Dr Agnieszka Chłoń-Domińczak

Niskie kompetencje dorosłych Polaków

a wybrane aspekty aktywności

zawodowej i edukacyjnej

Wzmacnianie polityki opartej na faktach na rzecz poprawy umiejętności

podstawowych osób dorosłych

Projekt współfinansowany w ramach programu

Unii Europejskiej Erasmus+

Międzyresortowy Zespół ds. uczenia się przez całe życie

Warszawa, 29 czerwca 2016 r. r.

Cel sporządzenia raportu analitycznego

Przedstawienie:

• pogłębionej analizy przyczyn nierówności edukacyjnych i niskich

kompetencji,

• powiązania nierówności edukacyjnych z aktywnością w różnych obszarach

życia społecznego i gospodarczego, w tym w obszarze:

• rynku pracy

• uczenia się przez całe życie

• korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych

• wykluczenia społecznego

Zakres analiz

• Badanie objęło populację osób dorosłych

• Nasze pytania:

• Osoba jest wykluczona edukacyjnie, ponieważ…

• posiada niskie kompetencje (zgodnie z badaniem PIAAC)

• ma niskie wykształcenie

• jest młoda i nie pracuje i nie uczy się

• Co sprzyja nierównościom w edukacji?

• Jak niskie kompetencje i niskie wykształcenie powiązane są z:

• Wykluczeniem społecznym

• Aktywnością zawodową

• Uczestnictwem w uczeniu się przez całe życie

• Brakiem umiejętności w obszarze technologii informacyjno-

komunikacyjnych

Kto ma niskie wykształcenie i kompetencje?

Ludzie o niskich wykształceniu to przede wszystkim:

osoby o niskim poziomie kwalifikacji zawodowych lub nieposiadający pracy

z wyraźnym deficytem kompetencji interpersonalnych (samotni, bez

partnera, etc.)

a jeżeli będący w trwalszych związkach, to posiadający bardzo niski

poziom kapitału kulturowego (mało książek)

szczególną grupę pod tym względem stanowią osoby dodatkowo

zamieszkujące na obszarach peryferyjnych (gminy miejsko-wiejskie)

ewentualnie osoby o nieco wyższych kwalifikacjach zawodowych

O stosunkowo niskim poziomie kapitału kulturowego

W starszym wieku lub

o nienajlepszym stanie zdrowia i bardzo niskim statusie społeczno-

ekonomicznym

Niskie umiejętności Polaków

Analizy wskazują, że niskie umiejętności współwystępują z niskim wykształceniem oraz

niskim kapitałem kulturowym i społecznym

Występuje wyraźny związek pomiędzy wyodrębnionymi atrybutami a różnymi aspektami

wykluczenia, co potwierdza trafność przeprowadzonych analiz

Wskazuje to na obniżony poziom szeroko rozumianych zasobów (ograniczenia

intelektualne)

Pytanie: na ile niskie umiejętności w zakresie matematyki i/lub kompetencji językowych

oraz niski poziom wykształcenia są symptomem szerszego zjawiska: ogólnych niskich

zdolności intelektualnych?

Do puli działań bezpośrednio związanych z podniesieniem kwalifikacji włączyć należy

interwencje pomocy społecznej związane z integracją społeczną

Zarówno w przypadku osób o niskich umiejętnościach, jak niskim wykształceniu,

proponowane działania muszą mieć charakter kompleksowy, uwzględniający wszystkie

trzy aspekty wykluczenia

W prowadzonych działaniach należy uwzględniać specyfikę obszarów wiejskich (inny typ

interwencji)

Wskaźniki zatrudnienia w 2014 r.

w Polsce według wieku i wykształcenia (BAEL)

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

15-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69

Wszystkie poziomy ISCED

ISCED 0-2

ISCED 3-4

ISCED 5-6

• Osoby z niskim

wykształceniem mają niższy

poziom zatrudnienia w każdej

grupie wieku

• Są one o połowę niższe niż

wśród osób z wyższym

wykształceniem

Źródło: EUROSTAT

Wskaźnik zatrudnienia wśród osób z niskim

wykształceniem jest trwały w czasie

• W ciągu dekady nie widać

istotnej zmiany wskaźników

zatrudnienia wśród osób w

wieku do 55 lat

• Zwiększenie aktywności

zawodowej wśród starszych

grup wieku związane jest ze

zmianą wieku emerytalnego 0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

2005

2014

Źródło: EUROSTAT

Luka w zatrudnieniu – Polska i Unia Europejska

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

Polska

EU 28

• Osoby z niskim

wykształceniem w Polsce mają

niższe wskaźniki zatrudnienia

niż osoby z takim samym

wykształceniem w krajach Unii

Europejskiej

• Dla wszystkich grup wieku

luka ta wynosi około 10

punktów procentowych

Źródło: EUROSTAT

Czynniki wpływające na prawdopodobieństwo

zatrudnienia

Zmienne brane pod uwagę:

