NME centrum Betuwe · Kondig tot slot de volgende les (gastles) aan, waarin de leerlingen door middel van proefjes gaan ontdekken HOE ze zuinig kunnen omgaan met energie en HOE je

NME centrum Betuwe

Project “Energie? Zuinig!” Docentenhandleiding

NME centrum Betuwe versie maart 2019 2

COLOFON Deze handleiding hoort bij het project “Energie?Zuinig!” Dit project is een combinatie van … … de Leskist “Energie? Natuurlijk Duurzaam!” … en het landelijke project “Energieke Scholen” Het project is ontwikkeld … … door Anna Regina de Jong van Stichting in2nature … voor en met NME-centrum Betuwe (Annemieke Jansen) … in opdracht van Gemeente Buren (maart 2014)

Meer informatie: NME-centrum Midden-Betuwe

Bezoekadres na afspraak: Tielsestraat 11b, 4043 JP Opheusden

Coördinator: Annemieke Jansen, bereikbaar op 0344-603758 of 06-20641777

Mail [email protected]

Website www.nmebetuwe.nl

NME centrum Betuwe



INHOUDSOPGAVE

IN HET KORT .................................................................................................................................................. 4

LES 1 Inleidende les DUURZAAM ENERGIEGEBRUIK ..................................................................................... 5

BIJLAGE 1.1 Bordschema Energie ............................................................................................................ 10

BIJLAGE 1.2 Uitleg begrippen .................................................................................................................. 12

LES 2 Praktijkles “HOE kan ik?” ................................................................................................................... 15

LES 3 Afsluitende les OP ONDERZOEK ......................................................................................................... 18

EN DAN…… maatregelen nemen! ............................................................................................................ 23

BIJLAGE 3.1 Woordweb BINNENMILIEU ...................................................................................................... 24

BIJLAGE 3.2 Maatregelen voor een gezond binnenmilieu ...................................................................... 25

BIJLAGE 3.3 Maatregelen voor energiebesparing ................................................................................... 27



IN HET KORT

Les 1 Inleidende les DUURZAAM ENERGIEGEBRUIK

gegeven door de leerkracht

1.1 “Wat weet ik?”

Ordenen van bestaande kennis en ervaring (45 min)

1.2 “WAAROM zou ik?”

Leerlingen maken werkbladen over energiebesparing en gebruik van duurzame energie

(30 min)

Les 2 Praktijkles “HOE kan ik?”

door gastdocent NME-centrum Betuwe

Terugkoppeling naar les 1 (20 min)

Leerlingen doen proeven “HOE kan ik?”. De proeven gaan over energie besparen en duurzame

energie gebruiken (90 min)

Nabespreking proeven (10 min)

Les 3 Afsluitende les OP ONDERZOEK

begeleiding door de leerkracht

3.1 Op onderzoek naar energiegebruik in de school (ca. 60 minuten, sommige opdrachten

worden verspreid over de dag uitgevoerd)

3.2 Presentatie aan de klas (30-60 minuten)

EN DAN……..

Maatregelen nemen! (optioneel)

Kleine of grote maatregelen, alles mag. Alle beetjes helpen!

Laat de gemeente weten wat jullie hebben gedaan of willen doen (pers vindt dit ook leuk).

Project “Energie? Zuinig!” Docentenhandleiding les 1


LES 1 Inleidende les DUURZAAM ENERGIEGEBRUIK

gegeven door de leerkracht

Materialen

Bordschema ENERGIE (bijlage 1.1)

Woordweb ENERGIE BESPAREN (bijlage 1.1)

Uitleg begrippen (bijlage 1.2 – alleen voor uzelf ter voorbereiding)

Filmpje over energie (Bijv. https://www.youtube.com/watch?v=Z_OVinEfLso of bij Klokhuis

www.klokhuis.nl )

Werkblad 1.0: “Waar of niet waar?”

Werkbladen 1.1 tot en met 1.8: “WAAROM zou ik?”

Antwoorden van de werkbladen

Kaart (Noordwest) Nederland (=onderdeel van werkblad 1.5)

Voorbereiding door leerkracht

U leest bijlage 1.1 en 1.2 door.

U bestudeert alle werkbladen.

U bestudeert de antwoorden.

Zet het filmpje klaar op het digibord.

Zet het ‘werkblad 1.5 Windenergie – kaart Nederland’ klaar op het digibord.

