Nhung su kien lich su part 1

7/29/2019 Nhung su kien lich su part 1

1/50

VI T NAM NH NG s KI N LCH s 1858-1918 19

D ny tho t tin cho thi hnh cc tnh Qu ng Bnh, Qu ng Tr,

Qu ng Nam, Qu ng Ngi. Thng5-1860, ring Qu ng Nam c 24x l p d c kho Ngha th ng (ph Thng Bnh: 6 x; ph i n Bn: 2x; huy n Qu S n: 3 x; huy n Hng: 13 x). Thng 12-1860 Bnhnh c 3 thn l p Ngha th ng

tr gip cho dn trong thn v ngoi

ra cn gip cho c cc thn ln c n,

k t qu t t. Thng 4-1862 cho m r ng vi c l p kho Ngha th ng ra cc

tnh Ngh An, Thanh Ho, Ninh Bnh.

* Xem: 6-1865 (l p Kho X Ihu ng ),

12-1867

1860

Thng Ging 1860

Tr i u nh cho th i t l p t nhl m i c a t nh G ia nh t i aph n thn Tn T o, huy n TnLong, ph Tn Bnh.

Tnh l c (t c Si Gn) bPhp chi inngy 18-2-1859, v t chy ngy 6-3-1859 tr ckhi chng rt ra ng ngoithnh.

* Xem: 28-2-1861.

Thng Ging 1860

Pagi (Page), t ng ch huyl c l ng v i n chinh Php - TyBan Nha t i V i t Nam c ph iv in n qun th G ia nh d ab n d th o Ho c g m 11i u kho n. C h huy qun thGia nh bc b h n 3 i u cu i,cn 8 i u trn t m th i ch p

thu n l p b in b n giao chophi vin Php mang v . - Th yv y, Pagi ra l nh t n cng, nhc . trn vo sng v b nhchi m khu v c cha Mai S n.

M i m t kho n c a Php ra l:

1 - Hai bn ch m d t m i xung t, k k t ho hi u v i nhau,

2 - S th n c a Php c s d ng ng b i t N ng vokinh Hu :

3 - N c Nam t quan h ngo igiao v i n c no, th n c Php c ngcoi ni c l b n.

4 - Tri u nh Hu ph i khoantha, khng c tr th nh ng ng i c ng tc v i Php.

5 - Php s r t qun, ngay saukhi ho c ny c hai bn k k t;

6 - Tri u nh Hu khng d cb t gi , xt h i v xm ph m n tis n c a nh ng ng i theo o Gia Tm t cch v c ; tr ng h p gio dnlm b y th chi u lu t tr t i;

7 - i v i gio s ng i Phpph m t i, tri u nh ph i giao chon c Php x l, ch khng c emgi t ho c ng gng, kho, tri.

8 - Khng d c ngn c n ho c yusch ngo i l i v i th ng thuy nc a n c Php n cc c a bi n thngth ng bun bn;

9 - Tri u nh Hu c p cho TyBan Nha m t b n Ho c;


2/50

18 D NG KINH QU C

ph m t i; ghp s' gio dn cth i trng ngng qun Php

vo cc x thn kh ng c ng itheo o ti n vi c qu n lchng; binh, dn ph i c

t rch nh i m pht g ic v b tn p cho quan a ph ng nh nggio dn c hnh ng ch ng it ri u nh ; ai b t c b n otr ng hay b n u m c g ian c th e o o , s c k h e n

th ng ho c b cho quan t c;t nh no th i hnh ch m tr ho cth i hnh t r i v i d ny s chi utheo qun lu t t r t i.

* Xem thm: 5-1859

Thng M i M t 1859

B t u dng ng phun l a

phng th v ch ng nh gi cPhp.

- Thng 1-1856 (thng Ch p nm t Mo): u c ho chin d c ch t o l n u tin v c em rath nghi m tr ng b n.

* Xem: 2-1873, thng lOv 11-1883

Thng M i M t 1859

Nguy n S n v Phan nhT uy n l p b n t ng k t k in hngh i m c y v la chim trn h t gi b c (sau kh i h i ki n cc b c lo nng) v emn p T c.

i v i ru ng cao: sau thng8 m lch, sau 2-3 tr n m a

ph i gieo m ngay; sau t i t itu y t m i c y; h tu n th n g 2m lch la t r bng. i v iru ng th p : sau t i t ng chn c h t c n m i gieo m c;

nu gieo s m, kh i n c ch at iu h t, m s gi; trung tu n

thng 3 m lch la tr bng.Thng M i M t 1859

Qun Php b n ph pho i nh H i (Qu ng Nam),chim n Chu S ng phongto ng o H i Vn.

Thng M i Hai 1859

T c ra l n h c in quan l icc c p khng c theo o GiaT. Quy nh cc m c ph t nhsau: cch ch c khng dng t tc nh ng a i tr c c theo o; quan vn t chnh th tph m tr xu ng, quan v ts u t i tr xu ng n u khng

chu b o u ghp vo hnhph t g i o giam h u (n treoth t c ); quan vn t tng l cph m tr ln, quan v t cai itr ln n u khng b o, b tth t c ch t ngay.

Thng M i Hai 1859

T c ra d cho cc x thnl p Kho N g ha th ng . KhoNgha th ng l kho ch a thcrin g c a x, do x qu n l,nh m g ip nh ng ng i nghoth i u t rong x b ng h nh th cph t khng ho c cho vay. Thckho Ngha th ng do dn x tyt m t nguy n ng h b ng ti n

mua thc, ho c t r c ti p gpb ng thc, ho c thu s thcs ng (t c thc t r cng chotu n canh hng nm, m i m um y u tu theo l lng).


3/50

20 D NG KINH QU C

10 - Cho gio s Php c t do n nh ng x c dn theo o gi ng o;

11 - Cho ng i Php n b bi nl p ph' thng th ng bun bn.

* Xem: 2-1860

Thng Ging 1860

Hon thnh b sch K hmnh nhn s k im g im .

Sch ny b t u kh i th o

t nm T c th X (1857);cu i nm T c th X I I (1859)th o xong.

Sch g m 483 quy n, chial m 8 m c: lu n th ng,h nh th , ph m h nh, c nh ng ,ngn ng , vn h c, v l c, nghth u t.

Thng Ging 1860

T r i u nh kh uy n kh c hdng hng n i ho, h n ch "dng hng c a Trung Qu c vc a T y ph ng t i t ki mt i n ; ra l nh cho cc ph ng d tl a, d t v i H N i s n x u tnh i u t r i u nh mua dng.

Thng Hai 1860

n h th n h i bn v b nH o c 11 i u k ho n doP h p a ra h i th n g1-1860.

Ch p nh n 5 i u khon u. B sung vo i u 6: s" dn theo okhng c tng thm; ai gi ch t ththi, khng c b sung ng i khc.B sung vo i u 7: gio s Php m tkhi ph m t i v c tri u nhtha th khng d c l i n i c ; tr ngh p ti ph m, d d ng i khc, s b

tr t i theo php lu t c a n c Nam.B sung vo i u 8: th ng nhn

ng i Php khi mua bn song ph i ingay, khng c l i lu, v ph itn tr ng lu t php c a n c Nam.V i u 9: giao cho thng c qunth Gia nh c'p cho Ty Ban Nham t b n ho c. V hai i u khon10 v 11: c ng quy t khng ch pnh n; n u Php ph n di, ta quy tnh gi .

* Xem: 1-1860

Thng Hai 1860

Campuchia c t t quan hngo i giao v i t r i u nh nhNguy n .

Thng Hai 1860

B n th ph Campucliia vb n th ph Trung Qu c (do tnH on g Qu c L p , ng i Hoc m u) lin k t v i nhau gyrl lo n v c p ph nhn dnvng An Giang, H Tin v m uh t r cho qun Php nhchim Vi t Nam.

Thng Hai 1860

Qun Php t cc n, sChu S ng, nh H i v r t vng gi cc i m Tr S n, AnH i, i n H i ( u thu c N ng, t nh Qu ng Nam).

23 thng Ba 1860

Pagi (Page), Th i u t ngh i qun , T ng ch huy lin

qun Php - Ty Ban Nha cl nh c a tr i u nh Php i uh t qun t N ng sang chi ntr n g T ru n g Qu c h tr .Ph c Sacne (Charner) t a il


4/50


c ng qun i nh Thanh nh mbu c tr i u n h M n T h an h

p h i t h i h nh H i p c Thi nT n k v i P h p n g y27-6-1858. Tr c kh i r t qun,Pagi ra l nh t h t cc n,s T r S n, A n H i, i n H i,

Tr c.

- Lc b y gi , Naplng I I I c dnh rt h t qun kh i Vi t Nam v

th y cng cu c xm l c g p nhi ukh khn, thi t nhi u ng i c a.Song hong h u gini (Eugnie),T ng gim m c Pari (Paris) v H ut c B tr ng B H i qun Sats l Lba (Chasseloup Laubat) d c ngquy t ch tr ng xm l c Vi t Nam n cng. Do tri u nh Php v n l i m t l c l ng chi m ng SiGn. L c l ng ny g m 800 lnh

Php, 200 lnh Tagal (Phi Lu tTn), t d i s ch huy c a i th i qun ariet. (DAries), v i s h tr c a quan nm Ty Ban NhaPalanca Guttier (PalancaGuttierez).

Thng Ba 1860

Ti i i s Ph m Vn Ngh, c

h c t n h Nam nh , ch ng m c h n 300 thn bi nbinh dng ko vo qun thQu ng Nam nh gi c. (Kh i t iHu , th qun Php r t kh i N ng. T c b t p h i trv Nam nh).

Thng Ba 1860

Ti n s Don Khu, t m thayPh m Vn N gh gi ch c ch c Nam nh , cng cc

v in gio th , hu n o, t r iph . t r i huy n t nh Nam nh

ng tn l m t t u g i T c k ch li t ph n i vi c ngh

ho v i gi c Php.Ph m Vn Ngh v Don Khu

d u l ng i Nam nh.

Thng B y 1860

M r ng di n oi t ng ctuy n ch n vo h c tr ng Qu cT Gim n hng chu c a cc

vn v i th n .L tr c ch tuy n ch n tronghng con (t c m t ), nay m r ng t ihng chu (t c m tn). Nm ng i c tuy n l a u tin theo l m iny l: Nguy n nh Xun (chu c uth ng th N guy n n h c);Hong Kim Chi u v Hong Kim D c(chu c u th ng th Hong KimSn); Nguy n B Khanh (chu c utr n th Nguy n Vn Tn); Ng B o(chu v u Ng Thnh).

* Xem: 10-1865

Thng Tm 1860

Tr i u nh c Nguy n Tr iPh ng gi ch c T ng th ngqun v vo Nam ch huy qun

th Gia nh, t ch c vi c nhPhp.

Tr c tri u nh, Nguy n TriPh ng v ch r m m u c a gi cv xu t bi n php ch ng ch. V 'pha ch, Nguy n Tri Ph ng nh nnh: Nam K l n i thc g o, s n v tnhi u, tu b bun bn r t c l i, gi cPhp bi t lu v c ng c nh

chi m lu; hi n nay tnh thnhGia nh l t vo tay chng; chng t n, p lu , l p ph x, chiut p thuy n bun ng i Thanh, ng ikinh, nh thu ki m li; chng cuk t v i b n cn Trung Qu c, b n


5/50

22 D NG KINH QU C

Hn gian gy thm vy cnh;chng thi t l p quan ch c, t p h p xthn, cng khai t ch c chi m ng

lu di; cc sng l n nh V ng C,b n L t, ng Chy... u l nggiao thng huy t m ch, ngchuy n v n binh l ng, gi y t quanbo c a nhi u tnh, u b chngphong to d a thuy n n ng gi ;cc ngi, nhnh, sng nh nh PhongGiang, L Vi, Ba Khm, Th Th a,Th on, Tr Cu, v.v... chng c ng u cho thuy n sam b n i l i thmd v d b n. B i v y, m m u c pNam K c a chng r rng. Nh th khng cn ni n ho ngh cn a. Ta ch nn chuyn m t m t nhv gi . V bi n php ch ng gi c,Nguy n Tri Ph ng ngh: qun s ph i huy ng t 15 nghn n 20nghn; khng nn t qun m t n i,m chia qun thnh ba o: m t o

chnh ng t i n Ph Th , ch qunth Gia nh hi n ng; m t ong ph h t Tn An; m t o ng tnh h t Bin Ho. Ph i phng th cc ng sng, ngi l n nh . Ph iv a nh v gi , d n d n p thm n lu ti n st n ch ch ngqun. Ph i trang b t 20 n 30 c sng lo i l n, ng knh nng t 2t c 9 phn tr ln.

Thng Chn 1860

Tri u nh giao cho Th ngch Tn Th t Hn v H l s c cng Tr n H u o phtrch vi c c 14 c sng ngh ng l n.

Thng M i 1860

Qun Php t n cng nP h N h u n , nh n g b q u ntr i u nh nh lu i.

Thng M i M t 1860

B L v V i n H n l m ph i

h p tuy n l a cc sch c bin so n thn h ha i b sch l:1 - i Vi t vn tuy n (bao g mnh ng b i vn, b i th t i Ltr v tr c cn st l i); 2 - Hytr i u vn tuy n (bao g m nh ngbi vn, bi th c a hong th nv cc quan l i tr i u Nguy n).

