•

K.K.T.C. Y AKIN DOGU UNiVERSiTESi FEN-EDEBiYAT FAKULTESi

TURK nn.t VE EDEBiY ATI BOLUMU

AHMETRASiM " MUHARRiR BU YA "

Mezuniyet Cahsmasr

BERNA TOSUNOGLU IVB 950032

Haziran 1999 Lefkosa.Z K.K. T. C.

YAKIN DOGU ONiVERSiTESi FEN - EDEBiYAT FAKOL TESi

TURK DiLi VE EDEBiYATI BOL0M0

AHMET RASiM "MUHARRiR BU YA"

MEZUNiYET CALIIMASI

BERNA TOSUNOGLU IV B 950032

TEZ DANIIMANI : Do~. Dr. BULENT YORULMAZ

1998 - 1999 OGRETiM YILI

HAZiRAN, 1999 LEFKOIA I K.K.T.C.

" MUHARRiR BU YA "

AHMETRASiM

HAZIRLAYAN

HiKMET DiZDAROGLU

DEVLET KiTAPLARI ANKARA, 1969

T.C. MiLLi EGiTiM BAKANLIGI BUYOK TURK Y AZARLARI KOMiSYON YA YINLARI V

•

ONSOZ

Yakin Dogu Universitesi Fen - Edebiyat Fakiiltesi Turk Dili ve Edebiyati Bdlilrnti, "Yeni Turk Edebiyatr" dersi kapsarmnda yaptignn bu mezuniyet cahsmasmda, Ahmet Rasim'in "Muharrir Bu Ya" adh romanmdaki maddi unsurlan ayr mtih bir sekilde inceledim. Bu maddi unsurlar "Rutbe", "Unvan-Lakap-Hitap" ve "Meslek" Jerle ilgiliydi.

Bolumumtizden bu ogretim yih sonunda mezun olacak arkadaslarrmla birlikte, hocarmz tarafmdan bizlere verilen bu mezuniyet cahsmanuzda hedeflenen; ara~tirmac1 bir kisilik kazandrrmak ve ileride yapacagmuz alan arastirmalarma zemin hazn-lamaktrr. Bununla birlikte amacrrmz ge~mi~ maddi kiiltiir unsurlan ve anlamlanmn giinumuzdeki ynnsrmalarun gormektir.

Bu mezuniyet cahsmasim hazn-larken, Ahmet Rasim'in "Muharrir Bu Ya" romanmda gunumuz toplumu ile gepni~ toplum arasmda karsrlasurrna yapma imkfimna sahip oldum. Romanda sozu gecen hirrnk kelimenin guniimuz yasanunda anlarrum yitirerek var oldugunu veya tamamen yok oldugunu tesbit ettim.

Cahsmaya basladrgrm andan itibaren bazi zorluklarla karsrlastim. Bu zorluklar arasmda en onemlisi, iilkemizde yaygm olarak ktitilphanelerin bulunmayisidir. Kendi elimdeki ansiklopedik kaynaklarla ve tez damsrnantmtz Doc. Dr. Biilent Yorulmaz'm yardrmlarryla arastn-malarmu tamamlarnaya ~ah~t1m.

Bu mezuniyet cahsmasmi hazrrlamam sirasmda bana yardrmci olan arkadaslaruna, yegenlerime ve aileme cok tesekkur ederim.

Bu cahsmarn srrasmda bana yardunci olan, beni ydnlendiren, bana kaynak saglayan ve cahsmamm daha iyi olmasi icin her tiir lil elestiriyi esirgerneyen degerli hdltim baskarum ve dekarnm Doc. Dr. Biilent Yorulmaz'a ve diger hocalanma sayg1lanm1 sunar ve tesekktirlerimi arz ederim.

Bu cahsmarnn, Turk Dili ve Edebiyati Bdltlmii ogrencilerine ileride kaynak saglayarak, yararh olmasmi dilerim.

Lefkosa, 1999 Berna TOSUNOGLU

iCiNDEKiLER

.. .. ONSOZ •••••••••••••••••••••.••••••••••••••••••••

. . GIRl$ •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 3

AHMET RASiM'iN HAYATl ••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 4 SANATl ••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 6

AHMET RASiM'iN BiBLiYOGRAFYASl ••••••••••••••••••••••• 8

MADDi KOL TOR UNSURLARIYLA iLGiLi ACIKLAMALAR ••••••••••••••••••• RUTBELER •••••••••••••••••••••••••••••••••••• 13 MESLEKLER •••••••••••••••••••••••••••••••••• 22 UNVAN - LAKAP - HiTAPLAR •••••••• 36 BASIN •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 44

. GEN EL INDEKS •••••••••••••••••••••••••••• 50

KA YNAKCA 77

• GiRi~

Osmanh Imparatorlugu'uuu mutlakiyet rejimi altmda gec;en son 43 yrh, Mesrutiyet devrinin kisa siiren huzursuz yrllarryle Miitareke'nin kara giinleri, daha sonra da Cumhuriyet devrinin heyecanh ve atesli ilk ddnemi, Ahmet Rasim'in 67 yrlhk hayatnu icine ahr,

Ahmet Rasim, bu devirlerin iyi kiitii, tath aci giinlerini sirasryle yasadi. Her devirde politika akimlarma kaprlmadan, bir gazeteci olarak gordiiklerini, isittiklerini giinii giiniine tesbit edip yazdr,

Bu yazilar, Tiirk toplumunun 100 yrlhk tarihidir; milli kiiltiiriimiiziin essiz birer hazinesi sayihr.

Rasim'in eserleri, yormna ihtiyac gostermeyecek kadar ncrkur: canh hirer tablo halindedir.

"Muharrir Bu Ya!", Ahmet Rasim'in cesitli dergi ve gazetelerde yayunlannus makalelerini bir araya toplayan bir eserdir. Ahmet Rfisim'In bunlan bir ciltte toplamasr cok hayrrh ve faydah olmustur. Ciinkii bu makaleler, srradan yazrlar degildir. Yazann uzun meslek hayatmm kazandrrdrgr bilgi ve tecriibeye dayamr,

Degisik konulara deginen yaztlannda; tarihi deger tasiyan hatrralarr, basin tarihimizi ilgilendiren bilgiler, Karagoz ve Orta Oyunu hakkmda gozlemlere dayanan aciklamalar, halk edebiyatma 1~1k tutan diisilnceler, bugiin bir krsrm unutulmaya yiiz tutmus gelenek ve goreneklerimiz yer alrmstir. Hepsini birlestiren nokta, Ahmet Rfisirn'In yaz1 ustahgrdrr. 0, hangi konuyu ele ahrsa alsm, nasil islenecegini, nasil ilgi cekici hale sokulacagun, nasil yazilacagnu ve okutulacagnu bilen bir yazardir. Bu nitelikler, biitiin eserlerinde ve yaztlartnda goriiliir.

