nh gi¸ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr êng cã ng êi d©n tham...§¸nh gi¸ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng cã ng−êi d©n tham ... quyÒn sö dông ﬁ˚t ﬁ¶m b¶o

§¸nh gi¸ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng cã ng−êi d©n tham gia ë tØnh Hµ Giang

V¨n phßng ban ch−¬ng tr×nh §iÒu phèi viªn MRDP tØnh Hµ Giang Th¸ng 12 n¨m 2001

Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn 1996-2001

3

Môc lôc 1. Giíi thiÖu:

1.1 Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng 1.2 §iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ vµ x· héi tõng huyÖn 1.3 Ph¹m vi lÊy sè liÖu 1.4 Kinh tÒ bÒn v÷ng vµ çc nguån �tµi nguyªn� kh¸c nhau

2 Thay ®æi vÒ kinh tÕ, x· héi: 2.1 Nh÷ng thay ®æi chung vµ nh÷ng khuynh h−íng 2.2 VÝ dô vÒ sù thay ®æi kinh tÕ cña mét sè hé, th«n b¶n 2.3 ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ 2.4 Nh÷ng thay ®æi trong mua, b¸n s¶n phÈm 2.5 Nhu cÇu vµ c¬ héi cho chÞ em phô n÷ Ch¨n nu«i 2.6 T¹i sao ng−êi d©n l¹i nghÌo 2.7 Nh÷ng thay ®æi kinh tÕ, x· héi quan träng � lý do

3. Ph¸t triÓn tæ chøc ë c¬ së: 3.1 Qu¶n lý dù ¸n ë cÊp th«n, x·, huyÖn 3.2 §¸nh gi¸ n¨ng lùc nhãm qu¶n lý th«n, x·, huyÖn

4. Thay ®æi trong sö dông ®Êt, s¶n xuÊt vµ m«i tr−êng: 4.1 Nh÷ng thay ®æi chung 4.2 S¶n xuÊt th©m canh mïa vô 4.3 Nh−ng thay ®æi liªn quan ®Õn rõng vµ s¶n phÈm rõng. 4.4 N−íc 4.5 Ch¨n nu«i

5. KÕt luËn

Phô lôc Danh s¸ch çc thµnh viªn tham gia héi th¶o

Ch÷ viÕt t¾t CEMMA � Uû ban d©n téc vµ miÒn nói CMG � Ban qu¶n lý dù ¸n x· FCP � Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c L©m nghiÖp ViÖt Nam-Thuþ §iÓn (1991-1995) FIPI - ViÖn §iÒu tra vµ Quy ho¹ch rõng HHs - Hé gia ®×nh HPM - Dù ¸n Hç trî ®ång bµo thiÓu sè tØnh Hµ Giang MARD - Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n MRDP � Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam-Thuþ §iÓn (1996-2001) PESEA � §¸nh gi¸ m«i tr−êng, kinh tÕ, x· héi cã ng−êi d©n tham gia PRA � §¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n SALT � Kü thuËt canh t¸c ®Êt dèc SFE - L©m tr−êng quèc doanh VMG � Nhãm qu¶n lý th«n/b¶n

4

PhÇn 1. Giíi thiÖu Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam � Thuþ §iÓn (MRDP), thuéc Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n (MARD), ho¹t ®éng tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2001 víi môc ®Ých: Hç trî Ph¸t triÓn n«ng th«n vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo t¹i 18 huyÖn thuéc n¨m tØnh miÒn nói phÝa b¾c ViÖt Nam. Môc tiªu tæng thÓ cña ch−¬ng tr×nh lµ: Liªn quan tíi Môc tiªu tæng thÓ, MRDP ®· x¸c ®Þnh Hai kÕt qu¶ cuèi cïng nh− sau: • KÕt qu¶ cuèi cïng 1: C¶i thiÖn ®êi sèng cña ng−êi d©n t¹i çc

x·, th«n/b¶n thuéc vïng dù ¸n, trong ®ã cã sù c«ng b»ng gi÷a hé giÇu vµ hé nghÌo, phô n÷ vµ nam giíi.

• KÕt qu¶ cuèi cïng 2: N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt vµ qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn t¹i çc x·, th«n/b¶n thuéc vïng dù ¸n, gãp phÇn lµm æn ®Þnh m«i tr−êng vïng cao.

§Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ®Ò ra, Ch−¬ng tr×nh ®· cã nhiÒu ho¹t ®éng hç trî t¹i n¨m tØnh nh−: khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m, tµi chÝnh n«ng th«n, ph¸t triÓn kinh doanh.

N¨m 2000, MRDP ®· tiÕn hµnh h−íng dÉn ng−êi d©n ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn th«n cña m×nh (PESEA). ViÖc ®¸nh gi¸ nh»m t×m ra nh÷ng thay ®æi vÒ mÆt kinh tÕ x· héi còng nh− m«i tr−êng qua thêi gian th«n tham gia dù ¸n. Mçi tØnh còng ®· tæ chøc mét cuéc héi th¶o ®Ó th¶o luËn vµ ph©n tÝch nh÷ng th«ng tin tõ çc th«n b¶n ®· ®¸nh gi¸.

Nh÷ng vÊn ®Ò quan t©m chÝnh khi tiÕn hµnh PESEA PESEA t¹i çc th«n b¶n còng nh− héi th¶o t¹i tØnh chó träng vµo çc vÊn ®Ò sau: 1. Nh÷ng thay ®æi vÒ kinh tÕ-x· héi còng nh− chÊt l−îng cuéc

sèng • Nh÷ng thay ®æi trong kinh tÕ hé, lý do • Nh÷ng thay ®æi vÒ thÞ tr−êng • Nh÷ng thay ®æi vÒ t×nh tr¹ng cña phô n÷ 2. Thay ®æi trong sö dông ®Êt vµ m«i tr−êng • So s¸nh t×nh h×nh sö dông ®Êt hiÖn t¹i vµ tr−íc ®©y • Xem xÐt mét sè yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng: n−íc, ®Êt,

®a d¹ng sinh häc. 3. Vai trß, hiÖu qu¶ cña çc cÊp qu¶n lý dù ¸n ®Þa ph−¬ng • Nh÷ng thay ®æi vÒ vai trß • §iÓm m¹nh, yÕu cña çc cÊp qu¶n lý dù ¸n ®Þa ph−¬ng Còng trong n¨m 2000, MRDP thùc hiÖn viÖc Ph©n cÊp qu¶n lý. §iÒu nµy cã nghÜa lµ: ng©n s¸ch dµnh cho cÊp nµo sÏ ®−îc qu¶n lý trùc tiÕp bëi cÊp ®ã � cÊp huyÖn, cÊp x·, cÊp th«n. Tuy nhiªn PESEA kh«ng ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò nµy.

ThiÕt lËp l¹i vïng cao thµnh vïng xanh cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt do nh÷ng ng−êi n«ng d©n khoÎ m¹nh, cã quyÒn sö dông ®Êt ®¶m b¶o tiÕn hµnh mét çch bÒn v÷ng, duy tr× ®−îc sù ®a d¹ng vÒ sinh th¸i, kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ x· héi cña vïng.

5

1.1 Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng Tõ khi b¾t ®Çu Ch−¬ng tr×nh, PRA ®· ®−îc sö dông ®Ó lËp kÕ ho¹ch vµ ®¸nh gi¸ çc ho¹t ®éng t¹i th«n b¶n. PESEA n¨m 2000 lµ sù nèi tiÕp cña çc vßng PRA tr−íc ®©y nh−ng ®−îc tËp trung vµo hai vÊn ®Ò chÝnh: m«i tr−êng vµ kinh tÕ x· héi (c©n b»ng giíi, t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo, thÞ tr−êng ...) HÇu hÕt nh÷ng thay ®æi t¹i çc th«n b¶n tham gia Ch−¬ng tr×nh còng mang tÝnh ®Æc tr−ng cho çc th«n b¶n kh¸c bëi v×: cïng víi sù hç trî cña Ch−¬ng tr×nh, cã rÊt nhiÒu çc yÕu tè kh¸c t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi, sö dông ®Êt nh−: çc chÝnh s¸ch míi cña ChÝnh phñ, çc ch−¬ng tr×nh hç trî kh¸c. Do ®ã, viÖc ®¸nh gi¸ cô thÓ, rµnh m¹ch t¸c ®éng cña MRDP cho sù ph¸t triÓn t¹i çc th«n b¶n lµ rÊt khã kh¨n. Thay vµo ®ã MRDP cè g¾ng t×m hiÓu t¹i çc th«n b¶n dù ¸n:

1. Nh÷ng g× ®· thay ®æi? 2. T¹i sao nã thay ®æi? §©u lµ nguyªn nh©n

chÝnh dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi ®ã? B»ng con ®−êng nµy, Chóng t«i hy väng sÏ ®¸nh gi¸ ®−îc vai trß cña MRDP ®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn th«n b¶n.

Ph−¬ng ph¸p luËn vµ ph©n tÝch th«ng tin B¸o ço nµy dùa trªn nh÷ng ®iÒu tra, th¶o luËn vµ tµi liÖu ®−îc thùchiÖn bëi çc çn bé th«n b¶n, çn bé x·, çn bé huyÖn, çn bé tØnhcña Hµ Giang. PESEA t¹i çc th«n ®−îc chÝnh ng−êi d©n trong th«nthùc hiÖn - th−êng bao gåm Nhãm qu¶n lý th«n b¶n vµ mét sè ng−êikh¸c. HÇu hÕt PESEA t¹i çc th«n ®Òu cã sù tham gia cña çn bé x·,huyÖn, tØnh. Nh÷ng kÕt qu¶ cuèi cïng ®−îc tr×nh bµy, th¶o luËn vµ sos¸nh víi kÕt qu¶ cña çc vßng PRA tr−íc t¹i mét cuéc häp toµn th«n. T¹i héi th¶o PESEA cÊp tØnh cña Hµ Giang, çc ®¹i biÓu tõ 40 th«n,®¹i biÓu tõ çc x· ®· cïng víi çn bé huyÖn, tØnh th¶o luËn vµ ph©ntÝch t×nh h×nh.

Tr×nh tù ho¹t ®éng vµ çc kÕt qu¶ Ho¹t ®éng KÕt qu¶ Héi th¶o cÊp tØnh (Th¸ng 12 n¨m 2000)

B¸o ço PESEA tØnh Hµ Giang

PESEA t¹i çc th«n (Th¸ng5-10 n¨m 2000)

B¸o ço PESEA cña 8 th«n

Çc vßng PRA tr−íc (1992-1998)

KÕ ho¹ch th«n, th«ng tin c¬ b¶n

6

1.2 §iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi tõng huyÖn B¾ c

Quang

VÞ Xuyªn Hoµng Su Ph×

Qu¶n B¹

§iÒu kiÖ n tù nhiªn NhiÖ t ® é trung b× nh n m (0C) 23.2 23.1 21.6 23.1 L−îng m−a trung b× nh n m ( mm )

6 164

6 112

1 442

2 717

§é Èm trung b× nh n m (%) 87 87 80 84 Sö dông ® Êt (ha): DiÖ n tÝ ch ® Êt tù nhiªn 160 575 145 529 79 955 54 989 §Êt n«ng nghiÖ p 0 10 0 12 920 §Êt L© m nghiÖ p cã rõng 77 897 63 577 32 269 23 651 §Êt L© m nghiÖ p kh«ng rõng 61 923 66 220 31 757 16 983 §Êt kh c 20 755 15 722 15 927 1 435 T× nh h× nh kinh tÕ , x· héi MËt ® é d© n sè (ng−êi/km2) 87 55 69 65 D© n téc chÝ nh Tµy

Kinh Dao

Nïng D y

Tµy 41%, Dao 24%,

Kinh 14.5%, Nïng,

Hmong

Nïng 34%, Dao 32%,

Hmong 12%, Tay, La chi

Hmong 60%, Dao 14%, Tµy 10%

TØnh Hµ Giang cã tÊ t c¶ 10 huyÖ n, ® −îc ph© n chia thµnh 3 vïng sinh th i: vïng I-vïng §«ng B¾ c: rÊ t l¹nh vÒ mïa ® «ng (nhiÖ t ® é cã khi d−íi 50C), l−îng m−a trung b× nh kho¶ng 1400mm, vïng II-vïng phÝ a T© y: l−îng m−a trung b× nh cao h¬n, ® ¹t kho¶ng 1800-2300mm, vïng III-vïng phÝ a Nam: cã nhiÒu ® iÒu kiÖ n thuËn lîi cho canh t c h¬n, l−îng m−a còng cao h¬n. Ch−¬ng tr× nh ® · ho¹t ® éng t¹i 4 trong sè 10 huyÖ n: B¾ c Quang vµ VÞ Xuyªn lµ 2 huyÖ n trung du ë phÝ a nam, m−a nhiÒu (c¶ 2 ® Òu thuéc vïng 3), Qu¶n B¹ vµ Hoµng Su Ph× lµ 2 huyÖ n vïng cao.

Sè liÖu trªn ® © y ® −îc cung cÊp bëi Së NN&PTNT tØnh Hµ Giang. Chó ý r»ng: sè liÖu vÒ diÖn tÝ ch ® Êt n«ng nghiÖp cña 3 huyÖn ch−a ® −îc hoµn thµnh

C c lo¹i ® Êt còng nh− c c yÕ u tè khÝ hËu cña tõng huyÖ n rÊt kh c nhau. DiÖ n tÝ ch ® Êt n«ng nghiÖp ë huyÖn B¾ c Quang vµ VÞ XuyÖ n chiÕ m 60% diÖ n tÝ ch tù nhiªn cña c¶ tØnh. HuyÖ n vïng cao Qu¶n B¹, Hoµng Su Ph× diÖ n tÝ ch lóa n−íc hÇ u nh− kh«ng cã v× ® © y chñ yÕ u lµ nói. B¾ c Quang lµ huyÖ n cã diÖ n tÝ ch tù nhiªn lín nhÊt , mËt ® é d© n sè ® «ng nhÊt trong sè 4 huyÖ n. §© y còng lµ huyÖ n cã l−îng m−a trung b× nh cao. Cam ® · ® −îc trång phæ biÕ n ë huyÖ n. VÞ Xuyªn lµ huyÖ n cã diÖ n tÝ ch lín thø 2 trong sè 4 huyÖ n, n»m ë vïng trung du nh− B¾ c Quang, ng−êi Tµy chiÕ m tû lÖ lín trong sè c c d© n téc sinh sèng ë ® © y. Hoµng Su Ph× lµ huyÖ n vïng cao, n»m ë phÝ a T© y cña tØnh, ng−êi Nïng vµ ng−êi Dao chiÕ m chñ yÕ u, mçi nhãm chiÕ m tíi 1/3 d© n sè huyÖ n. Qu¶n B¹ lµ huyÖ n cã diÖ n tÝ ch tù nhiªn nhá nhÊt trong sè 4 huyÖ n. §© y lµ huyÖ n vïng cao n»m ë phÝ a b¾ c cña tØnh, ® Þa h× nh chia c¾ t m¹nh, nhiÒu nói ® v«i. §iÒu kiÖ n ® i l¹i trong huyÖ n khã kh n, tr× nh ® é d© n trÝ thÊp. Ng−êi Hmong chiÕ m tíi 60%.

7

1.3 Ph¹m vi lÊy sè liÖu

Tiªu chuÈn chän th«n tiÕ n hµnh PESEA-2000 nh− sau: • Tham gia MRDP tõ n m 1998 hoÆc sím

h¬n (v× nÕ u sau n m 1997, thêi gian tham gia qu ng¾ n, rÊt khã t× m ra nh÷ng thay ® æi d−íi t c ® éng cña MRDP).

• Mçi huyÖ n chän hai th«n. • Cã sù kh c nhau vÒ thµnh phÇn d© n téc

chÝ nh gi÷a c c th«n. • §Ó dÔ dµng so s nh, c c th«n nµy ® Òu

ph¶i cã PRA tõ c c n m tr−íc. 5 trong sè 8 th«n lµ th«n vïng 3 (**), 2 th«n cña huyÖ n B¾ c Quang vµ 1 th«n cña VÞ Xuyªn lµ th«n vïng 2. C c nhãm d© n t«c: Tµy, Hmong, Dao. Th«n cã sè hé lín nhÊt: th«n Th−îng Mü :L 160 hé. Cã 4 th«n n»m gÇn trung t© m huyÖ n (10-12 km), 3 th«n xa trung t© m huyÖ n (30 km), nh−ng trong 3 th«n nµy cã th«n MÞch A rÊt gÇn thÞ x· Hµ Giang.