Cc sch tham kh o g m 200 b n:

12 b n Hong tri u bang giao; 14 b nPhong Nh th ng bin; 80 b n iNam vn uy n thong bin; 3 b n Gianh Tam Gia thi; 3 b n Hong Vi tvn tuy n; 1 b n Ninh Tnh thi t p;1 b n Hong cc di vn; 3 b n S trnh Nh t vnh; 5 b n Ph m V c kim thi gia thanh ng; 6 b n TrchDi m thi; 1 b n L tri u ch lng bik; 1 b n Bo Quang vi n thi; 1 b n

Li u Am di t p; 1 b n C thi sao t p;1 b n M ng D ng thi t p; 1 b n Vi ts to k; 3 b n Vin trai thi vn; 1b n L tri u ng ch ; 6 b n Qu nhi n ph t p; 3 b n S n c nh thu t;

1 b n Ti n L t u ngh; 2 h n c Trait l nh; 1 b n Ng ch Qu nh Uy nC u ca; 1 b n Minh L ng C m t thit p; 1 b n C" L t hn; 6 b n TonVi t thi t p; 2 b n Minh thi t p;

1 b n Vi t thi t c bin; 2 b n L Qu ng thi t p; 2 b n Chuy t, Trai thivn; 1 b n Ti n L tr s thi t p; 1 b nL ng thi t p; 1 b n Long S n thit p; 1 b n To Kh thi t p; 1 b non - Phan - Tr n tam gia thi; 1 b nNgn ch thi t p; 1 b n c kim banggiao b lm; 1 b n H i S n Bi C nthi t p; 1 b n Nh Kh thi t p; 1 b nL c S n thi t p; 1 b n Gi i Hin thi

t p; 1 b n K Ng c V gia thi t p; 1b n Tr ng Phi B c hnh; 1 b nT n Am T u t, ; 1 b n Danh th nch ng s ; 1 b n Qu ng Nam sao l c


6/50


thi vnh; 12 b n H N i sao l c t nam nguyn t p; 7 b n L p trai

nguyn t p.

Thng M i Hai 1860

T r i chu chu H ng nhT h a n h l T ri u Q u ang M ux in c em dn t rong chusang c t r tr n t n c ta vchu b gi c chi m ng.T r i u n h Hu ng cho b n

T ri u Q uang M u c t r t it n h h t Cao B ng.

Thng M i Hai 1860

Tham tn qun th Qu ngN a m , k i m T n g c n hT ng, B in Ho l Ph m ThH i n c tr i u n h c gich c Tham tn qun th Gia nh cng v i Nguy n Tr iPh ng m u vi c ch ng nhgi c Php.

Vi c c Ph m Th Hi n gi ch cny l th theo ngh c a Nguy nTri Ph ng h i thng 8-1860, tr ckhi Nguy n Tri Ph ng vo Nam.

1861

Thng Ging 1861

n h l cho cc x, thn,h ng, p, l , hng nm cphp t ch c l H ng m t u(t c l u ng r u trong lng)trong cc ngy t t , ngy l l nnh : x u n t , th u t , h i c, t i t

l . Quy nh r ch ng i theonhn t c (s c, b ng) v theo th in t c ( tu i tc) t i nhlng.

- Gian chnh gi a nh, chia lm2 bn tri v ph i. Nh ng ng ithu c ngnh vn c hm th t ph mtr ln, nh ng gim sinh, m sinh, tti c hm bt ph m, c u ph m,

chia nhau ng i bn tri (n u ph m,b c ngang nhau, th ai nhi u tu ing i trn). Nh ng ng i thu c ngnhv t su t i tr ln, nh ng ng i thi c nhn (k c vn l n v) tr lnm khng c pham hm, u ng i bn

ph i (ph m, b c ngang nhau, thng i nhi u tu i h n s ng i trn).

- Gian bn tri nh l ch ng ic a nh ng ng i tu i t 70 tro ln;nh ng ng i theo ng ch v c hmth t ph m tr xu ng nh i tr ng;nh ng ng i theo ng ch vn nh ccnhn vin t p l u c hm bt ph m,c u ph m; cc vin thin h , b h

c hm bt ph m, c u pli m; cc cait ng; cc gim sinh, m sinh, t ti,vin t ch a c ph m hm; cc vinthin h , b h quyn (t c do quynti n m c); cc binh lnh c mi nsai, min dao (c p b c ngang nhau thng i nhi u tu i ng i trn).

- Gian bn ph i nh dnh chonh ng ng i d i 70 tu i v l tr ng,

x dn. Ai nl u tu i ng i trn.

Thng Ging 1861

Q un Php cho 4 ch i cthuy n n c a b i n Bn Cnv 5 chi c n c a b i n Ngao


7/50

24 D NG KINH QU C

Chu ( u thu c h i ph n t nhVnh Long) do thm. T ri u

nh tng c ng c ng c' canhgi cc c a b i n i H i v Ti uH i (thu c nh T ng).

7 thng Hai 1861

Ph c Sacne (Charner) i u qu n t ch i n tr ngTru ng Qu c sang Si Gn. T ngs" b inh ln h v s quan g m

2.200, trong c 800 lnhTagal (Phi Lu t Tn). Ngoi racn c thm 600 ng i Trun gQu c c chng tuy n m Qu ng ng a sang ch intr ng V i t Nam.

Ngy 25-10-1860, Php v TrungQu c k hi p c nh chi n.

25 thng Hai 1861

i n Ch Ho th t th .N gu y n T r i Ph ng tr n g nb tr ng th ng. Tn l Nguy nDuy, tn t ng Tn Th t T r tt r n . Qun tr i u nh r t v ct h thn Tn T o, huy n TnLong, ph Tn Bnh (t c tn h l

t m th i c a Gia nh).- i d n Ch Ho b qun

Php m nhi u t t n cng, t thng4-1860, song u b qun tri u nhdo Tn Th t. Hi p ch huy cnh lui.Thng 8-1860 Nguy n Tri Ph ngthay Tn Th t Hi p v tr c ti p chd o vi c xy d ng v c ng c chi nlu Ch Ho.

- m 23-2-1861 th c dn Phpm t. t n cng quy m vo i nCh Ho. sot 2 ngy 2 dm qun ta chi n u r t d ng c m, gy nhi ut n th t cho gi c: quan nm Ty Ban

Nha Palanca, cng 4 s quan cao c p,30 s quan, 121 h s quan v 1.805lin qun xm l c b gi t t i tr n.

28 thng Ha i 1861

Tnh l m i c a Gia nhth t th ; qun t ri u nh r t vphng th Bin Ho. Cc tuyn ng d n t i n h T ng vBin Ho u c phng b;qun dn h p l c chuy n v n

g , t l p cc sng, l ch;c m ngang; l p n t sng;ch ia qun m ai ph c ; t i ccvng ven bi n thu c cc t n h o Bnh nh, Ph Yn, BnhThu n, Khnh Ho, u cho l p n , t s n g , n g q u n ;chuy n 2.000 qun Qu ngNam vo b sung cho Bin Ho;

huy ng h ng dng v choluy n t p sung vo l c l ngd b.

Chi n dch t n cng c a ch votnh l mi Gia nh b t u t ngy26-2-1861, sau khi Ch Ho th t th .

* Xem: 1-1860

24 thng Ba 1861

Ph c Sacne (Cha rner)k ngh nh chnh th c thn hl p 4 t rung i lnh ngu ut in Nam K , m u m t cchquy m chnh sch dng ng iV i t nh ng i V i t. V i 4trun g i ny, chng a 2 vng Gia nh v 2 ng M

Tho thay th s" l nh n i nm c tr c k ia c a cc t nh.

- Th c ra, ti n thn c a 4 trung i lnh ngu ny l 2 trung d i lnht p m t ng Rign Gi nuiy d t


8/50


ch c Nng t nm 1859, baog m tuy t i b ph n l dn theo

o Thin Cha b chng d d vo lnh. M t trong hai trung i doGi nuiy thnh l p , c Sacnes d ng trong chi n dch h n ChHo (23-25/2/1861).

- Thng 8-1861: Sacne gi i th ton b binh lnh n i n m t tr c v thay vo l s lnh ng do chng tuy n l a, o t o lm

cng c n p phong tro khngchi n c a qun dn ta.

- Ngy 4-2-1862: Bna (Bonard)k ngh nh cho thnh l p 3 ti uon lnh ngu Nam K (ngh nhny c hi u l c t ngy 1-3-1862).

- Ngy 2-12-1879: T ng thngPhp ra s c l nh thnh l p trungon lnh ngu th nh't Nam K .

- Ngy 7-7-1903: Ton quy nng D ng ra ngh nh (chi u theoS c l nh ngy 26-5-1903 c a T ngthng Php) thnh l p trung onlnh ngu th hai Nam K .

* Xem: 12-5-1884 (thnh l p d n v

ngu b inh B c K ).

24 thng Ba 1861

Ph Thu s c Sacne(Charner) ph i i u h i qunLetpe (Lesps) sang g p vuaCampuchia Nrm nh t(Norodom I) thng bo chovua Campuchia b i t quy t tmchi m ng Nam K c a Phpv th ng l ng t quan h

ngo i giao v i Campuchia.

Thng Ba 1861

Quy nh m c th ng chonh ng ng i m ngh a qun,ho c em ng i th n th u c

trong gia nh m nh gia nh pqun t n h ho c qun th Nam

K ch ng nh gi c Php.- i v i nh ng ng i Bin Ho,

Vnh Long, An Giang, H Tin: m 50 ng i d c th ng th su t itr t tng ng ph m; m d 500 ng id c th ng th qu n co tr t chnht ph m. em 10 ng i thn thu ctrong gia nh gia nh p qun i s d c c p b ng c u ph m b h ; 20

ng i tr ln c c p b ng tng btph m b h ; 30 ng i tr ln c c pb ng d i tr ng tr t tng th t ph m;40 ng i tr ln c c p b ng chnh i tr ng tr t tng l c ph m; 50ng i tr ln c c p b ng chnh itr ng su t i tr t tng ng ph m.Nh ng b ng c p u do tnh th nhay th th n c p ngay l p t c.Tr ng h p s" qun m c ln t i2, 3 c (t c 1000 - 1500 ng i) th ich c a vua c t nh c ln b c cao.

- i v i nh ng ng i cc tnhQ ngNam, Q ngNgi, Bnh nh,Ph Yn, Bnh Thu n, Khnh Hom m ng i ho c a ng i thn gianh p qun th nh T ng - BinHo, u cho p d ng m c th ngnh trn.

- i v i nh ng ng i chnh Gianh, v tnh hnh c kh khn, nntli l th ng c ng nh trn, nh ngcho tng thm m t tr t.

Thng Ba 1861

T ri u nh cho c 6 h ngti n ng lo i m i, tr n m t c

kh c b n ch T c B o Sao :H ng n ng 1 ng cn 5 phn ng (1 n v b ng 10 ng t i nk m); H ng n ng 3 ng cn ng (1 n v b ng 20 ng t i nk m); H ng n ng 4 ng cn 5


9/50

26 D NG KINH QU C

phn ng (1 n v b ng 30 ng ti n k m ); H n g n ng 6

ng cn ng (1 n v b ng 40 ng ti n k m ); H n g n ng 7 ng cn 5 phn ng (1 n vb ng 50 ng t i n k m); h ngn ng 9 ng cn ng (1 n vb ng 60 ng t i n k m, ho cb ng 1 t i n c ).

* Xem: 5-1865, 11-1872

Cu i thng Ba 1861

Qun Php t n cng nhchim cc x M Trang, BangL nh ( tnh nh T ng). Th c h c s Tr n Xun Ho ( cnhn, ng i Qu ng Tr ) , lc gi ch c b in h b o n hT ng, i u qun ch ng nhquyt li t . B gi c b t c, ngkhng chu khu t ph c v c n l i t v n.

Tr c , Tr n Xun Ho d t ngm qun nh Php. ng th ngdng chi n thu t ph c kch d tiudi t sinh l c ch, v c 6 tr nth ng l n, gi t nhi u lnh Phap v

lnh ma-t (dn theo d o, di lnhcho Php, d c Php phin ch thnhcc d n v ring g i l n v lnhma-t). Do thnh tch , ng d ctri u nh th ng cho hm Th ch c s. Thng 7-1862, ng c truyt ng hm Quang l c t khanh v c nhn dn Qu ng Tr l p n th ngang hng v i Phan Vn t.

12 thng T 1861

Tnh thnh t nh nh T ng(t c M Tho) th t th . Qunt ri u nh r t v V nh Long.

T ngy 17-3-1861 qun Php cho chi n thuy n th neo ng chi m

v ng C c v h i ph n cc c a bi n i H i, Ti u H i thu c tnh nhT ng. Ngy 29-3-1861 chng b t u n sng t n cng cc n ti ntiu, nh : Tn H ng, Tnh Giang,Cai L c.

15 thng T 1861

S th n c a Nrm I n

N am K bn vi c c u k t v ith c dn Php nh m chngnh V i t Nam.

Thng T 1861

Tng m c thu thn h nch s" dn theo o Gia T: Xthn no b o ch a h t, s tngthu" thn ln g p r i; x thn

no cn che gi u, ch a ch p otr ng, s tng m c thu ln g pi; dn ngo i inh theo o, sph i n p thu thn ngang v im c thu thn c a dn n i inhbn l ng.

Thng Nm 1861

Quy t nh c a t ri u nhg i m b t m c l ng hn g nmc a cc hong thn , cung t n,c a cc ng i ph c dch trongcung c in, v c a cc quan vn,v t tng tam ph m tr ln l y s t i n, g o chi vo vi cqun nhu.

Thng Su 1861Ty Ban Nha c phi vin i

tu n qun th B in Ho ath x in c k h u S n(thu c t nh H i D ng lc b y


10/50


gi ) v x in l p s t hu thu h u y n N g h i u P h on g ( t n h

Q u n g Yn) tro n g m t k h n10 nm. e do n u khng c ch p n h n , s gy r i lo n B c K . T r i u n h c tu y t,tr l i th .

Thng B y 1861

Tr i u nh Hu ra l nh tng

c ng qu n l ngh im ng t s"dn theo o: i v i dn theo o Gia T - khng k gi, tr ,t rai, gi; khng k b o haych a b o - u ph i th ch chvo m t v chia ghp h ccx thn khng c ng i theo o ti n vi c qu n thc ; i v inh ng gio dn u s , hung c,

ph i giam gi can th n ; tr ngh p qun Php - Ty Ban Nhako qun n vng c dn o ,t h l p t c ph i em gi t h t dn o. N i no khng lm trnvi c ny, s chi u qun lu t t r t i.