• Miejsce zamieszkania

(miasto/wieś)

• Płeć

• Wykształcenie

• Wiek

• Status na rynku pracy

• Udział w kształceniu i

szkoleniach

kobieta

wiek

partner

miasta od 20 do 100 tys. mieszkańców

miasta do 20 tys. mieszkańców

wieś

gimnazjalne lub niższe

zasadnicze zawodowe

średnie

nie uczy się (e. formalna)

nie uczy się (ed. pozaformalna)

-.3 -.2 -.1 0 .1

Wykształcenie a przepływy na rynku pracy

Niskie wykształcenie ma związek z przepływami na rynku pracy:

• Osoby takie częściej tracą pracę i zostają bezrobotne lub dezaktywizują

się zawodowo

• Rzadziej natomiast znajdują pracę po jej utracie

0

1

2

3

4

5

08/09 09/10 10/11 11/12 12/13

zatrudnienie - bezrobocie

nie większe niż gimnazjalne

większe niż gimanzjalne

0

10

20

30

40

08/09 09/10 10/11 11/12 12/13

bezrobocie - zatrudnienie

nie większe niż gimnazjalne

większe niż gimanzjalne

0

1

2

3

4

5

6

08/09 09/10 10/11 11/12 12/13

zatrudnienie - bierność

nie większe niż gimnazjalne

większe niż gimanzjalne

Niskie wykształcenie i zatrudnienie

• Wykształcenie, szczególnie na poziomie zasadniczym zawodowym i poniżej

oznacza znacznie niższe prawdopodobieństwo zatrudnienia

• Istotne znaczenie dla prawdopodobieństwo ma płeć i posiadanie partnera

• rzadziej pracują kobiety

• częściej pracują osoby mające partnerów

• Osoby pracujące częściej uczestniczą w kształceniu i szkoleniu

• Osoby z niskim wykształceniem częściej tracą pracę i trudniej ją odzyskują

Niskie wykształcenie młodych a ich bierność

edukacyjna i zawodowa

Przeprowadzone analizy sugerują pewne błędne koło „wpadania” w

NEET albo pozostawania w NEET (NEET to młodzi bez pracy i

nieuczący się).

Osoby w NEET częściej wywodzą się z rodzin o niskim kapitale

społecznym (niskie wykształcenie rodziców, niewielka liczba książek)

Młodzi ludzie zakładający rodziny i posiadający dzieci często wypadają

z rynku pracy i edukacji, są wykluczeni społecznie na różnych

poziomach. Tak więc ich dzieci także są potencjalnie zagrożone NEET

Niskie wykształcenie młodych a ich bierność

edukacyjna i zawodowa

Istnieje związek pomiędzy wykluczeniem społecznym oraz przynależnością do

grup zagrożonych NEET

Wszystkie te grupy są w sposób istotny statystycznie zagrożone ryzykiem

wykluczenia ze względu na brak kompetencji cywilizacyjnych oraz brak

środków na wyjazd za pracą.

Trzy grupy są szczególnie zagrożone wykluczeniem z powodu znacznie

większej liczby czynników - brakiem środków na ubranie i obuwie, zdrowie,

kulturę oraz z powodu izolacji społecznej

Są to prawdopodobnie klienci pomocy społecznej

Niskie wykształcenie i uczenie się przez całe życie

• Wykształcenie, szczególnie na poziomie zasadniczym zawodowym i poniżej oznacza

znacznie niższe prawdopodobieństwo uczestniczenia w różnych formach uczenia się

przez całe życie

• Sytuacja na rynku pracy ma również istotne znaczenie dla aktywności edukacyjnej.

