nicel araştırma

??CEL ARA?TIRMALARDA METODOLOJ? SORUNLARI:YKSEK L?SANS TEZLER? ZER?NE B?R ARA?TIRMA

Yrd. Do. Dr. Gler Sa?lam Ar? Dr. Can Armutlu Dr. Nuray Gneri Tosuno?lu Dr. Banu Ycel Toy Gazi niversitesi Gazi niversitesi Gazi niversitesi Gazi niversitesi Ticaret ve Turizm Ticaret ve Turizm Ticaret ve Turizm Ticaret ve Turizm E?itim Fakltesi ??itim Fakltesi E?itim Fakltesi ??itim Fakltesi

? ? ?

zetBu al??man?n amac? ynetim ve pazarlama alanlar?nda nicel yntemler kullan?larak yaz?lan yksek

lisans tezlerine ili?kin metodolojik a?dan bir durum saptamas? yapmakt?r. Bu amala 1990-2005 y?llar?aras?nda Gazi niversitesi ??letme blmnde ynetim ve pazarlama alanlar?nda nicel yntemler kullan?larakyaz?lan toplam 106 tez, ara???rma sreci a???ndan de?erlendirilmi?tir. Bu do?rultuda tezler ncelikleara???rma amac?, ara???rma deseni, veri toplama arac? ve veri analiz yntemleri a???ndan incelenmi?,sonras?nda tezlerde kar??la??lan sorunlar belirlenmi?tir. ?ncelenen tezlerde her iki alanda veri toplama arac???nbyk bir o?unlukla anket oldu?u belirlenmi?tir. Veri analiz yntemleri olarak ise ynetimde yordamsalistatistiklerin, pazarlamada betimsel istatistiklerin daha fazla kullan?ld??? grlm?tr. Tezlerde kar??la??lannemli metodolojik sorunlar?n; hipotezlerin kurulma biimi, hipotez kurulmadan istatistik testlerin yap?lmas?,evren ve rnekleme ili?kin ya hi a?klama yap?lmam?? olmas? ya da yap?lan a?klamalarda yetersizliklerbulunmas? ve rneklemin belirlenmesinde yap?lan hatalar oldu?u tespit edilmi?tir.

Anahtar Kelimeler: Nicel yntemler, ynetim, pazarlama, yksek lisans tezleri, ara???rmayntemleri.

Methodological Problems in Quantitative Researches: An EmpiricalStudy on Master Thesis

AbstractThe purpose of this study is to determine the methodological issues of facts in the master thesis

written by using quantitative methods in the fields of management and marketing. For this purpose, a total of106 master thesis in the field of management and marketing by using quantitative methods written in GaziUniversity, Department of Business Administration between the period of years 1990-2005 have beenexamined in terms of a research process. In this prospect, firstly the thesis have been examined in terms ofpurpose of study, research designs, means of data collecting and analyzing methods and then the problemsencountered in the thesis were determined. With regard to research designs while it is observed that fieldresearch has been used widely in both fields, but in management the relational field research and in marketingdescriptive field research were mostly used. In the thesis examined, it is determined that questionnaire is themostly preferred data obtaining technique.. When data analyzing methods were considered, it is observed thatin management procedural statistics have been used whereas in marketing descriptive statistics have beenused. The important problems that were encountered in the thesis are as follows; act of writing the researchhypothesis statement, using statistical tests without any hypothesis, no or inadequate explanations about theuniverse and sample of the research and mistakes when determining the samples.

Keywords: Quantitative methods, management, marketing, masters degree thesis, research methods.

? Ankara niversitesi SBF Dergisi ? 64-416

Nicel Ara???rmalarda Metodoloji Sorunlar?:Yksek Lisans Tezleri zerine Bir Ara???rma

1. Giri?Trk ynetim ve pazarlama yaz???nda, a??rl?kl? olarak bilimsel makale ve

kongre bildirilerinin incelendi?i al??malar gerekle?tirilen ara???rmalar?n bir??sm?nda nemli metodolojik sorunlar oldu?unu gstermektedir. Sz konusual??malar, her iki alanda da kar??la??lan sorunlar?n stesinden gelinerek,ara???rmalar?n nitelik ynnden geli?tirilmesi gerekti?ini ortaya koyan nemlibulgular iermektedir. Bu al??mada, sz konusu tespit ve de?erlendirmeleriieren al??malar?n ????? alt?nda, nicel yntemler kullan?larak yaz?lan ykseklisans tezlerinde metodoloji a???ndan var olan sorunlar?n belirlenmesi vezaman iindeki geli?imin izlenmesi amalanmaktad?r.

Bilimsel bilginin retildi?i, bunun yan? s?ra bu bilginin yayg?nla?????ld???en temel kurumlar niversitelerdir. niversitelerin bilgi retim ve yaymaaralar?ndan birisi de lisansst e?itimlerdir. Lisansst e?itim ile hem bilgiaktar??? gerekle?mekte, hem de yaz?lan tezlerle bir ara???rma gelene?iolu?maktad?r. Bu al??mada 19902005 y?llar? aras?nda Gazi niversitesi??letme blmne ba??? olarak ynetim ve pazarlama alanlar?nda yaz?lan tezlermetodolojik a?dan incelenerek ya?anan sorunlar detayl? bir biimdetart???lacakt?r. al??man?n kavramsal erevesinde ara???rma metodolojisia???ndan ara???rma sreci k?saca aktar?larak, ynetim ve pazarlama alanlar?ndadaha nce yap?lan ara???rma sonular?ndan sz edilecektir. Daha sonraara???rman?n amac? do?rultusunda incelenen tezlerden elde edilen bulgular

Gler Sa?lam Ar? Can Armutlu Nuray Gneri Tosuno?lu Banu Ycel Toy ? Nicel Ara???rmalarda ?? 17

sunularak ara???rma bulgular? erevesinde konuya ili?kin bir de?erlendirmeyap?lacakt?r.

2. Kavramsal ereveBilim, organize edilmi? bilgiler btn olarak tan?mlan?rken bilimsel

al??ma neden, niin, nas?l, ne zaman ve nerede sorular?na cevap vermek vetopluma ve bilime ynelik sonular ortaya ?karmak amac?yla yrtlen bilgiretme abalar???r. Bilimsel bilgininin retilmesi sreci ara???rmametodolojisinin ilgi alan? ierisindedir. Metodoloji konusunda ilgili yaz?nincelendi?inde ara???rma srecinin a?amalar?; konunun belirlenmesi, ara???rmaproblemi ve ara???rma sorusunun seimi, hipotezlerin, ara???rman?n varsay?m ve????rl???klar???n, ara???rma deseni ve ynteminin belirlenmesi, veri toplamaaralar???n geli?tirilmesi, evren ve rneklemin seimi, verilerin toplanmas? veanalizi, bulgular ve yorumlama olarak belirtilmektedir (ngel, 1983: 7-48;Zikmund, 1999: 42; Neuman, 2003: 13; Kumar, 2005: 19; Toy/Tosuno?lu,2007: 3). Ara???rma srecinin her a?amas?nda, al??maya dayanak olu?turanteoriler yer almaktad?r. Bilimsel bilgi retimi bu srece ili?kin a?amalar?nhatas?z bir biimde gerekle?tirilmesi ile mmkndr.

al??man?n amac? do?rultusunda ncelikle, Trkiyede ynetim vepazarlama alanlar?ndaki ara???rmalar?, ara???rma sreci a???ndan de?erlendirenal??malar?n bulgular?na k?saca yer verilecektir. Trkiyede ynetim alan?nda,nemli baz? dergiler, ulusal ynetim ve organizasyon kongre bildirileri vedoktora tezlerine ili?kin ara???rma srecinin belli k???mlar???n ele al?narakde?erlendirildi?i baz? al??malar yer almaktad?r (Berkman, 1987; sdiken/Pasadeos, 1992; zen, 2000; Semerciz/Dikmenli, 2005; Kutanis vd., 2007).

