33
Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC LAISIANGTHO THU SINNA (DOCTRINE OF THE BIBLE) I. LAISIANGTHO HONG PIAN THEIHNA A. Pasian Hong kilakkhia (Revelation)0 Pasian pen a ki imcip lo, a ki langkhia Pasian a hihi. Ahizong in, Pasian a hihna leh thuthuk ahih zia pen, hunkhat a hih kei leh khangkhat sung in, khatvei thu tawh sit neilo in a ki langhkhia pah lo Pasian a hihi. Mun tuamtuam ah, nam tuamtuam tawh, hun tuam tuam ah, khang tuamtuam ah, ama hihzia te aki langhkhia sak Pasian ahi hi. 1. A khiatna leh a deihna Ki latkhiatna cih kammal pen Greek kammal “apokalupsis” cih pan in a ki letkhia a hihi (Ennglish, Revelation). Apokalupsis a khiatna in, “ki pulak-khia,” “ki langhkhia,” “ki khakcip lo,” imciplo, cihna a hihi. Laisiangtho thu tawh kisai in, hih “ki- latkhiatna kammal tungtawn in ih sin nop thu in, Pasian leh mihingte kikal ah Ama hong “ki-latkhiat” dante ahihi. Pasian pen mihingte tung ah hong ki langkhia cih ih thei a, bang ci bang in hong ki langhkhia hiam cih anuai ah ih sinsuk ding hi. 2. Hong ki lahkhiat dante: a. Vangtung mite tungtawn in: Vantungmi thum te Abraham tung ah (Pian. 18) Vantungmi nih Lot tung ah (Pian. 19) Gabriel in mailam thupiang ding Daniel tungah (Dan. 9:21-27) Gabriel in Zachariah tungah kamtaipa hongpai ding genkhol (Lk. 1:19) Gabriel in Mary tung ah Khazih hongsuahna ding teltuam a hihna gen (Lk. 1:26-37) Vantungmite tuucingte khiang ah Khazih hongsuahna thu tangko (Lk. 2:8-14) 1

nkhup.files. Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

LAISIANGTHO THU SINNA(DOCTRINE OF THE BIBLE)

I. LAISIANGTHO HONG PIAN THEIHNA

A. Pasian Hong kilakkhia (Revelation)0

Pasian pen a ki imcip lo, a ki langkhia Pasian a hihi. Ahizong in, Pasian a hihna leh thuthuk ahih zia pen, hunkhat a hih kei leh khangkhat sung in, khatvei thu tawh sit neilo in a ki langhkhia pah lo Pasian a hihi. Mun tuamtuam ah, nam tuamtuam tawh, hun tuam tuam ah, khang tuamtuam ah, ama hihzia te aki langhkhia sak Pasian ahi hi.

1. A khiatna leh a deihna

Ki latkhiatna cih kammal pen Greek kammal “apokalupsis” cih pan in a ki letkhia a hihi (Ennglish, Revelation). Apokalupsis a khiatna in, “ki pulak-khia,” “ki langhkhia,” “ki khakcip lo,” imciplo, cihna a hihi. Laisiangtho thu tawh kisai in, hih “ki-latkhiatna kammal tungtawn in ih sin nop thu in, Pasian leh mihingte kikal ah Ama hong “ki-latkhiat” dante ahihi. Pasian pen mihingte tung ah hong ki langkhia cih ih thei a, bang ci bang in hong ki langhkhia hiam cih anuai ah ih sinsuk ding hi.

2. Hong ki lahkhiat dante:a. Vangtung mite tungtawn in:

Vantungmi thum te Abraham tung ah (Pian. 18) Vantungmi nih Lot tung ah (Pian. 19) Gabriel in mailam thupiang ding Daniel tungah (Dan. 9:21-27) Gabriel in Zachariah tungah kamtaipa hongpai ding genkhol (Lk. 1:19) Gabriel in Mary tung ah Khazih hongsuahna ding teltuam a hihna gen (Lk. 1:26-

37) Vantungmite tuucingte khiang ah Khazih hongsuahna thu tangko (Lk. 2:8-14) Vantungmi(te) in, Jesu thawhkikna thu numeite tung ah hilh (Mt. 28:5-7) Vantungmi in Philip tung ah Ethiopia ulian khat a omna pulak (Sawl.8:26-27) Vantungmi in a thongkiatna pan Peter paikhiat pih (Sawl. 12:7-10)

b. Pasian in a gingkhia kammal ngiat tawh: Adam tawh kiho ngiat (Pian. 3:9-19). Cain tung ah (Pian. 4:9-15) Noah tungah (Pian. 6:13-21) Abraham tung ah (Pian. 12: 1-17) Mosi tungah (Pai.20:1-17) Joshua tungah (Josh. 1:1-9) Kamsang Nathan tung ah, Davih khialhna vai tawh kisai (2 Sam. 7:4-16) Elijah tung ah (1 Kum. 17:2-4)

1

Page 2: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

Jeremiah tungah (Jer. 1:4,5)c. A bawlsa nate tungtawn in Pasian ahihna mihing tung ah hong gen (Late 191-3; Sawl.

14:15-17; Rom. 18:-20).d. Sakol nam khat La tungtawn in (Gam. 22:28)e. Mang tungtawn in: mun tampi ah mangtungtawn in Pasian hopihna kimu hi

Jacob in Abraham Pasian’ thuciamna te amang tungtawn in thei (Pian. 28:12) Solomon in pilna leh siatding hilhkholhna a mang tungtawn in thei (1 Kum. 3:5;

9:2) Joseph in mang thumvei tungtawn in Pasian ho pihna ngah (1. Mary pen siangtho

ahihna Mt. 1:20; {2} Egypt ah gaitai ding in Mt. 2:13; {3} Palestine ah kileh kik hunding Mt. 2:19-22)

Mipil te mangsung ah Herod ngaihsut hoihlo te kilang (Mt. 2:12)f. Vision tungtawn in (Mang tungtawn ahilo, English in vision cih kammal pen ei LST

sung ah a tuamtuam in hong letkhia uh hi, gtn., mangmu, mangmat, holimna, att.) Jacob pen a vision tungtawn in Egypt ah paiding Topa in sawl hi ( Pian. 46:2) David in a vision tungtawn in Pasian thukhenna danding te mu (1 Khang. 21:16) Isaiah in a vision tungtawn in Pasian’ sianthona mu (Is. 6:1-8) Daniel in Gentile kumpite hong khantoh zia ding a vision ah mu (Dan. 7,8) Daniel in Khazih vangliatna ding a vision tungtawn in mukhol (Dan. 10:5-10) Daniel in Alexander the Great (Greek galkapmangpa) hong khankhiat dan ding

leh a kumpi gam a beizia ding a vision tungtawn in mukhol (Dan. 8) Ezekiel in Israel angei abat kikzia ding a vision tungtawn in mukhol (37) Siampi Ananias pen Saul tungah a kisambang in nasemding in vision tungtawn a

hihi (Sawl. 9:10) Kornelias in vision khat mu a, Topa in Peter a sawlna thu a hi hi (Sawl. 10:1-3) Peter pen Kornelias inn ah a paina ding in a vision tungtawn in Topa in ho hi

(Sawl. 10:10-116). Paul zong Macedonia gam ah thuhilh ding in a vision tungtawn in Topa in ho hi

(Sawl. 16:9). Paul in a hangsan theihna ding in Topa in a vision tungtawn in thapia hi (Sawl.

18:9) Paul in Jerusalem ah hangsanna a neih mahbang in Rome khuapi ah zong a

laulohna ding in Topa in a vision tungtawn in gen hi (Sawl. 23:11) Paul in Jesu vangliatna a vision pan in mu a, van thuap thumna dong ah kahto hi

ci hi (2 Cor. 12:1-4) It Zawhang in, a vision tungtawn in Mangmuhna Bu hong gelhkhia hi.

g. Khazih mihing bang in hongtuak suk in thu hong gen hi (Christophany).

2

Page 3: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

Laisiangtho luisung ah Topa’ vangtungmi (the angel of the Lord) zong kici theizel a, hih pen vantungmi hilo zaw in, Jehovah Pasian takpi mah hi in, mihing lim in hong paukhiatnate, hong ki latkhiatnate a hih man in, avanglian Pasian leh mite hong ki kholh theihna pen Messiah zaa tawh hong ki lat khiatna a hihi, ci in LST siamte in Christophany cih min puasak uh hi.

