Niveli i studimeve: BachelorLnda: Etika n Kontabilitet dhe AuditimProf.dr.Muhamet Aliu

Ligjerat

Dilemat Etike dhe Ushtrimi i Profesionit t Kontabilitetit dhe AuditimitProf.dr.M.Aliu

Prof.dr.M.AliuPrmbajtja:

Ngjarjet me dilema etikeKrcnimet q ndikojn n mos respektimin e parimeve themeloreMasat mbrojtse pr zvoglimin e krcnimeve Zgjidhja e konfliketeve etike

Ngjarjet me dilema etikeProf.dr.M.Aliu

N Itali alarmohet pr nj kriz financiare t firms Parmelat, kompani e njohur n industrin ushqimore, si prodhuese e qumshtit dhe produkteve qumshtore me afat t qndrueshmris. Kompania prjetoj nj humbje t pashpjegueshme prej dhjetra miliard dollarve nga llogarit e saja financiare. Shum bujq nuk jan paguar pr qumshtin q e kan furnizuar kt kompani.35 mij puntor i humbn vendet e tyre t puns.Ish kreu i kompanis dhe dy drejtor financiare jan n mes t 20 personave t hetuar pr mashtrim kriminal!?Prof.dr.M.AliuSkandali !

Auditort dhe bankat menjher muarn n vshtrim nga afr gjendjen financiare dhe librat e kompanis dhe gjetn se m shum se 38% t totalit t aktiveve t Parmalat ishin depozituar n llogarin bankare t Banks s Ameriks t degs n ishujt Kajman. N dhjetor t 2003 Banka e Ameriks zyrtarisht njoftoi se n llogarin e fondeve nuk ekziston kjo ngarkes.Hetimet q pasuan nga prokurort italian kan gjetur se drejtuesit e kompanis falsifikuan dokumentet zyrtare, dhe kan pasqyruar pasuri t imagjinuara n llogarit bankare. Kshtu, gjat nj periudh 15-vjeare, ata kan fshehur m shum se 16.2 miliard dollar detyrime dhe kompania ka falimentuar m 27 Dhjetor 2003. Rasti ishte jashtzakonisht i popullarizuar (prfolur), kishim t bjm me nj kompani shumkombshe me kapital m t madh se 9.2 miliard dollar.Prof.dr.M.Aliu!Skandali

N vitin 2001, Enron Corporation, ishte nj ndr shtat shoqrit shumkombshe, e cila merej me tregtimin e energjis me seli n Hjuston, Teksas, SHBA e cila u shemb si nj grmadh, kur firmat vlersuese t kreditit prgatitn vlersimet e tyre pr borxhet e kompanis.Borxhi ishte prdorur pr t shtrir veprimet e biznesit t saj n tregje dhe produkte t reja.Disa nga aktivitet e reja prfunduan me humbje e q nuk u deklaruan si duhet nga menaxhert e korporats.Kur kto humbje u deklaruan u vshtirsua mundsia q korporata t mar financime shtes dhe ajo ishte e paaft t prmbush detyrimet ndaj borxhlijve.Vlera e korporats n treg ra shum, krijoj humbje pr shum investitor.Shum puntor humbn vendet e tyre t punsHumbn kursimet e pensioneve,Kreditort nuk aritn t kthejn shumat e dhna. Prof.dr.M.AliuSkandali

Investitort e Enron-it dhe kreditort paditn menaxherr e kompanis, me akuzn se ata ishin keqinformuar nga raportet e dhna nga menaxhert.Menaxhert kishin marr rroga t larta dhe kompensime tjera lidhur me fitimin e lart dhe rritjen q ata kishin paraqitur pr kompanin.Investitort dhe kreditort dhe shum antar t Kongresit Amerikan, t cilt falimentuan e falimentimin e Enron-it, argumentuan se menaxhert kishin prfituar nga veprimet e biznesit pr fitime personale n vend t fitimeve pr pronart e kompanis.Andersoni, audituesi i saj, u gjet fajtor nga drejtsia pr shkak t asgjsismit t dokumentave t Enron-it.Andrew Fastow shef i zyrs s financave t kompanis, u padit me 78 akuza pr t amshtrimit dhe pastrimit t parave.Ndihmsi i financave Copper u dnua pr mshefjen e detyrimeve,Timothy Belden u dnua me 5 vjet burg dhe gjob prej 250,000$ pr manipulimet me mimet e energjis. Prof.dr.M.AliuSkandali

Muhamet Aliu - qllimet e biznesitMuhamet Aliu - Rregullatoret si shfrytezues te Pasqyrave financiareMuhamet Aliu - Gjate raportimit financiar mshefen detyrimet dhe rezultatet e dobeta biznisore (humbjet)