U print werkblad 1.0 voor elke leerling.

U print de werkbladen 1.1 t/m 1.8 allemaal één keer (LET OP: dubbelzijdig!).

U print het werkblad 1.5 windenergie – kaart Nederland’ één keer in zwart wit.

Lesopbouw

1.1 ‘Wat weet ik?’

Klassengesprek (20 min)

Filmpje over energie (10 min)

Werkblad 1.0 maken (individueel) en nabespreken (15 min)

1.2 ‘WAAROM zou ik?’

Werkbladen 1.1 t/m 1.8 maken in groepen (of klassikaal) en nabespreken (30 min)

https://www.youtube.com/watch?v=Z_OVinEfLso

http://www.klokhuis.nl/



LESBESCHRIJVING

LES 1 Inleidende les DUURZAAM ENERGIEGEBRUIK

1.1 ‘Wat weet ik?’ De leerlingen maken kennis met allerlei begrippen waaronder duurzaam energiegebruik en

energie besparen. U ordent bestaande kennis en laat voorbeelden zien van zuinig omgaan met

energie en van het gebruik van duurzame energiebronnen.

Klassengesprek

U introduceert het onderwerp aan de hand van het bordschema ENERGIE en het woordweb

ENERGIE BESPAREN in bijlage 1.1.

U begint met het bordschema met het woord ENERGIE. In het schema vindt u vragen. Door het

stellen van die vragen kunt u het schema stap voor stap uitbouwen. Wanneer u de inbreng van

de leerlingen direct ordent, houdt u het overzichtelijk.

Bijdragen van leerlingen die betrekking hebben op lichaamsenergie, voedsel, conditie etc.

schrijft u op een zijbord. Het zijn goede opmerkingen, maar vallen buiten het onderwerp van dit

lesprogramma, en worden dus niet in het schema opgenomen.

Als het schema klaar is bespreekt u het begrip duurzaam.

Daarna kunt u binnen het schema aangeven wat duurzame energie is (groen omcirkelen) en wat

niet-duurzame energie is (bruin/rood omcirkelen).

Tot slot bespreekt u het onderwerp van dit project: duurzaam energiegebruik. Hieronder vallen

twee dingen: • het gebruik van duurzame energie, • zuinig omgaan met energie, zodat je

energie bespaart. Gebruik hiervoor het woordweb ENERGIE BESPAREN.

Bewaar het bestand van het woordweb. Dit heeft u in les 3 nodig als evaluatie voor de leerlingen

zodat ze weten wat ze geleerd hebben. Het document t.z.t. uitprinten voor elke leerling.

In bijlage 1.2 vindt u uitleg over de begrippen broeikaseffect & klimaatprobleem, duurzaam

duurzaam energiegebruik, elektriciteitscentrale, fossiele brandstoffen en groene stroom.

Deze begrippen kunt u gaandeweg met de leerlingen bespreken.



Filmpje

Bekijk met de leerlingen het filmpje (Klokhuis-aflevering DUURZAME ENERGIE).

Werkblad 1.0 maken en bespreken

Alle leerlingen gaan aan de slag met werkblad 1.0. Ze moeten ieder voor zich beoordelen welke

uitspraken over duurzame energie juist zijn en welke niet. Wanneer ze klaar zijn, bespreekt u

het werkblad gezamenlijk na.

1.2 ‘WAAROM zou ik?’

Duurzaam energiegebruik heeft twee aspecten:

• zuinig omgaan met energie èn • duurzame energie gebruiken.

Elk aspect is in vier onderwerpen uitgewerkt (zie kader hiernaast).

Per onderwerp is er één werkblad.

De leerlingen gaan nu kijken naar het WAAROM van deze twee

aspecten.

Organisatie

U deelt de klas in 8 groepen en verdeelt de onderwerpen

(werkbladen) onder deze 8 groepen. Elke groep werkt aan één

onderwerp en vult het bijbehorende werkblad in.

Indien er tijd over is of meer tijd beschikbaar is, kunt u elke groep

een tweede onderwerp laten maken. Kies dan per groep voor een

onderwerp van het andere aspect. In dat geval moet u wel extra

kopieën maken.

Tip: u kunt ook ervoor kiezen om klassikaal enkele onderwerpen te bediscussiëren. Neem dan

één onderwerp over zuinig omgaan met energie en één onderwerp over duurzame energie

gebruiken.