(*) Kh«ng nhËn ®−îc sù hç trî trùc tiÕp tõ MRDP n÷a, nh−ng cã thÓ vÉn cßn ho¹t ®éng cña nhãm TD & TK. (**) Theo ph©n vïng cña Uû ban D©n téc vµ MiÒn nói (CEMMA)

Mét sè th«ng tin c¬ b¶n cña 8 th«n thùc hiÖn PESEA n¨m 2000

Tªn th«n/x· N¨m tham gia

FCP/ MRDP

N¨m kÕt

thóc (*)

Nhãm TD & TK

Vïng(**)

D©n Téc

chÝnh

Sè Hé N¨m 2000

Kho¶ng çch tíi

trung t©m huyªn (km)

HuyÖn Qu¶n B¹ Th«n Thèng nhÊt, x· §«ng Hµ

1995

1998

Cã

3

Tµy, Hm«ng

85

12

Th«n Hîp TiÕn, x· Lïng T¸m

1996

2000

Cã

3

Hm«ng

126

12

HuyÖn VÞ Xuyªn Th«n MÞch A, x· ThuËn Hoµ

1997

2001

Kh«ng

3

Tµy

67

32

Th«n Lµng Nïng, x· §¹o §øc

1997

2000

Cã

2

Tµy

87

10

HuyÖn Hoµng Su Ph× Th«n Th¾ng Lîi, x· NËm DÞch

1996

2000

Kh«ng

3

Tµy

83

20

Th«n NËm Ty, x· NËm Ty

1997

2001

Cã

3

Dao

72

32

HuyÖn B¾c Quang Th«n M¸i, x· Kim Ngäc

1997

2000

Cã

2

Tµy

92

30

Th«n Th−îng Mü, x· ViÖt Vinh

1997

2000

Cã

2

Tµy

163

10

8

1.4 Kinh tÕ bÒn v÷ng vµ çc nguån �tµi nguyªn� kh¸c nhau D−íi ®©y lµ diÔn gi¶i vÒ çc �tµi nguyªn� kh¸c nhau cã ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña hé gia ®×nh còng nh− th«n b¶n: Tµi nguyªn thiªn nhiªn

Con ng−êi

X· héi

Tµi chÝnh

VËt chÊt

DiÖn tÝch ®Êt thuéc quyÒn së h÷u cña hé gia ®×nh (DiÖn tÝch? Kho¶ng çch ®Õn ®−êng quèc lé, hé? Lo¹i ®Êt, chÊt l−îng ®Êt? ) Tµi nguyªn thiªn nhiªn cña céng ®ång (diÖn tÝch rõng thuéc th«n, ®éng vËt hoang d·, s¶n phÈm rõng phi gç...) Tµi nguyªn n−íc cho sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt

Sè ng−êi ë tuæi lao ®éng vµ sè ng−êi ¨n theo trong gia ®×nh Tr×nh ®é gi¸o dôc, kh¶ n¨ng nhËn thøc cña çc thµnh viªn trong gia ®×nh còng nh− çn bé th«n, x· Søc khoÎ

Quan hÖ b¹n bÌ, hä hµng Çc lÔ héi truyÒn thèng còng nh− nh÷ng tôc lÖ Nh÷ng nguån th«ng tin ¶nh h−ëng ®Õn viÒc ra quyÕt ®Þnh

Thu nhËp tiÒn mÆt vµ çc kho¶n tiÒn tiÕt kiÖm TiÒn vay tõ çc nguån kh¸c nhau Çc kho¶n thu nhËp kh¸c (dÞch vô, b¸n s¶n phÈm phô...)

Nhµ vµ çc dông cô gia ®×nh M¸y mãc (m¸y xay x¸t, m¸y kh©u) Ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn (ngùa, xe m¸y, xe ®¹p...). C¬ së h¹ tÇng th«n, x· (®iÖn, ®−êng, chî...) Ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng: ®µi, ti vi ...

Kinh tÕ bÒn v÷ng Chóng t«i cè g¾ng t×m hiÓu nh÷ng thay®æi th«ng qua kh¸i niÖm �Kinh tÕ bÒnv÷ng�. §iÒu nµy cã nghÜa r»ng: nh÷ngnguån tµi nguyªn nµo t¸c ®éng ®Õnkinh tÕ hé vµ sù thay ®æi vai trß cña nãqua thêi gian. Çc nguån tµi nguyªn:

• Tµi nguyªn thiªn nhiªn: ®Êt, n−íc, rõng...

• Con ng−êi: tr×nh ®é gi¸o dôc, søc khoÎ, søc lao ®éng...

• X· héi: m¹ng l−íi quan hÖ... • Tµi chÝnh: çc nguån thu

nhËp... • VËt chÊt: tµi s¶n nh− nhµ, thiÕt

bÞ, ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn... PhÇn 2. Chñ yÕu tËp trung vµo nguåntµi nguyªn thiªn nhiªn. PhÇn 3. Xem xÐt ®Õn khuynh h−íngkinh tÕ x· héi, mèi quan hÖ gi÷a n¨mnguån tµi nguyªn. PhÇn 4. TËp trung vµo vÊn ®Ò con ng−êivµ x· héi

9

PhÇn 2. Nh÷ng thay ®æi vÒ kinh tÕ, x· héi

PhÇn nµy ®¸nh gi¸ sù thay ®æi vÒ mÆt kinh tÕ, x· héi t¹i 8 th«n, còng nh− nh−ng thay ®æi chung t¹i bèn huyÖn. §Æc biÖt, phÇn nµy xem xÐt ®Õn sù thay ®æi t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi, còng nh− nh÷ng thay ®æi trong ph©n lo¹i chÊt l−îng cuéc sèng. Nh÷ng chñ ®Ò chÝnh bao gåm:

• Nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt l−îng cuéc sèng • Nh÷ng chØ tiªu vÒ t×nh tr¹ng kinh tÕ, x· héi • Nguyªn nh©n g©y nªn ®ãi nghÌo • T×nh tr¹ng cña phô n÷ • Lý do dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi

Nh÷ng th«ng tin trong phÇn nµy ®−îc lÊy chñ yÕu tõ PESEA-2000 vµ çc vßng PRA tr−íc t¹i t¸m th«n/b¶n, çc th«ng tin th¶o luËn còng nh− ph©n tÝch tõ héi th¶o. Mét sè th«ng tin tõ çc nguån kh¸c nh−:

- §¸nh gi¸ dù ¸n trång vµ dÖt v¶i tõ c©y Lanh, th«n Hîp TiÕn, x· Lïng T¸m, huyÖn Qu¶n B¹_MRDP, 2001.

- Pháng vÊn vÒ vÊn ®Ò �Lµm cÇu nèi ph¸t triÓn th«n b¶n� _MRDP, 2001.

�ChÊt l−îng cuéc sèng� T×nh tr¹ng cuéc sèng sÏ ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng quaviÖc sö dông mét kh¸i niÖm �chÊt l−îng cuéc sèng�.ChÊt l−îng cuéc sèng lµ kh¸i niÖm bao gåm t×nhtr¹ng vÒ søc khoÎ, h¹nh phóc vµ sù thÞnh v−îng. Th−êng mäi ng−êi nghÜ r»ng ®ãi nghÌo chØ bao hµmviÖc thiÕu tiÒn, thiÕu l−¬ng thùc, nhµ t¹m bî. Nh−ngtÊt c¶ çc nguån tµi nguyªn ( n¨m nguån tµi nguyªn®· nªu ë phÇn 1) ®Òu cã ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îngcuéc sèng. VÝ dô mét hé cã thÓ vay l−¬ng thùc cñahµng xãm th× sÏ Ýt rñi ro h¬n mét hé mµ kh«ng thÓvay l−¬ng thùc cña ai khi thiÕu. DiÖn tÝch vµ chÊtl−îng ®Êt canh t¸c còng ¶nh h−ëng tíi kh¶ n¨ng thunhËp cña hé. Còng nh− vËy tr×nh ®é d©n trÝ còng lµmét yÕu tè quan träng trong chÊt l−îng cuéc sèng.

Ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i kinh tÕ hé Tù nh÷ng ng−êi n«ng d©n trong th«n xÕp çc hé trong th«n vµo çc nhãm lo¹i kinh tÕ kh¸c nhau. Tiªu chuÈn (nh÷ng chØ tiªu) cho çc lo¹i kinh tÕ hé cña th«n nµo sÏ ®−îc chÝnh th«n ®ã ®Æt ra. T¹i tÊt c¶ çc th«n, hÇu hÕt çc chØ tiªu ®· ®−îc thay ®æi qua çc n¨m. Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh PESEA-2000, çc th«n ®Òu khuyÕn khÝch ®−a ra çc tiªu chuÈn liªn quan tíi n¨m nguån tµi nguyªn.

10

2.1 Khuynh h−íng vµ nh÷ng thay ®æi chung

Nghiªn cøu ® iÓ m t¹i 8 th«n còng nh− th¶o luË n t¹i héi th¶o ® · chØ ra r»ng: ! Cã sù tiÕ n bé râ rÖ t trong chÊ t l−îng

còng nh− sè l−îng cña c c hé lo¹i I vµ II.

! ChØ cßn 1 th«n (Hîp TiÕ n, Qu¶n B¹) lµ cßn hé lo¹i IV.

Trong qu tr× nh héi th¶o th ng 12 n m 2000, c c thµnh viªn ® · th¶o luË n vÒ nh÷ng chØ tiªu ph© n lo¹i kinh tÕ cña tõng lo¹i hé. Héi th¶o còng ® · so s nh c c chØ tiªu nµy víi nh÷ng chØ tiªu tõ c c ® © y 5-10 n m. Thµnh viªn héi th¶o ®−îc chia lµm 2 nhãm th¶o luË n t ch biÖ t.

ThÈo lu© n t¹i héi th¶o: Lo¹i ChØ tiªu thay ® æi chÝ nh

VÞ Xuyªn,

B¾ c Quang

Qu¶n B¹, Hoµng Su

Ph×

I

-D− nhiÒu l−ong thùc -Tr© u, bß: 2-4 con -KÕ ho¹ch s¶n xuÊ t tèt, rÊ t hiÖ u qu¶ -Nhµ khang trang, cã mét sè tiÖ n nghi ® ¾ t tiÒn: ti vi mµu, xe m y... -§Ç u t− nhiÒu cho ho¹t ® éng dÞch vô

x x x x x

x x x x x

II

-§ñ n vµ cã tÝ ch luü l−¬ng thùc -Nhµ gç, lîp ngãi -TiÖ n nghi sinh ho¹t t−¬ng ® èi ® Ç y ® ñ: ti vi ® en tr¾ ng, ® µi, bµn ghÕ , tñ -TÊ t c¶ vèn ® Ç u t− cho héc hµnh vµ s¶n xuÊ t.

x x x x

x

x x

III

-§ñ n -Cã 1 tr© u -Cã xe ® ¹p

x x x

x

x

IV

-Söa ch÷a cho ch¾ c ch¾ n h¬n -ThiÕ u n 1-2 th ng/n m -B¾ t ® Ç u cã kÕ ho¹ch trong s¶n xuÊ t -B¾ t ® Ç u thay ® æi tË p qu n canh t c

x

x x

x x x

Thay ® æi trong nh÷ ng hé lo¹i I • S¶n xuÊ t ngµy cµng hiÖ u qu¶, sè th ng thõa l−¬ng thùc t ng lªn. • Sè l−îng ® ¹i gia sóc t ng • Mua ®−îc nhiÒu tµi s¶n gi trÞ • B¾ t ® Ç u tham gia ho¹t ® éng dÞch vô vµ kinh doanh

Thay ® æi trong nh÷ ng hé lo¹i II • Cã l−¬ng thùc d− thõa • Cã tµi s¶n gi trÞ • Cã nhiÒu thu nhË p h¬n nªn cã tiÒn ® Ç u t− s¶n xuÊ t còng nh− häc hµnh cña con c i

Thay ® æi trong nh÷ ng hé lo¹i III • §ñ n • B¾ t ® Ç u cã ® ¹i gia sóc • B¾ t ® Ç u mua ®−îc mét sè tµi s¶n gi trÞ

Thay ® æi trong nh÷ ng hé lo¹i IV • B¾ t ® Ç u cã kÕ ho¹ch trong s¶n xuÊ t, p dông kü thuË t tiÕ n tiÕ n • Thêi gian thiÕ u l−¬ng thùc Ý t dÇ n

11

2.2 VÝ dô vÒ sù thay ®æi kinh tÕ cña mét sè th«n b¶n PhÇ n nµy sÏ tr× nh bÇ y mét c ch tãm t¾ t nh÷ng thay ® æi trong kinh tÕ cña c c hé gia ® × nh còng nh− sù hç trî cña dù n t¹i 8 th«n. Chó ý r»ng: tiªu chuÈn ph© n lo¹i kinh tÕ hé kh«ng ® −îc ® −a ra trong hÇ u hÕ t c c b o c o th«n.

a) HuyÖn Qu¶n B¹

Th«n Thèng NhÊt, x· §«ng Hµ

Thèng nhÊt lµ th«n vïng 3, ® −îc FCP/MRDP hç trî tõ n m 1995 ® Õ n 1998. Trong th«n, ng−êi Tµy vµ Nïng chiÕ m chñ yÕ u. Khi tham gia dù n, c c hé gia ® × nh trong th«n ® −îc ® µo t¹o vÒ kü thuËt canh t c, ch n nu«i còng nh− hç trî kinh phÝ cho viÖ c khoanh nu«i t i sinh rõng. MRDP còng hç trî ® Ó thùc hiÖ n ho¹t ® éng TÝ n dông vµ tiÕ t kiÖ m t¹i th«n. Khi míi cã dù n, chØ cã d−íi 50% sè hé trong th«n tham gia, nh−ng dÇ n dÇ n sè hé tham gia ngµy cµng t ng. Trong b o c o PRA n m 1997, chØ cã c c hé tham gia dù n tham gia, nh−ng ® Õ n PESEA n m 2000 ® · cã tÊ t c¶ c c hé trong th«n tham gia. Sè liÖ u ph© n lo¹i kinh tÕ hé ® · cho thÊy: n m 1997 sè l−îng c c lo¹i hé tham gia dù n chØ mang t× nh ® ¹i diÖ n �tiªu biÓ u�, nh−ng ® Õ n n m 2000 sè hé còng nh− tû lÖ phÇ n tr m cña hé lo¹i 1 t ng râ rÖ t.

1997 2000 Lo¹i kinh tÕ hé Sè hé % Sè hé %

Lo¹i 1 7 22% 45 53% Lo¹i 2 16 52% 17 20% Lo¹i 3 8 26% 23 27% Lo¹i 4 0 - 0 - Tæng sè hé 31 85

Th«n Hîp TiÕ n, x· Lïng T¸m

Th«n cã tÊ t c¶ 143 hé trong ® ã hé ng−êi Hmong chiÕ m 138. Kinh tÕ th«n chñ yÕ u tù cung tù cÊp vµ dùa vµo trång Ng« lµ chÝ nh. Th«n ® −îc dù n hç trî tõ n m 1996 ® Õ n hÕ t n m 2001. C c hé trong th«n ® −îc dù n ® µo t¹o kü thuËt trång c© y n qu¶, lóa n−íc, hç trî nhãm TÝ n dông vµ tiÕ t kiÖ m. N m 2000 vµ 2001, quü ph t triÓ n th«n b¶n ® · hç trî hé nghÌo vÒ ph© n bãn, h¹t gièng. Ch−¬ng tr× nh còng ® · hç trî chÞ em phô n÷ ph t triÓ n hµng thñ c«ng t¹i th«n. Hç trî bao gåm: trång c© y sîi gai, ® µo t¹o nghÒ thªu, thiÕ t kÕ , kinh doanh... Tõ n m 1997 ® Õ n nay, sè hé lo¹i 1, 2 ® · t ng tõ 45% lªn 75%. Trong sè c c hé tham gia dù n ® Õ n nay chØ cßn 8 hé nghÌo.

1997 1999 2000 Lo¹i kinh tÕ hé Sè hé % Sè hé % Sè hé %

Lo¹i 1 41 35% 55 44 61 48% Lo¹i 2 12 10% 45 35 31 25% Lo¹i 3 43 36% 15 12 26 21% Lo¹i 4 22 19% 11 9 8 6% Tæng sè hé

118 126 126

12

b) HuyÖn Hoµng Su Ph×

Th«n Th¾ ng Lîi, x· NËm DÞch

§© y lµ th«n vïng cao cña huyÖ n Hoµng Su Ph× , ® −îc dù n hç trî tõ n m 1996 ® Õ n n m 2000, hÖ thèng ® −êng x ® i l¹i khã kh n, d© n trÝ thÊp, 68 hé (85%) lµ ng−êi Tµy, 15 hé cßn l¹i lµ ng−êi Hmong. MRDP ® · hç trî th«n: h¹t gièng, ph© n bãn, nhµ phæ cËp, cèng... Ph© n lo¹i kinh tÕ hé

1998 1999 2000 Lo¹i Sè hé % Sè hé % Sè hé %

I 12 15% 34 41% 42 51% II 41 51% 20 24% 25 30% III 11 13% 16 19% 16 19% IV 17 21% 13 16% 0 -

Tæng sè

81 83 83

Theo PRA c c n m vµ PESEA n m 2000, th«n cã nh÷ng chuyÓ n biÕ n tÝ ch cùc sau:

- Kh«ng cßn hé ® ãi. - Hé kh (lo¹i 1 vµ 2) t ng tõ 65% lªn 80%. - Hai hé chuyÓ n tõ lo¹i 3 lªn lo¹i 1, 28 hé chuyÓ n tõ lo¹i 2

lªn lo¹i 1. - C¶ hai hé míi ® Òu ë lo¹i 2.

Th«n NËm Ty, x· NËm Ty

NËm Ty lµ th«n ng−êi Dao n»m däc theo ® −êng giao th«ng chÝ nh ® i ® Õ n trung t© m huyÖ n, hÖ thèng ® −êng x , ® i l¹i thuËn tiÖ n. Trung t© m x· n»m t¹i th«n. Th«n cã tæng céng 74 hé gia ® × nh trong ® ã cã 2 hé ng−êi Hmong. C© y ChÌ lµ nguån thu nhËp quan träng cña c c hé trong th«n, Ch−¬ng tr× nh ® · hç trî th«n ph t triÓ n c© y ChÌ vµ më réng thÞ tr−êng. Nh÷ng ho¹t ® éng kh c cña ch−¬ng tr× nh t¹i th«n:

- Ho¹t ® éng TÝ n dông vµ TiÕ t kiÖ m - §µo t¹o kü thuËt (canh t c, ch n nu«i, chÕ biÕ n chÌ) - Tham gia x© y dùng m« h× nh b¶o vÖ rõng th«ng qua

hîp ® ång víi ng−êi d© n. Th«n ® −îc nhËn Quü ph t triÓ n th«n b¶n n m 2000 vµ 2001. Ph© n lo¹i kinh tÕ hé

1997 2000 Lo¹i Sè hé Sè hé

I 15 21 II 27 37 III 21 14 IV 4 0

Tæng sè 67 72

Qua PRA n m 1997 vµ PESEA n m 2000 cho thÊy: - Sè hé lo¹i 1 vµ 2 t ng. - N m 2000 ® · kh«ng cßn hé ® ãi.