21 thng Chn 1861

Ph th y s c Sacne(Charner ) k ngh nh mtr ng T ru n g h c Php - V i t u tin Nam K , mang tnT r n g B a L c. y ltr ng o t o cn b vn ho u t in c a th c dn Php. T tngh i p s b i d y cc tr ng

ti u h c.

29 thng Chn 1861

T Le B u lle t in O fficiel de' Expedition de la CochinchineCng bo c a cu c vi n chinh

x Nam K ), x u t b n b ng chPhp v t d i s ch o tr c

ti p c a Th ng c Nam K , ras u tin.

* Xem: 1883, 6-9-1901.

Thng Chn 1861

Nhn dn Gia nn n n ct nh nguy n ng ngha i nhgi c Php v gp nhi u ti n, g o

nui qun.Thng Chn 1861

Tr ng nh chiu m ngh abinh ch ng Php Gia nh.

- Tr ng nh ng i huy n BnhS n, tnh Qu ng Ngi, l con Lnhbinh Tr ng C m. Khi Tr ngnh gi ch c ph qu n c Gia nh.

V chiu m c h n 6 nghn nghabinh, phin ch thnh 6 c v chi n u chng nh gi c Php kchli t, c hi u qu nn T c thnglm Qu n c , roi sau l i cho gi ch c Ph Lnh binh.

- T i thng 3-1862: T c choTr ng nh kim ch c T ng cl huy u m c Gia nh (t c ton b s'qun

m ngha Gia nh). Tr ng nhng i b n doanh x G Th ng(thu c huy n Tn Ho); s ngha qun c phin ch thnh 18 c . T cn c ,Tr ng nh i u ng ngha qun it n cng qun Php, c p sng gi cmang v trang b cho ngha qun v lmm u ch' c thm sng m i.

- Thng 8-1862, sau khi k hi p c vi gi c, T c h l nh cho nghaqun nh ch m i cu c t n cng vdi u Tr ng nh v Ph Yn. Th yv y, nhn dn ng ngha Gia nh,nh T ng, Bin Ho t p h p nhaul i, ng thanh tn Tr ng nh ln


11/50

28 D NG KINH QU C

lm i u m c (T ng cl' huy l cl ng khng chi n) v kin ngh v tri u nh xin ti p t c nh gi c.

nh th n h i bn cho r ng vi cmi n B c d ng c kh khn, mi nNam ch a c c h i, v c PhanThanh Gi n vo hi u d Tr ngnh v ngha qun. Tr ng nhnh t quy t khng chu v Ph Ynnh n ch c m i. Tri u nh li n cchch c Ph Lnh binh c a Tr ng nh.

- Thng 11-1862: Phan Thanh

Gi n l i xin T c ra s c ch g iTr ng nh v v gi i tn nghabinh c a ng. Tr ng nh c ngquy t chng l nh tri u nh v cngv i binh dn ng ngha c a Nam K l c tnh ti p t c khng chi n chngnh gi c Php.

- Ngy 20 -8-1864 , Tr ngnh m t.

Thng M i 1861

C nhn Gia nh Phan Vn t v h ng thn G ia nh LCao D ng chiu m ngha qunch ng nh Php. B sa vo taygi c, hai ng t th i hinn ga ng , b t k h u t v l n

t ing m ng ch i qun gi c chot i k h i t t th .

T c truy t ng Phan Vn thm tri ph , tr t tng ng ph m, vcho dn l p mi u th , sau nng lnthnh n th ; L Cao D ng ctruy t ng hm su t i, tr t tngl c ph m b h . Ngoi ra T ccn lm th ca ng i hai ng v cho

sao l c g i v cc tnh Bin Ho, Gianh, Vnh Long, nh T ng, AnGiang, H Tin; sai Qu c s qunnghin c u ti u s hai ng binso n thnh truy n.

Thng M i 1861

Tr i u nh cho dn n i t ch

v ngo i tch bn L ng cn h n ph n ru n g tc h th u c adn theo o Gia T cy c y.Ho l i chia i: h ng m t n a,cn n a k ia Nh n c thu nui s dn theo o ng cnb giam gi .

Thng M i M t 1861

Chi n th ng Ci B, Cai L yc a qun dn nh T ng, d is ch huy c a lnh n st nhT ng Nguy n Vn Nh: ha ichi n thuy n ch b nh m,50 tn v a l nh Php v a l nhm a-t b gi t.

9 thng M i Hai 1861Th c dn Php nh chi m

o Cn Ln (t c Cn o)

- Ngy 1-3-1862: Bna (Bonard),Thng c Nam K ra ngh dnh thi tl p nh t Cn o.

- Ngy 5-6-1862: Tri u nh Hu khi p c nh ng h n Cn o cho Php.

10 thng M i Hai 1861Chi n th ng c a qun dn ta

trn sng Vm c ng, t i aph n thn Nh t T o, t chychi c pho h m Esprance (HyV ng) c a gi c Php, gi t nhi uch v lm ch t u i nhi u tenkhc. Tr n ny do Quy n qu n

b in h N g u y n V n L c h (t cNguy n Trung Tr c) ch huy.

- Tham gia tr n ny cn c: cc phqu n binh Hong Kh c Nh ng, VVn Quang, qu n ton Nguy n H c,


12/50


l ng th n H Quang v 59 qun c mt (qun chi n tm). Ngha qun

phn tn trn cc thuy n nh , gi lm thuy n bun, p st t i tu dchv b t th n nh y ln tiu di t dch.Sau khi lm ch c chi ntr ng, ngha qun l y ba ph tugi c, nh ng khng ph c, nn n il a t r i rt lui. C 4 ngha qunhy sinh. Sau th t b i ny, th c dnPhp d a qun n tn ph, t chythn Nh t T o tr th. ^

- Ngy 27-10-1868: Nguy nTrung Tr c b th c dn Php x chm cng khai t i R ch Gi. Tr ckhi hy sinh, ng d l i m t l i nin i ti ng: Bao gi ng i Ty nh h tc n c Nam th m i h t ng i Namnh Ty.

16 thng M i Hai 1861

Qun Php m chi n dcht n cng vo t n h thnh BinHo. Ngy 18-12-1861, t nhthnh B in Ho th t th . Quntr i u n h r t v v n g r n g n iPh c Tuy.

Tr c khi t n cng tnh thnh,qun Php c t t m i tuy n nggiao thng thu , b ni li n Bin Ho

v i Gia nh, nh T ng; ngchi m hai c a bi n C n Gi v PhcTh ng; t n cng x Th ch Hn(thu c a ph n sng Long i) l

1) dy chng ti s d ng ngu n ti li utrong b i Nam th c l c, do Vi n sh c dch v xu t bn. T p X X IX , xu t bmnm 1974, t i trang 284 c ghi nh sau:"L ng th n l H Quang ". - Nm

1983, trn T p ch Nghin c u Lch s s5, trang 80 -82, tc gi bi V Nguy n Trung Tr c Long An cho bi t; khngph i l ng th n H Quang , m l"h ng thn H Quang Chiu . V y,trong l n ti b n ny, chng ti xin nu ray b n c tham kh o.

i m phng th xung y u c a quntri u nh.

Cu i thng M i Hai 1861

T ri u nh c Th ng th bb inh Nguy n T r i Ph ng lm ng Su t qun v B in Ho,v T h lang B B inh Tn Th tCp lm ph t qun v B inHo, tr c ti p vo Nam K tch c nh gi c.

Thng M i Hai 1861

T ri u nh cho cng b' m ts h n h th c x l i v i dntheo o. Chia lm 2 lo i. Lo iang b a i ph c dch vi cqun: n u c ' t nh khng b o,s b giam gi cho h ch t ; nu

l lo i u s , hung hng, slo i ra cho th t c ch t ngay(quai l a ph ng chu t rchnhi m gio d c v m i thngp h i k i m t ra 2 l n ph nlo i) . Lo i ang b a i an t r :a i b o nh ng xt ra ch a

th c tm, s b nh 60 tr ng;

ai ch a b o s b nh 80tr ng; a i tr n i n i khc, b t c s nh 100 tr ng.

- Do l nh ny (v cc l nh tr c), nguyn tnh Nam nh ch n 4.800 gio dn b gi t.

Thng M i Hai 1861

Nguy n nh Chi u v i t biVn t ngh a s c n Giu c.

- Nh th yu n c Nguy nnh Chi u ( Chi u) sinh ngy1-7 -18 22 (T c 13 thng 5 nmNhm Ng i t i Gia nh; m t ngy


13/50

30 D NG KINH QU C

3-7-1888 (t c 24 thng 5 nm M u

T ) t i B n Tre.

- Tr n C n Giu c di n ra vongy R m thng 11 nm Tn D u,

t c ngy 16-12-1861. Trong tr n ny

tuy binh lnh v s quan Php b tiu

di t nhi u, nh ng ngha qun Vi t

Nam c ng b hy sinh m t s l n.

- C ti li u cho bi t tr n ny do

Th ng qun Bi Quang Di u ch

ng ko qun n t n cng qun

Php lng a Ph c, huy n C nGiu c.

- Ti li u khc cho bi t: L c l ngngha qun Tn An v C n Giu c lc do m t th lnh tn l L (th ngg i l Cai t ng L) ch liuy; c tinngy 14-12-1861, Php s ko qun t inh Tn An v C n Giu c, th lnhngha qun G Cng lc b y gi lTr ng nh em qun n h p l ccng ngha qun c a Cai t ng L vch ng tn cng n C n Giu ctr c. Bi Quang Di u l ng i thaym t Quang, Tu n ph Gia nh, c bi Vn t ngha s c n Giu c t ibu i l truy i u cc ngha s hy sinhtrong tr n C n Giu c.

1862

6 thng Ging 1862

P h C u, th ln h n gh aqun M Tho, sa tay gi c.

7 thng Ging 1862

Th c dn Php ta i l c ngnh chi in thn h B Ra.

Thng Ging 1862

Tr i u nh cho php nh ngng i b t i c b c a ra chu c. Nh ng n u t i nhn lnh ng ng i theo o G ia T th tuy t i khng c g i i quy t.

M c chu c nh sau i v i t iph m giam (t c t i d ): 1 nm, chu ch ng 60 h c thc; 1 nm r i: 80 h c;2 nm: 100 h c; 2 nm r i: 120 h c;3 nm: 140 h c. i v i t i b y ixa (t c t i l u): xa 2 nghn d m:chu c 180 h c thc; xa 2 ngln r id m: 220 h c; xa 3 nghn d m: 260h c. i v i nh ng ng i b k t n x

t nh ng d c gi m xu ng m c t i

l u, hay t i qu n (t c pht vng lmvi c qun), th m c chu c l 300 h c

thc. Tr ng h p khng c thc m

n p b ng ti n th ph i quy ti n thnhthc, v i gi 3 quan ti n k m m t h c.

(Ng i no t d c n a nm, cho

gi m b t 20 h c...).

Thng Hai 1862

Tri u nh ra l nh cho cct nh th n tm ng i b i t ti ngPhp s d ng.

Nguy n Tr ng, ng i Ngh An,

c l n sang Php, v Nguy n Vn

Th , dn o (ang b c m t L ng

S n), c quan tnh Ngh An,L ng S n thu x p a v kinh st

h ch v s d ng.

Thng Hai 1862

B i b N h a ch n h .Chuy n g iao v i c t rn g nom.


14/50


s a p i u cho cc quan st i.

Nha chnh l c quan c a Nhn c, chuyn trng coi v i u c ac n c. Khi bay gi , quan Hi p l chnh Nguy n T Gi n xin lm m ts" vi c nh : xy c a cng, p, s a, kh i sng... Song T c khngcho lm v cn bi b Nha chnh,chuy n Nguy n T Gi n sang lmtham bi n qun v H i Yn (H iD ng - H ng Yn).

1 thng Ba 1862

Thi t l p nh t Cn o,nh t u t in c a th c dnPhp trn t V i t Nam.

* Xem: 9-12-1861, 10-1-1892.

23 thng Ba 1862

Q u n P h p c h i m t n hth n h V n h L o n g ( l n th nh t).

Sau khi chi m c tnh thnhtnh nh T ng (12-4-1861), ngy19-4-1861 qun Php a 5 tuchi n xm nh p vo cc nhnh sngthu c a ph n tnh Vnh Long di u tra, d xt. Ngy 20-3-1862,

chng a 10 chi c tu chi n ti n vokhu v c n Vnh Tng th neo vho h n m t nghn qun b ln b p n, lu . Ngy 21-3-1862, chngn sng tn cng n Vnh Tng vThanh M . Qun trong thnh d ng:m chi n u li n trong 2 ngy. m-2-3-1862, qun ta phng ho tb t dinh th , kho tng, r i rt kh ithnh v ng b o Vnh Tr.

* Xem: 20-6-1867.

~n ng T 1862

L ap m v n g L in h HTuyn Quang)

5 thng Nm 1862

Theo l nh Bna, Tru ng t

h i qun Ximng (Simon) emchi n thuy n ti n vo c a b i nThu n An ho t ng gy s c pbu c t ri u nh Hu g i ng ho.

Sau m t s bu i th ng l ng v i i di n Hu , Ximng' tr v Si Gn

bo co. t ngy sau, Ximng tr l iThu n An, mang theo t i h u th c aBna, bu c tri u nh Hu phi ngays th n c y th m quy n vo SiGn bn nh l p hi p c.

26 thng Nm 1862

Phi on c a tr i u nhHu do Phan Thanh G i n lmChnh s , v Lm Duy H i plm Ph s vo t i Si Gn.

5 thng Su 1862

(T c ngy 9 thng5 nm Nhm Tu t,T c nm th 15).

T ri u nh H u k Hi p cHo bnh v H u ngh t i SiGn v i Php v Ty Ban Nha.