Umumi harp senelerinden itibaren yazd1g1 cesitli makalelerden olusau bu ciltte biiyiik bir gazeteci kudretinin meydana getirebilecegi her cesit yazi niimunesi vardrr:

Sapka degi~ikligi zamanmda Fes Hakktnda , Sapka Giyenler, Sapkaya Dair, Gene Kulah Bahsi; eski temasarnrza dair Orta Oyunu: Kel Hasan, Tuliiatctltk, Orta Oyununun Inhiliili, Orat Oyunu, Kavuklu Hamdi, Karagii; ile Orta Oyunu, Raks­ Taklit-Oyun, Bir Orta Oyunu Tekerlemesi, Orta Oyunlannda Kadtnlar, Orta Oyununda Kadtnlar, Orta Oyununda Kadin, Muhtelif Temasalarda Kadtn, Kavuklu ile Pisektir, Kiyafeti; gazeteciligimize dair Gazetecilik Tarihi Vesikalanndan, Caytr Caytr Yazzyor, Gazetecilik Mektebi, Piyasa Yiikselirken; balk edebiyatma dair Mani, Destanlar, Halk Edebiyatinda Mizah, Haaagantn tta Kelimesi; ktilhanbeylige dair Kiicukbeyler (iki ma kale), Fiyakact Kabadaytlar - Ktyaklar - Hacamatlar, Kopuklar - Serseri Cocuklar; Cemal Pasa ile Suriye' de bulundugu zamanlara ait Cemal Pasa, Cemal Pasa ile Sam'da, Cemal Pasa ile Kudiis'te, Ordu (:olde Ben Kudiis'te; eski hatiralardan Karnaval Kolm/an Geliyor, Ikinci Mecidi Nisantni Nastl Alnusum, Zen ve Zenpedesti, Bas/an, Evvelki Yilbasilar, Ferace­ Carsaf; ile muhtelif hfidiseler ilhamiyle yazd1g1 Sokaklannuz, Gene Sokaklanmiz, Bekci! Sen .. Sus .. , Actk ve Ctplak Meselesi, Mesrutiyetin ilk Aylannda, Geren Asnn Miinevver Kad1111 Nastl Dii~iiniiyordu, Ruslarla ilk Siyasi Miinasebetimiz, Riitbelerin Lakaplann Ilgast Miinasebetiyle makaleleri vardrr,

3

AHMET RASiM

HAYATI - SANATI

HAYATI:

Ahmet Rasim istanbul'da, Sanguzel mahallesinde dogrnustur (1865). Bgabasi.Menteseogullarr'ndan Bahaeddin Efendi'dir. Babasi, aslen Kibnsh ise de, kucukken gos; ettigi Ermenak'te yetismistir. Memurlukla cesitli yerleri dolasmis, her gittigi yerde baska bir kadm almak suretiyle alti defa evlenmistir. Istanbul'da Nevber Hamm'la evlenmis, bu evlenmeden Ahmet Rasim dunyaya gelmistir; Bahaeddin Efendi, Nevber Hamm': karmndaki cocugu ile bosarms, kansiru ve oglu Ahmet Rasim'I bir daha arayip sormarmstir.

Ahmet Rasim'in annesi, eski istanbul konaklanndan birinde evlatlik olarak yetismis bulunan Nevber Harumdir. 0 da us; defa evlenmistir, El kapisinda buyuyen ve sahsi bir geliri olmayan Navber Hamm, oglu Ahmet Rasim'i dikis dikerek okutmus, yetistirmistir.

Ahmet Rasim, ilkogrenimini mahalle mekteplerinde gormustur. Ilkin "Sofular Mektebi"nde okumus; oradan aynlarak "Tezgahcilar Mektebi"ne girmis; soma "Cukurcesme Mektebi"ne girmis; bu sirada buyuk halasmm kocasi olan enistesi Miralay Laz Mehmet Bey, Ahmet Rasim'in ailesini Sanguzel'deki konagina tasirms, burada Ahmet Rasim, falakasiyle meshur olan "Hafizpasa Mektebi"ne verilmis; aynca yeni usulde ders okutan Y akup Hoca adli bir ogretmenden hususi ders alnustir. Fakat o mektepten de almarak evde Yakup Hoca'dan her gun ders gormeye baslarmstir. Bu siralarda enistesi Miralay Laz Mehmet Bey olmus, Ahmet Rasim de Darussafaka'ya kaydolunmustur. Okulun hesap islerine bakan Hayrettin Bey adh bir zat, Ahmet Rasim ve arkadaslanna Sinasi, Namik Kemal, Ziya Pasa, Ahmet Mithat v.s. gibi sair ve yazarlan tamtrms, bunlann maksatlanm soylemis, yorumlanusti. Bunlann ve edebiyat derslerinde okudugu Divan sairlerinin tesiriyle kendisinde ilk defa siir yazma hevesi uyanan Ahmet Rasim, bir yandan da Fransizca ogrenmeye baslarms, Moliere, Lafontaine, Paul de Kock, Alexandre Dumas Pere, Alexandre Dumas Fils gibi Fransiz sair ve yazarlanm tamrrus; arkadaslanyla birlikte okulda bir de gazete cikarmaya heveslenmistir. Seyyah Humbold'un Amerika ormanlanndaki kesiflerine ait bir yaziyt tercume ederek yine bu yil icinde A.R. rumuzu ile Ahmet Mithat'm Tercuman-i Hakikat gazetesine gondermisse de, yazi yayinlanmarmstir (1882).

Darussafaka'yi birincilikle bitirmis (1883) ve Telgraf Nezareti Fen Kalemi 'ne katip olmustur. Memurluk hayatma girisinden az sonra, Binbasi Bilal Bey'in kizi Sadberk Hamm'la evlenmis; bu evlenmeden Rasime, Mazhar, Mazlum, Sadiye, Sim, Seyda adh alti cocugu dunyaya gelmistir,

Ahmet Rasim, TelgrafNezareti'nde cahsirken, bir yandan da gazetelere yazilar vererek basm hayatma atilrrustir. Yaymlanan ilk yazisi, Ahmet Mithat'm Tercuman-i

4

Hakikat gazetesinde basilan ve Fransizca'dan terctime edilrnis olan "Yolcu" adh bir parcadir. Ahmet Rasim, Ceride-i Havadis gazetesine haftada iki mecidiye ile mtitercim olarak girmis (1884), bir sure sonra da Telgrafhane'deki vazifesinden itifa ederek kendini yalmz gazetecilige verrnistir. Ertesi yd, Terctiman-1 Hakikat yazi heyetine katilnusnr (1885). Bir yandan da Gunes, Gulsen, Sebat, Hamiyet, Sa'y, afak v.s. dergilerinde, Fransizca' dan tercume ettigi fenni ve edebi yazilari cikiyor,

Fonograf, Elektrikiyyet-i Sakine, Edebiyyat-1 Garbiyyeden Bir Nebze adh ilk risaleleri yayinlamyordu.

