9

2 Redactioneel

4 De Imbos: ons grootste natuurbosreservaat!Was de Imbos al langer een natuurgebied, vanaf dit voorjaar is het een heus bos-reservaat. Een ander woord voor hetzelfde bos? Of een ander beheer onder de-zelfde eigenaar?

16 Over boomlijken, kadavers en andere krengenEen pleidooi om grote zoogdieren niet meer uit onze natuurgebieden te verwiideren.

18

28 Natuurontwikke ing e-ndagv:Hn~ersWelke kansen biedt natuurontW,Ïk!:eling voor ~e stel van onze vlin

R

B E

Door beverdam ondergelopen bos in Polen.Foto: Ruud Lardinois.

Tom Bade B{ Ruud Lardinois

I(

v E E-NR sDe Millingcrwaard, ogenschijnlijk een gunstige beverbiotoop.Foto: Ruud Lardincis.

'Om de tuin van het geluk staat een hek zo laag dat alleen

kinderen er overheen kunnen kijken.' Waarmee maar gezegd

wordt dat het leven zo eenvoudig zou kunnen zijn als het niet

zo moeilijk wordt gemaakt. Soms lijkt dat ook in natuur-

beschermingsland het geval te zijn. Zo had het motto van de

Knaagsparen in de Biesbosch. herintroductie van de bever in Nederland kunnen zijn: 'Om de

De grote foto op bladzijde 18-19 toontNatuurpark Lelystad. tuin van een succesvolle herintroductie staat een hek zo laag

Foto '5: Ruud Lardinais. dat alleen bevers er overheen kunnen kijken.'

NIEUWE WILDERNIS ZOMER 1995 2 0

EE T s c Aw N H p

Indrukwekkende omgeknaagde wilg inhet Larserbos.Foto: Ruud Lardinais.

de Gelderse Poort. Wat kan er meteen dergelijke gedegen aanpak nogmisgaan zou je zeggen?

Wie wel eens naar een natuurfilmkijkt waarin dieren de hoofdrol spe-len, weet dat altijd ergens in de do-cumentaire wel een groepje weten-schappers opduikt dat de hoofdrol-speler in kwestie opspoort, plat-schiet, weegt, meet en - het kan nietmissen - van een radiozender ofandere ongemakken voorziet. Ditalles uiteraard ter meerder glorievan onze kennis over dieren. Alsgevolg van onze wetenschappelijkenieuwsgierigheid vliegen dan ook albijna een eeuw geringde vogeltjesaan door hemel, kunnen wij op deNoordpool beren zien rondlopenmet grote rode verfvlekken op hunrug en kruipen er padden rond meteen rugzakje voorzien van eenheuse zendinstallatie.

Nou, heel veel dus! Want wat blijkt?Anno mei I995 is vrijwel de gehelepopulatie bevers bestaande uit vijf-tien dieren dood, vermist of in hetuitgezette gebied verdwenen. Eerstvreesde men voor een algeheel uit-sterven van de dieren. Bij naderinzien blijkt een aantal - wellichtmede als gevolg van het hoge water- te zijn afgedreven dan wel uit ei-gen wil te zijn vertrokken naar deomgeving van Zutphen, Slijk-Ewijk,Hurwenen en andere plaatsen. Eenvluchtig opgestelde verklaring vande initiatiefnemers spreekt alsnogvan een succes, omdat hiermee deverspreiding van de bever over Ne-derland daadwerkelijk gestaltekrijgt. De vraag rijst dan natuurlijk

waarom de dieren dan eerst zo omslachtig inde Groenlanden zijn uitgezet en niet direct heren der langs de grote rivieren zijn gedropt?

