NME Trendwatch-onderzoek provincie UtrechtKies voor een robuuste gezamenlijke toekomst

Harm Blanken, 31 mei 2011

3

ColofonTitel :NMETrendwatch-onderzoekprovincieUtrecht

Opdrachtgever :ProgrammateamCommunicatievoorDuurzameOntwikkeling(CDO)inProvincieUtrecht.HetProgrammateambestaatnuuit:RegiodirecteurConsulentschapIVN,GDO-coördinatorUtrecht,BeleidsambtenaarProvincieUtrecht,TeamleiderLandschapenMuseaLandschapErfgoedUtrecht,HoofdCentrumvoorNatuur-enMilieueducatieAmersfoort.HetWaterschapisuitgenodigdookeenvertegenwoordigeraftevaardigen.

Datum :31mei2011

Projectomschrijving :Beschrijvingvantrendsenontwikkelingen,dierelevantzijnvoorNMEindeprovincieUtrecht:inhoudelijke,maatschappelijkeenNME-trends.

VertalingvandetrendsnaaraanbevelingenvoorindividueleNME-organisaties,voorhetprovinciaalprogrammateamenvoorbestuurders.

Financiering opdracht :AgentschapNL,ProgrammaNME.HetlandelijkprogrammaNatuur-enMilieueducatie(NME)iseengezamenlijkinitiatiefvandeministeriesEL&I,IenMenOCWenwordtaangestuurddooreenregiegroepmetledenvanderijksoverheid,provincies,waterschappenengemeenten.HetprogrammaNMEstimuleertsamenwerkingtussenvragendeenaanbiedendepartijeninarrangementenenwerktsamenmetlandelijkeNME-organisatiesaankennis,kwaliteitenprofessionaliseringvandeNME-sector.MeerinformatieoverhetprogrammaNMEendearrangementenstaatopdewebsite

www.nme.nl.Ukuntditonderzoekhierookdownloadenonderhetkopje‘publicaties’.

Contactpersoon Agentschap NL :AdBijma

Adviseur :HarmBlanken,NovioConsult(sinds8juni2011BureauZET)

4

5

Inhoud1 Inleiding 5

2 Huidige situatie NME Utrecht 6

2.1 Wat is NME eigenlijk? 62.2 Organisatie NME in de provincie Utrecht 62.3 Stand van zaken NME in Utrecht 82.4 Kracht huidige NME 92.5 Wat gaat minder goed 10

3 Trends en ontwikkelingen 13

3.1 Inhoudelijk 133.2 Maatschappelijke trends 173.3 Trends NME 18

4 Aanbevelingen 21

4.1 Aanbevelingen individuele NME-organisaties 214.2 Bestuurlijke aandachtspunten 254.3 Aanbevelingen programmateam CDO Utrecht 26

Bijlage 1 – Geraadpleegde bronnen 31

6

7

1 InleidingAmbitie programma NME

HetprogrammaNatuur-enMilieu-Educatie(NME)streeftnaar“optimaliseringvandewerkingvanNMEomdezorgvoornatuur,milieuendierenwelzijneenplaatstegeveninkeuzesengedragenmenseninstaattestellenomuitingtegevenaanhunwensenopditterreinenomzelfinvloeduitteoefenenopdekwaliteitvanhunomgeving”.EénvandevijfspeerpuntenvanhetprogrammaisBestuurlijkesamenwerking,gerichtopgezamenlijkeregieeneeneffectievereaanpak.

Maatwerk strategieHetProgrammaNMEondersteuntdeprovinciesmetverschillendeinstrumentenzodatelkeprovincieopzijneigenmanieraandespeerpuntenvanhetprogrammakanwerken.DeNME-maatwerkstrategiemoetervoorzorgendatoveralinNederlandbestuurdersgebruikmakenvanNMEalsbeleidsinstrumentendatburgerstoeganghebbentotNME.EenvandespeerpuntenvanhetprogrammaNME2008-2011isomdeaanwezigeinfrastructuurophetgebiedvanNMEverdertestimulerenendebestuurlijkesamenwerkingtebevorderen.Deprovincieshebbendaarbijeen(licht)coördinerenderol,volgenshetprogrammaNME.Omdatnietalleprovinciesinstaatzijndezeroloptepakken,doorgebrekaantijden/ofexpertise,biedthetprogrammaNMEverschillendevormenvanondersteuning:• 0,2ftevooreenvertegenwoordigervandeprovincie(ambtenaarNME-LvDO)• 0,2ftevooreenvertegenwoordigervandegemeenten(GDO-coördinator)• financieringvandeondersteuningdooreenexternadviseur.

NME Trendwatch-onderzoekInhetkadervandemaatwerkstrategieheefthetProgrammateamCDO(CommunicatievoorDuurzameOntwikkeling)indeprovincieUtrechtinsamenwerkingmetAgentschapNL,ProgrammaNME,opdrachtgegeventoteenTrendwatch-onderzoek.HetprogrammateamCDOhadbehoefteaaneenonderzoeknaardepolitiekeenmaatschappelijketrendsenontwikkelingendieconsequentieshebbenvoordeNME-programma’svangemeentenenandereorganisaties.HetprogrammateamwildehetTrendwatch-onderzoekbenuttenalscommunicatie-instrumentrichting(gemeentelijke)bestuurdersbinnendeprovincieenNME-organisatiesomdesamenwerkingeenflinkeimpulstekunnengeven.

Uitvoering onderzoekHetonderzoekisuitgevoerddoorNovioConsultuitNijmegenindeperiodejanuari–mei2011.OmditrapporttekunnenopstellenhebbenwemogelijketrendsenontwikkelingenbesprokeninenkelebijeenkomstenmetNME-organisaties,hebbenwe(telefoon)gesprekkengevoerdmetmedewerkersenbestuurdersvangemeenten,programmaNME,ministerievanEL&IendeprovincieUtrechtenhebbenweallerleipublicatiesenwebsitesgeraadpleegd.Indebijlagevindtueenoverzichtvandegeraadpleegdebronnen.

LeeswijzerInditTrendwatch-onderzoekbeschrijvenweallereerstdehuidigesituatievanNMEindeprovincieUtrecht:waarhebbenwehetover,hoeveelNME-organisatieszijnerindeprovincie,watzijnhunsterkeenmindersterkekanten.Hoofdstuk3behandeltenkeletrendsenontwikkelingendievanbelangzijnvoordetoekomstvanNMEindeprovincieUtrecht.Wemakenonderscheidtusseninhoudelijke,maatschappelijkeenNME-trends.HetlaatstehoofdstukbevataanbevelingenvoorachtereenvolgensindividueleNME-organisaties,bestuurdersenhetprogrammateamCDO(CommunicatievoorDuurzameOntwikkeling)indeprovincieUtrecht.

8

2 Huidige situatie NME UtrechtInditTrendwatch-onderzoekstaanwatonsbetreftnietdetrendscentraal,maardeaanbevelingenhoedeNME-organisatiesmetdetrendszoudenmoetenomgaan.DaaromishetvanbelangeerstdeuitgangspositievanNMEinUtrechtteschetsen,vervolgensdetrendsenontwikkelingentebeschrijvenomtenslotteaanbevelingentegevenhoeNME-organisatiesinkunnenspelenopdetrends.

2.1 Wat is NME eigenlijk?ErzijnveledefinitiesvanNME,dievariërenvaneenpuuremancipatorischeinvalshoek(mensenhelpenzichzelfteontwikkelen)totdemeerinstrumentelekant(NMEiseeninstrumentdatoverheidsdoelenhelptterealiseren).InditrapportsluitenweaanopdebredeopvattingvandeNME-nota:NMEzorgtvoorkenniseninzichtinnatuurenmilieu.EffectieveNMEiszóingerichtenwordtzóaangebodendatmensenvanverschillendeleeftijdendiverseleefstijlenergeïnteresseerdinzijnenhetlatendoorwerkeninhunhoudingengedrag.OpdiemanierdraagtNMEbijaanontplooiing,welbevindenengezondheidvanmensenenlegtheteenbasisvooreennatuur-enmilieubewustelevensstijl(NME-notap.5).DezeomschrijvingisoverigensookdoordeprovincieUtrechtovergenomeninhetbeleidskader.HetprogrammaNMEvoertactiefcampagneom‘NMEalsbeleidsinstrument’telateninzetten,bijvoorbeeldmetdeflyerGebruik NME bij het maken van beleid:“NMEactiviteitenkunnenheeldirectbijdragenaanhetrealiserenvangemeentelijkeduurzaamheidsdoelen.”

2.2 Organisatie NME in de provincie UtrechtDeprovincieUtrechtkenteengrootaantalpartijendiezichinzettenvoorNME.Netzoalsinandereprovincieslopendeorganisatiesuiteeningrootte,aardenactiviteiten.In2009heeftNovioConsultineenquickscanvoorhetprogrammaNMEgeïnventariseerdwelkeNME-voorzieningenerinelkeprovinciezijnenmetwelkethema’sendoelgroependezeorganisatieszichbezighouden.

Onderstaandfiguurgeefteen(niet-volledig1)overzichtvandeNME-voorzieningenindeprovincieUtrecht.

1Het onderzoek ‘Witte Vlekken Inventarisatie NME’ van NovioConsult voor het programma NME was een quickscan: in korte tijd is met weinig middelen informatie verzameld om een globaal beeld te kunnen geven van de NME-voorzieningen in Nederland, de behandelde thema’s en de doelgroeporiëntatie.

9

Kern NME-organisaties in het UNODeUtrechtseNME-organisatieshebbenzichverenigdinhetUNO,hetUtrechtsNMEOverleg.ZewerkensamenaanprofessionaliseringvandeNME-centra,kwaliteitsverbeteringvanNME-lesmaterialenennascholingvoorleerkrachten.HetIVNConsulentschaporganiseerthetUNO.Aangeslotenorganisatieszijn:• CentrumvoorNMEAmersfoort• KasteelGroeneveld,Baarn• NatuurenMilieuCentrumBaarn• NMESoest• HetSpookbos/GemeenteEemnes• DeEemlandhoeve• GemeenteBunschoten• CNM‘deSchoolsteeg’Leusden• NMEDeRondeVenen• NMEBreukelen• MECMaarssen• NMEWoerdenenOudewater• Natuur-enMilieuCommunicatieUtrecht• MECNieuwegein• Buitenwijs–Houten,Nieuwegein,LopikenIJsselstein• NMEHouten• GemeenteLopik• GemeenteIJsselstein• GemeenteMontfoort• Natuur-enMilieuCommunicatieMilieudienstZuidoost-Utrecht• GemeenteDeBilt• GemeenteRhenen• IVN-NMECentrumVeenendaal• HoogheemraadschapStichtseRijnlanden

Provincie UtrechtDeprovincieUtrechtheeftinhetnajaarvan2010het‘BeleidskaderNME’vastgesteldenditvoorjaarhet‘UitvoeringsplanNME’.DeprovinciegeefthiermeeaandatzeeenlichtcoördinerenderolwilinnemenvoorNMEindeprovincieUtrecht.Deprovinciezetzichinvoor:• StructureleenincidenteleondersteuningvanhetNME-veld,• Bestuurlijkeenambtelijkesamenwerking• EenefficiënteeneffectieveNMEinfrastructuur.

EenambtelijkevertegenwoordigervandeprovincieisbijhetUNO-overlegaanwezig.