Topa leh Jacob ki buan (Pian.32:24-30) Topa’ vantungmi (Messiah) in mawhna khempeuh pan in Jacob honkhia (Pian. 48:16) Topa’ Vantungmi in sawlbawk kuangsung pan in Mosi hopih (Pai.3:2-6) Topa’ Vantungmi in San Tuipi pan in Israelte honkhia (Pai. 14:19) Topa’ Vantungmi in Israelte ading in kamciam gamkhat bawlsa in koih (Pai. 23:20-23

Late 334:7; Is. 63:9; 1 Cor. 10:1-4)\ Topa’ galkap khat in namsau tawh Joshuah na dawn tuah (Josh. 5:13-15) Topa’ Vantungmi in Gideon omna lo sung ah hawh hi (Thukt.6:11) Topa’ Vantungmi in Elijah anvak hi (1 Kum.19:7) Topa’ Vantungmi in Jerusalem honkhia (Is.37:36) Topa’ Vantungmi in Hebia thu manmi thumte meikuang sungpan in honkhia (Dan.

3:25)

A vanglian Pasian in Laisiangtho at mi 40 valte tung ah A thu siangtho atzia koi ci pulakkhiat hiam? A taktak in, mihing kammal tawh Pasian ki lahkhiatdan ih telzo kei hi, ahizong in, hih a tunga nam sagih te zang in Laisiangtho pen Pasian humop a hihtheihna ding in lam hong sialsak Pasian kilahkhiatnate ahi hi.

B. Pasian in Humuam (Inspiration)

Nam tuamtuam zangin Pasian in Laisiangtho a gelh mite tung ah hong ki langkhia Jehovah Pasian hi ci in, ih sin khin zo hi. A gen khiatnop thute bang cibang in, Pasian in humuam hiam cih tu in ih sin nop bulpi ahi hi. Ngaihsutnate in thei khinta, zaktheihna bil in zakhinta, tua leh bangci bang in khut in hong at khiathei hiam: Laisiangtho a ki at kum 1400 sung bang sawt a hih manin, khangtampi ki laih, pilna kikimlo, theihna kikimlo, Pasian ompihzia ki bang kimlo sungpan in hong piangkhia ih Laisiang tho hong ki gelhzia te sin suk nuam hi hang.

1. Pasian’ Humop a thupitna

Hong lahkhiat Pasian thu pen bangci bang in nungta hiding cih pen Pasian’ humopna tungah ki-nga hi. Pasian in Ama omzia, A nasepna, A gel kholh thute hong pulak khiat nop thute, thuman a hih theihna ding in a Laisiangtho ki gelhzia bangzah in thupi hiam cih hong ki langkhia hi. Tua a hih man in, Pasian hong kilaaknate aki ciaptehna Laisiangthoaman kei leh mihingte in Pasian a theihna uh zong a manlo hi pah ding hi. Tua ahih man in, Pasian hong kilaakna a man ahihna ding in Laisiangtho pen Pasian in a hu amop loh a phamawh a hi hi.

2. Pasian Humop A Khiatna leh A Deihna

3

Page 4: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

Pasian humop cih kammal pen Laisiangtho thak sung mun khat bek ah kimu hi (2Timote 3:16). Kammal bulpi Greek lai in “theopneutos” kici a, a khiatna pen “Pasian’Hu” cihna ahi hi. Enlish lai in a zat uh Inspiration cih kammal pen Latin Laisiangtho kammal inspirato pan a kawmtawm uh hi a, ei Zopau in “Pasian humop” ih cih ziau ciang in, original kammal “theospneutos” tawh a khiatna leh a deihna ki-neh mahmah hongsuak hi. Tua ahih man in, Pasian humop a deihna in: “aki gelhkhia Pasiankammalte pen laigelhte in amau kammalte tawh kizui in a siam dantek a zat theihna ding un Khasiangtho panpihna tawh gelh thei uh ahih man un, muibun in vangnei bekthamlo in, laikung masate (original manuscript) ah khialhna khat zong ki helkha lohi.”

Pasianhumop ih cih ciang in “Lai kigelhsa khat Pasian in a hu-sansuk cih bang hilozaw a, Pasian hu-san/husuak-a a kigelh khia pen Laisiangtho Pasian Kammal cihna a hi hi.”

3. Humoptawh kisai Upna manlote

a. Humop mawkmawk (natural)

Laisiangtho pen laibu dang a simnop khatpeuh dan hi lel hi. Pasian humop cih tawh kisai pen Pasian gelh ding a, aseh mite lungsim bek thupi a hihi, a atkhiat te mihing mah hilel a hih man un khialthei hi cih upna a hihi. Hih bangdan ngaihsutna pen Peter in na nialkhol hi (2Pet. 1:20).

b. Kammal tawh pulakna (dictation theory)

Pasian in gelh hen acih teng bek Pasian humop hi, adangte pen khialhna tampi omthei hi cih upna a hi hi. Hih upna dan bang hi leh pen, Laisiangtho Piancil pan in Mangmuhna dong a kammal zatdan kibang kimding hi, banghanhiam cih leh a genkhiapa khatbek a hihi. Ahizong in, Khasiangtho in laigelhte siamna leh amau kammal ciat a zattheihna ding un ompih a, tua a hih man in kum 1400 sungbang a sawt Laibu khat a hih hang in, kitukalhlo hi.

c. Kha humop (Spiritual theory)

Laigelhte Pasian a humop hizaw hi, a laimal te hilo hi cih upna a hihi. Tua ahihman in, tuhun a Pasian thugensiamte zong Laisiangtho kigelh hunlai mah bang in, humuam theilo cih upkhialhna ahi hi.

d. Ngaihsutna humop (conceptual theory)

Pasian in a misiangthote lungsim ah agen thute humuam hilel hi, a gelhkhiat laite tung hilo hi cih upkhialhna a hihi. Ngaihsutna bek ah Pasian humopna om hileh, kuamah in Pasian thuman thuthak theikhia zongeilo ding hi. Ukna nei khatpeuh in mite lungsim hatzawh thutawh ukcip gawp thei hi.

e. Neo-orthodox humop’ upna

4

Page 5: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

Laisiangtho pen Laisiangtho hi a, Pasian kammal pen Pasian kammal ahi hi, cih upkhialhna a hi hi. Banghang hiam cih leh Laisiangtho leh Pasian kammal kikim cih omtheilo hi ci uh hi. Khazih tawh hong kimusak thei Laisiangtho munte bek Pasian humop hongsuak hi. Laisiangtho tungtawn mahmah in zong upna man leh upkhialhna hongpiang thei a hih man in, Khazih tawh hong kinaisak kammal tebek Pasian humop hi ci uh hi.

f. Kammal khempeuh leh avek khempeuh humop hi cih upna (plenary-verbal)

Laisiangtho sung (bu 66) avek khempeuh (plenary) leh a sunga kammal khempeuh Pasian humop taktak a hi hi cih upna hi a, hih bek upna man ahi hi. “Laisiangtho khempeuh in Pasian humop ahi hi” (2Tim. 3:16).

C. Vaksakna (Illumination)

1. Theihcianna ding

Pasian hong ki pulak khia tawm hikei leh kua mah in ama thu atkhia theilo ding hi. A kigelh khia Pasian thuman leh thutak hong hih theihna ding in A humop Lasiangtho kisamhi. Tua a humop Laisiangtho pen Khasiangtho mahmah in hong telsak kei leh kuamah in hih thuthuk a khiatna leh a deihna mankhia zo ngeilo ding hi. Pasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration) in leitung laibu tuamtuamte tawh a kilamdan nahi a, Khasiangtho in mawhnei mite teltheihna ding in ih lungsim sungah na hong sep (illumination) a kisam mahmah ahi hi.

Banghang in mi khatpeuh in Laisiangtho ih telsiam theihna ding in Khasiangtho’ vaksakna kisam hia? Khasiangtho panpihna lo tawh banghang in mawhnei leitung mite in simsim napi in Laisiangtho akhiatna leh a deihna theithei lo uh hiam?

2. A kitang sapna

Khasiangtho in a telsak ding uh kisam pha mahmah hi, ahang pen mite a kha uh mittaw hi. Sawltak Paul in a genna ah: “Leitung lungtang anei mi in Pasian’ Khasiangtho’ nate a mangkei hi. Bang hanhiamna cih uh leh, tuate haina a sa uh a, tuate Khasiangtho bek tawh kikhentel thei ahih ciang in athei zokei hi” (2Kor.2:14). Amaute mit Satan in a tawsak hi. Sawltak Paul in a genna ah: “Kote’n ka hilh uh Lungdamna thu ahih leh a kisia ding mite tung ah liahcip in a om hi. Tuabang mite in, Pasian’ mel ahi Khazih vangliatna tawh a dim Lungdamna thu a tan’sak lohnading in hih leitung a uk topa in a umlo tua mite lungsim mittang uh a tawsak hi.