De wetenschap heeft ons op dezemanier onmiskenbaar een eind op weg gehol-pen over onze kennis der natuur. Echter, somskunnen wel eens wat vraagtekens worden ge-zet bij het nut van veel van het wetenschap-pelijke onderzoek en bij de wetenschappelijkeaanpak. Soms blijken ook in de natuur deoplossingen vaak veel eenvoudiger dan wijmensen denken. Neem de stroeve gang van deherintroductie van bevers in Nederland.

veel onderzoek op het gebied van vegetatie-kunde, waterhuishouding en monitoring vanbevers elders, was het dan eindelijk zo ver: debever zou worden uitgezet in het natuuront-wikkelingsproject de Gelderse Poort. De beno-digde dieren werden geplukt langs de oeversvan de Elbe.

Hoe introduceren beverszichzelf?In het Natuurpark Lelystad in Flevoland leefteen aantal bevers in een afgerasterd deel vanhet park. Op een goeie dag besluiten de bevershun horizon wat te verbreden. Blijkbaar heb-ben ze behoefte aan wat meer speelruimte enweten ze te ontkomen. Ze verspreiden zich .binnen het hele park. Na dit eerste succesgloort er nog meer bevergeluk. Op een mooiestille avond, zonder overleg, zonder inspraak,zonder beheersplan en zonder zenders en ge-

Na te zijn gemeten, gewogen en - uiteraard - tezijn voorzien van de nodige zendapparatuur(breakie, breakie, hier bever I!), konden de die-ren eindelijk worden uitgezet in de GeldersePoort. Uiteraard werden daarvoor weer de no-dige coryfeeën van stal gehaald en werd viaeen persbericht wereldkundig gemaakt datsinds september I994 weer bevers leefden in

De mens als zorgzamewegbereiderNa jarenlang overleg in stuurgroepen, werk-groepen en taakgroepen, na veel dikke nota'sin de vorm van plannen van aanpak, beheers-plannen en natuurontwikkelingsplannen, na

I 9 9 5z 0 MER 2 INIEUWE WIL DER NIS

wiehtscontrole wordt het tijd definitief hetpand te verlaten. Dat blijkt te kunnen, wantom het natuurpark staat een hek zo laag, endaarbuiten lacht het bevergeluk zo hoog, datde bevers vervolgens zonder wetenschappelijkebegeleiding en zonder persbericht schielijk hetpark verlaten. Een aantal van hen vestigt zichin het Larserbos, een produktiebos met eennadrukkelijke (natuur)recreatieve functie opvijf kilometer van het natuurpark.

De dieren gaan direct aan de slag om ook in ditdeel van Nederland een aangenaam woonge-bied te creëren. Er wordt een burcht gebouwden er worden driftig bomen geveld. Dat ditgebied ook druk wordt bezocht door bewonersvan het Nieuwe Land stoort de bevers aller-minst. Dat verbaast ons niets. Want in onge-stoorde natuurgebieden in het buitenland zijnbevers helemaal niet schrikachtig voor demens. Zo zijp in Grand Teton National Park(Verenigde Staten) plaatsen bekend waarnatuurliefhebbers, gezellig gezeten vanaf dewaterkant, kunnen zien hoe de dieren om 'fivesharp' uit de burcht komen, uitgebreid toiletmaken, wat knabbelen aan in het water opge-slagen berketakken en enige knutselwerk ver-richten aan de burcht.

Nooit gedacht dat dit in Nederland zou kun-nen. Immers, bevers worden hier toch uitgezetop voor recreanten minder toegankelijke plaat-sen (Groenlanden!), en moeten zijn be-schermd tegen al te opdringerige pottekijkers.Hooguit mogen zij worden benaderd door metontvangstapparatuur uitgeruste personen diebeverologie hebben gestudeerd.

Recreatie niet storendDe zichzelf geherintroduceerde bevers in deFlevopolders laten zien dat het fabeltjes zijn!De beverburcht in het Larserbos is gewoonvanaf de brug te bezichtigen. De drukte deertde dieren geenszins. Toen de schrijvers van ditartikel op zoek gingen naar sporen van dezebevers, bevonden er zich in de vroege ochtendal vele tientallen vissers en natuurrecreantenlangs de waterkant (daarmee worden in ditgeval geen vogelaars bedoeld), terwijl de nach-telijke activiteiten van de dieren duidelijkzichtbaar waren. Volgens de beheerder vanNatuurpark Lelystad hebben zwemmers zelfsgeconstateerd dat de dieren het niet onaange-naam vinden om een tijdje met hen op tezwemmen. Maar wie dit laatste wat al te ge-waagd vindt: voor avontuurlijke beverobser-vaties hoef je niet het water in en hoef je zekergeen kostbare reis naar Amerika te boeken. InNatuurpark Lelystad, waar de dieren vrijelijkhun gang gaan, kan 's zomers tegen het vallen