Programmateam CDO (Communicatie voor Duurzame Ontwikkeling)HetprogrammateamCDOzetzichinvooreeneffectievereorganisatievanNMEindeprovincieUtrechtenwerktdaarmeeaandedoelenvandeverenigingGDO,hetprogrammaNMEendeprovincieUtrecht.HetprogrammateamheefthetAgentschapNLgevraagdomvoorliggendTrendwatch-onderzoek.

10

2.3 Stand van zaken NME in UtrechtInde‘InventarisatiewittevlekkenNME’vanNovioConsultbleekdatallethema’svanhetprogrammaNME(groen,water,energie)inalleUtrechtsegemeentenaandeordekomen.Inhetvolgendefiguurgevenweaanopwelkedoelgroepen(basisonderwijs,voortgezetonderwijsenburgers)deNME-organisatieszichinelkegemeenterichten.

Kortom,dedoelgroepbasisonderwijskomtindeprovincieinallegemeentenaandeorde,alhebbenwenietonderzochtwatdekwaliteitofdewaarderingvandeaangebodenNME-activiteitenenmaterialenis.DedoelgroepenvoortgezetonderwijsenburgerswordenmaarinvijfgemeentendoordeNME-organisatiesbediend.Overigensmoetopgemerktwordendater,buitendeNME-organisaties,talvanaanbiedersvannatuur-enmilieu-communicatiezijnrichtingburgers,maarookrichtingvoortgezetonderwijs.Denkaangemeenten,landelijkenatuur-enmilieu-organisaties,CodenameFutureenzovoort.

alle doelgroepen

alleen basisonderwijs

11

TerillustratieinonderstaandetabelenkelecijfersvandrieNME-organisaties

2.4 Kracht huidige NMEIndezetijdvanoverheidsbezuinigingenendrukkeschoolprogramma’szitNMEnogweleensindeslachtofferrolofmoetenNME-organisatieshunmeerwaardebewijzenomzichteverdedigentegendreigendekortingen,maarhetisgoedomtebeseffendatNMEeensuccesvolgeïmplementeerdeeducatieis,ondanksdefacultatievestatusbijgemeenten(geenverplichtetaak)enscholen(geenverplichtvak).Educatiesrondanderemaatschappelijkethema’szijnvaakjaloersopdehogeorganisatiegraadvanNME.DebedoelingvandezeparagraafisomenkelesterkepuntenvanNMEteschetsen,diehetwaardzijnomvasttehouden.

Korte lijnenDeUtrechtseNME-organisatieshebbeneengoedeingangtotbasisscholen.Zezijnlokaalingebed,kennendeleefomgevingende‘groene’plekkenenhebbenvaakpersoonlijkecontactenmetdirectieenleerkrachtenvanscholen.Voorscholenishet‘eigen’NME-centrumvaakeenwaarborgvoorkwaliteit:alshetNME-centrumeenactiviteit,eventueelvaneenandereorganisatie,opneemtinhetNME-jaarprogrammaisdateensoortkwaliteitsgarantie.Korte lijnen zijn een belangrijke kwaliteit – Wethouder Wondergem van Eemnes

Organisatie Medewerkers Locaties Activiteiten (jaarlijks, benadering)

CNMELeusden 4medewerkers(1,7FTE)en50vrijwilligers

1Centrum‘deSchoolsteeg’metbijbehorendeStruintuin

-227lessen-430uitgeleendeleskistenen

materialenvoorscholenenBSO

-31activiteitenvolwassenencursussen,excursies

-97lessen/activiteitenindeStruintuin

-48materiaalpakketten

NMCSoest 3medewerkers(1,9FTE)+onbekendaantalvrijwilligers

3locaties -562activiteitenvoorbasisonderwijs

(15.174leerlingen)-brugklasprojecten(261leerlingen)-8milieucommunicatie-

projecten

NMCUtrecht 45medewerkers,50vrijwilligers,stagiaires,18reïntegratie

18locaties(steedes,educatievetuinen,dierenweiden)

-250.000bezoekenaanlocaties

-35evenementen-Lessenoplocatievoor11.000leerlingen-Lesmaterialenvoor31.000leerlingen

12

AccommodatiesDeaccommodaties,waaroverveelNME-organisatiesbeschikken,zoalskinderboerderijen,schooltuinen,leslokalen,bezoekerscentra,vormeneenbelangrijkemeerwaarde.DeaccommodatiesvormenhetzichtbarevisitekaartjevoorNME:veelbezoekerskennendelocaties,maarookdebestuurdersenbeleidsambtenaren.Stadsboerderijen en parken hebben een flinke slag gemaakt voor het positieve imago van NMC Utrecht – Annemartine Cox, teamleider Milieubeleid & Advies, gemeente Utrecht.

Pedagogiek hoofd-hart-handen werktNMEissterkindepedagogiek,dienietalleendecognitievecompetentieshelptontwikkelen,maardiejuistookwerktopdepraktischevaardighedenenhetgevoel,deliefdevoordenatuur.Natuurenmilieumoetjenietalleenuithetschoolboekhalen,maarjuistookdoorzelfjegroentenindeschooltuintekweken,metdierenbezigtezijnopdekinderboerderijendenatuurenhetavontuurtebelevenin‘bosenveld’,maarookinhetstadspark,deschooltuinenhetwijkgroen.Resultaten van onderzoek van de Universiteit Utrecht (2006), in de vorm van cijfers, laten zien dat Natuur- en Milieueducatie op basisscholen een significant positief effect heeft op latere houding en gedrag en -in mindere mate- op kennis. Dat wil zeggen dat oud-leerlingen die op de basisschool meer Natuur- en Milieueducatie hebben gehad meer kennis en een positievere houding en gedrag hebben ten aanzien van natuur en milieu dan oud-leerlingen die vroeger minder Natuur- en Milieueducatie hebben gehad. Dit onderzoek vormt daarmee een belangrijke extra ondersteuning van het belang van Natuur- en Milieueducatie op basisscholen.

Organisatie logistiek natuurbelevingNME-organisatiesnemenbasisscholenwerkuithandendoordeorganisatievannatuurbelevingterhandtenemen.Basisschoolleerkrachtenhebbensteedsminderkennisvandenatuur,dooreenteruglopendaantalNME-urenopdePABO,zodatdekennisvandeNME-organisatieszeerwelkomis.DaarnaasthebbenNME-organisatieshunprogrammametactiviteitenenlesmaterialenzeerservicegerichtgeorganiseerdomdedrempelvoorscholen,dievaakalergdrukzijn,zolaagmogelijktehouden.Dituitzichinhogewaarderingendeelnamedoordescholen.

Gedreven medewerkersMedewerkersvanNME-centrawordenvaakgekenmerktdooreengrotebetrokkenheidbijhunwerk,zowelalshetgaatombezorgdheidomhetmilieu,deliefdevoordenatuuralsdeinzetomschoolkinderentelatenlerenenzichtelatenverwonderen

2.5 Wat gaat minder goedIndevorigeparagraafhebbenweenkelesterkepuntenvan(Utrechtse)NME-organisatiesbeschreven.Uiteraardzijnerook‘verbeterpunten’.

Eenzijdig imagoZoalsgeschetstindevorigeparagraafheeftNMEgeenslechtimago,juistheelpositief,maarwellichteeneenzijdigimago.HetideebestaatdatNMEuitsluitendgerichtisop‘natuur’,basisscholeneneventueelnatuurliefhebbers.DatsommigeNME-organisaties,zoalsNMCUtrecht,NMCSoest,CNMEAmersfoortendeMilieudienstZuidoostUtrecht,zichveelbrederoriënteren,isveelminderbekend.DiteenzijdigeimagoislastigwanneerNME-organisatieszichwillenverbredenrichtinganderedoelgroepen,anderethema’sdannatuurenmeerwillendoenvoorhetduurzaamheidsbeleidvangemeenten.

13

NME als beleidsinstrument onbekend bij beleidsmakersBijveelbestuurdersenbeleidsambtenarenvangemeentenisonbekenddatNMEookalsbeleidsinstrumentingezetkanworden,mededoorheteenzijdigeimago.NME-organisatieszittenorganisatorisch(bv.stichting,ofanderedienst/directie)en/offysiek(gebouwvervangemeentehuis)opafstandvandeplekwaarbeleidwordtgemaakt.BijhetmakenvanbeleidwordtvaaknietgedachtaaneenrolvoorNME.Eerderwordtdeafdelingcommunicatieofeencommunicatiebureauingeschakeld,alscommunicatiealwordtingezet.NMC Utrecht zou vaker langs moeten komen. Zou een goede rol kunnen vervullen bij het overbruggen van de kloof tussen beleid en burgers, als ze daar tenminste goede mensen voor hebben – Annemartine Cox, teamleider Milieubeleid & Advies, gemeente Utrecht

Van aanbodgericht naar vraaggericht werken: trend of uitdagingAljarenlangkrijgenNME-organisatiestehorendatzemeervraaggerichtmoetenwerken.OnduidelijkisofdeUtrechtseNME-organisatieseralvoldoendeinslagenom-vooral–vraaggerichttewerkenofdataanbodgerichtwerkennogdehoofdmootvormt:eenprogrammabedenkenvoordedoelgroepenmetactiviteitenen(les)materiaal-uitleenopbasisvanhetbeschikbarebudget.HetzoueenapartonderzoekvergenomnategaanbijdeUtrechtseNME-organisatieshoeveelprocentvandeinkomstenvoortkomenuitactiviteitendieopactuelevrageningaan.InhoeverregaanNME-organisatiesactiefopzoeknaarbetaaldemogelijkhedenomNMEals(beleids)instrumentintezetten?Iniedergevalzijnerweleenaantalvoorbeeldentenoemenvaneengeslaagdevraaggerichtebenadering:GroeneBuitenschoolseOpvang,WaterkeetNMCUtrechtinopdrachtvandegemeente(ziehttp://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=282599),NME-arrangementAmersfoort,waarinvelepartijensamenwerkenaanpakketnatuur-enmilieu-activiteiten.

Versnippering: waar moet je zijn met je NME-vraag?HetNME-veldindeprovincieUtrechtkenmerktzichdooreengrootaantaluiteenlopendeorganisaties.AlleenalhetUNOheeft26aangeslotenorganisaties,dieuiteenlopeningrootte,activiteiten,doelgroepenenzovoort.NME-centragevendeongelijksoortigheidenongelijkwaardigheidzelfookaanalseenprobleeminhetoverleg.NaastdeUNO-organisatieszijnerooknogveleandereorganisatiesdieNME-achtigeactiviteitenuitvoeren:LEU,Staatsbosbeheer,Natuurmonumenten,HetUtrechtsLandschap…WanneerweNMEverderverbredentotcommunicatievoorduurzameontwikkeling(CDO)komenernogveelmeerpartijeninbeeld(energiemaatschappijen,MVO-Nederland,organisatiesdiezichinzettenvoorCradle-to-Cradle).Voorpotentiëleopdrachtgeversenleveranciersvanbetaaldeprojectenishetlastigwegwijstewordeninhetwerkveld.

14

Foto: Henk ten Holt, Bureau ZET

15

3 Trends en ontwikkelingenIndithoofdstukbesprekenweenkeletrendsenontwikkelingendievanbelangzijnvoordetoekomstvanNMEindeprovincieUtrecht.IndevolgendehoofdstukkenvertalenwedetrendsnaaraanbevelingenvoorNME-organisatiesenbestuurders.