Onderwerpen per aspect

Zuinig omgaan met energie:

1. let op de lampen

2. zuinig zijn met stroom

3. isolatie

4. zelf energie leveren

Duurzame energie gebruiken:

5. windenergie gebruiken

6. zonnewarmte gebruiken

7. zonnestroom gebruiken

8. bio-energie gebruiken



Toelichting werkbladen

Elk werkblad bestaat uit een stuk tekst (een gesprek tussen twee personen) en een opdracht –

invulblad.

Werkblad 1.1: Waarom zou ik letten op de lampen?

opdracht: uitzoeken wat de relatie is tussen brandende lampen en luchtvervuiling, onderzoekje

op school

Werkblad 1.2: Waarom zou ik letten op stroomslurpers en sluipverbruikers?

opdracht: interview in de school over stroomverbruik van apparaten

Werkblad 1.3: Waarom zou ik warmte vasthouden?

opdracht: tekst bij een stripverhaaltje schrijven

Werkblad 1.4: Waarom zou ik zelf energie leveren?

opdracht: vragen beantwoorden, eigen mening formuleren

Werkblad 1.5: Waarom zou ik windenergie gebruiken?

opdracht: windmolens plaatsen (intekenen) en daarbij een keuze maken tussen verschillende

locaties

LET OP: zet voor deze opdracht het ‘Werkblad 1.5 Windenergie-kaart Nederland’ klaar op het

digibord.

Werkblad 1.6: Waarom zou ik zonnewarmte gebruiken?

opdracht: tekening zonneboiler interpreteren, juistheid aantal stellingen beoordelen

Werkblad 1.7: Waarom zou ik zonnestroom gebruiken?

opdracht: tekst bij een stripverhaaltje schrijven

Werkblad 1.8: Waarom zou ik bio-energie gebruiken?

opdracht: drie omschrijvingen van het begrip bio-energie beoordelen



Nabespreking werkbladen 1.1 t/m 1.8

Bespreek de opdrachten na. Hiervoor kunt u de bijgeleverde antwoorden gebruiken. Laat de

groepen aan elkaar vertellen welke opdracht zij hebben gemaakt en wat zij hebben ontdekt en

geleerd. Bespreek met de leerlingen de vragen: “Waarom zou je zuinig omgaan met energie?”

en “Waarom zou je duurzame energie gebruiken?”

U vraagt naar de argumenten vóór, maar ook bezwaren en problemen mogen aan bod komen.

Kondig tot slot de volgende les (gastles) aan, waarin de leerlingen door middel van proefjes

gaan ontdekken HOE ze zuinig kunnen omgaan met energie en HOE je duurzame energie kunt

opwekken en gebruiken.

Extra filmpjes en meer informatie over (duurzame) energie

Filmpjes

Klokhuis (www.klokhuis.nl) heeft veel meer filmpjes over (duurzame) energie. Mocht u tijd

hebben, dan kunt u ook filmpjes bekijken over onder andere stroom, de gasbel, windmolens op

zee, spaarlamp, bewegingsenergie, batterij, zonnewagenrace, alternatieve energie, duurzame

energie, etc. Zoektermen als ENERGIE, ALTERNATIEVE ENERGIE, ENERGIEBRONNEN leveren veel

filmpjes en nieuwe zoektermen op.

Websites

Leuke kinderwebsite met veel informatie: www.energiegenie.nl

http://www.klokhuis.nl/



BIJLAGE 1.1 Bordschema Energie



Woordweb ENERGIE BESPAREN



BIJLAGE 1.2 Uitleg begrippen

Binnenmilieu

Het binnenmilieu is het milieu in gebouwen. Hier tegenover staat het buitenmilieu. Beide

kunnen een relevante invloed op de gezondheid hebben. Meestal wordt met binnenmilieu de

lucht en zijn chemische bestanddelen bedoeld, maar het kan ook om bijvoorbeeld licht, straling

of geluid gaan.

De binnenlucht is vaak veel meer vervuild dan de buitenlucht. Daarom speelt de kwaliteit van de

binnenlucht een belangrijke rol in de levenskwaliteit. Voorbeelden van gevolgen van een slecht

binnenmilieu zijn het ontstaan of verergeren van aandoeningen zoals astma, allergie, hoofdpijn,

misselijkheid, vermoeidheid en irritatie van ogen, neus of keel. Bepaalde types

binnenmilieuvervuiling kunnen tot verschillende soorten kanker en zelfs tot de dood leiden.

