50 Pi Xheo con àUÒnq eànq tao va eànq \àp

NHO VE MAI TRUÒNG XLfA

GS. Nguyen Vàn Dao

Vào nién hpe 1950 - 1951, sau mot ky thi tuyén kbàt kbe tòi dupe cbpn

vào hpe lóp de nhàl (tuang duang vói lóp nàm - sau ngày nay). he liéng Anh

cùa Truòng r i I IT llùng Vuang. Phù Thp. gpi tal là lóp IB. Khi dò. mòi nàm

hoc ihuàng eó 2 lóp: A (he liéng Phàp) va B (he liéng Anh). gdm de nhàl. de

nhi. de lam va de tu (imrng dmmg vói lóp 8 - 9 ngày nay). Khu sa uin dàu lién

cùa Truàng Trung hpe 1 lùng Vuang dal lai làng Dóng Duang. huyén I la 1 loà.

tinh Phù 'Hip. Trong nhùng nàm khàng ehién chóng Phàp, Hùng Vuang là

truàng trung hoc duy nhàl cùa cà linh Phù Thp va là mot trong ba irudng trung

hpe lón nhàl cùa vùng do la kièm soàl trén mién Bàe, (cùng vói truòng Luang

Ngpe Quyén (Tbài Nguyén) va irudng Huynh Thùe Khàng (ISghé An)). Hièu

bó cùa Truòng dupe dal trong nhùng ngói nhà tranh, vàcb dal mai dupe xày

dyng thém irèn mot qua dói. con càc lóp hpe ibi phàn t'an trong mà'y ngói nhà

gó Idn mupn eùa dàn. Hiéu truòng cùa iruòng d giai doan này là ihày Thach

Quang Tuàn - mól nhà giào ve khoa hpe ly nhièn.

Ò nàm de nhàl. chùng lói dupe hoc nhiéu món, cà khoa hoc tu nhién,

khoa hpe xà bòi \à ngoai ngù. Co hai mòn hpe dà gay hùng thù dàe biét cho

lói. dò là mòn Vài ly. phàn ihuy iTnh hpe va món Van vài hpe (sinh hoc), phàn

thuyét lién boa cùa con nguòi. Viéc day va hpe d ihdi dd ràl khó khan vi ihiéu

lai liéu, giào irinb. Chi co ràl il tài liéu dupe in trén dà (in litó) boàc trén gia'y

nèn. Dai song eùa tbày va irò déu ràl thiéu ihón. Hpe trò d phàn tàn trong cac

nhà dAn \à tu lo eam nude, ehp bua Cà Truòng chi ed 1 quàn e<nn tàp thè.

Hoc sinh ihòi dò ràl chàm hpe va chiù khó hpe ihuòe long, dàc biét là dói vói

Chuonq 2: HhUnq nàm hoc pho thònq 51 —

mòn Ngoai ngù, Vàn hpe. Ho dành phàn lòn tbòi giò trong ngày cho viéc hpe tàp. Tdi nào cùng hpe cho Idi tàn khuya duòi anh sàng vàng oach cùa ngpn dèn dàu. Viéc kiém tra. thi eù dupe lién bànb nghiém tue va ràl chat che.

Phong trào hoc sinh lén khà cao. Tinh tu quàn, ly giàc hoc làp rat phó bién. Nhà truòng cùng ed nhiéu hình thùe dóng vién, khen thudng hpe sinh gidi. Tòi con nhd, bang ihàng bàc Ngp - nhàn vién nhà truòng tbuòng dem quyén so khen thudng dén lùng Idp dpc quyél dinh eùa Hiéu truòng, khen nhùng hoc sinh xuàl sàc. Ldi khen ed tàc dung ràl lón trong viéc khuyén khich hpe tàp, rèn luyén tu càch, dao due eùa hpe sinh. Cuoi mòi nién hpe, nhà truòng lo ehùe le phàl phàn thudng irang trong cho nhùng hpe sinh gidi vai nhùng phàn tbuòng khà lòn so vói lue bay giò: nhùng ehiéc bùi mày. lo mye Parker, cap sàch v.v. Nàm lói dang hpe de nhàl cùng là nàm co phong irào hpe sinh xung phong tòng quàn. Nhiéu anh ò càc lóp hpe trén dà hàng bài nhap ngù. Trong sd càc ihày, eò giào day d Idp chùng lói vào nàm hoc 1950 - 1951 eó: chi Tran Thi Thue Nga (Vàn, Tiéng Anh), anh Nguyén Hùu Dùng(Vài ly, Hoà), ihày Vù Binh (Sinh hoc), ihày Thu (Toàn).