- i di n tri u nh T c:

chnh s Phan Thanh Gi n v ph s Lm Duy Hi p. - i di n Php:Bna (Bonard) Thi u t ng h i qun,Ph c, T ng ch huy lin qunPhp - Ty Ban Nha. - i di n TyBan Nha: Guttier (Guttierez), it,Ch huy tr ng qun i vi nchinh Ty Ban Nha t i Nam K .

- Hi p c g m 12 i u kho n.

N i dung ch y u l: Ba tnh Gianh, nh T ng, Bin Ho v oCn Ln hon ton thu c ch quy nc a Php; cc lo i th ng thuy n vchi n thuy n c a Php c quy n t o v n chuy n trn sng C u Long


15/50

32 D NG KINH QU C

v cc chi nhnh c a sng ny; tri unh n c Nam khng d c t c t t gi ng ho v i b t c n c no n unh ch a d c n c Php ngthu n.

- Thng 3-1863 Hi p c ny m i c Naplng II I ph chu n. Ngy16-4-1863, Bna v Guttier mangHi p c ra Hu T c k.

5 thng Su 1862

Th c dn Php v Ty BanNha bu c t ri u nh Hu ph ib i b l nh c m o t rn ton t n c ( i u 2 H i p u cN h m T u t).

5 thng Su 1862

T ri u n h H u bu c p h ich p thu n vi c m ba c a bi n N ng, Ba L t , Qu ng Yn

cho th ng nhn Php v TyBan N ha sang t do bun bn( i u 5 H i p c).

5 thng Su 1862

Th c dn Php v Ty BanNha bu c t r i u nh Hu boith ng chin ph. T ng s" t i nph i b i th ng l 4 t ri u la,

t r t rong 10 nm, m i nm 40v n, n p cho Php, t i Si Gn,( i u 8 H i p c).

V Vi t Nam khng dng d ngla, nn quy nh 1 dla b ng 0,72l ng b c. Nh v y m i nm tri udinh ph i tr 288 nghn l ng b c.

5 thng Su 1862

Trn g i y t r ng m c en,tr i u in h H u k di u kho nnh n v i gi c trch nh i m t ruylng, b t gi v giao n p chogi c t t c nh ng a i c hnh

ng ch ng i ch nh quy nPhp m n nu trong cc vng

thu c t ri u nh cai t r ( i u 9H i p c).

5 thng Su 1862

Th c dn Php ra i u ki n:s t r l i t nh thnh Vinh Longcho tri u nh Hu", m t kh i tr i unh Hu chain d t c cc cu ckh i ngh a ch ng i Php

c c t n h G i a n h , n hT ng, v p h i g i t t c ccth l n h n gh a qu n tr v ,tuy t i khng cn bng dngm t a i t i 2 t nh n a. T r i u n h H u ch p nh n ( i u11 H i p c).

25 thng Su 1862

M u ch v quan tr cti p cai t r N am K c v m td n s v q u n s . B n a(Bonard), Th iu t ng h i qunPhp c phong lm Ph Th ys c v l vin v quan ut in c t r i u nh Php csang tr c ti p cai t r nh ng t n h

Nam K m chng nhch i m c, theo H i p c5-6-1862.

- Trong nhi m k c a mnh (t 25-6-1862 n 30-4-1863), Bna s d ng hng ng chnh ph t ng,chnh ph l t ch c b my cai trngu quy n. Bn c nh , Bna l a ch n v o t o m t s s quan th c

dn Php v phong cho chng danhhi u Thanh tra cng vi c b n x (Inspecteur des Affaires Indigenes) chng tr c ti p ch o cc quan l ingu quy n. Nh ng vin Thanh tra


16/50


cng vi c b n x d u tin l: Gugia(Gougear), Brie d Lin (Brire erisle). bar (Aubaret), Philat(Philastre), Ri ni (Rieunier),Planli Vian (Paulin Vial), llacmng(Mainland), Luyr (Luro).

Ch d v quan cai tr Nam K ny ko (li 17 nm tnh t i thng 7nm 1879 (trong s sch t h ng g il t h i k d c), v i nh ng tn vquan chnh nh :

1 - B na (Bonard), t 25-6-1.862 n 30-4-1863.

2 - L a G r n g ie (Do LaGrandiro), Thi u t ng h i (iin, k t c ina t l-f>-1863 n 4-4-1868.

15 - hi (Oliei), Thiu t ng h iqun, Tong ch huy cc l c l ng h iqun Php trn vng Bi n ong, k t c La Grngie t ngy 5-4-1868

d n 10-12-1869.1- Pharng (Faron), Thiu t ng

thu (IUan l c chi n, k t c Ohio t 11-12-] 869 d n 8-1-1870.

5 - B t c Coocnuyli Luyxi.ii.ie (Coime de Pornulior -Lucinire), Thi u t ng h i (|un,Tng ch huy cc l c l ng h i qunPhp trn vng Bi n ng, thay

Pha rng ( ngy 8-1 -18 70 d n

6 - uypr (Dupr), Ph Thu. sir d c, T ng ch huy l c l ng (iinVi n chinh, thay th B t c (i

....nuyli - Luyxinic t ngy- =-1871 d n 16-3-1.874.

7 - Kran (Krantz), Thi u t ngI|iin, T ng ch huy cc l c l ng

151 .[Hn Ph]) trn vng Bi n ng,'! >> uypr t 16-3-1874 d n-1-1874.

- - uyper (Duperr), Thiuhi qun k t c Kran t

I !J 71 d n 15-10-1878.

9 - B t c Laphng (ComteLafonl), Thiu t ng h i j|un, T ngch huy ciun d i vi n chinh, k t cuyper t ngy 16-10-1878 nngy 6-7-1879. (Ngy 7-7-1879: L Miar d Vilc (Le Myre de Vilers)sang thay, m d u ch d vn quancai tr Nam K ).

* Xem: 13-5-1879.

Thng B y 1862

Tr i u nh Hu* ra l nh thanh ng gio dn b giam giho c a an t r v t r l i t is n, ru ng v n cho h , t rnh n g ng i no h i n cnthng ng v i Php th qua i ll i a ph ng ph i c trchnh i m t ra x t, t r t i.

Thng Tm 1862

Ch huy l c l ng v i n chinhc a Ty Bail Nha c m t phion do m t vin gim m c d n u ii a th x in c t dotruy n o t Ngh A l l, H T inhtr vo Nam. Tri u nh Hukhng cho.

Tr c d, Php v Ty Ban Nha(l ngh: t ll N i, Nam nh tr voNam do gio s Ph]) truy n d o; t H i D ng, S n Ty, B c Ninh,Qung Yn tr ra B c do gio s TyBan Nha ph trch truy n d o. Tri udinh llu d bc b .

Thng Tm 1862

Tri u nh Hu c phi bsang Php th ng l ng x inchu c l i 3 t n h m i n ng.Phi b do Thu s c VPh m lm khm sai chnh s ,


17/50

34 D NG KINH QU C

Tr n nh Tc lm ph s , v H Quang lm b i s .

Thng Chn 1862

Tr i u nh Hu i u ngt ng lnh ra B c b nh nhm i n T v B c: Ng uy n T r iPh ng gi ch c T ng' th ngqun v Ty B c; Th a Th inph doii Phan nh Tuy n gich c Tn l qun th Ty B c;

C h ng V q u y n ch ngdoanh Th n c Tn Th t Tu ,gi ch c c qun th TyB c; Ph lnh b inh B nh Thu nPh m Hn v Hi p qu n HongMn g i ch c c b inh qunth Ty B c.

Thng Chn 1862

Th it l p khu t i p cc sth n c a ph ng Ty. a i m: a ph n x An C u, huy nH ng Thu , g n doanh Thus , n m v p h a n am sngH ng.

Thng Chn 1862

Bna sang Ung (Oudong)

g p vua Cam puchia Nrm nh t bn vi c lin minhchng nh Vi t Nam.


N g ha qu n c a Tr ng

nh t n cng n R ch Tr c agi c Php, thu nh i u th ng l i.


1 .200 ngh a qun c aT r ng n h t n cng nThu c Nh iu ( tr n ng tcha Cy M ai i M Tho), t iu

d i t nh i u s inh l c ch.Ha i tr n cng n th ng l i

l in t i p tron g 2 ngy 17 v18-12-1862 ny c a ngha qunG Cng lm cho th c dnPhp ho ng s . Bna ph i kh nc p xin vi n binh. Ph thu s c Giret (Jaurs) c l nhi u t Th ng H i m t n a ti uon lnh A ngiri v m t t i uon lnh chu P lii sang chi ntr ng Nam K ; ngoi ra C11 c800 lnh do pha Ty Ban Nha i u t Man i (Manille ) t i cng ph i h p v i Bna n pphong tro khng ch i n c anhn dn Nam K , c bi t l

nh m chu n b t n cng vo cnc G Cng c a ngha qunTr ng nh.

1863

13 thng Ging 1863T h c d n P h p k h n h

thnh S B u i n S i Gn.

25 thng Hai 1863Qun Php m t t n cng

vo khu cn c G C ng c angha qun Tr ng nh.


18/50


Thng Hai 1863

T ri u n h H u i u t ngl nh ra B c bnh nh vngve n b i n m i n ng B c:Th ng th b h n h Tr ngQu c D ng c c gi ch cThng c qun th H i Yn(H -i D ng - Qu ng Yn); oT r c th ng th th n gqun th H i Yn; Phan Tam

T n h c th n g th tu n phH i Yn, kim h l t ng c(Phan Tam Tnh nguyn l Tth lang B binh).

29 thng Ba 1863

(T c 11 thng Hai, nm Qu H i, T c th 16)

N guy n Tr ng T tr n h T c b n i u tr n v v ii tngio.

Ngoi ra cn c hng lo t i utr n khc, nh :

- i u tr n v vi c phi ng i idu h c n c ngoi, thng 6 nmBnh D n (cu i thng 7 u thng

S-1866);- i u tr n v su di u l i,

ngy 23 thng B y nm Bnh D n(t c 1-9-1866);

- i u tr n v thi s , ngy 25hng B y nm Bnh D n (t c

5-9-1866)*,

- i u tr n v 8 di u c p c u (T

isp bt di u), d ngy 20 thng M iAm inh Mo (t c 15-11-1867);

- i u tr n v vi c nn giao thi p : n c ngoi (Giao thng s nghi

minh) ngy 19 thng Hai*n M u Thn (t c 12-3-1868);

- i u tr n v vi c tu chnh v b, ngy 2 thng Nm nm Tn M

(t c 19-6-1871);- i u tr n v tnh th ph ng

Ty, ngy 2 tling Tm nm TnMi (t c 16-9-1871);

- i u tr n v vi c h c t p tr nhn ti (H c t p tr ti tr n thinht p), ^.hng Chn nm Tn Mi(t c kho ng nua cu i thng 10 - n a u thng 11-1871);

- v.v...

16 thng T 1863

Ph c Bna (Bona rd)v i t Pa lanca G u t tie r(Palanca Gut tierez) c m uph i on Php - Ty B an Nhavo H u tra o i H i p c

k ngy 5-6-1862 v i t r i u nh Hu .

Sau khi ti n hnh l trao d i Hi p c gi a di hn t i kinh , tri unh Hu c m t phi don o PhanThanh Gi n c m d u, theo Bna voGia nh d nh n vi c bn giao tinhthnh Vnh Long v i Php.

18 thng T 1863B tr ng B H i qun v

Thu c a Php, h u t c Sats lu Lba (Chasse loupLau bat ) g i i n ch th choT h i u t ng h i qun, quy nc h h u y l c l ng v i n c hin hP hp t i N am K La

Grngie (De La Grandire) ph ic p t c t q ua n h v iCampuchia chng Vi t Nam.

La Grngie li n c i u h iqun ua d Lagr (Doudart De Lagre) sang Udng g p Nrm d nh t.


19/50

36 D NG KINH QU C

Thng Nm 1863

(T c thng 4 Qu H i, T c nmth 16)

T c ra d c m th n n h ncc ph i t n n i nh tr lnkhng a i c d vo v i c chnht r trong tr i u nh.

D i th i Tlii u '> c ng d c d c m nh ng ng i thu c h ngo i nh

vua khng ai c d vo vi c tri uchnh. Lc d, T ng d c nh An lNguy n nh Tn d c tri u thn d ngh rt v gi ch c Chnh khanh (c vn); nh ng T c khng ch p nh nv Nguy n nh Tn l b' c a phiNguy n nh Th.

Thng Su 1863

Gio s Ty Ban Nha (l y tnV i t Nam l H c Nho) t p h pdn o v b n th ph ng iV i t, ng i T rung Qu c, i ha ichi c tu l n v h n 200 chicthuy n nh theo ng sngB ch ng t n cng lu N h tT H Nam (lc thu c

Qu ng Yn), ph a chi nthuy n vo m u ch i m HNam, nh ng b qun dn tanh b i

Qun c a tri u dinh d i s chhuy c a L Quang Ti n, Tlni d oThng ch ll i Yn (H i D ng -Qu ng Yn), v Bi l luy Phan, ll ltu n ph , d 1hi h p v i dn binha ph ng d i s di u khi n c a:t ti V c M u, quy n su tNguy n S, Nguy n Huy L ng, bh Bi Huy L c, hu n d o Yn H ngNguy n Tr ng, v tri huy n h u trNguy n Huy Bch.

Thng Su 1863

Tri u nh Hu c phi onsang Php v i n hi m v th ngl ng chu c l i b ng ti n batnh Bin Ho, Gia nh, nhT ng; ng nh ng h n choPnp chi m ng t i a h tthu c tn h thnh c G ia nh( t c Si Gn), vung ph c nn go i th n h n h T ng, v n g

T h D u M t th u c tn l i Bi nHo, v o Cn L ii.

Phi don do: Hi p bi n d i h cs Phan Thanh Gin lm chnh s ;T tham tri B L i Ph m Ph Th

lm ph s ; An st tinh Qu ng NamNgu Kh c n lm h i s . Tru c khilun d ng, Phan Thanh Gi n d niv i T c: "Nay th n vng m nh di

s , vi c thnh hay khng thnh l do hai n c kia. ."!