3.1 InhoudelijkDuurzame Ontwikkeling is een blijvende trend

Ondanksgolvenindepubliekeaandachtvoormilieugerelateerdeonderwerpen(milieumoe,klimaatmoe,duurzaamheidsmoe)iserblijvendebelangstellingvoorduurzameontwikkeling.JanRotmans(EUR,Urgenda)spreektaljarenovereengroeiende‘onderstroom’bijburgers,bedrijven,onderwijs:mensenmakenzichzorgenoverdetoekomstvanhunkinderenenkleinkinderen,ziendewereldbevolkingendemateriëlewelvaartperpersoongroeien,ziendeveranderingeninhetklimaat,zijnnaJapanopnieuwongerustoverkernenergieenzovoort.HetterugdringenvandeecologischevoetafdrukisnietmeeralleeneenmanifestvanDeKleineAarde,hethalverenvandeecologischevoetafdrukisdeeersteaanbevelingvandeTaskForceBiodiversiteitaanhetkabinetenstaatookinhetmanifestvandeLeadersforNature,eenverbandvan80NederlandseCEO’s.TalvanNederlandsestedenhebbeninhuncollegeakkoordenvanvorigjaarambitieuzedoelstellingenopgenomen,zoalsklimaatneutralestad(Amersfoort,Utrecht).Wagenaar Hoes - Duurzaamheid is een van de weinige thema’s waar blijvend op wordt ingezet, wel vrijwel altijd gekoppeld aan (andere) actuele thema’s als:• Andere rol overheid• Woningbouw• Economische ontwikkeling• Innovatie

Van versoberen naar kansen pakkenDeintroductievanhetgedachtegoedvanCradle-to-Cradle(C2C)enkelejarengeledenheeftopvallendveelenthousiasme,vooralbijhetbedrijfsleven,opgeleverd.EénvandeoorzakenvandatenthousiasmeisvolgensonsdatC2Cuitgaatvaneenoptimistische,opgroeienontwikkelinggebaseerdevisieenwerkwijze.DezevisieslaatveelmeeraandandeopvattingdiesindsdeClubvanRomein‘milieukringen’(generaliserend)heerstdatervanwegehetmilieugrenzenaandegroeigesteldmoetenworden,datwemoetenversoberen(ministerPronk),consuminderen,deverwarminglagerzetten,minderautorijden,dekoop-niet-dagenzovoort.VanuitC2C-kringen,maarooknetwerkenrondbiomimicry(innovatiedoordenatuurteimiteren)wordtveelmeergeappelleerdaanhetgrijpenvandekansen,dieduurzameontwikkelingbiedt,doorcreativiteittebenutten,deovervloedigezonne-energietebenutten,ietsgoedstoetevoegeninplaatsvanhetietsminderslechttedoen.Losvandevraagwaarhetinhoudelijke,wetenschappelijkegelijkligt,maaktdeoptimistischevisiemomenteelbijveelmensen,bedrijveneninstellingenveelenergielosomaanduurzameontwikkelingtewerken.

Natuur en landschap: van kosten naar batenMomenteelheefthetthema‘natuur’hetzwaaralshetgaatomdeaankoop,behoudenbeschermingvannatuurgebieden,zoalsdeEHS(ecologischehoofdstructuur)endeNatura2000gebieden.HetkabinetRutteheeftforsebezuinigingenopstapelstaanvoordenatuur:hetrealiserenvandeEHSisuitgesteldenStaatsbosbeheermoetbijvoorbeeld50%bezuinigen.Incollegeakkoordenvangemeentenenprovinciesziejedezetendenswelterug,maarminderrigoureus.Dekostenvoor‘puurnatuur’lijkenalsluxegezienteworden.DaarentegenbiedteenanderetrendveelkansenvoorNME.Dezetrendspeeltallanger,maarkomtdoordebezuinigingenopnatuursterkernaarvoren.Hetgaateromnietalleendekostenvannatuurinbeeldte

16

brengen,maarookjuistdebaten.Natuurlevertimmersnietalleenwatopvoorhetwelzijnvanalofnietzeldzamefloraenfauna,maarisookvanwaardevoordemens.DeNederlandsetaalkentinmiddelseenaantalnieuwewoordendiedeverdienstenvandenatuuruitdrukken:• Natuurlijkehulpbronnen• Ecosysteemdiensten• Groeneenblauwediensten• Functionelebiodiversiteit• Landschapsdiensten• Etc.

Biodiversiteit gaat pas leven als je er aan kunt verdienen – prof. Steven de Bie van Shell

TEEB-studieThe Economics of Ecosystems and Biodiversity (TEEB)iseendoordeVNuitgebrachteinternationalestudienaardekostenenbatenvanbiodiversiteit.Hetdoelisommeerinzichttekrijgenindemondialeopbrengstvanbiodiversiteit,dekostenvanachteruitgangvanecosystemenendekostenvanbeschermingvanbiodiversiteit.DaarnaastdoethetTEEB-rapporteenaantalvoorstellenvoorconcretebeleidsinstrumenten.InNederlandverrichthetPBL(PlanbureauvoordeLeefomgeving)veelstudienaarditonderwerp.

EcosysteemdienstenIndeliteratuurwordenzeerveelverschillendeecosysteemdienstenbenoemd.HetPBLheeftzeindefiguurhiernaastoverzichtelijkinbeeldgebracht.

Ecosysteemdiensten en NMEMisschienzouook‘bronvankennis’alsecosysteemdienstgenoemdmoetenworden.DenknatuurlijkaanNME,maarookaanbiomimicry(techniekenuitdenatuurbenuttenininnovaties),genentechnologieensowiesonatuurwetenschap.EenaantalvandeecosysteemdienstenpastheelgoedbijdeNME-praktijk:• Gezondheid(koppelingvannatuur,

bewegenengezondvoedsel)• Voedsel(waarkomthetvandaan,hoe

groeithet,voedselkilometersetc.)• Klimaat(groeneoasesindestad,

wateropvang,adaptatie,veranderingeninnatuur)• Cultuurhistorie(omgangmensmetnatuurinverleden,hedenentoekomst)• Recreatie(beleving,natuuralsvrije-tijdsbesteding)• Plaagbestrijding(kennisvanecosystementendienstevandelandbouw).

Wat willen bestuurders van gemeenten in hun collegeakkoordenEengoedegraadmetervandebestuurlijkevraagophetgebiedvanduurzameontwikkelingen‘groen’wordtgevormddoordecollegeakkoordenvangemeenten.HierinzijndeafsprakenvastgelegddiezijngemaaktvoordevormingvaneencollegevanB&Wnadegemeenteraadsverkiezingenvanmaart2010.Toenhieldengemeentenalsterkrekeningmetmogelijkebezuinigingenendeconcentratieopdewettelijketaken(kerntakendiscussie).WehebbendecollegeakkoordenbekekenvandegemeentenAmersfoortenUtrechtalsgrootstesteden,maarookdatvaneenplattelandsgemeentealsDeRondeVenen.Indiezinishet

17

eensteekproef,maardegrotelijnenkomenovereenmetlandelijketendensen:• Veelaandachtvoorklimaat,energiebesparing,CO2,maarzekerook(kleinschalige)duurzame

energieopwekking.• Natuur:mindergerichtoprealiseringvandeEHS,meeropagrarischnatuurbeheer,vitaalplatteland,

recreatieennatuurbeleving(hetwoordecosysteemdienstenwordtnergensgenoemd,maarweldatboerenmetnatuurhunbroodkunnenverdienen).

• Gezondeenduurzamemobiliteit:minderfijnstof,meerbewegen(fiets)• Duurzameeconomie(geldverdienenmetduurzaamheid,MVO,bedrijventerreinen).

Collegeakkoord Amersfoort (voorjaar 2010)Erkomtinhetvoorjaar2011eenintegraalprogrammaduurzaamheid.Genoemdwordt:• Initiatievenvanbewoners,ondernemerseninstellingenzijnbelangrijk.Betrokkenheidvanbewoners

bijhunwijkgeeftsocialestabiliteiteneenduurzamersamenleving.• VoorkomenvanvervuilingenafvalCradle-to-Cradle• DuurzameEnergie• Duurzamemobiliteit• Klimaatactieplan(CO2-neutraal)• Actieplanbiodiversiteit• Voorbeeldfunctiegemeente(LED-lampen)• Duurzaambouwen.

Dewethoudernoemdeinhetgesprekooknogdevelewijk-initiatievenomzelfduurzameenergieoptewillenwekken.

Collegeakkoord gemeente Utrecht (voorjaar 2010)Inhethoofdstuk‘Duurzamestad’streeftdegemeentenaareenduurzameeconomischegroeienwildaarbijgebruikmakenvandekennisvandeuniversiteitendeprovincie.Degemeentelegtdrieaccenten:• Energiebesparenenenergieduurzaamopwekken(klimaatneutraalin2030)• Schoneluchtdooreengezondemobiliteit• Eenaantrekkelijkegroeneleefomgeving.

Collegeakkoord gemeente De Ronde Venen (voorjaar 2010)OokeenplattelandsgemeentealsDeRondeVenenheeftinhetcollegeakkoordoogvoorduurzameontwikkeling:• EengemeentelijkDuurzaamheidsplanisinvoorbereiding• Maatschappelijkverantwoordenduurzaamondernemenisbelangrijkvoorhetleefklimaat• Duurzameonderwerpenzullenexplicietopdeagendavaneconomischeplatformswordengezet• EenvitaleGroeneHartgemeentebetekentmetzorgomgaanmethetbuitengebiedenin

samenwerkingaandachtgevenaandynamiekenleefbaarheid.• Nietbouweningroenecontour.• Gemeentewilopenstaanvooragrariërsdiemedemetnatuurbeheerennatuurbelevingsactiviteiten

hunbroodwillenverdienen.• EcologischeHoofdstructuurwordtminderbepalend.Mogelijkwordtnatuurbestemmingweer

gewijzigdinbestemmingagrarischgebruikalsdegrondnietvoornatuurontwikkelingwordtgebruikt.

18

Coalitieakkoord provincie Utrecht (april 2011)TijdensdelooptijdvanhetTrendwatch-onderzoekzijnerprovincialestatenverkiezingengeweestenisersinds2aprileencoalitieakkoorddatdebasisvormtvoordesamenwerkingtussendegedeputeerdestaten.Westaanhierietslangerbijstil.Deprovinciegeeftaandatzeallereerstgaatfocussenopdekerntaken:• Economischeontwikkeling• Ruimtelijkeontwikkeling• Natuurenlandschap• Bereikbaarheid• Cultuurhistorischerfgoed.

DeprovinciebeschouwtDuurzaamheidnietalseenapartbeleidsveld,maaralseenintegraalonderdeelvandekerntaken.Voorduurzaamheidbetekentditbijvoorbeelddatdeprovinciebijdeherstructureringvanbedrijventerreinenaandachtheeftvoorenergiebesparingenduurzameenergieenzorgtvoorvoldoendeoplaadpuntenvoorelektrischeauto’s.

Enkele onderwerpen waarbij duurzame ontwikkeling wordt genoemd:• DuurzaamheidseconomieiséénvandespeerpuntenindeEconomischeVisie2020.Deprovinciewil

ruimtevoorduurzameenergie-opwekkingmogelijkmaken,zoalslocatiesvoorwindenergie.IndeStructuurvisiegeeftdeprovincieechterdevoorkeuraananderevormenvanduurzameenergiedieminderimpacthebbenopderuimtelijkekwaliteit,zoalszonne-energie,benuttingvanrestwarmte,koude-warmteopslag,geothermie,biomassaenenergielandbouw.