Broeikaseffect en Klimaatverandering

Eén van de gassen die vrijkomt bij verbranding van steenkool, aardolie en aardgas is

koolstofdioxide (CO2). Dit gas houdt de warmte van de zon vast. Net als het glas van een

broeikas, waarin bijvoorbeeld tomaten groeien.

Te veel broeikasgassen zorgen ervoor dat de aarde te warm wordt. Daardoor verandert het

klimaat. Het wordt bijvoorbeeld warmer. Dat is een probleem. Dit noemen we ook wel het

klimaatprobleem. Veel planten en dieren zullen verdwijnen. Het ijs aan de noord- en zuidpool

smelt en de gletsjers verdwijnen. Ook de hoogte van het zeewater zal stijgen. Hierdoor krijg je

overstromingen.

Duurzaam

Duurzaam betekent: het gaat lang mee en is van goede kwaliteit.

► Energie uit fossiele brandstoffen is niet duurzaam. De voorraad olie, aardgas en steenkool

raakt immers op. Bovendien ontstaat bij verbranding van fossiele brandstoffen milieuschade

(broeikaseffect). In het bordschema (zie bijlage) is deze niet-duurzame energie bruin

omcirkeld.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Milieu

http://nl.wikipedia.org/wiki/Gezondheid

http://nl.wikipedia.org/wiki/Misselijkheid

http://nl.wikipedia.org/wiki/Vermoeidheid

http://nl.wikipedia.org/wiki/Kanker



► Energie van wind, water, zon of biomassa is wel duurzaam. Het raakt niet op en

veroorzaakt geen milieuschade. In het bordschema (zie bijlage) is deze zogenaamde

groene energie groen omcirkeld.

Duurzaam energiegebruik

Duurzaam energiegebruik gaat verder dan alleen maar duurzame energie gebruiken.

Het heeft 2 aspecten:

1. duurzame energie gebruiken (windenergie, zonne-energie, bio-energie)

2. zuinig zijn met energie (energie besparen)

Elektriciteitscentrale

In een elektriciteitscentrale wordt steenkool, aardgas of aardolie verbrand. Soms ook hout of

afval. Verbranding geeft warmte. Daarmee wordt water gekookt. Er ontstaat stoom. Stoom

heeft veel kracht (denk aan een fluit op een fluitketel). Die stoomkracht laat een groot rad

(turbine) draaien. Deze draaiende beweging wordt doorgegeven aan een generator. In een

generator zitten een magneet en spoelen koperdraad. Als de magneet snel langs de spoelen

koperdraad draait, ontstaat er elektriciteit (stroom).



Fossiele brandstoffen (aardolie, aardgas en steenkool)

Fossiele brandstoffen bevinden zich in de bodem en zijn gevormd uit zeer oude plantenresten.

Het gebruik van fossiele brandstoffen heeft 2 grote nadelen:

1. ze raken op (de volgende generaties zitten straks zonder)

2. bij verbranding komen gassen in de lucht die zorgen voor het broeikaseffect en

klimaatverandering.

Groene stroom

Groene stroom wordt niet wordt opgewekt door de verbranding van aardolie, aardgas of

steenkool. Groene stroom wordt opgewekt door gebruik te maken van schone energiebronnen

zoals windenergie en zonne-energie. Ook verbranding van biomassa (hout en andere

plantenresten) levert groene stroom op. Hierbij komt wel kooldioxide (CO2) vrij, maar evenveel

als dat door de planten wordt opgenomen. De hoeveelheid kooldioxide neemt daardoor niet

toe.

Groene energie is een breder begrip dan groene stroom. Bij het vergisten van biomassa

bijvoorbeeld komt gas vrij ('groen gas') en aardwarmte kan gebruikt worden om kassen op de

juiste temperatuur te brengen ('groene warmte').



LES 2 Praktijkles “HOE kan ik?”

Gegeven door gastdocent NME-centrum Betuwe

Deze les wordt door de gastdocent van het NME-centrum Betuwe verzorgd. De gastdocent zorgt

voor alle specifieke materialen ten behoeve van de proeven. Met deze proeven ontdekken ze

HOE energiebesparing en duurzame energieopwekking in zijn werk gaat.