Bir ara, cesitli okullarda cgretmenlik etmis; fen, tarih, dilbilgisi, aritmetik v.s. konulannda halk ve okullar icin risale ve kitap yayinlanm devam ettirmistir,

1891 'den sonra tin ti yayrlmis ve devrinin en cok okunan yazarlanndan biri olrnustur. Ikdarn gazetesi (1894) yazarlan arasma katrlrrnstir. Ertesi yd, Servet-i Ftinfm'a rekabet etmek maksadiyla Baba Tahir tarafindan cikarilan haftalik Malurnat (1895) dergisinin yazarlanndan olmus; bu derginin Hammlara Mahsus Malumat adh ilavesinde de Leyla Feride takma adiyla yazilar yaznustir. Baba Tahir, Malumat'in bir de gtindelik nushasim cikannca ( 1897) ve aynca irtikaa (1899) ve Musavver Fen ve Edeb (1899) dergilerinin imtiyazlanm kendi tizerine alnus; gtindelik Mah1mat'ta meshur Sehir Mektuplan fikralanyla, cesitli yazilar; irtikaa ile Musavver Fen ve Edep'te lisan meselesi, sadelik davasi, Turkce siirler iddiasi v.s. uzerinde ciddi veya alayh fikra ve makaleler; telif ve terctime hikaye, roman, mektup v.s. yayinlanrmsnr Resimli Gazete'nin (1896) bashca yazarlanndan olmus; Mecmua-1 Ebuzziya'ya bazi yazilar vermistir (1897, 1898). Hikaye, fikra ve makaleleriyle, okullar icin yazdigi tarih, dilbilgisi, imla, aritmetik gibi cesitli konularda eserleri aynca kitap halinde basilrmstir.

Mesrutiyet ilan edildikten soma (1908), Sabah gazetesine, Musavver Muhit, Haftahk Sura-yr Ummet, Resimli Kitap, Donanma gibi dergilere yazilar verrnis; Bosbogaz adh bir mizah gazetesi cikarrrus (1908); Birinci Dunya Harbi sirasmda Tasvir-i Efkar'da, Mutareke yillannda Yeni Gun, Eski Gun, Zaman, Vakit gazetelerinde cahsrms; Cumhuriyet devrinde Cumhuriyet, Aksam gazetelerine yazrrustir,

Telgraf Nezareti'ndeki isinden aynldiktan sonra kendini yalniz gazetecilige veren ve bir daha memurluk kabul etmeyen Ahmet Rasim, son yillarda Istanbuldan mebus secilrnis (1927-1932); istanbul'da, Heybeliada'daki evinde olmustur (21 Eylul 1932). Heybeliada mezarligmda gomuludur.

5

•

SANATI:

Darussafaka'da ogrenciligi sirasmda, arkadaslan arasmda Ahmet Mithat tarafciligr eden Ahmet Rasim, basm hayatma atildiktan sonra da onun yolundan pek aynlmarmstir. Y azr nevinin her alamnda kalem oynatrms, siir, hikaye, tarih, hatira, fikra, edebi ve siyasi makale, tenkid, monografya v.s. alanlannda cesitli eserler vermistir, keNdi yazis tarzmi, "Laf degil, muharrirlik bu ! .. Yaz! Hem calakalem yaz! Durma yaz!" diye kisaca anlatir. "Calakalem" dedigi yazilannda ustun bir basan gostermis; hikaye, mensur siir v.s. gibi ozentili yazilannda ise daima acemi kalrrustir.

Ahmet Rasim, basm hayatma mutercimlikle baslarms; asil kisiligini, gunluk gozlernlerini tesbit ettigi fikralarda ve yazdigi hatiralarda gostermistir. "Her hakikat guzeldir" dusuncesinden hareket eden yazar, kendi devrindeki isanbul 'un her suuf halkuu, giyinisleri, yasayis tarzlan, adetleri, dusunceleri, inanclan, dilleri ve her turlu ozellikleriyle anlatmistir.

Hatiralannda, o devrin okullanndaki terbiye sistemini, gelenekleri, ders mufredatim, bir insanm ilk-ogrenimden orta-cgrenimi bitirinceye kadarki yetisrne tarzim; basm hayatmi, fikir ve sanat munakasalanm, cesitli yazar ve sair tiplerini; o devrin eglence yerlerini, gizli veya acik kadm erkek munasebetlerini, ramazanda Sehzadebasi piyasalanm, Kapahcarsi alemlerini v.s. hikaye etmistir. Fikralannda isledigi konular, sehrin gunluk hayatmda rolu olan tren, tunel, ath tramvay, Kadikoy vapurlan, Sirket-i Hayriyye iskeleleri, Terkos idaresi, arabacilar, suruculer, copculer, komurculer, bakkallar, sokak saticilan, hammallar, kulhanbeyleri, tiyatrolar, Aynstayn ve Karlman magazalan, Tokathyan ve baska lokantalar, kebapcilar, kahvehaneler, cayhaneler, meyhaneler, hamamlar, gazete sahipleri, kitapcilar v.s.dir.

"Yerli bir edebiyat" tarafciligi eden ve Edebiyat-1 Cedide yazarlanyla mucadeleye girisen Ahmet Rasim, "cercevesi Fransiz, kagid: Nernce (A vusturya), murekkebi Cin, kalemi iran, sekl-i tasavvuru Frenk, yazisi Turk olan bir sekl-i edebiye bir milletin tekamul ve terakki-i edebisi nazariyle bakilamaz" dusuncesini savunmustur,

Hatira, fikra ve makalelerinde ulasugi basanyi, hikayelerinde gosterememistir, Roman cesidinde, once Ahmet Mithat'm eserleri, Fransizca ogrendikten sonra da La Dame aux Camelias hayranligmdan ileri gecemeyen Ahmet Rasim, Vecihi tarzmda birtakim acikli hikayeler yazmissa da; bunlar, tahlil, tasvir, teknik, entrika ve dil bakimlanndan son derece "iptidai" eserlerdir.

Fikra ve hanralannda cok ustun basan gosteren bir yazann, hikaye ve romanda belli bir seviyenin ustune hicbir zaman cikamayisi sasilacak seydir.

Ahmet Rasim'in, "calakalem" yazmaktan dogan bir aliskanhkla, hatiralarmda dahi bir plansizhk, bir dagirukhk goze carpmaktadir. Bunun sebebini, onun yetisrne tarzmda aramak yerinde olur:

Darussafaka'da sadece matematik, kozmografya, fizik, kimya, biyoloji, jeoloji, topografya, belagat, yok denecek kadar az tarih ve cografya, bol bol kisas-i enbiya, ulum-i ser'iyye, mecelle v.s. okuyarak ve Tanzimat sair ve yazarlan hakkmda yalmz agizdan kapma bilgiler edinerek; okula gizlice sokulan Tercuman-i Hakikat gazetesi yoluyle makale cesidini tamtarak, ve cogunun yalmz isimlerini duydugu Ahmet Mithat romanlan vasitasiyle roman cesidi hakkmda bilgi edinerek; birkac Fransiz sair ve yazanm yanmyamalak ogrenrneye basladigi Fransizca'siyle ancak okuma kitaplannda rastladigi bazi parcalanyle veya Turkce tercurneleriyle tamyarak; tiyatro diye, Galata' da Kuslu tiyatrosundaki pandomima ve kantolan seyrederek buyuyen

6

Ahmet Rasim, basm hayatma atildiktan soma kendi kendini yetistirmeye ugrasmissa da, metodsuz ve plansiz bir cahsma, Batt kulturunu geregi gibi benimsemesine engel olmustur. Eserlerinde gorulen cok buyuk ustahklar yanmda sasilacak derecede acemilikler buradan dogmaktadir.

Ahmet Mithat yolunda yuruyerek halk icin eser veren, fikra ve hatiralannda konusma dilini buyuk bir ustahkla kullanan yazar; dilin islahi ve sadelestirilmesi konusunda yazdigi yazrlarda zit gorusleri savunmustur.