Berkman 1987 y???nda, 1968-1987 y?llar? aras?nda Amme ?daresiDergisinde ynetim alan?nda yay?nlanan makaleleri inceledi?i al??mas?nda,ynetim konusundaki makalelerin sadece %10unun birinci el veri temellioldu?u saptamas??? yapmaktad?r. An?lan dnem iin ynetim alan?nda yaz?lanmakalelerin byk o?unlu?unun varolan bilgilere- verilere dayanan ve dahaok derleyen-zetleyen al??malar olmas???n nemli bir sorun oldu?uvurgulanm????r (Berkman, 1987: 31). Buna gre incelenen dnem itibariylebirinci el veri temelli al??malar?n az olmas? nedeniyle ayn? dneme ili?kinolarak nicel al??malar?n ok az oldu?u saptamas??? yapmak da yanl??olmayacakt?r.

Trkiyede ynetim ara???rmalar?na ili?kin nemli bir al??ma da sdikenve Pasadeosun 1992 y???nda yapm?? olduklar? al??mad?r. Yazarlar 1975-1989??llar? aras?nda 4 akademik dergide yer alan makaleleri incelemi?, incelenentoplam 237 makaleden sadece 37sinin grgl oldu?u belirlenmi?tir. Yap?lan


grgl al??malarda o?unlukla verilerin anket tekni?i ile elde edildi?i vebunlar?n tek de???kenli istatistiklere dayal? betimsel al??malar oldu?ugrlmektedir (sdiken/Pasadeos, 1992: 253-256). Ara???rma sonular?Berkman?n yapt??? al??ma ile benzerlik gstermi?, 1990lara kadarki dnemdeynetim alan?nda grgl al??malar?n azl??? nemli bir sorun kayna?? olarakifade edilmi?tir.

Kutanis vd.nin (2007:238) nitel ara???rma kullan???na ynelik olarak19962006 y?llar? aras?nda ulusal ynetim ve organizasyon kongrelerindesunulan bildirileri inceledikleri al??malar?nda, incelenen 10 y?ll?k dnemde???rl?kl? olarak nicel al??malar?n kullan?ld??? gzlenmektedir. Ara???rmac?lar?nayn? al??man?n devam?nda ynetim ve organizasyon alan?nda al??anakademisyenlere, ara???rma yntemlerine ili?kin olarak yapt?klar? anketal??mas?, akademisyenlerin yksek lisans tezlerinde o?unlukla nicelyntemleri kulland?klar??? ortaya koymaktad?r (Kutanis vd., 2007:240).Tarihsel sre a???ndan bak?ld???nda ynetim alan?nda ilk zamanlar derleyen-zetleyen al??malar?n fazlaca olmas? ve birinci el veri temelli al??malar?nazl??? bir sorun olurken 2000li y?llara do?ru nicel al??malar?n say?ca oldukaartt??? gzlenmektedir. Ara???rmac?lar?n daha sonraki y?llarda, alan a???ndan,metodolojide kar??la??lan sorunlara ynelik bir sorgulama zerindeyo?unla???klar? grlmektedir. rne?in zen (2000), 1996-1998 y?llar? aras?ndadzenlenen ulusal ynetim ve organizasyon kongrelerinde sunulan bildirilerimetodolojik a?dan incelemi?, ara???rma tasar???, veri toplama ve veri analizia???ndan bir de?erlendirme yapm????r. Ara???rma amac? a???ndan bak?ld???ndanicel yntemlerle yaz?lan bildirilerin yakla??k yar?????n betimleme di?eryar?????n da betimleme ve/veya a?klama amac??? ta?????? grlmektedir.Ancak ilgi eken nokta, a?klay??? amal? bildirilerde hipotez testi a???ndansorunlar?n olmas?, al??malar?n bir k?sm?nda hipotezlerin belirgin olarak ortayakonulmadan test edilirken byk bir k?sm???n ise hipotez testine ynelmemi?olmas???r. al??mada toplam bildirilerin yakla??k yar????? olu?turan a?klamaamal? bildirilerde, a?k bir biimde hipotez testinin yap?lmas? beklenmekteiken, ara???rmalar?n yaln?zca yakla??k %19unun hipotez testi yapm?? oldu?ugrlm?tr. Ara???rmalarda bir di?er sorunun, ara???rma varsay?mlar? ileara???rma hipotezlerinin kar??????lmas? oldu?u belirtilmektedir (zen, 2000:104). ?ncelenen bildirilerde nicel yntemler kullan?larak yaz?lan makalelerdetek de???kenli analiz yntemleri de kullan?lmakla birlikte iki ve ok de???kenlianaliz yntemlerinin kullan?????n yayg?nla?mas? mit verici bir geli?me olaraknitelendirilmektedir (zen, 2000: 111-112).

Semerciz ve Dikmenlinin (2007) 1995-2004 y?llar? aras?nda?stanbuldaki 4 byk niversitede ynetim alan?nda yaz?lan doktora tezlerinide?erlendirdi?i al??mada, yaz?lan 185 tezden 124nn nicel oldu?u, bu


tezlerde de % 41, 9 oran?nda tan?mlay??? istatistik, % 53, 2 oran?nda sonu??kar??? istatistik kullan?ld??? belirlenmi?tir. Burada sonu ?kar??? istatistiklerindaha fazla kullan?ld??? gzlense de tan?mlay??? istatistiklerin de az?msanma-yacak dzeyde oldu?u grlmektedir. Ara???rmada ?kan nemli bir sonu daok de???kenli istatisitiklerin kullan?m oran???n ok d?k (%4,8) olmas???r.Kullan?lan istatistik yntemler tez amac?ndan ayr? d?nlemeyece?i iinincelenen tezlerin yar?dan fazlas? iin a?klay??? amala yap?lm?? olduklar?de?erlendirmesi yap?lmakla birlikte yar?ya yak?n bir oran?n da betimsel amata?????? sylenebilir. A?klay??? al??malarda ok de???kenli istatistik kullan???,ara???rmac???n birden fazla de???ken erevesinde alandaki olgu ve olaylar? okboyutlu bir biimde a?kl?k getirdi?inin bir gstergesi olarak d?nlmelidir.

Ynetim alan?nda belli ba??? dergiler, kongre bildirileri ve doktoratezlerine ili?kin yap?lan de?erlendirmeleri ieren al??malar incelendi?inde,1990lara kadarki dnemde en nemli sorunun grgl al??ma azl??? oldu?u,1990lar zellikle de 1995 sonras?nda grgl al??malar?n artmaya ba?lad???grlmektedir. Yap?lan grgl al??malarda izlenen ara???rma yntemi byklde nicel ara???rma yntemleri olurken, gerek ara???rmalar?n kavramsaltemellerden yoksunlu?u, gerekse kavramsal ili?kilerin test edilmesi srecindetemel ve ciddi baz? hatalara rastland??? gzlenmektedir.

Trkiyede pazarlama alan?nda 1950li y?llarda ba?layan bilimselara???rmalar, gnmzde katetti?i nemli geli?meler yan?nda e?itli ele?tirilerede maruz kalmaktad?r. Pazarlama ara???rmalar? temelde kuramsal vemetodolojik a?dan ele?tirilirken, ynetim alan?nda grlen sorunlara benzertespit ve ele?tiriler de yap?lmaktad?r. Pazarlama alan?ndaki nemli bilimseldergiler ile kongre kitaplar?ndaki bildirilerin gzden geirilerek elde edilentespitlerin aktar?ld??? bir al??mada (Altun???k/Torlak, 2006), yap?lan ara???rma-larda teorik temellerin yetersizli?ine i?aret edilirken, hipotezlerin kurgulanmas?ve test edilmesinde de nemli eksikliklerin oldu?u belirtilmektedir. Alandakavramsal karga?an?n ve kavram birli?inin olmad??? da nemli bir gzlemdir.Ara???rmalardaki metodolojik sorunlar ise; uygun olmayan ara???rma desenleriile uygun olmayan veri toplama yntemlerinin seilerek, yine uygunsuz evrenve rneklem seimleri ile geerlilik ve gvenilirlilik sorunlar? ta??yanara???rmalar?n gerekle?tirilmesi ?eklinde zetlenebilir. Bunun yan?nda verilerinanalizi a???ndan da nemli sorunlara vurgu yap?lmaktad?r. En temel sorun, eldeedilen verilerin zellikleri dikkate al?nmadan yayg?n kullan??? olan istatistikselanaliz tekniklerinin kullan?lmas???r (Altun???k/Torlak, 2006: 81-87). UlusalPazarlama kongreleri, ara???rmalardaki hatalar?n tart???lmas?na olanak tan?yannemli ortamlar olmaktad?r. Szl tart??ma ortamlar? d???nda, 2005 y???ndagerekle?tirilen 10. Ulusal Pazarlama Kongresindeki bildirilerde saptananhatalar? yaz??? olarak da de?erlendiren Ykselen (2006), al??malarda


hipotezlerin kurulmas?nda, rnekleme srecinde, veri toplama ve analizyntemlerinde nemli hatalar?n yap?ld????? ortaya koymaktad?r.