Organisatie

Er zijn negen proeven. Zes proeven hebben dezelfde

onderwerpen als in les 1. Drie proeven zijn anders en hebben

betrekking op de meetinstrumenten die ook in les 3 gebruikt

worden (zie kader).

De leerlingen werken in dezelfde groepen als in les 1.

Het kan zijn dat de groepen niet alle proeven kunnen doen in

de beschikbare tijd. Ze moeten tenminste één proef van elk

aspect hebben gedaan. De gastdocent regelt welke groep bij

welke proef begint.

Er zijn binnenproeven en buitenproeven. Het is handig om een

hulpouder ter ondersteuning te hebben. Dan is er zowel binnen

als buiten iemand (leerkracht en hulpouder) die de boel in de

gaten houdt en de leerlingen kan helpen. De gastdocent loopt

zoveel mogelijk alle groepjes langs om waar nodig te assisteren.

Bij proef 2 moet er van allerlei apparaten in de school de

stroom gemeten worden. Als de leerlingen niet zelfstandig door

de school mogen, moet u een derde hulpouder regelen.

Onderwerpen per aspect

Zuinig omgaan met energie:

1 . zelf energie leveren

2. zuinig zijn met stroom

3. isolatie

Duurzame energie gebruiken:

4. zonnestroom gebruiken

5. windenergie gebruiken

6. zonnewarmte gebruiken

Meten = Weten:

7. Lichtsterkte meten (LUX-meter)

8. Geluid meten (DECIBEL-meter)

9. Vieze lucht meten (CO2-meter)



Materialen door leerkracht

Mobiel muziek-medium (radio, laptop, mp3-speler, telefoon o.i.d.)

Handdoek

Voorbereiding door leerkracht

U print voor elke groep één werkboek les 2 (LET OP: dubbelzijdig!).

Regelen van een of twee hulpouders ter ondersteuning indien de groep groter is dan 20

leerlingen.

Zorgen voor een kleine ruimte, liefst met raam, voor de CO2-proef (opdracht 2.9).

Toelichting opdrachten les 2

2.1: Hoe kan ik zelf energie leveren?

De leerlingen meten hun eigen kracht (energie).

2.2: Hoe kan ik letten op stroomslurpers en sluipverbuikers?

De leerlingen meten en vergelijken het stroomverbruik van elektrische apparaten op school met

een stroommeter.

2.3: Hoe kan ik warmte binnenhouden?

De leerlingen bouwen een huisje met een kacheltje erin. De ene kant van het huis is geïsoleerd

en de andere kant niet. Ze vergelijken de temperatuur aan de buitenzijde.

Uitkomst: de geïsoleerde kant is minder warm aan de buitenkant (minder warmteverlies)

2.4: Hoe kan ik zonnestroom gebruiken?

De leerlingen experimenteren met zonnecellen en een ‘zon’ (= felle lamp).

2.5: Hoe kan ik windenergie gebruiken?

De leerlingen ontdekken hoe een windmolen stroom levert en meten de windkracht buiten.

2.6: Hoe kan ik zonnewarmte gebruiken?

De leerlingen bekijken hoe (zon)licht water verwarmt en ontdekken waarom een zonnecollector

zwart is.



2.7: Hoe meet ik de lichtsterkte?

De leerlingen meten de lichtsterkte met een LUX-meter.

2.8: Hoe meet ik geluid?

De leerlingen meten het geluidsniveau met een DECIBEL-meter.

2.9: Hoe meet ik vieze lucht?

De leerlingen meten de lucht met een CO2-meter.



LES 3 Afsluitende les OP ONDERZOEK

Begeleiding door de leerkracht

Materialen

Woordweb BINNENMILIEU (bijlage 3.1)

Zes werkboeken les 3, onderzoek 3.1 t/m 3.6

Leskistje les 3 met CO2-meter, decibelmeter, luxmeter, energiemeter, 4 thermometers,

rolmaat, meetlint en meetlat. (neemt de gastdocent mee)

Voorbereiding door de leerkracht

U leest de werkboeken (onderzoeken) door.

U leest de bijlagen 3.1, 3.2 en 3.3 door.

U print elk werkboek één keer (LET OP: dubbelzijdig!).