HERINTRODUCTIEPROJECTEN

Er waren al enkele jaren aanwijzingen voor het voorkomen van bevers in de Flevopolders. Zo af en toekwamen er meldingen van beversporen. Geprikkeld door de soms bombastische PR rond hetuitzetproject in de Gelderse Poort hebben wij de rugzak gepakt en zijn deze aanwijzingen achternagegaan. Wij geven het grif toe, de slechte afloop van de in de Gelderse Poort losgelaten bevers was eenextra stimulans. Niet uit leedvermaak, want wij weten drommels goed dat herintroductie een uiterstmoeilijk onderwerp is waar veel vakkennis en enig geluk bij komen kijken. Maar wel vanwege dëbrandende vraag hoe ontsnapte bevers het kennelijk beter leek af te gaan zich in nieuw gebied tevestigen dan de door mensen geïntroduceerde exemplaren.

Grote sterfteDit alles in het licht van de toenemende kritiek op het uitzetprogramma in vooral de Gelderse Poort nade grote sterfte onder de losgelaten dieren: losgelaten bij het ingaan van de winter, verminderdeconditie van de ingebrachte dieren (gemiddeld 2,5 kg gewichtsverlies, hetgeen duidt op stress door hetlang onder beheer houden van uit het wild gevangen dieren, gevoegd bij de operatieve ingreep voor dezenderimplantaat).

GeruchtenDeze kritiek vermengde zich met verwarrende berichten uit het beheerderskamp. Aanvankelijk kon ditworden geweten aan de gesloten besluitvorming rond de herintroductie, maar ongetwijfeld waren er ineen latere fase ook bij de beheerders veel open vragen over het verloop van de ontwikkelingen. Helaasis het nogal knullige verloop van dit herintroductieproject niet bevorderlijk voor de beeldvorming rondhet begrip herintroductie als middel tot herstel van ecosystemen. Juist in ons land met zijn sterkverarmde natuur is herintroductie een onmisbaar instrument om onvolledige ecosystemen weer oppeil te brengen. Mede door de intensieve publiciteitscampagnes rond het uitzetten rust er op debeheerders een grote verantwoordelijkheid er zorgvuldig mee om te springen.

Technische benaderingVoorts is door de slechte afloop van de ingebrachte bevers nog een meer algemene opmerking temaken. Het gaat ons om de soms zeer technische benadering bij onderzoeksprogramma's waar wildedieren bij zijn betrokken. Het is de schijnbare vanzelfsprekendheid om wilde dieren te vervolgen en ingevangenschap te nemen om deze te narcotiseren en uit- of inwendig van elektronica te voorzien.Soms is het zenderen van dieren een uitstekend te rechtvaardigen middel om onze kennis en daarmeehet succes op goed natuurbeheer te vergroten. Dat geldt speciaal voor moeilijk waarneembare dieren.Het is nogmaals een onmisbaar middel, maar vaak kan kennis ook worden vergaard door zorgvuldigeobservaties in het terrein. Daar is echter nog meer vakkennis, vooral kennis van diergedrag, voornodig. Al moet worden gezegd dat bevers door hun grote invloed op hun omgeving relatief gemakkelijkzijn te volgen.

Knaagsparen van bevers in het Larserbos.Foto: Ruud Lardinais.

van de avond nabij het restaurant naar beversworden gekeken. Behalve dat men daar van debevers kan genieten, worden de dieren nietlastig gevallen. Sterker nog, over het totale aan-tal exemplaren in het Larserbos zijn geen gege-vens bekend omdat deze groep verder absoluutmet rust wordt gelaten. Dus, geen tellingen,geen gewichtscontrole en geen zendertjes.

