NIETOPERZE WYSTĘPUJĄCE W POLSCE

NIETOPERZE WYSTĘPUJĄCE W POLSCE

Gatunki nietoperzy W Polsce stwierdzono 25 gatunków nietoperzy (do niedawna było ich 21). Rodzina podkowcowate Rhinolophidae

1. Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros (Bechstein, 1800) 2. Podkowiec duży Rhinolophus ferrumequinum (Schreber, 1774)

Rodzina mroczkowate Vespertilionidae

1. Nocek Alkatoe Myotis alcathoe (von Helversen & Heller, 2001) 2. Nocek duży Myotis myotis (Borkhausen, 1797) 3. Nocek Bechsteina Myotis bechsteinii (Kuhl, 1817) 4. Nocek Natterera Myotis nattereri (Kuhl, 1817) 5. Nocek ostrouszny Myotis blythii (Tomes, 1857) 6. Nocek orzęsiony Myotis emarginatus (Geoffroy, 1806) 7. Nocek wąsatek Myotis mystacinus (Kuhl, 1817) 8. Nocek Brandta Myotis brandtii (Eversmann, 1845) 9. Nocek łydkowłosy Myotis dasycneme (Boie, 1825) 10. Nocek rudy Myotis daubentonii (Kuhl, 1817) 11. Mroczek posrebrzany Vespertilio murinus (Linnaeus, 1758) 12. Mroczek pozłocisty Eptesicus nilssonii (Keyserling & Blasius, 1839) 13. Mroczek późny Eptesicus serotinus (Schreber, 1774) 14. Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus (Schreber, 1774) 15. Karlik drobny Pipistrellus pygmaeus (Leach, 1825) 16. Karlik większy Pipistrellus nathusii (Keyserling & Blasius, 1839) 17. Karlik Kuhla Pipistrellus kuhlii (Kuhl, 1817) 18. Borowiec olbrzymi Nyctalus lasiopterus (Schreber, 1780) 19. Borowiec wielki Nyctalus noctula (Schreber, 1774) 20. Borowiaczek Nyctalus leisleri (Kuhl, 1817) 21. Gacek brunatny Plecotus auritus (Linnaeus, 1758) 22. Gacek szary Plecotus austriacus (Fischer, 1829) 23. Mopek Barbastella barbastellus (Schreber, 1774)

Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros (Bechstein, 1800)

J eden z najmniejszych krajowych nietoperzy. Futro na grzbiecie jasnobrązowe, na brzuchu jaśniejsze, szarawe. Błony lotne bardzo ciemne, ucho i pyszczek jaśniejsze. Skrzydła szerokie. Koniec ogona nie wystaje z błony ogonowej. Osobniki wiszące są otulone szczelnie błonami lotnymi. Przedramię długości 37-42,5 mm. W Polsce występuje w pasie gór oraz na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Letnimi kryjówkami kolonii rozrodczych są najczęściej strychy, rzadziej piwnice lub jaskinie. Kolonie rozrodcze są niewielkie, liczą do kilkudziesięciu samic. W tym okresie samce żyją pojedynczo, chroniąc się w jaskiniach, szczelinach skalnych lub na strychach. Zimą spotykany jest w jaskiniach, rzadko w sztucznych podziemiach. J est to gatunek osiadły .Na terenie Polski, podobnie jak w całej Europie, stwierdzono znaczny spadek liczebności tego gatunku. W wielu jaskiniach obecnie spotyka się jedynie kilka lub kilkanaście osobników. Odżywiają się nocnymi bezkręgowcami (muchówki, motyle nocne, siatkoskrzydłe), chwytanymi w locie. Najdłuższy obserwowany wiek - 21 lat i 3,5 miesiąca.

Fot.: Rafał Szkudlarek

Fot.: Andrzej Węgiel

Fot.: Andrzej Kepel

Podkowiec duży (Rhinolophus ferrumequinum) Rhinolophus ferrumequinum (Schreber, 1774)

Gatunek podobny do poprzedniego, jednak dużo większy . Głównymi cechami charakterystycznymi są szczegóły budowy narośli. Osobniki wiszące otulają się skrzydłami, jednak nie tak szczelnie jak u podkowca małego. W Polsce stwierdzony był dwukrotnie: w J askini Nietoperzowej na Wyżynie Krakowsko -Częstochowskiej oraz w J askini Szkieletowej w Beskidach. Biologia obu gatunków podkowców jest podobna. Najdłuższy obserwowany wiek - 30,5 roku.