- (ng i v i phi (lon cn c 9ng i dochnh quy n t h c dn NamK c , trong d c Tr ng Vnh K.C ti li u cho bi t phi on kh ihnh ngy 21-6-1863, n th dPari ngy 115-9-1863.

Thng B y 1863

Q u ail C m t v i n Tr ngng Qu , sau kh i v h u,dng s ngh m t s bi nphp t r n c nh sau;

1- Ch n dng ng i c ti. Vuachi nn n m d i c ngch khng nnm m lm m i vi c thay cho ccquan. 2- C |) huy n r t g n v i dn.

Do d quan l i cap huy n phai lng i c kinh nghi m. Khi b nhi mcc tn sinh, m sinh, gim sinh,khng nn d a v lm h u b cctnh ngay v h ch a t ng tr i vi c caitr, m nn d a v t p s m t - hainm cc b , cc vi n (l h lm quen


20/50


v i cng vi c chnh tr. Sau d B L iph i xt xem ng i no c kh nng

lm chnh tr (l c m i h d ng v c )huy n. 3- V ti chnh c a tri u dinhqu co h p, b i v y nn cho nh ng'ng i c t i c chu c t i b ng ti n,tu theo m c t i. 4- Mun cho quanl i d c thanh lim, khng g b nggi m s"ng i lm vi c v tng l ngcho nh ng ng i cn c glt l i lmvi c. Nh ng mu n gi m b t s' ng i

th tr c h t ph i gi m b t s vi c:m mun gi m vi c th ph i dng ccquan l i gi i.

11 thng Tm 1863

K k t H i p c Php -Campuchia t i Ung, gi a La Grngie - T ng ch huy l cl ng v i n ch inh Php t i Nam

K v vua Nrm nh t.Campuch ia ch p nh n n n b oh c a Php. i u ua Lagr (Doudart de Lagre), cphi vin c a La Grngie t iCampuchia c c lm vin trs u tin c a Php bn c nh vuaCampuchia gim st vi c th ihnh Hi p c v g i i quy t m i

s xung t x y ra gi a ng iPhp v ng i Campuch ia .Campuchia c t t quan h v i

l t Nam v Thi Lan.

* Xem: 17-6-1884.

Thng Chn 1863Tri u nh Hu quy t nh

cho t tr ng t h i H ng V nv t l i i H ng V A n Giang(Nam K ). Nm G ip T (1864)b t u m khoa th i.

Thng M i 1863

Th c dn Php a tu voc a b i n B nh T hu n i utra thm d.

Thng M i M t 1863

Tr i u nh Hu ph i langt rung B Cng l T r n N h S nsang Qu ng ng ng m i utra: t i i l i hnh nh Thanh; vi c

bun bn c a ng i Php vng i Anh Qu ng ng; dlu n c a cc n c i v i vi cPhp nh chi m Vi t Nam.

Trong nm 1863

Tr i u nh Hu cho tngth u ru ng B c K l y ti nchi ph v v i c qun nhu: 1 m u

ru ng cng thu thm 1 ti n ; m tm u ru ng t thu thm 2 ti n.

Thng 3-1866 (t c thng 2 nmBnh D n): bi b .

1864

rhng Ging 1864

T "Le Courrier de SaigonT in Si Gn) ra s" u tin.

Thng Ging 1864

Tr i u nh Hu cho t ch cH ng th n m i lng. H ngthn c nhi m v gio d c, c m


21/50

38 D NG KINH QU C

h o , k h u y n b o d n l n gkh ng nn theo o Gia T.H ng thn khng d vo vi cl ng . V t i u ch u n: H ngthn ph i c ch n l a trongs" nh ng vin quan v h u,ho c nh n g ng i t t i,nh ng s nhn, tu i t 50 trln, c h c th c, c o c, c m i ng i t n tr n g .Tr ng h p lng no khng cnh ng ng i t ti u chu n yth ph i ch n ng i n hi u tu i,th u n h u, th c th , b i t i uhay l ph i g iao cho gich c H ng th n .

Thng Ha i 1864

Quy nh s lnh ph c dchcho cc quan l i c p tnh : T ng c c s d ng 30 ng i;Tu n ph : 20 ng i; c: 20;

B chnh: 10; n st: 10; ChnhLnh binh: 5; Ph lnh binh: 5;Qu n v : 2; Qu n c : 2; Hi pqu n:2; Thnh th u: 2.

Thng Ba 1864

T ri u nh cho php cc tn hthu c T tr c k (t c cc tnh ;B nh nh , Ph Yn , B nhThu n, Khnh Ho) c thnhl p i q u n ma ng t n iqun th in th i n (nghn v i ct t) t d i s qu n l c a cc

qun th .Ton b s" t ph m b giam cc

c thu c cc tnh (binh lnh c a cctnh ph m t i b giam; nh ng tph m cc n i b pht l u i lm vi cqun) c phn lm 3 lo i: lo i gi

y u, 60 tu i tr ln, c tha cho v qu qun lm n sinh sng; lo i tng

t t, d i 60 tu i, cho ghp vo cc xs t i t lm n sinh sng; lo im nh kho c d n thnh i qunThin thi n.

Thng Ba 1864

Cho l p cng tr n g githu c sng b ng s c n c t i x

Thc ng, thu c huy n H ngTr, Th a Thin.

Thng Ba 1864

c ng c" b my cai t r Qu ng Tr, Ph Yn, H Tnh: t thm cho m i tn h o m t ph qu n o ( t r t chnhng ph m) v b sung t l i i ii 1b t ph m th l i, 1 c u ph mth l i, 6 v nh p l u th l i.

T ng c ng m i tnh d o u c: ]chnh qu n d o. 1 ph qu n o, 2bt ph m th l i, 2 c u ph m th l i,16 v nh p l u th l i.

Thng T 1864

Tr i u nh cho kha i m s tv kh n ru ng hoang cc vngven n i ven sng thu c t n hQu ng Bnh: thu c v in phTh a Th in l L Vn Gia i,thng ph n b cch ch c lV ng Th i u v t t i BiDuy L i n ng ra x in m ng

vi c ny. B H r t 5 th csng V v giao cho nhm LVn Gia i thu n u qu ng s t;ngoi ra B H c ng c p chonhm ny 3.000 quan t i n v n kha i kh n h n 1.000 m u v h n


22/50


t rong 2 nm ph i hon l i st i n .

Thng T 1864

Tr i u n h k h uy n kh c hvi c m dn l p thnh thn, x, kha i kh n ru ng hoang. Quy n h c th m c th ng chonh ng ng i ng ra chiu m .C th nh sau:

A) i v i da bn t Ngh An tr vo d n Bnh Thu n.

1) N h n g ng i bih th ng mchiu m d c t 20 d n 30 dn, kh nhoang c t 50 n 60 m u: s cmi n ra lnh v mi n dng thu thnsu t d i; m d c 40-50 dn, v khaikh n d c trn d i 100 m u: s d cth ng th tng c u ph m b h v

cho gi ch c tr ng thn y; m d c 100 dn, v khai kh n c 200m u: s dit c th ng th chnh c uphm b h v cho kim lnh ch c ltr ng cc thn y; m d c 150 dn,v khai kh n c trn d i 300 m u: d c t h ng th tng bt ph m bh v cho gi ch c cai t ng.

2) Nh ng ng i nguyn l th saiL a i t ng m chiu m c 50 dn vkhai kh n c 100 m u: s d c gih c cai t ng chnh th c; m c 100

ln v khai kh n c 200 m u: s iu c th ng th chnh c u ph m bh . v cho gi ch c cai t ng; m c150 dn, v khai kh n d c 300 mu:

l c t h ng th tng bt ph m bk v cho gi ch c cai t ng.

I Nh ng ng i cphm hm:fete u theo s' dn m c v s'

' n. 2 kh n hoang d c m gia tng; &im tr t n ln.

B' i v i a bn t Thanh Ho:rj ra Bc:

1) Nh ng ng i, b inh th ng mm d c: 70 d n 80 dn v khai kh n

c 200 mu: s c th ng th tng c u ph m b h v cho gi ch cl tr ng thn y; m c 130 dn,v khai kh n (t c 300 m u: s d cth ng th chnh c u ph m b h ,v cho kim lnh ch c l tr ng ccthn; m d c 200 dn, v kh nhoang d c 200 m u: s c th ngtng ht. ph m b h , v cho gi ch ccai t ng.

2) Nh ng ng i, nguyn, l th naicai tongm m d c ] 00 dan, v khaikh n c 200 m u: l p t c c b th cai t ng; m d c 150 dn v khaikh n d c 300 m u: s d c th ngchnh c u ph m b h , kim gi ch ccai t ng; m d c 200 dn, khai kh nd c 400 m u: s c t h ng tng btph m b h v cho gi ch c cai tong.

3) Nh ng ngit i, c ph mhm: c m i l n m thm c 50 dnv kh n thm d c 100 m u, ud c gia tng thm m t tr t. Aikhng mun lm t ng l th c ngchi u l th ng th cho ch c hm.

Thng Nm 1864

Q u y n h : t ro n g k t h iH ng, v i c s kh o giao cho ccv in hu n o v c nhn mnhi m; v i c phc kh o g iao chocc vin gio th m nhi m.

Tr c d, vi c s kh o giao cho trihuy n; vi c phc kh o giao cho triph . Vi c thay d i ny l th theo ngh c a T ng d c nh Yn (Nam

nh, H ng Yn) o Tr. o Trnu hai l do: ]) cc vin tr i huy n,tri ph theo lm vi c hnh chnh dlu, do d nghi p vn ch ng,nghin bt lng qun nhi u, lmvi c s kh o v phc kh o khng cnthch h p n a; 2) cc vin tr i huy n,


23/50

40 D NG KINH QU C

tri ph m t khi di n du, u gythm phi n ph c cho dn da ph ng

ph i n ti p.

Thng Nm 1864

Quy nh v quy n s h u s'ru n g t m i k h n hoang c. i v i ng i t b c a, bcng kh n hoang, th sru n g k l la i k h n c baonhiu s c gh i vo s lru ng t v ng i c tonquy n s h u. i v i ng i vayti n c a N h n c kh nhoang, th s" ru ng kh ai kh n c bao nhiu s ph i chia lmba ph n: 1 ph n lm ru ng t ;2 ph n lm ru ng cng.

* Xem: 8-1 864.

Thng Nm 1864

Nguy n Trung Thnh (gich c Qu n o Pl i Yn) v i t sg i T c ph n i q uy t n hc a t ri u nh b t t t c cc lo ithuy n bun l n nh phn rat ng lo i n p b c tr i u nh

l y ti n thu tu Php b nhnh vng b i n mi n ng -

B c. k i n p h n bc c aNguy n Trung Thnh g m haii m chnh: 1) Khng nn tinr ng Php th c s giao ho m l i vo s g ip c aPhp; 2) Ta c binh s trong tay

m khng dng d p gi c, ml i i th u b c th u ng in c ngoi lm vi c th h icn tr n c lm sao c. Sau, ng ra bi n php: H iph n thu c t n h no, tn h

chu t rch nhi m bnh nh n i l chnh; t n h lng gi ngp h i c nhi m v h tr m t k h i c yu c u; r ing Ph Yn,tuy l m t t n l i nh , qun t,nh ng Pl i Yn s n sng tnhnguy n i u 100 qun v 3chi c thuy n ra kh i t k i ph.

Vi c tri u dinh ra quy t d nil thub c d thu tu Php ny l do g i

c a B chnh Qu ng Nam ng' HuyTr c. Tuy c li can gin c aNguy n Trung Thnh, nh ng tri u(lnh van phi b h Lun di lin h v i Php d thu tu. Song' !>j Phpt ch i khng cho thu, nn quy tnh ny m i b ph s n khng thihnh d c.

Thng Su 1864

Tr i u nh cho l p h d tnh i u Khnh Ho cung c pnhi u cho t r i u nh dng. Quynh: a i ng ra m th l p h ,s c th ng hm th sai tngc u ph m; kh i no s n xu t ck t qu , s cho b th .

16 thng B y 1864Th c dn Php m Tr ng

T h n g n g n (Col lege desInterp rtes ) Si Gn.

25 thng B y 1864

Th c dn Php ba i l hnhS c l nh u tin v t ch c t

php Nam K . C ha i h thngsong song t n t i ; 1) H thngto Ty n: chuyn xt x ng iPhp; do quan to chuynnghi p ph trch; xt x theolu t c a n c Php. Cc quan


24/50


to chuyn nghi p tr c thu cv in T ng b i n l (Procureur

genera l). T ng b i n l t d iquy n ch o c a Thpiig cN am K (L ie u te n a n t -gouverneur de la Cochinchine).2) H th ng to Nam n: chuynxt x ng i V i t v ng i chu

c t r t i Nam K ; do ccquan cai t r th c dn cl i t nh

ph t rch; xt x theo th chc a t ri u Nguy n lc b y gi .Cc quan ch t nh tr c thu cGim c Nha N i chnh ( thnhl p n g y 9 - 1 1 -1 8 6 4 ) . D n gth u t ng A n h ig i n a (In ignat) t c t cch ng ib n x c h ch t php

i v i ng i b n x .C n bi t r ng, t nm 1862 n

tr c S c l nh ny, vi c xt x u dogi i c m quy n qun s nm; ch a cquan to chuyn nghi p. Cc vint hanh tra cng vi c b n x chu trchnhi m xt x ng i Vi t, d a trnnh ng th ch c c a Vi t Nam. T S c l nh ngy 25-7-1864, c m t s"

i m c n l u sau:- To Nam n xt x ng i Vi t

VI ph m lu t dn s v th ng m i.Song, nh ng v x y ra gi a ng iVi t v i ngvti u, ho c nh ng v ng i Vi t vi ph m lu t php c achnh qu c (t c lu t php c a n cPhp d c ban hnh thu c a), udo to Ty n xt x .