Thu umsa mite nangawn zong biakna sung ah a thanem uh ciang in, kha-nin in thazawh thei ahih man in, Khasiangtho lo tawh Laisiangtho thu a telzo kei uh hi, tua a hih man in, Khasiangtho panpihna ahi a tel theihna ding un lungsim vaksakna a kitang sam pha mahmah uh hi (1Kor.3; Heb.5:12-14; 2Pet.1).

II. KHIALHNA BEI LAISIANGTHO

5

Page 6: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

A. A Khiatna

Akhiallo Laisiangtho cih ih gennop thu in, Laisiangtho sung ah thuman bek gen a hih man in khialhna leh ki tukalhna omlo cihna a hi hi. Genbehna, “khialhna bei” Laisiangtho pen uanggenna kihello, ipsim zawkdeuh omlo cihna hi a, thuman tawh kidim laibu a hi hi. Thuman cihciang in, mawhna pen mawhna ci a, mawhmaina pen atuamdang in gennawn lo in,mawhmaina hi in, thuzuau kihello cihna zong a hi hi. Hih mun ah khialhna omlo Laisiangtho ih cih ciang in, a ki gelh masa penpen (original autograph) agen ihi hi. Piansakna thu, khangtangthu, tangthu, gamthu, mawhna thu, hotkhiatna thu, thukhenna tawh kisai, thu namcin kihel ahih hang in,khialhnabei laibu ahih man in, Laisiangtho Pasian thubu aki ci ahi hi.

B. Hilhcianna

1. Lai gelh dan leh lai paizia a gennopna hi lo hi: Khialhnabei ih cih ciang in, Paincil panin Mangmuhna dong a laimal luanzia kibang kimding cih gennopna hi lo hi. Laisiangtho at pen mi 40 val bang pha in,kum 1500 hunsung bang a sawt, khangtampi kilamdang mite hong gelhkhiat hi a, a pilna uh kikimlo, a hun uh kibang kimlo, a hih man in, amau siamdan leh a mau kammal ciat hong zangh uh hi. Mosi in amau hun lai a, pau leh kammalte hong zangh in, Piter leh John te pen pilna sang nei lualo ngabeng mi ahihna uh tawh kisai in a kammal zatzia hong khauhpai lualo hi. Dr. Luke leh Sawltak Pawlte in pilna sangpi tak nei a hih man un alaimal luanziate pen hong sang mahmah hi. Bangbang kammal a zat uh hangin, a gennop thute uh ki tukalh hetlo ding in Khasiangtho in ompih uh hi.

2. Genzia leh laimal kibanglo tuamtuam te ki hello: A khialloo icih ciangin thupiang pawlkhat genzia leh laite ki hello hi. Laisiangtho pen lai bulpi thum sang in a tamzaw in hong ki gelhkhia hi. Thuciamlui pen a tamzaw Hebrew tawh hong ki gelh khia a, Israel te Babylon ah sal hongtan tak uh ciang in, Hebrew pau leh lai theikimlo uh ahih man in Aramaic lai tawh mun pawlkhat (Ezra 4:8-6:18; 7:12-26; Jeremiah 10:11; Daniel 2:4-7:28) honggelh khia uh hi. Thuciamthak khempeuh pen Greek tawh kigelh hi. Ahizong in, Jesu leitung ah avak lai in, Israel mite a tamzaw in Aramaic pau tamzatzaw uh ahih man in, Jesu in a thuhilhna ah Aramaic pau tawh thu tam gen zaw a, laigelh te in bel Greek laimah tawh na gelh zaw uh hi. Tua a hihman in, Jesu cih min pen Hebrew pau in Yashua hinapi in, Greek lai ah Y laimal tawh a kipan neilo uh a hih man un Hebrew laimal “Y” tawh a kineh pen dingin Ie hong zangh uh a, “Yashua” cih min pen “Iesu” ci in thuciamthak gelhte inhong gelh uh hi. Sawltakte in Yashua min pen Iesu tawh hong laih uh cihna hituan lo a, amau hunzui a pau leh ham tawh kisai in hong zangh uh a hi hi. Genbehna: Jesu in Simon (Hebrew min) pen a Greek minding in Peter zong na ci in, tua bekthamlo in Aramaic min khatzong na pia leuleu a, Cephas cih min pia hi. Mun khat khat ah, Simon Peter zong na ki ci a, Cephas a kicihna mun zong na om zel hi napi in, a khiatna khempeuh ki bang kim hi “suangneu” acihnopna hi a, ki tukalh tuanlo/khialhna om tuanlo hi.

3. A telhak munte ki hello: Laisiangtho mun pawlkhatte pen a deihna leh a khiatna a telhak phadeuh omthei hi, khialhna omlo ih cihciangin, avek in telnop kimding cihna hipah lo hi. Gentehna in, Job 26:7 “Leitung pen van kimlai ah a len omlo pi in kikhai hi” cih pen 1930

6

Page 7: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

A Nungta Pasian “THU”Hong Kilahkhiatna Nam Nihte

Thu: Mi hongsuakZesu Pasian

Thu: Hong ki gelhkhiaLaisiangtho

MihingNu leh Pa

KhasiangthoVangliatna

LaigelhMihingte

KhasiangthoMapina

MawhnaOmlo

KhialhnaOmlo

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

ma ciangciang Scientist te in thumanlo hi ci uh hi. Ahizongin 1930 nunglam ciang in, khapi tung kah ding hong ciamta uh a, Job 26:7 pen thuman hi ci in, scientist te in hong pulak khia thei pan uh hi. Tua ahihman in, tuabang mun dan honkhat a ki telpahlo munte pen thumanlo hi ahih kei leh khialhi cihna hi lo a, leitung khuak leh ih theihna in a ban zopaklo a hih man in, mihing pilna in a tel zo paklo na hi zaw hi.

4. Aki tukalhte kihello: Laisiangtho sung ah a kitukalhna mun khat zong omlo a, a ki lehbulh tawh a kibatna kammal honkhat omthei hi. Gentehna in, Mk10:17-18,”mihau tangval pa in, Jesu hopih a “sia hoih aw, mipha” (goode teacher) a cih leh banghang in “sia Hoih” hong ci na hiam, Pasian simloh kuamah “mipha”or “sia hoih” omlo hi,ci in Jesu in dawng kik hi. Hih munsan ah, Jesu in Pasian ka hekei hi cih a gennuam hizawlo in, Pasian dingin ahau tangvalpa in um zolo ahihna a genna hizaw hi. A tukalh kammal tawh akibang kammalte pen a kitukalh hilo napi in, ki tukalh bangdan in akhia honkhat hongpiang thei a, khialhna omlo ih cihciang in thuhilhna khat peuh ah a telhakthute ki helkha lo cihna hilo hi.

5. Thu khupna: Laisiangtho sung ah khialhna omlo ih ciang in, anen asi, a kibangkim in kituak sinsen ahih kei leh a thuluanzia luankhat kimding cihna hi lo a, Laisiangtho genthute leh thuman thutak kituak den hamtang hi cihna hi zaw hi.

7

Page 8: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

8

Page 9: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

III. A THUNEI PEN LAIBU

A. Gup ngahna ding leh nisim Khristian nuntakna adingin a kitangsam pen leh a kicing pen ahi hi (2Tim.3:14-17).

B. A thuneihna Lk.16:31; Jn5:39-40; Sawl.17:11; 2Pet.1:16-21C. Thu tangko, 2Tim.4:2-4; (ebd., Amos 8:11).

IV. THUHILHTHEI THUMTE

A. Laisiangtho

Leitung vantung abawl Pasian khat bek om hi cih hong hilh hi. Tua Pasian khat bek pen taksa ah hong kilang in amin Jesu ahihna hong hilh a, tua Jesu in a tawntungin kumpi tokhom luah in, ama khenuai ah leitung, vantung, leinuai mi khempeuh akun ding uh hi cih hong hong hilh hi.Mawhna, gupkhiatna, thukhenna, vangam leh hell omziate hong hilh hi (Jn.16:9-12)Ih hihna khempeuh hong lakthei hi.Ih hih ding khempeuh hong hilh thei hi.Ngeina, minam, leh khanghun khempeuh deidan neilo in kizangthei den hi.Pau namkim pau Topa in thei a, ih pauciat tawh hong kilawmta Pasian ahihna hong hilh hi.

