Nieznany Matejko

7/23/2019 Nieznany Matejko

1/81

Nieznany Matejko

- Piotr Wost zwany Duninem wprowadza zakon Cystersw do Polski

Opracowane przez Andrzeja Krzysztofa Puchalskiego i Janusza Kuliskiego

Specjalne podzikowania dla Boeny Lech-Jaboskiej, kierownika dziau Bibliografii

Lubelszczyzny i wiedzy o regionie w Wojewdzkiej Bibliotece Publicznej im. Hieromina

opaciskiego w Lublinie, za pomoc w poszukiwaniu materiaw.

Rysunek 1 Reprodukcja z Ksizki - Soczyski Henryk M. Jan Matejko. - Krakw, [2005]


2/81

Jan Matejko, nasz narodowy historyk, ktry opowiada i utrwala histori Polski w obrazach,

upamitni w 1888

Rysunek 2 Sygnaturka Matejki z dat umieszczona w lewym dolnym rogu obrazu

roku tak chwil:

W centrum obrazu, na tronie siedzi potny mczyzna w podeszym ju wieku,

odziany w szaty krlewskie, trzyma w rku klucz, ktry podaje opatowi w cysterskim habicie.

Na jego kolanach spoczywa akt nadania, opatrzony du pieczci. Brodata twarz osania cie

przey, ktre musiay go spotka. Usta wykrzywione blem, jedno widoczne oko pokryte

jest bielmem, tak jakby byo niewidomym. Obok, po prawej stronie siedzcego mczyzny

wpatrzona w niego moda kobieta. Niedaleko niej stoi biskup z rozoonymi rkoma w

ktrych trzyma pastora w lewej i kropido w prawej, ktre napenia wod wiconpodawana przez diakona. Pikna jest symbolika spalajcego si kadzida ktre samo stoi na

postumencie. Dym z tego kadzida w nienaturalny sposb si zaamuje i leci prosto do rycerza

siedzcego na tronie i poprzez jego nogi kieruje si dalej w kierunku wejcia do wityni. W

X w. przyjmuje si zwyczaj okadzania otarza podczas powicenia kocioa, pniej zwyczaj

ten wejdzie do liturgii przygotowania darw. W prawym dolnym rogu kompozycji artysta

umieci rycerza trzymajcego w swoich objciach pielgrzyma, ktremu jedn do zoy

opiekuczo na czole, drug za podtrzymuje jego osabione ciao. Ten rycerz zakonnik

odziany jest w biay paszcz z czerwonym krzyem. Tu za nim, wrd grupy zakonnikw

stoi uzbrojony rycerz, ktry dziery tarcz, na ktrej na czerwonym tle umieszczony zosta

Gryf, herb rodu Gryfitw, a lew do umieci na rkojeci miecza. Naprzeciwko niego,

wpatrzony gdzie w przyszo, jedn rk opart o filar stoi Budowniczy Kocioa.

Budowniczy przyciska do piersi Cyrkiel i Wgielnic. Za mczyzn dajcym opatowi klucz

stoi rycerz z powiewajc flag na ktrej znajduje si biay abd na czerwonym tle, a obok

niego mczyzna nioscy miecz z charakterystycznym jelcem, w ksztacie abdzich gw.


3/81

Komentarz Matejki do tego obrazu zagin wraz z caym archiwum rodziny Dunin-

Borkowskich w czasie I Wojny wiatowej, dlatego te postanowilimy zbada ten tajemniczy

obraz, ktry znajduje si w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocawiu z numerem

inwentarzowym VIII-29, co nie byo spraw tak prost jakby si wydawao. Pokusilimy si

o rozpoznanie osb, biorcych udzia w tym przedstawieniu. Nie ma go w adnym

opracowaniu historykw i znawcw malarstwa Jana Matejki a wiedza o tym obrazie oraz o

historii zatrzymanej w tym obrazie jest bardzo znikoma, co potwierdziy nasze badania.

Niestety, co z przykroci musz przyzna, nawet nasz wiat nauki nie chcia nam pomc, a

wic caa historia znajduje si w krgu domysw i tego co bylimy w stanie ustali.

Obraz ten zosta zatytuowany Piotr Wost sprowadza Cystersw do Polski i zosta

namalowany na zlecenie hr. Jerzego Dunin-Borkowskiego zamieszkujcego we Lwowie.

Jan Matejko lubi symbolik, ktr wielokrotnie ukrywa w swoich obrazach, np.

sawnej Bitwie pod Grunwaldem, pnagi mudzin zrzuca z konia wielkiego von Jungingena

nie czym innym a Wczni witego Maurycego, ktr otrzyma nasz pierwszy krl

Bolesaw Chrobry na swojej koronacji od cesarza niemieckiego Ottona III Anno Domini

1025, jednak badania historyczne stwierdziy e ta historia zupenie inaczej si potoczya.

Wielkiego mistrza Zakonu Szpitala Najwitszej Marii Panny Domu Niemieckiego w

Jerozolimie zabi nie kto inny a potomek Piotra Wostowica - Mszczuj ze Skrzynna herbu

abd.

Ju samo centrum obrazu mwi nam o wielkiej symbolice, ktr Matejko zawar w obrazie o

Piotrze Wocie. W samym rodku tej mahoniowej deski o wymiarach 109x163 sygnowanej

po lewej stronie u dou :JM\r.p.1888, znajduje si klucz. Klucz jak na tamte czasy dziwny, bo

nie jest nim klucz kotwiczny ani inny znany w czasach Piotra. Do dzisiejszych czasw

zachowa si ten symbol, jako symboliczne przekazanie kluczy do nowego mieszkania.

W swoim Toacie z okazji zawarcia zwizku maeskiego Jerzego hr. Dunin-

Borkowskiego, zleceniodawcy, z Elbiet hr. osiwn dnia 10 czerwca roku 1884 we

Lwowie Leszek hr. Dunin-Borkowski pisa tak :

Jeszcze odwiedzaj ludzi

Ci trzej z raju anioowie


4/81

Modo i mio i zdrowie.

W kim pikno budzi

Uczucia kwiaty

Kto si wznie moe

Duchem artysty

W soneczne wiaty

W podwoje Boe

W krg promienisty:

Ma klucz do raju.

***

Kto w ziemskiem yciu

Penem zagadek,

Znalaz w ukryciu

Paproci kwiatek;

Komu z oboku

Jakby pochodnia

wieci przy boku

Gwiazda przewodnia

A w czas naway

Przyjazn doni

Osania skay

Kwieciem i woni:

Ma klucz do raju


5/81

I ten wanie klucz jest w samym centrum obrazu.

Jan Matejko w wielu swoich pracach wzorowa si na wspominkach polskich

kronikarzy, Galla Anomina, Wincentego Kadubka czy Jana Dugosza. Piotr Wostowic nigdy

nie mia fundacji dla cystersw, jednak to w Brzenicy powstaa pierwsza fundacja Cysterska,

ktrej budow nadzorowa wysannik, szpieg i genialny budowniczy witego Bernarda z

Clairvaux, Achard z Clairvaux. W roku 1149 klasztor i koci zosta konsekrowany przez

Biskupa Gnienieskiego (wsp-fundatora klasztoru i waciciela ziem przylegych), ktry

dopiero co obj biskupstwo w Gnienie po sprawowaniu posugi Biskupa we Wrocawiu -

Biskup Jan Gryfita z Brzenicy potocznie zwany Janikiem (poniekd spowinowacony z

Piotrem).

Fundacja w Jdrzejowie, jako fundacja Piotra nie jest nigdzie potwierdzona, chocia

znajdowaa si na terenach darowanych mu przez Ksicia Bolesawa Krzywoustego za

spektakularne porwanie Ksicia Przemyskiego, Woodara (opisane przez wielu wczesnych

dziejopisw), a ten podarowa te ziemie crce Beatrycze (Agaphi) we wianie i Jaksie z

Kopanicy ( lub z Miechowa) herbu Gryf przed ich lubem, ktry zawarli w roku 1145.

Osoby przedstawienia

Kim by Piotr Wost a waciwie Wostowic?

O dziecistwie i wczesnych latach modzieczych praktycznie nic nie wiadomo. O jego

rodzicach rwnie. Moemy si jedynie domyla. Ja stworzyem swj wasny obraz tego

wielkiego czowieka a wyglda on tak:

Ojciec Petrka stary Wost rozrabia po Europie bo i czasy byy niebezpieczne i usiedzie w

domu byo trudno. Nowa religia, ktra wdzieraa si niemiosiernie do starych sowiaskich

puszcz i borw opanowaa Starego Wosta, pana na ziemiach laskich. Wierzy on w

starych bogw, ciko byo zapomnie o tym o czym mwio si z dziada pradziada w domu,

ale wiedzia on rwnie e nowe przyjdzie i zostanie na dugo, moe nawet na bardzo dugo.

Chcia j lepiej pozna. W swoich wyprawach zapdzi si a do Francji, moe do Flandrii,

gdzie pozna swoj on. Biednym czowiekiem nie by, jednak nie obyty na dworach, prosty

rycerz gdzie mg marzy o tej piknej kobiecie ktr pokocha od pierwszego wejrzenia? I

ona go pokochaa. Pewnej nocy Stary Wost uprowadzi swoj ukochan w sowiaskie bory i


6/81

ukry w swoim zamku na grze ly. Tam te urodzili si im dwaj synowie. O tylu

przynajmniej mona si domyla. Jednym z nich by Piotr jak go potem Kadubek nazywa

Vlostides a wic syn Wosta, ktry prawdopodobnie urodzi si roku paskiego 1080. Dla

zachowania starej tradycji i zgodnie z daniami maonki, ktr stary Wost uwielbia nad

ycie oprcz imienia z nowej Religi, z nowej dopiero co tworzcej si tradycji Peter nada

dziecku jeszcze jedno imi. Stare, sowiaskie zgodne z tradycja ojcw i dziadw Wszebor

co oznaczao zawsze walczcy. ycie Petrka nie byo usiane rami, ociec dowiadczony

onierz, ksztaci go w tym rzemiole, natomiast matka chciaa aby w tym dzikim i

pogaskim kraju wyrs jak kwiat paproci. Jak mawiaa nauka czytania jest podstaw

wszystkich nauk. Stary Wost opaci si jej rodzicom sono i powstay kontakty

umoliwiajce przysanie bakaarza do modego bachora1. Peter od samego pocztku by

niesforny i nie poddawa si zakazom i nakazom. Z wielkim szacunkiem starych tradycji,

ladami ojca, ciekawo wiata przewyszaa roztropno, ktr ma pragna w niego wpoi.

Piotr wyrasta ze znajomoci dwch jzykw ojca i matki i ten najwaniejszy, jzyk

pisany, acina. Jego wyprawy owieckie po lasach ly pozwoliy mu pozna miejsca gdzie

to stare duchy przebyway i ludzi, ktrych o nich opowiada umieli.

Czasy w ktrych przyszo mu y nie naleay do

najspokojniejszych. Przez Wrocaw, a waciwiecay lsk przewalay si rnego rodzaju wojska

a to czeskie ktre chciay odzyska swoje

posiadoci a to niemieckie, ktre chciay zdoby

nowe posiadoci pod pozorem chrystianizacji.

Roku Paskiego 1095 Papie Urban II na

synodzie w Clermont 27 listopada ogasza apel do

rycerstwa o obron wschodniego chrzecijastwa.

Wezwanie o pomoc szybko przerodzio si w

masow migracj z Zachodu i w podbj terenw

lecych poza obszarem Europy. Latem2 i

wczesn jesieni 1096 ruszya znacznie lepiej

zorganizowana wyprawa rycerska z podwjnie

obranym celem zdobycia Jerozolimy i Ziemi

1

Bachor - hebr. bachur modzieniec Sownik Wyrazw Obcych Wydawnictwo Europa,red. prof. IrenaKamiska-Szmaj, autorzy: Mirosaw Jarosz i zesp. ISBN 83-87977-08-X. Rok wydania 2001.2 http://pl.wikipedia.org/wiki/I_wyprawa_krzy%C5%BCowa

3 Gotfryd z BouillonRysunek 4 Gotfryd z Bouillon


7/81

witej oraz uwolnienia wschodnich chrzecijan spod islamskiej wadzy. W jej skad

wchodzili w przewaajcej liczbie rycerze frankoscy i normascy z licznymi pocztami

(Rajmund z Tuluzy jeden z najbogatszych feudaw XI-wiecznej Europy, Boemund z Tarentu

Norman o wybitnych zdolnociach dowdczych, Gotfryd z Bouillon ksi Dolnej

Lotaryngii, Ademar z Monteil biskup Le Puy i przedstawiciel papiea, Robert z Normandii,

Stefan z Blois, Tankred z Tarentu, Robert Flandryjski, Baldwin z Boulogne), oddziay

pieszych mieszczan z terenu dzisiejszej Francji i Woch, oraz duo mniej liczni pojedynczy

rycerze z Niemiec i Anglii. W sumie regularne siy wojskowe liczyy na pocztku wyprawy

35-40 tysicy ludzi. Byy to wietnie uzbrojone i zorganizowane oddziay cikozbrojnej

kawalerii i piechoty, nieprzystosowane jednak do walki w upalnym klimacie i nie majce

dowiadczenia w walkach z Turkami. Trzeba by tutaj zwrci uwag na dwie postacie.