Tekst: Grzegorz Lesiński, Marek Kowalski.

Fot.: Mateusz Ciechanowski


Fot. Tomasz Mleczek

Nocek Alkatoe

Ciało pokryte krótkim, jedwabistym futrem. Grzbiet ciała brązowy, brzuch jaśniejszy, niemal biały. Krótkie uszy z nożowatymi koziołkami. Pyszczek jasnobrązowy lub wręcz cielisty, znacznie jaśniejszy niż u blisko spokrewnionego nocka wąsatka. Najmniejszy przedstawiciel rodzaju Myotis w Europie.

W Polsce odnaleziono go dotąd jedynie w Beskidach i Tatrach. Stan wiedzy o rozmieszczeniu nocka Alkatoe jest jak dotąd niewystarczający, ponieważ do niedawna nie odróżniano go od, bardzo podobnego morfologicznie, nocka wąsatka, a postęp w tej dziedzinie był możliwy dopiero dzięki badaniom genetycznym.

Na Półwyspie Bałkańskim związany głównie z wilgotnymi lasami platanowymi w dolinach rzek i wąwozach z niewielkimi potokami, latem wykorzystuje tam kryjówki w dziuplach drzew. W Niemczech występuje w lasach dębowych. W Polsce i na Słowacji odławiano go w sieci przy wejściach do jaskiń.

Na temat ekologii i zachowania tego gatunku dotychczas niewiele wiadomo. Nocek Alkatoe poluje na niewielkie owady, chwytane w locie nad wodą i wśród koron nadrzecznych drzew. Może tworzyć w kryjówkach letnich niewielkie kolonie rozrodcze .

W Polsce podlega ścisłej ochronie.

Nocek duży Myotis myotis (Borkhausen, 1797)

J eden z trzech największych krajowych nietoperzy. Futro na grzbiecie szarobrązowe, końcówki jasnobrązowe, na brzuchu białawe. Błony lotne ciemne, ucho i pyszczek jaśniejsze. Skrzydła szerokie. Ucho duże, na wewnętrznej stronie z 8-10 poprzecznymi fałdami. Koziołek nożowaty, równomiernie zwężający się ku końcowi, sięgający połowy długości ucha. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 1-2 mm. W Polsce występuje licznie w południowej i środkowej części kraju, natomiast z północnej jego części znane są tylko pojedyncze obserwacje. Na zachodzie sięga Pobrzeża Bałtyckiego, natomiast na wschodzie nie był notowany w północnej części kraju (Mazury, Suwalszczyzna). J ego letnimi kryjówkami są najczęściej strychy. Kolonie rozrodcze są bardzo duże, w latach pięćdziesiątych sięgały kilku tysięcy samic. J ednak w ostatnich pięćdziesięciu latach liczebność tego gatunku spadła i obecnie wielkość kolonii rzadko przekracza 500. Nietoperze te najczęściej nie kryją się w szczelinach, lecz wiszą na ścianach strychu. Zimą spotykany jest w dużych podziemiach, zarówno naturalnych, jak i sztucznych. Poszczególne osobniki często przebywają w ciasnych skupieniach. W ostatnich kilkunastu latach liczba nocków dużych w zimowiskach nie maleje, a w niektórych obiektach nawet wzrasta. Kryjówki zimowe najczęściej znajdują się w pobliżu letnich .

Odżywiają się dużymi owadami nielatającymi, głównie biegającymi po ziemi chrząszczami z rodziny biegaczowatych. Wskazuje to na odmienny niż u innych nietoperzy sposób polowania - nocki duże latają nisko i chwytają biegające po ziemi duże owady. Najdłuższy obserwowany wiek w warunkach naturalnych to 21 lat i 9 miesięcy, a w Polsce 14,5 roku.