Bilimsel ara???rmada kar??la??lan hatalar ile ilgili ynetim ve pazarlamaalanlar???n yan? s?ra nicel ara???rmalarda istatistik yntemlerin kullan???nedeniyle istatistik alan?nda da tart??malar bulunmaktad?r. Bu alandakitart??malarda do?ru olmayan veri toplama aralar???n kullan?lmas?, istatistikanalizlerinde PC yaz???m/paket programlar???n bilinsiz ve hatal? olarakkullan?lmas?, rnek hacminin yanl?? belirlenmesi, evrene ynelik tahminlerinretilmesi srecinde hatalar?n yap?lmas?, yap?lan analizlerde verinin yap???nauygun olmayan analiz tekniklerinin kullan?lmas? ve analizlerin gerektirdi?ivarsay?mlar?n kontrol edilmemesi sorunlar?na vurgu yap?lmaktad?r (Toy/Tosuno?lu, 2007: 2).

Tm bu al??malarda hem ynetim hem pazarlama alan?nda ulusalkongrelerde sunulan bildiriler ve baz? akademik dergilerdeki makalelerzerindeki de?erlendirmeler do?rultusunda nemli metodolojik sorunlarzerinde durulmaktad?r. Nicel al??malar her iki alanda da a??rl????? korurken,metodolojik sorunlar?n nlenebilmesi a???ndan, ara???rmac?lar taraf?ndan, birdan??man e?li?inde haz?rlanan ve dan??man?n onay? ile bir jri nndesavunulan tezlerde metodoloji a???ndan mevcut durumun nas?l oldu?u sorusubir ara???rma problemi olarak belirlenmi?tir. Bunun yan? s?ra, lisansst??itimin, nemli bir k?sm? niversitelerde ara???rmac? kadrosunda yer alanbireyler a???ndan ara???rma gelene?inin olu?mas?nda byk nem ta??????,zellikle yksek lisans tezlerinin ara???rmac?lar iin ?renme srecinin ilkbasama?? oldu?u d?ncesi ara???rma problemini ?ekillendiren bir di?erunsurdur.

3. Ara???rma Yntemi3.1. Ara???rman?n Amac?Bu al??mada 1990-2005 y?llar??? kapsayan 15 y?ll?k sre iinde

ynetim ve pazarlama alan?nda nicel yntemlerle yaz?lan tezlerin metodolojika?dan incelenmesi, sorunlar?n ve zaman iinde metodolojik geli?imin ortayakonulmas? amalanm????r. Bu erevede ara???rma betimsel amal? biral??mad?r. Sz konusu ama erevesinde tezler, ara???rma amac?, deseni, veritoplama arac?, evren/rneklem varsa hipotezler ve veri analizi yntemia???ndan de?erlendirilirken, veri analizi a?amas?nda kullan?lan istatistikseltekniklerin uygunlu?u da detayland???larak incelmeye tabii tutulmu?tur.


3.2. Ara???rman?n DeseniBu al??ma, ynetim ve pazarlama alanlar?nda nicel ara???rma yntemi

kullan?larak yaz?lan tezlerde metodolojik sorunlar? tespit etmeye ve metodolojikgeli?imi ortaya koymaya ynelik dokman analizine dayanan nicel birara???rmad?r.

3.3. Evren ve rneklemAra???rman?n evreni, Gazi niversitesinde ??letme Blmnde Ynetim

ve Pazarlama Anabilim Dallar?nda nicel yntemler kullan?larak yaz?lm?? olanyksek lisans tezleridir. Ara???rman?n al??ma evrenini ise 1990-2005 y?llar?aras?nda yaz?lm?? olan yksek lisans tezleri olu?turmaktad?r. Ara???rmada,al??ma evreninde belirtilen tm yksek lisans tezlerine ula?mak hedeflenmi?,bu nedenle rnekleme yoluna gidilmemi?tir. 1990-2005 y?llar? aras?nda yaz?lantoplam 151 adet yksek lisans tezinden, 11inin derleme oldu?u grlm?tr.Bu al??malar?n d???nda kalan 140 adet yksek lisans tezi ierisinden 106s?nicel yntemler kullan?larak yap?lm????r. Ara???rman?n al??ma evreni bu 106tezden olu?maktad?r.

3.4. Verilerin Toplanmas?Gazi niversitesi Merkez Ktphanesinde tespit edilen ve ula??labilen

sz konusu tezleri incelemek amac?yla, ara???rmac?lar taraf?ndan al??man?namac? erevesinde, ara???rma yntemine ili?kin yaz?n gz nndebulundurularak bir tez de?erlendirme le?i geli?tirilmi?tir. Bu lek, tezinad?, yay?n y???, tasnif numaras?, yaz?ld??? alan, ara???rma yntemi, amac?, deseni,veri toplama arac?, veri analizi yntemi, evren/rneklemin uygunlu?u ve varsahipotezlerin uygunlu?u ba???klar??? iermektedir. al??maya temel te?kil edenveriler bu le?e gre ilgili tezler incelenerek, veriler ierik analizi yntemi ileelde edilmi?tir. Ara???rma sorular? do?rultusunda bu ara???rman?n as?l ilgi alan?,ara???rma sreci a???ndan ngel (1983)in ayr???na gre, olgular dnyas?nainildi?inde yap?lacaklar?n planlanmas? ve in?as??? ieren ara???rma safhalar?naynelik betimlemeler yapmakt?r. Bu nedenle ara???rman?n kavramsal k?sm?naili?kin sre ara???rma kapsam? d???nda tutulmu?, yaln?zca hipotezlerinlmn ifade eden veri analizi k?sm? ile ba?lant? kurmak ad?na hipotezifadeleri ve hipotezlerin uygunlu?u incelenmi?tir.


3.5. Verilerin AnaliziYnetim ve pazarlama alan?nda yaz?lan tezlerden tez de?erlendirme

le?i arac?????yla elde edilen niteliksel veriler say?sal hale dn?trlpbetimleyici istatistikler kullan?larak yorumlanm????r. Ara???rmada elde edilenbulgular iki ba???k alt?nda incelenmi?tir. Birinci blmde tezlerdeki metodolojikgeli?imi ortaya koymak amac?yla, y?llar itibari ile alanlar da gz nne al?narakbetimsel bulgulara yer verilmi?tir. Ard?ndan ikinci blmde, ara???rma amac? vedeseni do?rultusunda hipotezlerin ve evren/rneklem seimine ili?kinmetodolojik sorunlar de?erlendirilmi?tir.

4. Bulgular4.1. Tezlerdeki Metodolojik Geli?ime ?li?kin Betimsel

BulgularAra???rmaya konu olan toplam 106 al??man?n 71i ynetim 35i

pazarlama alan?nda yaz?lm????r. Ynetim ve pazarlama alan?nda nicelal??malara dayanarak yaz?lan yksek lisans tezlerinin 1990-2005 y?llar? aras???kapsayan 15 y?ll?k sre ierisindeki da?????? Tablo 1de, bu da??????ngrafiksel gsterimi ise ?ekil 1de verilmi?tir. Tablo 1 incelendi?inde ilk gzearpan incelemeye konu olan tezlerin % 67sinin ynetim alan?nda, % 33nnpazarlama alan?nda yaz?lan tezlerden olu?mas???r. 1990 y???nda her iki alanda,1993, 1994 ve 1995 y?llar?nda da pazarlama alan?nda tez al??mas? yap?lmad???belirlenmi?tir.

Tablo 1. Ara???rma Kapsam?ndaki Yksek Lisans Tezlerinin Y?llara GreDa??????