• Wonen–Deaanjaagteamsvoordewoningbouwhebbendeopdrachtomookteadviserenopduurzaamheidsaspectenenlevensloopbestendigbouwen

• Natuurenlandschap-IngebiedenmetEHS-statusgaatdeprovincieopbasisvandebestaandenatuurwaarden-binnendewet-uitvandemogelijkhedenennietdeonmogelijkhedenvoorrecreatieveontwikkelingen.Hetbeleefbaarzijndoordemensvannatuurenlandschapvindtdeprovinciebelangrijk.Belevingvannatuurenlandschapdraagtbijaandegezondheidenhetwelbevindenvandemens.Recreatievevoorzieningen,zoalspoortenopdeHeuvelrugmakendenatuurbeleefbaar.

• Bodem,waterenmilieu–Deprovincieblijftdewettelijketakenuiteraardvervullen.Deprovincieiskritischoverdevraagofvoorhetefficiëntendoelmatiguitvoerenvandetaak,deprovinciedemeestaangewezenpartijis.Deafgelopenperiodeheeftdeprovinciedezewettelijketakenvooreendeelbrederingevulddannoodzakelijk;meteenzogenoemde‘kop’.Dergelijkekoppenzetdeprovinciealleennogvoortalszebijdragenaandekwaliteitvandekerntakenophetfysiekedomein,zoalswaterveiligheidenwaterkwaliteitvoordenatuur.Deoverigekoppenendeniet-wettelijketakenophetgebiedvanbodem,waterenmilieubouwtdeprovincieaf.Hetcollegekomtvoorheteindevan2011metconcretevoorstellenhiervoor.HetWaterplanenhetMilieubeleidsplangaandeprovincietegendeachtergrondvandezeopgaveherijken.

Conclusie coalitieakkoordDeprovinciebesteedtveelaandachtaanduurzameontwikkeling,vooralalshetbijdraagtaandebeleidsdoelenvandeverschillendekerntaken.Dethema’sduurzameenergie-opwekking,energiebesparinginwoningenennatuurbelevingenrecreatiezijndaarbijkansenvoorNME.

Beleidskader NME provincie UtrechtOokinhetbeleidskaderNME(najaar2010)zietdeprovincieUtrechtvoorzichzelfeenfaciliterendeenlichtcoördinerenderol.Bestuurlijkeenambtelijkesamenwerkingisdaarbijeenbelangrijkspeerpunt.InhetuitvoeringsplanNME2011-2015(maart2011)heeftdeprovinciehetNME-beleidverderuitgewerkt.Behandeldwordendegewensteinfrastructuuropbestuurlijk,strategischenuitvoerendniveau,kansendoorsamenvoegingvanNMEenLvDO(LerenvoorDuurzameOntwikkeling).Speerpuntenzijn:• KwaliteitsverbeteringNMEproductenendiensten• Verbredenvandoelgroepen• Verbredeninhoudelijkethema’s• Prioritairethema’svoor2011zijn:biodiversiteit,voedselenenergietransitie.

19

3.2 Maatschappelijke trendsOverheid treedt terug

Dooreencombinatievanovertuiging(liberalisme)ennoodzaak(bezuinigingenalsgevolgvandefinanciëlecrisis)treedtdeoverheidopalleniveaussterkterug.Aleerderliepenministeries,provinciesengemeentenvooruitopteverwachtenbezuinigingen,maarmethethuidigekabinetgaathetnuheelhard.Overhedentrekkenzichterugophunkerntaken,alleswatnietverplichtisoftotdekerntaakbehoort,staatondervuur.VoorNMEkanditbedreigendzijnomdatvoorgeenenkeleoverheidNMEeenverplichtonderdeelis.Oprijksniveauheeftditalgevolgengehad:deRegelingDraagvlakvoorNatuur(RDN)vanEL&IendeSubsidieregelingMaatschappelijkeOrganisatiesenMilieu(SMOM)vanIenMzijninmiddelsgesneuveld.Deprogramma’sNMEenLvDO(LerenvoorDuurzameOntwikkeling)kunnenhunlooptijd(totenmet2011)enbudgetvolgensplanafronden,maarofereenvervolg2komtisnogonzeker.Deafgelopen20jaarhebbenachtereenvolgendeprogramma’svooreensubstantiëlefinanciëleimpulsgezorgdoplandelijk,maarookopprovinciaalenregionaalniveau.Gemeentenhebbenhetfinancieelzwaar.DooreendecentralisatievanuithetRijkkrijgengemeentenmeertaken,maarmoetenaandeanderekantookforsbezuinigen.NMEwordtvaakhooggewaardeerd,maartegelijkgezienals‘luxe’waarvoordegemeentenietstriktverantwoordelijkis.AfgaandopsignalenuitFlevolandenUtrecht(Veenendaal,alisdatgoedafgelopen)lijkenvooralkleineregemeentenmeteenniet-rijkeNME-traditie(bv.eigencentrum)bezuinigingenteoverwegen,maardatbeeldismoeilijkhardtemaken.EnigszinstegengesteldaandezetrendtrektdeprovincieUtrechtmethetbeleidskaderNMEenhetuitvoeringsprogrammahaarroljuistwataan,zijhetmetbescheidenfinanciëleinzet.VerklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetprogrammaNMEdatbijprovinciesaandachtvraagtvoorNME,nadatdefocustijdensdejaren2000-2008bijprovincieswasverlegdvanNMEnaarLerenvoorDuurzameOntwikkeling.Puntvanaandachtiswelhetnieuwecoalitieakkoord,waarinstaatdatbovenwettelijkemilieutakenherijktworden.

Van vaste zekerheden (subsidies en vaste contracten) naar flexibele netwerken (projecten en zzp-ers)Aandeterugtredendeenafslankendeoverheidisgekoppelddatvastebudgettenofsubsidies,diebijnaautomatischjaarinjaaruitverleendwerden,compleetmetinflatiecorrectie,nietmeervanzelfsprekendzijn.Metnamesubsidieshebbendelaatstetijdeenslechtaura.Subsidieontvangenzou(te)makkelijkzijnensubsidie-ontvangerszoudenzichnauwelijkshoeventeverantwoorden.Metnamesubsidiesindehoekvancultuur,natuurenmilieuendemulticulturelesamenlevingmoetenhetindepubliekeopinieontgelden.Datbetekentdatsubsidie-ontvangerszoalsNME-organisaties(stichtingen)veelnadrukkelijkerhun‘valueformoney’moetenkunnenaantonen,zodatdesubsidieverstrekkersbijdegemeentenzichgoedkunnenverantwoordenbijdeRaad.InietsminderemategeldtditookvoorbudgettenvangemeentelijkeNME-afdelingen,dieookmoetenkunnenlatenzienwathunniet-verplichteactiviteitenwaardzijn.DeverwachtingisdatvastebudgetteneenkleinerdeelgaanvormenvandebegrotingvanNME-organisatiesendatflexibelefinanciering(projectgelden,communicatiebudgetten)belangrijkergaatworden.Daarmeekrijgtdenetwerksamenlevingmeerbetekenis:minderhiërarchischevasteverbanden,minderautoriteitbijinstituten(politiek,wetenschap,kerk,politie)meerwaarderingvoorpersoonlijkekwaliteitenkennis(verpersoonlijkingvanpolitiek,meereenmansbedrijven,buurtvaders),decentralisatie,allesismetelkaarverbonden(LinkedIn,Facebook,YouTube).Het eenmansbedrijf is de snelst groeiende bedrijfsvorm van de komende jaren - Trendrede

2 Op 20 april 2011 heeft de Tweede Kamer de Rapportage NME besproken met de staatssecretarissen EL&I en IenM. Uit het verslag blijkt dat er voor NME bij alle partijen een breed draagvlak is en dat men zich zorgen maakt over bezuinigingen. De staatssecretaris EL&I heeft toegezegd dat het jaar 2012 als een overgangsjaar wordt beschouwd voor de programma’s NME en LvDO en dan, mede afhankelijk van de nog op te stellen Duurzaamheidsagenda van het kabinet (zomer 2011) een ‘brede regeling’ zal worden vormgegeven voor de jaren na 2012.

20

Burgers en bedrijven actieverAlseencontrabewegingvoordeterugtredendeoverheidzienwedatburgersenbedrijveneenstapnaarvorendoenalshetgaatombetekenisvollemaatschappelijkethema’s.Toeristendieophunreizenschrijnendearmoedehebbengeziennemenzelfinitiatiefomietstegaandoen(bv.eenschoolbouwen).Consumentendenkensteedsmeernaoververantwoordengezondvoedsel(mindervlees,biologisch,voedselkilometers,streekproducten).Wehebbenhetnietoverdegrotemassa,maarweloverdepioniersdienodigzijnbijmaatschappelijkeinnovatieentransities.Bedrijvenmakensteedsmeerserieuswerkvanmaatschappelijkverantwoordondernemen(ofvergelijkbarebenamingen).Nietuitmenslievendheid,maarindeslagomtalentvollemedewerkerswillenbedrijvengoedewerkgeverszijnenmensenwillennietbij‘foute’bedrijvenwerken.Daarnaastzijnmetnamebedrijvendieafhankelijkzijnvannatuurlijkehulpbronnenengrondstoffen,zichermeerenmeervanbewustdatalleenduurzaam(=oplangetermijn)denkendebedrijvendebesteoverlevingskansenhebben.

Betekenisvolle ervaringenBureaucratieneemtnogsteedstoe.Controle-enverantwoordingssystemennemenveel(werk)tijdinbeslag.WezittendeheledagachterdecomputerenzelfsonzesocialecontactenverlopensteedsmeerviaHyvesenFacebook.Maaltijdenmakenwenietklaar,maarzettenweindemagnetron.Dehuisartsisnietmeereenmeneerofeenmevrouw,maareenpraktijk.DeschooliseenfabriekmetCITO-scorealseindproduct.Dezebewegingnaarhet‘onpersoonlijke’enhet‘nietechte’herkennenwe.Tegelijkertijdzienweookdeanderekant,debehoefteaanechte,betekenisvolleervaringen:‘handenaanhetbed’,debegeesterendeonderwijzer,blauwopstraati.p.v.achterdecomputer,denostalgienaardekoekjesvanVerkade,desoepenvanUnox.Dereclamespeelterhandigopin.Hetlokalekrijgtmeerbetekenis:streekproducten,ecologischetweedvanschapenindeRijnenVeenstreek.InhetUNOwerddetendensbesprokendatlesmaterialensteedsminderwerdenafgenomen.Voordeactiviteitenmet‘beleving’isdebelangstellingonverminderd.MondigeouderskomenopvoorNME.We geven overbodige controle uit handen om ruimte te winnen voor aandacht. Wat we aandacht geven kan opbloeien en groeien – Trendrede

3.3 Trends NMEVan NME naar CDO (Communicatie voor Duurzame Ontwikkeling)

Oplandelijkniveau(programmabureau,GDO)wordtmomenteelgedachtaanhetintegrerenvandeprogramma’svoorNMEenLvDO.Getrachtwordtomin2012debeidehuidigeprogramma’smeteenlooptijdtot2011,met1jaarteverlengenenin2012teonderzoekenofvoortzettingmetnog3jaarmogelijkis.Begrippenalseducatie,leerprocessen,communicatieenparticipatiehebbenuiteraardeenverschillendebetekeniseninhoud,maarindepraktijkloopterveeldoorelkaar.(Potentiële)opdrachtgeversvanuitgemeente,provincieofwaterschaphebbenvaakweereigendefinitiesvandebegrippenofgebruikendebegrippendoorelkaar.DetermNMEwordtvrijweluitsluitendgeassocieerdmetbasisonderwijs,natuurenkinderen.VanuitdeTaskforceBiodiversiteitwordtdetermCEPAgebruikt:communicatie,educatieenparticipatie.VanuitAgentschapNLwordtdeterm‘sociaalinstrumentarium’steedsmeergehanteerd.InditrapportgebruikenwijdetermCDO(CommunicatievoorDuurzameOntwikkeling)vanuitdegedachtedatdetermcommunicatiebijbestuurdersbekendisalsoverkoepelendeterm,alblijftdevalkuilhetideedatcommunicatiekanvolstaanmethetverspreidenvaneenflyer…BovendienkoppelenwedetermaandeinhoudDuurzameOntwikkeling.