Najmniej uczą się:

• Pracownicy niewykwalifikowani

• Osoby, które nie pracują co najmniej od 5 lat

• Wartości wyniesione z domu rodzinnego (kapitał kulturowy) są również ważnym

czynnikiem kształtującym postawy wobec uczenia się przez całe życie

• Przy uwzględnieniu różnych czynników profil uczestnictwa w edukacji wskazuje na to,

że:

• Szanse na uczestniczenie w różnych formach uczenia się rosną do osiągnięcia

przez osobę wieku około 40 lat

• Wśród osób w wieku 40+ prawdopodobieństwo udziału w LLL stopniowo maleje

Przyczyny nieuczestniczenia w kształceniu

pozaformalnym, osoby w wieku 20-64 lata

badanie Uwarunkowania Decyzji Edukacyjnych 2014

ISCED Razem

1 & 2 3C

3A, 3B

& 4 5 & 6

nie potrzebuję się uczyć, ani podnosić kwalifikacji/nie

interesuje mnie dokształcanie 57,9 57,8 53,5 51,0 55,0

nie mam czasu na naukę 21,2 30,4 33,6 34,9 31,3

inne przyczyny 7,6 6,4 9,6 13,4 8,9

nie stać mnie na dokształcanie 11,7 9,5 8,0 4,1 8,2

w moim miejscu zamieszkania nie ma żadnych form

dokształcania/zajęć dodatkowych 7,9 6,5 6,2 4,1 6,1

kłopoty ze zdrowiem 10,3 6,9 4,3 1,7 5,4

boję się, że nie dam sobie rady z nauką 6,1 2,5 1,9 0,7 2,4

Niskie wykształcenie i uczenie się przez całe życie

Osoby z niskim wykształceniem:

• częściej nie widzą potrzeby uczenia się

• częściej mają problemy zdrowotne, które ograniczają

możliwości uczenia się

• częściej wskazują na przyczyny finansowe (w

badaniu UDE, ale nie w KD)

• wskazują na bariery związane z brakiem dostępnej

oferty

• częściej obawiają się, że nie dadzą sobie rady z

nauką

motywacje

obawy

bariery osobiste

bariery ekonomiczne

bariery instytucjonalne

Ogólne czynniki społeczno-

ekonomiczne, kulturalne i

środowiskowe

wiek, płeć i

czynniki

genetyczne

Warunki życia i pracy

Wpływ społeczny i

środowiskowy

Czynniki związane z

indywidualnym stylem życia

Ogólne czynniki społeczno-

ekonomiczne, kulturalne i

środowiskowe

wiek, płeć i

czynniki

genetyczne

Warunki życia i pracy

Wpływ społeczny i

środowiskowy

Czynniki związane z

indywidualnym stylem życia

Źródło: Dahlgren i Whitehead (1991)

Różnorodność uwarunkowań nierówności

Główne wnioski płynące z analiz

• Niskie wykształcenie i niskie kompetencje wynikają z uwarunkowań na

wczesnym etapie życia:

• Wykształcenie rodziców i kapitał kulturowy

• Warunki otoczenia edukacyjnego: dostęp do oferty edukacyjnej w

okolicy zamieszkania

• Niska efektywność działań mających na celu wyrównanie szans:

• Edukacja przedszkolna

• Zajęcia wyrównawcze w szkole

• Inne formy wsparcia rozwoju kompetencji

Działania o charakterze prewencyjnym najmłodsi

Działania o charakterze wyrównawczym „prime age”

Działania o charakterze integrującym seniorzy

Różnorodność interwencji

Niewielkie

celowane

interwencje

Małe grupy

Małe obszary

Duże programy nakierowane

na rozwiązywanie ogólnych

problemów społecznych

Szeroka perspektywa:

• Łączenie działań z obszaru edukacji, polityki społecznej,

polityki rynku pracy, zdrowia…

Rekomendacje: wczesna interwencja

• Przeciwdziałanie nierównościom edukacyjnym powinno zaczynać się na

wczesnym etapie nauki:

Wsparcie adresowane do rodziców dzieci 0-6 z rodzin o niskim statusie

społeczno-ekonomicznym i wczesna diagnoza zaburzeń rozwojowych

Wyrównywanie nierówności w dostępie do edukacji przedszkolnej

Wczesne diagnozowanie i wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży w szkołach

podstawowych i gimnazjach:

Oferta zajęć pozalekcyjnych o charakterze wyrównawczym

Świetlica (szkolna, pozaszkolna) jako miejsce spotkań dzieci i

młodzieży: zajęcia dodatkowe, pomoc w odrabianiu prac, „kącik gier

komputerowych”