??llar Ynetim Pazarlama1990 - -1991 1 11992 1 11993 1 -1994 2 -1995 2 -1996 3 21997 4 11998 7 1

Gler Sa?lam Ar? Can Armutlu Nuray Gneri Tosuno?lu Banu Ycel Toy ? Nicel Ara???rmalarda ??23

1999 6 32000 4 52001 5 52002 8 32003 6 22004 11 72005 10 4

Toplam 71 35

2005200019951990

12

10

8

6

4

2

0

Ynetim

Pazarlama

?ekil 1. Ara???rma Kapsam?ndaki Yksek Lisans Tezlerinin Y?llara GreDa????????n Grafiksel Gsterimi

Nicel al??malar?n yap?ld??? yksek lisans tezleri ara???rma amalar?a???ndan incelendi?inde elde edilen veriler Tablo 2de sunulmu?tur. Bilimselara???rmalarda temelde amatan sz edilebilir. Bunlar; ke?fedici(exploratory), betimleyici (descriptive) ve a?klay??? (explanatory)ara???rmalard?r. Ke?fedici ara???rmalar bir konu ya da sorun kar????nda ne oluyorsorusuna cevap aramaya al???rken, bir problemi tan?mlayarak do?as??? ortaya??kar?r. Betimleyici ara???rmalarda ama bir rgt, birey, olgu veya durumunportresini izmektir. Cevap aranan sorular kim, ne, nerede, ne zaman, nas?l ve


ne kadar gibi sorulard?r. A?klay??? ara???rmalar ise, ke?fedici ve betimleyicial??malarla ortaya konulan di?er bir ifade ile zaten bilinen ve bir tan??? olanolgu ve olaylar?n nedenlerini ara???rmay? amalamaktad?r (Neuman, 2003: 29-31; Altun???k Vd., 2002: 50; Mcgivern, 2003: 34). Ara???rma metodolojisineili?kin yaz?n incelendi?inde bu s???fland?rmaya drdnc bir ama olarakili?kisel ara???rman?n eklendi?i grlmektedir (Kumar, 2005: 10). Kimial??malarda ise bu ay???ma gerek duyulmadan ili?kisel ve a?klay???ara???rmalar?n ayn? ara???rma amac?na hizmet etti?i ifade edilmektedir(Mcgivern, 2003: 32). Bu al??mada temelde kabul gren l s???fland?rmado?rultusunda tezler incelenmi?tir.

Tablo 2 incelendi?inde, tezlerin %44nn betimsel, %56s???na?klay??? amal? tezler oldu?u grlmektedir. Her iki alan iin ortak birde?erlendirme yap?ld???nda, tezlerde ne nas?l sorular? kadar nedensorusuna da cevap aranmaya al???ld??? sylenebilir. Ancak sz konusu tespitindo?rulu?u iin y?llar itibariyle geli?imin de gzden ka???lmamas?gerekmektedir. ?ncelemenin ba?lad??? 1990 y???ndan sonra y?llar itibariyle tezsay???ndaki art?? ile birlikte zellikle son y?llarda a?klay??? amal? tezlerinyaz???nda art???n oldu?u gze arparken, 2005 y???ndaki tezlerin tmnna?klay??? ama ta????klar? dikkat ekicidir. Her iki alan kendi ierisindede?erlendirildi?inde ise, ynetim ve pazarlama alanlar?ndaki tezlerin amalar?a???ndan arp??? bir ?ekilde farkl?la????? gzlenmektedir. Ynetim alan?ndayaz?lan tezlerin %38i betimsel, %62 si a?klay??? amal???r. Pazarlamaalan?nda ise a?klay??? amal? tezlerin oran???n %43, betimsel amal? tezlerinoran???n %57 oldu?u tespit edilmi?tir. Ayr?ca pazarlama alan?ndaki tezlerde ilgieken bir ba?ka nokta, 1990-1999 y?llar? aras?ndaki 9 y?l gibi uzun bir sreierisinde yaz?lan hibir tezin a?klay??? ama ta??mam?? olmas???r.

Tablo 2. Ara???rma Kapsam?ndaki Yksek Lisans Tezlerinin Ara???rmaAmalar? A???ndan Y?llara Gre Da??????

Ynetim Pazarlama

Ama Betimsel A?klay??? Betimsel A?klay???

1990 - - - -

1991 - 1 1 -

1992 1 - 1 -

1993 1 - - -

1994 1 1 - -


1995 1 1 - -

1996 2 1 2 -

1997 2 2 1 -

1998 2 5 1 -

1999 4 2 1 2

2000 2 2 3 2

2001 1 4 3 2

2002 4 4 2 1

2003 3 3 1 1

2004 3 8 4 3

2005 - 10 - 4

Toplam 27 44 20 15

Yap?lan al??malar?n ara???rma deseni a???ndan y?llara gre da??????Tablo 3te grlebilir. Ara???rman?n yakla???? veya stratejisi olarak daadland???labilecek olan ara???rma deseni, niceliksel ara???rmalarda temelde grup alt?nda toplanabilmektedir. Bunlar; alan ara???rmas? (survey), deneyselara???rma ve ara???rma kapsam?na al?nan bireylerden do?rudan bilgi al?nmad???tasar?mlar veya varolan istatistikler/dokmanlar/ikincil analizlere dayanan (nonreaktive) ara???rmalard?r (Neuman, 2003:237-360). ?lgili yaz?n incelendi?indeara???rma deseni a???ndan farkl? ayr?mlar?n da oldu?u grlmektedir. rne?inili?kisel ve kar??la???rmal? ara???rma desenleri de eklenerek s???fland?rman?nartt???ld??? durumlar sz konusudur (Fraenkel/Wallen, 2003: 265-394).

al??mada ara???rma desenleri l s???fland?rma kapsam?nda eleal?nmakla birlikte Frankel ve Wallen?n (2003) s???fland?rmas? da gz nneal?narak a?klay??? amal? tezlerin desenlerine ili?kin daha detayl? bilgiverebilmek ad?na, alan ara???rmas? ierisinde de?erlendirilen al??malar kendiierisinde de bir s???fland?rmaya tabi tutulmu?tur. Ara???rma desenleri iinyap?lan temel ayr?mda alan ara???rmas? kapsam?nda, birey ve gruplardando?rudan bilgi al?nan ara???rmalar kastedilmektedir. Ancak, Frankel veWallenin sz konusu s???fland?rmas? ile betimsel amal? alan ara???rmalar?,di?er ara???rma trlerinden ayr?larak alan ara???rmas? kapsam?ndade?erlendirilmi?, de???kenler aras?ndaki ili?kileri ortaya koymay? veya birimleraras? kar??la???rmalar yapmay? amalayan al??malar ayr? birer desen kategorisiolarak ele al?nm????r. Sz konusu s???fland?rma ile a?klay??? amal? yaz?lan


tezler de alan ara???rmas? ierisinde de?erlendirilirken, ili?kisel vekar??la???rmal? ara???rmalar olarak kendi iinde ayr?lm????r. Buradananla??labilece?i zere, betimsel amal? alan ara???rmas? desenine sahip tezler debu kapsamda yer al?rken, betimleyici alan ara???rmalar? olarak ifade edilmi?tir.

?ncelenen tezler alan ayr??? yap?lmaks???n desenleri a???ndande?erlendirildi?inde tezlerin %98inin alan ara???rmas? olarak tasarland???belirlenmi?tir. Bu alan ara???rmalar???n %45inin betimleyici alan ara???rmas?,%43nn ili?kisel ara???rma deseni, %12sinin ise kar??la???rmal? ara???rmadesenine sahip oldu?u grlm?tr. Alanlara ili?kin ayr? ayr? bir de?erlendirmeyap?ld???nda ise ynetim alan?nda yaz?lan tezlerin %99unun alan ara???rmas?oldu?u, bu tezlerden %49unun ili?kisel desen, %39unun betimleyici alanara???rmas? deseni, %12sinin de kar??la???rmal? ara???rma deseni ile yaz?ld???belirlenmi?tir. Pazarlama alan?nda yaz?lan tezlerden %97sinin alan ara???rmas?oldu?u, alan ara???rmalar???n ise %59unda betimsel alan ara???rmas?,%32sinde ili?kisel, %9unda kar??la???rmal? ara???rma deseninin tercih edildi?igrlmektedir. Ynetim alan?ndaki nicel al??malarda ili?kisel ara???rmalar?nsay??? son y?llarda biraz daha artm????r. 15 y?ll?k sre ierisinde her iki alanda1er tane yap?ld??? da gzlenen bir di?er sonutur.