13

c) HuyÖn VÞ Xuyªn

Th«n MÞch A, x· ThuËn Hoµ §© y lµ th«n ng−êi Tµy chiÕ m chñ yÕ u. Th«n n»m gÇ n trung t©m x·, nh−ng ® i l¹i rÊ t khã kh n. Cë së h¹ tÇ ng cña th«n kh«ng ph t triÓ n l¾ m, th«n còng nhËn ® −îc sù hç trî cña Ch−¬ng tr× nh 135, HPM. MRDP còng ® · hç trî th«n tõ n m 1997 ® Õ n n m 2000 vÒ c c lÜ nh vùc nh−: ® µo t¹o, h¹t gièng, x© y nhµ phæ cËp, ho¹t ® éng tÝ n dông vµ tiÕ t kiÖ m. N m 2000 vµ 2001 dù n còng hç trî th«n víi Quü ph t triÓ n th«n b¶n. XÕ p lo¹i kinh tÕ hé

1997 2000 Sè hé % Sè hé %

Lo¹i 1 9 21% 15 22% Lo¹i 2 23 55% 36 54% Lo¹i 3 10 24% 16 24% Lo¹i 4 0 - 0 - Tæng sè 42 67 Qua sè liÖ u PRA n m 1997 vµ PESEA n m 2000 cho thÊy:

- Khi míi cã dù n kh«ng ph¶i tÊ t c¶ c c hé trong th«n ® Òu tham gia, nh−ng ® Õ n n m 2000 th× toµn bé c c hé trong th«n ® Òu tham gia dù n.

- Sè l−îng c c hé trong tõng lo¹i kinh tÕ hé thay ® æi gi÷a 2 thêi ® iÓ m nh−ng tû lÖ phÇ n tr m hÇ u nh− kh«ng thay ® æi.

- Th«n kh«ng cã hé ® ãi.

Th«n Lµng Nïng, x· §¹o §øc §© y lµ th«n ng−êi Tµy chiÕ m chñ yÕ u, ngoµi ra cßn cã ng−êi Kinh, Dao, Nïng vµ Th i.Th«n n»m c ch thÞ x· Hµ Giang kho¶ng 10 km trªn ® −êng ® i Tuyªn Quang, ® iÒu kiÖ n ® i l¹i thuËn tiÖ n. N m 1998, ® iÖ n quèc gia ® −îc kÐo vÒ th«n, ® Õ n nay kho¶ng 90% sè hé trong th«n cã ® iÖ n, tr× nh ® é d© n trÝ trong th«n kh cao. Th«n cã tæng sè 120 hé. Tõ tr−íc tíi nay th«n nhËn ® −îc sù hç trî cña nhiÒu dù n nh−: UNICEF, HPM, 327, ch−¬ng tr× nh søc khoÎ cña Sida. MRDP ® · hç trî th«n tõ n m 1997 ® Õ n 2000, c c hç trî bao gåm: ho¹t ® éng tÝ n dông vµ tiÕ t kiÖ m, ® µo t¹o, nhµ phæ cËp, c© y con. N m 2000, th«n nhËn ® −îc 10 triÖ u ® ång ® Ó thùc hiÖ n Quü ph t triÓ n th«n. XÕ p lo¹i kinh tÕ hé 1997 1998 2000 Lo¹i 1 3 25 36 Lo¹i 2 28 24 33 Lo¹i 3 31 20 8 Lo¹i 4 12 8 0 Tæng sè 74 77 77

Qua sè liÖ u PRA c c n m vµ PESEA n m 2000 cho thÊy: - ChØ cã c c hé tham gia nhãm tÝ n dông, tiÕ t kiÖ m míi

tham gia ph© n lo¹i kinh tÕ hé. - Sè hé lo¹i 1 vµ 2 t ng nhiÒu theo thêi gian. - Kh«ng cßn hé ® ãi trong nh÷ng hé tham gia dù n.

14

d) HuyÖn B¾c Quang

Th«n M¸i, x· Kim Ngäc §© y lµ th«n vïng 2, chñ yÕ u lµ ng−êi Tµy sinh sèng. Muèn ra ® −êng chÝ nh ng−êi d© n ph¶i ® i ® ß qua s«ng, chÝ nh v× vËy viÖ c chuyªn chë hµng ho kh«ng thuËn tiÖn l¾ m. Th«n ® −îc Ch−¬ng tr× nh hç trî tõ n m 1997 ® Õ n n m 2000, c c hç trî bao gåm: ho¹t ® éng tÝ n dông, tiÕ t kiÖ m, ® µo t¹o, trång c© y, x© y dùng ® −êng, hÖ thèng thuû lîi. Th«n còng ® · tiÕ n hµnh lµm hîp ® ång kho n b¶o vÖ rõng.

B¶ng xÕ p lo¹i kinh tÕ hé 1997 2000

Sè hé % Sè hé % Lo¹i 1 23 25% 48 52% Lo¹i 2 43 47% 33 36% Lo¹i 3 26 28% 11 12% Lo¹i 4 0 - 0 - Tæng sè hé 92 92

Qua sè liÖ u PRA n m 1997 vµ PESEA n m 2000 cho thÊy:

- Kh«ng cßn hé ® ãi trong c c hé tham gia dù n. - So víi n m 1997 sè hé lo¹i 1 ® · t ng gÊp ® «i,

chiÕ m 50% sè hé trong th«n. - Sè hé cã kinh tÕ kh (lo¹i 1 vµ 2) chiÕ m 88%.

Th«n Th−îng Mü, x· ViÖ t Vinh §© y lµ th«n vïng 2, ng−êi Tµy chiÕ m chñ yÕ u. Th«n n»m gÇ n trung t© m huyÖ n, ® i l¹i dÔ dµng. Th«n ® −îc hç trî cña ch−¬ng tr× nh tõ n m 1997 ® Õ n 2000. C c ho¹t ® éng hç trî bao gåm: ho¹t ® éng tÝ n dông, tiÕ t kiÖ m, ® µo t¹o, c© y gièng, c¬ së h¹ tÇ ng. Th«n cã tæng sè 175 hé, song chØ cã 163 hé tham gia dù n suèt tõ n m 1997 ® Õ n nay. B¶ng xÕ p lo¹i kinh tÕ hé

1997 2000 Sè hé % Sè hé %

Lo¹i 1 12 7% 26 16% Lo¹i 2 114 70% 123 75% Lo¹i 3 37 23% 14 9% Lo¹i 4 0 - 0 - Tæng sè hé 163 163

So s nh sè liÖ u PRA n m 1997 vµ PESEA n m 2000 cho thÊy:

- Kh«ng cßn hé nghÌo trong c c hé tham gia dù n. - Sè hé lo¹i 3 ® · gi¶m xuèng d−íi 10%. - Sè hé kinh tÕ kh (lo¹i 1 vµ 2) chiÕ m trªn 90%

15

2.3 Xu h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ

Th«ng qua pháng vÊn kinh tÕ hé trong khi lµm PRA ® · cho thÊy: hiÖ n nay hé giÇ u vµ hé nghÌo cã nh÷ng ph−¬ng c c kiÕ m sèng kh c nhau. §iÒu kiÖ n ph t triÓ n cña hé giÇ u vµ nghÌo lµ hoµn toµn kh c nhau nh−: ® Êt ® ai, vèn. D−íi ® © y xin ®−a ra vÝ dô vÒ h−íng ph t triÓ n kinh tÕ cña c c hé giÇ u vµ nghÌo th«n Th−îng Mü, vÝ dô bao gåm:

- B¶ng so s nh chung vÒ kh¶ n ng, ® iÒu kiÖ n (vÝ dô nh− thu nhËp, chi phÝ ...) cña c c hé giÇ u, nghÌo.

- VÝ dô vÒ thu nhËp vµ chi phÝ cña hé lo¹i 1 vµ hé lo¹i 3. Chó ý r»ng vÝ dô chØ nªu ra nh÷ng nguån thu nhËp còng nh− liÖ t kª c c h¹ng môc c«ng viÖ c chÝ nh.

Mét ® iÒu ® ng chó ý n÷a lµ: c c ® iÒu kiÖ n còng nh− c¬ héi cho viÖ c ph t triÓ n kinh tÕ gia ® × nh còng rÊt kh c nhau gi÷a c c th«n, x·, huyÖ n.

Sau ® © y lµ nh÷ng ® Æc tr−ng chung vÒ kinh tÕ cña c c hé giÇ u vµ nghÌo: Hé giÇ u:

- Nguån thu nhËp ® a d¹ng - Ch n nu«i lµ nguån thu quan träng - Ph t triÓ n kinh doanh vµ dÞch vô - T¹o ® iÒu kiÖ n thuËn lîi cho con c i häc

hµnh - Chi tiªu nhiÒu, nh−ng tiªu cho viÖ c hiÕ u hØ

l¹i Ý t vµ hîp lý. Hé nghÌo:

- Cßn cã lóc thiÕ u n - Chñ yÕ u ® i lµm thuª ® Ó kiÕ m tiÒn - Míi b¾ t ® Ç u cã thu nhËp tõ ch n nu«i.

16

a) VÝ dô tõ th«n Th−îng Mü, x· ViÖt Vinh, huyÖn B¾c Quang (Sè liÖu lÊy tõ b¸o ço PESEA t¹i th«n n¨m 2000)

Theo ph© n lo¹i kinh tÕ hé th«n Th−îng Mü cho thÊy kinh tÕ cña c c hé gia ® × nh tham gia dù n ® · ® −îc c¶i thiÖ n. Nh−ng sù c¶i thiÖ n nµy cã sù kh c nhau nhiÒu gi÷a hé giÇ u vµ hé nghÌo. D−íi ® © y lµ vÝ dô cô thÓ :

Thay ® æi vÒ nguån thu nhËp vµ trong chi tiªu

N¨m 1997 vÒ tr−íc N¨m 2000

Lý do thay ® æi

Nguån thu nhËp chÝ nh

Hé lo¹i 1 vµ 2

-Tõ n«ng nghiÖp -Tõ ch¨n nu«i -Tõ rõng

-Tõ n«ng nghiÖp -Tõ ch¨n nu«i -Tõ rõng -Tõ çc ho¹t ®éng dÞch vô

-Tr×nh ®é nhËn thøc kh¸, cã vèn ®Çu t− s¶n xuÊt -Thu lîi nhuËn cao tõ ho¹t ®éng dÞch vô

Hé lo¹i 3 vµ 4

-Lµm thuª -Tõ n−¬ng rÉy

-Lµm thuª -Tõ lóa -Tõ ch¨n nu«i

-Tr×nh ®é kÐm nªn kh«ng d¸m ®Çu t− cho s¶n xuÊt -B¾t ®Çu cã thu nhËp tõ ch¨n nu«i

Nhu cÇ u chi tiªu

Hé lo¹i 1 vµ 2

-§Çu t− th©m canh -Vèn ®Çu t− cho th©m canh c©y trång, vËt nu«i -Vèn ®Çu t− cho çc ho¹t ®éng dÞch vô: m¸y xay x¸t, ph−¬ng tiÖn v©n chuyÓn.

-V× cã tr×nh ®é nªn hä mong mái cã nhiÒu vèn ®Ó ®Çu t− vµo nhiÒu lÜnh vùc.

Hé lo¹i 3 vµ 4

-Mua l−¬ng thùc -N©ng cao tr×nh ®é khoa häc kü thuËt -§Çu t− gièng c©y, con cho n¨ng suÊt cao

-Çc hé nghÌo kh«ng cßn thiÕu ¨n n÷a -Nhu cÇu cÇn n©ng cao h¬n n÷a ®êi sèng vËt chËt

Hé giÇu: Ngµy nay th−êng cã nhiÒu nguån thu nhËp. Hä b¾ t ® Ç u më c c dÞchvô vµ kinh doanh nhá. Hä còng cã c c nguån thu tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖ p, ch n nu«i, tõ rõng.

Hé nghÌo: ® Ç u t− nhiÒu h¬n cho s¶n xuÊt, cã Ý t thu nhËp tõ ch n nu«i. Thu nhËp tõ viÖ c ® i lµm thuª vÉn ® ang lµ nguån thu quan träng.

17

VÝ dô cô thÓ vÒ nÒn kinh tÕ cña 2 hé gia ®×nh ë th«n Th−îng Mü

Hé giÇu: «ng NguyÔ n TiÕ n Ch−¬ ng

Hé cã 8 thµnh viªn: 2 lao ® éng vµ 6 ng−êi n theo. N m 2000, hé thøa kho¶ng 7 triÖ u ® ång. Nguån thu nhËp chÝ nh :

• Thãc • Ch n nu«i • DÞch vô xay x t.

Chi tiªu chÝ nh: • L−¬ng thùc, thøc n • §Ç u t− cho ch n nu«i.

Hé sö dông kho¶ng 8% cña tæng thu nhËp cho viÖ c hiÕ u hØ, tÕ t.

Hé nghÌo M· ThÞ Lan

§© y lµ hé lo¹i 3, chñ hé lµ n÷

Nguån thu chÝ nh: • Thãc • Ch n nu«i

Chi tiªu chÝ nh: • L−¬ng thùc, thøc n • §Ç u t− cho ch n nu«i

Hé sö dông kho¶ng 8% cña tæng thu nhËp cho viÖ c hiÕ u hØ, tÕ t.

BiÓ u c© n ® èi thu, chi n¨m 2000 cña hé: Thu Chi

C c kho¶n TiÒn (ngh× n ® ång)


Lóa 9 600 Chi n 8 900 Ng«, s¾ n 600 Ch n nu«i 3 800 B n lîn 8 000 Häc hµnh 400 B n gµ, vÞt 1 000 HiÕ u hØ 1 000 B n c 1 000 QuÇ n o 500 B n rau 1 500 Lîn gièng 2 000 B n l¹c 700 Ph© n bãn 1 500 M y xay x t 4 000 Thuèc men 500 TÕ t 1 000 Tæng thu 26 400 Tæng chi 19 600

C© n ® èi thu chi: D− thõa 6,8 triÖ u ® ång

BiÓ u c© n ® èi thu, chi n¨m 2000 cña hé: Thu Chi



Lóa 800 Chi n 1 500 B n lîn 5 400 Ch n nu«i 4 000 B n gµ, vÞt 1 000 Häc hµnh 700 B n rau 500 HiÕ u hØ 800 QuÇ n o 600 Ph© n bãn 600 Tæng thu 7 700 Tæng chi 8 200

C© n ® èi thu chi: ThiÕ u 0,5 triÖ u ® ång

18

2.4 ThÞ tr−êng vµ çc c¬ héi This section focus on if and how markets have developed during the last 10 years. It includes two issues:

• How has opportunities for selling products developed? • How has possibilities to buy various goods and products changed?

During the province PESEA-workshop the participants discussed and scored how market possibilities both for buying and selling goods had changed. Two groups discussed and scored independently: See next pages.

A. Thay ®æi trong b¸n s¶n phÈm D−íi ® © y lµ nh÷ng ® Æc ® iÓ m chung cho c¶ 4 huyÖ n:

- C© y c«ng nghiÖ p, hoa qu¶ (chÌ, cam) th−êng ® −îc b n t¹i nhµ cho c c t− th−¬ng hoÆc ® ¹i diÖ n cña c c hîp t c x· t− nh© n.

- Chî th«n: tèc ® é ph t triÓ n chËm ë hai huyÖ n vïng trung du, mÆt hµng ® −îc b n chñ yÕ u ë ® © y lµ: l−¬ng thùc, thùc phÈm dïng hµng ngµy nh− rau qu¶, muèi, m¾ m...

- Chî x·: theo héi th¶o th× chî x· hÇ u nh− kh«ng ph t triÓ n l¾ m ë c c huyÖ n vïng trung du. Nh−ng t¹i hai huyÖ n vïng cao, chî x· ® ãng vai trß quan träng, lµ n¬i mäi ng−êi ® Õ n b n vµ mua c c s¶n phÈm c© y c«ng nghiÖ p (nh− chÌ).

- Chî huyÖ n: ph t triÓ n trong c¶ bèn huyÖ n, n¬i ® Ó b n rau, g¹o, hoa qu¶, gç...

- Chî tØnh: rÊ t quan träng cho c c th«n cña huyÖ n VÞ Xuyªn vµ B¾ c Quang, nh−ng kh«ng ® ãng vai trß quan träng ® èi víi hai huyÖ n vïng cao.

B. Thay ®æi trong viÖc mua s¶n phÈm, hµng ho¸

- Chî th«n: thùc sù ph t triÓ n trong tÊ t c¶ c c huyÖ n, chî th«n b n ® ñ thø nh−: thùc phÈm hµng ngµy, quÇ n o, tiÖ n nghi sinh ho¹t rÎ tiÒn.

- Chî x·: còng cã nh÷ng mÆt hµng nh− chî th«n nh−ng nhiÒu vµ phong phó h¬n, ngoµi ra cßn b n c¶ thuèc men.

- Chî huyÖ n: lµ n¬i quan träng ë vïng cao ® Ó mua hÇ u hÕ t mäi thø: thuèc men, s ch vë, rau qu¶, con gièng...

- Chî tØnh: N¬i cung cÊp c c mÆt hµng ® ¾ t tiÒn: ti vi, ® µi, xe ® ¹p...

Nh÷ ng ® éng lùc thóc ® Èy thÞ tr−êng ph¸t triÓ n nh− ngµy nay:

- §êi sèng ng−êi d© n ® −îc c¶i thiÖ n, søc mua t ng - C¬ së h¹ tÇ ng ® ang ® −îc n© ng cÊp (nhÊt lµ ® −êng x ) - S¶n xuÊt n«ng nghiÖ p ngµy cµng c¶i tiÕ n vµ theo h−íng

th© m canh

PhÇ n nµy tËp trung vµo vÊn ® Ò: thÞ tr−êng ® · ph t triÓ n nh− thÕ nµo trong vßng 10 n m qua, nã bao gåm 2 vÊn ® Ò chÝ nh sau:

- Kh¶ n ng b n s¶n phÈm ® · thay ® æi nh− thÕ nµo? - Kh¶ n ng mua c c lo¹i hµng ho , s¶n

Héi th¶o ® −îc chia lµm 2 nhãm, th¶o luËn vµ cho ® iÓ m theo tõng tiªu chÝ cã s½ n (nh× n trang tiÕ p theo).