"Halk edebiyati" konusunda da bir celismeye dusmustur: Ortaoyunu, Karagoz v.s. gibi cesitli folklor verimlerinden buyuk bir zevk aldigi, bunlann onemlerini belirttigi, ozelliklerini anlattigi ve milli Turk tiyatrosunun bunlardan dogabilecegini soyledigi halde halk siirine karsi menfi bir tavir takmmistir.

Bir nesir yazan olarak tanman Ahmet Rasim, siir de yazrmstir. Bir kismi Divan edebiyati yolunda, bir kismi da "alafranga tarzda" yazilmis olan bu siirlerden yalmz eski tarzda olanlanm bazi dergilerde yayinlamistir. Bazilanm "Leyla Feride" takrna adiyle bastirdigi manzumelerden sarkilar o devirde epeyce tanmrmstir. Ahmet Rasim bunlan kendisi bestelemistir. Manzum eserlerinin hemen hepsi, sanat degeri cok dusuk parcalardir,

Ahmet Rasim, tarih, monografya v.s. gibi bilim yolunda da bazi eserleri vermekle beraber, Turk edebiyatmda admm yasamasim saglayacak yazilan, Osmanh Imparatorlugu'nun son devirlerindeki toplum hayatim butun girdisi ciktisiyle akettiren hatira, fikra ve makaleleridir.

7

•

AH MET RASiM

BiBLiYOGRAFYASI

1885:

Bedayi-i Kesfiyat ve Ihtiraat-i Beseriyeden Fonograf. Elektrikiyet-I' Sakine.

1886:

Ciimel-i Hikemiye-i Ecnebiye. Ciimel-i Hikemiye-i Osmaniye. Edebiyat-i Garbiyeden Bir N ebze. Ezhar-i Tarihiye.

1887:

Araplarm Terakkiyat-i Medeniyesi. Cizvit Tarihi. Elektrik. Eski Romahlar. Garaib-i Adat-1 Akvam. Tarih-i Muhtasar-i Beser, Terakkiyat-i Ilmiye ve Medeniye. Te~ekkiil-i Cihan Hakkmda Fikr-i Icmali

1888:

Y eni U sul Sarf-i Farisi.

1889: Hazine-i Mekatip yahut Miikemmel Munseat, Kiictlk Tarih-i islam. Kiietik Tarih-i Osmani. Yeni Usul Muallim-i Sarf II. Yeni Usul Sarf-i Farisi. Eski Romahlar II. Imla-i Osmani.

8

1890: Hesab-i Tedrici, ilk Sevgi. Osmanh Tarihi.

•

1891:

Bir Sefilenin Evrak-i Metrfrkesi, Endise-i Hayat. Giizel Eleni. Leyal-i Isnrap. Mehalik-i Hayat. Me~akk-1 Hayat. Meyl-i Dil. Sarf-i Iptidai, Tecarib-i Hayat. Urani.

1892:

Afife.

1893:

Hesap Kitabi I. , II. Kiietik Tarih-i Osmani II. 0 Cehre,

1894:

Bicare Gene. Gam-1 Hicran. Gecelerim. iki Damla Gozya~1. Kuctik Hrfzissihha. Mektep Arkadasrm, Niimune-i Hayal. Sarf-i Iptidai, Tecriibesiz Ask,

1895:

Arnell ve Nazari Talim-i Lisan-i Osmani, La Dame Aux Camelias. Mathilde Laroche. Sevda-i Sermedi, Kiraat Kitabi,

1896:

9

Karpat Daglarmda. Hesap Kitabr, II.

1897: •

Asker Oglu. Kitabe-i Garn. Nakam. Omr-i Edebi.

1898:

Bicare Gene. Bir Sefilenin Evrak-1 Metrfikesi. Endise-i Hayat. Giizel Eleni. Leyal-i Isnrap, Mektep Arkadasim. Me~akk-1 Hayat. Gecelerim. Sevda-i Sermedi. Omr-i Edebi II.

1899:

D1ret. Omr-i Edebi III. Ameli ve Nazari Talim-i Lisan-i Osmani.

1900:

Mizrkaci Yanko ve Kamyonka. Neside-i Ruh. Ohlan Karisr, Ilaveli Hazine-i Mekatip yahut Miikemmel Miinseat. Omr-i Edebi IV.

1903:

Elifba. Elifbadan Sonra. Kaptan Jipson. Madam Hardiber.

1904:

Gam-1 Hicran.

1905:

Asya Kumsallarmda.

10

• 1907:

Kiilliyat-1 Say ii Tahrir. Makalat ve Musabahat. Kiilliyat-1 Say ii Tahrir. Menakib-r islam. Yeni Usul Muhtasar Sarf-1 Turki, Ameli ve Nazari Talim-i Lisan-1 Osmani.

1908:

Omr-i Edebi.

1909:

Hayat-1 Hakikiye Sahnelerinden. Belki Ben Aldamyorum. Yeni Usul Muallim-i Sarf. II, III. Yeni Usul Sarf-i Farisi.

1910:

Hamm. Resimli ve Haritah Osmanh Tarihi. Sehir Mektuplari. Tarih ve Muharrir. Resimli ve Haritah Kilciik Tarih-i Osmani.

1911:

Resimli ve Haritah Osmanh Tarihi III. Yeni Usul Muallim-i Sarf.

1912:

Resimli ve Haritah Osmanh Tarihi IV. Resimli ve Haritah Osmanh Tarihi. Yeni Usul Sarf-1 Farisi.

1913:

Resimli Kucuk Tarih-i Osmani. Ilaveli Hazine-i Mekatip yahut Miikemmel Munseat.

1916:

iki Hanrat, Uc; Sahsiyet, Romanya Mektuplari,

1918:

11

Cidd ii Mizah. E~kal-i Zaman.

1922: •

Eski Maceralardan. Fuhs-i Atik. Hamamci Ulfet. iki Giizel Gtinahkdr. Tecriibeli Sarf.(1. KISim) Tecriibeli Sarf.(2. K1s1m) Kitabe-i Garn.

1923:

iki Gunahsiz Sevda. istibdattan Hakimiyet-i Milliyeye. Tecriibeli Sarf.

1924:

Matbuat Hanralarmdan. Muharrir, Sair, Edip. Y eni Sarf Dersleri.

1925:

Y eni Sarf ve N ahiv Dersleri.

1926:

Dogru Usul-i Kiraat. Giiliip Agladrklarrm. Muharrir Bu Ya.

1927:

Falaka. Matbuat Tarihine Methal. ilk Biiyiik Muharrirlerden Sinasi, Dogru Usul-i Kiraat.

1954:

Falaka ve Gecelerim.

1958:

Fuhsi Atik ve Hamamci Ulfet.

1962:

- Falaka ve Gecelerim.

12

AHMET RASiM'iN "MUHARRiR BU YA" ROMANINDAKi

MADDi KOL TOR UNSURLARIYLA iLGiLi ACIKLAMALAR

R0TBELER

MESLEKLER

UNVAN - LAKAP - HiTAPLAR

BASIN

R0TBELER •

A

Albay : Rutbesi yarbayhk ile tuggenerallik arasmda olan ustsubaydir. Turk ordusunda vazifesi alay komutanhgidir. Eskiden miralay denirdi. Albay, ordudaki ustsubay rutbelerinden en buyuk rutbedir.