Tbòi gian chùng lói d làng Dóng Duang tuy gian khó ve vài chat, nhung chua bi bom, dan làn nào. Cupe song ve buoi idi khà tàp nàp. Càch dò 7 eày sd là Thanb Cu - mot trung làm thuang mai cùa Viét Bàc vói nhiéu cùa hàng àn, hièu ehyp anh, bang hoà, ké cà bang tu vùng lam chiém dem ra...

Vào nàm hpe 1951-1952, do tinh hình ehién sy càng tbàng, de dàm bào an toàn cho thày giào va hpe sinh, Truòng Hùng Vuang dà sa tàn lù làng Dóng Duang thuòc huyén Ha Hoà sang ben kia song Hong vào vùng nùi sàu, càch bò song khoàng 10 eày sd ò làng Vàn Bàn, huyén Cairn Khé. Thòi dò, càc ben dò. noi tàp trung dóng nguòi: truòng, chp là nhùng mue liéu bàn phà. ném bom cùa mày bay dich. Càc lóp hpe déu ehuyén sang hpe vào buoi tdi, tbuòng tir 18 giò dén 21 giò 30. Cùng vào tbòi gian này, ed cupe cài càch ve giào dyc. Truòng Hùng Vuang eó cà cà'p II (tu Idp 5 dén lóp 7) va càp III (lóp 8. 9). Khi tó chùc truòng theo he tbdng mai pbài thyc hién viéc don lóp. Chùng tòi, sau khi hpe hél lóp de nhàl. dà cùng vói càc anh. chi dà hpe bèi lóp de nhi vào hpe chung vói nhau ò Idp 6. Càc anh. ehi dà hpe bèi lòp de lam ihì vào hoc lóp 7. Chi sau mot thòi gian iigàn. irình dò hpe sinh trong lóp dà trò nèn dóng déu.

Càc tbày, eó giào day ò lòp chùng tòi vào nàm hpe 1951 - 1952 là: ihày Pham Cao Ky (day mot sd mòn khoa hpe tu nhién). chi Tàm (day Sinh hpe), thày Màu (day Dja ly), tbày Thànb (day tiéng Anh). Hai ihày giào tré mai

52 Pi theo con àUÒnq eànq tao va -̂ "̂ -3 _^

dupe bó sung là anh Nguyén Duib Tri (day Toàn) va anh Nguyén Ptiu Nhuàn

(day Hoà) dà tao nén mot phong tbài mdi irong giàng day. Hoc Toàn vói anh

Tri tdi càm thày ràl hùng ihù. Ve sau, viéc tdi quyél dinh hoc ngành Toàn ed

nguón gdc tu nàm hpe Idp 6 này.

Anh sàng cho hpe tàp buoi idi là dèn dàu dpc. chat dàu ép lù bai qua dpc.

sén sèi lya dàu iuyn. dyng trong dia. dot bang bàc - ruót xóp cùa mot eày thàn

mém tya thàn rau muóng. Hai ben bang den là hai dia dàu dal trén già làm

bang òng nùa bé lóe dàu de dò cài dia dèn. Trén mòi bàn hoc dal ba dia dèn

dàu. Dèn soi duòng dupe ly tao bang càch cua chai, dòl bàc ben trong, lày vò

chai che gid. Phuang thùe phó bién kbàc de soi duòng là dùng nùa khó cól

thànb bó. Tildi dd mày bay dich chi bàn phà vào ban ngày. Vi vày ban dém

duòng di làp nàp. càc ben dò boat dòng nhòn nhip. Già dinh chùng lói d càch

truòng khoàng 15 cay sd. Vài tuàn mot làn chùng tòi lai pbài cude bO ve nhà

vàc gao di an hoc. Tlióng thudng. sau buoi hoc tdi thù bay. khoàng 21 gid 30,

chùng Idi cùng nhau di thànb lùng idp dudi ành sàng eùa dude nùa qua ben

dò. sang song va ve dén nhà vào sàng som Chù nhàl. Khoàng lógidcbiéu Chù

nhàl chùng tòi lai vàc trén vai nhùng bao gao ehùa trong ruót tuong bang vài,

nàng chùng 12 - 15 kg, quay ird lai truòng. Chùng Idi di nhu vày de dàm bào

khi nào cùng sang song vào buoi lói.