Fot.: Andrzej Kepel

Nocek Bechsteina Myotis bechsteinii (Kuhl, 1817)

Nietoperz średniej wielkości. Futro na grzbiecie brązowe, na brzuchu białawe. Skrzydła szerokie. Cechą charakterystyczną tego gatunku są duże uszy, sięgające około połowy długości przedramienia . Polska znajduje się na północno-wschodniej granicy zasięgu tego gatunku. Wyznacza ją Roztocze oraz południowa część Niziny Mazowieckiej i Pojezierza Pomorskiego. Wszędzie jest bardzo rzadki. J est to gatunek bardzo słabo poznany. J ego letnimi kryjówkami są dziuple lub budki lęgowe. Zimą spotykany jest w podziemiach o stosunkowo wysokiej temperaturze (kilka stopni powyżej zera). Najdłuższy obserwowany wiek w warunkach naturalnych to 21 lat, a w Polsce 3 lata i 7 miesięcy.



Fot.: Andrzej Kepel

Nocek Natterera Myotis nattereri (Kuhl, 1817)

Gatunek średniej wielkości. Futro na grzbiecie jasnobrązowe, na brzuchu białawe, ucho i brzuch jasne. Skrzydła szerokie. Ucho długie, dość szerokie, do ponad połowy długości równowąskie, dalej zwężające się; jego koniec jest wywinięty w kierunku grzbietu. Koziołek nożowaty, sięga 2/3 długości ucha. Błona skrzydłowa dochodzi do nasady palców stopy. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Cechą charakterystyczną jest to, że brzeg błony ogonowej między ostrogą a ogonem jest zgrubiały i porośnięty dwoma rzędami sztywnych, haczykowato zagiętych włosów. Płatka brak. Koniec ogona nie wystaje z błony ogonowej. Przedramię długości 35-42,3 mm. Występuje w Europie z wyjątkiem środkowej i północnej Skandynawii. W Polsce stwierdzony w całym kraju. W okresie letnim nocek Natterera jest związany z lasami. J ego letnimi kryjówkami są dziuple i budki, chociaż kilkakrotnie obserwowano je w szczelinach w budynkach (również kolonie rozrodcze). Samice tworzą kolonie liczące zwykle poniżej 40 osobników. Największa obserwowana w Polsce kolonia, zlokalizowana w budynku, liczyła ponad 100 osobników. Zimuje w podziemiach różnego typu, często będąc gatunkiem dominującym. Poluje latając w pobliżu koron drzew lub krzewów. Ofiary chwyta w locie lub zbiera z powierzchni roślin, dlatego obok owadów latających nocą chwyta także nielatające pająki oraz owady o aktywności dziennej. Najdłuższy obserwowany wiek w warunkach naturalnych to ponad 20 lat a w Polsce 5 lat i 2 miesiące.



Fot.: Andrzej Kepel

Nocek ostrouchy

Morfologicznie bardzo podobny do nocka dużego, lecz nieznacznie od niego mniejszy. Krótszy pyszczek, ogon dłuższy, i krótsze wąskie uszy.

Do niedawna jego skrajnie północne stanowisko znajdowało się w Jaskini Bielskiej (Tatry Bielskie), 6 km od granicy z Polską. Pierwszego w Polsce stwierdzenia tego nietoperza dokonano 12 października 2005, kiedy to w otworze Jaskini Czarnej (Tatry Zachodnie) złowiono w rozstawioną tam sieć dorosłego samca nocka ostro usznego .

Zamieszkuje głównie w osiedlach ludzkich, latem kryjąc się na dużych strychach, wieżach kościelnych i w innych budowlach. Zimuje w piwnicach, opuszczonych kopalniach, w jaskiniach. Wybiera miejsca, gdzie temperatura nie spada w zimie powyżej kilku stopni Celsjusza. Sen zimowy trwa od września (lub października, gdy jesień jest ciepła) do kwietnia. Miejscami żerowania nocka ostrousznego są najczęściej łąki i murawy z wysoką trawą, jak również inne tereny otwarte.

Często tworzy kolonie (niekiedy wspólnie z nockiem dużym), przy czym zwykle są to kolonie samic, samce żyją samotnie. Żywi się owadami, głównie prostoskrzydłymi z rodziny pasikonikowatych, które zbiera ze źdźbeł traw, oraz liści i pędów innych roślin zielnych. Na polowanie wylatuje nocą, po zapadnięciu ciemności. Polując lata wolno i dosyć nisko, najczęściej nad łąkami i murawami.

Samica rodzi 1 młode, po ciąży trwającej około 5-6 tygodni. Rodzi się one ślepe.