B. Khasiangtho

1. Laisiangtho tawh a kilehbulh in hong hilh ngeingeilo ding hi (1Jn.2:27; 4:1-3).2. Pasian Thu amaan in hong hilh hi (1Jn.2:27).

C. Khris sawltkte (Efe.4:11-15)

1. Pasian Thu behlaplo, deihkaihlo, zong paihtuam neilo ding hi.2. Laisiangtho hong hilh linlian bangin a hilhte ahi uh hi.3. Gospel thu tangkona ah mimal, makai khatpeuh sawlna bang in gen mawkmawk hilo ding hi. 4. Laisiangtho deihna leh ngimna bang lian in a gen mi hi ding hi.5. Pasian thu gen mi ih cih pen Pasian sawltak vanmite tawh kibang a, Laisiangtho in mi a

theihsak nop nam bek gen ding ahi hi. Gtn, Johan in vantungmi bia in amai ah kunsuk a, vantungmi in kei hong biakei in ci hi (Mang.19:10, ebd., Mang. 2:1-2).

V. LAM HONGKHIALSAK THEITE

A. Ngeina: council, creeds, conferences, khensat tawmpan hongpiangkhia upnate

B. Mihing thuneihna: kumpi, biakna makai, Khris kineihkhemte

C. Laisiangtho pualam thuhilhna: leitung laibute (secular books), zuauthei kamsang, Pasian humop Laisiangtho bu 66 sungpan a hilo, thuhilhna tuamtuamte in lamhong pialsak thei hi.

9

Page 10: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

D. Vangliatna: mitphial, ai-tawi, Pasian kiangpan ahilo nalamdang tuamtuam a bawltheite in LST tawh hong ki gamla sak thei hi.

E. Pilna saal: mihing pilna leh ngaihsutna a bulphuh luate, Sawltakte upna bangin umlo a, pilna sangpi (theologians) aneite in LST tawh a kilehbulh in hong hilhthei uh hi.

F. Phawkding: Leitung laibu tuamtuamte sim veve ding hoih hi, ahizongin LST thuneihna leh Pasian humop ahih lam khatna ah phawk tawntung ding ahi hi.

VI. LEITUNG MI MINTHANG TEN LAISIANG’ HOIHNA PULAK UH

A. US kumpite

1. Goerge Washingthon (kumpi masa pen): Laisiangtho tawh kopkhawm lo in, lungmuangtak a gamsung uk theihna ding lampi dang omlo hi.

2. John Adams (anihna kumpi): Leitung ah laibu hoih pen leh a kicing pen Laisiangthobu bek ahihi. Ka muh khak ngei laibu saal khempeuh sang in aki cingzaw leh a tangzai zaw hih Laisiangtho bukhat sung ah kihel kim zo zawzen hi.

3. Thomas Jefferson (a thumna): Laisiangtho in Leitung ah mi cingtaak pen hong hi-sak thei hi.

4. John Quincy Adams (a gukna): Ka daupai theihna leh ka gualzawh theihna ding in Laisiangtho in a kiciangtan theilo pilna leh hatna hong guan hi.

5. Andrew Jackson (a sagihna): Hih Laisiangtho in a ling ngeilo ding ih gam bukna suangpi ahi hi.

6. Zachary Talor (12th): Hih Laisiangtho in a ithuai leh a thuman hi ci a, ih gam pu leh pate in a kepcinig uh gamh khat a hih ban ah, gamdang kumpitee sehnel gam gawtak ah a lot-thal na uh galhiam ahihi.

7. Abraham Lincoln (16th): Vei leh tak cih nangawn ih theih loh laitak in, Laisiangtho in lam hong hilh hi. Leitung mi khempeuh ading in Pasian in hong piak letsong khempeuh sung pan in a lian penpen Laisiangtho bu hi ci in ka um hi.

8. Ulysses S.Grant(18th): Laisiangtho pen,US gambuppi lungmuangtak in hong omsak gige ih khetphim ahi hi.

9. Rutherfold B. Hayes (19th): Leitung a biakna hoih penpen ih cih Laisiangtho biakna ahi hi. Tua biakna a hoih semsem nading in puahpha toto hi.

10. Benjamin Harrison (23rd): Laisiangtho tungtawn in nuntak nuam (gamnuam) hong pusuak thei bek hi.

11. William McKinley (25th): Alamdang mahmah khat ah, Laisiangtho ih tam sim semsem leh, a hampha minamte taktak ih hihna hong langkhia sak semsem hi.

12. Theodore Roosevelt (26th): Laisiangtho a thu don hetlo mi khat bangci khantoh thei peuhmah ding hiam?

13. Woodrow Wilson (28th): Nuntakna a picin theihna ding in lampi hong lak Laisiangtho bek a om hi.

10

Page 11: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

14. Herbert Hoover (31st): Ih ngeina khempeuh hong puahpha ding in hu hong muam Laisiangtho Khazih hong hilhna pan bek hi a, America gam ih cih pen Laisiangtho simna pan hongpiang khia ahihi.

15. Franklin D. Roosevelt (32nd): Hih in thahatna na ding in naak khat hi a, lung lutna tawh Laisiangtho a simsim mi khat pen pilna a beh lap den mipa ahi hi.

16. Dwight D. Eisenhower (34th): A sang penpen Laisiangtho deihna ih cih in tawntung khatha a ding in thuman na hi mawk hi.

B. Leitung makaite genna

1. William Gladstone: Kei hun sung in, Leitung ah makai minthang penpen ci in minphatna a ngah 95 te sung pan in 87 te in Laisiangtho genbang a, makai semte ahi uh hi.

2. Winston Churchill: Na khatpeuh in a linsak zawhloh ding a kip mahmah Suangpi tawh a kibang Laisiangtho sung ah khamuanna tawh ih om hi.

3. Chiang Kai-Shek: Laisiangtho ih cih pen Khasiangtho in hong hopihna aw-kam a hi hi. 4. HaileSelassie: Laisiangtho pen tangthu khempeuh ii bulpi bek hilo in, nisim ading in lam

hong lak khat zong a hi hi, tua ahih man in ka zahtak mahmah a, zong ka it mahmah hi.

C. Galkapmang minthangte genna

1. Sia aw hong um in, ka gim penpen ni nangawn in zong Laisiangtho simlo in zingkhua a vakzo ding in ka tuat thei kei a, Laisiangtho sim khitciang bek in ka lumthei pan hi.

2. William K. Harrison: Ih zat hamtang ding leh phaattuamna hongpia theiding in, Pasian in Laisiangtho Ama Hu a mop a hihi, tua pen Ama thunungta zong a hihi.

3. Robert E. Lee: Leitung laibu tuamtuam te tawh tehkak theih maimai ding a hilo hih Laisiangtho in ka thanem hun leh ka lunghiang hun khempeuh ah lamman hong lak khuavak taktak a hihi.

4. Oliver Cromwell: A nunung pen husang ding in a kithawi madeuh lupna tung ah a om laitak in Filip 4:11-13 natveh te simsak a, Sawltak Paul’ Khazih pen keima Khazih taktak zong a hihi, a cihkhit ciang in lungkim tak in si hi.

D. Scientists minthangte genna:

1. Sir Isaac Newton: Laisiangtho’ Pasian pen thuthuk thei (philosophy) khempeuh lak pan in a lamdang pen pen hi ci in ka ciamteh uh hi.

2. Sir Fancis Bacon: A tangzai mahmah Laisiangtho in Pasian lungsim hong hilhhilh na hi gige hi.

3. Sir John Herschel: Leitung mi khempeuh in mihing tawh kisai thuman leh thutak ih cih te Laisiangtho sung ah tamtel penpen ding uh hi.

4. Michael Faraday: Laisiangtho in lampi a lah mite bang cibang in gammang thei peuhmah ding a hi hiam?

11

Page 12: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

5. James Dwight Dana: Khangnote aw, mailam ah naphawk den ding uh khat ka deih hi, kei in ka hih leh ka tekta hi, science tawh kisai bek ka nuntak sung in ka buaipih kha hi. A taktak in thuman thutak pen Laisiangtho sungbek ah a om hi cih ka tel hi.