19

A) B¸n s¶n phÈm Th¶o luËn trong qu¸ tr×nh héi th¶o PESEA t¹i tØnh Thµnh viªn héi th¶o ® −îc chia lµm 2 nhãm. Nhãm thø nhÊt gåm c c thµnh viªn cña hai huyÖ n vïng trung du, nhãm cßn l¹i gåm thµnh viªn cña hai huyÖ n vïng cao. Cho ® iÓ m tõng tiªu chÝ theo thang ® iÓ m tõ 0 ® Õ n 5: 0=kh«ng b n s¶n phÈm, 5=b n nhiÒu, phæ biÕ n. (B: 10 n m tr−íc; N: HiÖn nay, n m 2000)

HuyÖ n VÞ Xuyªn, B¾ c Quang

Chî th«n

Chî x· Chî huyÖn

Chî tØnh Chî ngoµi tØnh

T¹i nhµ MÆt hµng

B N B N B N B N B N B N Thùc phÈm, rau

0 2 1 3 0 3 0 3

L−¬ng thùc

0 1 2 3 0 3 0 3

Hoa qu¶ 0 3 2 4 0 4 1 4 Gç 0 2 0 0 0 0 1 1 S¶n phÈm phi gç

0 2 0 0 0 0 1 1

C©y c«ng nghiÖp + QuÕ + ChÌ

2 4 3 4 0 4 2 4

B×nh luËn vÒ lý do thay ®æi

- S¶n phÈ m chÝ nh: s¶n phÈ m n«ng nghiÖ p vµ chÌ - Hoa qu¶: cam, mÝ t ®−îc b n ë chî x·, huyÖ n, b n t¹i

nhµ gi rÊ t thÊ p - So víi tr−íc ® © y, b n s¶n phÈ m t¹i nhµ ngµy cµng

nhiÒu h¬n - ViÖ c b¶o qu¶n vµ chÕ biÕ n s¶n phÈ m cßn ë møc rÊ t

kÐm

HuyÖ n Qu¶n B¹, Hoµng Su Ph×

Chî th«n Chî x· Chî huyÖn

Chî tØnh Chî ngoµi tØnh

T¹i nhµ MÆt hµng

B N B N B N B N B N B N Thùc phÈm, rau

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

L−¬ng thùc 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Hoa qu¶ 0 0 1 3 1 3 0 0 1 4 Gç 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 S¶n phÈm phi gç

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

C©y c«ng nghiÖp + QuÕ + ChÌ

0 3 0 4 1 2 0 0 0 2

B×nh luËn vÒ lý do thay ®æi

- Vïng chÌ næi tiÕ ng, dÔ b¸n s¶n phÈ m

20

B) T×nh h×nh mua s¶n phÈm §iÓ m trong b¶ng d−íi ® © y ® −îc thùc hiÖ n tõ héi th¶o Thµnh viªn héi th¶o ® −îc chia lµm 2 nhãm. Nhãm thø nhÊt gåm c c thµnh viªn cña hai huyÖ n vïng trung du, nhãm cßn l¹i gåm thµnh viªn cña hai huyÖ n vïng cao. Cho ® iÓ m tõng tiªu chÝ vÒ sù thay ® æi trong vßng 10 n m theo thang ® iÓ m tõ 0 ® Õ n 5: 0=kh«ng mua s¶n phÈm, 5=mua nhiÒu, phæ biÕ n. B=Before (10 years ago). N=Now (2000)

HuyÖ n VÞ Xuyªn, B¾ c Quang

Th«n T¹i x· T¹i HuyÖn

T¹i Tinh Ngoµi tØnh

S¶n phÈm

B N B N B N B N B N C©y gièng 1 4 1 4 1 5 2 5 1 5 Con gièng 3 5 3 5 3 5 4 5 1 5 Ph©n bãn, thuèc trõ s©u

0 4 0 4 1 5 2 5 0 5

C«ng cô 3 3 3 3 4 5 4 5 2 5 L−¬ng thùc 4 4 4 4 4 5 4 5 2 5 QuÇn ¸o 1 4 1 4 3 5 3 5 4 5 TiÖn nghi gia ®×nh

1 4 1 4 3 5 4 5 4 5

S¸ch vë 1 3 1 3 3 5 4 5 4 4 Thuèc 1 1 3 4 4 4 5 4 4 B×nh luËn vÒ lý do thay ®æi

TÊt c¶ çc nhu cÇu vÒ hµng ho¸ ®· ®−îc ®¸p øng, nhÊt lµ ph©n bãn, thuèc trõ s©u.

HuyÖ n Qu¶n B¹, Hoµng Su Ph×

Th«n T¹i x· T¹i HuyÖn

T¹i Tinh Ngoµi tØnh S¶n phÈm

B N B N B N B N B N C©y gièng 1 4 1 4 1 4 2 5 1 3 Con gièng 3 5 3 5 3 5 4 5 1 5 Ph©n bãn, thuèc trõ s©u

0 1 0 3 1 5 2 5 0 5

C«ng cô 3 3 3 3 4 5 4 5 2 5 L−¬ng thùc 2 4 2 4 3 5 4 5 1 3 QuÇn ¸o 1 4 1 4 3 4 3 4 4 5 TiÖn nghi gia ®×nh

1 4 1 4 3 5 4 5 4 5

S¸ch vë 1 3 1 3 3 5 4 5 4 4 Thuèc 1 1 2 3 4 4 5 4 4 B×nh luËn vÒ lý do thay ®æi

Sù thay ® æi ë nh÷ng vïng cao cßn rÊt chËm ch¹p, mÆc dï hÖ thèng giao th«ng ® · ® −îc c¶i thiÖ n. ViÖ c qu¶n lý vÒ chÊt l−îng c© y, con gièng cßn kÐm dÉn ® Õ n chÊt l−îng còng nh− n ng suÊt thÊp.

21

2.5 Thay ®æi vÒ t×nh tr¹ng cña phô n÷

KÕt qu¶ th¶o luËn trong qu¸ tr×nh héi th¶o Mçi huyÖ n ® −îc chia lµm mét nhãm th¶o luËn t ch biÖ t vÒ c c tiªu chÝ ® · cã s½ n. Thang ® iÓ m tõ 0 ® Õ n 5, 0=rÊt Ý t/t× nh tr¹ng xÊu, 5=nhiÒu/t× nh tr¹ng tèt L−u ý r»ng: hÇu hÕ t çc thµnh viªn trong héi th¶o lµ ® µn «ng.

HuyÖ n trung du HuyÖ n vïng cao Vi Xuyen Bac Quang Hoang Su

Phi Quan Ba

VÊn ® Ò

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

1. Sè l−îng trÎ em g i ® Õ n tr−êng

2 5 2 5 1 3 1 3

2. N¾ m gi÷ vai trß träng tr ch cña th«n, x·

0 3 1 3 0 2 0 2

3. Khèi luîng c«ng viÖ c

4 4 4 4 5 4 5 4

4. TiÕ p cË n víi tÝ n dông

0 3 0 3 0 2 0 2

5. Tr× nh ® é v n ho cña chÞ em

1 4 1 4 0 2 0 2

6. T× nh tr¹ng søc khoÎ

2 4 2 4 1 3 1 3

7. Møc ® é ¶nh h−ëng ® Õ n viÖ c ra quyÕ t ® Þnh trong gia ® × nh

1 3 1 4 0 2 0 2

8. Tham gia vµo c c ho¹t ® éng x· héi cña th«n

0 3 0 3 0 2 0 2

PhÇ n nµy sÏ nªu ra nh÷ng thay ® æi vÒ t× nh tr¹ng cña phô n÷ trong vïng dù n trong vßng 10 n m qua.

ë hai huyÖ n vïng trung du, tû lÖ phô n÷ biÕ t ch÷ vµ ® −îc tham gia vµo c c quyÕ t ® Þnh cña gia ® × nh ®· t ng lªn.

Tr−íc ® © y phô n÷ th−êng kh«ng ® −îc b× nh ® ¼ ng, hä kh«ng ® −îc tham gia vµo c c quyÕ t ® Þnh trong gia ® × nh, hä còng kh«ng tham gia c c ho¹t ® éng x· héi, hä kh«ng ® −îc ® Õ n tr−êng.

22

Lµm thÕ nµo ® Ó phô n÷ tham gia vµo çc cuéc häp� kinh nghiÖ m cña c« Mû th«n Suèi §ång (Nguån: TrÝ ch tõ b o c o: Lµm cÇ u nèi ph t triÓ n th«n b¶n)

NÕ u nh− c c c n bé bªn trªn tØnh, huyÖ n, c c cè vÊn,c n bé khuyÕ n n«ng cã nh÷ng biÖ n ph p khuyÕn khÝ chhiÖ u qu¶ th× sè l−îng chÞ em tham gia c c c«ng t c x·héi sÏ cßn t ng lªn. Khi ® · cã mét vµi phô n÷ n¾ m gi÷nh÷ng vÞ trÝ trong th«n, x·, hä sÏ lµ chiÕ c cÇ u nèi quanträng víi c c chÞ em kh c, gióp hä nãi lªn nh÷ng ýkiÕ n cña m× nh.

�Lóc ®Çu gäi ®i häc tËp huÊn còng khã, nh−ng mµ m×nhph¶i ®i vËn ®éng chÞ em ng−êi ta ®i, bëi v× ®©y mçi gia ®×nhchñ yÕu lµ «ng chång ®i häp, n÷ giíi th× rÊt Ýt th«i. . ThÕ khi cã mÊy bµ ë Ên §é víi vî chång «ng Ba-§èp vµo®©y häp víi bµ con hái lµ: �T¹i sao ë ®©y kh«ng thÊy phô n÷häp, hay lµ ph©n biÖt n÷ giíi, nam giíi?�. ThÕ c« míi b¶olµ: �chóng t«i còng kh«ng ph©n biÖt, nh−ng nhµ cã hai ng−êilµm chÝnh, «ng chång ®i th× vî ë nhµ còng ph¶i lµm viÖcnhµ. TÊt c¶ çc viÖc lîn gµ c¬m n−íc... bµ vî ph¶i ®¶m®−¬ng ë nhµ�. ThÕ «ng míi b¶o lµ: �thÕ th× ®æi cho «ng namgiíi ë nhµ lµm, n÷ giíi ®i häp th× míi ®−îc chø�. ThÕ çc«ng trong th«n míi b¶o lµ: �cho n÷ giíi ®i häp th× kh«nghiÓu çi g×, nam giíi míi hiÓu�. T«i míi b¶o lµ: �ë ®©ykh«ng ph©n biÖt nam giíi n÷ giíi, chóng t«i còng ®−îc ®itËp huÊn, t«i míi ph©n tÝch cho bµ con hiÓu. B©y giê m×nhkh«ng ph¶i lµ ngµy x−a b¶o lµ n÷ giíi th× kh«ng ®−îc ®itham gia, häc hµnh. Phô n÷ m×nh lµm còng ®−îc viÖc chø.T«i nghe nãi c¶ viÖc gi¸m ®èc phô n÷ còng lµm ®−îc... Chonªn çc chÞ kh«ng nªn nghe, çi g× «ng chång nãi çc chÞkh«ng nªn nghe c¶ nh− thÕ. B©y giê çc chÞ ph¶i nªn thamgia häp hµnh th× míi hiÓu ®−îc�. ThÕ lµ tõ ®Êy vÒ sau, chÞem còng cã mÆt, tham gia häp hµnh t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ�.

VÝ dô vÒ vai trß vµ nhu cÇ u cña phô n÷ : Th«n M i, x· Kim Ngäc, huyÖ n B¾ c Quang (Sè liÖ u lÊ y tõ b o c o PESEA t¹i th«n n m 2000) Thêi gian biÓ u: Thêi gian Çc c«ng viÖ c phô n÷ ph¶i lµm 5 giê 7 giê-11 giê 11 giê � 13 giê 13 giê-17 giê 17 giê -19 giê 19 giê-21 giê

ChuÈ n bÞ b÷a s ng, cho lîn, gµ, vÞt n, chuÈ n bÞ cho con ® i häc §i lµm: ë ® ång hoÆc ë v−ên ChuÈ n bÞ b÷a tr−a, cho lîn, gµ, vÞt n, n, nghØ tr−a §i lµm, cã thÓ lÊ y cñi trªn ®−êng vÒ C¬m tèi, t¾ m cho con, cho gµ, vÞt n, n tèi Xem ti vi, kÌm con häc, ... ® i ngñ

Çc th¸ng (© m lÞch)

Çc ho¹t ® éng s¶n xuÊt trong n¨m mµ phô n÷ tham gia

C−êng ® é lao ® éng (1=nhµn, 5=rÊt vÊt v¶, bËn rén)

Th ng 1 Th ng 2 Th ng 3 Th ng 4 Th ng 5 Th ng 6 Th ng 7 Th ng 8 Th ng 9 Th ng 10 Th ng 11 Th ng 12

ChuÈ n bÞ ® Ê t trång Ng«, L¹c, gieo m¹ Ch m sãc Ng«, L¹c, s¾ n Ch m sãc lóa, s¾ n, trång rau Ch m sãc lóa, thu ho¹ch Gieo m¹, chuÈ n bÞ ® Ê t cÊ y lóa, thu ho¹ch Ng«, L¹c CÊ y lóa, lµm ® Ê t trång Ng«, L¹c Ch m sãc lóa, trång Ng«, L¹c Ch m sãc lóa hÌ thu, ng«, ® Ë u, lÊ y cñi, Ch¹y chî t ng thu nhË p Thu ho¹ch lóa, ng«, l¹c Trång rau, chuÈ n bÞ ® Ê t trång ng«, l¹c ChuÈ n bÞ ® Ê t vµ cÊ y lóa vô xu© n

5 1 5 5 5

5 5 5 1 4 4 5

-C«ng viÖ c trong ngµy cña phô n÷ : ph¶i lµm lu© n ch© n, lu© n tay tõ 5 giê s ng tíi 8 giê tèi. Phô n÷ ® ãng vai trß quan träng trong viÖ c ch¨m lo tíi çc b÷ a ¨n cña gia ® × nh. -C«ng viÖ c trong n¨m: cïng víi ® µn «ng trong gia ® × nh, phô n÷ còng rÊt bËn rén víi çc c«ng viÖ c s¶n xuÊt, hé chØ ® −îc r¶nh rçi vµo th¸ng 2 vµ th¸ng 9.

23

Phô n÷ ®ãng vai trß quan träng h¬n trong gia ®×nh còng nh− trong x· héi khi tù hä kiÕm ®−îc tiÒn - Kinh nghiÖ m tõ dù ¸n ph¸t triÓ n hµng thñ c«ng t¹i th«n Hîp TiÕ n, Qu¶n B¹ (Nguån, MRDP, 2001, �§ nh gi dù n trång vµ dÖ t v¶i tõ c© y Lanh th«n Hîp TiÕ n, Lïng T m, Qu¶n B¹�)

- Tr× nh ® é vµ çc kü n¨ng cña ng−êi phô n÷ ® · n© ng lªn: th«ng qua viÖ c tham gia vµo c c buæi häp, c c líp ® µo t¹o nh−: nghiÖ p vô b n hµng, qu¶n lý, líp v n ho , thiÕ t kÕ s¶n phÈm...

- Më réng tÇm nh× n h¬ n: hä ® −îc quan hÖ víi nhiÒu kh ch hµng tõ nhiÒu n¬i ® Õ n mua s¶n phÈm.

- Cã vÞ thÕ cao h¬ n trong x· héi vµ trong çc cuéc häp. Tr−íc ® © y, tr× nh ® é v n ho qu thÊp nªn chång kh«ng cho vî ® i häp.

Dù n s¶n xuÊt c© y Lanh t¹i th«n Hîp TiÕ n, x· Lïng T m, huyÖ n Qu¶n B¹, tØnh Hµ Giang lµ mét dù n ph t triÓ n s¶n xuÊt kinh doanh do Ch−¬ng tr× nh Ph t triÓ n N«ng th«n MiÒn nói (MRDP) tµi trî ® Ó khuyÕ n khÝ ch phô n÷ ® Þa ph−¬ng cã thªm thu nhËp nhê kü thuËt s¶n xuÊt c© y Lanh truyÒn thèng vµ gióp hä t× m thÞ tr−êng tiªu thô s¶n phÈm nµy. Dù n ® −îc b¾ t ® Çu thùc hiÖ n vµo th ng 06/1999 víi sù tham gia cña 20 thµnh viªn trong nhãm s¶n xuÊt. Sau 2 n m ho¹t ® éng mét hîp t c x· ® −îc thµnh lËp víi 65 thµnh viªn (65 hé). § nh gi kÕ t qu¶ dù n n m 2001 ® · cho thÊy dù n ® · rÊ t thµnh c«ng, kÕ t qu¶ cña nã cßn t c ® éng tÝ ch cùc ® Õ n vÊn ® Ò giíi.

- Vai trß còng nh− khèi l−îng c«ng viÖ c cña phô n÷ vµ nam giíi ® · thay ® æi. Tr−íc khi cã dù n, nam giíi ph¶i lµm mäi viÖ c ® Ó cã tiÒn nu«i sèng gia ® × nh. Nh−ng hiÖ n nay, nam giíi ® · tù nguyÖ n lµm c c �c«ng viÖ c cña phô n÷� ® Ó dµnh thêi gian cho vî lµm hµng thñ c«ng, kiÕ m thu nhËp cho gia ® × nh. Hä lµm toµn bé c c c«ng viÖ c ® ång ng, n−¬ng rÉy, gióp vî giÆt quÇ n o, lµm c c c«ng viÖ c nhµ, ch m sãc con c i.

- Vai trß cña ng−êi phô n÷ ® −îc n© ng cao: v× hä lµ ng−êi kiÕ m ra tiÒn.

- Trong vÊn ® Ò tµi chÝ nh vµ ra çc quyÕ t ® Þnh, tiÕng nãi cña ng−êi phô n÷ cã träng l−îng h¬ n. Ng−êi phô n÷ gi÷ tiÒn mµ hä kiÕ m ® −îc tõ dù n, nªn viÖ c chi tiªu trong gia ® × nh ® −îc quyÕ t ® Þnh bëi c¶ vî vµ chång.

.