Nocek orzęsiony Myotis emarginatus (Geoffroy, 1806)

Nietoperz średniej wielkości. Futro na grzbiecie brązowe, włosy są trójbarwne, a na brzuchu jasne z szarobrązowymi lub brązowymi końcówkami. Skrzydła szerokie. Cechą charakterystyczną tego gatunku jest wyraźne wycięcie na zewnętrznym brzegu ucha, sięgające połowy jego długości.

W Polsce jest bardzo rzadko obserwowany. Głównym miejscem jego występowania jest J ura Krakowsko-Częstochowska. W ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat zaobserwowano znaczny spadek liczebności tego gatunku - obecnie notuje się kilka obserwacji pojedynczych osobników rocznie, podczas gdy np. w J askini Racławickiej w latach 1950-55 obserwowano do 20 osobników podczas jednej kontroli. Ponadto pojedyncze osobniki obserwowano w okolicach Głuchołazów i na Pogórzu Śląskim. W okresie letnim nocek orzęsiony jest związany z terenami wyżynnymi i leśnymi. Latem spotykany jest w dziuplach i na strychach, zimą w jaskiniach. Poluje latając w pobliżu koron drzew lub krzewów, podobnie jak nocek Natterera. Ofiary chwyta w locie lub zbiera z powierzchni roślin. Najdłuższy obserwowany wiek w warunkach naturalnych to 22 lata i 8 miesięcy.

Fot.: Andrzej Węgiel

Nocek wąsatek Myotis mystacinus (Kuhl, 1817)

J eden z najmniejszych krajowych gatunków nietoperzy. Futro na grzbiecie ciemnokasztanowe lub prawie czarne, o zmiennym kolorze, z jaśniejszymi końcówkami, na brzuchu jaśniejsze. Ucho, pyszczek i błony lotne ciemne. Na zewnętrznym brzegu ucha znajduje się wycięcie, słabiej zaznaczone niż u nocka orzęsionego. Wraz z nockiem Brandta stanowią parę gatunków bardzo trudną do rozróżnienia.

Występuje w całej Europie z wyjątkiem północnej Skandynawii. W Polsce stwierdzany był w całym kraju, jednak informacje o rozmnażaniu się tego gatunku są bardzo nieliczne. J ego letnimi kryjówkami są zarówno budynki jak i dziuple. Zimą spotykany jest w podziemiach, zarówno naturalnych, jak i sztucznych. J est gatunkiem osiadłym . Biologia tego gatunku poznana jest bardzo słabo. Z Polski znane są jedynie pojedyńcze obserwacje w kryjówkach letnich. Odżywia się bezkręgowcami latającymi lub zbieranymi z powierzchni ziemi i roślinności (muchówki, motyle, pająki). Najdłuższy obserwowany wiek w warunkach naturalnych to 24 lata.

Fot.: Andrzej Kepel

Nocek Brandta Myotis brandtii (Eversmann, 1845)

J eden z najmniejszych krajowych gatunków nietoperzy. Futra na grzbiecie brązowe z jaśniejszymi końcówkami, w kolorze zmienne, na brzuchu jaśniejsze. Ucho, pyszczek i błony lotne ciemnobrązowe lub czarniawe. Na zewnętrznym brzegu ucha znajduje się wycięcie, słabiej zaznaczone niż u nocka orzęsionego. Wraz z nockiem wąsatkiem stanowią parę gatunków bardzo trudną do rozróżnienia. W Polsce stwierdzany był w całym kraju, jednak informacje o rozmnażaniu się tego gatunku są bardzo nieliczne. J ego letnimi kryjówkami są zarówno budynki jak i dziuple. Zimą spotykany jest w podziemiach, zarówno naturalnych, jak i sztucznych. J est gatunkiem osiadłym . Biologia tego gatunku poznana jest bardzo słabo. Z Polski znane są jedynie pojedyncze stwierdzenia w kryjówkach letnich, a kolonia rozrodcza odnaleziona była tylko raz. Odżywia się owadami latającymi lub zbieranymi z powierzchni ziemi i roślinności, Najdłuższy wiek obserwowany w warunkach naturalnych to 20 lat.

Nocek łydkowłosy Myotis dasycneme (Boie, 1825)

J eden z większych krajowych nietoperzy. Futro na grzbiecie szarobrązowe, na brzuchu szarawe. Pyszczek i ucho ciemne. Skrzydła szerokie.