Pierwsz jest Godfryd de Bouillon syn hrabiego Bolonii i Lems Eustachego II i ksiniczki

lotaryskiej Idy. Uczestnik i dowdca I wyprawy krzyowej na Jerozolim w latach 1093 -

1099, pierwszy krl Jerozolimy. Bohater starofrancuskiej legendy herbowej, pojawiajcej si

w cyklu poda osnutych wok wyprawy krzyowej - w "Pieni o rycerzu z abdziem" i

poemacie o Antiochii. Wedug legendy, powstaej w cigu XII-XIII w., Godfryd de Bouillon i

jego brat Baldwin, obaj pniejsi wadcy Jerozolimy, mieli si wywodzi od rycerza

zamienionego w abdzia. Podanie wykorzystuje motyw wdrowny o przemianie czowieka w

abdzia. W wersji legendy zwizanej z G. de Bouillon, jego dziadek na przemian staje si

czowiekiem i abdziem. Legenda zostaa przedstawiona na znanym gobelinie "Legenda o

rycerzu z abdziem" z XV w. (obecnie w Zamku na Wawelu)3.

Przywdc caej wyprawy mianowa papie Urban II, a zosta nim Ademar, biskup Le Puy.

By on jednak tylko przywdc duchowym. Dowdcy wojskowego, we waciwym tego

sowa znaczeniu, do dugo nie wyoniono. Do mierci Ademara podczas oblenia

Antiochii w 1098, jego osobisty autorytet studzi pych i zapay poszczeglnych wodzw: z

Lotaryngii przyprowadzili swe oddziay Gotfryd z Bouillon oraz jego brat Baldwin z

Boulogne. Co do cakowitej liczebnoci wojsk tocz si spory, ale historycy uwaaj e nie

byo ich wicej ni 4500 konnych i 35 tys. pieszych. Podczas marszu dotykay ich wszelkiego

typu potyczki, choroby gd, tak e do Jerozolimy, ktra bya ich celem dotaro ich okoo

1000.

3 Zofia Drapella, Mity i legendy morskie, Gdask 1972; Edward Porbowicz, Berta zduymi stopami i Rycerz z abdziem, "Lud" 15: 1909


8/81

Wbrew powszechnej opinii, koszta, ktre musia ponie rycerz chccy uda si do Ziemi

witej aby walczy przeciw agresji Turkw Selduckich, byy olbrzymie. Czsto rycerze

zastawiali pod zastaw swoje posiadoci, aby mc zakupi konia i uzbrojenie oraz aby

zaopatrzy si w wikt na podr i zapewni sobie transport do Ziemi witej. Pierwsze

krucjaty nie byy w adnym stopniu nastawione na zdobycze ekonomiczne, lecz stawiay za

swj gwny cel odbicie z rk najedcw Ziemi witej, ktra bya symbolem wczesnej

kultury Zachodu. Zarwno rycerstwo jak i chopstwo wyruszyo, z wielu zaktkw Europy

Zachodniej, ldem i drog morsk ku Jerozolimie by ostatecznie zdoby j w dniu 15 lipca

1099 roku, ustanawiajc Krlestwo Jerozolimskie wraz z innymi chrzecijaskimi pastwami

krzyowymi4. Francuski naoczny wiadek tamtych wydarze Raymond z Aquileres tak opisa

t jatk:

Stosy rk, ng i gw wida byo na ulicach miasta. W wityni Salomona i jej przedsionku

jedcy brodzili we krwi po kolana. To by wspaniay sd boy. To miejsce powinno si

wypeni krwi niewiernych bo dugo znosio ich blunierstwa.

Z tej krucjaty jest jeszcze jedno zdarzenie warte wspomnienia. Antiochia w Bizancjum.

W padzierniku 1097 krzyowcy dotarli pod mury Antiochii, ktrej zdobycie

otwierao dalsz drog do Palestyny. Jej oblenie trwao a do czerwca 1098 r. Po zdradzieFiruza, ktry by jednym z dowdcw obrony miasta, Antiochia zostaa zdobyta i

spldrowana, a jej mieszkacy wymordowani. W tym czasie atabeg Mosulu Kurbugha,

zdoa zjednoczy spore siy Turkw Selduckich i ruszy z potn armi na odsiecz

Antiochii. Zagodzeni niemal na mier i skrajnie zdesperowani krzyowcy wydali Kurbudze

bitw pod murami miasta. Kurbugha pozwoli krzyowcom spokojnie wyj z miasta i

ustawi si w szyku na polu bitwy. Wszyscy krzyowcy walczyli pieszo, gdy ich konie ju

dawno pady, co paradoksalnie okazao si ich wielk si. Krzyowcami dowodzi Boemund

I, ktry zorganizowa wszystkich krzyowcw w jedn, du, piesz falang, ktra mimo

wielkiego osabienia przemaszerowaa przez pole bitwy i szybko zdobya obz Kurbughi.

Poar obozu wywoa panik wrd Turkw i ich odwrt, mimo e wci mogli wygra

bitw. Starcie spowodowao jednak u krzyowcw ogromne straty zostali w niej wybici

niemal wszyscy Normanowie, ktrzy stanowili czoo pieszej falangi. Istotn rol w bitwie

odegraa wita Wcznia odnaleziona w katedrze antiocheskiej i uznana za Znak Boy

sprzyjajcy krzyowcom. Niektre zapiski mwi e na laskim Zamku ju w roku 1108

4 Karen Armstrong:Holy War: The Crusades and Their Impact on Today's World


9/81

pojawili si jacy zakonnicy, jednak nikt nie wie z jakiego konwentu byli, a na pewno nie

mogli to by zakonnicy regularni.

Czy roku paskiego 1097 wtedy 16/17 letni modzian, Peter, nie uciek z

krzyowcami ? Informacje docieray do niego znacznie szybciej ni do reszty kraju poprzezkoligacje i kontakty we Francji. O jego modzieczym okresie nie wiemy nic, a przynajmniej

kroniki nie wspominaj, a do roku 1114 w ktrym to zawiera zwizek maeski. ona jego

Maria bya ksiniczk rusk; adne jednak ze wczesnych rde nie podaje imienia ani

dzielnicy jej ojca. Dopiero Kronika wielkopolska nazywa j ciotk Wadysawa II, co za ni

powtrzy Jan Dugosz. W tym ujciu byaby ona crk wielkiego ksicia kijowskiego

witopeka II, matk bowiem Wadysawa II bya inna crka tego ksicia, Zbysawa. Z kolei

Kronika o Piotrze za ojca Marii uznaa porwanego przez Piotra Wostowica ksicia Woodara.Wszystko to byy widoczne domysy; Kraszewski prbowa je pogodzi, kac crce

witopeka wychowywa si na dworze Woodara (opowie dziada na pocztku ksiki),

cho naprawd midzy tymi ksitami przyjani nie byo. Porednie, ale prowadzce do

wyjanienia sprawy informacje przynosi opowiadanie ksinej Salomei Bolesawowej,

zapisane przez mnichw z Zwiefalten. Wedug tego opowiadania Maria Piotrowa miaa matk

Greczynk wysokiego rodu; z Greczynk za, Teofano Musaloniss, oeni si ksi

czernihowski Oleg witosawicz, a witopek nie mia ony z Bizancjum. Za Piotra wydaMari jeszcze jej ojciec kiedy ten, wysany w swaty przez innego polskiego monowadc,

sam si o ni owiadczy. Przyjcie go za zicia, a przedtem zdobycie przez niego uczucia

ksiniczki, musi wiadczy o ogadzie i elegancji Wostowica, nabytych zapewne na dworze;

znw wic nie ma racji Kraszewski, nie wiadomo czemu piszc o nim jako o prostaku, ktry

tylko ze wstrtem kad wytworne szaty5.

Tak pisa profesor Janusz Bieniak, jednak naszym zdaniem jest wielka rnica

pomidzy prostakiem a czowiekiem prostym, ktrym umiowa prostot i takim te widziago Kraszewski. Z reszt Salomea, ona Bolesawa II Krzywoustego, nigdy nie darzya Piotra

sympati, a wrcz mona by powiedzie e go nienawidzia ale to ju troszeczk pniejsza

historia.

Wiemy e by bardzo bliski sercu Bolesawa, ktrego jak wszystkie znaki wskazuj

by prawie rwienikiem (starszy od Bolesawa o 6 lat). Bolesaw urodzi si 20 sierpnia 1086

5 Przedmowa napisana przez profesora Janusza Bieniaka do powieci Kraszewskiego Historia prawdziwa oPetrku Wacie, palatynie, ktrego zwano Duninem.


10/81

roku. Roczniki nic nie mwi o koligacjach pomidzy tymi dwoma modzianami ale jest

jednak legenda. Legenda ta zachowaa si w opowiadaniach ludowych na ly.

Bolesaw polowa pewnego razu ze swoj druyn w lasach laskich. cigajc konno

wspaniaego jelenia, oddali si od swoich dworzan. Nagle jele jakby si zapad pod ziemi.Zza ogromnego drzewa wyszed wielki niedwied. Krl by prawie bezbronny, w koczanie

nie mia ju strza a i oszczep cisn za jeleniem. Mia tylko n myliwski. Mnie jednak

stawi czoa niedwiedziowi. Zwarli si w ucisku. Niedwiedzia apa zrania twarz

krlewsk. Krl te zadawa ciosy, ale z chwil sab coraz bardziej. Niemal w ostatniej

chwili, gdy ju bestia braa gr nad czowiekiem nadbieg z odsiecz Piotr Wostowic, ktry

rwnie polowa w okolicy. Nie wiedzc komu Piotr udziela pomocy, z oszczepem w rku

rzuci si na zwierz. Niedwied zama oszczep jak gazk i dopad nowego wroga. Piotr,mocno poraniony odnis jednak zwycistwo, zadajc niedwiedziowi noem kilka ciosw, z

ktrych jeden okaza si miertelny. Dugo leczy si Piotr z ran. Rana Bolesawa bya mniej

grona, ale blizna pozostaa, na zawsze wykrzywiajc mu twarz. Piotr Wostowic na wieczn

pamitk tego zdarzenia rozkaza wyku z miejscowego granitu posta niedwiedzia ze

ladami ciosw noa na piersi i ustawi go w miejscu zdarzenia niedaleko wsi Strzegomiany,

gdzie zosta odnaleziony w dzisiejszych czasach i przeniesiony na gr l.

Uratowanie ycia Bolesawowi tumaczyoby dlaczego w roku 1114 po mierci swojej

pierwszej ony Zbysawy, kiedy to Bolesaw wysa Petrka w swaty do Mari, a ten wrci z

Mari ale jako wasn on, nie skoczyo si mierci dla Wosta. Bolesaw poszuka sobie

innej ony, z ktr na pocztku 1115 roku zawar zwizek maeski. Ni wanie bya

Salomea z Bergu (1093/110127 lipca 1144) crka Henryka von Berg-Schelklingena,

hrabiego Bergu. Zawarcie maestwa nastpio w styczniu lub lutym. Maria by

podyktowany wczesn sytuacj polityczn. Zosta zawarty przy okazji podpisania pokoju

midzy Polsk a Czechami. Salomea pochodzia z potnej i wpywowej rodziny ksicej6.

Postanowienia soboru z Clermont szybko i chtnie zostay zinterpretowane jako walka

z pogastwem w ogle. Taka interpretacja trafia na szczeglnie podatny grunt na ziemiach

polskich. Zamiast uciliwej i bardzo kosztownej peregrynacji do Ziemi witej, mona byo

zorganizowa tak sam, jeli idzie o korzyci religijne, krucjat przeciwko najbliszym

6 O. Balzer wskazuje, e maestwo z Salome zostao zawarte najpniej w 1113. O. Balzer: GenealogiaPiastw. Ss. 122-123. , K. Maleczyski natomiast, e maria ten nastpi na przeomie marca/lipca 1115. K.

Maleczyski: Bolesaw III Krzywousty. S. 313. K. Jasiski opowiada si za J. Bieniakiem, ktry wskazuje, ezalubiny Bolesawa z Salome nastpiy w pierwszych dwch miesicach 1115. K. Jasiski: Rodowd

pierwszych Piastw. Ss. 190-191.


11/81

pogaskim ssiadom: Prusom, Jadwingom, Litwinom, Pomorzanom i Sowianom

Poabskim. Dawao to, poza cakowitym odpuszczeniem grzechw, bardzo wymierne

korzyci terytorialne, materialne i polityczne. Pierwszym, ktry podj takie dziaania, by ju

Bolesaw Krzywousty. Zaj ziemie Pomorzan. Z kroniki Galla Anonima dowiadujemy si,

jakich to wielkich, cudownych i bohaterskich czynw dokonyway pobone hufce ksicia

Bolesawa w krwawych i licznych walkach ze stawiajcymi opr, z ich wrodzonej

przewrotnoci, Pomorzanami. Wyprawa odbywaa si z penym zachowaniem rytuaw

towarzyszcych wyprawom krzyowym: msze przed bitwami, powszechne przystpowanie

do komunii witej, procesje z obnoszeniem w obozie krzya.