Do nhu càu hpe làp eùa hpe sinh tàng nhanh. bài dàu vào nién hpe 1952-

1953, Truòng Hùng Vuang md thém phàn hiéu. dai lai làng Yèn Luat, huyén

Ha Hoà. ed tén là Truòng càp II Tàn Phong do thày Dàng Vàn Ngan làm Hiéu

truòng. Phàl buy iruyén tbdng cùa Truòng Hùng Vuang va tàp bop dupe dói

ngù thày, eó giào tré va gidi giàng day. phong trào thi dua d Truòng Tàn Phong

lén ràl cao. Phong trào Thanb nién eùu qude va Thiéu nhi tbàng Tàm ràl sòi

nói. Nàm dò lói ehuyén sang hpe lóp 7 - nàm cudi cùa Truòng càp II Tàn

Phong. Tbòi gian này, tòi d lai co quan Ty giào due. noi cha tòi làm Truòng ty.

Co quan dyng nhà làm viéc va nhà ò trong khu rìmg um tùm, it ngudi biét dén.

àn uòng rat kbam khó. eam dòn san chan vói canb san. rau mudng luòe chàm

vói nuòc mudi, lue nào chùng idi cùng eó càm giàc dói. Tuy vày. tinh thàn hoc

tàp. cóng tàc eùa mpi nguòi déu ràl cao. Cùng ò nàm dò tòi iham già cóng tac

dói Thiéu nhi tbàng Tàm, dupe cu làm Dpi truàng. Vdi kél qua hoc tàp va

cóng tàc xuàl sàc lói dà dupe bau làm hoc sinh gucmg màu toàn truòng. Càc

thày. eò giào day )dp idi déu là càc nhà giào tré va gidi: anh Nguyén Dinh Tri

(Toàn). chi Tran Thi Thue Nga (liéng Anh). anh Nguyén Hong Phong fVàn).

Cac anh chi dd ve sau déu là càc thày giào dai hoc va nhà ngbién eùu gioì.

Chuonq 2: NhuTig nàm hoc pho thònq 53

Phu tràch dói thiéu nhi là càc anh Nguyén Phù Nhuàn, Nguyén Dinh Vién, chi Le Tbj Ty. Bi thu Doàn Thanb nién Cùn quò'c: anh An Khang. Cóng tàc hièu doàn hpe sinh qua càc tbdi ky khàc nhau: anh Nguyén Hdng Minh, Le Dàng Thyc, Vù Ngpe Hong v.v.

Sang nàm Idp 8 (nién hpe 1952 - 1953) tòi lai trd ve hpe Truòng càp III Hùng Vuang lai Vàn Bàn, huyén Cam Khé. Lue này Truòng ròi sàu vào trong xdm nùi càch trung tàm Vàn Bàn chìmg bai eày sd vi dàu nàm 1952 mày bay dich dà ném bom na-pan (bom ehùa chàl kép - chày) xudng khu vyc Trudng ddng. Cùng may là khi mày bay oanb tac, hpe sinh dang ngbi hpe ky nén thuang vong ràl it. Mot sd nhà bi chày, mot vài nguòi dàn bi bdng nàng. Cà tbàng trdi sau tran bom, nhùng mành kép sdt lai vàn cdn nó làcb tàeh khi lày que gay. Sau tran bom, bang loat chào nà'u bép gd tu vò bom dà dupe tao ra.

Màc dàu lai boa xày dén vdi dàn làng do ed Trudng hpe ddng d dò, nhàn dàn vàn bel sue dùm bpc Nhà trudng, cuu mang hpe sinh. Hàu bèi càc già dinh trong làng déu eó bpc sinh, càn bò dén a. Chù nhà luòn luón dành cho chùng tOi nhùng cbó cao rào, sàng sua nhàl trong nhà cùa mìnb. Ò vói dóng bào, chùng lói kbòng pbài tra lién nhà, khóng pbài dóng góp gì bel. Dóng bào con cho chùng tòi muon giuòng, phàn, bàn ghé, nói niéu, bài dia... Chùng tòi luón chù y dén cóng tàc dàn vàn: dpn dep ve sinh, lày nuòc, day bào càc em nhò hpe tàp, tàng già san xuàl... Nhùng ngày mua gió, duòng ò day ràl tran vi dal

* dò déo quànb. Hàu bel chùng lói khóng eó dép, chi dùng gudc. Khi di ra dudng chùng lói thudng di chàn dal, co càc ngdn chàn lai de barn lày mal dudng. Pbucmg phàp phó bién de lày nude tu giéng ve là dùng mot dng buang dai chìmg bai mét, dudng kinb 15 - 20 phàn, vàc trén vai. Chùng tòi phàn cóng nhau rò rét lùng ngày: ai thòi eam, ai lày nude, ai quél dpn nhà... Nhùng ngày ngbi chùng tòi pbài vào rìmg kiém cui: dùng eày sào dai co móc càu de móc càc cuó'ng làu là cp dà muc, loai này dun ràl tòt, boàc chat càc eày sim de cho kbò dùng làm cui.