E. Philosophers and Writers (Lai at minthang leh thuthuk theite) genna

1. CharlesDana: Laibu khempeuh sung pan in, a zattak pen leh a muantak pen, pilna khempeuh a kicinna laibu pen Laisiangtho bek ahihi.

2. Horace Greeley: Laisiangtho sim den mikhaat pen thudang khat peuh in mawk nuainen thei ngeilo hi.

3. Immanuel Kant: Leitung mi khempeuh te hamphatna sungpan a lian penpen in Laisiangtho ih neih khak ahi hi.

4. John Locke: Pasian mahmah a gelhpa hi a, gupkhiatna tawh hongdawn tuah suk lai hi. Tua pen Pasian thu nungta ki ci in, khialhna leh a ki tukalh hetlo hih Laisiangtho pen, siangtho leh ciim sinsen ban ah; khengval lo, zong hawmthawhna ding bangmah a om kei hi.

5. Count LeoTolstoy: Naupangte in laisiangtho kihel lo in laisin mawk uh hi leh ih gam a khantohna ding lampi dang om nawnlo hi.

6. John Ruskin: University ah ka hilh subject te, laibu in ka at khiatte, ka at khiat nailoh ka lungsim sung ah thu manpha ka cih honkhat te pen, ka neu lai a ka nu in ka lungtang sung ah hong koih Laisiangtho te a bulpi na hi gige hi.

7. John Milton: La a kici namkhem peuh lak ah Laisiangtho sung a late a ban zo omlo hi. Thu gen nam khempeuh lak pan in Laisiangthosung a kamsangte bang a thugen siam kua mah a om ngeikei ding hi.

8. William Cowper: A vangliatna tawh sun ni bang in a tangkhia, tuniciang dong a tangden, tua vangliatna pen kuama khiang pan in a leitawi tawm hilo hi.

9. Charles Dickens: Leitung ah Laibu hoih penpen Laisiangtho ahihi, mailam ah zong a hoih pen tawntung ding a hihi.

VII. THU KHUPNA (Mk.12:29-30).

- Laisiangtho, Pasian Thu pen it tawnding ahi hi. - Laisiagntho, Pasian Thu pen up tawntung ding ahi hi.- Laisiangtho, Pasian Thu pen zuih/mang (gamtatna tawh lak) tawntung ding ahi hi.

12

Page 13: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

PASIAN TANGTHU SINNA(DOCTRINE OF GOD)

I. PASIAN TAWH KISAI UPNA TUAMTUAMTE

A. Pasian Umlo (Atheism)

Greek kammal nih pan in hong kilakha “A”leh “theism” ahi hi. Theism cih khiatna pen Pasian om hi cih upna hi a, amai ah “a” a kikoih leh Pasian umo, Pasian omlo cih upna ahi hi. “Mihate in a lungsim sung uh ah, Pasian omlo hi, ci in ngaihsun uh hi” (Late 14:1).`Gentail mite Pasian neilote na hi uh hi (Efe.2:12). Hih Pasian neilo, Pasian umlo, Pasian omlo hi cih upna pen nampi thum in kikhen lai hi: (1) Pasian omlo bang a nungtate (practical atheist), (2) Pasian omlo cih upna a neite (dogmatic atheist), (3) Pasian cih limlim kammal a neilote (virtual atheist).

B. Pasian A Omlam Theilo (Agnosticism)

Hih zong Greek kammal nih kigawm mah hi a, gnosis cih ciang in “theihna” cih hi in amai ah “a” tawh a kigawm ciangin, Pasian a om lam theilo cihna ahi hi. “Ism” a deihna in “pawlhuam”, “kipawlna”, “kibangkim”, “kilom khawm” cihna a hi hi. Agnosticism ih cih ciang in Pasian om hi leh theikha ve ni aw, ei theihloh ban loh pen uphuai kei ci uh hi. Hih pen mi kipil sak mahmahte ngaihsutna hi a, Thomas Huxley hong patkhiat ahi hi. A kilak theite bek up ding cih upna nei uh ahih man in a kikal theilo Pasian pen gen leh up ing zong neihding hivetlo hi, ic uh ih.

C. Tothum Pasiante Upna (Tritheism)

Tri cih ciangin Latin kammal hi a, thum cihna a hi hi. Theism cih ciang in Pasian om hi cih upna ahi hi. Tritheism cih ciangin Pasian thumpha upna a hi hi. Pasian thum upna pen Babel tausang lamna pan mite a kithehthang khit pan hong kipan khia leitung bup ah a kizel upna a hi hi.

1. Pasian thum upna hong piancilna

Leitung ah Pasian thum cih upna khaici hong tuh pen Babylon leh Assyria khuasatte tungpan a hi hi. A taktak in khuasat masate in ko pasiante ka hi uh hi, a ci uh hipah samlo in, a gam mite bawlsak tawm upna ahi hi.

Nimrod pasian: Babel tausang pan in Pasian mite a thehthang ciangin Babylon leh Nineveh khuapi Nimrod in hong sat hi. Amah pen mi thahat mahmah leh a minthang mahmah kat a hihi. Ama sih khitciangin, Nimrod pen pasian a hi hi a cih a min vawhna uh “Bel” cih min a pia uh hi. Nimrod sih khit ciangin mi minthang hong kibeh lap toto a, Nimrod zah in a lian leh a minthang taktak om kei ci in, Marduk cih min a pia leuleu uh hi. Ama lim a gol mahmah in bawl uh a, bia uh hi.

13

Page 14: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

Semiramis nusian: Nimrod zi min pen Semiramis hi a, Nangil aci zong om hi. Hih numei pen a mel hoih mahmah leh a pil mahmah leh vaihawm siam mahmah kumpinu khat a hihi. Nimrod pen a tekkuan ciangin a zi in that hi ding in ki ummawh ciat hi. A lawmpa sih khit ciangin a kumpi gam amahmah in vaihawm in a tapa khan hunciang uk suk hi. Nimrod sih khitciang in Semiramis hong gai hi, mite in na lawmpa sikhin bang ci gaitheih na hia ci in dong uh a: ka lawmpa Ni (Sun) ah a om hi, a kha (spirit) tawh hong gaisak a hi hi, a ci hi. A gam mite in um takpi uh ahih man in, Nimrod pen Ni pasian ahi h ci uh a, Semiramis pen a lian mahmah, a vangtang melhoih mahmah Kha nusian cih min a vawh uh hi. Semiramis in tapa hong neitak pi a, Tarmuz cih min hong phuak hi.

Tarmuz: Anu Semiramis in a lamdang mahmah Ni pasian tawh a neih ci in, pasian tapa (Tarmuz) cih min nei hong suak hi. Tarmuz pen mi vang nei mahmah leh mi thahat mahmah khat in hong khangcing takpi a, Assyria gam phutpa hongsuak hi. Tua a ih man in, Tarmuz Assur cih min hongnei hi.

Hun khat ciangin, Semiramis leh Tarmuzte zong hong sita uh hi. Hun hong paito zel ah, mi minthang hong khangto zel mah ta leh, Marduk, Semiramis, Tarmuz ah in a vanglian leh a minthang kua mah omlo hi ci in, amaute lim (image) bawl uh a, bia uh hi. Hih thumteng sungpan in Marduk (Bel zong kici) mah lian pen in, adang te zong vanglian veve hi ci uh hi.

Tua a hih man in pasian thum upna pen Babel tausuang pan in mite a kithehthang hun pan kipan ahi hi. Tua pan in leitung ah Pasian Khat bek upna sangin hong kizelzo zawlai hi.

2. Leitungah pasian thum upna in luah

Mihingte lungsim sungah siatna tawh kidim semsem in, Pasian khat bek upna damdam in hong bei toto hi. Babylon leh Assyria te bek in pasian thum upna hong nei hilo in, Izipt, Sumer, a banban in a nuai ah ensuk ni:

- Izipt --------------------------------- Serapis, Isis, Horus- Sumer mite --------------------------------- El-lil, Ea, Anu- Suriate -------------------------------- Hada, Atargatis, Simois- Hindute --------------------------------- Brahma, Vishnu, Shiva- Rome mite -------------------------------- Jupiter, Venus, Mercury- Greek mite -------------------------------- Zeus, Athena, Apollor

Hih a tunga gukte leh Old Babylon tothum te tawh kisai in, pasian dang tampi nei veve uh a, a hizongin a vanglian zawdeuh, a biakhuai zaw deuh, a kihtak huaizaw deuh pasian thum ci in nei uh hi. Khristian kici leitung ah a omma in, leitung pen pasian thum upna leh milim biakna in

14

Page 15: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

luahsuk hi. Hi bang hun laitak in Abraham, Isaak, Israel in Pasian khat om hi cih upna hong neih uh pen mi ah tawh a kileh bulh mahmah hongsuak hi. Tua ahih man in, thukham a lian pen khatna in, “Israel aw, za un, eite Topa Pasian in Topa khat bek a hi hi” (Thkna.6:4). Hih pen leitungah Pasian khatbek om a hihna thu tangko dingin Pasian in minam khat a sawl a hi hi.