Schaalvergroting: van 150 NME-organisaties naar 25 tot 40 NME-regio’sInbeleidsnotitiesronddelandelijkeprogramma’s,maarookvandeTaskforceBiodiversiteitwordtsteedsmeergesprokenoverschaalvergrotingindeversnipperdeinfrastructuurvanNME.Erwordengetallengenoemdvan30tot40centraofregio’sinNederland.OnderwerpisnietmeeralleenNME,maar‘duurzaamheid’of‘duurzameontwikkeling’.Inwatouderestukkenisdetendensomtesprekenvan30tot40grotecentra,diedaneenbepaalderegio

21

‘bedienen’.Nietbeschrevenishoedetransitiemoetplaatsvindenvanhethuidigeversnipperdewerkveldnaar30grotereinstituten.Inrecenterestukkenwordteerdergesprokenover25regionalenetwerkenvoorduurzaamwerkenenleren,waaringrotereorganisatiessamenwerkenmetkleinereorganisaties.DezesamenwerkinggaatdaneenstukverderdandehuidigeafstemmingenuitwisselinginplatformsalshetUNO.Groterecentrakrijgenmogelijkdetaakte‘makelen’tussendevraagvanuitgemeentenenhetaanbodvanuitorganisaties.EenvoorbeeldvanditmodelisderegioNijmegen,waarhetregiobestuurvandeMARN(MilieuenAfvalRegioNijmegen)heeftbeslotengezamenlijkNME-activiteiten(ecologischebasisvormingenbeleidscommunicatie)opregio-niveauteorganiseren.HetMECNijmegenisbenoemdtotmakelaartussendegemeentenenkleinereNME-organisatieinderegio.

Trends in het onderwijsInhetschetsboek‘WevenmetGroen’(2009,pag.16-18)beschrijvenArjenWalsenMarlonvanderWaalenkeleonderwijstrends,dienatuur-enbiologie-onderwijsbeïnvloeden:• Aandachtvoorrekenenentaalkaneenbelemmeringvormenvooraandachtvoornatuuropschool,

maarhetbiedtookgelegenheidomtaal-enrekenwerkteintegrereninhetnatuuronderwijsenbetekenisvollecontexteninhetlevenvanhetkind.

• Ontwikkelingenals‘rijkeleeromgeving’,‘loopbaanoriëntatie’,maatschappelijkestages,burgerschapsvormingenbevorderingvansocialesamenhang,biedenveelmogelijkhedenvoornatuuronderwijsomeenbijdrageaandoelenvanOCWteleveren.

• Scholenwordensteedsautonomer.Hetaantalkerndoelenisverminderd,maarookkunnenscholenzelfbepalenhoeveeltijdzeaandekerndoelenbesteden.DezeautonomiekanvoorNMEkansenopleveren,maarookbelemmeringen.Goedinspelenopdewensenvandeschoolisnogbelangrijkerdanvoorheen(voor2006).

• InvoeringDeltaplanbèta/techniek–doelisomtechnischeopleidingenenbanenaantrekkelijkertemaken.OnderdeelvanhetplanisVTB(VerbredingTechniekBasisonderwijs).VTBwilkinderenenthousiastenvertrouwdmakenmetnatuurentechniekeneenonderzoekendehoudingstimuleren.

• Aandachtvoorvakoverschrijdendonderwijs–vakoverschrijdendelessen,incidenteleprojecten,vindenalveelplaatsinhetVOomeenthemaaantevullenofteverdiepen.Daarnaastbiedendeprojectenvoordelenals:bredeenharmonischevorming,ontwikkelingvanwaardevolleinhouden,samenhangenevenwichtinonderwijsetc.Natuurenduurzaamheidsonderwijslenenzichgoedvoordezevakoverschrijdendeaanpak.

• Ontwikkelingleerlijnen–leerlijnenophetgebiedvanNMEkunnenscholenhelpenomnatuurenmilieueensystematischeplekindeschoolloopbaanvandeleerlingtegeven.

• Buitenschoolseopvang–dezeheeftdelaatstejareneengrotevluchtgenomen,zowelbijbasisscholenalsbijkinderopvangorganisaties.Erisveelbelangstellingvoor‘groene’onderwerpenenprogramma’s.StichtingVeldwerkNederlandbesteedthierveelaandachtaan.Zie

www.kindvannature.nl.• BredeSchool–Trendsbijbredeschoolzijn:cultuureducatieensport.Opsteedsmeerplaatsenin

NederlandwordenkoppelingengemaaktmetNME.Ziebv.www.bredeschoolgouda.nloverdesamenwerkingmetEcokids.

DaarnaastnoemenwenogenkeleontwikkelingenwaarNMEopzoukunnenaansluiten:• Techniek:masterplanWetenschap,TechniekenTalentenKracht(OCW)• Burgerschap(alswettelijkeverplichtvak-OCWenInspectie)• LerenOndernemen(EL&IenOCW)• Investeringeninenergiebesparendemaatregelenenmaatregelendiehetbinnenklimaatbevorderen,

gerichtoponderwijsinstellingen(OCW,I&M,VWS).• Gezondheid,bewegenenVoeding(EL&I,VWS)• Groenemaatschappelijkestages(EL&I,OCW).

22

23

4 AanbevelingenHoemoetenNME-organisatiesnuomgaanmetdetrendsdieweinhetvorigehoofdstukhebbengeschetst?Vooreendeelzullendetrendsmogelijknietalsnieuwwordengezien.Sommigetrendszijnaljarenaandegang.MogelijkhebbenNME-organisatiesalindeafgelopenjarenveranderingendoorgevoerd.TochdenkenwedathetnodigisdatNME-organisatiesindezetijdkeuzesmakenvoorhunkoersenookdeconsequentiesvandiekeuzesdoorvoeren.OmeenrobuustetoekomstvoorNMEindeprovincieUtrechttekunnenbereikenzaldehuidigesituatieopverschillendefrontenveranderdmoetenworden.

Dedoelgroepvandittrendwatchrapportisdivers.Indithoofdstukhebbenwedaaromdeaanbevelingenopgesplitst:• IndividueleNME-organisaties(4.1)• Bestuurders(4.2)• ProgrammateamCDOUtrecht(4.3)

Streefbeeld: doelen voorop, robuuste netwerken voor de realisatieVooropstaandedoelstellingen,dieveelNME-organisatiesenookhetNME-programmahebbengeformuleerd.MetdezedoelstellingenleverthetNME-werkveldeenbijdrageaandedoelstellingenvandeoverhedendiedeNME-organisatiesfinancieren.Diedoelstellingenhebbeneeninhoudelijkecomponent(natuurenmilieu,duurzamesamenleving,klimaatetc.)eneenprocesmatige(educatie,leerprocessen,communicatie,participatie).Omdiegedeeldedoelstellingentekunnenrealiserenzijndeoverheden,eventueleanderefinanciersendeNME-organisatieszelfgebaatbijsolideorganisatiesineenrobuustnetwerk.

Hoofdaanbevelingen• Kies voor een robuuste toekomst:gebruikNMEalseenbeleidsinstrumentenkiesvoorverbreding

naarcommunicatieenduurzameontwikkeling.ZieNMEnietalseendoelopzich,maaralseenbeleidsinstrumentomtehelpendoelenophetgebiedvanduurzameontwikkelingterealiseren.

• Werk slim samen:Organiseereenprovinciaalnetwerkenbegineenprogramma.Hetnetwerkkenmerktzichdooreengrotediversiteitinpartijen,competenties,specialisaties,bijeenkomsten,werkgroepen,onderwerpen,doelgroepen,financiers.Dediversiteitkrijgtrichtingdooreendoelgerichtprogramma,waarindeactiviteitenentakenomschrevenzijn.

4.1 Aanbevelingen individuele NME-organisatiesMaak een bewuste keuze: alleen ecologische basisvorming?

DeeerstekeuzedieindividueleNME-organisatiesmoetenmakenisofzezich(uitsluitend)concentrerenopecologischebasisvormingopbasisscholen.InhetUNOwerdgezegddat90%vandeactiviteitengerichtisopecologischebasisvormingopbasisscholen.Misschienklopthetgetalniet,maarhetzegtwelietsoverdebelevingenhetaccent.Eenkeuzevoorecologischebasisvormingheefteenaantalvoordelen:• Vertrouwd,hetiseenkernkwaliteit• Pastindeverwachtingenvanscholen,gemeenten• Geeftrust.Veranderingendaarentegenroepenweerstandop.

Nadelenzijnerook:• EcologischebasisvormingdoorNME-organisatiesisgeentaakvangemeenten,duseenbezuiniging

ligtaltijdopdeloer• Natuurenmilieuisopdemeestescholengeenprioriteitendeinspectiekijkternietnaar.NMEisniet

noodzakelijk.

Wekunnenonsvoorstellendatergoederedenenzijnomtekiezenvoordeconcentratieopecologischebasisvorming,bijvoorbeeldomdatdebelangrijkstefinancier(gemeente)geenbredereopdrachtgeeft(zie

24

aanbeveling:Wednietopéénpaard)ofomdatdeorganisatietekleinisomdeverbredingdoortevoeren.Hetisraadzaamommetdiefinancieringesprektetredenomdekeuzeexpliciettemaken.Mogelijkleidtdittotlangeretermijngarantiesoverdefinancieringofextramogelijkhedenomeventueeltochverbredingvanthema’sofdoelgroepenteonderzoeken.Terugtrekken op ecologische basisvorming? Niet doen! – Wethouder Van ’t Erve, gemeente Amersfoort

Uitbreidingsmogelijkheden ecologische basisvormingWanneerjealsorganisatiekiestvoorecologischebasisvorminginhetbasisonderwijs,zijnernogweldegelijkuitbreidingsmogelijkheden,omzodebasisonderjeorganisatierobuustertemaken:• Breidthetpakketuitmetwaarjegoedinbent:voeg(natuur)belevingtoeaandevakkentaalen

rekenen.Helpkinderenbetertewordenindievakkenm.b.v.natuur-enmilieu-onderwerpenendebeproefdepedagogiekvanhoofd,hartenhanden.

• Ontwikkelactiviteitenindenatuuromkinderenmeteenrugzakje(budgetvoorkinderenmetbv.ADHD,PDDNOS)betertelatenleren,rustigertewordenenzelfvertrouwenoptebouwen.

• Differentieertussennatuurscholendiedeheleleerlijnwillenvolgen(10-30%)endescholendieeenpaarbetekenisvolleactiviteitenperjaarwillen.Ditkanveeltijdwinstopleveren,doorscholenmaatwerkaantebiedeninplaatsvanhethelepakket.