Na l przybyli mnisi z Arrovaise we Flandrii gdzie opactwo macierzyste powstao

w 1090 roku, a swoich braci do zakadania filii mogo skierowa dopiero za rzdw opataGerwazego (1121-1147)7. Jednak niedugo tutaj przebywali. Ze wzgldu na trudne warunki

atmosferyczne i specyficzny mikroklimat ly, najpierw zostali przeniesieni do Palatium

Piotra Wostowica w Grce, a nastpnie przed 1148 r. przenieli si do Wrocawia na Wysp

Piaskow, gdzie w bardzo szybkim czasie stali si jedn z gwnych instytucji, a wpywy

jakie osignli na dworze ksicym i diecezji wrocawskiej, byy przyczyn tego, i opactwo

wyroso na potn jednostk, znaczeniem swym wykraczajc poza Wrocaw i dzielnic

lsk.

Bulla papiea Celestyna III z 9 kwietnia 1193 zatwierdzia Zakonnikom Regularnym

posiado opactwa NMP na Piasku. Bulla ta stwierdza, e opactwo otrzymao od Piotra

dziesiciny z posiadoci, ktre prawnie odziedziczy po ojcu i dziadku. Tak wic co najmniej

od dwch pokole przodkowie Piotra mieli majtnoci w okolicach Wrocawia, na ly. Ta

sama bulla stwierdza:

Anno domini 1090 fundata est ecclesia beatae Virginis in Arena Wratislaviae a Petro comite

Corek et consecrata a Petro Wratislaviensi episcopo octavo, praesente Vladislao duce

Poloniae et uxore eius Agnete, Henrici quarti imperatoris filia et Maria Wlosconissa Petri

comitis uxore et Swentoslao filio eius

Roku paskiego 1090 ufundowany zosta koci NMP na Piasku we Wrocawiu przez

komesa Piotra Korka i konsekrowany przez Piotra, smego biskupa wrocawskiego, w

obecnoci Wadysawa [II Wygnaca dop. Ap], ksicia Polski i ony jego Agnieszki, crki

cesarza Henryka IV i Marii Wloskonissy, ony komesa Piotra, i jego syna witosawa7 L. MILIS. Lordre des chanoines reguliers dArrouaise. Brugge 1969 s. 93n.


12/81

Informacj t powtrzya dokadnie Kronika o Piotrze, spisana na pocztku XVI w. w

klasztorze w. Wincentego na Obinie, przy czym wyranie zaznaczono pochodzenie

przekazu z archiwaliw opactwa NMP. Falsyfikat klasztoru na Piasku sporzdzony w XIV w.

wzgldnie na pocztku XV, wystawiony rzekomo przez Henryka Brodatego i opatrzony dat

1209 r. czy wiadomo o konsekracji ze spraw nadania opactwu posiadoci we

Wrocawiu, ktra per Petirkonem Wlast [...] et suos fratrem in fundacione ecclesie seu

monasterii [...] fuerat collata [...] et per Petrum pontificem egregium Wratislaviensis ecclesie

octavum in consecratione ecclesie supradicte confirmata. Patrzc na te zapisy mam nieodpart

ch powiedzie e to nie Piotr Wostowic by fundatorem a jego ojciec Petrikonem Wlast,

przecie komes Piotr Wostowic w AD 1090 mia 10 lat. Jednak mog si myli. Gdy pisana

bya bulla, komes ju dawno nie y bo zmar Roku Paskiego 1153.

O wiele obszerniejsz relacj przyniosa nam Kronika opatw klasztoru NMP:

ut colligitur ex actis et productis in causa Vortret nuncupata pro parte monasterii, anno

domini MXC. (alibi dicitur MCVIII, et verius videtur) currenti [...] dominus Petrus Wlast cum

domina Maria conthorali sua, Swentoslao ac Beatrice filiis suis, nec non cum fratribus suis

[...] ecclesiam et monasterium prope Wratislaviam cum prepositura in Gorka [...] fundavit [...]

Quam ecclesiam cum prepositura [...] dominus Petrus, Wratislaviensis episcopus VIII [...] in

presentia cujusdam L. Ducis Slezie et uxoris sue, filie Henrici quinti imperatoris, et multorum

primatum, et nobilium et [...] Petri Wlast, fundatoris et suorum consecravit [...] anno domini

MC et decimo, IX. die Januarii.

(Roku paskiego 1090 [...] pan Piotr Wast, komes lska, z pani Mari swoj maonk,

witosawem i Beatrycze, swoimi dziemi [...] ufundowa koci i klasztor koo Wrocawia

z prepozytur w Grce pod wezwaniem NMP i fundacj dotowa [...] pan wrocawski biskup

VIII [...] w obecnoci L [tj. Ladysawa czyli Wadysawa] ksicia lska i jego ony, crki

cesarza Henryka IV [...] wspomnianego Pana Piotra Wasta fundatora i konsekrowa i

uczynion donacj [...] potwierdzi w roku paskim 1110, 9 dnia stycznia)8

Co do obu tekstw, jest wiele wtpliwoci a wrcz powiedziabym nieprawdziwych

informacji w nich zawartych. Jedyne co wydaje si prawdziwe to osoba konsekratora i data

dzienna 9 stycznia. W latach tych bowiem powstao wiele sprzecznych ze sob pism

faszujcych histori. Relacja opata Jodoka informuje nas zarwno o fundacji opactwa we

Wrocawiu, jak i prepozytury w Grce pod l, co stanowio zapewne jak reminiscencj8 Ks. Mieczysaw Kogut laski Klasztor


13/81

danych o wczeniejszym opactwie laskim. Causa Vortret, o ktrej wspominaa Kronika,

to synny XIV-wieczny spr o pierwszestwo midzy opatami NMP na Piasku i w.

Wincentym na Obinie, stanowicy inspiracj bogatej twrczoci obu klasztorw w dziedzinie

historiografii i produkcji falsyfikatw. Opat Jodok by zreszt o jego istnieniu dobrze

poinformowany, gdy nieco dalej zapisa: Legitur eciam ibidem, quod ipse Petrus comes

primo instituit monasterium canonicorum regularium in ipso monte Silencii in quo eciam

nonnulli abbates cum fratribus per aliquot annos commorati sunt. Sed propter nimiam

distemperantiam aeris in predicto monte, quam ipsi fratres sufferre non poterunt, per ipsum

fundatorem translati sunt ad monasterium beate Marie virginis Wratislaviam in arena9.

Kady z Was pewnie zada zaraz pytanie po co? W jakim celu? bo ja takie musiaem

zada. Po wielu dniach poszukiwa znalazem ten cel w artykule Beaty Maciejewskiej z 23grudnia 1999 roku. Celem tym byo zajcie miejsca zaraz po biskupie wrocawskim na

wszystkich uroczystociach. Ot zgodnie z dobrymi obyczajami pierwszestwo po biskupie

wrocawskim na wszystkich uroczystociach powinien zaj Opat najstarszego

wrocawskiego zakonu. Pycha opatw dwch najwikszych zakonw, obydwa fundacji

Piotra Wosta Zakonnikw Regularnych i Benedyktynw z Obina posuna ich do

kamstw ktry to zakon by pierwszy we Wrocawiu, a nawet do przepychanek i bijatyk.

Rok 1117 jest jednym z wanych dat w yciu Piotra. W tym roku zostaje on mianowany

comes palatium.

W Polsce nazwa komes (palatyn) w dokumentach pojawia si w XII wieku wskutek

przejmowania zachodnich zwyczajw i tytulatury. Kontakt z Zachodem dotyczy przede

wszystkim rodziny ksicej i najbliszych jej wsppracownikw. Pierwotnie komesami

nazywano panw lennych (monowadcw), w okresie feudalnym zarzdcw okrgw

grodowych. Jako urzdnicy krlewscy zarzdzali grodem, pilnowali poboru podatkw, na

swoim terenie sprawowali wadz sdownicz i dowodzili wojskiem. Z racji pooenia okrgu

komesi nie byli rwni sobie - komesi stolicy i obszarw bardziej strategicznych zazwyczaj

byli wybierani spord bardziej zaufanych ludzi i mieli czstszy kontakt z wadc. Czciej

te ruszali na wojn, a z rnych przyczyn nie idc sami musieli wyznacza zastpc do

spraw wojennych. Z nich mona wywodzi funkcj wojewody. Funkcja komesa czsto bya

dziedziczona, a po jej zakoczeniu (np. nie byo potomka mskiego) tytu pozostawa i stawa

si dziedziczny - w efekcie czego pojawili si komesi tytularni.

9 SRS t. II s. 163-164; por. Spominki wrocawskie, not. z dat 1170. MPH T. III s. 733-734.


14/81

Wg Romana Grodeckiego na przeomie XII i XIII w. na caym obszarze wadztwa

jednego ksicia (krla) mg by tylko jeden komes nadworny. Na tym tle doszo do konfliktu

midzy Goworkiem, a wojewod Mikoajem. Wtedy komes nadworny zarzdza urzdami,

mianowa i odwoywa w imieniu krla rnych urzdnikw, wic stanowisko byo znaczne,

ale i niepopularne bowiem zyskujc przychylno nielicznych mianowanych rwnoczenie

zyskiwao si niepomiernie wicej wrogw wrd tych pominitych. Znamienny jest tu

przykad Sieciecha comesa palacii Wadysawa Hermana. Wg Galla Anonima rozdawa on

urzdy w caym pastwie swoim krewnym oraz pochlebcom nawet spoza warstwy monych.

Faktycznie palatyn rzdzi Ksistwem; bi wasn monet; by pierwszym opiekunem

Bolesawa Krzywoustego. Wadysaw popad w zaleno od swojego stronnika, ktremu by

moe zawdzicza wyniesienie na tron. W dziaalnoci Sieciecha niema rol odgryway

takie cechy jak - ambicja, dza wadzy i ch wzbogacenia si. Dla osignicia swych celw

palatyn potrafi uy gwatownych rodkw, majcych da mu moliwo dugotrwaej

wadzy w kraju.

Piotr uzyska tytu po buncie komesa ksicego Skarbimira z rodu Adwacw. Bunt ten

historycy wi niekiedy z ustaw sukcesyjn Krzywoustego. Problem z zasad dziedziczenia

pojawi si w 1115 roku, kiedy urodzi si Leszek, pierwszy syn Krzywoustego z drugiego

maestwa. Skarbimir mia by przeciwny statutowym regulacjom spraw dziedziczenia iuwaa, e o wyborze nastpcy tronu powinna decydowa elita monowadztwa.

Prawdopodobnie odmwi zoenia przysigi na wierno postanowieniom ustawy, co

doprowadzio do usunicia go z urzdu. Palatyn mia wtedy rozpocz wojn z ksiciem. Nie

uzyska w niej sojusznikw i zosta pokonany. Takie tumaczenie ta buntu jest jedynie

hipotez ze wzgldu na brak materiaw rdowych10.

Nastpna wan dat w yciu komesa by rok 1121 (lub 1122) utrwalony w wielu kronikach

polskich i rosyjskich. Najpeniej opisuje t sytuacj Wincenty Kadubek a potem na tejpodstawie opisuje j Jzef Ignacy Kraszewski w swojej powieci o Petrku Wacie.

Chodzi o porwanie Woodara dokonane przez komesa Wostowica

O historii porwania dowiadujemy si z dwch rde Kroniki Wincentego Kadubka ktre tu

zacytowane zostay obszernie i anegdotycznie o tym rwnie Herbord,

Dialogus de Vita S. Ottonis Babenbergensis II

10 http://pl.wikipedia.org/wiki/Skarbimir_z_rodu_Awda%C5%84c%C3%B3w


15/81

Piotr Wostowic wza wahania nie zrywa, nie rozcina, lecz go zbawiennie rozwizuje!

Z dobrym rozeznaniem rzecze powiedzia mdrzec:

Mdro na ulicach woa. Najatwiej za czowiekowi pozna drog roztropnoci, gdy

czowiek wpierw pozna samego siebie.

Jeeli bowiem dwoje jest w czowieku, mianowicie dusza i ciao, na c jest dusza? By daa

myl mdr. Na c ciao? By byo rydwanem cnt. Zniszcz jedno lub drugie, zabijesz

czowieka.

Ktokolwiek wiec polega jedynie na siach ciaa, bd na przebiegoci, a nie liczy na siy,

takiego poczytuj nie tyle za uomnego, ile w ogle mam go za nic. Bo nie wystarczy do lotu

jedno skrzydo bez drugiego, ani nie przyda si jedno koo u wozu bez pozostaego. Dopki

pie stoi, nie pora zajmowa si gazkami, bo tyle to atwe, ile mao poyteczne. Raczej do

korzenia naley przyoy siekier, od samej gowy buntu zacz trzeba. Gdy rdo wyschnie,

snadniej zamieraj strumyki. W samego tedy, w samego Woodara przede wszystkim uderzy

naley! I aczkolwiek trudno [wykonania] naszego pomysu wyda si nieprzezwycialna,

gdy [ju] we drzwiach ryk lww si rozlega wielu wszak z naszych przekupi on ju

podarkami to jednak mona ywi nadziej na zbawienne wyjcie nawet z najtrudniejszych

[opresji]. Dzielno bowiem znajduje na bezdroach nie tylko ciek, nie tylko drog ba,

krlewski gociniec ciele si wszdzie przed odwag. Wol wic, eby si nam nie powiodo,

ni ebymy nie mieli dowiadczy dzielnoci. Bo szczegln chlub dzielnoci jest

dobrowolnie wyj a na spotkanie mierci".

Przeto [Piotr], dobrawszy sobie may, lecz wyborowy zastp swoich, wkracza na Ru. Udaje

zbiega. Mwi, e srogo ksicia jest dla nie do zniesienia. Skary si na ukrzywdzenie.