24

2.6 T¹i sao hä l¹i nghÌo?

Trung du Vïng cao Lý do nghÌo 1=kh«ng quan träng l¾ m, 5 = rÊ t quan träng

Vi Xuyen

Bac Quang

Hoang Su Phi

Quan Ba

1.ThiÕ u v n ho , thiÕ u kiÕ n thøc KH kü thuËt

5 5 5 5

2. ThiÕ u kÕ ho¹ch lµm n, thiÕ u vèn ® Ç u t−

5 4 5 5

3. ThiÕ u søc lao ® éng 3 3 4 4 4.ThiÕ u ® Êt canh t c 3 3 4 4 5. L−êi lao ® éng 3 3 3 3 6. §«ng con 3 3 4 4 7.ThiÕ u ph−¬ng tiÖ n s¶n xuÊt 4 4 5 5 8.THiÕ u søc kÐo 3 3 5 5 9.Kh«ng cã thu nhËp 3 3 4 4 10.Rñi ro 3 3 4 4

Nh× n nhËn tõ héi th¶o Mçi huyÖ n ® −îc chia thµnh 1 nhãm ® Ó th¶o luËn. Mçi nhãm th¶o luËn vµ ® −a ra nh÷ng ý kiÕ n cña m× nh, ® nh gi møc ® é quan träng cña nguyªn nh© n ® ã th«ng qua thang ® iÓ m tõ 1 ® Õ n 5. D−íi ® © y lµ biÓ u tæng hîp kÕ t qu¶:

C¶ 4 nhãm ® Òu cho r»ng nguyªn nh© n chÝ nh dÉn ®ÕnnghÌo ® ãi lµ:

- ThiÕ u kiÕ n thøc ®Ó cã® −îc mét kü thuËt s¶n xuÊt phï hîp.

- ThiÕ u kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, vèn vµ c«ng cô s¶n xuÊt.

Nguyªn nh© n ® Æc biÖ t quan träng ë hai huyÖ n vïng cao:

- ThiÕ u ® Êt phï hîp cho viÖ c canh t c

- ThiÕ u nh© n lùc - Tû lÖ rñi ro cao.

25

2.7 Nh÷ng thay ®æi kinh tÕ, x· héi quan träng � lý do C c thµnh viªn héi th¶o còng ® · lùa chän mét sè yÕ u tè chÝ nh mµ hä cho r»ng nh÷ng yÕ u tè nµy ® · c¶i thiÖ n ® iÒu kiÖ n kinh tÕ -x· héi cña tØnh trong thêi gian võa qua. Mçi yÕ u tè, héi th¶o ® · th¶o luËn vÒ: a) ® ãng gãp cña MRDP, b) c c ® ãng gãp kh c ngoµi MRDP. Hç trî cña MRDP/FCP Thay ®æi YÕu tè kh¸c

An ninh l−¬ng thùc ®−îc ®¶m b¶o

Tr×nh ®é nhËn thøc, th©m canht¨ng râ rÖt

Ph¸t huy ®−îc çc mÆt hµng truyÒn thèng

-ChuyÓn giao kü thuËt canh t¸c cho n«ng d©n -Hç trî vèn, gièng, ph©n bãn -Th¨m quan häc tËp -TËp huÊn ph¸t triÓn kinh doanh -TËp huÊn kinh tÕ hé -TËp huÊn tµi chÝnh n«ng th«n -Hç trî ph¸t triÓn c©y ChÌ, giíi thiÖu s¶n phÈm ChÌ t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh -Hç trî ph¸t huy trång c©y Lanh, giíi thiÖu b¶n s¶n phÈm.

-Ch−¬ng tr×nh 135 cña chÝnh phñ -Çc chÝnh s¸ch −u tiªn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña chÝnh phñ -Nhµ n−íc, tØnh kiªn cè ho¸ hÖ thèng kªnh m−¬ng -Çc ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm gièng míi cña chÝnh phñ -ViÖc tuyªn truyÒn s©u, réng kiÕn thøc khoa häc cña çc cÊp -Nhµ n−íc cã chÝnh s¸ch kh«i phôc vµ ph¸t huy nghµnh nghÒ truyÒn thèng.

26

PhÇn 3. Ph¸t triÓn tæ chøc ë c¬ së

PhÇn nµy chñ yÕu xem xÐt, ®¸nh gi¸ nh÷ng thay ®æi vÒ �nguån tµi nguyªn x· héi vµ con ng−êi�, ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua çc kü n¨ng còng nh− nh÷ng kh¶ n¨ng cña nhãm qu¶n lý dù ¸n t¹i çc cÊp c¬ së: th«n/b¶n, x·, huyÖn.

3.1 Qu¶n lý dù ¸n t¹i çc cÊp: th«n/b¶n, x·, huyÖn

Çc cÊp qu¶n lý dù ¸n c¬ së Vai trß vµ tr¸ch nhiÖm Nhãm qu¶n lý th«n b¶n (VMG) • HÇu hÕt nhãm qu¶n lý th«n b¶n cã 3-5 thµnh viªn, bao

gåm: mét ng−êi ®øng ®Çu th«n, mét kÕ to¸n cña th«n vµ mét ng−êi ho¹t ®éng vÒ khuyÕn n«ng.

• Hµng n¨m, çc thµnh viªn cña VMG ®−îc dù ¸n ®µo t¹o vÒ çch qu¶n lý, kü thuËt vµ ®−îc trî cÊp 50 ®Õn 80 ngh×n ®ång/th¸ng/ng−êi.

• Tham gia x©y dùng kÕ ho¹ch th«n hµng n¨m, ®−a ra nh÷ng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n

• Tæ chøc thùc hiÖn kÕ ho¹ch • X¾p xÕp nh÷ng kho¸ ®µo t¹o vÒ kü thuËt • Ph©n bæ nguån ®Çu t− còng nh− qu¶n lý quü ph¸t triÓn th«n • Qu¶n lý quý TD&TK cña dù ¸n t¹i th«n (nÕu cã). Nhãm TD&TK cã thÓ bao

gåm mét hoÆc hai thµnh viªn cña VMG. • §¸nh gi¸ vµ viÕt çc b¸o ço

Ban qu¶n lý x· (CMG) • Ban qu¶n lý dù ¸n x· ®−îc thµnh lËp ë Yªn B¸i tõ n¨m

2000 • Th−êng CMG gåm ba thµnh viªn • CMG ®−îc dù ¸n ®µo t¹o vÒ kü n¨ng qu¶n lý, ®−îc trî

cÊp 50-80 ngh×n ®ång/th¸ng/ng−êi.

• X©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn x· hµng n¨m, tæng hîp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn çc th«n hµng n¨m d−íi sù hç trî cña dù ¸n.

• Qu¶n lý ng©n s¸ch hç trî cña dù ¸n t¹i x· còng nh− ng©n s¸ch ph©n bæ tíi çc th«n.

• B¸o ço vÒ viÖc sö dông ng©n s¸ch MRDP t¹i x·, tæng hîp çc b¸o ço cÊp th«n b¶n.

Ban qu¶n lý dù ¸n huyÖn • Nßng cèt cña ban qu¶n lý dù ¸n huyÖn lµ çc thµnh

viªn cña phßng n«ng nghiÖp. • Ban qu¶n lý dù ¸n huyÖn ®−îc ®µo t¹o kü n¨ng qu¶n

lý, ®¸nh gi¸ tæng hîp çc ho¹t ®éng cña dù ¸n t¹i çc x·, th«n.

• Hç trî x·, th«n lËp kÕ ho¹ch, gi¸m s¸t çc ho¹t ®éng • Tæ chøc çc kho¸ ®µo t¹o vÒ qu¶n lý, kü thuËt t¹i x·, th«n • X©y dùng vµ thùc hiÖn çc m« h×nh thö nghiÖm

27

3.2 §¸nh gi¸ n¨ng lùc nhãm qu¶n lý th«n, x·, huyÖn

§¸nh gi¸ nhãm VMG

Çc tiªu chÝ

Vi Xuyen

Bac Quang

H. Su Phi

Quan Ba

Tæ chøc häp th«n (kh¶ n ng vËn ® éng, khuyÕ n khÝ ch ng−êi n«ng d© n häp vµ tæ chøc häp cã hiÖ u qu¶)

4

4

5

5

Tuyªn truyÒn th«ng tin vÒ c c c¬ héi dù n MRDP cho tÊ t c¶ c c hé trong th«n (kÓ c¶ c c hé nghÌo nhÊt).

5

5

4

3

Chó ý ® Õ n c c nhu cÇ u vµ −u tiªn ® Æc biÖ t cña c c hé nghÌo trong qu tr× nh x© y dùng kÕ ho¹ch

4

4

5

5

X© y dùng kÕ ho¹ch cã ng−êi d© n tham gia hµng n m (PRA)

5

5

5

5

§¹i diÖ n cña phô n÷ trong nhãm qu¶n lý th«n b¶n

3

3

3

3

Chó ý ® Õ n c c nhu cÇ u ® Æc biÖ t cña chÞ em trong qua tr× nh x© y dùng kÕ ho¹ch

3

3

3

3

Qu¶n lý vµ kiÓ m tra thùc hiÖ n kÕ ho¹ch (bao gåm ph© n ph t vËt tu cña dù n)

3

3

3

3

ChuyÓ n giao kiÕ n thøc kü thuËt (® µo t¹o n ng lùc)

4

4

3

3

TiÕ p cËn vµ cung cÊp th«ng tin thÞ tr−êng

4

4

2

2

Tù ® Ç u t− hoÆc t× m nguån vèn kh c (ngoµi MRDP)

4

4

3

3

ViÕ t b o c o vµ tµi liÖ u ho 0 0 0 0

Bèn huyÖ n còng ® · th¶o luËn t ch biÖ t nhau vÒ n ng lùc cña c c nhãm qu¶n lý dù n th«n, x·, huyÖ n. TÊt c¶ c c chØ tiªu ® Òu ® −îc cho ® iÓ m theo mét thang chung nh− sau: 1=kü n ng/kh¶ n ng kÐm, 5= kü n ng/kh¶ n ng tèt

C¶ 4 nhãm ® Òu cho r»ng VMG cã nh÷ng mÆt m¹nh sau:

- Tæ chøc häp th«n - Quan t© m tíi hé nghÌo vµ phô

n÷ - Thùc hiÖ n PRA hµng n m

ViÕ t b o c o vµ tµi liÖ u ho kÐm

Ngoµi ra, ë hai huyÖ n vïng cao (Hoµng Su Ph× , Qu¶n B¹) cßn cã nh÷ng nhãm kÐm vÒ:

- Phæ biÕ n réng r·i th«ng tin - Kh¶ n ng ® µo t¹o - Th«ng tin thÞ tr−êng - Qu¶n lý tµi chÝ nh

28

Ban qu¶n lý dù ¸n x·

HuyÖ n trung du HuyÖ n vïng cao

Tiªu chÝ

Vi Xuyen

Bac Quang

H. Su Phi

Quan Ba

Kh¶ n ng lËp kÕ ho¹ch ho¹t ® éng cÊp x· vµ chØ ® ¹o lËp kÕ ho¹ch cÊp th«n.

4

4

3

3

N ng lùc qu¶n lý tµi chÝ nh (ng© n s ch x· vµ ph t triÓ n th«n b¶n....)

4 4 3 3

Kh¶ n ng ® iÒu hµnh theo dâi, gi m s t

4 4 4 4

§¹i diÖ n cña phô n÷ trong nhãm Ban qu¶n lý dù n x·

1 1 0 0

Ban qu¶n lý dù ¸n huyÖ n

HuyÖ n trung du HuyÖ n vïng cao

Tiªu chÝ

Vi Xuyen

Bac Quang

H. Su Phi

Quan Ba

Kh¶ n ng ® iÒu phèi c c ho¹t ® éng khuyÕ n n«ng

4

4

3

3

Kh¶ n ng ® iÒu phèi c c ho¹t ® éng qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng

4

4

5

3

Kh¶ n ng ® iÒu phèi c c ho¹t céng tÝ n dông céng ® ång

4

4

3

3

Kh¶ n ng ho¹t ® éng MILS: theo dâi, gi m s t, ® nh gi

3

3

2

2

ThiÕ t kÕ vµ x© y dùng c c m« h× nh 4 4 3 3 Kh¶ n ng gi m s t vµ theo dâi kÕ ho¹ch cÊp th«n , x· vµ huyÖ n

4

4

4

4

- Ban qu¶n lý dù n cÊp x· chñ

yÕ u lµ nam giíi. Chñ yÕ u nhãm tr−ëng lµ chñ tÞch hoÆc phã chñ tÞch uû ban nh© n d© n x·, nh÷ng ng−êi nµy chñ yÕ u lµ nam. ChØ cã ë VÞ Xuyªn, cã mét nhãm tr−ëng CMG lµ n÷.

- Nh× n chung kh¶ n ng/n ng lùc cña CMG ë huyÖ n vïng trung du tèt h¬n huyÖ n vïng cao.

- C¶ 4 nhãm th¶o luËn ® Òu cho

r»ng trung t© m khuyÕ n n«ng huyÖ n hç trî th«n, x· rÊ t hiÖ u qu¶ trong viÖ c lËp kÕ hoÆc.

- Theo dâi, gi m s t cßn kÐm - N ng lùc ban qu¶n lý dù n

huyÖ n ë hai huyÖ n vïng cao cßn kÐm, nh−ng t¹i huyÖ n Hoµng Su Ph× th× c«ng t c hç trî c c ho¹t ® éng l© m nghiÖ p thùc hiÖ n rÊt tèt.

29

PhÇn 4. Thay ®æi trong sö dông ®Êt, s¶n xuÊt vµ m«i tr−êng

PhÇ n nµy tr× nh bµy vµ ph© n tÝ ch nh÷ng thay ® æi vÒ �Tµi nguyªn thiªn nhiªn�, bao gåm nh÷ng thay ® æi vÒ m«i tr−êng vµ sö dông ® Êt. Nh÷ng vÊn ® Ò quan t© m chÝ nh: • Nh÷ng thay ® æi chung vÒ mÆt sö dông

® Êt • S¶n xuÊt th© m canh mïa vô: sö dông

gièng míi, ph© n bãn, thuèc trõ s© u • Thay ® æi vÒ rõng vµ ® éng vËt hoang d· • Thay ® æi vÒ nguån n−íc, chÊt l−îng

n−íc, sö dông n−íc • Ph t triÓ n ch n nu«i • § nh gi c c m« h× nh Th«ng tin chñ yÕ u lÊy tõ c c vßng PRA tr−íc ® © y, PESEA n m 2000 vµ kÕ t qu¶ th¶o luËn t¹i héi th¶o th ng 12 n m 2000. C c nguån th«ng tin kh c;

- § nh gi thay ® æi líp phñ rõng tØnh Hµ Giang-FIPI n m 1999/2000.

- Nghiªn cøu chuyªn ® Ò vÒ trång c© y n qu¶, trång rõng ¶nh h−ëng ® Õ n sö dông ® Êt vµ kinh tÕ hé ë mét th«n huyÖ n B¾ c Quang n m 2001.

- Nghiªn cøu s¶n phÈm phi gç-thùc hiÖ n bëi MRDP vµ HPM n m 2000.

Thay ® æi líp phñ thùc vËt tØnh Hµ Giang (Nguån: § nh gi líp phñ r−ng vµ thùc vËt vïng nói phÝ a b¾ c giai ® o¹n 1989-1998, FIPI thùc hiÖn n m 2000)

N m 1999/2000 FIPI ® · tiÕ n hµnh mét nghiªn cøu cho MRDP vÒ: ® nh gi sù thay ® æi thùc vËt vµ ® é che phñ rõng gi÷a hai thêi ® iÓ m 1989 vµ 1998. Nghiªn cøu ® −îc thùc hiÖ n th«ng qua gi¶i ® o n ¶nh vÖ tinh kÕ t hîp kiÓ m tra thùc ® Þa. §é che phñ r−ng cña tØnh Hµ Giang ® · t ng lªn trong vßng 10 n m qua. N m 1989, ® é che phñ rõng toµn tØnh lµ 20%. N m 1998, con sè nµy lµ 24,5%, nh− vËy trong vßng 10 n m diÖ n tÝ ch rõng ® · t ng kho¶ng 25%.

- DiÖ n tÝ ch rõng gç tù nhiªn: n m 1989: 139 000 ha, n m 1998: 147 000 ha. Thèng kª chi tiÕ t ® · chØ ra r»ng: 43% (kho¶ng 60 000 ha) rõng gç tù nhiªn ® · bÞ tho i ho vµ chuyÓ n sang tr¹ng th i kh c (chñ yÕ u chuyÓ n sang d¹ng c© y bôi, gç r¶i r c), chØ cßn 79 000 ha cßn ë tr¹ng th i nguyªn thuû. DiÖ n tÝ ch rõng gç tù nhiªn t ng chñ yÕ u nhê qu tr× nh t i sinh tù nhiªn cña tr¹ng th i c© y bôi vµ c© y gç r¶i r c.

- DiÖ n tÝ ch rõng trång t ng lªn ® ng kÓ tõ 78 ha n m 1989 lªn 10 500 ha n m 1998. Theo thèng kª diÖ n tÝ ch rõng trång chiÕ m kho¶ng 5% tæng diÖ n tÝ ch rõng cña tØnh.

- Mét nghiªn cøu chi tiÕ t ë cÊp x· ® · chØ ra r»ng: ® é che phñ rõng cña x· cao h¬n sè liÖ u trung b× nh trªn toµn tØnh, trong ®ã diÖn tÝ ch rõng trång chiÕ m chñ yÕ u.