Wed niet op één paardEindjarennegentigverscheeneenonderzoekvanhetIOWOteNijmegennaarNMEendemogelijkhedenomteverbredenentevernieuwen.Hetrapportdroegdetitel‘GoudenKoorden’,eenmogelijkwatoverdrevenmetafoor,waarmeedeonderzoekenduiddenopderelatietussenNME-organisatiesenhunfinanciers,vaakgemeentebestuurders:aandeenekantbetekendedierelatie‘goudgeld’alsbelangrijksteofenigefinancier,aandeanderekantwerdhetkoordbeschouwdalseenleiband,wanneerdebestuurderseenbeperktererolopvattingvoordeNME-organisatievoorogenstond,dandeorganisatiezelf.Ditkaneenlastigesituatieopleveren:jewiltje‘broodheer’nietvoordevoetenstoten,maartegelijkertijdderuimtekrijgenomjetekunnenontwikkelen,verbredenenvernieuwen.

Hetadviesisomnietafhankelijktezijnvanéénfinancier(weddenopéénpaard),maarookomdefinancier(s)meetenemenindeontwikkelingen:• Zorgvoorspreidingovermeerderefinanciers,waardoorjealmeer‘touwtjesinhanden’krijgt.• Neemdefinanciersmeeindeontwikkeling,betrekzebijstrategischediscussiesover

koerswijzigingen,maakduidelijkdatjemeervoorzekuntbetekenendanalleenecologischebasisvorming.

• Zetdeinnovatieplanmatigop:niethierendaareenleukeworkshopvolgenenkijkenofjeerietsmeekan,maarmaakeenplanmetdoelstellingen,marktverkenning(waarisbehoefteaan,watisonzetoegevoegdewaardeenwatdoenanderenal?),operationaliserentotnieuweactiviteitenetc.enbegroothetplaninurenenkosten.Zorgdatjefinancierofbestuurderhetplangoedkeurtofernogietsaankanwijzigen.Zokrijgtdebestuurderervertrouwenin,kunjeresultatenterugrapporterenenkunjemogelijkzelfsextrafinancieringkrijgenvoorhetplan.Ofmaakereenbusiness-casevan.

• Organiseerverrassendeevenementen,waarbijjebestuurdersweetteraken:excursiesnaarduurzaamheidscentraofeengebouwvanThomasRau,organiseereenC2C-lezingvoordegemeenteraadofeenduurzaamvoedseldinermeteentopkokenstreekgerechtenetc.

Kies voor een robuuste toekomst: kansen liggen in verbreding naar communicatie en duurzame ontwikkeling

Onzebelangrijksteaanbevelingisombewusttekiezenvoorverbreding,zowelvannatuurenmilieunaarduurzameontwikkelingalsvaneducatienaarcommunicatie.Wijdenkendatdezeveranderendetijdenkansenbiedendoortevariërenindoelgroepen,aanpakenthema’s.Wehebbenhetdusover

25

samenhangendeverbredingenvanhettakenpakketvandeNME-organisatie:• Verbredingvaneducatie(NME)naarcommunicatie(CDO).• Verbredingvanbasisschoolnaaranderedoelgroepen.• Verbredingvannatuurenmilieunaarduurzameontwikkeling.• Verbredinginrol:vanlesboernaarspilinhetgroenenetwerk.

NB-BinnenhetUtrechtsepaletaanNME-organisatieszijnergroteverschilleninvorderingenindezeverbredingen.

Verbreding van educatie naar communicatie – NME is geen doel, maar een middelNMEiseensterkmerkalshetgaatomecologischebasisvormingopbasisscholen.Omookbeleidsdoelenvanoverhedenopanderethema’senvooranderedoelgroepentekunnenhelpenrealiserenishetnodigookanderetermentegebruikendaneducatieofNME.Determ‘communicatie’wordtbreedtoegepastbinnengemeentenvooreenspectrumvanvoorlichting,doelgroepconsultatie,betrekkenvanbewoners,participatie,dialoogetcetera.NaastNMEzouookCDO(CommunicatievoorDuurzameOntwikkeling)eensterkmerkkunnenworden,maarhetloontookomdetermentegebruikenzoalsdieindebeleidsstukkenofingesprekkenmetdewethouderwordengebruikt.Binnenvelebeleidsterreinenvangemeentenenprovincie(ziehoofdstuk3)isfinanciëleruimtegecreëerdvoor‘communicatie’.NME(ofCDO)-organisatiesmoetenhetgesprekaangaanomhiergebruikvantekunnenmakenomdegemeentetehelpendekwaliteitvandebedoeldecommunicatieteverhogen,maarzodoendeookdeeigenorganisatierobuustertemaken.DeNME-organisatieals‘preferredsupplier’boveneenmogelijkintehurencommunicatiebureau.

Verbreding naar andere doelgroepen en naar duurzame ontwikkeling – denk van buiten naar binnen.Wijdenkendatverbredingnaaranderedoelgroependanhetbasisonderwijs(‘ietsdoenvoorvolwassenen’)gepaardmoetgaanmetinhoudelijkedoelstellingenvanuitbeleid.Kansenliggenindejuistedoel-doelgroepcombinaties.Deopgaveligtvaakinhetvertalenvanalgemenebeleidsdoelstellingenvaneengemeenteofprovincienaar‘Watwordternupreciesvanwelkedoelgroepverwacht?’.Zoeknaardecombinatievandoelgroep–inhoudenbelanghebbende.Denknietalleenhoejejeeigenaanbodgeschiktkuntmakenvooranderedoelgroepen(Vanbinnennaarbuitendenken),maaronderzoekvooralwelkbelangeendoelgroepkanhebbenbijde–potentiële-competentiesvandeorganisaties(vanbuitennaarbinnendenken).Enkelevoorbeeldenineennotendop:• Klimaatneutralestad–gemeente,energiebedrijf,grootverbruikers(bedrijven),ofjuistlageinkomens,

diebaathebbenbijenergiebesparing(viacorporaties)• Batenvandenatuur/groen–recreatie-ondernemers,afd.Financiën(groenverhoogtOZB),GGD-

milieukundige,gezondheidinstellingen(groenmaaktgezond).• MVOindebuurt–bedrijvendievanuithunmaatschappelijkeondernemerschapwillenmeehelpen

metgroenindewijkofenergiebesparingofietswatbijhuneigencore-businesspast.• Agrobiodiversiteit–inzaaienvanakkerranden,wegbermen,slootoeversvergrootdenatuurlijke

plaagbestrijdingenverhoogtdebelevingvanhetlandschap-boeren,landschappen,LTO,waterschap.

• Duurzaamvoedsel–ouders,streekboeren,supermarkten,bredescholen.• Gezondheid/bewegen/obesitas-GGD• Groenensocialecohesie–gemeente,corporaties• Natuurenandereculturen–migranten• Archeologie,cultuurhistorie–organisatiesvoorerfgoed-educatie,recreatie• Natuurclubvoor‘natuurtalenten’• Fijnstofdiscussiefaciliteren–ongerusteburgers/gemeente• Eigenduurzameenergieopwekking–wijken,boeren,steden,gemeenten.

26

Verbreding van rol: van lesboer naar spil in het groene (of duurzame!) netwerkIneenstadofplattelandsgemeentenzijnvaakallerleiorganisaties,verenigingen,bedrijven,groepjesbewonersenzovoortactiefomrondeenthemavanduurzameontwikkelingietsteondernemen.Ditzijnenthousiasteinitiatieven,waarveelvanuitkangaan,maardikwijlsweetmenniethoeeenprojectaantepakkenofdewegnaarofbinnendegemeentetevindenvooreenvergunningofvergoedingvanonkostene.d.EenslimNME/CDO-centrummaaktgebruikvandekortelijnen,diejehebtomdebrugfunctietussenburgerenbestuurtekunnenvervullen.Zoekbijvoorbeelddesamenwerkingopmetwoningbouwcorporaties:laatbewonerssamenaanhetgroenwerken,samenmetopbouwwerk.Ditverhoogtdesocialecohesieendusdeveiligheidenstabiliteitindewijk.Eenanderthemavoorcorporatiesisenergiebesparing:corporatieszijnbijrenovatieserggerichtoptechnischeenergiebesparendemaatregelen(isolatie,dubbelglasetc.),maarzijnookgeïnteresseerdinenergiebesparendgedragvanhuishoudensmetlageinkomens.Zorgervoordatdegroenebedrijven,deduurzameburgers,demilieucommissiesvandewijkcomités,volkstuinen,groeneBSO,GGD,GroenOnderwijsetc.etc.ineengoednetwerkzitten,elkaarwetentevinden.Biedtzevergaderlocatie.Helpzeopweg.Geefeencursus‘DO-projectopzetten’etc.Makelaartussenvraagenaanbod.HetAmersfoortsNME-arrangementiseenmooivoorbeeldvandeuitwerkingvanzo’n‘groennetwerk’methetCNMEalsspil.Ziekader.

Duurzaam AmersfoortPLUS - krachten bundelen en versterken voor NMEBinnenditgrootschaligesamenwerkingsprojectwerkenmeerdan50lokalepartijensamenomAmersfoortduurzamertemakenmetbehulpvannatuur-enmilieueducatie(NME).HetarrangementbestaatuiteenverzamelingprojectendieallendraaienomNMEenduurzaamheid.Dezeprojectenzijngegroepeerdinvierclusters:

1. Scholen&bedrijfslevenvoorEnergiebesparingenDuurzaamheid2. Degrenzelozetuin3. Vanuitdestaddeboerop4. Deduurzamekaravaan

Deprojectenwordenuitgevoerdindeperiode2011-2012.

HeteersteprojectisdeDuurzameKaravaan(cluster4).InditprojectwerkendeAmersfoortseorganisatiesSWA,SKA,SKON,CNMELandgoedSchothorstenDierenParkAmersfoortsamenomduurzameactiviteitenvoorkinderenteorganisereninvakantieweken.Incluster1‘Energiebesparing’werkenCNMELandgoedSchothorst,E.nu,EnergiecentrumMKB,MatchpointeneenaantalAmersfoortsebedrijvenenvoortgezetonderwijsscholensamenineenprojectwaarinscholierenopgeleidwordentotenergieadviseurs.DejongerenvoereneenenergiescanuitbijeenAmersfoortsbedrijf,stelleneenbesparingsadviesopenpresenterenditaandedirectie.Incluster2‘Degrenzelozetuin’wordteennetwerkgevormdvanAmersfoortsetuininitiatieven.Hetgaatonderandereom:bestaandevolkstuincomplexenindewijken,schooltuinen,kinderdagverblijvenmetnatuurlijkespeeltuinen,eentuinbijeenABC-schooleneenbejaardencentrum,hetinitiatiefvoormeergeveltuinenindebinnenstadeneeninitiatiefvooreenmoestuinvoorbuurtbewonersenscholeninVathorst.BinnenhetnetwerkwerkenzijaanhetontwikkelenvanNME-activiteiten,hetoplossenvangedeeldeproblemenzoalsvandalismeenhetopzettenvanleermodulesvoordebegeleidersvantuinactiviteiten.Cluster3‘Vanuitdestaddeboerop’staatinhettekenvanderelatiestadenplatteland.HetvoortgezetonderwijswerktnauwsamenmethetagrarischonderwijsendeagrarischesectorindeAmersfoortseregioaanhetontwikkelenvanNME-lesmodulen.Hierinlerenscholierenhetplattelandkennenenagrarischestudentendestad.Voorbeeldenvandezelesmodulenzijn:hetprojectMooiHoogland-West,Puberruil,deGroeneondernemerenVangrondnaardemond.Eentweedeprojectinditclusterhoudtindatkinderenvandebuitenschoolseopvangopbezoekgaanbijéénvande4educatieboerenindebuurtvanAmersfoort.