W Polsce uważany za gatunek rzadki i zagrożony, znane są tylko dwie kolonie rozrodcze nocka łydkowłosego (w J eleniewie na Suwalszczyźnie i w Lubni na Pomorzu), choć przypadki schwytania lub znalezienia karmiących samic i młodych wskazują na istnienie jeszcze kilku obszarów, gdzie gatunek ten rozmnaża się w naszym kraju. J est natomiast lokalnie pospolitym i licznym gatunkiem w Holandii, zachodniej Danii (J utlandia), Łotwie i Rosji. Latem nocek łydkowłosy jest związany z dużymi zbiornikami wody, zarówno stojącej jak i płynącej, nad którymi poluje. W okresie letnim spotykany jest w dziuplach, budkach, lub na strychach. Zimuje w podziemiach różnego typu, najczęściej spotykane są pojedyncze osobniki. Może wykonywać wędrówki na odległość do 300 km. Poluje latając tuż nad powierzchnią wody. J ego lot odbywa się po linii prostej, w przeciwieństwie do nocka rudego, który latając bardzo często zakręca. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 20,5 roku, a w Polsce 8 lat.

Fot. Andrzej Gawlak

Nocek rudy Myotis daubentonii (Kuhl, 1817)

Nietoperz mały. Futro na grzbiecie brunatne lub płowe, na brzuchu szarawe. Pyszczek i uszy delikatnie pigmentowane; spod pigmentacji widać wyraźnie kolor cielisty (różowy). Skrzydła szerokie. Ucho małe, trójkątne. W Polsce stwierdzony w całym kraju. Podobnie jak poprzedni gatunek związany jest ze zbiornikami wodnymi. Latem dzień spędza w dziuplach i budkach, sporadycznie pojedyncze osobniki spotykane są na strychach. Zimuje w podziemiach różnego typu, czasami będąc najliczniejszym gatunkiem. W niektórych podziemiach jego szczyt liczebności przypada na jesień, są one zatem głównie kwaterą przejściową. W takich wypadkach nocki rude zimują w innych kryjówkach. Przeloty tego gatunku są najczęściej niewielkie.

Poluje nad zbiornikami wodnymi różnej wielkości. Lata tuż nad powierzchnią wody często zmieniając kierunek lotu. Odżywia się głównie muchówkami z rodziny ochotkowatych. Ponieważ w większości są to samce, uważa się, że poluje na nie w czasie rójki, chwytając je tuż nad powierzchnią wody. Rzadziej zbiera ofiary z jej powierzchni (np. poczwarki ochotkowatych). Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 22 lata, a w Polsce 10 lat i 4 miesiące.



Fot.: Andrzej Kepel

Mroczek posrebrzany Vespertilio murinus (Linnaeus, 1758)

Nietoperz średniej wielkości. Futro na grzbiecie dwubarwne: nasada jest ciemna, a końcówki srebrzyste. Futro na brzuchu najczęściej jest jasne - białe lub jasnoszare, chociaż zdarzają się osobniki o ciemnoszarym futrze na brzuchu. Obie barwy są ostro rozgraniczone na bokach ciała, zwłaszcza w okolicy szyi. Błony lotne, pyszczek i ucho bardzo ciemne. Skrzydła wąskie. Ucho małe. W Polsce wykazany z całego kraju, jednak rozród stwierdzono jedynie na Wyżynie Wschodniomałopolskiej (Roztocze), w Puszczy Białowieskiej i Bieszczadach. Należy do gatunków wykonujących regularne przeloty między miejscami rozrodu i zimowania. Zimę spędza w zachodniej i południowej Europie. Najdalsze przeloty sięgają prawie 1 500 km (z Estoni do Austri). W ostatnich latach stwierdzono w Polsce kilka przypadków zimowania tego gatunku. Biologia tego gatunku poznana jest bardzo słabo. Letnie kolonie (rozrodcze oraz samców) spotykano w budynkach. Ich liczebność czasami przekracza 100 osobników. Często osobniki tego gatunku tworzą kolonie mieszane z karlikami. Odżywia się muchówkami (głównie komarami i ochotkami), motylami, chruścikami i innymi owadami latającymi nocą, preferując owady odbywające rójkę nad wodą. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 5 lat.