Alay Emini : Askeri katip simfindan olan bu gorevlinin rutbesi binbasidan kucuk, yuzbasidan buyuktu. Alay katipliginden terfi ederdi. Alaym hesap islerine bakar, resmi uniforma giyerdi. Yalmz serid ve yildizlan subaylar gibi san degil beyazdi.Alay emini binbasi karsiligi ucuncu simf askeri memurluga kadar yukselirdi, 1908 Inkilabi 'ndan sonra kurulan yeni teskilatta bu unvan kaldmldi, Cumhuriyet ordusunda bu gorev alay levazim mudurune verildi.

Anadolu Kazaskeri : Anadolu adalet islerinin amiridir. Divan uyesidir. Protokol bakimindan Rumeli kazaskerinden sonra gelir. Rumeli ve Anadolu kazaskerlerine "Sadrayn efendiler" de denir.

Askar : Askerler.

Asker : Maresalden astegmene kadar subaylar,astsubaylar, cavus, onbasi, erlerle, askeri memurlar ve askeri ogrencilere verilen addir.

B

Bahriyye Nazm : Osmanh Imparatorlugu'nda, deniz kuvvetlerinin bans ve savasta, hazirlk, sevk ve idaresinden sorumlu makamm basma getirilen kimsedir.

Binbasi : Rutbe bakimdan yuzbasi ile yarbay arasmda yer alan ve asil gorevi tabur komutanligi olan subaydir.

Binbasihk : Binbasi rutbesi ve gorevi,

13

• E El~i : Bir devleti baska bir devlette temsil eden kimse, sefir.

F

Ferik (Tiimgeneral) : Tumene ve kolorduya kumanda eden tumgeneral veya korgeneraldir. Y eniceri ocagmin kaldinhsindan sonra kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediye tesilatmda ferik rutbesi musirden sonra, mirliva rutbesinden once olarak tesbit edidi. 1835'de feriklik rutbesi Anadolu kazaskerligi ve rutbe-I saniyenin suuf-i evvel mtimeyyizi ile aym derecede oldugu kabul edildi.183 8 'de tesrifat esaslan yeniden duzenlendigi sirada Rumeli kazaskerligi ile ula rutbesine esit sayidi 1839' da ferikler tesrifatta, ula evvelinin asagisinda birakildi. Bala rutbesinin kurulmasmdan sonra feriklik tesrifattaki yerini kesin olarak buldu. Boylece feriklik istanbul payesi, ula evvelligi ve Rumeli beylerbeyligi ile aym derecede bir rutbe haline geldi.

Fes Nazm Yuzyillarca sank ve kavuk kullanan Osrnanhlarda fes 90k buyuk ve onemli bir yenilik olarak kabul edildi. Ancak kamuoyunda lehte ve aleyhte gorusler ortaya 91kt1. Bazi sairler fes hakkmda kasideler, medhiyeler yazdi. Bunun uzerine Fes Nazrrhgi kurularak, basina da Fes Nazm olarak Katip Mustafa Efendi getirildi. Fes Nazm bir nizamname hazirlayarak kimlerin hangi cesit fes kullanacagi, fesin nerelerde giyilip nerelerde giyilemeyecegini belirtti.

G General : Kara ve hava ordulannda albay ile maresal arasmda yer alan yuksek

rutbeli subaylara verilen addir.

14

H

Hacegan : Osmanli Imparatorlugu'nda bir rutbedir, Devlet dairelerinde yazi isleriyle ugrasanlara, defterdarhk nisancihk gibi gorevlerde bulunanlara bu rutbe verilirdi. Mahmud II devrinde "Hacegan" rutbesi ayn bir ozellik kazandi. Toren gunlerinde ozel nisanlarla bu ritbeyi gosteren elbiseler yapildi, Haceganhk rutbesinin sonradan bazi yetersiz kimselere verilmesi uzerine imtihan usulu kondu. Bu rutbe tanzimattan sonra degerden dustu.

Haremeyn Payeluleri : Harameyn mensuplanna verilen ozel bir ilmiye rutbesi ve derecesidir. Haremeyn, Muslumanlarca kutsal sayilan Mekke ve Medine sehirleridir,

Htinkar : Hukumdar, sultan.

i Ibn-i Resid : Kuzey Arabistan' da bedevi Sammar kabilesinin basinadaki

hanedandir.

Ibn-i Suud: Der'iye ve Riyad Vahhabi emirlerinin ortak adidir. Sulalenin kurucusu Muhammed bin Suud Mukrim asiretine baghdir.

Iftihar Nisam : Nisan-i iftihar. Mahmud II zamamnda cikanlrms nisandir.

imparator : Cesitli milletlerden meydana gelen buyuk bir devleti yoneten kimsedir.

Imparatorice : imparatorun kansidir. Bir imparatorlugu yoneten kadmlara da denir.

Istanbul Payesi : Osmanh Imparatorlugu'nda bir ilmiye rutbesidir. Askerlerden feriklere, devlet memulermdan Rumeli beylerbeyligine es degerde bir paye idi. Haremeyn'den istanbul payesine, istanbul payesinden , Anadolu kazaskerligine yukselinirdi. Bu payeyi alanlara" Faziletlu" denilerek mertebesinin yuksekligi belirtilirdi.

K

Kadi: Tanzimat'a kadar her cesit davaya, Tanzimat'tan Medeni Kanun'un kabulune kadar yalmz bosanma, nafaka, miras gibi davalara bakan mahkemelerin baskanlanna verilen addir.

15

Kaptan-i Derya I Kaptan Pasa : Osmanh Devleti 'nde deniz kuvvetlerinin en buyuk askeri ve mulki amirine verilen addir. Kaptan Pasalik, denizcilerin alabilecegi en yuksek rutbe idi. Tayini ozel bir torenle yapihrdi. Divan-1 Humayuna girme hakkmi kazandiktan soma, divan muzakerelerine katilir, selahiyeti dahiline giren sikayetleri dinler ve bir hukme baglayabilirdi.

Kaymakam : Ilcenin genel idaresinden sorumlu ve hukumetin temsilcisidurumunda olan devlet memurudur.

Kolordu Komutam : Degisik sayida tumen ve savas destek birliklerinden kurulu, buyuk caph ozel gorev kuvveti olan kolorduyu idare etmekle gorevli korgeneral rutbesindeki subaydir. Kumanda zinciri bakimmdan ordu kumandamna baghdir. Bagimsrz kolordularm kumandanlan ise kara kuvvetleri kumandanma baghdir,

Kaymakamhk : Kaymakamm gorevi.

Kibar-i Miiderrisin Seckin muderrisler, degerli muderrisler.

Kolagasr : Yuz basi ile binbasi arasmdaki subaydir. Bugunku kidemli yuzbasi karsiligidir.

Komiser : Emniyet teskilatmin meslek dereceleri icinde yer alan ve en az lise ogrenimi gormus, polis enstitusunun orta ve yuksek kismmi basan ile tarnamlarms uniformali veya sivil memurdur. Komiserler il, ilce ve bucaklarda, bulunduklan yerin emniyet ve asayisine ait isleri yoneten emniyet gorevlisidir.

Kumandan I Komutan : Bir askeri birligin sevk ve idaresini elinde bulunduran kimsedir.

Kurmay Subayi : Smavla Harp Akademilerine girerek lie; yilhk egitimi basan ile bitiren subaylardir. Bu subaylar, karargahlarda cahsirlar. Kurmay baskanligmm gorevini de yapabilirler.