Zapewnia, e dla dzielnego ma milsze s udrki wygnania ni domowe rozkosze. Raduje si

Woodar, e uzyska siln pomoc tak znacznego ma. Raduj si rwnie jego ludzie, i jak

gdyby z boskiego natchnienia przysano im sprzymierzeca w osobie tak walecznego

towarzysza broni. Przepad mwi Bolesaw, przepadli Lechici!" A poniewa chwa

wadcw jest tai spraw11, Piotr nikomu ze swoich przed czasem nie odkrywa zamiaru; gdy

za cigle wypytywali go o przyczyn wygnania, odpowiedzia:

11

Parafraza przysowia Salomona, Ksiga Przysw 25, 2: Chwa Bo rzecz tai chwa krlw rzeczbada". W tekcie: gloria principum est celare verbum. Wadca jest wic dla siebie bezwzgldnym autorytetemmoralnym. Balzer, I, s. 395: Zda si, jakbymy tu syszeli pniejszego Macchiavella".


16/81

Ani pd bdzie ywotny, ani pomys przydatny, skoro wyjdzie na jaw przed czasem". Ptak ni

bezpiecznie, ni dobrze na modych wzlatuje skrzydach; Po c Ikara lot ja naladowa bym

mia?12 Rwnoczenie wic i zamiar wyjawia, i do dziea przystpuje13. Od razu podczas uczty

chwyta Woodara, wywleka za wosy, obala na ziemi, obalonego wie, zwizanego porywa

jak orze koguta, szerzc wielk rze kurczt, ktrych wiele szukao schronienia pod

pokrzyw zamiast pod matczynymi skrzydami. Przybranego jednak w strj ksicy [winia]

ofiarowuje Bolesawowi jako znakomity dar i powinno. Tak oto odcina gow buntu, tak z

naraeniem wasnego ycia zdobywa bezpieczestwo ojczyzny, tak zapewnia Bolesawowi

spokj w caym krlestwie. A Bolesaw, powstawszy, w obliczu senatu z wdzicznoci

serdecznie go obj. Ofiarowuje [te] i naprasza si nawet z najwyszymi dostojestwami,

ktrych on nie przyjmuje, raz dlatego, e wielkodusznoci nie mona zjedna sobie choby

przez co najwikszego, po wtre, aby si nie zdawao, e szuka nagrody, nie bohaterstwa.

Zgodnie z tym co pisze Wincenty Kadubek z okupu Piotr nie wzi nic, natomiast za czyn ten

zosta hojnie wynagrodzony przez Bolesawa Krzywoustego, a byo tego wiele. Bogate opola

na granicy Maopolski i Mazowsza, midzy doln Pilic i Radomk, woci z orodkiem w

Ksiu Wielkim, w okolicach Brzenicy (dzisiejszy Jdrzejw) i Miechowa, przeznaczonych

z czasem na wiano dla Beatryczy i Jaksy. Operacja ta umoliwia Bolesawowi

Krzywoustemu marsz na Pomorze. W 1121 ksita pomorscy Warcisaw I i witopeekzostali pokonani przez wojw Bolesawa w bitwie pod Niekadzem koo Gryfic. Jak gosz

podania pomimo wielu pochwa za czyn porwania, na Piotra wpyna skarga do Legata

Papieskiego w Polsce, ktrym w tym czasie by Idzi (Gilles) z Tuskulum, [take Idzi z

Tusculum oraz Gilles z Parya] (ur. ok. 1080, zm. ok. 1140) kardyna - biskup Tusculum

najpniej od marca 1123 roku. Pochodzi z Toucy i zosta najpierw diakonem w Paryu (std

przydomek de Paris), a nastpnie benedyktynem w Cluny (w 1119). W latach 20. XII wieku

dziaa jako legat papieski w Polsce i na Wgrzech. Dokadny okres jego legacji, z uwagi na

brak oryginalnych dokumentw, jest niepewny. Proponuje si lata 1123-24 lub 1125-2714,

najprawdopodobniej 112615. W wystawionym przez niego dokumencie datowanym na rok

12 Dystychpira autora: Non bene non tute teneris avis evolat alis | Icarium per me cur iteretur iter?13Czyli e dopiero przystpienie do czynu ujawnio zamiar. Wg Latopisu kijowskiego Woodar Rocisawiczuprowadzony zosta w r.1122, Polnoje sobranije russkich letopisiej, t. II, Moskwa 31962 (cyt. Dalej PSRL), s.290.14Karol Maleczyski, Studia nad dokumentem polskim, Wrocaw 1971, s. 150-169, wraz z cytowan literatur.

Autor skania si ku pniejszej dacie. Do niewymienionych przez niego argumentw przemawiajcych zalatami 1125-27 mona doda fakt, e we wrzeniu-padzierniku 1123 roku kardyna Gilles jest powiadczony wotoczeniu Kaliksta II w Benewencie (P. Kehr Italia pontificia vol. 8, s. 292 nr 12)


17/81

1105 16zawar zapis o Tuchowie (Tucov) posiadoci benedyktynw z Tyca. Ponadto za

zgod Bolesawa Krzywoustego i syna Bolesawa oraz biskupa krakowskiego Radosta

zatwierdzi posiadoci klasztoru opactwa benedyktynw w Tycu, m.in. takie jak :

Biedziedza, Kratowice, Pilzno, Brzostek (Brestek), Klecie (Clececi), Dborzyn (Doborin),

Szebnie, i wiosk "Vnochovici" ( Januszkowice?).

Jak wie gminna niesie a legenda rozpowszechnia, legat ten za pokut nada Piotrowi

wybudowanie 77 kociow. Prawdopodobnie za naciskami Legata Piotr zosta pozbawiony

funkcji Palatyna i mniej wicej w tym samym czasie pojawia si w u kronikarzy Palatyn

Wszebor tak dziwna posta i nieznana ze przez niektrych lokalizowana jako syn Piotra, a

przez niektrych jako osobna osoba. W ksice Kraszewskiego wystpujcy w zupenie innej

roli, mianowicie jako palatyn sandomierski, sdziwy ju wiekiem. Jego zwizku rodzinnego zPiotrem nie okrela wprost adne rdo. Tote badacze (i to nie wszyscy) uwaali ich co

najwyej za jakich krewnych. Wrd wnukw Wostowica , reformujcego w roku 1193

klasztor w. Wincentego, wystpuje wszake Piotr, ktry nie nalea do synw witosawa.

Na podstawie caego szeregu kryteriw trzeba go utosami z Piotrem Wszeborzycem,

wojewod kujawskim i fundatorem klasztoru norbertanek w Strzelnie17 ale tu uwaga -

Klasztor w Strzelnie jest przypisywany fundacji Piotra Wosta.

Piotr ze swojego maestwa z Mari mia trjk dzieci. W wielu opracowaniach jest

ich znacznie wicej (sic!) ale to tylko dlatego e badacze nie wzili pod uwag zwyczaju,

ktry wprowadzi stary Wost. Nadawania podwjnych imion. Nie jestem w stanie okreli

kolejnoci przyjcia na wiat i starszestwa, ale najstarszym wydaje si by Wszebor - jego

rosyjskie imi nadane przez Mari - Konstanty. Nastpna bya Beatrice ktrej rosyjskie imi

byo Agaphia (po polsku Agata) pniejsza ona Jaksy z Kopanicy i najmodszy Idzi -

witosaw o ktrym najmniej jest wiadomo jednak obecny na konsekracji kocioa Na

Piasku 1149 roku i uwieczniony na tympanonie fundacyjnym.

Do Agaphi jeszcze wrcimy bo to ona znajduje si obok Piotra trzymajc opiekuczo

rk na oparciu tronu.15 Krzysztof Skwierczyski: Recepcja idei gregoriaskich w Polsce do pocztku XIII wieku, WydawnictwoUniwersytetu Wrocawskiego 2005, s. 284.

16 Data z pewnoci bdna. Dokument ten jest znany jedynie z pniejszych odpisw, zawierajcych nadodatek liczne interpolacje, zob. K. Maleczyski, s. 169

17 Przedmowa napisana przez profesora Janusza Bieniaka do powieci Kraszewskiego Historia prawdziwa oPetrku Wacie, palatynie, ktrego zwano Duninem.


18/81

Po mierci Bolesawa Krzywoustego 28 padziernika A.D. 1138, Piotr Wostowic zosta

zgodnie z ostatnia wol wadcy, doradc jego najstarszego syna Wadysawa, ktrego siedzib

sta si Wrocaw. Jednak tutaj na scen wchodzi ona Wadysawa II Agnieszka, ktra

nienawidzia Piotra. Jak opisa j Jzef Ignacy Kraszewski w swojej powieci Historia

Prawdziwa o Petrku Wacie, Palatynie, ktrego zwano Duninem w sowach Biskupa Janika:

- Wadysaw, pan nasz, nie winie go, do zbytku pono dobry i mikki czek jest, a Agnieszka

niewiasta chytra i dumna. Na ze go ona prowadzi, gro nam niepokoje.

Biada pastwu, gdzie za niewiasta ster pochwyci!

Kraszewski ukazuje j jako osob rzdzc wszelkimi poczynaniami dworu Wadysawa, bez

jej wiedzy nie dzieje si nic. Autor sugeruje zdrad maesk, Agnieszki z jej powiernikiemi sug - Dobkiem.

A co o niej pisa Kronikarz Jan Dugosz?

Jeszcze bardziej podsycia gniew niechtnego skdind ksicia polskiego Wadysawa,

Krystyna18 (ktrej ksi Wadysaw zwyk by we wszystkim si radzi, poniewa sama bya

na komesa Piotra ciko zagniewana. Pewnego Razu ksia Wadysaw by na polowaniu

razem z Piotrem Komesem. Gdy w pocigu za zwierzyn w puszczy obaj oddalili si znacznie

od miejsca postoju, zapeniali z trudem burczcy z godu odek lada jak straw z misa

upolowanej zwierzyny, a pragnienie gasili lodem i niegiem. Kiedy potem zamierzali obaj dla

odpoczynku przespa si na goej ziemi i w przyjacielskiej rozmowie wspominali rozkosze

swego posiku i niezbyt mikkiego posania rzek ksia Wadysaw: Sdz e twoja ona,

Piotrze, spdzi dzisiejsz noc wygodniej od nas, z opatem ze Strzelna. Komes Piotr, chcc

odparowa podobnym artem dowcipne odezwanie ksicia Wadysawa, ktre miao im

poprawi humor w ich niezbyt wygodnych warunkach, odrzek do swobodnie: Kto ci wie,

czy nie tylko moja z opatem, ale i twoja sodkiego zaywa snu z Dobieszem? By za rycerz

Dobiesz kochankiem ksinej Krystyny.

W Ksidze Pitej pod dat rok 1141 (wprawdzie pod imieniem Krystyna) wg. Kronikarza

Agnieszka tak podjudzaa ma:

18 kronikarz popenia bd nazywajc Agnieszk, on Wadysawa II Krystyn


19/81

Mnie, crk jednego cesarza a siostr drugiego mwia zarczono w modym wieku z

Tob nie dla okrojonego i maego dziau ktry Ci pozostawiono, ale w nadziei [zdobycia]

caego Krlestwa Polskiego. [Wida] bye [wtedy] potniejszy i bogatszy,- chyba e mego

ojca, cesarza, zawioda nadzieja. Oto do jakiej ndzy doprowadzio mnie maestwo z tob.

A widz to wyranie, e popadn w jeszcze gorsz ndz wraz z twoimi dziemi, jeeli

tymczasem nie powemiesz jaki krokw. Z tego bowiem krlestwa, w ktrym wola

umierajcego ojca, starszestwo i znakomite maestwo zawarte ze mn, zostae zepchnity

jedynie do czwartej czci. Po uszczupleniu twego ksistwa i rozdzieleniu go miedzy trzech

pozostaych braci, ktrzy raczej powinni ci suy i podlega twojej wadzy, ni by na rwni

ksitami, zasugujesz jedynie na miano pksicia. Trzem synom zamiast spodziewanego

caego Krlestwa Polskiego pozostawisz skromny dzia, nisze urzdy i tytuy. Lepiej bym

umara, ni zawieraa tak ndzne maestwo, ktre miao zami wietno mojego rodu.

Ocknij si zatem i wyrwij z tego haniebnego pooenia, ktre zostawi trwae Pietno na tobie i

twoim potomstwie. Zadaj wszystkich ksistw zajetych przez braci i jeeli uwaasz siga

mczyzn, nie za kobiet, zapobiegnij, dopki mona, zarwno twojej jak i mojej, obecnej i

przyszej habie. Jeli ci nie skania do tego nasz wsplny los, to niech ci wzruszy wzgld

na nasze dzieci, ktre czeka ndzny los, jeeli o nich nie pomylisz

Ktry z mczyzn, na takie dictum swojej poowy nie zrobiby tego co ona chce? KsiWadysaw postanowi zjednoczy wszystkie dzielnice pod swoim panowaniem i wyda

wojn braciom.

Piotr w sporze o sukcesj miedzy Wadysawem a modszymi brami, ze wzgldu na interesy

pastwa jako powiernik ostatniej woli i testamentu Bolesawa Krzywoustego, opowiedzia si

za tymi drugimi. Pogorszyo to znacznie stosunki pomidzy Wadysawem a Piotrem. Jeszcze

w roku 1145 kiedy to Wostowic sprowadza i 6 czerwca darowuje opactwu benedyktynw na

Obinie relikwie witego Wincentego a na wita Boego Narodzenia zaprasza Wadysawana lub swojej crki Agaphi z Jaks z Kopanicy (lub Miechowa jak wielu go nazywao)19.