- Ng i Vi t ph m t i hnh, trnnguyn t c v n do To Nam n xtx . Song, nh ng t i hnh nghimtr ng l i do Th ng d c ho c vin ch cdo Thng d c ch nh, xt x .

- King to Ty n Si Gn cquy n xt x h t k v g x y ra trong

ph m vi thnh ph' v vng ph c nc a thnh ph, v h t. k ng i ph m

php thu c qu c tch no. To ihnh Si (J011 (Tribunal Criminel) s xt x cc tr ng t i do ng i Vi t gyra di v i ng i u trong ph m vi Si( in.

- Tai c cc v c tnh ch t, chnhtr, nh kh i ngha chng d i chnhquy n c a Php, u chuy n qua Ton binli (Conseil de Guerre) xt x .

H th ng t php theo s c l nhngy 25-7-18(51 t n t i cho n ngy25-5-1881, ngy clinl th c bi l> cc To Nam n. Nh ng b lu t c aPhp d c l n l t ban h Nam K :

- Ngy 21-12-1864: Th ng cNam K cho cng b Nam K tonb B Lu t php c a n c Php.

- Ngy 6-15-1877: T ng th ngPhp ra sc: l nh cho p d ng l> I linh lu t c a n c Php vo Nam K vcc I hu c a c a Php.

- Ngy 3-10-188: T ng th ngPhp ra s c l nh cho t hi hnh NamK m t s ' di u khon trong b Dnlu t c a n c Php.

* Xem: 23-8-1871; 10-2-1873;

25-5-1881; 28-2-1890; 6-1-1903;11-10-1904.

3 thng Tm 1864

(T c m mng 2 thng 7 nm Gtp T )

B t u ti n h nh cu c b o ng k in h th n h H u nh mgi t Khm s Php cng Phan

Thanh G i n. T r n T i n Thnhv n p cc gio dn xungq u an h v ng p h c n k in hthnh p l i ii i vi c tr i unh k ho c v i Php. Cu cb o ng do Nguy n Vn Vi n ,m t ng i dn b n h th ng t n h


25/50

42 D NG KINH QU C

Bnh nh , kh i x ng, v i stham g ia c a m t s ng i trong

d n g h T n T h t, nh : t r ihuy n H ng T r Tn T h tThanh, h v thn b inh TnT h t T h a . v .v ... N h n g v th i u t ch c, qun n i ng bnt rong thnh khng k p ph i h phnh ng v i qun bn ngoithn h theo nh k ho ch nh, nn qun bn ngoi tuy

l t vo n i th n h r i nh ngbu c ph i r t lu i ngay. Do ,vi c b i l . Nh ng ng i th amgia cu c t ch c b o ng u b t r i u nh t rng t r .

Cu c v n d ng b o d ng ny d cti n hnh t thng 7-1864. Nguy nVn Vi n d b m t t i kinh d llu

g p con c a Ph Bnh Cng Min ol H ng T p v ni r bi n php c amnh l Khng phi n n binh dao,m lui c tu c a Ty d ng;khng ph i chm gi t, m dn gioph i b d o. H ng T p d ng vd c b u lm minh ch . Sau d m ts ng i trong thnh c ng h ng ng, Tn Th t Th a v m t s ng ikhc nh n nhi m v b n pho hi u

lm n i ng trong thnh. Trongm kh i s (3-8-1864) s qun (l cchia lm 4 d o: 1 d o vo th nh ,d o ph c ngoi v chia nhau d n ph c cc lng c nhi u dn theo d o nh Kim Lung, An Truy n, An Vn, AnHo. Nh ng khi d o qun c nhi mv vo thnh d l t d c vo r i thkhng th y pho hi u nn l i rt ra.Cu c b o d ng kh ng thnh. Tri u

dinh x chm, bu u Nguy n VnVi n v n ng T p (sau khi h t d isang h m l h V , t c V T p). TnTh t Thanh, Tn Th t. Th a u bt c b h Tn Th t v chuy n sang

h m , thnh Trn Thanh, ChuTh a, v u l) x chm. Khi b

chm, V T p d ni: V t c gi n v ho ngh m b t i, xin ch khp vot i b i nghch.

Thng Tm 1864

Tr i u nh cho php s d ngt ph m vo vi c k l i n hoangru ng t v quy nh quy n sh u i v i s' ru ng t do t

ph m kha i kh n c . Cth : Nh ng t ph m v t iqun, t i l u , sau kh i n ch b pht vng, s do quan s t ic h u tr c h n h i m g ia m gi ,q u n l ; c h n h q u y n aph ng s l a ch n tro n g s tph m nh ng ng i h i c iv giao cho t ng l a ph ng

cho i kh n hoang, nh ng v nb qu n l ch t ch . Sau 3 nm.a i k h n h oa ng th n h ru n g c t 3 n 5 m u, s c thagi m t i tr c v c sp nh pvo x thn s t i , do t ng l n i cai qu n; s" ru ng kh aikh n c, cho nh n lm qu nngh i p ; n u a i mu n tr v quh ng, s cho v , v s ru ng kha i kh n c s giao l i chot ng l s t i cy c y n p thu .

* Xem: 5-1864

Thng Chn 1864

Tr i u nh quy nh m cth ng v p h t cho nh ngng i h c v i t v n i t i i igPhp: M i ngy ph i h c c10 ch (c ngh a l n m t chv cch pht m); Ba thng


26/50


m t k s t h ch, do N i cc vB L ch tr ; H c t t s c

th ng t i n t 4 n 6 quan.H c khng t yu c u. s b ph t ro i, t 10 ro i tr ln.

Thng M i 1864

V th i u ti n ch i dng, tr i unh cho php cc hong thn,cng cha, quan l i cc c p v

dn th ng c n p ti n ln hth ng v chu c t i. Quy nhm c ti n t i th i u , v d 100q u a n tr l n ( d i v i d nth ng), 2.000 tr ln ( i v ihong thn, cng cha v quanl i cao c'p c a tr i u nh). Ccm c th ng g m: t ng ph m

lin i, t ng ph m tr t , cho t pphong, cho t p m, mi n i l nh,m i n lm t p d ch , v .v ... A ik h ng m u n n h n vi c t n gtr t , s c c p m t o l cch trong ghi r l c lmvi c ngha . Ngoi ra, ai c b*m m t, nh n g k h i s ngkhng c ph m t i g, th ng i c th b t i n ra x in tr i u nh t ruy t ng ph m hm chob m . Cc m c g i m t i g m: c ph c h i ph m tr t, cxo b l nh nh ch vi c thngc p, c gi m b t s' roi, s'tr ng b ph t nh, v.v...

Thng M i 1864 t "Ty Nam - B c chuy n

v n s , chu trch nh i m qu n c vi c v n chuy n t N am raB c v t B c vo Nam. B myqu n l ty g m: 1 chnh chuy n

v n s , 1 ph chuy n v n s (l yt rong s quan v hm n h ph m

v tam ph m), 2 vin tham bi n( l y t rong s quan vn l i in t ph m), 1 lang trung .

n thng 9-1868: bi b TyNam - B c chuy n v n s ; chuy ngiao vi c v n chuy n cho quan tnhs t i trng coi.

Thng M i 1864

Tri u nh s a i l i chnhsch i v i dn theo o GiaT: bi b l nh c ng b c giodn b o; tha cho s gio dnang b t y; xa b s phnb i t i x gi a dn l ng vdn gio trong v n thu khov ru ng t.

Thng M i 1864

(T c thng Chin nm Gip T , T cnm th 17)

T c quy t nh ch n s nph n x D ng Xun Th ng,huy n H ng Thu , Th a T hinlm n i xy d ng s inh ph n

cho mnh v t tn l V nNin Ct a hay KhimCung.

- Nhn dn x D ng XunTh ng do d b u i kh i mi n nid ko xu ng mi n duyn h i, b ngh n c i chuy n sang ngh chil i, v l p thnh x D ngXun l l .

- Thng 12-1864 (t c thng 11nm Gip T): kh i cng xy KhimCung. 2.000 binh lnh d c huy d ng n lm ngy m. n thng 5-1866:b sung thm 1.000 binh lnh n a, vra l nh trong t hng 9-1866 (t c thngTm nm Bnh D n) ph i hon thnh.


27/50

44 D NG KINH QU C

Nh ng thng 9-1866 n ra cu c kh ingha t i kinh ph n i vi c xy

Khim Cung (Cu c kh i ngha do onH u Tr ng, on T Tr c lnh o).

- Thng 9-1867 (t c thng Tmnm inh Mo): hon thnh vi c xyd ng Khim Cung.

* Xem 16-9-1866.

Thng M i 1864

Nrd m nh t sang Si

Gn. T i Campuchia bng ncu c kh i ngha do A Xoa lnh o, d i danh ngha ng hhong Ang Ph in.

Cu c kh i ngha ny ko di cho

t i 20-8-1866, khi A Xoa m t. Trong

qu trnh di n bi n c a cu c kh i

ngha, A Xoa nhi u l n sang ho t

ng Nam K . Ngha qun A Xoa v

ngha qun Vi t Nam c nhi u

tr n phi h p cng nhau chng nh

th c dn Php. (A Xoa, c ch g i l

Ong B m, b c u T ng c An H l

Phan Kh c Th n b t t i Th t S n,

thu c An Giang, v b tri u nh Hu

gi i giao cho Php).

9 thng M i M t 1864

Thng c Nam K LaGrngie (De La Grandire) rangh nh thnh l p Nha N ichnh (Direct ion de rin t rieu r),m t t ch c chuyn ngh in c u,theo d i v g i i quy t t t c cccng vi c c l in quan n thu c a. ng u t ch c ny l

m t v in gim c. P lanh Vian(Paulin V ia l) , m t trong nh ngvin than h t ra cng v i c b nx u t i n d i th i B na

(1862), c c lm Gim c u tin c a Nha N i chnh v

nh m ch c ngy 1-12-1864.Nha N i chnh g m 3 ban: 1) Ban

T ng th k: chu trch nhi m lin h v i cc vin thanh tra cng vi c b nx ; ph trch cng tc m t v , c nhst, gio d c, tn gio. 2) Ban Hnhchnh: ph trch vi c l p ngn sch,cng chnh, t i chnh v nhn s .3) Ban Canh nng, Th ng m i v

K ngh : ph trch thm c vi cxt x ng i b n x .

Ngy 29-10-1887: T ng thngPhp ra s c l nh bi b ch c Gim cc a Nha N i chnh; chuy n giaoquy n hnh c a gim c sang tayThng c Nam K .

* Xem: 21-4-1869.

Thng M i M t 1864 nh l c i x in t rong dn

g ian: t l v n danh n kh ic i, nh k h n l 6 thng;t i n n p cheo: ng i g iu n p 1q ua n 2 ti n ; ng i tr u n g l u n p6 ti n ; ng i ngho n p 3 ti n ;ng i l ng khc n, ph i n p

g p i.Thng M i M t 1864

Tr i u nh cho ban b l il nh c m bn ru ng cng lmru ng t ; n u lng x no, v c vi c cng kh n c p, th ltr ng p h i h i h p bn n h vch c em ru ng cng c m

c" ch khng c bn t, vth i g ian c m c'kh ng c qu3 nm.

* Xem: 12-1871:7-1873.


28/50


Thng M i M t 1864

T r i u nh cho cc ph ,huy n, chu g n cc t nh , o, c l p S D ng t th un h n v n u i nh ng ng i t cv thn khng n i n ng t a.Hng thng c p cho m i ng i c nu i 1 quan ti n v 15bt g o.

Thng M i M t 1864

ng Huy Tr c. B chnhQu ng Nam, xu t vi c thuthu b ng' h i n v t i v i cch lm ngh nghi p, v cho ccnh d t c i lnh t i n muanguyn v t li u v d t cc m thng r i em n p hng C 1 0 nhn c.

Thng M i M t 1864

B t u th u th u hi n v t i v i cc h x dn lm ccngh khc ngoi i ig l i nng.H i n v t thu b ng; s t chn, ng , ng l , vng th p , v i

tr n g.

Thng M i M t 1864

Cho xy d ng cc kh uNgha ch ng x (t c Nghaa lm phc) kh p cc n i.Nh ng ng i ch t v tha nh n,ho c nh ng n m m v th a nh n

u chuy n h cc khu Nghach ng x .

Vi c xy d ng ny l theo d ngh c a B chnh Qu ng Nam ng lluy Tr c.

Thng M i M t 1864

(T c thng 10 nm Gip T, T c

th 17)

S t ba tr ng t h i H ngH N i. Nam nh v Th aThin cng kha i ph n i m nhm vi c t ri u nh k lio cv i Php. Hnh th c ph n ic a cc s t g m: h reo m ,khng c hu vo th i; i hon k

th i ; cng kha i bn lu n vi cch nh t r , c b i t Th a Th in,cc s t v i t nh ng i up l i i i i ln g i y r i em dnk h p n i, c tr n t ng v c atr ng th i. Tr ng th i H N iph i hon n ngy hm saum i th i c.

M t s' ng i kh i x ng d b

tri u (lnh h t v tr t i, nh : Ph m(lia T b ph t tr ng v ; nm tgiam; Nguy n Danh An b ph ttr ng(hai ng i ny thu c tr ngthi ll ng ll N i); Vn nh vNguy n lluy t ( u thu c tr ngthi l l ong Nam nh) l) ph ttr ng.

Thng M i Hai 1864Tri u nh giao cho T l iu s

v V kh tuy n ch n 8 ng iphi i theo tu t l iu c a Php h c l i v s a ch a, c vinngo i lang Hong Vn X ng vcai i L Vn Mn gi ch cchnh v ph qu n . M i ng i,m i ngy c c p 1 quan 5ti n .

Thng M i Hai 1864

Cho l p 1 kh ai khong' haithn trang i n L c v Ph L ,


29/50

46 D NG KINH QU C

thu c tnh Qu ng Bnh. H g m38 ng i, trong c 12 ng i

l dn inh a ph ng, v 26ng i l bin h in h c tri u

nh cho r t v lm ngh kha i

m . Q uy n h m i n m m i

ng i p h i n p th u 100 cn s t

s ng.