Nieuwe leefgebiedenNu blijkt dat één of meer le-vensvatbare families zich defi-nitiefhebben gehuisvest in eenrecreatie bos in Flevoland, magworden verwacht dat zij op ter-mijn ook ander gebieden zullengaan koloniseren. De mogelijk-heden daartoe zijn legio.Natuurlijk bevinden zich deOostvaardersplassen nabij.Maar ook de randmeren, hetKetelmeer en zelfs De Wiedenen De Weerribben. Vermoede-lijk zal dat niet spectaculairsnel gaan omdat de voedsel-situatie in het Larserbos uitste-kend lijkt te zijn.Een dergelijk kolonisatieproceslijkt ook daadwerkelijk plaats tevinden. Af en toe wordt mel-ding gemaakt van bevers in deomgeving van Dronten (onge-veer vijftien kilometer van hetpark) en in Zuidelijk Flevoland(ongeveer twintig kilometer vanhet park). Voorts blijken de die-

• ren - mede vanwege het aan-trekkelijke en schone leefmi-lieu - met succes voor nakome-lingen te zorgen.

StressMaar hoe zit het nu met de ove-rige bevers in ons land? Desituatie in de Gelderse Poort isnog niet geheel opgehelderd.Wat wel duidelijk is, is dat de vijftien uitge-zette dieren lang in quarantaine hebben geze-ten (zie het kritische bericht in de vorigeNieuwe Wildernis) en dat ze na aankomst zijngezenderd. Beide aspecten leggen een zwarelast op een succesvolle herintroductie. Maarwat ook een rol lijkt te hebben gespeeld is datvóór het inbrengen van de dieren geen kunst-burchten zijn aangebracht. Bevers hebben alsterritoriumdieren een eigen afgebakend gebiedrnet één of meer burchten en een aangelegdevoedselvoorraad voor de winterse periode. Hetontbreken van dit alles heeft er waarschijnlijktoe geleid dat de dieren zijn gaan zwerven.

NIEUWE

0()rspronkeJiit kwamen in het Natuurpark Lelystad alleen in een gesloten gebied bevers voor. Door deL...o..;.:..:;; •••• ---I-----"g"'ro,..,e".l.."v""an~~ez~e;:;p~o,..,p~ulatJewisten er dieren te ontsnappen enaeze vestigoen zich vrij in de plassen in het

natuurpark. Maar ook deze populatie groeide zodat dieren uit deze groep zich spontaan elders hebbengevestigd. Naast de fokgroep zijn er dus twee vrij levende beverkolonies in de polder. De fokgroepomvat nu vier dieren, de vrij levende kolonie in het park bestaat ongeveer uit tien tot vijftien dieren ende Larserbospopulatie omvat een moeilijk te schatten aantal dieren, verdeeld over twee burchten. DeLarserbospopulatie wordt absoluut met rust gelaten.

Beveifàmilie in Noord-Amerika aan he} werk.Foto Tom Bade.

Oostvaardersplassen en het oude landSinds het eerste paartje in 1988 in het gesloten gebied is ingebracht (ook deze bevers zijn afkomstig uithet Elbegebied) zijn er naar schatting zesendertig nakomelingen uit voortgekomen. Het is verrassenddat nakomelingen er misschien op termijn ervoor kunnen zorgen dat de Oostvaardersplassen opgeheel natuurlijke wijze kunnen worden herbezet. Eigenaar van Natuurpark Lelystad. Stichting Flevo-landschap, heeft nu ongeveer 4000 ha bos en natuurgebieden in beheer. Zij heeft het initiatiefgenomen om deze gebieden zoveel mogelijk te laten aansluiten zodat een ecologische structuur kanworden gevormd. Door de centrale ligging kan zo enerzijds een verbindingsroute voor planten endieren ontstaan naar het Gooi in Midden-Nederland en anderzijds naar de Kop van Overijssel enGaasterland in Friesland.