Tablo 3. Ara???rma Kapsam?ndaki Yksek Lisans Tezlerinin Ara???rma DeseniA???ndan Y?llara Gre Da??????

Ynetim Pazarlama

Alan Ara???rmas? Alan Ara???rmas?

Ara???rmaDeseni

Betim-

leyiciAlanAr?.

?li?kisel

Ar?.

Kar??la?-

??rmal?Ar?.

DeneyselAra???rma

Betim-

leyiciAlanAr?.

?li?kisel

Ar?.

Kar??la?-

??rmal?Ar?.

DeneyselAra???rma

1990 - - - - - - - -

1991 - - 1 - 1 - - -

1992 1 - - - 1 - - -

1993 1 - - - - - - -

1994 1 1 - - - - - -

1995 1 1 - 1 - - - -

1996 2 1 - - 2 - - -

1997 2 1 1 - 1 - - -

1998 2 4 1 - 1 - - -

1999 4 2 - - 1 1 1 -


2000 2 2 - - 3 2 - -

2001 1 3 1 - 3 1 1 -

2002 4 4 - - 2 - - 1

2003 3 2 1 - 1 - 1 -

2004 3 6 1 - 4 3 - -

2005 - 7 3 - - 4 - -

Toplam 27 34 9 1 20 11 3 1

Ynetim ve pazarlama alan?nda yaz?lan tezlerin veri toplama biimleria???ndan y?llara gre da?????? Tablo 4te verilmi?tir. Niceliksel veriler;deneyler, anket ve gr?me verileri, ierik analizi ve ikincil veriler/var olanistatistikler olarak s?ralanabilmektedir (Neuman, 2003:35-39).

Tablo 4 incelendi?inde her iki alanda da nicel al??malar?n hemenhepsinin veri toplama arac???n anket ve gr?me oldu?u gzlenmi?tir. Budurum ara???rma ama ve desenleri ile birlikte d?nld?nde beklenen birsonu olup, ama ve desen konusunda e?itlili?in az olmas???n bir sonucuolarak grlmektedir.

Tablo 4. Ara???rma Kapsam?ndaki Yksek Lisans Tezlerinin Veri ToplamaBiimleri A???ndan Y?llara Gre Da??????

Ynetim PazarlamaVeri

ToplamaBiimi

Anket vegr?me

Deney?kincilveriler

Anket vegr?me

Deney

19901991 1 11992 1 11993 11994 21995 2 11996 3 21997 4 11998 7 11999 4 2 32000 4 52001 5 5


2002 8 2 1a

2003 6 22004 10 72005 10 4

Toplam 68 1 2 34 1 a al??mada veriler internet zerinde yap?lan deneysel al??madan elektronik ortamdaelde edilmi?tir.

Ara???rma kapsam?ndaki tezlerin, kullan?lan istatistiksel analizyntemleri a???ndan y?llara gre da?????? Tablo 5te sunulmu?tur. Ara???rmaamac? ba?ta olmak zere, ara???rma sreci ierisindeki a?amalar ara???rmac???,kullanaca?? analiz teknikleri konusunda ynlendirmektedir. Ara???rma amac?do?rultusunda ba??ml? ve ba??ms?z de???ken say?????n bir ya da daha fazlaolmas?, uygulanan analizlerde nemli belirleyici olmaktad?r. Nicel verianalizlerinde tek de???kenli, iki de???kenli, ok de???kenli ve ?kar?msalistatistik analizler kullan?labilmektedir (Neuman, 2003:335-356). Bu al??madaara???rma amalar? a???ndan bir s???fland?rma yap?lmas? tercih edilmi?, budo?rultuda betimsel istatisitikler, yordamsal istatistikler ve her ikisinin deyap?ld??? al??malar ?eklinde bir ayr?m kullan?lm????r.

Her iki alanda yaz?lan tezlerin tm a???ndan bir de?erlendirmeyap?ld???nda tezlerin %44nn betimsel istatistik, %11inin yordamsalistatistik, %45inin ise her ikisinin de kullan?ld??? tezler olarak da????mgsterdi?i belirlenmi?tir. Alanlar a???ndan yap?lan de?erlendirmede ynetimalan?nda yaz?lan tezlerin %38inin betimsel, %14nn yordamsal, %48inin iseher iki analiz ynteminin birlikte kullan?ld??? al??malar oldu?u tespitedilmi?tir. Pazarlama alan?nda yaz?lan tezlerin ise %57sinin betimsel, %6s???nyordamsal, %37sinin de her iki analiz ynteminin birlikte kullan?ld???al??malardan olu?tu?u belirlenmi?tir.

Ynetim alan?nda frekans, yzde da??????, ortalama vb. gibi temelistatistik analizlerinin ve yordamsal istatistik yntemlerinin bir aradakullan?ld??? gzlenmi?tir. Yordamsal istatistik yntemlerinin tek ba??nakullan?ld??? al??malar da olduka yo?undur. Y?llara gre bak?ld???nda 1996????ndan itibaren e?itlili?in artt??? ve bu art???n say?sal olarak da gzlendi?isylenebilir. Pazarlama alan?nda ise temel istatistik analizlerinin al??malardadaha ok tercih edildi?i grlm?tr. Veri analiz yntemi a???ndan ynetimalan?nda daha fazla say?da a?klay??? al??man?n olmas? tezlerde yordamsalistatistik kullan?????, pazarlama alan?nda da daha ok betimsel amal? tezlerinyaz?lmas? betimsel istatistiklerin kullan????? a?klamaktad?r.


Tablo 5. Ara???rma Kapsam?ndaki Yksek Lisans Tezlerinin Veri AnalizYntemleri A???ndan Y?llara Gre Da??????

Ynetim Pazarlama

VeriAnaliz

Yntemleri

Betimselistatistik(Frekans,

yzdeda??????,ortalama,

vb.)

Yordamsal?statistik

(korelasyon,regresyon,

t-testi,ANOVA,

Ki-kare, vb.)

Her ikiside

yap?lan

Betimselistatistik(Frekans,

yzdeda??????,ortalama,

vb.)

Yordamsal?statistik (t-testi,

ANOVA,Ki-kare,

vb.)

Her ikiside

yap?lan

1990 - - - - - -

1991 - - 1 1 - -1992 1 - - 1 - -

1993 1 - - - - -1994 1 1 - - - -

1995 1 1 - - - -1996 2 - 1 2 - -

1997 2 1 1 1 - -1998 2 1 4 1 - -

1999 4 - 2 1 - 22000 2 1 1 3 - 2

2001 1 1 3 3 - 22002 3 - 5 2 1 -

2003 3 1 2 1 - 12004 4 - 7 4 - 3

2005 - 3 7 - 1 3

Toplam 27 10 34 20 2 13

4.2. Tezlerde Kar??la??lan Metodolojik Sorunlara?li?kin Bulgular

al??man?n bu k?sm?nda, incelenen tezlerde kar??la??lan metodolojikhatalar zerinde bir de?erlendirme yap?lm????r. Bir ara???rman?n teorikerevesi, amac? ve deseni hipotezlerin kurulmas? ve evren/rneklem seimikonusunda nemli belirleyicilerdir. al??mada hipotezlerin teorik gerekeleriara???rma kapsam? d???nda tutulmu?tur. Ara???rman?n bu k?sm?nda incelenen


tezlerde evren/rneklem seimi ve hipotezlere ili?kin metodolojik hatalaraynelik olarak ierik analizi ile elde edilen bulgulara yer verilecektir.