30

4.1 Nh÷ng thay ®æi chung vÒ mÆt sö dông ®Êt

HuyÖ n trung du HuyÖ n vïng cao Vi Xuyen Bac

Quang Hoang Xu

Phi Quan Ba

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

DiÖ n tÝ ch s¶n xuÊt l−¬ ng thùc 3 1 3 0 3 1 3 1

3 1 3 1 3 2 4 3

2 3 2 3 1 2 1 2

• Lóa n−¬ng • Lóa mét vô • Lóa hai vô • Lóa hai vô +1 vô

mÇ u 1 2 1 2 1 2 1 2

C© y ¨n qu¶ 3 4 3 4 2 3 2 3

4 4 4 4 2 3 2 3 • V−ên hé • V−ên rõng • V−ên qu¶ chuyªn

canh 4 5 4 5 0 1 0 1

DiÖ n tÝ ch ch¨n th¶ 3 3 3 3 3 3 3 3

DiÖ n tÝ ch rõng

4 5 4 5 1 3 1 3 1 1 3 3 0 0 0 0

• Phßng hé • Nguyªn liÖ u • §Æc dông 1 3 0 0 0 0

C c thµnh viªn héi th¶o ® · th¶o luËn khuynh h−íng chung trong sö dông ® Êt trong vßng 10 n m trë l¹i ® © y. Nh÷ng khuynh h−íng nµy ® −îc thÓ hiÖ n b»ng thang ® iÓ m sau: 0=kh«ng trång, 5=trång nhiÒu (kÕ t qu¶ ® −îc tr× nh bÇ y trong b¶ng).

T i sinh r−ng tù nhiªn ë Hoµng Su Ph× ® −îc thùc hiÖ n tèt, ng−êi d© n tham gia vµ c«ng viÖ c nµy vµ b¶o vÖ rõng tõ n m 1999.

Canh t c lóa n−¬ng gi¶m. lóa n−íc ® · ® −îc th© m canh ë nh÷ng vïng cã hÖ thèng thuû lîi tèt, viÖ c trång 2 vô lóa mét n m ® · phæ biÕ n.

C© y n qu¶ vµ c© y rõng ® · ® −îc trång th© m canh nhÊt lµ ë hai huyÖ n vïng cao

31

Sö dông ®Êt, ®Êt s½n cã vµ vÊn ®Ò giao ®Êt (MRDP/HPM/KiÓ m l© m, 2000, �Nghiªn cøu vÒ s¶n phÈ m phi gç�)

Trang tiÕ p theo sÏ nªu ra 2 vÝ dô vÒ thay ® æi trong sö dông ® Êt/hoÆc lÞch sö th«n tõ khi ® −îc dù n hç trî cña hai huyÖ n vïng trung du

- Th«n Hïng TiÕ n: th«n thµnh lËp ® −îc 50 n m, thuéc huyÖ n ® ang ph t triÓ n c© y n qu¶ B¾ c Quang.

- Th«n Suèi §ång: ® © y lµ th«n t i ® Þnh c− cña ng−êi Hm«ng huyÖ n VÞ Xuyªn. Trong chiÕ n tranh biªn giíi n m 1979, th«n ® · chuyÓ n tõ huyÖ n §ång V n vÒ ® © y, 2 c© u chuyÖ n ë th«n vÒ sö dông gièng míi sÏ ® −îc kÓ .

N m 2000, MRDP kÕ t hîp víi HPM ® · kÕ t hîp thùc hiÖ n mét nghiªn cøu t¹i hai x· vïng trung du huyÖ n B¾ c Quangvµ hai x· vïng cao huyÖ n Qu¶n B¹ vÒ s¶n phÈm phi gç. C¶ 4 x· nµy ® Òu nhËn ® −îc sù hç trî cña HPM ® Ó b¶o vÖ rõng th«ng qua c c hîp ® ång víi ng−êi d© n. VÒ tæng thÓ nghiªn cøu ® · cho thÊy sù ® a d¹ng trong viÖ c sö dông ® Êt còng nh− nguån ® Êt gi÷a c c x·, trong mét x·:

- Trong ph¹m vi mét x· còng cã nhiÒu tr¹ng th i rõng kh c nhau, diÖ n tÝ ch rõng gi÷a c c th«n còng kh c nhau.

- ChÊt l−îng vµ diÖ n tÝ ch ® Êt n«ng nghiÖ p còng cã sù kh c nhau nhiÒu gi÷a c c th«n trong mét x·.

- ViÖ c qu¶n lý tµi nguyªn rõng còng rÊt ® a d¹ng: hé gia ® × nh, céng ® ång, l© m tr−êng, kiÓ m l© m.

- Cë së h¹ tÇ ng còng nh− møc ® é ph t triÓ n cña chî bóa rÊt kh c nhau.

- TiÕ n ® é qu tr× nh giao ® Êt còng rÊt kh c nhau. - §iÒu kiÖ n v n ho x· héi còng rÊt kh c nhau phô

thuéc vµo vÞ trÝ , d© n t«c, truyÒn thèng. - Møc ® é nghÌo ® ãi, an toµn l−¬ng thùc còng rÊt kh c

nhau tuú theo tõng vïng. á x· Qu¶n B¹ huyÖ n Qu¶n B¹, cã 7 nhãm d© n téc trong mét x· (Tay, Hoa, Ham, Gao, Nung, Gai, Kinh vµ Hm«ng)

Theo «ng Hïng, Phã chñ tÞch uû ban nh© n d© n x·, mçi nhãm d© n téc ® Òu cã nh÷ng ® Æc tr−ng riªng vÒ qu¶n lý vµ sö dông ® Êt nh−: ng−êi Tµy vµ Dao cã nhiÒu ® Êt ® Ó trång lóa vµ ng«, chÝ nh v× vËy s¶n phÈm n«ng nghiÖ p cña hé nhiÒu. Hä còng trång nhiÒu c© y n qu¶ vµ sö dông nhiÒu gièng c© y hoa mµu míi. §Êt canh t c cña ng−êi Hm«ng th× l¹i rÊ t dèc, kh¶ n ng canh t c ® Êt n«ng nghiÖ p kÐm, hä chñ yÕ u sö dông gièng cò. Nghiªn cøu còng chØ ra r»ng: hÇ u hÕ t nh÷ng hé cßn thiÕ u n lµ hé ng−êi Hm«ng, ® iÒu ® ã chøng tá r»ng chÊt l−îng

® Êt canh t c lµ vÊn ® Ò quan träng.

32

VÊn ®Ò sö dông ®Êt vµ tµi nguyªn ®Êt t¹i th«n Hïng TiÕn, x· Hïng An, huyÖn B¾c Quang. (Nguån: MRDP, 2001, �Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña trång c© y n qu¶ vµ rõng trång ® Õ n viÖ c sö dông ® Ê t vµ kinh tÕ hé th«n Hïng TiÕ n�, thùc hiÖ n bëi FIPI)

LÞch sö th«n vµ nh÷ng thay ®æi trong sö dông ®Êt Th«n ® −îc thµnh lËp n m 1945 vµ lóc ® Ç u cã tªn lµ th«n TiÕ n. Lóc ® ã th«n cã 25 hé gia ® × nh vµ 185 khÈu. N m 1958, th«n thµnh lËp Hîp t c xa. N m 1963, cã mét sè ng−êi Kinh chuyÓ n ® Õ n vµ thµnh lËp Hîp t c x· T© n TiÕ n, thêi gian nµy c c tµi s¶n nh− bß, tr© u, ® Êt ® ai ® Òu thuéc quyÒn cña Hîp t c x·. 1966-1978: Hîp t c x· vÊn ho¹t ® éng vµ ký hîp ® ång víi ng−êi lao ® éng theo ph−¬ng tr© m: �lµm nhiÒu h−ëng nhiÒu�. N m 1991: qu¶n lý kiÓ u Hîp t c x· ® −îc chuyÓ n thµnh nhãm qu¶n lý th«n, ® øng ® Ç u lµ tr−ëng th«n, th«n mang tªn Hïng TiÕ n. HiÖ n nay th«n ® · cã 190 hé 880 khÈu. Tr−íc ® © y quanh th«n cã rÊt nhiÒu rõng, nh−ng tõ n m 1956 ® Õ n 1965, rõng ® · bÞ khai th c m¹nh ® Ó lÊy gç. N m 1971, l© m tr−êng VÜ nh Ho¶ ® −îc thµnh lËp, rõng tiÕ p tôc bÞ khai th c. DiÖ n tÝ ch ® Êt trèng ngµy cµng t ng lªn. N m 1975-1980, mét sè diÖ n tÝ ch ® Êt trèng ® · ® −îc trång rõng vµ trång chÌ ®Ó phôc vô cho nhµ m y ChÌ Hïng An, nh−ng tõ n m 1980-1993 diÖ n tÝ ch ® Êt trèng tiÕ p tôc t ng lªn do chÝ nh phñ kh«ng hç trî cho ng−êi d© n trång rõng n÷a. Khi MRDP b¾ t ® Ç u hç trî th«n, ® Êt trèng ® −îc giao cho hé gia ® × nh sö dông l© u dµi vµ rõng b¾ t ® Ç u ® −îc phôc håi. Tõ ® ã tíi nay, bé mÆt cña th«n ® · thay ® æi, toµn bé ® Êt trèng ® · ® −îc phñ xanh. - Rõng tù nhiªn ® ang t i sinh, diÖ n tÝ ch ® Êt trèng gi¶m - DiÖ n tÝ ch trång chÌ ® −îc më réng tõ 6 ha n m 1995 lªn 25

ha (*) n m 2001

* C«ng nghiÖp chÕ biÕn chÌ ® ∙ ® −îc ph t triÓn tõ 10 n m nay, gi b n chÌ æn ® Þnh, do vËy nhiÒu hé ® Çu t− trång chÌ.

Tr¹ng th i ® Êt 1995/96 (ha) 2001 (ha)

Tæng 384.42 384.42 Trång lóa 62.46 62.46 Hoa mµu 7.92 7.92 V−ên 22.93 15.27 Trång chÌ 5.96 25.93 Rõng trång 61.80 71.80 Rõng tù nhiªn 14.72 14.72 T i sinh rõng 77.40 112.4 Nói ® 13.13 13.13 §Ê t trèng 64.97 5.60 §Ê t kh c 53.13 55,19

Access to land by different household categories Theo ph© n lo¹i cña CEMMA, Hïng TiÕ n lµ th«n vïng 1, thuéc lo¹i cã kinh tÕ ph t triÓ n, KH«ng cã hé ® ãi trong th«n. Trong khi nghiªn cøu, 15 hé ®−îc pháng vÊ n-mçi lo¹i kinh tÕ hé pháng vÊ n 5 hé. KÕ t qu¶ cho thÊ y: diÖ n tÝ ch ® Ê t cña cc hé lµ kh«ng gièng nhau. • Nh÷ng hé giÇ u cã nhiÒu diÖ n tÝ ch ® Ó trång chÌ (*). • DiÖ n tÝ ch v−ên vµ ® Ê t canh t c t−¬ng ® èi b× nh ® ¼ ng nh− nhau.

DiÖ n tÝ ch trung b× nh trªn mçi lo¹i kinh tÕ hé Lo¹i ® Êt

Hé giÇ u (I) Trung b× nh (II) Hé nghÌo (III)

Trång chÌ 3,200 m2 2,750 m2 1,800 m2 V−ên c© y n qu¶

690 m2 820 m2 760m2

CÊ y lóa

33

Giíi thiÖu ng−êi d©n sö dông gièng míi t¹i th«n Suèi §ång, huyÖn VÞ Xuyªn (Nguån: TrÝ ch tõ t− liÖ u gèc b o c o �Lµm cÇ u nèi ph t triÓ n th«n b¶n�

C© u chuyÖ n cña c« Mû-thµnh viªn VMG th«n Suèi §ång vÒ giíi thiÖ u canh t c lóa n−íc víi ng−êi d© n. �Quª cña c« ë Lòng T o, §ång V n. Lòng T o lµ khu ë gÇ n biªn giíi. Ngµy x−a «ng bè ® Î c« th× ë Phè Lµ, thÕ c« ® i lÊ y chång th× lÊy chång råi míi theo chång sang Lòng T o ë vµ c«ng t c ë ® Ê y. C« lµ ng−êi d© n téc M«ng mang hä M·. Hä M· xuÊ t xø Trung Quèc. Hä M· trªn §ång V n th× kh«ng nhiÒu, chñ yÕ u lµ hä Giµng. ThÕ n m 79 bän Tµu nã ph ho¹i th× míi chuyÓ n sang Suèi §ång ® © y. Håi Ê y «ng bè c«ng t c ë tØnh mµ, thÕ th× ng−êi ta míi chuyÓ n «ng xuèng d−íi ® ã. ¤ng míi b¶o víi con c i: �th«i b© y giê chiÕ n tranh nh− thÕ th× c c con còng chuyÓ n xuèng d−íi kia víi bè�. ThÕ lµ ® Ç u n m 80, nghØ ® «ng xong hai vî chång c« míi chuyÓ n xuèng d−íi nµy. Håi míi xuèng ® © y ® iÒu kiÖ n rÊ t khã kh n, c i khu rõng ë ® © y toµn lµ c©y giang hÕ t, c i lèi ®−êng ® i th× chØ cã lèi ® i nhá, cßn l¹i toµn lµ gèc c© y sim hÕ t, kh«ng cã nhµ. ¥ ® © y lóc Ê y ch−a cã ruéng g× . Lóc míi khai ph , bµ con cßn ch−a hiÓ u, sî con ® Øa, con v¾ t, chØ ® i ph t n−¬ng ph t rÊ y ® Ó trång lóa n−¬ng th«i. Mét n m mét vô lóa n−¬ng víi mét vô ng« th× ch¾ c lµ còng ch−a biÕ t lµm, kh«ng biÕ t ®Êt ®ai ë ®©y trång tèt hay xÊ u nªn bµ con trång rÊ t Ý t ng«, cßn lóa n−¬ng th× trång nªn l¹i kh«ng tèt. Cho nªn ph¶i nãi lµ bµ con rÊ t ® ãi, vÊ t v¶ l¾ m. Ban ® Ç u bµ con cµy kh«ng biÕ t cµy, bõa kh«ng biÕ t bõa, cÊ y lóa còng kh«ng biÕ t cÊ y. Sau chÞ em b¶o lµ m× nh ph¶i tË p. ThÕ lµ bµ con tËp cÊy lóa, tË p bõa, dÇ n dÇ n chÞ em míi biÕ t cÊ y. C« míi nãi: �c c chÞ ¹, tÊ t c¶ mäi c i lµ do bµn tay m× nh lµm�. ThÊ y ng−êi ta khai ph , bµ con míi ® i xem ng−êi Kinh víi ng−êi Tµy khai ph . Lµm ruéng rÊ t míi l¹ víi bµ con, ruéng th× kh«ng ph¶i lµm cá nh− lµm n−¬ng. ThÕ th× c c chó míi ra ngoµi th× thÊ y nh÷ng chç nµo ® Ê t thõa ra ngoµi th× m× nh ph¶i ® µo thµnh ruéng. ThÕ anh em míi tiÕ p tôc ® i lµm khai ph ruéng, kh«ng ® i ph t n−¬ng n÷a. DÇ n dÇ n th× bµ con míi biÕ t lµm ruéng. §Ç u n m 89, vô ® «ng xu©n ®Êt còng thõa, ®Ó th× còng thÕ th«i, míi thö trång c i ng« t«ng xem cã ®−îc kh«ng, chÞ em míi tiÕ p tôc ® i trång ng« t«ng th× thÊ y ng« t«ng l¹i tèt qu , míi b¶o lµ m× nh ®ãi suy ra lµ do b¶n th© n m× nh kh«ng biÕ t lµm. ThÕ mÊ y chÞ cïng víi c« t©m sù ë chç b·i b»ng, míi b¶o c c chÞ m× nh giång ng« tèt råi th× giång mét n m 2 vô ng«, cßn lóa th× giång mét vô lóa n−¬ng kh«ng ® ñ n. B© y giê khai ph ruéng th× cã khi ® ñ n ® Ê y. ThÕ lµ tÊ t c¶ xãm tË p trung vµo lµm mét n m hai vô ng«, hai vô lóa. ¥ ® © y ® Ê t ® ai s½ n, cñi s½ n, n−íc s½ n råi. Ph¶i nãi lµ bµ con còng ch m chØ lµm. Tõ ® ã ® êi sèng cña bµ con m× nh t−¬ng ® èi æn råi.