19"Cronica Petri comitis" (rdo do pne ale opierajce si na pieni Maura z poowy XII w. a wic wspczenie doopisywanych wypadkw) pod dat 1145 pisze i Piotr odda rycerzowi (miles) Jasonowi czy Jaksie crk za on. KronikaWielkopolska spisana pniej od pieni Maura podaje i 1145 komes Piotr da sw crk take Jaksie tyle i tytuuje si gonie miles a dux Sorabie (ksie serbski).Wydaje si mao prawdopodobne by Piotr Wost wyda w tym samym roku za m2 crki za ziciw o tym samym imieniu. Bardziej prawdopodobne jest chyba, i pie Maura jako bardziej wspczesnazwaa Jaks rycerzem a ksiciem zosta nieco pniej (1150 - 1157) i kronika wielkopolska zna go ju jako ksicia a niezwykego rycerza.


20/81

Czyn ten w niczym jednak nie zmienia postanowie Wadysawa, ktry pod presj swojej

ony i strachu wywoanego nieugit postaw Piotra w sprawach kraju postanawia porwa

komesa. Sytuacj t w takich oto sowach opisa Jan Dugosz w swoich kronikach:

Zdaniem kobiety istniaa po temu jedyna, dogodna sposobno, gdyby napad Piotrazupenie nieprzygotowanego w cudzym domu. Wydawa bowiem komes Piotr ze Skrzynna

swoj crk za ksicia Serbii, Jaks i wyznaczy na uroczystoci weselne miasto Wrocaw, by

byo miejsce na przyjcie goci. Zapowiedzia te turnieje z wyznaczon nagrod dla

zwycizcw. Dobiesz przybywszy tam z licznym orszakiem, wizi komesa ze Skrzynna, Piotra,

ktry przebywa tam jako go bez zabezpieczenia. Zwizanego uprowadza z Wrocawia i

dostawia ksiciu Wadysawowi. Przeraziwszy uczestnikw uczty, psuje uroczysto weseln.

Dugo ociga si Wadysaw z przedsiwziciem jakich surowszych krokw przeciw niemu.Wstrzymyway go niewinno ma i pami o jego zasugach wobec niego, ojca i ojczyzny.

Ksizna Krystyna bojc si, by z litoci nie uwolni uwizionego Piotra, nie tylko probami i

radami, ale grobami i przysigami, e go opuci, gdyby pozwoli, eby zhabienie jej czci

przez Potra uszo bezkarnie, nakonia ma do wydania na mki najlepszego, dobrze

zasuonego rycerza. Posano oprawcw, ktrzy obcinaj Piotrowi jzyk i olepiaj go na

obydwa oczy. Tak wic przez zo kobiec ukarano za rzekom zdrad ma znanego z

wybitnych czynw i zasug. Pozbawiono go mowy i wzroku i w niegodziwy sposb wywarto nanim zemst. Pisarze polscy przypisuj jedynie jemu t zasug, e zostay upamitnione jego

niezwyka uczciwo i cnota. Za miosierdziem Boga, dla Ktrego dokona tylu zbonych

czynw w cudowny sposb odzyska pena wadz wzroku [oraz] zdolno swobodnego

mwienia dziki przywrceniu jzyka. 20

Po wykonaniu wyroku w kraju zaczo wrze. Wojna domowa bya nieunikniona. Wielu

stronnikw Wostowica przeszo na stron modszych braci. Dodatkowym problemem byo

udanie si wygnanego Piotra Wostowica na Ru, gdzie palatyn skutecznie zniechcimiejscowych ksit do polityki swojego byego wadcy (przy czym nie musia si stara zbyt

intensywnie, gdy Kijw w tym czasie rwnie przeywa przesilenie polityczne).Na

pocztku 1146 Wadysaw ostatecznie zerwa wszelkie ukady z juniorami decydujc si bez

posikw ze wschodu na rozpraw z brami. Pocztkowo wydawao si, e zwycistwo

Wadysawa to tylko kwestia czasu, gdy seniorowi udao si bez przeszkd zaj Mazowsze

i zmusi Bolesawa i Mieszka do wycofania si do obronnego Poznania. Tam

20 O cudownym uleczeniu Piotra pisze tylko jeden z rkopisw Kron. Wielk,. MPH n. s., t. VIII s.50. Susznie zauwaono erelacje o Piotrze w kronikach (gwnie w Kronice Piotra) s wzorowane na hagiografii.


21/81

niespodziewanie doszo do klski najstarszego syna Krzywoustego. Przyczyn tego stanu

rzeczy naley upatrywa w nie najlepszym zabezpieczeniu pozostaych dzielnic, gdzie

wybuch bunt monych nie zgadzajcych si na polityk Wadysawa. Po stronie rebeliantw

szybko rosncych w si opowiedzia si rwnie koci z metropolit gnienieskim

Jakubem ze nina, ktry wobec odmowy seniora zakoczenia konfliktu naoy na

Wadysawa ekskomunik, co dodatkowo spowodowao powikszenie szeregw

niezadowolonych. Klsk w kocu przypiecztowa wypad ksit oblonych w Poznaniu

skoordynowany z podobn akcj zaczajonych wok grodu oddziaw wiernych juniorom, co

tym bardziej wystawia niepochlebn opini ludziom skupionym wok Wadysawa, e dali

si zaskoczy. Senior musia ratowa si ucieczk za granic, wkrtce zreszt doczya do

niego ona Agnieszka z synami, bezskutecznie prbujca obroni Krakw. W ten sposb

sukces juniorw by peny, a Wadysaw znalaz si na asce ssiadw. Ostatecznie

Wadysaw zosta pokonany i musia uchodzi z Polski, std jego przydomek "Wygnaniec".

Jego synowie dopiero 4 lata po jego mierci uzyskali moliwo powrotu do Polski i

odzyskania dziedzictwa ojca. Czujc dalej nienawi do rodu Wostowicw doprowadzili do

migracji abdziw do Maopolski i jeszcze dalej w gb Rzeczypospolitej. Piotr czujc

intencje modych Wadysawowiczw, dobra dziedziczne swego rodu w rejonie ly,

przekaza we wadanie augustianw z Wyspy Piaskowej we Wrocawiu. To oni prawie przez

700 lat zarzdzali miasteczkami i wioskami wok witej gry Sowian. Do dzisiaj ich

symbol AR - ARENA - Piasek, mona spotka na wielu budowlach w Sobtce i okolicach. W

roku 1810, po sekularyzacji zakonu, majtek jego zosta wasnoci zarzdu dbr krlewskich

i czciowo wasnoci prywatn.

Po wygnaniu seniora przez modszych braci, Piotr zosta przywrcony do ask i

odzyska majtek, ale wiek i kalectwo nie pozwalay mu na dziaalno polityczn. Powrci

do Wrocawia gdzie po mierci swojej ukochanej ony Marii w roku 1150 ukry si w

opactwie benedyktynw. Piotr zmar 16 lub 17 kwietnia 1153 roku i zosta pochowany obok

swojej ony w opactwie benedyktynw na Obinie, w kociele witego Wincentego .

Takiego to wielkiego czowieka i Polaka upamitni Jan Matejko umieszczajc go na

tronie odzianego w krlewskie, czerwono-zote szaty.


22/81

Agaphia - Beatrycze

Rysunek 5 Agaphia - Beatrycze

O crce Piotra Wostowica wiemy bardzo mao. W zapiskach jest ona zwizana

bezporednio z Jaks z Kopanicy bo to wanie ich lub pod Rokiem Paskim 1145 zapisali

kronikarze. Znajduje si ona wraz z mem rwnie na tympanonie fundacyjnym pozostaym

po zburzonym przez niemieckich protestantw w roku 1529 Opactwie na Obinie.


23/81

Rysunek 6 Tympanon fundacyjny opactwa na Obinie z przedstawieniem Chrystusa w

mandorli; po prawej klcz Jaksa i jego ona Agaphia. Tympanon znajduje si w Muzeum

Architektury we Wrocawiu.

Z naszych poszukiwa wynika e prawdopodobn data jej narodzin jest rok 1125,

kiedy to Piotr powrci z podry pokutnej do klasztoru witego Idziego w Saint Gilles we

Francji. Tam te swoj pielgrzymk odby Wadysaw Herman, dziki ktrej to w cudowny

sposb mia narodzi si Bolesaw Krzywousty, a cae to zdarzenie opisa Gall Anonim.

Dlaczego uwaamy e to Agaphia a nie Maria, ona Piotra znajduje si na obrazie?

Koci Notre Dame na wrocawskim Piasku i klasztor cystersw w Brzenicy byy

prawdopodobnie konsekrowane w tym samym 1149 roku, by moe w tym samym czasie.

Maria wraz z Idzim znajduje si na tympanonie fundacyjnym kocioa na Piasku i w zwizku

z tym prawdopodobnie nie moga przez to uczestniczy w uroczystociach zwizanych z

cystersami (a Piotr nie mg uczestniczy w uroczystociach we Wrocawiu, dlatego go nie

ma na tympanonie, chocia koci zosta wybudowany na jego terenach). To wanie mAgaphi, zdaje si by spadkobierc komesa, Jaksa z Kopanicy kontynuowa dzieo Piotra a

wic Agaphia bya wan postaci. Taki to zapewne by zamys Matejki. Do tej postaci moga

pozowa crka malarza, Helena, ktra to wysza za m za ucznia Matejki, malarza Jzefa

Unierzyskiego.


24/81

Rysunek 7 Fragment obrazu Matejki - Portret Czworo dzieci (fragment) z wstawionym

fragmentem obrazu o Piotrze Wocie. Po lewej Helena, w rodku nasza Beatrycze. 1879.

Olej na desce mahoniowej. 149 x 209 cm.

Lwowska Galeria Sztuki.

Rysunek 8 Helena Matejko z krogulcem 1882-1883.

TUiR Warta S.A.


25/81

Rycerz Roger i Wszebor

Rysunek 9 Roger trzyma na ramieniu miecz Piotra

Na dowdc stray Piotra Wostowica, Rogera, rycerza z Flandrii natknlimy si

Kronice Maura Stanisawa Helsztyskiego wydanej nakadem Naszej Ksigarni w 1973 roku.

Jego obecno w yciu Piotra zaznacza rwnie Marek Cetwiski w RYCERSTWO LSKIE

DO KOCA XIII w. BIOGRAMY I RODOWODYwydane przez ZAKAD NARODOWY IM.

OSSOLISKICH WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMII NAUK 1982

Cronica Petri comitis podaje wiadomoci o pokrewiestwie Mykory" z Rogerem, dowdcdruyny Piotra (A. 32). i dalej Niewykluczone wic, e powyej cytowane wiadomoci o

wizach krwi czcych Piotra, Rogera, Mikor i jego bratanka oraz Piotra i abpa Jana

znajdoway si ju w XIII-wiecznym utworze wykorzystanym przez piszcego w pocz. XVI

w. autora kroniki.

Tak wiernych rycerzy, jakim by Roger, Piotr nie mia wielu. To wanie Roger, zosta

porwany wraz z Piotrem i jego synem Idzim przez marszaka dworu Wadysawa II potem

nazwanego Wygnacem, podburzonego przeciw komesowi przez swoj maonk, niemieck

ksiniczk z Babenbergu, Agnieszk. Na obrazie widzimy mczyzn nioscego nietypowy


26/81

jak na tamte czasy (i chyba na kade czasy) miecz z dziwnym jelcem. Jelec ten przypomina

japoskie sztylety sai. Po sprawdzeniu w wielu katalogach typw mieczy uywanych w

redniowieczu nie znalelimy podobnego. Czyby Matejko a tak daleko odbieg od

rzeczywistoci czy moe chcia co przez ten miecz przekaza? Po bliszym przyjrzeniu si

temu co niesie ten mczyzna na ramieniu zobaczylimy e miecz ten jest owinity w pas (nie

przypity do pasa w typowy sposb noszenia przez rycerzy) a jego jelec przypomina abdzi

szyj. Wniosek by jeden. Piotr nie ma przypitego miecza, a wic ten miecz z abdzi szyj

jest Piotrowy, a zbrojnym ramieniem Piotra by wanie Roger. Obok niego z dumnie

podniesion gow stoi rycerz trzymajcy proporzec z biaym abdziem, na czerwonym tle,

herbem rodu Duninw, za ktrego protoplast uwaa si Piotra Wostowica. Herby

szlacheckie i rodowe otrzymywao si po mieczu, a wic ze strony ojca. Mczyzn -

rycerzem, ktry tak dumnie dziery swj herb rodowy jest najstarszy syn Piotra, Wszebor -

ktrego Maria nazywaa Konstantym.