Zet de instructie van het onderzoek klaar op het digibord.

U brengt directeur, conciërge en collega’s op de hoogte dat uw leerlingen onderzoek

gaan doen door de hele school. Maak eventueel een afspraak wanneer de leerlingen bij

de directeur, andere leerkrachten of conciërge terecht kunnen voor een interview.

Lesopbouw

3.1 Op onderzoek uit in de school (ca. 1 uur, sommige opdrachten worden verspreid over de dag

uitgevoerd)

3.2 Presentatie van resultaten (ca. 1 uur)



LESBESCHRIJVING

3.1 Op onderzoek uit

Introductie

De leerlingen gaan in deze les op onderzoek uit in de school. Vier onderzoeken gaan over

energie en borduren voort op les 1 en les 2. Twee onderzoeken gaan over het binnenmilieu. Dit

is een nieuw begrip.

Het binnenmilieu is van belang voor de gezondheid van de leerlingen. Hoe beter het

binnenmilieu hoe beter de leerlingen presteren. Energie besparende maatregelen als

bijvoorbeeld ramen en deuren gesloten houden omdat de verwarming aanstaat, kunnen

tegenstrijdig zijn met een goed binnenmilieu. Het CO2-gehalte stijgt wanneer alle ramen en

deuren gesloten zijn, waardoor de leerlingen suf worden.

Waar denken de leerlingen aan bij het begrip binnenmilieu? Bespreek het begrip binnenmilieu

aan de hand van het woordweb BINNENMILIEU (bijlage 3.1). Pak daarna het woordweb ENERGIE

BESPAREN uit les 1 er bij en vergelijk. Komen er dezelfde woorden in voor? Wat is de relatie

tussen binnenmilieu en energie besparen?



Op onderzoek door de school

Vertel de leerlingen dat ze in 6 teams de school gaan onderzoeken. Voordat ze op onderzoek uit

gaan, moeten ze weten hoe het onderzoekt in elkaar zit. Lees samen de instructie. Neem

vervolgens kort de opzet van de opdracht door met de leerlingen:

1. Lees eerst alle vragen (’opdrachten’) in de eerste kolom door.

2. Ga op onderzoek uit, probeer de vragen (‘opdrachten’) uit.

De middelste kolom geeft extra uitleg.

3. Vul je antwoord in de laatste kolom in door een kruisje te zetten

onder ja, nee of weet ik niet.

4. Beantwoord eerst alle vragen.

5. Voer de bijbehorende opdracht(en) uit.

6. Ga terug naar de klas.

7. Bepaal tot slot voor elk onderdeel de TIPS (verbeterpunten) en TOPS

(wat gaat al goed). Maak hierbij onderscheid tussen TIP klas en TIP

school:

• Een TIP klas kunnen de leerlingen zelf binnen een dag veranderen,

eventueel met een klein budget. Denk bijvoorbeeld aan het

aanschaffen en plaatsen van spaarlampen, het plaatsen van

tochtstrippen, posters over energiebesparing maken voor herinnering

in de klas bij de lichtknop, enzovoort.

• Een TIP school is groot en neemt meer tijd in beslag. Dit kan de

leerling zelf niet doen, maar moet ‘de school’ doen. Denk

bijvoorbeeld aan het isoleren van de school, het aanschaffen van

zonnepanelen, het plaatsen van dubbelglas, enzovoort.



Onderzoek 3.4 lijkt op opdracht 2.2 van de gastles. Let er bij de verdeling van de teams

op dat er geen leerlingen in team 4 zitten die opdracht 2.2 al hebben gedaan.

Verdeel de klas in 6 teams en verdeel de zes onderzoeken. Elk team doet maar één onderzoek:

3.1 Binnenmilieu: vocht en vieze luchtjes – CO2 meter

3.2 Binnenmilieu: stof, viezigheid en geluid – Decibelmeter

3.3 Energie: verlichting en zonlicht - Luxmeter

3.4 Energie: Stekkers en apparaten - Stroommeter

3.5 Energie: verwarming en isolatie – Rolmaat en thermometer

3.6 Energie: energie gebruik en schone energie – Rolmaat

Geef elk team het juiste werkboek en het juist meetapparaat eventueel met

gebruiksaanwijzing.