ChuyÖ n trång c© y chÌ ë th«n Suèi §ång (chuyÖ n kÓ cña «ng P o � tr−ëng VMG) N m 1996, khi c© y cam b¾ t ® Ç u xuèng cÊ p th× chó ph¶i tù kh¾ c nghÜ ra viÖ c nhË n trång chÌ. ë ngay s t ® © y lóc ® ã lµ n«ng tr−êng chÌ, sau ® æi thµnh c«ng ty, råi míi ® Õ n xÝ nghiÖ p chÌ. Håi ®ã ë ®©y chó nhËn xÝ nghiÖ p mét l« chÌ, lµm lç chó còng cè lµm mµ. NhË n cña xÝ nghiÖ p th× chØ cã nh÷ng m¶nh ® Ê t ® Ç u thõa ® u«i thÑo hä míi cho lµm, mµ ph¶i trång chÌ ® Ê y, nÕ u m× nh mµ lµm mÇ u lµ hä thu l¹i kh«ng cho lµm. Cã nhiÒu anh b¶o: �«ng ¬i kh«ng lµm chÌ ®−îc, lµm chÌ «ng lç ® Ê y�. T«i b¶o: �lç t«i còng lµm�, bëi v× m× nh ph¶i tÝ nh chø, c i c¬ chÕ ngµy mét kh c ®i, chó tÝ nh nh− thÕ mµ. Nh−ng mµ chó nhË n vÒ kh«ng ph¶i mét m× nh ® © u, chó chia cho c¶ th«n lµm. Lóc ® Ç u míi nhË n c i chÌ cña xÝ nghiÖ p nµy, d©n kh«ng nghe ® © u, mäi ng−êi b¶o chó: �lµm c i chÌ nµy kh«ng ®−îc n ® © u «ng ¹�. Cã nhµ ® Ó ® Ê t ® Ê y cá mäc um tïm, hay cã nhµ anh lµm 3 ngµy ® nh th o råi, nã b¶o: �¤ng ¬i, kh«ng ®−îc ® © u, vî ch u nã ® i ph t cuèn ng· råi, kh«ng lµm ®−îc�. Chó míi b¶o lµ kh«ng ®−îc ® Ó giao cho «ng, «ng l¹i giao cho ng−êi kh c. Chó ph¶i ® Õ n tË n nhµ gi¶i thÝ ch thÕ nµy: �nh− thÕ lµ ta sèng ë ® © y lµ ® Ê t chÌ, ta ph¶i tiÕ p tôc trång chÌ. ChÌ lµ c©y l©u n m, tøc lµ kh«ng thÓ mÊ t mïa ®−îc. Hai lµ ® Ê t ® ai cña m× nh còng ®ang thiÕ u. Mµ ta cßn sinh ® Î n÷a. §Ê t m× nh kh«ng nhË n th× xÝ nghiÖ p l¹i ph©n ®i cho ng−êi kh c chø, sau nµy ë th«n nµy ® Ê t ë ® © u mµ lµm n? C i nµy chóng ta ph¶i suy nghÜ . NÕ u t«i Ðp c c ch u ® i lµm tÖ n¹n x· héi th× t«i lµ ng−êi cã téi, nh−ng t«i h−íng cho c ch lµm n th× chóng mµy ph¶i nghe «ng. Chó kh«ng Ðp c c ch u cho chó n hay mét chÐn r−îu, nh−ng c c ch u lµm ®−îc th× chó phÊ n khëi råi.�. ThÕ lóc lµm n ®−îc th× ai còng c m ¬n «ng P o chø. Sau mét n m, con gµ con lîn anh nu«i ®−îc anh chi vµo viÖ c kh c, cßn tiÒn chÌ anh mua dÇ u mua muèi ® ñ tiªu trong gia ®× nh. Mµ thË m chÝ viÖ c nhË n chÌ thÕ nµy, xÝ nghiÖ p hä chØ biÕ t m× nh chó th«i: nép thuÕ nhÐ, khÊ u hao chÌ nhÐ, hµnh chÝ nh phÝ nhÐ, nh− thÕ ba thø ®ã chó mét m× nh ® øng ra tr ch nhiÖ m råi. Chó nhË n mÊ y hecta chÌ chia cho d©n råi, nh−ng trªn v n b¶n chØ cã chó chÞu tr ch nhiÖ m mét m× nh th«i. Hµng n m thu tiÒn ® a sè anh em thùc hiÖ n rÊ t tèt. ChØ cã c biÖ t mét sè nã thu chÌ xong uèng r−îu hÕ t ® i chø. Mét m× nh chó l¹i ph¶i gäi nã ®Õ n b¶o: �tao cã tiÒn l−¬ng võa lÜ nh ë ® © y, tao hé mµy, thÕ mµy cè g¾ ng nöa th ng, mét th ng mµy gi¶ cho tao nhÐ�. C i n m Ê y d© n míi b¶o: �¤i, nhê c i chÌ nµy chóng t«i sèng ®−îc. Nh− thÕ lµ kinh tÕ míi lªn ®−îc. ThÕ c m ¬n «ng P o�.

34

4.2 S¶n xuÊt th©m canh mïa vô

Thay ® æi trong s¶n xuÊt th© m canh mïa vô nh−: sö dông c c lo¹i gièng míi, sö dông ph© n bãn ® · ® −îc th¶o luËn trong c c PRA, còng nh− trong héi th¶o. a) Thay ®æi trong sö dông çc lo¹i gièng ®Þa ph−¬ng

Hç trî tõ Së NN & PTNT • Theo ® Þnh h−íng cña tØnh, 60% diÖ n tÝ ch ® Êt canh t c sÏ trång gièng lóa, ng« míi. • Hµng n m, tØnh ® Ò cã hç trî n«ng d© n mua gièng ng«, lóa míi, chÝ nh vï vËy nªn

gièng cò dÇn dÇn Ý t ® i, ChØ cßn l¹i mét Ý t gièng ng«, lóa nÕ p lµ cßn ®−îc sö dông. • §Ó khuyÕ n khÝ ch ng−êi d© n sö dông gièng míi, tØnh ® · hç trî d© n tõ 50 ® Õ n 70%

gÝ mua h¹t gièng. • MRDP còng ® · hç trî nh÷ng ® iÓ m thö nghiÖ m trång gièng míi: lóa, ® Ëu t−¬ng,

khoai t© y, ë nh÷ng huyÖ n vïng cao (n m 1999).

Th¶o luËn t¹i héi th¶o Héi th¶o ® · th¶o luËn vÒ viÖ c th© m canh trong s¶n xuÊt, sù thay ® æi trong sö dông gièng míi, gièng cò.

HuyÖ n trung du HuyÖ n vïng cao Vi Xuyen Bac Quang H. Su Phi Quan Ba

0=kh«ng sö dông; 1= Ý t ; 5=sö dông rÊt nhiÒu

10 n m tr−íc

N m 2000

10 n m tr−íc

N m 2000

10 n m tr−íc

N m 2000

10 n m tr−íc

N m 2000

Gièng ® Þa ph−¬ng

4

1 3 1 4 2 4 2 Lóa

Gièng míi 1 5 1 5 1 3 1 3

Gièng ® Þa ph−¬ng

3

1 3 1 2 1 2 1 Ng«

Gièng míi 1 4 1 4 1 4 2 4

VÝ dô tõ th«n Th−îng Mü, huyÖ n B¾ c Quang

(Nguån: B o c o PESEA th«n)

0= kh«ng sö dông 5= sö dông nhiÒu

10 n¨m tr−íc

HiÖ n nay

Lóa • §Þa ph−¬ng • Bao Thai • Khang dan • San uu 63

3 3 0 0

1 2 4 3

Ng« • §Þa ph−¬ng • B« xÝ t

3 0

0 3

Gièng lóa, ng« míi ® · vµ ® ang dÇ n thay thÕ gièng cò.

Çc lo¹i gièng míi ® ang thay thÕ çc lo¹i gièng cò vµ diÖ n tÝ ch cña nã ngµy cµng ® −îc më réng. Qu¸ tr× nh nµy ® −îc nhËn thÊy râ rµng ë 2 huyÖ n vïng trung du.

35

b) Thay ®æi trong sö dông ph©n bãn, thuèc trõ s©u vµ m« h×nh IPM

VÝ dô tõ th«n §«ng Hµ, huyÖ n vïng cao Qu¶n B¹ (Nguån: B o c o PESEA th«n)) PhÇ n tr¨m sè hé sö dông ph© n bãn thuèc trõ s© u Tr−íc 1997 2000 Lý do thay ® æi Ph© n ho häc -§¹m -L© n

10%

20% 5%

-Sö dông gièng míi -Cho n ng suÊ t cao

Ph© n h÷ u c¬ - Ph© n chuång - Ph© n xanh

100%

0

80% 20%

-Sö dông kÕ t hîp víi ph© n ho häc

Thuèc trõ s© u -Vofatoc

10%

90%

DiÖ t s© u bÖ nh ph ho¹i mïa mµng

• ViÖ c sö dông ph© n ho häc t ng lªn lµ do ® ßi hái cña gièng lóa, ng« míi • ThiÕ u c c dÞch vô hç trî n«ng d© n trong viÖ c sö dông thuèc trõ s© u, ph©n bãn sao

cho hîp lý.

Th¶o luËn t¹i héi th¶o Thay ® æi trong sö dông ph© n bãn, thuèc trõ s© u, ® · ® −îc th¶o luËn trong héi th¶o. HÖ thèng ® iÓ m d−íi ® © y ® −îc thùc hiÖ n bëi héi th¶o, nã thÓ hiÖ n khuynh h−íng chung cña tõng huyÖ n (chó ý: kh«ng thÓ dïng con sè nµy ® Ó so s nh gi÷a huyÖ n nµy víi huyÖ n kh c).

HuyÖ n trung du HuyÖ n vïng cao Vi Xuyen Bac Quang Hoang Su Phi Quan Ba

0= kh«ng sö dông; 1= sö dông Ý t 5=sö dông phæ biÕ n

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

Ph© n bãn 3 5 3

5 2 4 2 4

Thuèc trõ s© u 2 4 2 4 1 3 1 3 IPM 0 4 0 4 0 3 0 3

Tr−íc ® © y m« h× nh IPM kh«ng ® −îc ¸p dông nh−ng tõ 1997 ® Õ n nay, IPM ® ∙ vµ ® ang dÇ n ® −îc ¸p dông trong tÊt c¶ çc huyÖ n.

Trong vßng 10 n¨m trë l¹i ® © y, viÖ c sö dông ph© n bãn thuèc trõ s© u ® ∙ t¨ng lªn trong c¶ 4 huyÖ n

HuyÖ n vïng trung du sö dông ph© n bãn vµ thuèc trõ s© u nhiÒu h¬ n huyÖ n vïng cao

36

4.3 DiÖn tÝch rõng vµ s¶n phÈm rõng

Thay ® æi vÒ diÖ n tÝ ch rõng còng nh− viÖ c sö dông c c s¶n phÈm tõ rõng ® · ® −îc ® Ò cËp trong c c vßng PRA. VÊn ® Ò nµy còng ® −îc ® Ò cËp trong mét sè nghiªn cøu kh c. PESEA n m 2000 ® · chØ râ r»ng cã sù kh c nhau lín gi÷a diÖ n tÝ ch cña c c lo¹i rõng. HiÖ n t¹i ® ang tån t¹i nhiÒu �c ch thøc� qu¶n lý rõng còng nh− ® Êt rõng: v−ên rõng thuéc hé gia ® × nh cã sæ ® á, hîp ® ång b¶o vÖ rõng cho c c hé gia ® × nh. Ba kinh nghiÖ m vÒ qu¶n lý rõng còng nh− trång rõng ® −îc ® −a ra sau ® © y bao gåm: Th«n Hïng TiÕ n huyÖ n B¾ c Quang, th«n Suèi §ång huyÖ n VÞ Xuyªn, th«n NËm Ty huyÖ n Hoµng Su Ph× (Xem phÇn 4.1). T× m hiÓ u thÞ tr−êng khi ® −a çc gièng míi vµ trång (Nguån: MRDP, 2001, �NGhiªn cøu c© y n qu¶ vµ rõng trång ® Õ n thay ® æi trong sö dông ® Ê t vµ ® êi sèng hé gia ® × nh th«n Hïng TiÕ n�, nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖ n bëi FIPI)

Nghiªn cøu cho thÊy, mét sè gièng c© y trång míi ® −îc ® −a vµo trång nh−ng nã kh«ng phï hîp víi ® iÒu kiÖ n tù nhiªn còng nh− thÞ tr−êng:

• C© y Cµ phª: ® −îc giíi thiÖ u cho c c hé gia ® × nh trång lóc gi cµ phª rÊt cao, nh−ng ® Õ n nay gi cµ phª l¹i qu thÊp. H¬n n÷a, ® iÒu kiÖ n tù nhiªn kh«ng phï hîp nªn c© y bÞ m¾ c nhiÒu bÖ nh, n ng suÊt thÊp. HiÖn nay, nhiÒu hé gia ® × nh ® · chÆt c© y cµ phª vµ trång c© y kh c cho hiÖ u qu¶ kinh tÕ cao h¬n nh−: v¶i, nh·n...

• C©y m¬ lai: ®· ®−îc giíi thiÖu víi hÇu hÕt çc hé gia ®×nh tham gia dù ¸n. C©y ph¸t triÓn tèt, phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña vïng. VÊn ®Ò lµ ë chç kh«ng cã thÞ tr−êng tiªu thô lo¹i s¶n phÈm nµy. §Õn nay ng−êi d©n vÉn muèn trång gièng m¬ cò v× gièng cò qu¶ nhá nh−ng cho n¨ng suÊt rÊt cao, thu nhËp mang l¹i cao h¬n trång c©y m¬ lai. HiÖn nay gièng m¬ lai kh«ng cßn ®−îc −a chuéng n÷a.

Thay ® æi vÒ diÖ n tÝ ch rõng ë th«n NËm Ty, Hoµng Su Ph× (Nguån: B o c o PESEA th«nn m 2000))

• V−ên rõng ® ang trë nªn rÊt quan träng víi tÊ t c¶ c c lo¹i

hé • V−ên nhµ ® ang ® −îc më réng vµ rÊt ® a d¹ng • DiÖ n tÝ ch trång chÌ còng ® ang ® −îc më réng, chñ yÕ u

trång gÇ n hoÆc c¹nh khu d© n c−, v−ên nhµ. • Hîp ® ång kho n b¶o vÖ rõng ® · ® −îc thùc hiÖ n cho

phÇ n lín diÖ n tÝ ch rõng tù nhiªn.

Tr¹ng th¸i Tr−íc 1997

2000 Lý do thay ® æi

§Êt trèng (ha) D© n c− N«ng nghiÖ p §Êt kh c

44,5 33,5

75 19

34 5

78 9

V−ên nhµ vµ diÖ n tÝ ch chÌ ph t triÓ n

Rõng • Tù nhiªn • Trång • V−ên rõng • V−ên nhµ

200 39

100 2

200 39

100 27

DiÖ n tÝ ch rõng tù nhiªn vµ diÖ n tÝ ch rõng trång kh«ng thay ® æi nhiÒu

ChÌ 6 27 DiÖ n tÝ ch trång chÌ ® −îc më réng

37

Kinh nghiÖm vÒ qu¶n lý vµ trång rõng ë th«n Suèi §ång, VÞ Xuyªn (Nguån: Tµi liÖ u gèc pháng vÊ n cho b o c o �Lµm cÇ u nèi ph t triÓ n th«n b¶n�) ChuyÖ n kÓ cña «ng P¸o, tr−ëng VMG Experiences of reforestation and tree planting �Lóc ® Ç u lµm còng thÊ y khã ® Ê y, v× nhË n thøc cña bµ con vÒ viÖ c trång rõng nµy còng lµ ch−a s© u s¾ c ® © u, chØ nghÜ lµ trång 1 ha rõng th× anh ®−îc 450 ngh× n ® ång. Mét sè ng−êi chØ nghÜ lµ lµm sao ®−îc Ý t tiÒn ®Êy. NÕ u nghÜ lµ mai nµy nã thµnh c i rõng vµ thµnh s¶n phÈm cho gia ®× nh th× cã Ý t ng−êi nghÜ ® Õ n l¾ m. NhiÒu ng−êi hä nghÜ rÊ t ® ¬n gi¶n th«i. Nh−ng b© y giê th× biÕ t biÕ t råi nµy. T«i ® i kiÓ m tra c c gia ® × nh hä trång c©y rÊt tèt, nh÷ng nhµ ® · trång c© y råi th× ng−êi ta rÊ t quý c© y. ChØ cßn cã mét sè Ý t ng−êi th× mÆc dï chóng t«i x© y dùng quy −íc råi, nh−ng nã thÊy bß vµo nã còng b¬ ® i ® Ê y, hoÆc nhæ ® i mét vµi c© y nã còng kh«ng nãi. Nh−ng nh− t«i trång c© y vÒ råi, lóc ngñ m¬ t«i còng thÊ y c© y c¬. ¤i, cã nh÷ng nhµ nã nghe kh«ng thñng tai, vî ® Õ n häp mµ chång kh«ng biÕ t lµ m× nh ph¶i ® Õ n tË n nhµ ® Ê y. Nh−ng hÇ u hÕ t anh em ë ®©y nhËn thøc ®−îc, còng kh«ng ® Õ n møc ® é kÐm nh− thÕ ® © u. ë ® © y c biÖ t cã nh÷ng anh hay lµm chË m còng cã, thË m chÝ tr ch nhiÖ m ch−a cao còng cã. VÝ dô nh− trång c© y 3 n m nh−ng ph¶i ph t cá, v× chóng t«i ë ®©y ph t theo b ng, mµ c c c© y cá kh c ph t triÓ n ghª gím l¾ m, nÕ u kh«ng ph t th× c i c© y kia kh«ng lín ®−îc. Nãi chung anh em lµm tèt dï cã nh÷ng hé vÉ n lµm chË m, cã nh÷ng hé nã lµm còng qua loa, nªn t«i còng ph¶i ® i nh¾ c ® Ê y. Nh−ng 85% sè hé lµm tèt. Lµm chË m nµy l¹i kh«ng ph¶i r¬i vµo hé nghÌo ® © u, l¹i lµ hé trung b× nh c¬. Cã anh nghÜ lµ: �T«i ® · trång xong th× kÖ nã tù mäc chø. T«i nhiÒu viÖ c qu �. C i nµy nã còng chØ r¬i vµo c biÖ t th«i, cã vµi hé th«i. Còng cã lóc háng ® Êy, tøc lµ sau khi −¬m bÞ mét trËn m−a. TÊt nhiªn háng th× kh«ng háng ® © u, nh−ng mµ nã ¶nh h−ëng ® Õ n chÊt l−îng, v× bµ con −¬m c© y xong bÞ m−a th× n−íc sÏ lµm tr«i ® i. Mµ còng cã ® ît gièng kh«ng ® ¶m b¶o còng háng n÷a. VÝ dô nh− cã n m gièng quÕ mua tõ Yªn B i vÒ. Yªu cÇ u −¬m lµ ph¶i ® ¹t 70-80%, thËm chÝ cã ® ît chØ lªn ® −îc 50% th«i. C i nµy lµ khuyÕ n n«ng ® i mua, khuyÕ n n«ng huyÖ n ® Êy. ThÕ th× chóng t«i l¹i yªu cÇ u lªn Së. T«i b¶o: �nÕu c c «ng mµ kh«ng chuyÓ n xuèng, kh«ng ® ¶m b¶o, lµ d© n nã tr ch chóng t«i, nã chöi chóng t«i ® Êy�.

Quy −íc cña th«n vÒ qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng céng ® ång

Chóng t«i ® · vµo dù ¸n th× th«n nµy x© y dùng mét çi quy −íc th«n, xong th«ng qua d© n, d© n tham gia ý kiÕ n th× d© n nhÊt trÝ vµ ký vµo b¶n quy −íc ® ã. Quy −íc b¶o vÖ rõng nµy, ph¸t triÓ n kinh tÕ nµy, qu¶n lý gia sóc. Trªn th× còng cã nãi, nh−ng chung chung chØ nãi vÒ b¶o vÖ rõng th«i, cßn ® © u chóng t«i tù nghÜ ra ph¶i lµm nh− thÕ . Tr−ëng th«n phèi hîp víi ban qu¶n lý dù ¸n cïng x© y dùng çi nµy. Xong råi míi th«ng qua uû ban nh© n d© n, råi th«ng qua d© n, d© n míi ® ãng gãp ý kiÕ n, çi nµo nªn bá, çi nµo nªn gi÷ . D© n biÓ u quyÕ t nhÊt trÝ thùc hiÖ n theo quy −íc nµy.