Thng M i Hai 1864

V ang th i u ng i lm vi c

l in tri u nh cho bi b l b tnh ng ng i t i n s, ph b ngph i l u l i v i n c sch trong3 nm r i sau khi st h ch l i m i c b d ng.

L ny d c d ra t nm 1856 (T c t h 9) v cho p d ng t khoa K Mi, t c nm 1859 (T c th 12).

1865

5 thng Ging 1865

Thng c Nam K ra quy tnh b t u nh thu' cc lo i

ghe. thuy n v n chuy n t rncc sng, r ch Nam K .

* Xem 22-2-1889 (B c K ).

Thng Ging 1865

Tr i u nh cho chuy n d ip h th n h Tr ng K h n h ( t i il iL n g S n) n tr m Q uangLang, ch u n; chuy n d i ph

thnh Tr ng nh (tnh L ngS n) n n L c D ng, huy nTh t Kh.

Thng Hai 1865

(T c thng Ging nm t S u, T cth 18)

T c h l nh c m nhn

dn ba t nh Vnh Long, AnGiang, H Tin, khng ai cch iu m ngh a b inh ch ngnh Php n a; quan l i ccc p t nh , ph , huy n ph i c

tr c h nh i m b t gi nh ngng i v i ph m l n h ny; nh ngai c t nh che d u ho c ch ach p nh ng ng i m ngh a v

ngha b inh, u b t r t i.Lc d La Grngie phi

ng i vo kinh d Hu bn v nh ng di u kho n c a Hi p cnm 1862. Th c dn Php c ngquy t khng nh ng b v h n th n a cn b t tri u nh Hu ph i h l nh cho cc tnh c m vi c m qun.Tr c thi d d, tri u nh Hu d

h i bn v cu i cng quy t nh: hib h n vi c xin Php cho chu c l iba tnh Gia nh, nh T ng, BinHo; hon ton ch p thu n Hi p c d k t ngy 5-6-1862; giaocho quan l i ba tnh Vnh Long, AnGiang, H Tin sao ton vn Hi p c v dn kh p noi nhn dn3 t nh d u bi t (v t tr c, Hi p c

ny v n khng d c cng b NamK ); h l nh c m m ngha. Theo T c, hnh ng nh v y s lm chodn ba tnh y khng cn vin c vou b o ng n a.


30/50


Thng Hai 1865

B t u cho ch xe t t n cb ng tr u ko. ph ng theo cchth c c a Php, s c cng chutrch nh i m ch t o 27 c a cho cc tn h t Ph Yn,B i il i nh n Ngh Al l, ThanhHo lm m u ch t o thm.

Thng Hai 1865

Kh i sng An Vn phTh a Th i n . S u t r m d n

thu c cc t ng Ph c , AnNinh, Long H b huy ng nlm . M i ng i m i ngy cc p ph t 1 b t g o v 40 ng.

Thng H a i,' 1865

T c cho bi b l nh c mht thu c phi n , v b t u cho nh th u th u c ph i n b ngh nh th c cho lnh tr ng n pthu trn ph m v i c n c. Cccng ty lnh tr ng u c c pcho m t chi c d u g t rn kh cbn ch : Nha phi n cng ty .C m n u tr m , bun bn tr mthu c ph i n . R ing cc th ngn h n T r u n g Qu c ch th u cphi n n b n c ng bn, uph i n p thu c a qua il b n ,c 40 cn l y 1 cn.

King nm 1865 d thu d c382.200 quan ti n thu thu c phi n:

Nam nh 24.000 quan; Bnh Thu n20.000; Th a Thin v Bnh nh19.000; Il N i 17.000; H i D ng10.600; Qu ng Nam 6.000; Qu ngNgi 6.000; S n Ty 4.800; Thanh I lo 3.000; Ph Yn 2.000; I l ng Yn1.300: H ng Ho 1.000; Ninh Bnh

1.000; L ng S n 800; Qu ng Yn 800;Cao Bng 600: Qu ng Bnh .500:

Ba tnh Vnh Long, An (iiang, HTin t hu d c 261.000 quan.

S (l ; tnh Vnh Long, An (Jiang,I l Tin ti n t hu thu d c nhi u h ncc tnh khc l v mu n cho t ngx ng v i m c t 111! I hu c a Php liatnh (ia nh, nh T ng, Bin Ho(90.000 dla, t ng d ng 150.000quan, v i gi h i doi lc b y gi l

ldla = r>quan).

Thng Hai 1865

Ngha qun, d i s ch huyc a Phan Trung, t p trung ho t ng Phan Rang (B i il i Thu n).Th c dn Php ho ng s . yu c uquan t nh Bnh Thu n gi i tn

ng lia qun v b t giao PhanTrung cho chng x l. Tri unh m t m t ra l nh cho PhanTrung r t qun i n i khc, m tm t phi ng i i g p Php ddn x p.

Phan Trung ng i Phan Thi t(Bnh Thu n), il i thng 9-1861 dchiu m d c 2nghn ngha binh (lia t)jnh (khi d ng l tu phi (lia nh), l p thnh 2 c , cng v i h n6.000 ngha qun c a ph quan c Gia nh lc b y gi l Tr ng nhv 2.000 ngha qun c a tri ph Phc Tuy, (lia nh Nguy n Thnh

, h p binh nh Php nhi u tr n.T sau Ho c 1862, Phan Trungcn nhi u l n ra vo cc (la ph n

vng r ng ni Gia nh, nh'r ng, Bin Ho d tiu di t qunPhp v b n lnh ma-t (dn d o dilnh cho Php). Gi c Php r t ho ngs v cm t c, song khng lm gd c ng. Khi ng chuy n ngha binh n Phan Rang ho t d ng, ng mang


31/50

48 D NG KINH QU C

hm I ln lm vi n th gi ng h c s vgi ch c tri huy n.

* Xom: cu i

Thng Ba 1865

D t Ty doanh i n c a lintnh Vnh Long - An Giang' kh n hoang' v khuy n khchvi c lm ru ng. S nhn vin l idch c a Ty g m: 1 t v , 3 bt

ph m. 3 c u p li n i, 8 v nh pl u , cng 20 b inh lnh c a VnhLong, v 10 binh lnh c a AilGiang. Chi ph do t n l i Vhi l iLong i th .

Thng Nm 1865

Tr i u nh cho huy ng

3.000 nh n cng' kh i sng Vnhnh ( tnh Qu ng T r ) ph cv cho vi c chuyn ch th ngm i v t li ii nng. M i ng im i thng d c c p 3 quan ti nv 1 ph ng l bt g o.

Thng 8-1865 kh i xong. T cphi Nguy n Bnh v Nguy n cD t (ln khm nh n v ng Ilia k ni m.

Thng Nm 1865

B t u nh l (theo nghc a Ph Tn nhn) 3 nm m tl n st h ch cc tn sinh h c Qu c T Gim, a i khng tcch s u i kh i tr ng.

Thng Nm 1865

H i ngh nh th n m t bnvi c chuy n d i t nh thnh HTin v x Sc Chn, h t BaXuyn, tnh An Giang, theo

ngh c a Th lang B Cng Lnh c. H i ngh quy t nh:

ph i b inh lnh n y b m tdo ho. p lu . xy d ng dinhth , kho tng , x ng ch b inhkh v lm ng s theo ngquy cch c a m t t n h thnh,c hu n b tr c cho v i c d ichuy n t n h thnh. *

- Ngay I t hng .5-1865, L nh

c d d ngh chuy n tnh t hnh lTin v Ba Xuyn (A l l (Jiang) v d ngh dng n i ny d t )> h p dnchng, chiu g i nh ng ng i m ngha tr c kia Vnh Long, (ianh, nh T ng, Bin Ho tr v t l p t i d v cho d i h tn d trnh s ch c a Php. Song tri u(lnh khng chap t hu n, cho lm nhuv y tuy c (lng nh ng ( Php phthi n ra s ki m c gy s .

- i) n I hng 5-1 N6f>, L Dinh ) cl i d ngh m t l n 11a v trnh byr c a mnh l: h t Ba Xuyn t lui ctnh An (iang l n i giu c tr phnh t v g o v mui, so v i cc tnhkhc: Php lm lo chi m nh n i d,

trong khi Campuchia c ng d a voPhp d qu y r i vng ny; n u dm t vng ny, ll Tin t b c l p;n u gi d c n i ny, s bo v d cll Tin, v hai n i ny ti p gipnhau, khi h u s c t h h tr nhaunhanh chng.

- Ngoi ra, L nh c cn d ngh thm: l y 2 huy n Long Xuyn

v Kin (iiang(iK)i ru ngdt m u m,nhi u mu i g o) c a lnh ll Tin,cng v i cc h t Ba Xuyn, Vnhnh, Phong Thnh, Phong Ph thu ctnh All (Jiang d h p thnh ph AnBin (tnh An (iang); giao do PhQu c cho All (Jiang cai qun.


32/50


Thng Nm 1865

Tr i u nh ra l nh b t nhndn ph i s d ng ti n ng; h nch d n vi c dng ti n k m ,nh t l i v i nhn dn cct nh t H T nh tr ra B c. Bi nphp c th : m i vi c nh chiph t l ng b ng, n p thu , thum n ng i, mua bn hng ho, u ph i u ti n dn g t i n

ng; tr ng h p t i n ngth i u m i c dng ti n k mchi thm cho .

Khi b y gi c tnh tr ng nhndn v n quen dng ti n k m, vt h ng h gi ti n ng. Theo quynh 1 d ng ti n ng lo i n ng 1 ngen 5 phn ph i n 10 d ng ti nk m; song trong nhn dn th 1 d ng

ti n ng lo i ch n c 3 ho c 4 ng ti n k m thi.

* Xem 3-1861; 11-1872

Thng Nm 1865

Tr i u nh cho tuy n m ccth c. th lm sng, th my hai tnh An Giang v H

Tin l p C c Cc th ; t nhAn Giang' ph i cung c p m ih ng th l ng i, t nh H T in10 ng i. C hai v in T ng m c V kh n h ng d n, o t o.

Thng Nm 1865

(T c thng 5 t S u, T c th 18)

B t u m khoa th i V ti ns. Q u y n h ch ng t r n h , i u l c th v t h i H i V vthi nh V. Cho 3 nm mm t kho, vo cc nm S u,

Th n , M i, Tu t. n n h t h i

H i V m vo ngy m ng 2th ng 5 m lch; t h i nh V m

vo ngy 15 thng 6 m lch(n u g p thng 5 nhu n th th i nh V m vo ngy 15 thn g

5 nhu n m lch ). L y nm A tS u (I860) lm kho th i Vt i n s u tin.

Ngy m ng 2 thng 5 nm tS u (t c ngy 26-5-1865) b t u

thi H i V; ngy 15 thng 5 nhu n t S u (t c ngy 7-7-1865), b t u thi nh V. Trong khoa thi Vti n s u tin ny (1865), l y :V Vn c ( nh gip V ti n sxu t thn), V Vn L ng (d tamgip d ng V ti n s xu t thn); 6ngv i V ph b ng l: ng VnT, M Vn Mo, Phan Vn Qut,

L Kh c oi, Nguy n ng nh, Vn Chi u.

Thng 11-1865: nh l b d ng vo ng ch quan cho nh ngngtt i thi u V ti n s v v phb ng.

Thng Su 1865

(T c thng 5 nm t S u, T cth 18).

T c ra d cho php cclng x c tr ch ru ng cngcy c y, thu hoa l i l p KhoX th n g Kho X th ng sk t h p v i Kho Ng ha th ng t ng tr g ip nh ngng i ngho tng trong x. C

th : t t c x no c 100 m uru ng cng tr ln, cho trch 10ph n t rm s ru ng cng vgiao cho x dn cng lm; thuho ch c bao nhiu, em g pv i s' thc do dn x t nguy n

4- VNNSKLS


33/50

50 D NG KINH QU C

quyn gp, l p s ghi r rng vch a vo kho ring; t m t

ch c H ng chnh trngnom kho ny. H ng ch nh ph il a ch n tro ng s nh ng ng ic c a, c s c, cng b ng, ngayth ng. H ng nm, s l ng x u tra nui b inh inh ho c chu c pcho ng i ngho bao nh iu,H ng ch n h c n hi m v l p

thnh 2 b n danh sch: m t b nd a ln ph , t nh l y ch phr i gi l i x; m t b n l u t iph , t nh , ph , t nh t vob . Ngoi ra, kh i g o cao, H ngchnh c quy n cho xu t g o kho bn l y ti n ; v kh i g o r l ixu t t i n mua thm g o t ch tr cho kho; c ng c th cho vay l yl i ph t t ri n kho. N u aikhuy n khch, n c vi c l pv qu n l kho x th ng ct t khi n cho trong x khng cai b ch t i, s c ph . tnhx t t ln b th ng. Ng cl i, ai xm ph m t i s n c akho, s b tch thu gia s n, b t

b i th ng ch th i u h t v bt r t i th t n ng.

Vi c l p Kho X th ng', c n iem l i k t qu t t, song c n i vclna kh c ph c c m t s kh khnnn d xin bi b :

- Nm 18G7: tnh Ninh Bnh bbo l t, ma mng thi t h i n ng;

kho thc X th ng d xu t ra 1 v n600 h c cho dn vay (trong khi dNh n c xu t, lv n nghn h c bn cho dn).

- Thng 7-1868: Tr n Ng c L,quan d o Qu ng Tr xin bi b khoX th ng (v d c tri u dinh

chu n y) v i l do: a t h Qu ng Trcao, t x u; dn ngho ph n l n lm

ngh n c i; ru ng X t.ln ng do t ng i chu d ng ra cy c y; n uc ai ng ra m nh n th cu i cngc ng ph i ly nh n l c dn, l yd ng c c a dn; do dn ngho lmvi c n s ph i b vi c kia; v l i, khithu ho ch, tr m i chi ph, s cn l ikhng d c bao nhiu; h n n a, trongkhi th a hnh nhi u t n n phtsinh. L do ny c B H xt v tuln T c. Cu i cng, tri u nhquy t nh: tu t ng n i, n u xt thykhng c l i th cho thu l i ru ng Xth ng qun c p cho x dn.