Fot.: Andrzej Kepel

Mroczek pozłocisty Eptesicus nilssonii (Keyserling & Blasius, 1839)

Nietoperz średnich rozmiarów. Futro bardzo długie, nasady włosów ciemnobrązowe, zakończenia na grzbiecie złociste a na brzuchu jasnobrązowe. Ucho, pyszczek i błony lotne ciemne. Skrzydła szerokie. Ucho krótkie, szerokie. W Polsce stwierdzony we wschodniej i środkowej części kraju. Rozród stwierdzono jedynie na Wyżynie Wschodniomałopolskiej (Roztoczu) i Południowym Podlasiu oraz w Puszczy Białowieskiej, Kurpiowskiej, i Bieszczadach. Zimą regularnie jest obserwowany na Mazurach i w Tatrach. Ponadto w tym okresie pojedyncze osobniki były obserwowane na Dolnym Śląsku, J urze Krakowsko-Częstochowskiej, Podlasiu, Mazowszu i Ziemi Lubuskiej. Biologia tego gatunku poznana jest słabo. Kolonie rozrodcze spotykano w dziuplach i budynkach. Zimę spędzają w kryjówkach chłodnych, w których temperatura może spadać nawet poniżej 0 °C. Odżywia się małymi owadami latającymi nad zbiornikami wodnymi. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 15,5 roku, a w Polsce 6 lat i 9 miesięcy.

Fot.: Andrzej Kepel

Mroczek późny Eptesicus serotinus (Schreber, 1774)

J eden z największych krajowych gatunków nietoperzy. Futro na grzbiecie ciemnobrązowe z jaśniejszymi końcami, na brzuchu nieco jaśniejsze. Ucho, pyszczek i błony lotne ciemne. Skrzydła szerokie, tępo zakończone. Ucho długie.

W Polsce występuje pospolicie w całym kraju. Na terenach zabudowanych jest najliczniejszym gatunkiem nietoperza. Letnimi kryjówkami są najczęściej budynki, przy czym osobniki najczęściej kryją się w szczelinach. Z tego powodu ustalenie wielkości kolonii jest bardzo trudne i jedyną skuteczną metodą jest liczenie nietoperzy wylatujących wieczorem z kryjówki. Największa kolonia liczyła ok. 100 samic. Zimą w podziemiach spotykane są jedynie nieliczne osobniki. Można przypuszczać, że zimuje on w innych kryjówkach niż większość krajowych nietoperzy - np. na strychach. J est to gatunek osiadły . Odżywia się dużymi owadami (chrząszcze, motyle), chociaż chwyta też drobne, jak komary lub ochotki. Często poluje nad wodami. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 19 lat.

Fot.: Andrzej Kepel

Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus (Schreber, 1774)

Najmniejszy krajowy gatunek nietoperza. Futro na grzbiecie brązowe z jaśniejszymi końcówkami. Błony lotne, ucho i pyszczek ciemne. Skrzydła wąskie. Ucho krótkie. W Polsce rozmieszczony jest bardzo nieregularnie. Rozmnaża się powszechnie w północno-wschodniej (łącznie z Mazurami) i wschodniej części kraju. Z innych rejonów doniesienia o rozrodzie są nieliczne lub ich brak. Zimę spędza w zachodniej i południowej Europie - liczne osobniki zimujące obserwowano już w południowych Czechach i Słowacji oraz we wschodniej części Niemiec. W Polsce obserwowany j edynie na trzech stanowiskach w zachodniej i środkowej części kraju. Biologia tego gatunku poznana jest bardzo słabo. Letnie kolonie samic spotykano w budynkach. Rzadziej w tym okresie zajmuje dziuple, budki lęgowe lub szczeliny pod mostami. Często osobniki tego gatunku tworzą kolonie mieszane z karlikiem większym, rzadziej z mroczkiem późnym i mroczkiem posrebrzanym. Zimę spędza w podziemiach. Odżywia się bardzo drobnymi owadami (poniżej 5 mm długości), które łapie w locie. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 16 lat.