Angażowanie wolontariuszy

• Poprawa jakości kształcenia – kompetencji ogólnych i zawodowych w szkołach

zasadniczych zawodowych

Współpraca z pracodawcami: kształcenie dualne

Praktyki zawodowe jako miejsce kształtowania kompetencji zawodowych i

ogólnych

Rekomendacje - TIK

• Wykształcenie podstawowych kompetencji obsługi komputera

na etapie obowiązkowej edukacji ogólnej (gimnazjum)

• Diagnoza podstawowych umiejętności rozumienia tekstu i

rozumowania matematycznego przed kursami komputerowymi

• Działania uświadamiające potencjalne możliwości

wykorzystania technologii

Rekomendacje: działania wyrównawcze

• Postawy osób uczących się i

wybory edukacyjne:

• Przekonanie, że zwiększenie

kompetencji i uzyskanie

kwalifikacji pomoże im na

rynku pracy

• Przekonanie, że uzyskiwane

kwalifikacje są potrzebne i

związane z potrzebami rynku

pracy

Działania o charakterze

świadomościowym

Monitorowanie rynku pracy,

losów absolwentów, systemu

kwalifikacji

Rekomendacje: zindywidualizowana oferta

Bilans kompetencji i uwzględnienie posiadanej wiedzy i doświadczenia w

toku uzyskiwania kwalifikacji

Działania wspierające:

Integracja społeczna

Zdrowie

Zorientowanie na klienta:

Odpowiednio dobrane grupy: (np. kobiety wiejskie, osoby 50+..)

Opiekun/tutor

Prosty język i prosta informacja

Rekomendacje: polityka rynku pracy

Weryfikacja i udoskonalenie systemu profilowania bezrobotnych

Osoby o niskich kompetencjach, także NEET często są przydzielone do

profilu 3., co ogranicza ich dostęp do oferty polityk rynku pracy

Dodatkowo przypisanie do profilu 3. ma charakter stygmatyzujący

(raport Panoptykon)

Finansowanie szkoleń

Preferencje w dostępie do środków Krajowego Funduszu

Szkoleniowego dla szkoleń dla pracowników wykonujących prace

niewykwalifikowane

Rekomendacje: integracja seniorów

Promowanie aktywności społecznej i angażowanie w działania lokalne

organizowanie w szkole podstawowej (rejonizacja; bliskość miejsca

zamieszkania) jednej wywiadówki z dziadkami zamiast rodzicami - cel:

nawiązywanie, podtrzymywanie nawiązywanie więzi lokalnych;

organizowanie spotkań z dziadkami w szkołach (wspomnienia o dawnej

szkole) - nawiązywanie więzi międzypokoleniowej; zmniejszanie

poczucia izolacji społecznej;

nagrywania wspomnień swoich dziadków (pradziadków) przez uczniów

- wzmacnianie więzi międzypokoleniowych, etc. - można jako element

programu nauczania.

Budowanie kompetencji na poziomie lokalnym

Program Rozwoju Kompetencji

Działania ukierunkowane na wybrane społeczności lokalne/gminy

Dobór w oparciu o wskaźniki wskazujące na niskie kompetencje:

Bezrobocie

Struktura wykształcenia osób dorosłych

Szkoły z niskim EWD

Korzystanie z pomocy społecznej

Wsparcie działań lokalnych przez sieć konsultantów regionalnych:

Identyfikacja liderów lokalnych i współpraca z nimi

Włączenie działań związanych z poprawą kompetencji do lokalnych strategii

edukacyjnych i rozwiązywania problemów społecznych

Finansowanie wybranych programów edukacyjnych

Promowanie korzystania z dostępnych możliwości: Erasmus plus, PO WER, RPO w

priorytetach dotyczących edukacji, zatrudnienia i integracji społecznej

(w oparciu o doświadczenia PPWOW)

Zaangażowanie różnorodnych instytucji lokalnych

Instytucji Trzeciego Sektora, np. lokalnych (osiedlowych) “klubów seniora”,

kół gospodyń wiejskich, jednostek OSP, etc.

proste formy aktywności, adekwatne w stosunku do niskiego poziomu

kompetencji kulturowych grupy docelowej

Wspólnot parafialnych integrujących społeczność osób starszych.

poszerzenie aktywności wspólnot tego typu o aspekty podnoszące

ogólną aktywność społeczno-kulturową

Lokalnych bibliotek i instytucji kultury

Włączenie do koncepcji Lokalnych Ośrodków Wspierania Edukacji