Kurmay Baskam : Bulundugu karargahm amiridir. Sorumluluklan sunlardir : Karargahm genel olarak cahsmasina ait esas ve ilkeleri tespit etmek; karargahi yonetmek ve cahsmasinda birligi saglamak; kumandan ve karargaha durumu bildirmek, yetki verildigi zaman kumandam temsil etmek; kumandandan aldigi kararlan gelistirerek.kumandanligm butun kademelerinde birlestirilmis emirlerin yayimlanmasmi saglamak uzere karargaha gerekli talimati vermek; planlann, emirlerin, raporlann hazilanmasmda ve diger karargah cahsmalannda gorev bolumu yaparak sonuclann dogru ve yeterli oldugunu gozden gecirmek, onaylamak veya kumandamn onaymi almak; ast birlik kumandanlannm bu kararlarm gerektirdigi hareketlere karsi

16

uyamk bulunmalanm saglamak; kumandanhkta yayimlanan butun emirlerin kumandanm plan ve prensiplerine uygun olmasim saglamak; kumandanm butun emir ve talimatmm yayrlmasim, komsu, ust, ast ve desteklenen birliklerle baglanti kurulmasim saglamaktir.

Kurmay Yuzbasisr : Kurmayhk yetkisi ve niteligi olan yuzbasidir,

L

Lesker : Asker, ordu.

Liva (Tuggeneral) : Osmah ordusunda iki alaydan meydana gelen askeri birlik ve bu birligin kumandamdir, Resmi kayitlarda mirliva olarak gecer, Miralay terfi edince liva, liva terfi edince ferik olurdu. Pasa da denen livalann lakaplan saadetlu idi.

M Maiyyet Katibi : Maiyyet memurudur. Yuksek mevkideki bir memurun maiyyetinde

bulunan resmi gorevlidir.

Mahrec Mevleviyyeti: Osmanh Devletinde ucuncu derecedeki yuksek kadiliklara verilen addir.

Mahrec Mevalisi : Mahlec Mevleviyyetindeki kadilara verilen addir.

Maresal : En yuksek unvam tasiyan askerdir. Musirlik rutbesi Osmanh Devleti zamanmda kabul edildi ve 1932 yilma kadar kullamldi. Bu tarihten sonra musir deyimi "maresal" deyimiyle degistirildi. Maresal ri.itbesi, savas sirasmda ve bir meydan muharebesi kazanmis olan generallere verilir. Ti.irkiye Cumhuriyeti'nde Sakarya Meydan Savasim kazanan Mustafa Kemal Atatlirk'e Buyuk Millet Meclisi tarafmdan "Gazilik" unvam ile birlikte "Maresal" rutbesi verildi. Istiklal Savas: sonunda yapilan Baskumandanlik Meydan Muharebesi'nden sonra da, genelkurmay baskam olan general Fevzi Cakmak "Maresallik" ri.itbesine yi.ikseltildi.

17

Milsir (Maresal) : Askerlikte en yuksek rutbe, Maresal. Mi.i~irligi n osrnanl ilarda resrn i o I arak kabul.edi lisi 183 2 yilindadrr. Askeri sunfta hassa ve mansure olmak i.izere iki musirlik vardi, Tanzimat'tan sonra her eyalette rniilki ve mali isler birlestirilerek bir musire verildi. Mesrutiyetin ilarnndan soma bircok k irnsenin musirlik ri.itbesi kaldmldi. Birinci Di.inya Savasi sirasmda eski rnusirlerin hepsi emekliye sevkedildiginden Osmanli Orclusuncla bu riltbede kumandan yoktu. Kurtulus Savas: 'nda, Mustafa Kemal Pasa, Sakarya meyclan savasindan soma oze] bir kanunla rnusir olclu. Ayni rutbe, Erkan-i Harbiye-il.rnumiye Reisi Fevzi Cakmak Pasaya verilcli. Daha soma bu kelime "Maresal" olarak degistirildi.

Mtisirlik : Maresallik.

N

Nafia Nazirhg1 : Osmanh Irnparatorlugu'nda, baymduhk islerine bakmak uzcre bakanhk seviyesincle kurulmus clevlet teskilatmda gorev alan bakandir.

Nisanci : Osmanli Devleti'nde berat, mensur, name, mektup, ahidneme, hi.iki.im ve bitik gibi evrakin bas tarafina padisahin imzasi olan nisam koyan veya tugra ceken Divan-i Humayun uyesi mernurdur.

Nisan-i Osmani : Abdi.ilaziz'in 1862 tarihli emriyle cikanlrms nisandrr. Devlet hizrnetinde bi.iyi.ik basan gosterrnis olanlara verilirdi. Dort ri.itbesi vardi, ornur boyo gecerli olmak uzere verilircli. Nisan ancak beratina sahip olanlarca takilabilirdi.

0

Onbasi : Silahh kuvvetlerde erlikten soma gelen ilk ri.itbenin sahibidir. Emrine verilen birligin arniri ve cavusun yarduncrsidrr.

18

R •

Rikab-i Hiimfiyun Kap1c1ba~1hg1 : Padisahin atuun yarunda yurumekle gorevli saray rnensublanndan biridir.

Rikab-i Htimayun Kaprcrbasrlrg] Payesi : Padisahm at111111 yarunda yurumekle gorevli saray rnensubuna verilen rutbedir.

Rumeli Beylerbeyi: Merkezi Sofya clan Rumeli eyaletini idare eden buyuk devlet memurudur. Eyalet icindeki bolgelerde askeri ve mulki yetkilere sahipti. Eyalette hukumdan temsil ederdi. Irnparatorluktaki beylerbeyligin en ust derecesiycli. Anadolu beylerbeyi terfi ederse Rumeli beylerbeyi olurdu. Rumeli beylerbeyi terfi eclerse vezir olurclu.

Rumeli Kazaskeri: Osmanh Ilimiye sirufuun, ser-i ve hukuki hukumlerini veren en yi.iksek iki gorevlisinden biridir. Rumeli bolgesi ve adalardaki islere bakardi. Buralardaki kadilann arniri durumundaydi. Rurneli kazaskeri, paye ve clerece bak1111111dan Anadolu kazaskerinden ustundu. Rumeli kazaskerligine mevleviyetlerden yukselinirdi. Istanbul kadisi terfi ederek Anadolu kazaskeri, Rumeli kazaskeri terfi ederek seyhulislarn olurclu.

Riitbe-i Bala : Osmanli Devleti'ncle Rumeli ve Anadolu kazaskerliginden sonra gelen en yuksek rutbenin adidrr.

Riitbei Ula S1111f-1 Evvel-i : Osrnanh Devleti 'ncle bir rutbenin adidir.

Riitbe-i ulfi smrf-i Sanisi : Osmanli Devleti 'nde bir ri.itbenin adrdtr.Riltbe-i Saniye

Riitbe-i Saniye Sm1f-1 Sani Miitemayizi: Osmanli Devletinde bir rlitbenin adrdir.

Rlitbe-i Saniye S1111f-1 Sfinisi : Osrnanh Devleti'nde bir rutbenin adidir.

Riltbe-i Salise : Osmanh Devleti'nde bir rutbenin adidu.

Rtitbe-i Rfibia :Osmanh Devleti'nde bir rutbenin adidir.