D. Pasian Tampi Om (Polytheism)

Poly cih ciangin “tampi” cihna hi a, “polygamy” cih ciang in “zi tampi nei” cihna ahi hi. Polytheism cih ciang in, pasian tampi om hi cih upna a hi hi. A tungin pasian thum bek tawh leitung mite lungkim uh hi mah leh, leitungah mi hong tam semsem ciangin upna, biakna, sanzia hong tam semsem a, pasian tampi om hi ci in hong bia uh hi. Tuilu, tuitaw, ni, kha, aksi, uiphuk, bawng, kel, gul, zawhngeu, humpi, cih bangin a tuamtuam in hong bia uh hi. Pasian pen tampi a om hilo a, a hizongin milim khat bawl in amin ding khat pia henla hi leh tua milim sungah dawite teng pahpah hi. Bang hang hiam cih leh a nungta Pasian khat bek a om lam pen leitung ah beisiang hen ci in nasem honmang khat om a, tuate in Dawimangpa leh a nungzui dawite a hi uh hi.

E. Na Khempeuh Pasian cih Upna (Pantheism)

Pan cih ciang in “na khempeuh” (all) cihna a hihi. Pantheism cih ciang in pasian in na khempeuh hi a, na khempeuh in pasian a hi hi, cih upna ahi hi. Pantheism tawh kisai khenpi nga in kikhen hi: (1) David Strauss pomna, akilawng thei na khempeuh pasian hi cih ngaihsutna (materialistic pantheism); (2) Leibniz pomzia, nate in lungsim leh nuntakna neikim ciat, tua a hih man in amaute pasiante hi (hylozoism); (3) nuntakna pen lung leh na hilo a ci pawl (neutralism); (4) mimal lungsim maw, a tawntung lungsim, lungsim taktak ci zaw ding hiam, tua khempeuh pasian a hi hi (idealism); (5) a om nate khempeuh khat bek hi, nate in pasian hi cihna hi (mysticism).

F. Deism

Hih ngaihsutna in mi tawh a kizom pasian omlo cih upna a hihi. Bangmahlo (impersonal) Pasian in leitung a bawl khit ciangin leitung leh mite taisan in, hong ki leh kik nawnlo hi ci uh hi. Bang hang hiam cih leh leitung a teng mite in siatna bekbek ngaihsun a hih man in, buaipih takkei ci hi. Hih Deism in Pasian om ci sam uh a, ahizongin a hihna takak (personality) pomlo uh hi.

G. Monotheim

Poly tawh a ki leh bulh Greek kammal pen “mono” a hih i. Mono cih ciang in khat bek cihna a hi hi. Biakna tawh kisai in monotheism cih ciang in, Pasian khat bek om hi cih upna ahi hi. Tulaitak leitung tawh kisai in, Monotheism cih tawh biakna lian thum minu thei hi:

15

Page 16: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

1. Judaism

Judaism cih ciangin tanglai Abrahamte biakna a gennuam hipah lo hi. Tualai Israel biakna pen Judaism cih a hi hi. Ahizongin, tanglai Adam, Noah, Abraham, Israel te in Pasian bang zah um cih leh tu a, Judaism upna kibang hi, biakna leh ngeina vai tawh kisai in tanglai Israel ah te tawh a kilamdanna tampi om hi. Jesu in Messiah hi cih pomlo uh a, Tonih or Tothum upna zong pom kilkel lo uh hi.

2. Khristian upna (Sawltakte)

Jesu phuhsa pawlpi a zom sawltakte (apostles) upna pen Pasian khat bek upna ahi hi. Tanglai (Adam, Enok, Noah, Abraham, Jacob pan Malakhi, tuiphumpa Johan) upna mah ana zomto hih sawltakte upna in leitung leh vantung a bawl Pasian khat bek om hi, cih khauhtak in hilh uh hi. Tua Pasian khat bek pen mihing bangin hong kum suk a, si, kivui, thokik hi ci uh hi. Mimawhte a tankhia ding in hong pai a, vangliatna tawh vantungah kahto kik hi, ni khat niciangin a misiangthote hong lakik ding a, leitung ah thu a khen ding hi. A kimutheilo Pasian pen Jesu a hi hi. Tu in a pawlpi mimal khatciat nuntakna sungah a Khasiangtho tawh om pih hi. Tua Pasian khat bek pen Jesu hi cih upna a hi hi.

3. Tothum kigawm Pasian khat upna (Trinitarianism)

Sawltakte upna tawh a kibanglo, AD 325 Nicean Council ah hong patkhiat uh, Constantinople Council 381 AD ah a kikip sak kik upna pen “Pasian khat sungah pumthum” (three persons in the Godhead) om hi a cihna Trinitarianism ahi hi. Trinitarianism sungah khenpi nih om hi: (1)Tri-unity (Pasian khat sungah pumpi thum {three persons, Dr. MangCin Pau in nam thum ci} om hi a ci pawl om hi. Pa, Tapa, Khasiangtho thumte: Pa in Tapa a hikei hi, Tapa in Pa ahikei hi, Pa in Khasiangtho ahikei hi, Khasiangtho in zong Tapa leh Pa a hikei hi. Hihna tuamtuak nei uh a, ahizong in a hihna khempeuh uh ah kithutuak uh hi. A kipat cil in thum a hi uh hi, Tawntung Pa, Tawntung Tapa, Tawntung Khasiangtho ahi uh hi. Pasian khat sungpanin pum thum a hi uh hi. Hih mite in Tokhom khat cih pomthei lel uh hi. (2) Tritheism: amasa tritheism tawh kibang samlo in hih pen Khristian tritheism a hihi. Nitawp niciangin vantung ah tokhum thum om ding a, Pa, Tapa, Khasiangtho a thum un khat ciat ah tuding uh hi, ci uh hi. Pasian thum hi a, Pa Pasian, Tapa Pasian, Khasiangtho Pasian a hihi, cih upna khauh mahmah uh hi.

4. Muslim (Islam)

AD 500 kim pan in hong kipan khia a founder uh Muhammad hi a, hih mite in Pasian khat bek upna ah a khauh pai mahmah biakna a hihi. Abraham suan-le-khak te ka hi uh a, innluahta Ishmael suante ka hi uh hi, ci uh hi. Adam, Noah, cihte zong kamsang neu khat in pom uh hi. Jesu zong kamsang neu khat in pom uh, kamsang khempeuh sungpan in a lian pen Muhammah hi a, ama nungah kamsang cih bang om nawnlo hi, ci uh hi.

16

Page 17: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

II. PASIAN OMTAKPI AHIHNA

- A piansak nate tungtawn in kithei hi (Late 19:1-4; Rom.1:20).

- Nate pianzia (deisign) tungtawn in kithei: ni, kha, aksi tampite pen amau munciat ah om in, kikhin diamdiam in a kisu nawngkai cih lah omlo, hihte khempeuh deihna anei khat ii nasep hi kei leh, hici theilo ding hi. Deihna anei pen Pasian ahihna kilang hi.

- Nuntakna: nuntakna ih pen in ngaihsut theihna nei a, leitung mite nangawn in hi bangciang ngaihsun thei cih pen, a pilzaw thamtham khat omlai ding hi tua pen Pasian ahi hi.

- Biakna lungsim: Ganhingte in lah biakna lugsim nei tuanlo a, mihing khempeuh biakna neilo in ki omthei lo cih pen Biak a ut mahmah khat in hong piangsak hikha ding hi, tua pen Pasian hi.

- Ngaihsutna sungpan in Pasian om hi cih mi cidam khat in nei hamtang hi (Late 14:1).

- UPna in Pasian a omlam hong theisak hi (Heb.11:6).

