng cục Môi trƣờng, Hà Nội.

9. Nguyễn Văn Dững (2006), Về hệ thống khái niệm của truyền thông đại chúng,

Bộ Thông tin và Truyền thông, Hà Nội.

10. Nguyễn Văn Dững (2006), Truyền thông – Lý thuyết và kỹ năng cơ bản, Học

viện Báo chí và Tuyên truyền, Hà Nội.

11. Đinh Văn Hƣờng và Dƣơng Xuân Sơn (2004), Cơ sở lý luận báo chí - truyền

thông, Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.

69

12. Phạm Mạnh Hoài và các cộng sự (2009), Báo cáo Nghiên cứu nồng độ PCB

trong trầm tích sông Nhuệ, Tô Lịch, Lù, Sét, Kim Ngưu và hồ Yên Sở, Tổng

Cục Môi trƣờng, Hà Nội.

13. Phạm Mạnh Hoài và các cộng sự (2010), Báo cáo nghiên cứu PCB trong nước

tại các sông Nhuệ, Tô Lịch, Lù, Sét, Kim Ngưu và hồ Yên Sở tại Hà Nội, Tổng

Cục Môi trƣờng, Hà Nội.

14. Nguyễn Đình Hoè và Vũ Văn Hiếu (2007), Tiếp cận hệ thống trong nghiên

cứu môi trường và phát triển, Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.

15. Thu Hƣơng (2011), Bộ Thông tin và Truyền thông tổng kết công tác năm 2011

và triển khai nhiệm vụ năm 2012, Bộ Thông tin và Truyền thông, truy cập

06/7/2015, http://mic.gov.vn/pages/tintuc/printpage.aspx?tintucID=107645.

16. Nguyễn Hoàng Minh và các cộng sự (2007), Báo cáo Nghiên cứu PCB trong

trầm tích Sông Sài gòn - Đồng Nai. Bộ TN&MT, Hà Nội.

17. Nguyễn Hoàng Minh và các cộng sự (2004), Báo cáo Kết quả nghiên cứu

nồng độ PCB tại Cần Thơ và Cao Lãnh. Bộ TN&MT, Hà Nội.

18. Trần Thị Thanh Mai (2011), Báo Cáo thị trường truyền thông tại Việt Nam,

Công ty TNHH TNS Media Việt Nam, TP Hồ Chí Minh.

19. VTV Online (2014), Những thảm họa kinh hoàng liên quan đến chất độc PCB

trên thế giới, Báo mới, truy cập ngày 12/010/2015,

http://www.baomoi.com/nhung-tham-hoa-kinh-hoang-lien-quan-den-chat-

doc-pcb-tren-the-gioi/c/14588430.epi.

Tài liệu tiếng Anh

20. UNEP Chemicals (1999). Guidelines for Identification of PCBs and

Materials Containing PCBs, First Issue. United Nations (UN), New York

21. UNEP Chemicals (2000), Management Plan for Polychlorinated

Biphenyls(PCBs), First Issue, United Nations, New York.

70

22. UNEP Chemicals (2000), PCB Transformers and Capacitors From

Management to Reclassification and Disposal, First Issue, United Nations,

New York.

23. Basel Convention Series (2013), Preparation of a National Environmentally

Sound Management Plan for PCBs and PCB-Contaminated Equipment,

Training Manual, Secretariat of the Basel Convention, Switzerland.