§èi víi x· l© n cËn, 10 n m nay chóng t«i thÊy hä cø th¶ löa ch y c i rõng cña chóng t«i ® Êy. 100 ha rõng cña chóng t«i ë ® © y ® Êy, chóng t«i míi quyÕ t ® Þnh ® i quan hÖ víi mÊy th«n l© n cËn, nãi lµ: �hiÖ n nay th«n Suèi §ång chóng t«i ® · lµm dù n, mét lµ trång rõng, hai lµ ch n nu«i b¶o vÖ , ai vi ph¹m mµ lµm ch y c i rõng nµy th× ph¶i chÞu tr ch nhiÖ m, xö theo ph p luËt. Ai mµ chÆt c© y mµ kh«ng cã sù ® ång ý cña chóng t«i th× còng xö ph¹t theo ph p luËt�. ThÕ xong råi xong th× míi æn.

38

4.4 N−íc vµ vÊn ®Ò vÖ sinh Thay ® æi vÒ t× nh tr¹ng n−íc lµ chñ ® Ò quan träng ® −îc th¶o luËn trong c c PRA t¹i th«n còng nh− trong héi th¶o. T× nh tr¹ng n−íc ë ® © y ® −îc ® Ò cËp vÒ hai khÝ a c¹nh: n−íc cho s¶n xuÊt vµ n−íc cho sinh ho¹t.

N−íc phôc vô cho s¶n xuÊt

• HuyÖ n VÞ Xuyªn vµ B¾ c Quang cã kho¶ng 16 000 ha trång lóa n−íc. DiÖ ntÝ ch lóa 2 vô kho¶ng trªn 6 000 ha. Trong nhiÒu n m qua, chÝ nh phñ ® · ®Çyt− hÖ thèng thuû lîi nªn diÖ n tÝ ch lóa n−íc ® · t ng lªn.

• ë hai huyÖ n vïng cao hÖ thèng thuû lîi kÐm ph t triÓ n h¬n. Nh−ng trongvßng 10 n m qua ë hai huyÖ n nµy còng cã sù thay ® æi lín vÒ diÖ n tÝ ch lóan−íc hai vô/n m: t ng 20%.

§¸nh gi¸ vÒ vÊn ®Ò n−íc cña 4 huyÖn (Nguån: Së NN & PTNN-Ha Giang)

HuyÖ n trung du HuyÖ n vïng cao Vi Xuyen Bac Quang Hoang Su Phi Quan Ba

10 n m tr−íc

2000 10 n m tr−íc

2000 10 n m tr−íc

2000 10 n m tr−íc

2000

N−íc sinh ho¹t

§ñ §ñ §ñ §ñ ThiÕ u nhiÒu

ThiÕ u Ý t ThiÕ u nhiÒu

ThiÕ u Ý t

N−íc cho s¶n xuÊt (hÖ thèng thuû lîi...)

§ñ cho 1/4 diÖ n tÝ ch canh

t c


t c


t c


t c


t c


t c

ThiÕ u trÇm träng

ThiÕ u nhiÒu

N−íc cho sinh ho¹t

• ë hai huyÖ n vïng trungdu: sè l−îng ® ñ.

• N−íc s¹ch cho sinhho¹t ë huyÖ n vïng cao cßnthiÕ u nhiÒu. N m 2000, nhµn−íc ® · hç trî 700 kg xim ng (t−¬ng ® −¬ng 200® Õ n 300 ngh× n ® ång) chomçi hé ë huyªn Hoµng SuPh× vµ Qu¶n B¹ ® Ó x© y bÓchøa n−íc. Nhê vËy vÊn ® Òn−íc sinh ho¹t ë vïng cao® · bít khã kh n.

39

HÖ thèng n−íc th«n Th−îng Mü, B¾c Quang (Nguån: PESEA th«n n m 2000)

• HÖ thèng thuû lîi ® −îc qu¶n lý bëi hîp t c x·. • V× cã hai ® Ëp nªn n−íc cho s¶n xuÊt ® ñ quanh n m. • Trong th«n cã suèi nªn rÊt thuËn tiÖ n cho viÖ c cung

cÊp n−íc cho s¶n xuÊt còng nh− sinh ho¹t.

VÝ dô tõ th«n Hîp TiÕ n, Qu¶n B¹ (Nguån: PESEAth«n n m 2000)

Kh¶ n¨ng ® ¸p øng trong sö dông n−íc

5-10 n¨m vÒ tr−íc

HiÖ n nay (2000)

Sinh ho¹t 100% sè hé ® ñ n−íc quanh n m

100% sè hé ® ñ n−íc quanh n m

S¶n xuÊt 50% sè hé thiÕ u n−íc trong mét vµi th ng

50% sè hé thiÕ u n−íc trong mét vµi th ng

VÝ dô tõ th«n Th¾ ng Lîi, Hoµng Su Ph× (Nguån: PESEAth«n n m 2000) Quy ® Þnh vÒ qu¶n lý n−íc sinh ho¹t

Nguån n−íc 5-10 n¨m tr−íc

HiÖ n nay (2000)

Lý do thay ® æi

Suèi N−íc m¹ch

- ThiÕ u biÖ n ph p qu¶n lý h÷u hiÖ u - Rõng ® Çu nguån bÞ khai th c m¹nh

- B¶o vÖ rõng ® Çu nguån - Kh«ng th¶ gia sóc bõa b·i

Gi÷ nguån n−íc ® −îc s¹ch sÏ.

NhËn ® Þnh chung cña Së NN & PTNN tØnh Hµ Giang: • N−íc cho sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt vÉn lµ mét vÊn ® Ò

quan träng ë huyÖ n vïng cao. • Trong vßng 5-10 n m qua t× nh tr¹ng vÒ n−íc ch−a

® −îc c¶i thiÖ n nhiÒu • VÊn ® Ò qu¶n lý nguån tµi nguyªn n−íc ® · ® −îc chó

ý h¬n: b¶o vÖ rõng ® Ç u nguån, x© y dùng c c quy chÕ cña th«n (th«n Th¾ ng Lîi).

40

4.5 Ch¨n nu«i

Sè hé cã ao ç ë th«n Th−îng Mü, B¾ c Quang

1997 2000 Sè hé % Sè hé %

Ao c 100 61% 120 73%

Th¶o luËn trong qu¸ tr× nh héi th¶o

C c thµnh viªn ® · th¶o luËn vÒ thay ® æi trong ph−¬ng thøc ch n nu«i gia sóc lín trong vßng 10 n m qua.

HuyÖ n trung du HuyÖ n vïng cao Vi Xuyen Bac Quang Hoang Su

Phi Quan Ba

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

10 n m tr−íc

HiÖ n nay

Th¶ gi«ng 4 1 4 1 4 2 4 3

Ch n d¾ t 1 4 1 4 - 3 - 3 Thay ® æi trong ch¨n nu«i ë th«n NËm DÞch, Hoµng Su Ph× (Nguån: PESEA th«n n m 2000)

§¬n vÞ: con N¨m Gia cÇm Tr© u Lîn Dª Ngùa 1997 1079 168 249 108 40 2000 1753 169 270 71 32

Nh÷ng nguyªn nh© n dÉn ® Õ n sù thay ® æi:

• Gièng míi • §−îc ® µo t¹o vÒ ch n nu«i • §−îc hç trî vèn

HuyÖ n, x∙ (th«n), ® ∙ quy ® Þnh vïng ch¨n th¶ riªng. Mét sè th«n vÉn cßn ¸p dông ph−¬ ng ph¸p ch¨n th¶ gi«ng, ® iÒu nµy lµ cho tr© u bß dÔ bÞ m¾ c çc bÖ nh dÞch nh− ë th«n NËm Ty, Lïng T¸m.

HiÖ n nay, b∙i ch¨n th¶ võa Ý t võa nhá.

Theo PESEA th× cã mét sè khuynh h−íng chung sau:

• Ch n nu«i gia sóc nhá: lîn, gµ - ® · t ng lªn trong c¶ 8 th«n tõ n m 1995/1996 ® Õ n nay. �Sè l−îng gµ, vÞt, lîn ® · t ng nhanh v× cã ® ñ thøc n cho chóng. C c loµi nµy kh«ng ® ßi hái nhiÒu tiÒn ® Ó lµm chuång tr¹i mµ l¹i mang l¹i thu nhË p cao� (PESEA th«n NË m Ty)

• Sè l−îng gia sóc lín thay ® æi kh«ng ® ng kÓ • Nu«i ngùa còng ph t triÓ n nhÊ t lµ ë huyÖ n vïng cao. • Nu«i c còng ® · b¾ t ® Ç u ph t triÓ n ë nh÷ng n¬i cã s½ n nguån

n−íc, c c huyÖ n vïng trung du.

41

PhÇn 5. KÕt luËn Ch−¬ng tr× nh dù n ph t triÓ n n«ng th«n miÒn nói lµ mét ch−¬ng tr× nh phï hîp víi mong muèn cña ng−êi n«ng d© n, víi ph−¬ng ph p x© y dùng kÕ ho¹ch nh− hiÖ n nay ( PRA) cã ng−êi d© n tham gia, ng−êi d© n ®−a ra mong muèn cña m× nh vµ ®−îc dù n hç trî vµ ® ¹t ®−îc kÕ t qu¶ mong muèn cuèi cïng. MÆc dï hiÖ n nay l−îng kinh phÝ ® Ç u t− cho mét th«n b¶n ch−a nhiÒu, song ® · cã nh÷ng kÕ t qu¶ ® ng kÓ . C c tiªu chÝ ® nh gi , gi m s t tËp trung chñ yÕ u vµo sù ph t triÓ n kinh tÕ cña th«n b¶n, hé n«ng d© n, thay ® æi chÊt l−îng cuéc sèng . . . § nh gi c c kÕ t qu¶ ho¹t ® éng th«ng qua hÖ thèng MILS. - Trong n«ng nghiÖ p vµ n«ng th«n hiÖ n nay ® · tõng b−íc chuyÓ n dÞch c¬ cÊu c© y trång, vËt nu«i, mïa vô theo h−íng th© m canh, p dông tiÕ n bé khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt n«ng l© m nghiÖ p t¹o ra nh÷ng b−íc tiÕ n tÝ ch cùc, n ng suÊt, s¶n l−îng c© y trång t ng lªn , tõng b−íc t¹o thµnh vïng s¶n xuÊt hµng ho tËp trung. - §êi sèng n«ng d© n trong vïng dù n ®−îc c¶i thiÖ n râ nÐt sè hé giµu t ng lªn tõ 6 -8% trong n m, sè hé nghÌo gi¶m 8 -10%, cã nh÷ng th«n kh«ng cßn hé ® ãi ( nh− Th«n Th−îng mü B¾ c quang, Th«n Suèi ® ång VÞ xuyªn). ChÊt l−îng cuéc sèng cña n«ng d© n thay ® æi, hé giµu ® · cã nhµ x© y, cã ® Ç y ® ñ ph−¬ng tiÖ n sinh ho¹t ® ¾ t tiÒn nh− tivi, tñ l¹nh, xe m y, cã ph−¬ng tiÖ n s¶n xuÊt ® Ç y ® ñ . . . NhiÒu hé tr−íc ch−a cã tr© u bß s¶n xuÊt nay ® · cã tr© u, bß s¶n xuÊt... §ã lµ nh÷ng b−íc tiÕ n bé vÒ chÊt l−îng cuéc sèng cña ng−êi n«ng d© n trong vïng dù n. - Giao l−u kinh tÕ v n ho , x· héi ®−îc n© ng lªn mét b−íc, c c th«ng tin cÇ n thiÕ t ®−îc chuyÓ n t¶i kÞp thêi cho n«ng d© n : KiÕ n thøc khoa häc kü thuËt, kinh tÕ thÞ tr−êng, nhiÒu th«n b¶n ® · cã ® iÖ n l−íi quèc gia, ®−îc l¾ p ® iÖ n tho¹i ® Ó trao ® æi c c th«ng tin, liªn l¹c trong vµ ngoµi vïng. - NhiÒu th«n b¶n ® · trë thµnh ® iÓ m s ng vÒ m« h× nh xo ® ãi, gi¶m nghÌo nh− : Th«n suèi ® ång, Tæ 23 thÞ trÊn ViÖ t l© m, Lµng cóng, Th«n T© n th¾ ng, Hïng tiÕ n, Th−îng mü, Hîp tiÕ n . ..

42

- M«i tr−êng ®−îc b¶o vÖ vµ ph t triÓ n theo h−íng cã lîi, tµi nguyªn rõng ®−îc gi÷ v÷ng, ® é che phñ rõng t ng lªn ( n m 1992 lµ 22% n m 1999 lµ 36,17%), nguån sinh thuû ®−îc duy tr× , nguån n−íc ®−îc c¶i t¹o, - NhiÒu m« h× nh trong dù n PTNTMN ®−îc chuyÓ n giao cho n«ng d© n vµ p dông réng r·i, nh− m« h× nh canh t c trªn ® Êt dèc, m« h× nh kinh tÕ trang tr¹i N«ng l© m kÕ t hîp, m« h× nh qu¶n lý khoanh nu«i vµ b¶o vÖ rõng cña Th«n suèi ® ång, th«n NËm ty, m« h× nh c¶i t¹o v−ên t¹p trong s¶n xuÊt l© m nghiÖ p... - Tr× nh ® é d© n trÝ ®−îc n© ng lªn, ® êi sèng tinh thÇ n cña ng−êi n«ng d© n vïng s© u vïng xa ®−îc c¶i thiÖ n, trÎ em ® Õ n tuæi ® i häc ® «ng h¬n, n«ng d© n c c vïng dù n tõng b−íc xo bá tËp qu n canh t c l¹c hËu, t¹o tiÒn ® Ò cho sù nghiÖ p c«ng nghiÖ p ho , hiÖ n ® ¹i ho n«ng nghiÖ p n«ng th«n ë vïng s© u, vïng xa ./.

43

Phô lôc Danh s¸ch çc thµnh viªn tham gia héi th¶o ( ngµy 27-29 th¸ng 12 n¨m 2000) STT Hä vµ tªn §¬n vÞ c«ng t¸c 1 Giµng ThÞ Ch¸u Cèc M¹

2 Võ Sµo ChÊn Hîp TiÕn

3 Ph©n Dµo Ch©u NËm Ty

4 TriÖu Muèi Pó Hå PiÖn

5 Thµo Khay MiÕn NËm Piªn

6 Lý V¨n Phó T©n Th¬ng

7 TriÖu T×nh PhÉn DA x· NTy

8 Hoµng Quang Trung Th«n Hoµng Ng©n

9 Hoµng KiÖm TriÖu Chñng L¹i

10 HÇn MÝn §¬ Nµ Sµi

11 Vu ThÞ DÞ DA X· § Hµ

12 Chung Mü Thµ MÞ Nhµ V¾n

13 Hoµng §øc ChiÕn Sáng nhµng

14 Ma V¨n Phó Th«n Lòng t¸m

15 Giång Mý Qu¶ Th«n N«ng Ho¸

16 §ç KiÕn X· VÜnh Phóc

17 NguyÔn V¡n ThuËn VÜnh Ban

18 Hoµng §øc Chung VÜnh Chóa

19 Hoµng Phong Th¬ng VÜnh Thµnh

20 VÝ Kien SuÊt T©n Thµnh

21 Hoµng §øc Cung Minh Thµnh

22 Lý Kiªm Vµ Thanh S¬n

23 Hoµng §øc Minh ThÞ trÊn VQuang

24 NguyÔn Quang ThiÖn DA Hïng an

STT Hä vµ tªn §¬n vÞ c«ng t¸c 25 NguyÔn V¨n Th¾ng Hïng Th¾ng

26 Linh Hång Kiªn Hång TiÕn

27 L¬ng DA x· V.Vinh

28 Hoµng §øc Xuyªn Thîng Mü

29 Lý Minh Xiªn T©n T¹o

30 Hµ §øc Sóc ViÖt Thµnh

31 Lý Anh Gi¸t ViÖt Hång

32 NguyÔn V¨n TuyÕp X· Kon Ngäc

33 NguyÔn H÷u H¹nh Th«n M·ng

34 NguyÔn Trung Liªn Th«n T©n §iÒn

35 NguyÔn V¨n LiÖn NËm m¸c

36 NguyÔn Thanh ThiÕt Lµng Cóng

37 Lª Thanh Xu©n Tæ 23+24

38 Giång My Pai Tu«i Dång

39 NguyÔn thÞ HuÖ DA ®¹o ®øc

40 Hoµng V¨n Th¾ng §éc LËp

41 NguyÒn Hoµng Thµnh T©n Th¾ng

42 NguyÔn TiÕn Kiªn Th«n Lïng Nïng

43 §Æng V¨n Ch¨n Ban Bay

44 Thîng Th¸i Duyªn Minh B

45 Thîng Duy QuyÕn Minh A

46 Bïi §¡ng L¹ch Tæ 16+17

47 Mü V¨n TÝch Th«n My

48 NguyÔn V¨n Lung ThÞ tr©n VL

44

STT Hä vµ tªn §¬n vÞ c«ng t¸c 49 Ma §øc The X· ViÖt L©m

50 Vi V¨n Nguyªn Th«n Vµ

51 NguyÔn V¨n H÷u Th«n chang

52 Hoµng §øc Minh DA ThuËn Hoµ

53 ThÕ DA Hång T©m

54 NguyÔn Quang Dòng Cè vÊn

55 Phïng ThÞ Ng©n Hµ Cè vÊn

56 ¤ LËp Së NN & PTNT

57 ¤ Tr¹ch Së NN & PTNT

Documents

nh gi¸ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr êng cã ng êi d©n tham...§¸nh gi¸ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng cã ng−êi d©n tham ... quyÒn sö dông ﬁ˚t ﬁ¶m b¶o