- Thng 12-1868: Quan ph Th aThin c ng ngh bi b ru ng Xth ng, v i l do: m i khi n k cyc y, g t. hi, thu c t l i dn y nhau;hu ng chi th ng g p m t. ma, thu l khng kh i ph i b i th ng, d i v idn thy nhi u di u khng ti n; v yxin giao tr 2.978 m u ru ng Xth ng cho x d x qun c p l i chox dn. - ngh ny d c T cchu n y.

* Xem: 12-1859

Thng B y 1865

Tr i u n h n h l i th i h nqun c p ru ng cng: 3 nmho c 6 n m , t u t n g aph ng quy t nh.

Tr c quy nh 3 nm qunc p l i ru ng cng m t l n.

Thng B y 1865

t N ha D oa nh i n t rng coi vi c kha i kh n ru ng t hoang c a cc t n h BnhThu n, Kh nh Ho. Ph Yn.c Ng s Nguy n V n Ph nglm Khm p h i doanh i n .


34/50


Cho chiu m dn ngo i tch ha i t n h Qu ng Nam, Qu ng

Ngi v c p ph t tr u b, lm ru ng cho h a h vok h a i k h n t hoang, d ngthnh thn x, ghi thnh sng ch ba t nh Bnh Thu n ,

Khnh Ho, Ph Yn. n nhs nh n vin c a Nha Doanhi n l: 2 chnh c u ph m. 3 v

nh p l u. 30 lnh (nm 1867, va th 3 t n h ny r ng, nn chob sung thm: 1 ch s , 1 t v ,2 bt ph m. 5 v nh p l u t i n vi c n c kh n hoang).

Vi c thnh l p Nha Doanh i nny l do d ngh c a Nguy n Vn

Ph ng, ng i Bnh Thu n. Sau khii u tra, ng thy cc h t Thu n Lai,Chu Th n, ng M i (thu c tnhBnh Thu n), Ho M, Ho Tn, HoQun (thu c tnh Khnh Ho), ngC , Quan (thu c tnh Ph Yn),ru ng t b hoang cn nhi u nn d ngh cho t ch c khai kh n. Nguy nVn Ph ng d n Qu ng Nam,

Qu ng Ngi chiu m c 1.000ngx i (c nam l n n ), quyn d ch n 7 v n quan ti n v h n 2 nghnh c thc, v cho chuy n c vo BnhThu n d ti n hnh khai kh n BnhThu n tr c tin.

Thng B y 1865

Tr i u nh c T ng c V nhLong l Tr ng Vn Uy n ithu th p c a c i c a ba t nh

Vnh Long, An Giang v HTin ( c h n 10 nghn ng

b c. 10 v n quan ti n v 50nghn h c thc) chuy n nG ia nh v th ng' l ng v iPhp cho quy thn h b c t r voti n b i th ng chi n ph hngnm cho Php theo Hi p c1862.

Thng Tm 1865Tr ng Vn Uy n l i c

l nh c a tr i u nh i thu th p c h n 920 l ng vng ( trong sn y c 2 pho t ng P h tCam puch ia b em n u cth nh nh vng, l ng vng),h n 2.220 l ng b c v 10.500

ng b c c a ba tn h V nh Long,An Giang, H Tin dem i Gianh n p cho Php kh u vo ti nb i th ng chi n ph.

Thng Tm 1865

B H v N i v ph ti nhnh ki m xt, thu th p t t ccc lo i dng lm b ng b c,

b c kh i, b c nh, t ng c ng c 72 nghn l ng, t r g i b ng10 v n ng b c, em n p choPhp, t r vo s' b c b i th ngchi n ph.

Khi b y gi th c dn Php yusch r ng: n u tri u dinh Hu h t b cd b i th ng th ph i giao n t ba

tnh Vnh Long, An Giang, H Tin tr vo s b c cn thi u. B i v ytri u nh ph i v vt cc v t d ngb ng b c dem n p cho chng. Phd ng s L nh c ngh chodem nh ng v t d ng b ng b c phra c thnh b c nh, b c l ng r i


35/50

52 D NG KINH QU C

hy dem n p cho Php kh i l rs tng qu n c a tri u dinh khi n

Php c dp l n d n. Song T ckhng nghe.

Thng Tm 1865

Cho l p 9 h ngh nghi p t nh Qu ng Nam, bao g m; l i d tsa, tr u . l a . v i v h lm ngct. Quy nh s'h c thnh l pcho m i lo i ngh . Quy nh s'ng i cho m i h (h inh) v sthu h i n v t c nm c a m i hinh.

Chn h ngh nghi p l: 1 h d tsa m ng nam: 50 ng i, m i ng i n pthu nm 1 t m di 12 th c, kh 6 t c;1 h d t l a lo i t t: 25 ng i, m ing i n p thu nm 15 th c, kh 6

t c; 3 h d t l a lo i v a: m i h 33ng i, m i ng i n p thu nm 20th c kh 6 t c; 1 h d t v i tr ng: 100ng i, m i ng i n p thu nm 2 t m,m i t m di 30 th c, kh 6 t c; 1 h d t sa m ng tr n: 50 ng i, m i ng in p thu nm 1 t m di 18 th c, kh6 t c (50 ng i ny l do rt b t ng chlnh c a 5 thn Nam An, ng Ph,Kh ng ng, Ph Tr ng v gip L cng l p h )l h d t tr u hoa nam:33 ng i, m i ng i n p thu nm 1t m di 18 th c, kh 6 t c (33 ng iny l do rt b t ng ch lnh c a thnNg c Sa l p h i); 1 h lm ngct: 50 ng i, m i ng i n p thu nm40 cn d ng. H tr ng d c c p hmc u ph m; h inh c mi n t p dch.

Thng Chn 1865nh m c thu c nm i v i

ng i M in h H ng (ng i T ru ngQu c sang t r ng t i V i t Nam);1 l ng, ho c 2 l ng b c th c, tutheo lo i giu, ngho.

Thng M i 1865

(T c cu i thng Tm n m t S u, T c th 18).

Chi c tu l n b c ng utin nh Php mua t i H ngC ng n c a b i n Thu n Anth neo, sau h n 4 ngy m i ng. Tr i u nh t tn tu nyl M n Tho kh c i ngthuy n . Tu di 11 tr ng 2

th c 3 t c, r ng 1 tr ng' 6 th c9 t c, tr ng t i trn d i 30 v ncn, tr gi 97.200 l ng b c (b ng135 nghn ng b c, m i ng b cn ng 7 ng cn 2 phn b c).Ngoi ra, tr i u nh mua tlin im t s ph tng c a tu, t r gi20 nghn ng b c (t ng ng14.400 l ng b c).

- Thng 4-1865 (thng ba tS u): tri u nh c vin Ngo i langb Cng l Hong Vn X ng d n nhPhp v cng phi vin Php diH ng C ng mua tu. Mua xong,Hong Vn X ng thu ng i li tuv . S 'ng i thu g m: 1 ch bn tu,1 hoa tiu h ng nh t (l ng thng300 ng), 1 hoa tiu h ng nh (l ngthng 200 ng), 1 hoa tiu h ng ba(l ng thng 150 ng), 3 th myng i u (1 h ng nh t, l ng thng200 ng, 2 h ng nh, l ng thng150 ng); ngoi ra thu thm 34ng i (M Lai, Trung Qu c) ph vi c,l ng thng 12 ng m t ng i.

- Sau khi c tu, tri u nhl a m t s hoa tiu v th my

(ng i v Trung Qu c) l i thu h h ng d n, o t o thu th Vi t Nam, trong th i h n 1 nm;l ng thng, ty theo cng vi c, tr t 30 d ng n 300 ng. Ngoi ra,giao cho B Binh l a ch n 1 qu n c, 2 su t d i v 100 lnh thu kho


36/50


m nh, cho mi n m i kho n t p dch chuyn h c. Trong s ny tuy n

m t s lm t h ng tr c trn tu: 1qu n d c, 2 su t d i v 40 binh dinh.M i nm c p 2 b qu n o. S ^ binhdinh m i t hng thay phin m t n a.Bi n l HongTun Tch c c lmqu n c.

* Xem: 6-1866,5-1870.

Thng M i 1865

(T c thng 9 nm t S u, T cth 18)

B t u m l t p in chochu cc quan vin vn v. Songch c chu cc quan vn v ccng ho c c th nH i n L ng m i c cho t p m. i v i quan vn - v t

c h n h n h p h m n c h nhn h t p h m , s cho 2 ng ichu c t p m , b d ng; tchnh tam p li n i n tng nh p h m , s cho m t ng i chu(khn g c l tr ng h ay th ) c t p m , c p ti n cho voh c Qu c T G im .

* Xem: 7-1860.

Thng M i 1865

T y Ban Nha c ng i ath x in t l nh s qu n t i. N n g. T r i u nh t ch ikhng cho.

Thng M i M t 1865

Tnh Vnh Long thu 300nghn ng b c do th ng nhnT r u n g Qu c N h an V n H p(lnh tr ng thu c phi n c a 3tnh Vnh Long, An Giang, HTin) n p em n p cho Php,

k h u vo ti n b i th ng chi nph.

Thng M i M t 1865

Tr i u nh cho l p Nh Th y h c o t o ng i l i tu ,.thuy n i bi n, theo l i ngh

c a P h m Ph Th . K i n h ,giao cho Thu s c. hayHi p l; cc tn h , giao cho ln h

b inh ch u trch nh i m tuy nl a nh ng ng i am h i u v ccm t nh : xem ch i u gi, trngk h t ng, s d ng c abn, ph n b i t c ph ngh ng, quen th o ng b i nch no nng, su, hi m tr hayd i, v.v... o t o.

Thng M i M t 1865

M m t khoa th i c b i tmang tn Khoa Nh s l ach n ng i c t i. Khoa th i kodi trong l ngy; chia lm 3k , m i k 5 ngy. Ai 3 k u ny m i c vo k Phc

h ch. C 4 k ny u do vua ra u bi v tr c t i p ch m. A i c 4 k s c t n g m t chi ckh nh .b ng vng ta c kh cch K in h T H ie n D ng (tt i k inh bang t th ), c c pm , o, c bi n cng m i th t cnh i v i ng i ti n s.N h ng ng i d t h i do Qu c TGim, Kinh Don v cc quant n h , c h i u th eo d th n g4-1865 c a T c, l a ch ntron g s' cc liu thu c, thn s,(khng c c khoa m c haykhng c khoa m c) ng i no


37/50

54 D NG KINH QU C

h c r ng, tao nh, c k i n th c,c o c, c gi i s phu knh

ph c , l p danh sch c lnB L i v B L , khng h n chs ng i.

Khoa Nh s duy nh t ny ly 5 ng i (trong s 16 ng i d thi):

1 - ng Vn Ki u , c nhn,ng i huy n Th ch H, tnh H Tnh, u khoa, d c T c cho thngth hm th gi ng h c s, lnh n stv d c b d ng ngay.

2 - Nguy n Phin, c nhn, ng ihuy n S n Minh, H N i.

3 - Nguy n Vn Trang, c nhn,ng i huy n Gia L c, H i D ng, h csinh Qu c T Gim.

4 - Ph m Duy n, c nhn, ng ihuy n Minh Chnh, Qu ng Bnh.

5 - Ng c Bnh, t ti, h c sinhQu c T Gim.

Thng M i M t 1865

Bi b l cho quyn n p c a c b t ng l , th l i, th n gl i cc t nh .

Tr c dy, v c n c u ch n kh nc p cho dn b i nn tri u nh cho

nh l ny, th theo ngh c aNguy n B Nghi, t ng c S n Ty.Nh ng qu trnh cho p d ng l ny, n y sinh nhi u t tham nh ng,nn l i cho bi b . H n n a, n n ikm gi m b t.

Thng M i M t 1865

T c m t bn v i h ai i

th n on Th v T r n Ti nTh nh m m u em ba tn hVnh Long, An Giang, H Tin,n p cho Php d i l y 3 t nhG i a n h , B i n H o , n hT ng. T h m ch n u Php

khng chu, c th giao thmcho Php c t nh nh T ng

n a. Song b n on Th vTr n T i n Thnh khng dm ng h m m u v s nhndn ph n n , s khng l y g c' k t c lng ng i trongkhi Php ang lm le nhchi m Vnh Long, An Giang.

Thng M i M t 1865

Tr i u nh c Phan ThanhG i n l m K in h l c ba t n hVnh Long, An Giang, H Tin.

Thng M i M t 1865

T h n h l p on th u y nv n t i l ng th c pha N am v on th uy n v n t i l ng

th c pha B c . on pha Namg m: 25 chi c c a tn h Qu ngNam; 25 chi c c a tn h Bnh nh; 20 chi c c a t n h PhYn; m i chi c l ng i. onpha B c g m: 50 c lii c c a t n hQ u n g B n h , m i c hi c 15ng i; 30 chi c c a t n h NghA n, m i chi c 20 ng i. M i

nm ph i i v n chuy n m t l n.M i chi c ph i ch c 3 nghnph ng g o tr ln. Nh n c c pv n cho m i chi c trong m i nmt 4 nghn quan n 5 nghnquan. Thuy n no mu n nh nthm ti n v n t 4 trm n 5trm quan n a c ng c.

Thng M i M t 1865(T ng ng thng M i nm t S u,T c th 18)

Tr i u nh bnh nh xongcu c kh i lo n c a T V n


38/50


Ph ng B c K ; x chm 35ng i t i php tr ng B c D;

l p n t cc chi n s t r n vongt i ng ay php tr ng

Documents

Nhung su kien lich su part 1