Maakt afspraken met de teams over hoe ze met elkaar samenwerken, hoe lang ze met hun

onderzoek bezig mogen zijn, hoe ze met de meetapparaten omgaan en wat ze gaan doen als ze

klaar zijn. Ze kunnen bijvoorbeeld al hun TIPS en TOPS bedenken.

De teams kunnen aan de slag!



3.2 Presentatie van de resultaten

Materialen

• een groot vel of flap voor ieder team

• stiften & tekenmateriaal

Voorbereiding

• Zorg ervoor dat de teams hun werkboek bij de hand hebben.

• Deel de vellen uit en leg de stiften klaar.

• Lees bijlage 2 en 3. Hier staan maatregelen die u kunt uitvoeren voor het verbeteren van

het schoolgebouw. Met deze maatregelen in uw achterhoofd kunt u uw leerlingen

inspireren bij het bedenken van hun eigen TIPS.

TIP-TOP-poster maken

Bespreek met de leerlingen hoe ze de TIP-TOP-poster

gaan maken:

1. Bekijk en bespreek de opgeschreven TIPS en TOPS

(in de werkboeken).

2. Kies één TOP die jullie belangrijk vinden. Deze schrijf je

alvast op de poster.

3. Bespreek de voordelen en nadelen van jullie TIPS en

beantwoordt voor iedere TIP de volgende vragen:

Kunnen wij zelf de TIP uitvoeren (TIP klas) of moet

de school dat doen (TIP school)?

Kost de TIP geld om uit te voeren?

Is de TIP goed voor het binnenmilieu én

energiebesparing?

4. Kies één TIP klas en één TIP school. Schrijf bij iedere gekozen TIP een voordeel en nadeel op.

Voorbeeld TIP-TOP-poster



Presentatie

Ieder team presenteert zijn resultaten aan de klas aan de hand van de TIP-TOP-poster.

Laat ieder teamlid aan de beurt komen:

Inleiding, welk team, voorstellen

Wat onderzocht

Hoe onderzocht

Resultaten: TOP

Resultaten: TIP klas

Resultaten: TIP school

De andere leerlingen kunnen na iedere presentatie, naar aanleiding van hun eigen TIPS en TOPS,

vragen stellen.

Het is belangrijk dat de teams de resultaten met elkaar uitwisselen. Door alle resultaten te

verzamelen en hierover te praten kan de klas erachter komen wat zijzelf en de school het best

kunnen doen om het schoolgebouw te verbeteren. In de discussie zal naar voren komen of een

TIP goed is voor het binnenmilieu én voor de energiebesparing.

EN DAN…… maatregelen nemen!

Dan is er de mogelijkheid om daadwerkelijk aan de slag te gaan met de TIPS die de leerlingen

hebben bedacht.

Sommige tips kunnen makkelijk worden uitgevoerd, gratis of met een klein budget. Kijk of er

binnen de school een potje hiervoor is. Of start een actie met de leerlingen om geld op te halen.

De leerlingen kunnen hiervoor posters of flyers maken waarin duidelijk wordt wat ze gaan doen

(de actie) en waarvoor het is (de maatregel).

Andere tips zijn duurder om uit te voeren. Ook hiervoor kunnen acties worden bedacht om geld

op te halen voor de uitvoer van maatregelen ter verbetering. Ook via crowdfunding is geld op te

halen. Klik op de link en kijk voor meer informatie en voorbeelden op de site van

Energieke Scholen. (www.energiekescholen.nl)

http://energiekescholen.nl/school/crowdfundingvanmaatregelen

http://www.energiekescholen.nl/



BIJLAGE 3.1 Woordweb BINNENMILIEU



BIJLAGE 3.2 Maatregelen voor een gezond binnenmilieu

Eenvoudige kleine maatregelen die leerlingen & leerkrachten in een dag kunnen doorvoeren op het gebied van het binnenmilieu voor de school. De maatregelen kosten €500,- tot €1000,-.





BIJLAGE 3.3 Maatregelen voor energiebesparing

Eenvoudige kleine maatregelen die leerlingen & leerkrachten in een dag kunnen doorvoeren op het gebied van energiebesparing in de school. De maatregelen kosten €500,- tot €1000,-.



Documents

NME centrum Betuwe · Kondig tot slot de volgende les (gastles) aan, waarin de leerlingen door middel van proefjes gaan ontdekken HOE ze zuinig kunnen omgaan met energie en HOE je