N vitin 1999 kjo kompani ishte vlersuar me 180 bilion dollar.Fillimisht ajo ishte nj agjenci e vogl vendore e telekomunikacioneve, por shpejt u b njra ndr furnizueset kryesore t ksaj industrie.Si pasoj e veprimeve t parregullta mashtruese t bra me shpenzimet dhe investimet kapitale, u krijua nj mbivlersim i aksioneve t World-Com-it.N dhjetor t 2002 njsia e ngarkuar pr investigim hetoi gjasht drejtuesit e saj. Prof.dr.M.AliuSkandali

Prof.dr.M.AliuPlani i pensioneveShum pensionist humbn kursimet e pensioneveRaporti i auditimit

Distancimi i plot i kontabilistve dhe auditorve nga veprimet joprofesionale dhe joetikeT gjtha veprimet joetike e kan nj shkaktar t prbashkt;- veprimet joprofesionale dhe joetikeT gjitha pasojat fillimisht rndojn mbi t vegjlit, m von edhe mbi t mdhejt dhe n fund mbi t gjith ne. Prof.dr.M.Aliu

?Tregoni se n rajon dhe n Kosov, a kemi pas ndonj rast t ngjajshm pr t`a krahasuar me rastet e prmendura q kan ndodh n vendet e botsPor, normalisht duke pas pr baz kushtet dhe rrethanat ekzistuese n rajon dhe n vend?Prof.dr.M.Aliu

Gjykoni n aspektin etik pr prfitimin!Prof.dr.M.AliuPrfitimiEtika

Gjykoni n aspektin etik pr prgjegjsin!Prof.dr.M.AliuPrgjegjsiaEtika

Mnyrat e t prceptuarit t biznesevePrceptimi tradicional i biznesit Prceptimi bashkkohor apo etik i biznesit

Prceptimi tradicional i biznesit Prona shoqrorePasuria e ndrmarrjes prbn nj pasuri t prbashkt pr pronart kurse,Punonjsit e trajtojn si pron t huajPrceptimi bashkkohor etik i biznesit Pasuria e nj biznesi individual apo e nj kompanie prbn nj pasuri t prbashkt pr: t punsuarit dhe menaxhert n njrn an dhepronart dhe shtetin n ann tjetr Prof.dr.M.Aliu

Prceptimi tradicional dhe ai bashkkohorSipas prceptimit tradicional mbi biznesin, t punsuarit e menaxhert n njrn an dhe pronart e shteti n ann tjetr referencn e kan t njanshme, sepse vetveten e shohin vetm si kontribues, kurse si prfitues t vetm t biznesit i konsiderojn pronart.Sipas prceptimit bashkkohor apo etik, pr biznesin t punsuarit e menaxhert n njrn an dhe pronart e shteti n ann tjetr referencn e kan t dyanshme, sepse vetveten fillimisht e shohin si kontribues, kurse m von edhe si prfitues. Prof.dr.M.Aliu

Kuadri konceptual i t vepruarit etikRrethanat, n t cilat punojn profesionistt kontabl, mund t ojn n krcnime specifike ndaj respektimit t parimeve themelore.sht e pamundur q t prkufizohet do situat e cila krijon krcnime dhe t specifikohet veprimi i prshtatshm q on n zvoglimin e efekteve t tyre.Mund t ndryshojn si natyra e angazhimeve ashtu edhe punt q duhet kryer, andaj pr rreziqet (krcnimet) e ndryshme q mund t ekzistojn do t duhet t zbatohen masa mbrojtse t ndryshme. Prof.dr.M.Aliu

Kuadri konceptual i t vepruarit etikIshin disa nga arsyet q krkohet q nj profesionist kontabl t identifikoj, vlersoj dhe t trajtoj krcnimet q i bhen respektimit t parimeve themelore dhe joThjesht t respektoj nj paket t rregullave specifike, t cilat mund t jen arbitrare. N qoft se krcnimet e identifikuara nuk jan krejt t pa parndsishme, nj profesionist kontabl duhet q, atje ku kjo sht e prshtatshme, t zbatoj ato masa mbrojtse, t cilat eleminojn krcnimet ose i zvoglojn ato n nj nivel t ult, t atill q nuk kompromenton respektimin e parimeve themelore. Prof.dr.M.Aliu

Kuadri konceptual i t vepruarit etikNj profesionist kontabl sht i detyruar t vlersoj do krcnim q i bhet respektimit t parimeve themelore, kur ai ka dijeni pr kto krcnime ose, kur n mnyr t arsyshme, mund t parashikohet se ai ka dijeni pr rrethanat apo marrdhniet q mund t kompromentojn respektimin e parimeve themelore. Prof.dr.M.Aliu