III. PASIAN OMZIA (THE ATTRIBUTES OF GOD)

A. Mihingte neihpih theih a hilo Pasian omziate (nonmoral attributes)

1. Kha tawh om: Pasian in Kha ahi hi (Jn.4:24). 2. Nuntakna (life): (Jn.1:4; 1Jn.1:1-2).3. Kimutheilo (Jn.1:18; 1Tim.6:16).4. Om Tawntung (eternal) (Thkna.33:27; 1Tim.1:17).5. Amah leh Amah in om (Pai.3:14; Sawl.17:24).6. Mun khempeuh ah om (Late 139:7-13; Sawl.17:21-28).7. Septheihloh neilo (1Tim.6:15; Mang.19:6).8. Theiloh neilo (Late 139:1-6; Job.42:2; Sawl.2:23).9. Kikhel ngeilo (Mal.3:6; James 1:17).10. Lian/gol mahmah (1Kum.8:27; Isa.66:1; Jer.23:23-24).11. Telzawh loh (Isa.55:8-9; Rom.11:33-34).12. Khat bek (Mun khempeuh ah a ompa pen khat ahihna pen lamdang mahmah hi. Thkna.6:4).

B. Mihingte neihpih theih Pasian hihnate (moral attributes).

1. Sianthona (Siam.11:45; 19:2).2. Thutang leh diktatna (1Jn.1:9).3. Itna (1Jn.4:8,18; Rom.5:8).4. Hehpihna leh lai-natna (Late 103:8; Rom.11:22).5. Cihtakna (Thkna.32:4).6. Thumaanna (Thkna.32:4).

17

Page 18: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

7. Hoihna (Pai.34:6), adang tampi omlai hi.

IV. PASIAN HIHNA MINTE

A. Pasian Minte sungpan A Minlian Zawdeh Pawl khat (Thuciam Lui)

1. Elohim

Thuciam lui sungah 2,570 vei Elohim cih kammal kimu a, a vanglian, a thahat Pasian cihna ahi hi. Elohim cih kammal pen Hebrew pau in khat sangin a tamzaw a genna ahi hi. Khat bek genna ah Elaoh, ahih keileh El ahi hi. Ahizongin, Moses leh Thuciam Lui ate in Elohim kammal hong zatna uh pen Pasian tampi omhi a cih nopna tawh hong zat uhi lo in, a vanglian, a thahat, thunei pen cih nopna a hihi. Tanglai leitung (Abraham to Moses) pen pau nam kibang tampi sungpan sung pan in elohim pen a zatkhop khat uh a hi hi. Hih pen Semitic pau zong hikha thei ding hi ci uh hi. Pasian tampi a neite in zong elohim mah ci, Pasian khat bek a bia Israelte in zong Elohim mah ci in, pasian tampi a biate in a biak pasiante sungah a lian penpen khat bek a gen uh ciangin zong elohim mah ci veve uh hi. Trinity um pawl khat sungah elohim cih kammal in trinity “lampi hong” ahi hi, aci pawl om hi. Elohim in a phazah genna hilo a, Pasian “thahatna leh minthanna” (majesty and mighty) a gennopna ahi hi cih pen, Trinity um veve theologian min thang tampite dinmun a hihi. Mihing tawh tehkak theih hilo cih nopa ahi hi.

2. Yahweh, Jehovah

6,823 vei Laisiangtho lui sungah kimu hi. A khiatna in, “Amah bek” “ thukhung bawlpa” (the Self-existenct One, the Law-Giver) cihna a hi hi. YHWH cih laimal li pan in hong piangkhia hi a, AD 500 kum ciangin a simdan haksalua ci in, awsuak laimal (gtn, English ah, a, e, i, o, u, cihdan) hong bawl uh a, Yahweh a hih kei leh Jehovah ci in, sim theih ding in hong bawl uh hi. English Laisiangtho sungah Jehovah cih munte ah the LORD cih tawh hong let in, ei Zomi Laisiangtho ah TOPA cih tawh hong let uh hi. Jew (Israel) minamte in a Pasian min uh YHWH lo ngam mengmeng lo uh a hih man in, YHWH din mun ah a sap pakpakna ding un Adonai citheizel uh hi.

3. Adonai

Adonai akhiatna in “Topa”, “Mangpa” (Lord or Master) cihna a hihi. Hebrew kam Adonai cih leh Greek kammal Kurios a kibang a hi hi. YHWH a hih kei leh Jehovah cih din mun ah a kizang theizel Adonai a hi hi. Israel minamte in YHWH cih min lawh ding pen baihsa mengmeng lo uh a, ahizongin Adonai cih min pen maingap zaw uh hi.

B. El Akigawm khawm Pasian hihna minte (Thuciam Lui)

1. Jehovah Elohim (Topa Pasian)

18

Page 19: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

Piancil a lian khatna sungah a neu 31 ciang om a, Pasian cih min 31 vei kigelh hi. Ahizongin, Topa cih kammal khat vei beek Piancil a lian khatna sung ah kimu lo hi. Topa Pasian (Jehovah Elohim) cih kammal pen Piancil 2:4 sungah a masa penpen ih muhna a hihi. A tungah ih gens amah bangin, hih Pasian minte pen ama nasepna dungzui a, ama min ih lawhna ahi hi. Piancial alian nihna tawh kisai pen Pasian leh mihingte kizopna thukhun kipiakna tawh kisai hong hilhcianna a hi hi (origin of covenant chapter). Topa Pasian a cih nopna in, mihing a piangsak Pasian pen mihing tungah thukhun a piapa hi a, mihingte pen thukhun bang in gamta ding hi cih a khiatna hongsuak hi. A vang bek om a (Pasian), tua pen thukhun a bawlpa (Topa) ahi hi, cih nopna a hi hi. Topa cih kammal sungah Pasian leh mihing kizopna a gencian den hipah hi.

2.El Elyon (A Hatpen, Sangpen pen Pasian)

El cih pen Pasian khatbek a kilawhna hi a, tampi gen nopna ah elohim kici hi. Elyon cih Pasian min in a deihna pen leitung leh vantung ah a sangpen leh a hat penpen Pasian khat bek om hi cihna a hi hi. Lucifer lungsim sungah Sangpen Pasian bangin ka kibawl ding hi cih, mawhna lung sim hong nei kha hi (Isa.14:13,14).

3. El-Shaddai (Nu bangin Hong en Pasian)

Vanglian Pasian ci in zong kilet hi (Pian.17:1). Pasian minte sungpan in numei lam kawkna (feminine gender) tawh Pasian min a kigelh pen Elshaddai ahih i. Elshaddai min a deihna pen Nu in a tate a nawizu tawh khoi toto a picin hi. Nu itna tawh kibang in Pasian in hong it hi, a cih nopna a hi hi. Ahizongin, Khristian sung pawl khat te in, hih Elshaddai bulphuh khengval uh a, vantung ah Pasian leh Nusian a om hi tua a hih man in, vantung thungetna a zat uh ciang in, “Vantung a om kote nu leh pa (parents) aw … ” ci uh hi (Mt.6:9). Lametna bei Abrahamte nupa tungah Pasian in tapa na nei ding uh hi cih a kamciamna tang ahi Pian.17:1-8 ahih man in, Pasian itna zong a vangliatna tawh a kizom a genna a hi hi.

4. El-Olam (Tawntung Pasian)

A kipatcilna leh a tawpna, amah khat bek a hihna genna ahi hi (Pian.21:33; Isa.40:38). Pasian tawh kibang thei ding kuamah omlo cihna zong genna a hi hi. Nakhempeuh ama om nung ah om pan a, a mawk om hilo in ama piansak a hi hi, cih zong hong hilhcian Pasian min a hi hi.

C. Jehevoah tawh Kigawmkhawm Pasian Minte (Thuciam Lui)

1. Jehovah Jireh (Topa in hong sik hi, Pian.22:14).2. Jehovah Nissi (Topa in ih gualzawhna dial hi, Pai.17:15).3. Jehovah Shalom (Topa in lungnopna hi, Thkna.6:24).4. Jehovah Sabbaoth (Van mihon siangthote Topa, 1Sam.1:3). Dongtuah hun in Pasian kiang

ah va thuum hileng, a vangliatna hong lak cih nopna hi.5. Johovah Maccaddeschcem (hong siansuah Topa, Pai.31:13).

19

Page 20: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

6. Jehovah Tsidkenu (hong diktangsak Topa, Jer.23:6). 7. Jehovah Raah, rohi (Tuu bangin hong cing Topa, Late 23:1).8. Jehovah Shamma (hong ompih tawntung Topa, Ezek.48:35).9. Jehovah Rapha (Hong damsak Topa, Pai.15:26).