WILDERNI z 0 MER I 9 9 5 2 4

ber 1994 ingebrachte bevers uit het Elbegebied

ingebracht dood vermist nog in leven

Kekerdomse Waard man *vrouw +

man +L!)

vrouw * 0)0)

juveniel * .-'-Q)

Eman * 2vrouw * .~

E:jaarling * ~jaarling * ~juveniel * ~juveniel * ::J

Q)

juveniel * ~

er 1994 ingebrachte bevers uit Natuurpark Lelystad

Zuidelijke Groenlanden man *jaarling +jaarling

Totaal 15 6 5 4

Herintroductieprogramma in de Gelderse Poort,Bron: Werkgroep Bevers in de Gelderse Poort (juni 1995)

Geruchten dat zich bevers bevinden in de Kil van Hurwenen, in de Ooijse Graaf of in deomgeving van Zutphen, konden ondanks naspeurwerk niet worden bevestigd.

+) nog in het uitzetgebied aanwezig- ) enkele keren in de omgeving van Ewijk waargenomen

Dit najaar wordt de geplande herintroductie voortgezet met het inbrengen van vierbeverfamilies in de Rijnstrangen. Vanwege de slechte start in de Ooijpolder zal daar eenextra paartje worden uitgezet.

NIEUWE WIL DER NIS Z 0 MER I 9 9 5 2 5

De Gelderse Poortomvat het gebied datligt' tussen Arnhem,Nijmegen en hetDuitse Emmerich.Over het gebied zijn verscheidene folders uitge-bracht met kaartjes over Meinerswijk, Millinger-waard of met bepaalde diersoorten zoals bevers.Deze zijn aan te vragen bij het Wereld NatuurFonds: 03404 - 37 325·

Natuurpark Lelystad is eigendom van StichtingFlevolandschap, Het 400 hectare grote park ligteven ten zuiden van Lelystad. Het park is het ge-hele jaar van zonsopgang tot zonsondergang gra-tis toegankelijk en per openbaar vervoer bereik-baar met buslijn 107 Lelystad-Harderwijk v.v ..Uitstappen bij halte Meerkoetenweg.van daar is het nog tien minutenlopen. Informatie en brochures zijn vrije baanaan te vragen bij Natuurpark Lely-stad: °3200-53 643

voor de natuur{(

1T(C:Hf/lff> ri"oLANrHclI..I1'

~~ . <>%bewe90'-:(

STICHTING f~V 0 LANDSCHAP

..,.,,:::

REACTIE WERKGROEP BEVERS IN DE GELDERSE POORT

Op grond van het bericht in de rubriek Snippers van de vorige Nieuwe Wildernis komtWouter Helmer namens de werkgroep met een uitgebreide toelichting. Zijn verhelde-rend relaas maakt in de eerste plaats duidelijk dat bij de herintroductie maximaal >

gebruik is gemaakt van de kennis en ervaring die tot dat moment bij beverher-introducties is opgedaan. De door ons geuite kritiek blijkt echter in hoofdlijnen ookterecht. Om het vervolg van het herintroductieplan nu beter te laten aansluiten bij hetnatuurlijke gedrag van de dieren zal het programma worden aangepast:

Lang in gevangenschapOnze taxatie van het lang onder beheer houden van de in het Elbegebied gevangendieren is bewaarheid. De dieren hebben' ruim drie weken in gevangenschap gezeten, inafwachting van de vangst van fàmiliegenoten en twee andere beverfamilies'. De termijnzal dit najaar zoveel mogelijk worden beperkt. Zo gauw een familie in het Eibegebied isgevangen zal niet meer worden gewacht tot alle families zijn gevangen. De dierenworden meteen op transport gesteld en zo snel mogelijk losgelaten.