Fot. Andrzej Gawlak

Karlik drobny (Pipistrellus pygmaeus) Bardzo podobny do karlika malutkiego . Do 1999 roku uważane za jeden gatunek. Dokładne badania wykazały, że poza subtelnymi różnicami morfologicznymi (kształt pyszczka i nozdrzy, pokrój i ubarwienie prącia, użyłkowanie skrzydeł) odróżnia je częstotliwość emitowanych sygnałów echolokacyjnych.

Karlik drobny wykazuje również silniejszą specjalizację siedliskową - jest znacznie silniej związany z wodami i terenami podmokłymi jako miejscami żerowania, zaś w jego pokarmie przeważają imagines muchówek odbywających rozwój larwalny w wodzie.

W Polsce podlega ścisłej ochronie.

Karlik większy Pipistrellus nathusii (Keyserling & Blasius, 1839)

Nieco większy od karlika malutkiego. Futro na grzbiecie ciemnobrązowe z jaśniejszymi końcówkami, na brzuchu nieco jaśniejsze niż na grzbiecie. Błony lotne, ucho i pyszczek ciemne. Skrzydła szersze niż u poprzedniego gatunku. Ucho małe. W Polsce rozmieszczony jest bardzo nieregularnie. Rozmnaża się powszechnie w północno-wschodniej (łącznie z Mazurami) i wschodniej części kraju, gdzie miejscami należy do gatunków dominujących. Z innych rejonów doniesienia o rozrodzie są nieliczne lub brak ich wcale. Zimę spędza w zachodniej i południowej Europie. U karlika większego stwierdzono najdłuższy wśród europejskich gatunków przelot - 2100 km. Biologia tego gatunku poznana jest bardzo słabo. Kolonie rozrodcze spotykano w budynkach, budkach lęgowych i w dziuplach. Często osobniki tego gatunku tworzą kolonie mieszane z karlikiem malutkim, rzadziej z mroczkiem posrebrzanym. Zimowymi kryjówkami są m.in. dziuple. Odżywia się muchówkami z rodziny ochotkowatych. W przeciwieństwie do nocka rudego, odżywiającego się takim samym pokarmem, karlik większy chwyta ofiary wyłącznie w locie, polując na większej wysokości niż nocek rudy. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 11 lat



Karlik średni ( karlik Kuhla )

Centrum jego zasięgu znajduje się w strefie klimatu śródziemnomorskiego. Gatunek silnie związany z krajobrazem przekształconym przez człowieka i wykorzystujący głównie kryjówki w budynkach. Obecnie szybko rozszerza swój zasięg na północ. Jeszcze szybciej postępuje jego ekspansja we wschodniej części zasięgu. W Polsce zaobserwowany po raz pierwszy w 2004 roku. Ostatnie badania genetyczne sugerują, że populacje z Europy wschodniej reprezentują odrębny gatunek .

Borowiec olbrzymi Nyctalus lasiopterus (Schreber, 1780)

Największy z nietoperzy europejskich. Cechami charakterystycznymi tego gatunku są: p bardzo szerokie ucho, rudo- lub słomkowobrązowe ubarwienie grzbietu. W Polsce stwierdzony jeden raz - w zrzutkach płomykówki z miejscowości Królików (Nizina Wielkopolsko-Kujawska). Najbliższe rejony, na których stwierdzono rozród to południowa Słowacja i Ukraina. Latem jego kryjówkami są dziuple. Samica rodzi dwa młode. Odbywa duże wędrówki sezonowe.

Borowiec wielki Nyctalus noctula (Schreber, 1774)

J eden z największych krajowych gatunków nietoperzy. Futro gęste, o krótkich włosach, jednobarwne, na grzbiecie i brzuchu rudobrązowe, niekiedy ciemnobrązowe. Błona lotna, ucho i pyszczek ciemnobrązowe. U osobników dorosłych błona skrzydłowa wzdłuż tułowia i przedramienia pokryta gęsto włosami. Skrzydła wąskie. Ucho krótkie, zaokrąglone. W Polsce znany jest z całego kraju. Kryjówkami borowców są dziuple. Kolonie rozrodcze są duże, czasami grupują ponad 100 dorosłych samic. Często osobniki tego gatunku tworzą kolonie mieszane z borowiaczkiem. Zimę spędza w zachodniej i południowej Europie, wykonując przeloty, których długość sięga 1000 km. Zimuje w dziuplach i budynkach. Stwierdzono, że budynki zasiedlane są coraz częściej przez ten gatunek, również w okresie letnim. Również z Polski znanych jest kilka doniesień o przebywaniu tego gatunku w budynkach. Wylatuje wcześnie, jeszcze przed zachodem słońca. Odżywia się bardzo różnorodnym pokarmem - począwszy od drobnych muchówek z rodziny ochotkowatych, do dużych chrząszczy. Zawsze chwyta ofiary w locie, preferując ofiary odbywające rójkę nad wodą. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 12 lat.