al??ma kapsam?nda incelenen tezler ncelikle amalar? do?rultusundahipotezlerin kurulumu a???ndan de?erlendirilmi?tir. Hipotez, ara???rman?n olas?sonular?na ili?kin bir tahmin ifadesidir (Fraenkel/Wallen, 2003: 45).Betimleyici amala yap?lan ara???rmalarda hipotezlere yer verilmezken,a?klay??? amal? ara???rmalarda ise hipotez bulunmal???r. Hipotezlerinamalarla tutarl? bir biimde, test edilebilecek ?ekilde haz?rlanmas? veanalizlerde kullan?lacak tm de???kenleri iermesi gerekmektedir. Bir hipotez,uygulamada hangi istatistiksel analiz ynteminin kullan?laca??, de???kenlerinhangisinin ba??ml? ve ba??ms?z olaca?? ve analizlere nas?l kat?lacaklar?konusunda yn gsterici olmal???r. Bu nedenle hipotezler do?ru olarakyap?land???lmal???r. Bunun yan? s?ra ara???rmalarda istatistiksel bir analizyap?lm??sa bu analizi gerektiren hipotezin al??mada mutlaka verilmesigerekmektedir (Toy/Tosuno?lu, 2007: 5). Ara???rma hipotezi ara???rmac???nara???rma probleminin de???kenleri aras?ndaki ili?ki veya farka dairbeklentilerini a?k ve zl olarak ifade etmektedir. ?fade edilme biimlerinegre hipotezler ara???rma ve yokluk hipotezi olarak ikiye ayr?lmaktad?r.Ara???rma hipotezi de???kenler aras?nda beklenen ili?ki veya farkl????? ifadeederken, yokluk hipotezi de???kenler aras?nda bir ili?ki veya fark olmad?????,varsa bile bunun ?ans eseri ortaya ?kt????? ifade etmektedir (Altun???k vd.,2002: 40-45).

Bu al??mada incelenen tezler hipotezler a???ndan de?erlendirildi?indehipotezlere ili?kin kar??la??lan hatalar, hipotez ifadelerinin kurulumu ve yap?lanistatistik analizler ile olan uygunlu?u a???ndan tasnif edilerek Tablo 6dasunulmu?tur.

Tablo 5te, ynetim alan?nda yaz?lm?? 44, pazarlama alan?nda yaz?lm??15 tezde yordamsal istatistik yntemlerinin kullan?ld??? grlmektedir. Budurum toplam 59 adet tezde hipotez kurulmas? gerekti?ini gstermektedir. Bunakar??n yap?lan e?itli hatalar nedeniyle bu say???n sa?lanmad??? grlm?tr.Ara???rma kapsam?nda hipotezlere ili?kin ilk de?erlendirme hipotez ifadelerineili?kin olarak gerekle?tirilmi?tir. Tablo 6 incelendi?inde tezlerde yaz?lanhipotezlerin 9unun kurulumunda hatalar oldu?u veya hipotezlerin a?kabelirtilmedi?i tespit edilmi?tir. Burada sz edilen kurulum hatalar?, hipoteztan??? do?rultusunda, tezlerdeki hipotezlerin ara???rman?n olas? sonular?naili?kin bir tahmin ifadesi iermemesi, ara???rma probleminin de???kenleriaras?ndaki ili?ki veya farka dair beklentilerini a?k ve zl olarak ifadeetmemesi ve H0 yokluk hipotezi ile HA ara???rma hipotezinin kar??????lmas???r.


Tezlerdeki hipotezlere ili?kin olarak ikinci de?erlendirme ise hipotezlerve istatistiksel analizler a???ndan yap?lm????r. Tablo 6 incelendi?inde en okkar??la??lan hata trnn hipotez kurulmad??? halde istatistiksel analizlerinyap?lmas? oldu?u grlm?tr. Toplam 21 tezde, tezlerin ara???rma yntemiblmnde herhangi bir hipotezden bahsedilmezken bulgular blmnde ili?kive/veya kar??la???rma analizlerinin yap?ld??? belirlenmi?tir. Hipotez kuruldu?uhalde testinin yap?lmad??? 5 tez varken, yap?lan testin kurulan hipoteze uygunolmad??? 2 tez tespit edilmi?tir. Yaz?lan 5 tezin de hem hipotez kurulumununhem de uygulanan istatistiksel analizin hatal? oldu?u grlm?tr.

Tablo 6. Tezlerde Hipotezlere ?li?kin Olarak Kar??la??lan Hatalar?n Da??????

Hata Tr Ynetim Pazarlama Toplam

Hata yok 16 5 21

Kurulumu hatal? veya a?k ve net ifade edilmemi? 6 3 9

Hipotez kurulmam?? fakat analiz yap?lm?? 17 4 21

Hipotez kurulmu? fakat bir k?sm? veya hibiri analizedilmemi?

4 1 5

Kurulan hipotez ile yap?lan analiz uygun de?il 2 - 2

Kurulan hipotez de yap?lan analiz de hatal? 3 2 5

Toplam 48 15 63

Nicel ara???rmalarda evren ve rneklem seimi konusunda da e?itlihatalarla kar??la??lmaktad?r. al??malarda evrenin tamam?na ula?makhedeflenebilece?i gibi e?itli nedenlerle rneklem seme yoluna da gidilebilir.rneklemle al??man?n daha ucuz ve abuk olmas?, rneklemden daha ayr?nt???bilgi elde edinilebilmesi ve evrenden elde edilemeyecek bilgilere ula??labilmesiara???rmac?lar?n evren yerine rneklemi tercih etmelerine neden olmaktad?r.rneklem zerinden elde edilen sonular evrene genellendi?i iin seilenrneklem evreni temsil etmelidir. Bu nedenle rneklem belirlenirken al??man?namac?, ara???rma problemi, de???kenler ve al??ma evreni gz nndebulundurulmal???r (Toy/Tosuno?lu, 2007: 7).

Ara???rmada incelenen yksek lisans tezleri, yukar?da a?klanan bilgiler?????nda evren ve rneklem a???ndan de?erlendirilmi?tir. Kar??la??lan sorunlarbelli kategoriler alt?nda toplanm?? ve bulgular Tablo 7 de sunulmu?tur. Tablo 7incelendi?inde, toplam 106 tezden 72sinde evren ve rneklem seimindemetodolojik a?dan bir hataya rastlanmam????r. Ancak hatas?z tezler d???nda


kalan al??malarda en ok kar??la??lan hata evren ve rneklemin seimineynelik a?klamalar?n yetersizli?i olmu?tur. Bu al??malarda grlenyetersizlikler, evren ve rneklemin zelliklerine ili?kin a?klay??? bilgilerinverilmemesi, rneklem seim kriterlerinin belirtilmemesi, rneklembykl?n belirleme ynteminin a?klanmamas? veya anla????r olmamas???r.Bunun yan? s?ra 9 tez al??mas?nda evrenin tan?mlanmas? ve rneklembykl?nn belirlenmesinde hesaplamalar?n hatal? yap?ld??? grlm?ken, 8tez al??mas?nda da evren ve rnekleme ili?kin hi bir bilgiye rastlanmam????r.

Tablo 7. Tezlerde Evren ve rnekleme ?li?kin Olarak Kar??la??lan Hatalar?nDa??????

Hata Tr Ynetim Pazarlama Toplam

Hata yok 45 27 72

Evrene ve/veya rnekleme ili?kin a?klama yetersiz 14 3 17

rneklem bykl?nn belirlenmesine ili?kin hatal???lemler yap?lm??

5 4 9

Evren/rnekleme ili?kin bir bilgi yok 7 1 8

Toplam 71 35 106

al??man?n bundan sonraki k?sm?nda ara???rmada elde edilen bulgular?nde?erlendirmeleri ve tespit edilen sorunlara ili?kin neriler sunulacakt?r.

5. Sonu ve nerilerBu al??mada 19902005 y?llar? aras??? kapsayan 15 y?ll?k srete

ynetim ve pazarlama alan?nda nicel yntemlerle yaz?lan yksek lisans tezlerimetodolojik a?dan incelenmi?tir. o?unlu?u nicel yntemler kullan?larakyaz?lan tezler, sosyal bilimlerde ara???rma yntemleri konusunda incelenenyaz?n erevesinde ara???rma amac?, ara???rma deseni, veri toplama arac? veveri analiz yntemleri a???ndan de?erlendirilmi?tir. ?kinci a?amada incelenentezlerde kar??la??lan metodolojik sorunlar belirlenmi?tir.

al??ma sonunda ncelikle y?llar itibariyle tezlerin da??????nabak?ld???nda her iki alanda da yaz?lan tezlerin say?ca artt??? gzlenmi?tir. Busonu taraf???zca ara???rmac?lar?n gerek ynetim gerekse pazarlama alanlar?naili?kin bilgi retme konusundaki iste?inin bir gstergesi olarak


de?erlendirilmektedir. Bu durum 1990l? y?llarda i?letmecilik alan?na duyulanilgi ile birlikte i?letme e?itimi almak isteyen yksek lisans ?rencisi say???ndakiart?? ve zaman iindeki bilgi birikiminin bir yans?mas? olarak da d?nlebilir.