Biskup Janik

Rysunek 10 Biskup Jan Gryfita


27/81

Biskup Jan Gryfita, prawdopodobnie powinowaty Piotra Wostowica, potocznie zwany

Janikiem, jako wieo upieczony arcybiskup Gnienieski osobicie dokona konsekracji

klasztoru i podnis go do rangi Opactwa w Brzenicy. On te razem ze swoim bratemKlemensem byli wspfundatorami tego opactwa. To wanie jego kltwa, ktr rzuci na

ksicia Wadysawa Wygnaca jeszcze jako biskup Wrocawski pomoga usun Wadysawa

z areny politycznej rodkowej Europy XII wieku. W nekrologach opactwa lubiskiego oraz

opactwa w. Wincentego we Wrocawiu jego zgon zarejestrowano pod dat dzienn

odpowiednio 11 i 12 marca, ale bez podania roku. Po raz ostatni jest on powiadczony jako

uczestnik zjazdu jdrzejowskiego pod koniec 1167 roku, na ktrym wraz z biskupem

krakowskim Gedk wyda przywilej dla opactwa w Jdrzejowie. Jego nastpca Zdzisawpojawia si w rdach po raz pierwszy dopiero na wiecu w Gnienie w kwietniu 1177. Jako

data mierci Jana wchodz wic w gr lata od 1168 a do 1176/7. Pochowany jest w katedrze

gnienieskiej. W materiaach rdowych niewiele jest wzmianek dotyczcych

wewntrzkocielnej dziaalnoci arcybiskupa Janika. Z ca pewnoci troszczy si o

ugruntowanie oywionego za czasw Jakuba ze nina, kultu w. Wojciecha oraz mienie i

dobra archidiecezji gnienieskiej. Dba take o cystersw, ktrych do Polski sprowadzi i

ktrzy po Jdrzejowie, osiedlili si take w eknie, co potwierdza, najstarszy zachowany w

Polsce dokument fundacyjny datowany na 1153 rok. Dokument ten opatrzony jest pieczci,

na ktrej znajduje si podobizna Janika oraz napis Archiepiscopus Polonie.

Budowniczy


28/81

Rysunek 11 Budowniczy, opierajcy si o filar wityni

Klasztor w Brzenicy ze wzgldu na swoj wano, chocia by 21 fili macierzystego

opactwa w Morimond, otrzyma nazw Morimond Minor, czyli Morimound Mniejszy.

Cystersi zaoyli te osad, ktr pniej nazwano (Andreovia) - czyli Droga w.

Andrzeja, od ktrej pochodzi nazwa Jdrzejw. Skd nagle Jdrzejw? Ano wanie. Caa

historia opactwa w Brzenicy jest powizana z jedna osob. Osob w. Bernarda z Clairvaux.

Cystersa i pielgrzyma. T posta omwimy na kocu, bo z ni take jest zwizana historia

Piotra. Zaczniemy od jego najlepszego architekta i budowniczego a jednoczenie powiernika iszpiega (jakbymy go nawali w dzisiejszych czasach) bogosawionego Acharda z Clairvaux.

Pochodzi on z tej samej miejscowoci we Flandrii co w. Bernard, zmar prawdopodobnie

okoo roku 1170 a za swojego ywota wybudowa kilka opactw cysterskich midzy innymi w

Himmerod nieopodal Trewiru. To wanie jego posta czy si bezporednio z

nadzorowaniem prac w Morimoud Minor i taka te podaje si przyczyn jego wizyt w Polsce.

Nazwa Jdrzejw (osada ktr wybudowali cystersi w zamian nazwy Brzenica) pochodzi od

imienia jednego z 5 braci w. Bernarda, bogosawionego Andrzeja z Claivaux. To wanie

jego drog mieli i cystersi z Jdrzejowa.

Szkice do grupy postaci, budowniczego i siedzcych mnichw wykona Matejko w

owku na papierze o wymiarach 25 X 19.5 cm wystawione na wystawie rysunkw i szkicw

Jana Matejki urzdzonej w setn rocznic urodzin Artysty przez Koo Historykw Sztuki

Studentw Uniwersytetu J. Pisudskiego w Warszawie w marcu - kwietniu 1938. Katalog

zawiera 17 tablic i 1 ilustracj w tekcie, wydany w Warszawie 1938 r. Pod pozycj 180 na

stronie 75 tego katalogu znajdujemy opis :


29/81

Poniewa nie widzielimy tych szkicw, nie jestemy w stanie potwierdzi naszych

domysw. Na oryginale budowniczy oprcz cyrkla w kolorze zotym, przyciska do piersi

rwnie srebrn wgielnic, a w rkawie lewej rki, ktr opiera o jeden z filarw

(najbardziej owietlony) w Portalu wityni, wyranie wida twarz postaci z duga brod, i t

posta nazwalimy Baphometem, ktremu rzekomo oddawali cze Templariusze w

baphomeriach. Portal jest wejciem - zapowiada to co w wityni ma si wydarzy. To - po co

si tu przychodzi.

Rysunek 12 Baphomet budowniczego ukryty w rekawie

Pielgrzym i rycerz w paszczu z czerwonym krzyem


30/81

Rysunek 13 Pielgrzym i Templariusz

Grupa tych postaci wyranie zostaa oddzielona od wikszoci i usytuowana w

prawym dolnym roku kompozycji. Czerwony krzy umieszczony na paszczu mnicha z lewej

strony oraz jego opiekuczo nad lecym bezwadnie pielgrzymem (laska pielgrzymia ley

nieopodal) wyranie wskazuje na osob tego mnicha. Jest to Templariusz. Zakon ten o penej

nazwie Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i wityni Salomona (ac. Fratres Militiae

Templi, Pauperes Commilitones Christi Templique Salomonis) zaoony zosta przez 9

rycerzy w Jerozolimie w roku 1118-1119 kiedy Hugo de Payens, rycerz z Szampanii i jego

towarzysze: Godfryd de Saint-Omer, Godfryd d'Eygorande, Nicolas de Neuvic, Jean d'Ussel,Jean de Meymac i Pierre d'Orlean zoyli przed Gormondem de Picquigny, patriarch

Jerozolimy luby ubstwa, czystoci, posuszestwa i walki za wiar wedug reguy

cysterskiej (w. Bernarda z Clairvaux). Rycerze-zakonnicy zobowizali si broni

pielgrzymw i chroni szlaki pielgrzymkowe. Wiele jest mitw i legend o tym zakonie

wcznie z poczeniem go z legend o witym Graalu i niewyjanionych tajemnic o

wielkich skarbach posiadanych przez Templariuszy. Regu dla tego zakonu, ktry wyczy

si z cystersw, napisa sam Bernard z Clairvaux.

Regua templariuszy

pierwotna Regua w tumaczeniu Jakuba Lickiewicza i Ewy Zabrotowicz21

21 Regua wzita ze strony http://www.templariusze.org/artykuly.php?id=245


31/81

Rysunek 14 Rkopis Reguy Zakonu Templariuszy

Tu zaczyna si prolog Reguy Templariuszy

1. Najpierw mwimy do wszystkich tych, ktrzy potajemnie gardz wasn wol i z czystym

sercem pragn suy Najwyszemu Krlowi jako rycerze oraz z gorliwoci chc nosi na

stae ogromnie szlachetn zbroj posuszestwa. I przeto my upominamy was, ktrzy

dotychczas wiedlicie ycie wieckich rycerzy, gdzie Jezus Chrystus nie by przyczyn, ale

ktre obralicie tylko dla ludzkich wzgldw, bycie podyli za tymi, ktrych Bg wybra z

masy wiecznego potpienia i ktrym nakaza przez swoj miosiern ask broni witego

Kocioa i abycie piesznie przyczyli si do nich na zawsze.

2. Przede wszystkim, jeli chcielibycie by rycerzami Chrystusa, wybierajc tak wite

luby, w swoim wyznaniu wiary musicie zjednoczy czyst pilno i sta wytrwao, ktres tak wartociowe, tak wite i tak szlachetne, e jeli pozostan nieskaone na zawsze,


32/81

zasuycie na obcowanie z mczennikami, ktrzy oddali dusze dla Jezusa Chrystusa. W tym

religijnym zakonie umocni si i ody zakon rycerski. To rycerstwo wzgardzio

sprawiedliwoci, ktra sama ustala swe obowizki i nie czyni tego, co powinna, czyli nie

broni biednych, wdw, sierot i kociow, lecz doprowadza do pldrowania, grabiey i

zabijania. Bg dobrze wspdziaa z nami i z naszym Zbawicielem Jezusem Chrystusem. On

wysa swoich przyjaci ze witego Miasta Jeruzalem do pogranicza Francji i Burgundii,

oni za dla naszego zbawienia i rozprzestrzenienia prawdziwej wiary nie przestaj skada

swoich dusz Bogu, tak mile widzianej ofiary.

3. Zatem my w caej radoci i braterstwie, na prob Mistrza Hugona de Payens, przez

ktrego wczeniej wymieniony zakon rycerski zosta zaoony ask witego Ducha,

zebralimy si w Troyes, przybywajc z rozmaitych prowincji spoza gr, w wito mojegoPana, w. Hilarego, w roku wcielenia Jezusa Chrystusa 1128, w dziewitym roku po

zaoeniu wczeniej wspomnianego zakonu rycerskiego. O zachowaniu oraz pocztkach

zakonu usyszelimy na zwyczajnym spotkaniu kapituy z ust wyej wymienionego Mistrza,

Brata Hugona de Payens; i stosownie do ogranicze naszego rozumienia, pochwalilimy co

wydawao nam si dobre i korzystne, a wyrzeklimy si tego, co wydawao si ze.

4. Tego wszystkiego, co miao miejsce na radzie, nie mona rozpowiada i rozgasza.

Abymy nie zlekcewayli niczego, lecz rozwayli w mdrej roztropnoci, pozostawilimy to

uznaniu naszego czcigodnego ojca lorda Honoriusza i szlachetnego patriarchy Jeruzalem

Stefana, ktrzy znaj sprawy Wschodu i Ubogich Rycerzy Chrystusa, za rad zwyczajnego

zgromadzenia uchwalilimy to jednogonie. Chocia wielka liczba religijnych ojcw, ktrzy

uczestniczyli w radzie pochwalao powag naszych sw, niemniej jednak nie powinnimy

pomin milczeniem prawdziwych wyrokw i osdw, ktre oni wypowiedzieli.

5. Przeto ja, Jan Micha (Jean Michel), ktremu powierzono ten boski urzd, dziki asce

Boej suyem jako pokorny skryba tego dokumentu z polecenia rady i czcigodnego ojca

Bernarda, opata Clairvaux.

Imiona ojcw, ktrzy byli obecni na radzie

6. Najpierw by Mateusz, biskup Albano, z Boej aski legat witego Kocioa w Rzymie;

R[enaud], arcybiskup Reims; H[enri], arcybiskup Sens; i nastpnie ich sufragani: G[ocelin],

biskup Soissons; biskup Parya; biskup Troyes; biskup Orlans; biskup Auxerre; biskup

Meaux; biskup Chalons; biskup Laon; biskup Beauvais; opat Vzelay; ktry pniej zosta


33/81

mianowany arcybiskupem Lyonu i legatem Kocioa Rzymskiego; opat Citeaux; opat

Pontigny; opat Trois- Fontaines; opat St Denis de Reims; opat St-Etienne de Dijon; opat

Molesmes; wczeniej wymieniony B[ernard], opat Clairvaux, ktrego sowa wymienieni

wczeniej szczodrze chwalili. Take obecni byli: mistrz Aubri de Reims, mistrz Fulcher i inni,

ktrych wymienianie byoby mczce. Z innych, ktrych nie wypisano, wydaje si suszne

zapewni, e prawd kochaj: hrabia Theobald; hrabia Nevers; Andre de Baudemant. Byli oni

na radzie i dziki swej doskonaej pilnej trosce odszukali co byo dobre i zganili, co nie

wydawao si suszne.

7. Take obecny by Brat Hugon de Payens, Mistrz Zakonu, z kilkoma brami, ktrych

przywiz ze sob. Byli to: Brat Roland, Brat Godefroy i Brat Geoffroi Bisot, Brat Payen de

Montdidier, Brat Archambaut de Saint- Amand. Ten to Mistrz Hugon ze swoimitowarzyszami opowiedzia wyej wymienionym ojcom wedle swej pamici o zwyczajach i

rytuaach w swych skromnych pocztkach i o tym, ktry powiedzia: Ego principium qui et

loquor vobis, co znaczy: "Ja, ktry mwi do was, jestem pocztkiem".

8. Ucieszyo synod, e obrady ktre tam przeprowadzono i rozwaania Pisma w. pilnie

dokonane z mdroci mojego pana, Honoriusza, papiea witego Kocioa w Rzymie oraz z

mdroci patriarchy Jeruzalem, za zgod kapituy oraz Ubogich Rycerzy Chrystusa wityni

ktra znajduje si w Jeruzalem, zostan spisane i nie bd zapomniane, lecz pozostan na

stae, tak aby przez uczciwe ycie kady mg doj do swego stwrcy. Miosierdzie Pana

[jest sodsze] ni mid; jego aska przypomina oine i pozwala przyj do Niego tym, ktrzy

pragn mu suy. Per infinitia seculorum secula. Amen

Tu zaczyna si Regua Ubogich Rycerzy wityni

9. Wy, ktrzy wyrzekacie si wasnej woli, wy inni sucy Najwyszemu Krlowi komi i

broni, dla zbawienia waszych dusz, przez ustalony czas, starajcie si wszdzie z czystympragnieniem sucha jutrzni i caego naboestwa wedug prawa kanonicznego i zwyczajw

mistrzw zakonnych witego Miasta Jeruzalem. O wy, czcigodni bracia, Bg jest z wami,

jeli obiecacie wzgardzi zakamanym wiatem w wiecznej mioci Boga i pogardza

pokusami waszych cia: nakarmieni pokarmem Boym, napojeni i poinstruowani przez

przykazania Naszego Pana, na koniec Boego naboestwa, nie powinnicie ba si i na

bitw, jeli odtd bdziecie nosi tonsur.