Kuadri konceptual i t vepruarit etikPr vlersimin e rndsis s nj krcnimi, nj profesionist kontabl duhet t mbaj parasysh si faktor sasior ashtu edhe ata cilsor. Prof.dr.M.Aliu

Krcnimet q ndikojn n mos respektimin e parimeve themeloreRespektimi i parimeve themelore, mund t krcnohet potencialisht nga nj shumllojshmri. Por ndr to jan: egoizmi (interesi vetiak)vet rishikimifavorizimi (prkrahja)familjariteti dhe friksimiProf.dr.M.Aliu

Krcnimet q ndikojn n mos respektimin e parimeve themeloreegoizmi (interesi vetiak), si krcnim i respektimit t parimeve themelore ndodh si rrjedhoj e interesave financiare ose t intereseve t tjera t nj profesionisti kontabl, ose t nj antari t drejtprdrejt apo t ngusht t familjes s tij.Varsia e tepruar nga shuma e honorareve t pagesave nga nj klient.Ekzistenca e nj marrdhnie t ngusht biznesi me klientin.Shqetsimi pr humbjen e mundshme t nj klienti.Punsimi potencial tek nj klient.Prof.dr.M.Aliu

Krcnimet q ndikojn n mos respektimin e parimeve themelorevet rishikimi, si krcnim i respektimit t parimeve themelore mund t ndodh n rastet kur nj gjykim i dhn duhet t rivlersohet nga vet profesionisti kontabl q sht prgjegjs pr dhnien e ktij gjykimi.Zbulimi i nj gabimi t rndsishm gjat procesit t rivlersimit t puns t profesionistit kontabl.Raportimi lidhur me mnyrn e funksionimit t sistemeve financiare, ku profesionisti kontabl ka marr pjes n hartimin dhe zbatimin e tyre.Prgatitja e t dhnave origjinale, q prdoren pr t gjeneruar regjistrimet, t cilat prbjn shtjet pr t`u shqyrtuar n kuadrin e angazhimit.

Prof.dr.M.Aliu

Krcnimet q ndikojn n mos respektimin e parimeve themelorefavorizimi (prkrahja), si krcnim i respektimit t parimeve themelore mund t ndodh kur nj profesionist kontabl favorizon nj qndrim apo nj opinion deri n at pik, sa q kompromentohet objektiviteti i mvonshm.Prof.dr.M.Aliu

Krcnimet q ndikojn n mos respektimin e parimeve themeloreFamiljariteti, si krcnim i respektimit t parimeve themelore mund t ndodh n rastet kur pr shkak t nj marrnie t afrt, nj profesionist kontabl bhet shum dashamirs (tregon shum simpati) ndaj interesave t t tjerve.

Prof.dr.M.Aliu

Krcnimet q ndikojn n mos respektimin e parimeve themeloreFriksimi, si krcnim i respektimit t parimeve themelore mund t ndodh kur nj profesionist kontabl, n kryerjen e nj veprimi me objektivitet, mund t frenohet prej rreziqeve aktuale ose t marra me mend (rreziqet q mund t rrjedhin m von). Prof.dr.M.Aliu

Zgjidhja e konflikete etikeGjat vlersimit t respektimit t parimeve themelore, nga nj profesionist kontabl mund t krkohet t zgjidh nj konflikt q ka t bj me zbatimin e parimeve themelore.Profesionisti kontabl inicon nj proces jo formal t zgjidhjes s konfliktit, ai duhet t marr n konsiderat, si pjes prbrse t proesit t zgjidhjes, qoft individualisht ose edhe s bashku, faktort e mposhtm: Prof.dr.M.Aliu

Zgjidhja e konflikteve etike - faktetFaktet prkatse;shtjet etike q lidhen me faktet;Parimet themelore q lidhen me shtjen n fjal;Procedurat e brendshme t vendosura dhe Drejtimet alternative t veprimit.

Prof.dr.M.Aliu

Masat mbrojtse pr zvoglimin e krcnimeveMasat mbrojtse t cilat mund t eleminojn ose t zvoglojnp krcnimet n nj nivel t ult t pranueshm, ndahen n dy kategori t mdha:masat mbrojtse q krijohen nga profesioni, legjislacioni ose rregullat; dhe masat mbrojtse t mjedisit t puns.

Prof.dr.M.Aliu

Prof.dr.M.AliuA mund t premtoniT thoni t vrtetn,Vetm t vrtetn, dheAsgj tjetr pos t Vrtets?

Mundem.Un jam nj kontabilist.

Prof.dr.M.Aliu*

Ju faleminderit pr vmendje Fundi i ligjrats

*Ass. Hidajete Jashari ''Analiza Financiare''*