Yap?lan s???fland?rma do?rultusunda, ara???rma amalar? a???ndanincelenen tezler ierisinde son y?llarda a?klay??? amal? tezlerin artm?? oldu?ugze arpmaktad?r. Betimleyici amal? tezlerin alanlar a???ndan nemlibulgular ierdi?i d?nlse de, betimleyici al??malar?n devam?nda nedensorusuna cevap arayan ara???rmalar?n gerekle?tirilmesi, alanlardaki bilgizenginli?ini art?rmak a???ndan byk nem ta??maktad?r. Alanlar a???ndan birde?erlendirme yap?ld???nda pazarlama alan?nda 2000 y???na kadar a?klay???ama ta??yan herhangi bir teze rastlanmam??ken, 2005 y???na gelindi?inde heriki alanda da yaz?lan tezlerin tmnn a?klay??? ama ta??mas? metodolojikgeli?im a???ndan olumlu bir sonu olarak de?erlendirilmektedir. Pazarlamaalan?nda 9 y?l gibi uzunca bir sre sadece betimsel amal? tez yaz?lmas?ara???rmac?lar?n pazarlamaya ili?kin olgu ve olaylar? anlama ve tan?mlamaihtiyac?nda olduklar?? ?eklinde yorumlanabilir. Sz konusu durum oldukageerli bir sebep gibi grnse de kar?? bir d?n?le alanda i?letmelere ynverecek al??malar?n yap?lmas? kayg?????n akademik hayatta teorik ereveyeok da yer verilmeden pazar ara???rmas? benzeri al??malar? yayg?nla???rm??olabilece?ini akla getirmektedir. Ancak sz konusu tespitin do?rulu?u,pazarlama alan?ndaki ara???rmalarda kavramsal sreci de ierecek bir ba?kaal??ma ile ortaya konulabilecektir.

Ara???rma desenleri a???ndan de?erlendirilen tezlerde her iki alanda daalan ara???rmas? en fazla tercih edilen ara???rma deseni iken, pazarlama alan?ndabetimsel alan ara???rmas?, ynetim alan?nda ise ili?kisel alan ara???rmas?deseninin daha fazla oldu?u ortaya konulmu?tur. Tezlerin veri toplamabiimlerine bak?ld???nda ise her iki alanda anket ve gr?me verilerinin dahafazla tercih edildi?i grlm?tr. Sosyal bilim alan?nda ara???rma znesi insanoldu?u iin ara???rma deseni olarak alan ara???rmalar???n, veri toplama biimiolarak da anketin en fazla kullan?lan teknik olmas?? ????rt??? olmamaktad?r.Deneysel desenlerin uygulama a???ndan alan ara???rmalar?na gre, zaman veuygulama alan? gibi baz? k???tlar nedeni ile nispeten g al??malar olmas? dadaha az tercih edilmesinin bir nedeni olarak d?nlebilir. Nitekim buara???rmada kapsama al?nan tezlerde, birisi ynetim alan?nda di?eri pazarlamaalan?nda olmak zere iki deneysel desene rastlanm????r. Bu tezlerden ynetimalan?nda yap?lan al??mada bir i?letmede deney ve kontrol grubu belirlenerek,deney grubuna liderlik e?itimi verilmi?, sonras?nda bir kar??la???rma yap?lm????r.Pazarlama alan?nda yap?lan al??mada ise bir otel i?letmesi iin web sitesitasarlanm??, bir ayl?k sre ierisinde site a?k tutularak sitenin etkinli?i testedilmi?tir. Her iki al??mada da grlebilece?i gibi, deneysel desenlerin nemli


bulgular iermesine kar??n, deney tasar???na olanak tan?yacak uygun??letmelerin bulunmas?, zamana yayg?n al??malar?n gerekle?tirilmesi gibiglklerin ara???rmac?lar?n bu desenlerden ka?nmalar?na neden olabilece?id?nlmektedir.

Yukar?da da belirtildi?i gibi 2000 y???ndan sonra yaz?lan tezlerintmnn a?klay??? amal? olmas?, buna ba??? olarak da tezlerde yordamsalistatistiklerin kullan?????n artmas? anla????r bir durumdur. Sz konusu durumunnedenlerinin a?klanmas?nda iki nemli tart??maya yer verilebilir. Bunlardanbirincisi, tarihsel sre ierisinde bilgi teknolojilerindeki geli?ime paralel olarakveri tabanlar? arac?????yla h?zla ve kolayca dnyan?n her yerinde ara???rmac?lartaraf?ndan gerekle?tirilen al??malara, hatta ara???rmac???n kendisineula?man?n mmkn olmas???r. Bu durumun herhangi bir konu hakk?ndagerekle?tirilen tm al??malara k?sa bir srede ula??larak ara???rma sorular???ne?itlenmesine yol at??? d?nlmektedir. ?kinci bir tart??ma ise, yordamsalistatistiklerin tercihindeki art???n 2000li y?llarla birlikte ara???rmac?lar?n birdan??man deste?i olmadan yard?m menleri ile kolayl?kla ke?fedipkullanabilece?i baz? istatistik paket programlar???n retilmesi veyayg?nla?mas???n bir sonucu oldu?u d?ncesidir. Ara???rma metodolojisia???ndan istatistik paket programlar, ara???rmac?lar?n a?klamak isteyip dea?klayamad??? ya da yapmak isteyip de yapamad??? ara???rmalar?gerekle?tirmesine olanak sa?lamaktad?r. Ara???rmac?lar her bir ara?????masonucunda bu a?amada ?rendikleri ile bir sonraki ara???rma tasar?mlar????ekillendirerek bilime daha fazla katk? sa?layabilmektedirler. Buna kar??n, bual??mada kavramsal sorunlar kapsam d??? tutulmakla birlikte, zerindedurulmas? gereken bir nokta da paket programlar?n yo?un kullan?????nkavramsal eksiklikleri kapatan bir kurtar??? olarak nemli tehlikeleri deberaberinde getirmesi endi?esidir. Bu ba?lamda en nemli sorun, ncekial??malarda da vurguland??? gibi (zen, 2000; Altun???k/Torlak, 2006;Erdo?an, 2001) teorik temellerden yoksun istatistik tekniklerle bezenmi?tezlerin artma tehlikesi ve aralar?n ama haline gelmesidir.

Ara???rma kapsam?nda incelenen o?u tezde metot k?sm?na ili?kinanlat?mlarda da sorunlar bulunmakta, tezlerin nemli bir blmnde bu k???mdayeterli ve detayl? bilgi verilmedi?i grlmektedir. Hatta baz? tezlere ili?kinverilerin toplanmas?nda, tezin btn okunarak ara???rmac?lar taraf?ndan tasnifyap?lmak durumunda kal?nm????r. Bunun en nemli nedeni ara???rmac?lar?nyntem konusunda fark?ndal?k dzeyinin d?k olmas???r.

Enstitlerin tez yaz?m ynergeleri ara???rma metodolojisi do?rultusundaara???rma srecini ifade eden birer k?lavuzdur. Ancak bir tezin ynergeye uygunyaz?lmas? her zaman ara???rma metodolojisi konusunda hata yap?lmad???anlam?na gelmemelidir. Unutulmamal???r ki ara???rmac?lar?n ara???rma


metotlar?na ili?kin bilgi dzeyinin yeterlili?i, ynergede yer alan ba???klar?nynergeye uygun olmas???n yan? s?ra, ierik olarak da uygun bir biimdehaz?rlanmas??? sa?layacakt?r.