Mot thòi gian dai lói d nhò nhà òng Hiéu. Òng eó con trai lén là Tru chi kém tòi vài tuoi, bpc Idp 4. Hàng ngày tòi kèm Tru hpe thém ve Toàn. Thudng là nhùng bài toàn do tòi ty dal ra. Try sàng da va liép thu dupe. Già dinh Try ràl quy tòi, coi tòi nhu nguòi nhà. Buoi tdi, sau khi bpc xong, anh em lai rù nhau nudng san, luòe cu tu. Ve mùa dòng, eó khi cùng nhau chui vào ó ram ma ngù. Sinh boat vàn ngbé: mùa làp thè, hàt tàp thè dà trd thànb nhu càu thudng xuyén cùa bpc sinh, giào vién, càn bó, giùp mpi ngudi trò nén thàn Ihiél vdi nhau. Nhùng irò chai tàp thè lành manh, dùng càm nhu dàm làu. vài

5-NVG

54 Pi theo con ddònq eànq tao va eànq l |p

voi dién ra sòi nói trong nhùng ngày bòi. Mot doàn tàu thudng góm 15-20 nam thanb nién òm byng nhau thànb hàng dai. Nguòi dùng dàu bang bi bit màt, là dàu làu. chiù sy diéu kbién cùa ngudi cuòi bang tbòng qua nhùmg ngudi dùng giùa. Dàu tàu ed nhiém vu lao tbàng vào doàn tàu ddi phuang làm cho nd bi lan rà. Cdn vài voi thi càn it ngudi hcm. nhung pbài là nhOmg ngudi ràl khoé. Mot eó voi eó bdn ngudi. Ba nguòi dùng duòi dal dùng tay dan chéo nhau làm bé cho mot lyc si ngói ben trén. Hai lyc si thuòc hai eó voi nghénb ehién ròi xòng vào vài nhau. Nhùng trd chai này ludn luón thu hùt cà truòng tham dy, co vù. Kbòng khi toàn truòng trò nén nào nhiét. phàn chàn. Ràl lièe ràng thòi dò ehyp ành là viéc biém boi nèn nhùng sinh boat, hoai dòng dàe sàc cùa Nhà truòng dà kbòng dupe ghi lai.

Hai nàm cudi cùa càp III: Idp 8 va 9 chùng idi dupe bpc vdi càc thày. eó giào mai dupe bÓ sung ve Truòng: anh Vù Qua Hai (Toàn). anh Nguyén Ngpe Quang (Hoà, Ly), chi DÒ Thi Trang (Sinh bpc). anh Hoàng Vi Nam (Chinh tri). Trudng vàn do thày Thach Quang Tuàn làm Hièu trudng. Tbày Tuàn là mot nhà giào màu mye. ràl nghiém tue trong cóng viéc va eó long yéu thuang vò bò ben ddi vdi bpc sinh. Dà ed bao nhiéu bpc sinh co nhò trén con dudng hpe tàp dupe ihày nàng dò. giài quyél eó ly. co linh.

Cuòi nàm ldp9(1954).cuóc khàng ehién chóng thyc dan Phàp cùa nhàn dàn la ehuyén sang giai doan kél thùe. Mól bò phàn bpc sinh lóp chùng lói lén dudng vào dién ành - mot ngành ràl hàp dàn dói vdi thanh nién tbdi dd - de pbye vu nhiém vy chinh tri trong giai doan mdi. Mot bò phàn khàc dupe diéu dòng tham già eòng tàc tièp quàn thù dò Ha Nói. Hoà binh dà làp lai trén mién Bàc. Nhùng chàn iròi mòi róng mò truòe mài mpi nguòi. Tòi ve Ha Nói bpc dai hpe, ngành Toàn.

(Bài dàng trén Tàp san ve Tn/òng Hùng Vuang)