Fot.: Andrzej Kepel

Borowiaczek Nyctalus leisleri (Kuhl, 1817)

Podobny do poprzedniego gatunku, lecz wyraźnie mniejszy. Futro szarobrązowe, ciemne, na końcach jaśniejsze. Skrzydła wąskie. Ucho krótkie, zaokrąglone. W Polsce występuje bardzo nierównomiernie; w zachodniej części kraju jest bardzo rzadko spotykany, we wschodniej dużo częściej, lokalnie może nawet być nietoperzem licznym. Nie został wykazany z północnej części Polski. Zimę spędza w zachodniej i południowej Europie. Biologia borowiaczka jest podobna do biologii borowca. Brak jest jednak z Polski doniesień o występowaniu borowiaczka w budynkach. Wylatuje ze schronień wcześnie. Odżywia się różnorodnymi owadami, które chwyta w locie. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 9 lat.



Gacek brunatny Plecotus auritus (Linnaeus, 1758) Nietoperz mały. Futro na grzbiecie żółtobrązowe lub brązowe, na brzuchu białawe. Błony lotne brązowawe, ucho bardzo duże, długości przedramienia, szerokie. Uszy stykają się (nie zrastają!) u nasady. W czasie spoczynku najczęściej są ukryte pod skrzydłami, a widoczne pozostają jedynie koziołki.

W Polsce znany jest z całego kraju. Gacek brunatny występuje zarówno w lasach, jak i na obszarach zabudowanych. Latem kolonie rozrodcze spotykane są w budynkach, dziuplach, budkach. Są niewielkie, liczą od kilku do kilkudziesięciu dorosłych samic. Zimą występuje w bardzo różnych kryjówkach, najczęściej chłodnych. Dominuje w przydomowych piwnicach, licznie występuje w chłodnych jaskiniach, fortach itp. Spotykany jest także w studniach, dziuplach drzew i na strychach. J est to gatunek osiadły . Żerują latając w pobliżu koron drzew i krzewów, często zbierając drobne bezkręgowce z liści czy ścian budynków. Podstawowymi ofiarami są muchówki, motyle i skorki. Maksymalny wiek - 30 lat.



Fot.: Andrzej Kepel

Gacek szary Plecotus austriacus (Fischer, 1829)

Gatunek bardzo podobny do poprzedniego. Cechami pozwalającymi je rozróżnić są min. : pyszczek ciemny, futerko grzbietu u dorosłych osobników popielate lub popielatobrązowe; u młodych szarawe . W Polsce obserwowany do linii Kostrzyń - Drezdenko - Ciechocinek - Łomża - Terespol. Gacek szary jest gatunkiem synantropijnym. Kolonie rozrodcze spotykane są w budynkach, liczą do trzydziestu dorosłych samic. Zimą występują w chłodnych, sztucznych podziemiach, najczęściej w przydomowych piwnicach, rzadziej w fortach, jaskiniach, na strychach. J est to gatunek osiadły . W jego pokarmie dominują motyle, muchówki i chrząszcze, można zatem wnioskować, że ofiary chwyta w powietrzu. Mimo niewielkich rozmiarów ciała może chwytać także duże ofiary - np. chrabąszcze. Maksymalny wiek - 14 lat i 7 miesięcy, a w Polsce - 3 lata i 7 miesięcy.

Fot.: Andrzej Kepel

W prezentacji wykorzystano materiały koalicji

POROZUMIENIE DLA OCHRONY NIETOPERZY

TEKSTY : Grzegorz Lesiński i Marek Kowalski

FOTOGRAFIE : M. Ciechanowski , A. Szkudlarek , A. Kepel , A. Węgiel,T. Mleczek , A. Gawlak

Opracowanie : Maria Brykczyńska

Documents

NIETOPERZE WYSTĘPUJĄCE W POLSCE