Ara???rma sonucunda metodolojik sorunlara ili?kin olarak ara???rmahipotezleri ile evren ve rneklem konular?nda nemli hatalar?n yap?ld???saptanm????r. Her iki alan iin birlikte bir de?erlendirme yap?ld???nda, tezlerinbir k?sm?nda hipotezlerin kurulumu ve hipotezlerin istatistik testler ileuyumlulu?una ili?kin nemli hatalar oldu?u belirlenmi?tir. Hipotezlerin do?ruyap?land???lmamas?, ard?ndan yap?lan istatistiksel testlerin geerlili?ini ve eldeedilen bilginin bilimselli?ini ?pheli hale getirmektedir. Evren ve rneklemkonusundaki sorunlar ise, ara???rma evreni ve rneklemine ili?kin ya hibirbilginin olmamas? veya verilen a?klamalar?n yetersizli?i ya da rneklembykl?nn tespitinde hatalar yap?lmas???r. Bu durum ara???rmalar?ngenellenebilirli?ine glge d?rmektedir.

Buraya kadar elde edilen sorunlara ili?kin bulgular?n kaynaklar?d?nld?nde, en nemli sorun kayna????n ara???rma metodolojisikonusundaki bilgi eksikli?i oldu?u d?nlmektedir. Sz konusu sorununstesinden gelinebilmesi iin, ara???rma yntemleri derslerininyayg?nla?????lmas? gerekmektedir. Ara???rma kapsam? ierisinde yer alan ykseklisans programlar?nda ara???rma yntemlerine ili?kin bir dersin yer almamas?sorunlar iin nemli bir neden olarak grlmektedir. Ancak derslerin yan? s?radan??man ?retim yelerinin ynlendirmeleri, ara???rmac?lar?n kendi abalar? ilebu bilgilere ula?malar?, buna ek olarak da gerek ulusal gerekse uluslararas?yaz?nda yer alan makalelerin okunmas???n yntem konusundaki bilgi dzeyininartmas?na katk? sa?layaca?? d?nlmektedir. Bundan sonraki al??malardaniversitelerin lisansst e?itim programlar? ierisinde yer alan ara???rmayntemleri derslerinin ve ders ieriklerinin incelenmesi bir ara???rma konusuolarak nerilebilir.

Tez yaz??? bir dan??man e?li?inde gerekle?mekle birlikte niversitelerinbnyelerinde kuracaklar? istatistik dan??ma birimleri tez ?rencileri iinrehberlik ederek kolayl?k sa?layacakt?r. Tez dan??manl??? a?amas?nda ikinci birdan??man olarak istatistik alan?nda al??an ?retim yelerinin atanmas? da birdi?er neri olarak d?nlmektedir. Yksek lisans a?amas?nda metodolojieksikliklerinin giderilmesi ve sorunlar?n neriler erevesinde ortadankald???lmas?, doktora a?amas?na gelindi?inde hem ders dneminde hem de tezyaz???nda al??malar?n niteli?ini artt?racakt?r.

Alanlar a???ndan bir de?erlendirme yap?ld???nda ynetim alan?ndametodoloji tart??malar???n pazarlama alan?na gre biraz daha erken ba?lad?????grmekteyiz. Ynetim konusunda yap?lan al??malara ili?kin metodolojik


de?erlendirmeler pazarlama alan?ndan daha erken ba?lam??, buna ek olarakulusal ynetim kongrelerinde de konu baz? nc bilim insanlar???n etkisi iletart??maya a?lm????r. Pazarlama alan?nda da son y?llarda ulusal pazarlamakongrelerinde metodoloji sorunlar?na ynelik tart??ma ortamlar???n yer almayaba?lamas? sevindiricidir.

Ynetim a???ndan 1990lara kadar veri temelli al??malar?n azl???nemli bir sorun olarak grlrken makaleler zerinde son y?llarda yap?lanal??ma sonular? ile birlikte de?erlendirildi?inde tezlerde de art?k veri temellial??malar?n yayg?n bir biimde kullan?ld????? grmekteyiz. Ancak bu kezyap?lan veri temelli al??malar iin yntemlerin uygun kullan??? ve nitelikkonusunda tart??malar do?maktad?r. Bu al??ma sonular? ile daha ncekial??malara paralel bir biimde (rn. zen, 2000) yksek lisans tezlerinde de,metodoloji a???ndan benzer sorunlar?n oldu?u ortaya konulmaktad?r.

Ara???rmada elde edilen veriler bir niversitede yaz?lan yksek lisanstezlerinin incelenmesi ile s???rl???r. Benzer al??malar?n farkl? niversitelerdegerek yksek lisans gerekse doktora tezleri iin tekrarlanmas? genel grnmortaya koymak a???ndan nemli olacakt?r.

KaynakaALTUNI?IK, Remzi/CO?KUN, Recai/YILDIRIM, Engin /BAYRAKTARO?LU, Serkan (2002), Sosyal

Bilimlerde Ara???rma Yntemleri (Sakarya: Sakarya Kitabevi).ALTUNI?IK, Remzi/TORLAK, mer (2006), Trkiyede Pazarlama Ara???rmalar???n Genel Bir

De?erlemesi ve Nitel Yntemlerin Artan nemi, Pazarlama Ara???rmalar? Dergisi,1/1:5672.

BERKMAN, A. mit (1987), Amme ?daresi Dergisinde Yay?nlanan Makaleler ve Trk YnetimBilimi, Amme ?daresi Dergisi, 20/4: 19-42.

ERDO?AN, ?rfan (2001), Sosyal Bilimlerde Pozitivist-Ampirik Akademik Ara???rmalar?n Tasar?m veYntem Sorunlar?, Anatolia: Turizm Ara???rmalar? Dergisi, 12: 119134.

FREANKEL, Jack .R. /WALLEN, Norman E. (2003), How to Design and Evaluate Research inEducation (New York: McGraw-Hill).

KUMAR, Ranjit (2005), Research Methodology (London: Sage Publication, Second Edition).

KUTAN?S, Rana zen/BAYRAKTARO?LU, Serkan/YILDIRIM, Engin (2007), Nitel Ara???rman?nDayan?lmaz Hafifli?i-2 ?dealler ve Gerekler, 15. Ulusal Ynetim ve OrganizasyonKongresi, (Sakarya).

McGIVERN, Yvonne (2003), The Practice of Market And Social Research an Introduction (England:Prentice Hall).

NEUMAN, William Lawrence (2003), Social Research Methods Qualitative and QuantitativeApproaches (Boston: Allyn and Bacon, 5th Edition).

NGEL, Erkan (1983), A Research Guide (Ankara: Gazi niversitesi Teknik E?itim FakltesiBas?mevi).

ZEN, ?kr (2000), Trk Ynetim/Organizasyon Yaz???nda Yntem Sorunu:Kongre Bildirilerizerine Bir ?nceleme, DA Turizm Ara???rmalar? Dergisi, 1/1: 89-118.


SEMERC?Z, Fatih/D?KMENL?, Onur. (2005), Ynetim Alan?nda Yap?lan Doktora Tezleri zerine BirAra???rma: 1995-2004 Aras?ndaki Durum, 13. Ulusal Ynetim ve OrganizasyonKongresi (?stanbul).

TOY, Banu Ycel/TOSUNO?LU, Nuray Gneri. (2007), Sosyal Bilimler Alan?ndaki Ara???rmalardaBilimsel Ara???rma Sreci, ?statistiksel Teknikler ve Yap?lan Hatalar, Gaziniversitesi Ticaret ve Turizm E?itim Fakltesi Dergisi, 1: 1-20.

SD?KEN, Behll/PASADEOS, Yorgo (1992), Trkiyede Yay?nlanan Ynetimle ?lgili Veri TemelliMakalelerde Yntem, ODT Geli?me Dergisi, 19/2: 249-266.

YKSELEN, Cemal (2006), 10. Ulusal Pazarlama Kongresine Sunulan Bildirilerde SaptananHatalara ?li?kin Bir De?erleme, Pazarlama ve Pazarlama Ara???rmalar? Dergisi, 1: 47-51.

ZIKMUND, William G. (1999), Business Research Methods (NewYork: Drayden Pres, Fifth Edition).

Documents

nicel araştırma