27

Consequenties van verbreding naar CDO:• Goedcontactmetwethouder(s)endiversebeleidsmedewerkers;weetwaterspeelt.• Stuuropcombinatievastbudget(ecologischebasisvormingbasisscholen)enincidentelebudgetten,

bv50-50.Maakincidentelefinanciering‘structureel’.• Richtdeorganisatiezoindatjeflexibelkuntzijn:eenkleinekernvanvasteformatieeneengrote

flexibeleschilmetmensenmetdiversecompetenties,diejekuntinschakelenwanneernodig• Personeelsbeleid:welkemensenneemjeindienstbijeenvacature:eeneducatiefmedewerker(ex-

onderwijzer)ofbeleidsadviseur(ex-medewerkeradviesbureau).• Opleidingen/cursus:lerenadviseren,vraaggerichtwerken• Neemdetijdvoorontwikkelingeninnovatie,ookalbetekentdatdatje-tijdelijk–jescholen/klanten

moetteleurstellen.NMCUtrechtheeftenkelejarengeledenviaeenbriefaandescholenlatenwetendatNMCtijdnodighadvoorvernieuwingvanhetprogrammaendatdaardoortijdelijkhetprogrammabeperkterwas.Descholenaccepteerdendeuitleg.

• ZoekMVO-bedrijvenopinjeomgeving:welkebedrijvenzijnlidvanMVO-Nederland,ofLeadersforNatureoflatenzichopeenanderemanierbetrokkenuit.Willenzesponsoreningeldofnatura?Willenzehelpenmethetmakenvaneenbusinessplan?

4.2 Bestuurlijke aandachtspuntenNaasthetduidenvandetrendsendeontwikkelingenenhetdoenvanaanbevelingenaanNME-organisatieshoemenkaninspelenopdietrends,wasookeenvraaghoebestuurdersindeprovinciehunbijdragekunnenleverenaanNMEenCDO(CommunicatievoorDuurzameOntwikkeling).

Rolverdeling Gemeenten – Waterschappen – Provincies - RijkVanuithetinterbestuurlijkeprogrammaNMEiseenstreefbeeldontwikkeldwaarinderollenvoordeverschillendeoverhedenzijnbeschreven(bron:www.nme.nl).Hetgaatomeenuitgekienderolverdeling,waariniedereoverheideeneigenpositieheeft.Hetisdeverantwoordelijkheidvaniedereoverheidomopz’nminstdeeigenrolgoedintevullen:• DegemeenteishetprimaireniveauvandeuitvoeringvanNME.Degemeentespeelteen

coördinerenderolophetlokaleniveau,issamenroepervanlokaalbetrokkenpartijenenisfinanciervandebelangrijksteuitvoeringsorganisatie(s).M.b.t.dezeorganisatiestreedtdegemeentesturendopnaarinhoudenkwaliteitvandeuitvoering.Degemeenteneemtdeelaanhetcoördinerendoverlegindeprovincie.InprovincieswaardeverenigingGDOsterkiskaneenGDO-vertegenwoordigingdierolopzichnemen,inanderegevallenwordtnaareenpassendevertegenwoordiginggezocht.

• Hetwaterschaptreedtopals(co-)financiervanNME-projectenenprogramma’sinhetwerkgebiedenneemtdeelaanhetcoördinerendoverlegindeprovincie.Hetwaterschapspeelteenrolinhetinvullenvanwittevlekkenbovenlokaal/regionaal.

• DeProvinciespeelteencoördinerenderolinhetwerkgebied,roeptallebetrokkenpartijen(gemeenten,waterschappen,belangrijksteuitvoeringsorganisaties)samendiegezamenlijkafsprakenmakenoverdewijzewaaropNMEinderegiokanwordenversterkt.Daartoebehoortookhetontwikkelenvaninitiatievenomwittevlekkenoptevullen.Letop:deprovincietreedtnietindeautonomievanderdenmaarisprimairverantwoordelijkvoordeorganisatievanhetsamenwerkingsproces.AlsfinanciervanhetIVNConsulentschaptreedtdeprovinciesturendopnaarinhoudenkwaliteitvandeuitvoering.Hoewelhetbeleidwordtingegevendooreengezamenlijkontwikkeldevisie(IPO),iserperprovinciesprakevanmaatwerkm.b.t.aardenomvangvandecoördinatie,aantalbetrokkenspelersenfinanciëlespankracht.

• HetRijk(betrokkenministeries)steltinconsultatiemetmede-overheden(IPO,VNG,UvW)enhetvelddegroteinhoudelijkethema’svast(agendasetting),draagtbijindefinancieringvandecoördinerendeinfrastructuur,waaronderprovinciesen‘ondersteunendedienstverlening’ophetgebiedvankennisenkwaliteitsontwikkeling.HetRijkvervulthiereenbelangrijkeregierol.BetrokkenministeriesstimulerenorganisatiesalsStaatsbosbeheer,NationaleParken,Natuurmonumentene.a.omdieagendaovertenemeneninsamenwerkingmetbetrokkenpartijenopregionaal/provinciaalniveauteoperationaliseren.

28

AanbevelingenUitgaandevanditalgemenestreefbeeldvoegenwijhiernogdevolgendeaanbevelingenaantoe:• PrikdoorheteenzijdigeimagovanNME-organisatiesheen.NMEheeftveelmeerpotentiedanalleen

ecologischebasisvormingopbasisscholen.NMEofCDOisvooraleeninstrumentombeleidsdoelenophetgebiedvanduurzameontwikkelingtehelpenrealiseren.

• DenkalsfinanciervaneenNME-organisatiemeemetdeontwikkeling,ziedefinancieringalseeninvesteringdierendementmoetopleverenvoorderealiseringvanbeleidsdoelen.Zetnietallefinanciënopdeuitvoeringvanvasteenvertrouwdetaken,maargeefruimteomplanmatignieuweontwikkelingsrichtingenteverkennenendethema’sendoelgroepenteverbreden.Dieontwikkelingkanbestuurdershelpenbijhetrealiserenvanbeleidsdoelstellingen,maarkanooknieuwefinancieringopleveren.

• SchakeldeeigenNME-organisatieinalseen‘preferredsupplier’bijdevormgevingenuitvoeringvandecommunicatievanbeleidsthema’senbeleidsprogramma’sendespeerpuntenvanhetcollegeakkoord.Ditbespaarttijdengeld.Waaromeenexterncommunicatiebureauinhurenalsjededeskundigheidinhuishebt?DeNME-organisatiekan-potentieel–eenrolspeleniniederebeleidsfase.Bewonersconsultatieindeverkenningsfase,adviserenbijdebeleidsformulering,inschakelenvanvrijwilligersenmaatschappelijkeorganisatiebijdeuitvoeringenindeevaluatiefase.

• Vraagprofessionelekwaliteitteleveren.GeeftijdenruimteaandeNME-organisatieomzichdiekwaliteitteverwervendooropleiding,cursussen,gerichtpersoneelsbeleidenintervisieencoachingvanuitandere(verderontwikkelde)NME-uitvoerders.

• Bestuurlijkesamenwerkingvergrootdeslagkrachtvanhetwerkenaanduurzameontwikkeling.Geefdeinterbestuurlijkesamenwerkingtussenprovincie,waterschappenengemeenteninhoud.Samenwerkingendelenvankennisenervaringmaaktdeuitvoeringefficiënterenlevertdusmeer‘waarvoorjegeld’.Maakenthousiastgebruikvanhet–nogvormtegeven–bestuurlijknetwerkrondNMEenCDO(zie4.3).

• EenstrakkerekoppelingvanNMEaanconcreetbeleidvandeorganisatieisbelangrijkeneengrootdeelvanditrapportisdaaraangewijd.Datneemtnietwegdatecologischebasisvormingessentieelisvoordevolgendegeneratiebeslissers,werkersenconsumentenomecologischeongeletterdheidtevoorkomen.Gemeentenhebbeneenbelangrijkerolomdecontinuïteitvanecologischebasisvormingtegaranderen.

4.3 Aanbevelingen programmateam CDO UtrechtDezeparagraafiseropgerichtaanbevelingentegevenvoordeorganisatie-ofnetwerkstructuuropregionaalenprovinciaalniveau.HetprogrammateamCDOheeftdetaakomdesamenwerkingtebevorderenopprovinciaalniveaueneenambtelijkenbestuurlijknetwerktebouwen.

HetdoelisomNMEefficiëntereneffectieverteorganiseren,meerrobuust,toekomstbestendig.

Taken,samenstellingenwerkwijzevanhetprogrammateamzijnnognietuitgekristalliseerd,maarhetbeleidskaderNMEenhetuitvoeringsplanNMEvandeprovincieUtrechtgeveneenduidelijkkader.

Verbreding ook op provinciaal niveauBelangrijksteaanbevelingopprovinciaalniveauisom,netalsbijdeindividueleNME-organisaties,deverbredingvanNMEnaarCDOdoortevoerendus:• Verbredingvaneducatienaarcommunicatie• Verbredingvandoelgroepen• Verbredingvannatuurenmilieunaarduurzameontwikkeling.

Hetprogrammateamheeft,medenaaraanleidingvanditTrendwatch-onderzoekonlangsaldenaamgewijzigdvanNME(natuur-enmilieu-educatie)naarCDO(communicatievoorduurzameontwikkeling).

29

Organiseer het provinciaal netwerk – veelzijdigheid is een krachtTweedeaanbevelingisomdeorganisatievanhetprovinciaalnetwerkkrachtig(er)terhandtenemen.Depreciezevormgevingdaarvanisnogmoeilijkteduiden,omdatdesamenstellingvanhetnetwerkookafhangtvandekeuzevanindividuele(NME)organisaties:kiezenzevoorfocusopecologischebasisvormingofgaanzevoorverbredingeninwelkemate?Uitgangspuntmoetzijndatdiversiteittussendeorganisatiesmeerwaardeheeft.Nietalleorganisatieszijnhetzelfde,erzijnveelverschillendecompetentiesenspecialismen.Vooriederevraageenantwoord.HetNME-werkveldwordtvaak‘versnipperd’genoemd,maarmeteengoednetwerkkunjevandeze‘veelzijdigheid’eenkrachtmaken.Misschien moeten we van 150 centra met een grote diversiteit in Nederland naar 30 à 40 grotere centra. Kun je niet zomaar gelijkschakelen. Moet organisch groeien – Wethouder Van ’t Erve, gemeente Amersfoort

Enkele uitgangspunten, aanbevelingen en vragen voor het provinciaal netwerkLokaal – regionaal - provinciaalMaakduidelijkonderscheidinwatjeopdeverschillendeschaalniveauskuntorganiseren.• Behoudlokaleinbedding,kortelijnen,netwerk• BasisvanallelokaleNME-organisatiesis:ecologischebasisvormingbasisscholen,misschienookspil

ingroennetwerk.Ditiseenfunctiediebijuitstekoplokaalniveaugeorganiseerdkanworden.• BevraagelkeNME-organisatieopdeambitiesvoorverbredingenwensenvoorsamenwerking

netwerkenenwelkerolmeninhetnetwerkkanenwilvervullen.Hoeorganiseerjebijvoorbeelddeacquisitievanprojecten:isdatiedervoorzichofstajesterkeralsjemetmeerNME-organisatiestegelijkertijdprojectenprobeertteverwerven?LaatziendatjewerktaandediversificatievanhetNME-landschap.