Riitbe-i Hfimise : Osrnanh Devleti 'ride bir rutbenin adidir.

Riitbe-i Saniye S1111f-1 Miltemfiyiz! : Osrnanh Devleti 'nde bir rurbenin adidir.

Riitbe-i Saniyye : Osmanli Devleti'nde bir rutbenin adidir.

19

s •

Sadr-i Azam: Osrnanli Devleti'nde vekil ve vezirlerin en bi.iyUgi.i, padisahin mutlak vekili, basbakandi Sadrazam, devlet islerinin onetirninde padisaha tam yetkiyle vekalet eclerdi. Padisahtan soma devletin en buyuk baskam ve padisahin mutlak vekili oldugu icin, so;.,:U ve yazisi padisahui iradesi ve fermam dernekti. Tam yetk i sah i bi old ugunu gosterrnek icin, hukumdann yuzuk sek linde altindan muhurunu tasirdi. Hukumet baskarn olarak da Divan-i Humayun toplantdanna baskanlik edercli.

Sadr-i Azamhk .Sadrazamm gorevi.

Saniye Snnf-r Evvel Mtltemdyizilig}: Osmanh Devletinde ula saniyesi'nden kucilk, sal ise 'den bu yuk olan rutbelerden biriclir. /\skerlikte miralay ri.itbesinin karsrlrgrdir.

Sefir : Elci.

Ser-Asker : Saclrazamclan gayn herhangi bir vezir orcluya kumanda ettigi zaman bu vezire verilen acid 1 r. Yen iceri ocag: kald mlcl iktan soma ( I 826) k urulan Asakir-i Mensure-i Muhamrnediye orclusunun kumandani da ser-askerdir. l 845'e kadar ser-askerler ek bir gorev olarak lstanbulun zabrta

islerinden ve yangmlara karsi gerekli tedbirleri almaktan da sorumluydu.

~ehriyar : Hukurndar, Padisah.

y

Yarbay : Orduda, rutbesi binasi ile albay arasinda bulunan ustsubaydu. Kaymakam da denir.

Yenicert Agas1 : Osmanli Devleti' in 1826 yihna kadar, daimi ucretli ordusunun (Kapikulu Ocagi) piyade simfmin olusturdugu en yuksek rutbeli subayidir.

Yuzbasi : Orduda rutbesi ustegrnenle binbasi arasinda bulunan subaydir. Birliklerde gorevi boluk veya batarya kumandanhgrdir Askeri birlik disindaki kuruluslarda da gorevlendirilebilir.

Yiizbasrhk : Yuzbasi rutbesi.

20

z •

Zaptiye Nazm : Zaptiye Nezaretni yoneten List dereceli gorevliye verilen addir.

21

• MESLEKLER

A Afsuncu : Buyucu, ufurukcu,

Aktar: Baharat, ev ilaclan malzemesi, Anadolu'da igne, iplik, tutun gibi degisik ve cesitli ufak tefek seyleri satmayi meslek edinen kimsedir.

Aktor : Sahne ve perde icin yazilmis eserlerin temsilinde rol alan kadmdir.

Alamana Reisligi : Bahk avlamada veya yuk tasimada kullamlan iki veya ti<; direkli, asirmah yelkenli bahkci teknesinin reisligini ( kaptanligim) yapan kimselere verilen addir.

Amele : Beden gucune dayanan islerde gundelik cahsan kimse, irgat, rencber veya fabrika iscisidir.

Amir : Bir isin yapilmasmi veya yapilmamasrru kesinlikle istemek veya beyan etmek yetkisine sahip olan kimsedir.

Arte; : Ordunun savas ve yuruyus nizammin gerisinde, agirhklann yamnda bulunan ve birligin guvenligini saglayan kitadir. ileri yuruyus halinde artcilann gorevi, ozellikle dusrnan topraklannda iken, dusman cetelerinin her turlu baskimru onleyerek birligin gerisini korumaktir.

Hacegan : Bedestenlerde ahs veris yapan esnafa, ogretmen anlamma geldigi gibi tacir anlammda da kullamlan hacegan denirdi.

Astronom : Gokcisimlerinin hareket ve yapilan ustunde hesap ve incelemeler yapan uzman, astronomi bilginidir.

B

Bahkci Tezgahtan: Bahk satan kimsedir.

Bayrak Askeri : Halktan toplanrms duzensiz orduyu olusturan askerdir. Osmanli donanmasmda, buharh gemilerden once, her yil gonullu olarak sefere katilan bahriye askerleridir . Y ah halkmdan toplanan bu asker, hizir aymda cenk gemilerine dagiuhr ve seferden soma, kasim aymda memleketlerine gonderilirlerdi.

Bedesten Bekcisi : Kumas, silah, mucevher v.b degerli esyarun ahrup satildigi kapah carsiyi, aksam kapandiktan soma, iceride kalan ve

22

ellerinde tabanca ve kalm sopalan ile butun bedesteni arayarak, • sabaha kadar nobet tutan nobetcilerin yanmda bulunan bekcilerdi. Bedestenlerin bircok bekcisi olur ve 90k iyi korunurdu.

Belediye Zabitas1: Belediye suurlan icinde kanun, nizam ve yasaklannm ve bunlara dayamlarak verilmis emirlerin ve cezalann infazim saglamakla gorevli ozel teskilattir,

Belediye Zabrta Memuru : Belediye simrlan icinde, belediye kanun, nizam ve yasaklannm ve bunlara dayamlarak verilrnis emirlerin ve cezalann teskilattaki gorevlilerdir.

Beygirci : Binmek icm beygir kiraya veren kimsedir.

Bohcaci : Dokuma esyayi bohca icinde gezdirerek satan kadindir.

C

Cambaz : Yuksek bir yere gerili ip ustunde yuruyen ve cesitli denge oyunlan yapan kimsedir. At ahp satan veya terbiye eden kimselere de denir.

Cariye : Para karsiligr alman odahk, halayiktir. Islam dinine gore cariye, sahibinin mahdir, onu istedigi gibi kullanmaya hakki vardir. Guclt! ve parah olanlar diledikleri kadar cariye alabilirlerdi. Osmanh sarayi hareminde cariyelerin sayilan 500-1000 arasmda degisiyordu. Bunlar, savaslarda alman esirlerden, esir pazarlanndan veya padisaha hediye edilenler arasmdan toplamrdi. Haremde cahsan cariyelerin saglam ve guzel olmasma dikkat edilirdi. Genel olarak, Osman toplumundaki cariyeler soyle aynlabilir:

- Haremin genel hizmetinde cahsanlar; - 5-7 yas arasmda, satilmak veya onemli bir kisiye hediye edilmek uzere satm alman, yuzleri ve vucutlan guzel olanlar;

Odahklar; bunlar cariyelerin en guzelleri ve en pahahlanydi. 15-20 yas arasmda iken satihr veya hediye edilirlerdi.

usluk : Gozetlernek amaciyle dusman icine sizan, yabanci bir devletle ilgili sirlan ogrenmeye cahsan kimsenin yaptigr istir,

ad : Osmanh Imparatorlugu'nda, butun olum cezalanm yerine getiren kimsedir. Saray celldi, padisah tarafmdan idami emredilen devlet buyuklerini, Topkapi Sarayr'rnn orta kapisi onunde bulunan "siyaset meydam" adh yerde oldururdu.

ahirci: Pirlanta, elmas, yakut, zumrut gibi kiymetli taslan ahp satan kimse, kuyumcudur.