Kunstburchten

Op zichzelf hoeven deze drie weken gevangenneming niet zo'n groot bezwaar te zijn alsde verdere afwikkeling van het programma gesmeerd verloopt. Na de stress van degevangenneming, het transport en de elektronische implantaten, zal vermoedelijk devreemde omgeving een zware tol hebben geëist. Bevers zijn immers zeer territoriumgerichte dieren. Volwassen dieren verhuizen onder natuurlijke omstandigheden alleenindien hun leefgebied is afgegraasd. Zij zullen echter niet reeds door bevers bezettegebieden kunnen bezetten, deze zullen hun gebied verdedigen (territoria van familiele-den kunnen elkaar overlappen). Om de kans op de aanname van het nieuwe leefgebiedte vergroten, zullen nu ook kunstburchten worden aangelegd. Vanaf nu worden alledieren in kunstburchten losgelaten.

ZendersMet behulp van radiotelemetrie zijn wilde dieren nauwkeurig te volgen. Zeker wanneerzij zich over grote afstanden kunnen verspreiden, is dat een voordeel. De behandelingvan het inbrengen van elektronische implantaten verhoogt echter het risico opcomplicaties en stress. Daarom zullen nu alleen de mannelijke dieren wordengezenderd. Bij de reeds ingebrachte dieren zijn alle jonge dieren (juvenielen) uitgeval-len. Om inzicht te krijgen in het verdwijnen van deze categorie zullen ook de jongen vanzenders worden voorzien.

Tijdstip van uitzettenDan onze kritiek over de slecht gekozen uitzetperiode. Bevers nemen in het voorjaar(rond april) van nature afstand van hun ouders. Zij zwerven uit en gaan op zoek naarnog onbezette leefgebieden. Vóór de winter valt kunnen zij een territorium hebbengevonden, een onderkomen hebben gemaakt en een voedselvoorraad hebben aangelegd.Het ligt voor de hand bij herintroductie hiermee zoveel mogelijk rekening te houden.Omdat nadrukkelijk is gekozen ook gepaarde volwassen dieren uit te zetten, is gekozenvoor het zo vroeg mogelijk in het najaar loslaten.

Extra bevers

Ten slotte zal door de onverwacht hoge uitval van de ingebrachte dieren bij het geplandetweede deel van de herintroductie in de Rijnstrangen (vier beverfamilies dit najaar) eenextra paartje in de Ooijpolder worden uitgezet.

N L DER N 9 9 5u w w Z 0 MER 2 6

een voor hen zeer onbekende omgeving, zon-der oriëntatiepunten en uitvalsbasis, terwijl deonrust door de gevangenneming, het transporten het implanteren van de zenders een behoor-lijke fysieke belasting moet hebben veroor-zaakt.

Zoals wellicht bekend, is in oktober van dejaren I988, I989 en I990 in de Zuidwaardvan de Brabantse Biesbosch een aantal beversuitgezet. Het betrof hier respectievelijk zes,veertien en dertien bevers die op één kilometervan elkaar werden losgelaten. Deze geleidelijkeherintroductie bleek achteraf territorium-geschillen op te leveren, hetgeen slachtofferskostte. Uiteindelijk vestigden de dieren zich opongeveer drie kilometer afstand van elkaar. InI990 werden de eerste jongen geboren (bron:Atlas van de Nederlandse Zoogdieren).

Natuur trekt haar eigen planAl met al gaat het met de bever in Nederlandonverwacht goed. Maar dan onverwacht in dezin dat de bever bezig blijkt zijn eigenherintroductieplan uit te voeren. Hoe dat planer precies uitziet weten wij niet. Misschien datde dieren vanuit de Flevopolders hun ver-dwaalde soortgenoten uit de Groenlanden te-genkomen. Misschien dat de dieren De Weer-ribben bereiken. Misschien dat in de toekomstnog wel meer bevers het natuurpark 'verlaten'en zichzelf spontaan herintroduceren. Mis-schien, misschien, misschien. Natuurlijk blijfthet gissen wat de dieren van plan zijn. En zohoort het ook. Ten bate van toekomstige her-introducties van andere soorten lijkt het ge-wenst hekwerken in natuurgebieden niet tehoog te maken. ••

NIEUWE WIL DER NIS Z 0 MER I 9 9 5 2 7