34/81

10. Jeli jednak jaki brat zostanie wysany w ramach pracy domu i dziea chrzecijastwa na

Wschd - co, jak wierzymy, bdzie si zdarzao czsto - i nie moe wysucha Boego

naboestwa, powinien zmwi trzynacie "Ojcze Nasz" zamiast jutrzni, siedem "Ojcze

Nasz" za kad godzin i dziewi za nieszpory. I my wszyscy nakazujemy mu to robi. Ale

ci, ktrzy zostali wysani z takiego powodu i nie mog przyby na godzinki aby wysucha

Boego naboestwa, jeli moliwe, nie powinni opuszcza ustalonych godzinek, aby odda

Bogu to co mu nalene.

Sposb, w jaki naley przyjmowa braci

11. Jeli jakikolwiek wiecki rycerz, lub inny czowiek pragnby opuci mas wiecznego

potpienia, porzuci wieckie ycie i wybra wasz ywot we wsplnocie, nie zgadzajcie si

przyjmowa go natychmiast, lecz jak powiedzia mj pan, w. Pawe: Probate spiritus si ex

Deo sunt, co znaczy: "Wyprbujcie dusz, aby zobaczy, czy pochodzi od Boga". Jeli ten

czowiek ma by dopuszczony do towarzystwa braci, niech zostanie mu odczytana Regua, a

jeli chce on by gorliwie posuszny nakazom Reguy i jeli Mistrz oraz bracia chc go

przyj, niech objawi swoje yczenie przed wszystkimi brami zebranymi w kapitule i zoy

swoj prob z czystym sercem.

O ekskomunikowanych rycerzach

12. Jeli wiecie gdzie maj zebra si ekskomunikowani rycerze, nakazujemy wam tam

jecha. I jeli ktokolwiek z ziemi za morzem pragnie wstpi tam do zakonu rycerskiego,

powinnicie mniej mie na uwadze doczesny zysk ni wieczne zbawienie jego duszy.

Nakazujemy, aby by przyjty pod warunkiem, e pojedzie do biskupa tej prowincji ipowiadomi go o swym zamiarze. A kiedy biskup wysucha i rozgrzeszy go, powinien go

wysa do Mistrza i braci wityni, i jeli jego ycie jest uczciwe i godne ich towarzystwa,

jeli wydaje si on Mistrzowi i braciom dobry, niech zostanie litociwie dopuszczony, a jeeli

zmar w midzyczasie, wobec udrczenia i mki jakiej dozna niech zostan mu przyznane

wszystkie przywileje zakonu rycerskiego nalene Ubogim Rycerzom wityni.

13. W adnych innych okolicznociach bracia wityni nie powinni przebywa w

towarzystwie wyranie ekskomunikowanego czowieka, ani bra jego rzeczy; tego


35/81

zabraniamy surowo, bo byoby rzecz straszn jeli zostaliby ekskomunikowani, tak jak on.

Ale jeli zakazano mu jedynie sucha Boego naboestwa, mona przebywa w jego

towarzystwie i wzi jego wasno na cel dobroczynny, za pozwoleniem komandora.

O nie przyjmowaniu dzieci

14. Mimo e Regua witych ojcw dopuszcza przyjmowanie dzieci do ycia religijnego, my

nie radzimy wam tego czyni. Poniewa ten, ktry pragnie odda swoje dziecko na zawsze do

zgromadzenia zakonu rycerskiego, powinien wychowywa je do czasu, gdy bdzie ono

zdolne pewnie nosi bro i uwalnia ziemi od wrogw Jezusa Chrystusa. Wtedy pozwlcie

matce i ojcu przyprowadzi go do domu i ogocie jego prob braciom; a o wiele lepiej jest,

jeli nie zoy on lubw kiedy jest dzieckiem, lecz gdy bdzie starszy, tak jak lepiej jest, jeli

nie auje zoenia lubw, ni jeli miaby tego aowa. Od tej pory niech zostanie on

przyjty na prb wedug mdroci Mistrza i braci oraz wedug uczciwoci ycia tego, ktry

prosi o dopuszczenie do zakonu.

O braciach, ktrzy stoj zbyt dugo w kaplicy

15. Stao si nam wiadomym i usyszelimy od wiarygodnych wiadkw, e bez umiaru i bez

powcigliwoci wysuchujecie naboestwa stojc. My nie nakazujemy, bycie zachowywali

si w ten sposb, przeciwnie, potpiamy to. Nakazujemy za, aby zarwno silni jak i sabi, w

celu uniknicia zamieszania, po odpiewaniu psalmu zwanego Venite, inwitacji (invitatory) i

hymnu, usiedli i odmwili swoje modlitwy w ciszy, delikatnie i nie gono, tak aby nie

zakca modlitwy innych braci.

16. Jednak na koniec psalmw, podczas piewania Gloria patri, z szacunku dla witej Trjcy

wstaniecie i skonicie si w kierunku otarza, a chorzy i sabi schyl swe gowy. Tak my

nakazujemy, a podczas czytania objanienia Ewangelii, piewania Te Deum laudamus i

wszystkich laud oraz gdy jutrznia si koczy, bdziecie sta. Podobnie nakazujemy wam sta

w czasie jutrzni i podczas wszystkich godzinek Naszej Pani.

O ubiorze Braci

17. Nakazujemy, aby habity wszystkich braci byy zawsze w jednym kolorze, czyli biae,

czarne lub brzowe. Zezwalamy wszystkim braciom rycerzom, na noszenie biaych paszczy

w zimie i w lecie, jeli to moliwe; i nikomu, kto nie naley do wymienionych Rycerzy

Chrystusa, nie wolno mie biaego paszcza, aby ci, ktrzy porzucili ycie w ciemnoci mogli


36/81

rozpozna si nawzajem jako pogodzonych ze swym Stwrc przez znak biaych habitw,

ktry oznacza szlachetno i cakowit czysto. Czysto jest pewnoci serca i zdrowiem

ciaa. Bowiem jeli jaki brat nie zoy lubu czystoci, nie bdzie mg osign wiecznego

odpoczynku ani ujrze Boga, zgodnie ze sowami apostoa, ktry rzek: Pacem sectamini cum

omnibus et castimoniam sine qua nemo Deum videbit. Co znaczy: "Starajcie si przynosi

pokj wszystkim, zachowajcie czysto, bez ktrej nikt nie moe ujrze Boga".

18. Jednake te szaty powinny by bez ozdb i bez adnych oznak dumy. Zatem nakazujemy,

aby aden brat nie mia kawaka futra na swoich ubraniach, ani niczego innego, co jest na

uytek ciaa, nawet koca, jeeli nie jest on z jagnicej lub owczej weny. Nakazujemy

wszystkim posiada to samo, tak aby kady mg ubra si i rozebra oraz zaoy i zdj

buty bez trudu. Szatny lub ten ktry zajmuje jego miejsce powinien pilnie rozway i zadbao wszystkie wyej wymienione rzeczy, aby otrzyma nagrod od Boga i eby oczy

zawistnych i oszczercw nie mogy zauway, e szaty s za dugie lub za krtkie; lecz

powinien je rozdzieli tak aby one pasoway na tego, kto musi je nosi, wedug jego rozmiaru.

19. A jeli ktry z braci z powodu dumy i wyniosoci pragnie otrzyma jako mu naleny

lepszy i pikniejszy habit, niech bdzie mu dany najgorszy. A ci, ktrzy otrzymali nowe

szaty, musz natychmiast odda stare, aby mona je byo da giermkom i serwientom, a

czsto i biednym, zgodnie z tym, co wydaje si suszne sprawujcemu ten urzd.

O koszulach

20. Wrd innych rzeczy, miosiernie orzekamy, aby - powodu wielkiej intensywnoci upau

ktry panuje na Wschodzie od Wielkanocy do Wszystkich witych - z miosierdzia, lecz w

adnym razie nie jako uprawnienie, dano lnian koszul kademu bratu, ktry chciaby j

nosi.

O bielinie pocielowej

21. Nakazujemy wspln zgod, aby kady mia ubranie i bielizn pocielow wedug

uznania Mistrza. Jest naszym zamiarem, aby - oprcz materaca - jeden zagwek i jeden koc

wystarcza kademu; ten, kto nie ma jednej z tych rzeczy moe mie pled i uywa

pciennego koca - czyli z mikkim wosem - przez cay czas. Bracia bd zawsze spali

ubrani w koszule, spodnie, buty i pasy i tam gdzie pi bdzie si wieci a do rana. Szatny


37/81

powinien zadba, aby wosy braci byy dobrze obcite, tak aby mona ich byo obejrze z

przodu i z tyu. Nakazujemy wam cile stosowa si do tego samego zalecenia jeli chodzi o

brody i wsy, tak aby nie mona byo na ciaach braci zauway adnego nadmiaru.

O spiczastych butach i sznurowadach

22. Zabraniamy spiczastych butw i sznurowade i zakazujemy jakiemukolwiek bratu nosi

je; nie pozwalamy na ich noszenie take tym, ktrzy su domowi przez okrelony czas, lecz

zakazujemy im posiadania butw ze szpicami i sznurowadami bez wzgldu na okolicznoci.

Jest bowiem jawne i wiadome, e te obrzydliwe rzeczy nale do pogan. Bracia nie powinni

rwnie nosi zbyt dugich wosw i habitw. Ci bowiem, ktrzy su Najwyszemu

Stwrcy koniecznie musz narodzi si od wewntrz i na zewntrz przez obietnic samego

Boga, ktry powiedzia: Estote mundi quia ego mundus sum. Co znaczy: "Bdcie narodzeni

jak Ja jestem narodzony".

Jak powinni je

23. W paacu, inaczej zwanym refektarzem, bracia powinni je wsplnie. Ale jeli

potrzebujecie czegokolwiek, bo nie jestecie przyzwyczajeni do znakw uywanych przez

innych zakonnikw, powinnicie cicho i dyskretnie poprosi o to czego potrzebujecie przy

stole, z ca pokor i unionoci. Poniewa aposto powiedzia: Manduca panem tuum cum

silentio. To znaczy: "Jedz swj chleb w ciszy". A psalmista: Posui ori meo custodiam. To

znaczy: "Wstrzymuj mj jzyk". Czyli: "Pomylaem, e mj jzyk moe mnie zawie". To

jest: "Wstrzymuj mj jzyk, abym nie powiedzia nic zego".

O czytaniu lekcji

24. Zawsze w czasie obiadu i kolacji konwentu niech bdzie czytane Pismo wite, jeli to

moliwe. Jeli kochamy Boga, wszystkie Jego wite Sowa i Jego wite Przykazania,powinnimy pragn sucha uwanie; a czytajcy lekcj powie wam, bycie zachowali cisz,

nim zacznie czyta.

O miskach i naczyniach do picia

25. Z powodu niedoboru misek, bracia bd jedli parami, tak aby jeden mg bardziej

przypatrywa si drugiemu, by nie wprowadzano do wsplnego posiku nadmiernej

skromnoci ani ukrytej wstrzemiliwoci. Wydaje si nam te uczciwe, eby kady brat miatak sam racj wina w swoim kubku.


38/81

O jedzeniu misa

26. Powinno wystarcza wam jedzenie misa trzy razy w tygodniu, oprcz wit Boego

Narodzenia, Wszystkich witych, Wniebowzicia i wita Dwunastu Apostow. Przyjmuje

si bowiem, e zwyczaj jedzenia misa psuje ciao. Jeli jednak dzie postu, w ktrym naleypowstrzyma si od jedzenia misa, wypada we wtorek, nastpnego dnia niech bracia dostana

go w obfitoci. A w niedziel wszyscy bracia wityni, kapelani i klerycy (clerks), powinni

dosta dwa posiki misne aby uczci wito Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Za reszta

domownikw, to znaczy giermkowie i serwienci, powinni zadowoli si jednym posikiem i

by wdziczni Bogu za niego.

O posikach dnia powszedniego

27. W innych dniach tygodnia, to znaczy w poniedziaki, rody, a nawet soboty, bracia

powinni dosta dwa lub trzy posiki z warzyw lub z innych potraw spoywanych z chlebem;

uwaamy, e jest to wystarczajca ilo i nakazujemy, eby si tego trzyma. Ten bowiem,

kto nie zje jednego posiku, zje drugi.

O pitkowych posikach

28. W pitki niech postne jedzenie zostanie podane wsplnie caemu zgromadzeniu, z

szacunku dla mki Jezusa Chrystusa; bdziecie te poci od Wszystkich witych do

Wielkanocy, poza dniem Boego Narodzenia, Wniebowziciem i witem Dwunastu

Apostow. Jednake sabi i chorzy bracia nie powinni dotrzymywa tego postu. Od

Wielkanocy do Wszystkich witych mog je dwa razy dziennie, chyba e jest to oglny

post.

O odmawianiu modlitwy dzikczynnej

29. Zawsze po kadym obiedzie i kolacji wszyscy bracia powinni zoy dzikczynienie Bogu

w ciszy: w kociele, jeli jest on blisko paacu, w ktrym jedz, a jeli nie jest on blisko - w

samym paacu. Bracia powinni z pokornym sercem podzikowa Jezusowi Chrystusowi,

ktry jest Panem Dajcym. Niech pozostaoci poamanego chleba bd rozdane biednym, a

cae bochenki zachowane. Chocia nagroda ubogich, ktr jest Krlestwo Niebieskie,

powinna by przyznana ubogim bez wahania, a wiara chrzecijaska niewtpliwie uznaje was

za takich, nakazujemy aby dziesit cz chleba dano waszemu Jamunikowi.