D. Thukhun Thak Pasian Minte tuamtuam

Thukhun Thak pen Greek kammal tawh ki gelh a hih man in, a ngaihsut huai tampi om hi. Thukhun Thak a gelh mi giat pha a, tua te in: Mate, Mark, Luke, Johan, Paul, James, Peter, leh Jude a hi uh hi. Thu bulkan a tamzaw in, thukhun thak khempeuh pen Greek lai vive tawh a gelh uh a hi hi, ci uh hi. Tua bek thamlo in, Jesu hun lai Israel gam ah khangthakte in Greek leh Arab gam nuamsa zaw uh ahih man in, Thuciam Lui khempeuh Greek kam tawh hong let uh a, tua pen Septuagint a hih kei leh LXX kici hi. L=50, X=10, LXX 50+10+10= 70 cihna a hi hi. Mi 70te in Hebrew Laisiangtho pen Greek lai tawh Izipt gam Alexandria khuapi ah BC 200 kim pawl in, a let uh a hi hi. Tua a hihman in, Adonai cih te ah Kurios, Elohim a kici te ah Theos hong ci uh hi. Thukhun thak sungah zong ama nasepna dungzui in a kilawhna min tampi om a, tuate pen ih sin laibute “(1)Jesu tangthu sungah, Gumpa min tuamtuamte” leh (2) “Jesu min bek” cih sinna bute ah enpha in. Ama nasepna (his title’s names) dungzui in min tampi nei tamahleh a min taktak (proper name) pen Jesu khat bek a hi hi. Tawntung Pa (Everlasting Father, Isa.9:6) mihing bangin hong suak a, a min Jesu a hi hi. Pa min Jesu ahi hi. A suahna ah Pasian Tapa hi a, mihing tapa zong a hi hi. Tua Pasian Tapa min in Jesu a hihi. Pasian in Kha a hi hi (Jn.4:24). Tua Pasian Kha Mary sungah gai a, hong suah ciangin a min Jesu a phuak uh hi. Khasiangtho min in Jesu a hi hi. Hih Khasiangtho mah in Sawl kaptuk a, a min a dot leh, nong bawlsiat Jesu ka hi hi ci hi (Sawl.9:3-6). Pa, Tapa, Khasiangtho a min in Jesu ahi hi (Mt.28:19 leh Sawl.2:38 enkaak in). “…be bapzited in the name (singular form) of the Father, and of the Son, and of the Holy Ghost”. Minte cilo in min khat bek a ci hi.

The name of the Father and of the Son and the Holy Spirit is Jesus

A Min (name) Oneness muhna Trinity MuhnaPa Min Jesu Theilo, Pasian mah hilel lo ding hiamTapa Min Jesu JesuKhasiangtho Min Jesu Theilo, Kha Siang Tho mah hi in tehKumpi Jesu JesuEmmanuel Jesu JesuGumpa Jesu Jesu

20

Page 21: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

VI. HOLIMNA (EIMAH CIH KAMMAL, LET US)

“Eima lim, Eima em sun in mihing bawl ni: a cih bang a deihna hi ding hiam? Pasian leh vantungmite kihona hi ding hiam, tua a hih keileh Tothum Pasian teng kihona hi zaw ding, cih ensuk ni. “Let us” cih tawh kisai in Laisiang tho mun nih en ni:

(1) Pian.1:26, eima lim, eima mel sun in mihing bawl ni: Pasian leh vantung mite kihona a hi hi ci in, Trinitarian bible commentators pawl khat in gen uh hi1, zong a maan a hi hi.

(2) Pian.3:22, “En un, mipa pen eite lak ah khat tawh kibang a, a pha leh a sia thei hi. Hih “eite lak ah “khat” a cih pen tothum lak ah khat ahi ding hiam? Hi theilo ding hi. Pa, Tapa, Khasiangtho (tothum a cih uh), te sungah mawhna nei om hi ci in, trinity sungah a pom omlo hi. Ahizongin, “eite lak ah “khat” tawh kibang a cih pen Satan a gen nopna a hihi. Satan pen mawhna nei a, tua mawhna a nei Satan leh Adamte kibang ta uh hi a cihna a hi hi.

A tunga, Laisiangtho mun nihte ih sim ciangin, vantung mite leh Pasian pen holim zel hi cih kimu thei hi. Leitung ah Pasian hong vakciangin vantungmi nih tawh hong vak khopna zong omzel hi.

(3) Piancil 18:1-19:2, bel etsuk ni:

18:2, “ama mai ah mi thum (Topa leh vantung mi nih) na ding hi.”

18:3, “Ka (Abraham in) tote aw, nong hihna un, na nasempa hong khengkei un.”

18:5, “Amaute(Topa leh vantungmi nih) in na cih bangin hong hih in, a ci uh hi”

18:9, “Amaute (Topa leh vantung mi nih) in ama (Abraham) kiangah na zi Sarah koi ah om a hi hiam? A ci uh hi.

18:10, Amau sung pan khat (Topa) in, tuzawh kha kua khitciangin kong paikik taktak ding a, na zi Sarah in tapa khat nei ding hi, a ci hi.”

18:33, Abraham tungah a thugen ding a man khitciangin ama paina dingah Topa pai a, Abraham zong ama inn ah a ciah kik hi.”

19:1, “Vantung mi nihte Sodom ah nitakin hong tugn a…”

Pasian leh vantung mite zong a holim khopna vuah, Satan va tung seisai hi (Job 1:6). Tothum Pasian cih bang a om ngeikei hi. Laisiangtho sungah Pasian khat bek om a, tua Pasian pen 1 Commentator minthang mahmah, D. Guthrie, J.A. Motyer, D.A. Carson, R.T. France, J.A. Motyer, G.J. Wenham te in New Bible Commentary 21st Edition hi zong in, New Bible Commentary Third Editionte sungah siangtak in gelh hi. “The Creator speaks as heaven’s King accompanied by His heavenly hosts”, A Piansakpa in vantung kumpi a hihna tawh a vanmi honpite kiangah a gen a hi hi” ci in Pian.1:26 hilhcian uhh i.

21

Page 22: nkhup.files.   Web viewPasian pen amah leh amah hong ki pulakkhiat (revelation) ding athupit zah mah in, hong kigelhkhia laibu pen ahu hong mopna (inspiration)

Theology Part I Apostolic Teaching ZBCC

mihing bangin hong kumsuk in, a min Jesu hi cih bek a om hi. Min tawh kisai in, sinlaibu “Jesu Min Bek” a kicihna ah a kician zaw in ki gen beh lai ding hi.

DOTNA KHAWK, INNLAI BAWL DING

LAISIANGTHO TANGTHU

1. Tuhun a, ih tawi Laisiangtho sungah a kideihkaihna, a kibehlapna, a paikhia kha om ding in na um hiam? Om thei ding hi, a hihkei leh khialhna omlo ding hi na cih leh, nang din mun zawzaw lam, laimai 1 dim in gelh in.

2. Laisiangtho, Pasian thu om khin, kicing khinsa kimlai bang hang in tulai thusuakte zang veve ding ih hi hiam? Kamsang zat leh zat loh ding na dinmun laimai khat at in.

3. Vantung gam tunna ding lampi, ih Laisiangtho sungah kicing in a om ding hiam? Laisiangtho a sim ngeilo, a simtheilo khat vantung gam bang citun ding hiam?

PASIAN THU SINNA

1. Muhna nam nih gelh in: Tothum Pasian khat leh, Pasian khatbek upna. A tawpna ah nang upna tawh thukhupna bawl in.

2. Pasianin theih loh neilo, na khempeuh hih thei, mun khempeuh ah om cih ih sin khin hi. Tua a hih leh, Satan in mawhna a bawl ding theikhol kha ding hi, Adam in mawhna a bawlding theikhol kha ding hi, bang hang in Pasian in mawhna bawl theilo ding in bawl lo hiam? Laimai khat sangin a tamzaw gelh in.

3. Laisiangtho Lui sungah Pasian in ama hihna tawh kizui in min tampi nei hi. Tua minte pen a ma hihna (tile) minte a hi hi. A ma aituam min (proper name) ding thuciam lui sung khempeuh bang a hi tam? Zekh.14:9 sungah, “Leitung khempeuh ah Topa pen kumpi hita ding hi. Tua ni ciangin, Topa Khat, min khat bek a nei ding hi”. Pasian hihna tuamtuam ahilo Pasian min in khat bek hi ding a cih pen, bang min pen hi lian ding hiam, cih Laisiangtho buppi (alui leha thak) tungtawn in na ngaihsutna laimai khat pan a tungsiah gelh in.

22