• ZorgvoorcoachingbijdeindividueleengezamenlijkekeuzesvanNME-organisaties.• Loket–waarkunnenpotentiëleopdrachtgeversaankloppenvoorwelksoortprojecten?Gaateen

gemeentealtijdeerstteradebijheteigenNME-centrum(kortelijnen,frontoffice)enbekijktdatcentrumofhetdevraagzelfaankanofdatdevraagbrederuitgezetmoetworden(backoffice)ofgajeeenaantalspecifiekeloketten(poolsvandeskundigeexpertsopinhoudelijkvlakofprocesmatig)benoemen,diejebekendmaaktbijgemeentenenandereopdrachtgeversomzoextrasterktestaanenactievePRtekunnenbedrijven?

Overleg• Zominmogelijk‘vaste’overleggenopprovinciaalniveau• Informatie-uitwisselenkan(ook)digitaal• Diversificatieinhetoverleg:doelgericht,metdemensenwaarhetomgaat.• Korteseriesrondeennieuwethema-doelgroep-combinatie.Bijvoorbeeld2of3bijeenkomstenover

projectenmetcorporatiesenhunbewonersoverenergiebesparendemaatregelen.• 1of2maalperjaaralleNME-centrabijelkaardieietsdoenmetecologischebasisvorming.Geen

overleg,maareencombinatievaninhoudelijkeverdiepingennetwerk.

Begin met een programma CDO UtrechtEengoedemanieromeennetwerkoptebouwenisgewoonbeginnenmeteenprogrammaomrondduurzamethema-doelgroep-combinatieseenaantalprojectentestartenendaarorganisatiesbijtevragenvoordeuitvoering.EenNME-arrangementwasdaareenmooiekansvoorgeweest,maarhetbudgetvoorarrangementenisuitgeput.Misschienkandeprovincierondéénvandespeerpuntenvanhetcoalitie-akkoordeenbescheidenprogrammastarten.EenanderemogelijkheidisombijeenregionaleDO-agendaaantesluitenendaarbijeenportfoliobijteontwikkelenmetmogelijkeactiviteiten.

30

Naar een programma: richten, inrichten en verrichten• Richten–Zetdekoers,insamenwerkingtussenNME-organisatiesenbestuurders,dooreen

provinciaalprogrammavasttestellenmetwervendedoelen,afkomstiguitdebeleidsdoelenvandebetrokkenpartners,meteenlooptijdvanvierjaar.Geefookruimtevoorregionaleprogrammering.

• Inrichten-Ontwerpeenduidelijkenetwerkorganisatie,waarbijeenstuurgroepmetbestuurders,eenkerngroep,werkgroepen,inspiratiebijeenkomsten,praktijknetwerkenindienststaanvandeprogrammadoelen.

• Verrichten-Werkhetprogrammajaarlijksuitineenuitvoeringsprogrammametactiviteitendieeffectiefenefficiënteenbijdrageleverenaandeprogrammadoelen.

• Koersaanpassen-Monitorenevalueerhetprogrammaenpashetprogrammaaan,wanneerderesultatenachterblijven,nieuwekansenzichvoordoen,deomgevingverandertenzovoort.

Picasso-model - Meerdere perspectieven op het netwerkHetiseenaantrekkelijkideeomvoorNME/CDOinUtrechteenmooieinfrastructuurteschetsenmetduidelijkeverbandenentaak-enrolverdelingenendergelijkeendievooreenaantaljarenvastteleggen,zodatiedereenweetwaarhijaantoeis.Wijdenkendatdatnietgaatwerken.Desamenlevingisertedynamischenteonvoorspelbaarvoor.Wepleitendaaromvooreeninbewegingzijndnetwerkdatvoldoendeflexibelenwendbaarisomsoepelopontwikkelingentekunneninspelen.Tochmoetjeeennetwerkwelvormgevenenvoedenenzuljeietsvanvastigheidmoetencreëren.WijdenkendatjehetCDO-netwerkvanuitmeerdereinvalshoekenofperspectievenmoetbekijken,geïnspireerddoorPicassodieookinéénschilderijverschillendeperspectievenwisttecombineren,zoalseenportretzowelvanvorenals‘enprofil’.

WepresenterenhierenkelemogelijkeperspectievenophetCDO-netwerk,maarerzijnermeerderedenkbaar.Indepraktijkzullen,netalsbijPicassodeverschillendeperspectieventegelijkaanwezigzijn.

Perspectief 1 - Utrecht CentraalDeprovincieisnietgroot,duszoujemisschiendeprovincieals1regiokunnenbeschouwenmeteenaantalgrotespelers,middelgroteenkleinereorganisaties,dieelkverschillendeinhoudenendoelgroepenkiezen.CentraleregieligtbijhetIVN-ConsulentschapenhetprogrammateamCDO.Waarom niet één grote, professionele Utrechtse NME-organisatie? Margot Stolk

Perspectief 1:UtrechtCentraal-1netwerkmet1provincialespil

31

Perspectief 2 - Regionale netwerken als krachtOfbestaatdeprovincieuit3of4regio’smetinelkeregioeensterkespil-organisatie,somsvergezeldvaneenandergrootofmiddelgrootcentrum.Zijner‘natuurlijke’regio’saantewijzenofmoethetnoggroeien?Voordeonderlingeafstemmingtussenderegio’shebbenhetIVNConsulentschapenhetProgrammateamCDOeenrol.

Perspectief 3 - Thematische netwerkenOfmoetjegeengeografischeregio’swillenaangeven,maarinhoudelijkesamenwerkingsverbandenofsamenwerkingdiegerichtisophetbereikenvaneendoelgroep,bijvoorbeeldbedrijfsleven?Dethematischenetwerkenkunnenookpraktijkleerkringenzijnofcommunitiesofpractice,diesamenplanmatigenkelegoedgeformuleerdevragenrondeenthemaineenbeperktaantalbijeenkomstenuitwerken.IVNenProgrammateamcoördinerendenetwerken.

Bestuurlijk perspectiefBovenstaandeperspectievenopeenprovinciaalCDO-netwerkzijngerichtopdeuitvoerendeorganisaties.DaarnaastishetbelangrijkdatbijCDObetrokkenbestuurders,zoalsledenvanGDO,enthousiastewethoudersenwaterschapsbestuurders,ookeeneigennetwerkhebben,waarbijmenelkaarinformeertoverontwikkelingenophetgebiedvanhetCDO,maarwaarookgelegenheidistothetgezamenlijkuitzettenvandekoers,zoalshetvaststellenvanthema’sofdoelgroepenvoordethematischenetwerkenineeninterbestuurlijkmeerjarenprogramma.HetbeleidskaderenuitvoeringsplanNMEvoorzienineenbestuurlijknetwerk,waarbijdeverenigingGDOhetvoortouwneemt.

Perspectief 3:ThematischenetwerkenzoalsEcosysteemdiensten,MVO-bedrijvenof,Klimaatadaptatie

Perspectief 2:Regionalenetwerken-3of4regio’smet1provincialespil

32

Verbreding organisaties provinciaalOplokaalniveauhebbenwegepleitvoorhetNME-centrumalsspilineenlokaalgroennetwerk,maaropprovinciaalniveaukandatnatuurlijkook.Deeducatievemedewerkersvanallerleigroeneorganisaties(Staatsbosbeheer,Natuurmonumenten)zoudenzoaankunnenschuivenbijdebijeenkomstenoverecologischebasisvorming.Ophetvlakvanduurzameontwikkelingsthema’sligternogeengrotehoeveelheidpotentiëlepartnersvoordehand.Zoekdeprovincialekoepelsop,verkensamenwerking• VNO-NCWMidden:Mobiliteit,aansluitingberoepsonderwijs,kwaliteitbedrijventerreinen,

InnovatieenDuurzaamheid• MKBMidden:Versterkenrolondernemersineigenomgeving,MVO-advies(bijeenkomst3-3-2011)• Rotaryenandereondernemersverenigingen,dievaakheelaanspreekbaarzijnopmaatschappelijke

thema’s.Terillustratie:zaterdag14mei2011heeftdeDistrictconferentiealsthema:‘NewGeneration.opwegnaareenduurzametoekomst-DuurzaamheidenJeugdkunjeonmogelijklosvanelkaarzien’.

• Welzijnskoepel• LandschapErfgoedUtrecht• NatuurenMilieuFederatieUtrecht• Energiebedrijven• Waterschappen• GebiedscommissieszoalsUtrechtseWaarden,UtrechtMidden-NoordenUtrechtStadenLanden

projectbureauSVGV• LTO,andereboerenorganisaties• AVU• etc.

33

Bijlage 1 – Geraadpleegde bronnenBijeenkomsten

18januari2011–PresentatieenbesprekingonderzoekinUNO20januari2011–ProgrammateamCDO20januari2011–IVNmedewerkersRegioMidden31januari2011–CreatiefStrategischeSessieNMCUtrecht28februari2011–PresentatieenbesprekingTrendsmetUNO-organisaties30maart2011–ProgrammateamCDO19april2011–ProgrammateamCDO16mei2011–InterbestuurlijkPlatformNME25mei2011–ProgrammateamCDO

(Telefoon)Gesprekken7februari2011–DinandEkkel–GroeneKennisCoöperatie15februari2011–AnnemartineCox–GemeenteUtrecht16februari2011–RoelvanRaaij–MinisterieEL&I18februari2011–HansPeterBruggink–MilieudienstZuidoostUtrecht23februari2011–BramWondergem–WethouderGemeenteEemnes25februari2011–MargotStolk–WethouderGemeenteVianen2maart2011–WouterdeJong–GedeputeerdeProvincieUtrecht4maart2011–Sebastiaanvan’tErve–WethouderGemeenteAmersfoort4april2011–TheovanBruggen–ProgrammamanagerNMEAgentschapNL

Schriftelijk (selectie)• www.nme.nl• NovioConsult,WitteVlekkenInventarisatieNME,Nijmegen,2009• ProvincieUtrecht,BeleidskaderNME,najaar2010• ProvincieUtrecht,UitvoeringsplanNME2011–2015,maart2011• JaarverslagenenfactsheetsvanUtrechtseNME-organisaties• UniversiteitUtrechtenStichtingVeldwerkNederland,HoeduurzaamisNME?,2006• BriefaandeformateurvandeTaskforceBiodiversiteit,zomer2010• ManifestLeadersforNature• www.trendrede.nl• www.teebweb.org• PlanBureauvoordeLeefomgeving–Watdenatuurdemensbiedt,2010.• College-akkoordgemeenteAmersfoort,april2010• CollegeakkoordgemeenteUtrecht,april2010• CollegeakkoordgemeenteDeRondeVenen,april2010• CoalitieakkoordprovincieUtrecht–april2011• EL&I,BriefaandeTweedeKamer(199750),RapportageNME,18april2011• www.tweedekamer.nl–verslagdebattweedekamer20april2011• GDO,HetidealecentrumvoorlokaleNMC,2008• ArjenWalsenMarlonvanderWaal,WevenmetGroen,WUR,2009• IOWO,Nijmegen,1998–GoudenKoorden

34

© Niets uit dit werk mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, daaronder mede begrepen gehele of gedeeltelijke bewerking van het werk, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van NovioConsult/Bureau ZET.