O spoywaniu posiku wieczornego


39/81

30. Kiedy wiato dnia blednie i zapada noc, suchajcie bicia dzwonu lub wezwania na

modlitw, w zalenoci od zwyczajw kraju, i wszyscy idcie na komplet. Nakazujemy

jednak najpierw spoy lekki posiek, cho uzaleniamy spoywanie go od sdu i uznania

Mistrza. Kiedy chce on, by bya woda i gdy zarzdzi, z miosierdzia, rozcieczone wino,

niech bdzie ono podawane rozsdnie. Nie naley go podawa w nadmiarze, lecz z umiarem.

Salomon bowiem powiedzia: Quia vinum facit apostatare sapientes. To znaczy, e wino

psuje mdrych.

O zachowaniu ciszy

31. Kiedy bracia wychodz z komplety, nie wolno swobodnie rozmawia, za wyjtkiem

nagej potrzeby. Niech kady idzie do swojego ka cicho i w milczeniu, a jeli potrzebuje

porozmawia ze swoim giermkiem, powinien powiedzie mu co ma do powiedzenia

delikatnie i cicho. Jeli jednak zdarzy si, e kiedy bracia wychodz z komplety, rycerstwo

lub dom ma powany problem ktry musi by rozwizany do rana, Mistrz lub grono starszych

braci ktrzy zarzdzaj Zakonem pod kierownictwem Mistrza, mog mwi stosownie. Z

tego powodu nakazujemy, e trzeba tak to czyni.

32. Bo jest napisane: In multiloquio non effugies peccatum. To znaczy, e nadmierne

mwienie nie pozostaje bez grzechu. I gdzie indziej: Mors et vita manibus lingue. To znaczy:"ycie i mier s pod wadz jzyka". W czasie tej rozmowy cakowicie zabraniamy

zbdnych sw i niegodziwych wybuchw miechu. I jeli cokolwiek, co nie powinno,

zostanie powiedziane w czasie tej rozmowy, nakazujemy abycie, gdy pooycie si do ek,

odmwili modlitw "Ojcze Nasz" z ca pokor i oddaniem.

O chorych braciach

33. Bracia, ktrzy cierpi chorob przez prac dla domu, nie musz wstawa na jutrzni za

zgod i pozwoleniem Mistrza lub tych, ktrym powierzono ten obowizek. Powinni jednak

zmwi zamiast jutrzni trzynacie Ojcze Nasz, jak ustanowiono wczeniej, w ten sposb aby

sowa odzwierciedlay ich serca. Jak powiedzia Dawid: Psallite sapienter. Co znaczy:

"piewaj mdrze". A gdzie indziej ten sam Dawid powiedzia: In conspectu Angelorum

psallam tibi. Co znaczy: "Bd piewa Ci przed anioami". I niech rzecz ta zaley zawsze od

uznania Mistrza lub tych, ktrym powierzono ten obowizek.

O yciu we wsplnocie


40/81

34. Mona przeczyta w Pimie witym: Dividebatur singulis prout cuique opus erat. Co

znaczy, e kademu dano wedug jego potrzeb. Z tego powodu mwimy, e nikt spord was

nie powinien si wywysza, ale wszyscy powinni dba o chorych; za ten ktry jest mniej

chory powinien dzikowa Bogu i nie cierpie; a ten, kto czuje si gorzej niech si ukorzy

przez sw sabo i nie stanie si dumny przez okazywane mu wspczucie. W ten sposb

wszyscy czonkowie bd yli w pokoju. Zakazujemy komukolwiek nadmiernej

wstrzemiliwoci; lecz niech wszyscy wytrwale zachowuj ycie we wsplnocie.

O Mistrzu

35. Mistrz moe da komukolwiek chce konia lub zbroj i jakkolwiek rzecz innego brata, a

brat, do ktrego dana rzecz naleaa nie powinien irytowa si i denerwowa: bo jest pewne,

e jeli rozgniewa si, wystpi przeciwko Bogu.

O dawaniu rad

36. Niech do rady bd powoywani tylko ci bracia, o ktrych Mistrz wie, e dadz mdre i

korzystne wskazwki; tak my nakazujemy i nie kady moe zosta wybrany. Jeli bowiem

bracia zechc omawia powane kwestie, jak oddanie wsplnej ziemi, sprawy domu lub

przyjcie brata, wtedy, jeli Mistrz bdzie sobie tego yczy, naley zgromadzi ca

kongregacj, aby usysze rad kapituy; a Mistrz niech uczyni to, co uwaa za najlepsze i

najkorzystniejsze.

O braciach wysanych za morze

37. Bracia, ktrzy zostali wysani do rozmaitych krajw wiata, powinni stara si dochowa

nakazw Reguy stosownie do swych moliwoci oraz nie pohabi si jeli chodzi o miso,

wino etc., tak aby mogli otrzyma dobr opini od obcych i nie skalali czynem lub sowem

nakazw Zakonu oraz ustanawiali przykad dobrych czynw i mdroci; przede wszystkimaby ci z ktrymi obcuj i ci w ktrych gospodach mieszkaj zostali otoczeni czci. Jeli to

moliwe, dom w ktrym pi i kwateruj bracia nie powinien by bez wiata w nocy, tak aby

ukryci w cieniu wrogowie nie mogli pokierowa ich do niegodziwoci, ktrej Bg im

zabrania.

O utrzymywaniu pokoju


41/81

38. Kady brat powinien stara si nie doprowadza innego brata do gniewu lub zoci,

poniewa wszechwadna lito Boa uwaa zarwno silnych i sabych braci za rwnych, w

imi miosierdzia.

Jak bracia powinni postpowa

39. Aby wywizywa si ze swych witych obowizkw, osign chwa radoci Pana i

unikn ognia piekielnego, wszyscy bracia, ktrzy zoyli luby, powinni by cile

posusznymi swojemu Mistrzowi. Nic bowiem nie jest drosze Jezusowi Chrystusowi ni

posuszestwo. Przeto gdy tylko Mistrz wyda jaki rozkaz, lub ten komu Mistrz przekaza t

wadz, naley go wypeni bez zwoki, tak jakby to sam Chrystus to nakaza. Poniewa tak

powiedzia Jezus Chrystus ustami Dawida, i jest to prawda: Ob auditu auris obedivit mihi. Co

znaczy: "Posucha mnie, gdy tylko mnie usysza."

40. Z tego powodu modlimy si i stanowczo nakazujemy braciom rycerzom, ktrzy porzucili

swoj wasn wol i wszystkim innym, ktrzy su przez ustalony okres, aby nie omielali

si wychodzi do miasta bez pozwolenia Mistrza lub tego, ktremu powierzono ten urzd;

oprcz wychodzenia noc do Grobu i miejsc modlitwy, ktre le w obrbie murw miasta

Jeruzalem.

41. Tam bracia mog i parami, ale w innym wypadku nie mog wychodzi na zewntrz w

dzie ani w nocy; a gdy zatrzymali si w jakiej gospodzie, aden brat, ani giermek, ani

serwient nie mog i do bez pozwolenia do kwatery innego, aby go zobaczy lub

porozmawia z nim, jak to zostao powiedziane wczeniej. Nakazujemy wspln zgod, aby

w tym Zakonie, rzdzonym przez Boga, aden brat nie walczy ani nie odpoczywa wedug

wasnej woli, ale wedug rozkazw Mistrza, ktremu wszyscy powinni podporzdkowa si,

tak, by bracia mogli wypenia sowa Jezusa Chrystusa, ktry powiedzia: Non veni facere

voluntatem meam, sed ejus que misit me, patris. Co znaczy: "Nie przyszedem spenia Mojejwasnej woli, lecz wol mojego Ojca, ktry mnie posa."

Jak bracia powinni przeprowadza wymian

42. Bez pozwolenia Mistrza lub tego, kto ma t wadz, niech aden brat nie zamienia jednej

rzeczy na inn, ani nie prosi o to, chyba e jest to maa lub drobna rzecz.

O zamkach


42/81

43. Bez pozwolenia Mistrza lub tego, kto ma t wadz, niech aden brat nie ma zamykanej na

zamek sakwy lub torby; nie odnosi si to jednak do komandorw domw lub prowincji oraz

do Mistrzw. Bez zgody Mistrza lub komandora, niech aden brat nie otrzymuje listw od

swoich krewnych lub innych osb; lecz jeli ma pozwolenie i jeeli to si podoba Mistrzowi

lub komandorowi, mona przeczyta mu listy.

O wieckich darach

44. Jeli brat otrzyma od osoby wieckiej jako podzikowanie cokolwiek, czego nie mona

zakonserwowa, jak na przykad miso, powinien da t rzecz Mistrzowi lub Komandorowi

Prowiantu (Commander of Victuals). Jednak jeli zdarzy si, e ktry z jego przyjaci lub

krewnych ma co, co chce da tylko jemu, niech brat nie bierze tego bez pozwolenia Mistrza,

lub tego, kto ma t wadz. Ponadto, jeli bratu zostaa wysana jaka inna rzecz przez jego

krewnych, niech nie bierze jej bez pozwolenia Mistrza lub tego, kto ma t wadz. Nie

yczymy sobie, aby komandorowie lub bajlifowie, ktrym szczeglnie powierzono

sprawowanie tego obowizku, podlegali tej wyej wymienionej zasadzie.

O przewinieniach

45. Jeli ktry brat w mowie lub subie wojskowej albo w jakikolwiek inny sposb popeni

drobny grzech, on sam z wasnej woli powinien powiadomi o przewinieniu Mistrza, aby mc

poprawi si z czystym sercem. A jeli on zwykle nie popenia tego przewinienia, niech

otrzyma lekk pokut, lecz jeli jego wina jest bardzo powana niech zostanie oddalony od

innych braci, tak eby nie jad ani nie pi przy adnym stole z nimi, lecz cakiem sam. Brat ten

powinien podda si miosierdziu i sdowi Mistrza oraz braci, aby mg zosta zbawiony w

dzie Sdu Ostatecznego.

O powanych przewinieniach

46. Przede wszystkim nie powinnimy dopuci, aby ktry brat, potny lub nie, silny czy

saby, ktry chce wynosi siebie stopniowo, sta si dumnym i broni swego przestpstwa,

pozostawa bezkarny. Ale jeli on nie chce odpokutowa za swj czyn, niech otrzyma

surowsz kar. I jeli przez pobon rad odmwiono za niego modlitwy do Boga, lecz on nie

chce si poprawi, ale pragnie chepi si coraz bardziej swoim czynem, niech zostanie

usunity z pobonego zgromadzenia; zgodnie ze sowami apostoa, ktry powiedzia: Auferte

malum ex vobis. Co znaczy: "Usucie niegodziwego spord was". Musicie koniecznieusun niegodziw owc spord wiernych braci.


43/81

47. Co wicej, Mistrz, ktry powinien trzyma w swojej rce lask i rzg - lask, ktr

podtrzymuje saboci i siy innych; rzg, ktr karze wystpki grzesznikw - z umiowania

sprawiedliwoci i za porad patriarchy powinien to uczyni. Lecz take, jak mj pan w.

Maksym powiedzia: "Niech wyrozumiao nie bdzie wiksza ni wina, ani niech

nadmierne karanie nie spowoduje, e grzesznik powrci do zych czynw".

48. Nakazujemy wam pobon rad unika plag: zawici, pogosek, zoliwoci, oszczerstwa.

Kady zatem powinien pilnie wystrzega si tego, co opisa aposto: Ne sis criminator et

susurro in populo. Co znaczy: "Nie oskaraj ani nie oczerniaj ludu Boego". Lecz kiedy brat

wie na pewno, e jego brat zgrzeszy, niech cicho i z braterskim miosierdziem upomni go na

osobnoci, tylko pomidzy nimi dwoma, a jeli on nie chce sucha, naley wezwa innego

brata, a jeli on zlekceway ich obu, powinien wyrzec si swego czynu otwarcie przed cakapitu. Ci, ktrzy uwaczaj innym, cierpi z powodu ogromnej lepoty i wielu jest penych

gbokiego alu, e nie ustrzegli si zawici ku innym; przez co zostan pogreni w

odwiecznej niegodziwoci diaba.

Niech nikt nie szczyci si swoimi bdami

49. Chocia powszechnie wiadomo, e wszystkie bahe sowa s grzeszne, wypowiadaj je ci,

ktrzy szczyc si swoim wasnym grzechem przed surowym sdzi Jezusem Chrystusem; coukazuj sowa Dawida: Obmutui et silui a bonis. To znaczy, e naley powstrzymywa si od

mwienia nawet rzeczy dobrych i zachowywa cisz. Podobnie naley wystrzega si

mwienia rzeczy zych, aby unikn kary za grzech. Zakazujemy i stanowczo zabraniamy

jakiemukolwiek bratu szczegowo opowiada drugiemu bratu ani nikomu innemu o

odwanych czynach jakich dokona w yciu wieckim, ktre powinny by raczej nazwane

nierozwanymi bdami popenionymi podczas wypeniania rycerskich obowizkw, oraz o

przy

Documents

Nieznany Matejko