23

•

aci : Devriyedir. Osmanh Imparatorlugu'nda ordunun oncu gorevini yapan birliktir. Bu birlik ordunun en seckin elemanlanndan kurulurdu. Ordunun yuruyusunu guvenlik altma ahr, kesiflere bulunurdu. Carhacilar suvari smifmdan olurdu.

· : Calgi esliginde oynamayi meslek edinmis kadmlara denir. Eskiden Turk kadmlan ve gene; kizlan cengi olmaz, ancak saraylarda, cesitli irklardan gelme cariyelere cengilik ogretilirdi.

ma : Daha cok Anadolu' da uflenen ve ilkel bir nefesli saz olan cigirtma denen rnuzik aletlerini calan kimsedir.

ukcu : Cubuk yapip satan kimsedir. Eskiden saraylarda ve konaklarda tutun cubuklanni hazirlayanlara verilen addir. Saraylarda, vezir dairelerinde ve konaklarda birkac tane cubukcu, bir de cubukcubasi bulunurdu. Cubukcular genellikle tutuncubasirun yamagi sayihrlardi.

: Cocuk bakimi ile gorevli kadmdir.

·yan : Duacilar, dua edenlerdir. Devlete dua eden, ulema smifidir.

ctilograf: Bir klavye araciligiyle harekete getirilen harfleri, murekkepli bir tertibat yardirmyle kagida basarak yazi yazan makine ile yazi yazmayi meslek edinen kimsedir.

~~ek~i: Sandalci, arabaci v.b. esnafm is nobetini duzenleyen kimsedir. Eskiden, sehrin duzeni ile gorevli kimselere de denirdi.

itdar : Osmanh imparatorlu'nda vezir dairelerindeki katiplere verilen addir.

ib I Edip : Edebiyatla ugrasan, edebi eser meydana getiren kimse, yazar.

ciimen-i Teftis ve Muayene : istibdat ldaresi sirasmda, Maarif Nezareti teskilati icinde faaliyet gosteren, telif ve tercume eserleri inceleyip basilmasina izin vermekle gorevli teskilattir.

24

• : Ihtiyaclan devlet tarafmdan saglanan rutbesiz askerdir.

af: Kucuk ticaret veya el zanaatlan ile ugrasan kimselere verilen genel addir.

rikator : Fabrika sahibi veya fabrika isleten kimsedir.

inci Esnaf : Belirli bir yeri olmayip gezerek is goren, seyyar.

mater : Vucudun herhangi bir yerini hafifce kesip uzerine boynuz, bardak veya sise oturtarak kan alma isini yapandir,

Hassa : Padisah bir yerden bir yere giderken maiyetinde bulunanlardir.

: Kuran'i bastan sona ezbere bilen ve okuyabilen kimsedir.

1ye : Baskalan hakkmda gizlice arastirma yapan ve bilgi toplayan kimsedir. Abdiilhamit II devrinde gizli olarak, belirli kimseler ve olaylar hakkmda bilgi toplamakla gorevlendirilen kisilere verilen addir. Hafiyeler duyup gorduklerini "Curnal" denilen raporlarla ustlerine bildiriyor ve bu hizmetlerine karsihk para, mansip yahut rutbe ile mukafatlandmhyorlardi.

im : Adalet dagitrnak, davalara bakip hukum vermek, kanunlan uygulamakla gorevli memurur.

al: Ucret karsihgmda yuk tasiyarak gecimini saglayan kimsedir.

amci : Hamam isleten veya hamamda cahsan kimsedir.

ende : Sarki veya gazel soylemeyi kendine meslek edinmis kimse, sarkicidir.

25

: Bir topluluga hitap eden, nutuk soyleyen, guzel konusan kimse, .konusmactdir.

t : Guzel yazi yazan veya meslegi hattathk olan kimsedir. Hattatlar gecimlerini yazdiklan kitaplar, Kur'an'lar ve levhalardan aldiklan parayla saglarlardi,

baz : 16. yuzyila kadar kukla, 16. yuzyildan soma da Karagoz oynatana verilen addir.

i: Karagoz oynatan kimsedir.

edar: Herhangi bir hazineyi korumak ve yonetmekle gorevli kimsedir.

: Hastahklan teshis ve tedavi etmeyi kendine meslek edinmis kimse, tip doktoru, tabibdir.

eltras : Heykel yapan sanatkarlara verilen addir.

etkar : Hizmet eden kimse, hizmetcidir. Genellikle erkekler icin kullamhr.

sabaz : Elcabuklugu ile birtakim sasirtici oyunlar gostermeyi kendine meslek edinmis kimsedir.

baraci : Demirden veya tuncdan dokulmus, ici bos ve yuvarlak olarak yapilan ve icine patlayici maddeler konarak dusmana atilan, bir cesit top olan savas aletini kullanan ere verilen addir.

Memuru : Icra dairesinde, dairenin islerini yurutrnekle gorevli memurdur. Icra memuru, icra dairesinin zaruri unsurudur.

·•Alci : lhtilalden yana olan, ihtilal icin savasan, ihtilal yapan kimsedir.

al Hocasi : Islam dininin belli bash ilkelerini ve kurallanm ogreten dersi veren ogretmen, hocadir.

darrna : Genel guvenligi ve kamu duzenini korumakla gorevli, kanun ve nizamlann koydugu hukumlerin yurutulmesini ve bunlara dayanan hukumet emirlerinin yerine getirilmesini saglayan silahli ve askeri zabita kuvvetinde gorev alan kimselere denir.

darrna Neferi : Jandarma askeridir.

26

•

1yc1 : Kalaydan ince bir satih cekerek kaplan beyazlatan kimsedir.

a : Cirakla usta arasmda olan kimsedir. Aynca, saray ve konaklardaki halayiklann basmda bulunan kadma, eski ve yash cariyalere de kalfa denirdi. Padisah tarafmdan tayin edilirler, hunkar nobeti tutarlar, sarayda kendilerine aynlan yerde otururlar ve saygi gorurlerdi,

der: Dunyadan elini etegini cekerek basibos dolasan kimse, dervistir.

tlarya : Elcilik ve konsolosluklarda idari gorevlilerin tumune verilen addir.

ocu: Tuluat tiyatrolannda asil oyundan once, hem sarki soyleyerek, hem de dans ederek gosteri yapan kadm sanatci ; bu gosteri sirasmda sarki soyleyen kimselere verilen addir.

tan : Denizde, golde , nehirde, yolcu, yuk veya hem yolcu ve hem yuk tasimakta kullamlan her cesit geminin sevk ve idaresiyle gorevli en yuksek yetkili, sorumlu ve ehliyetli deniz adamidir.

gozcii : Perdede Karagoz oynatan kimselere verilen addir. Karagoz oynatan Karagozculer, genellikle Karagoz tasvirlerini de kandileri hazirlardi. Bazi Karagozculer yalmz sarayda ve ozel konaklarda gosteri yapardi.Bazilannm istanbul' da cesitli semtlerde dukkanlan bulunuyordu.

gozciiliik : Karagoz oynatan kimsenin yaptigr istir.

rgah Subayi : Kurmay subay, erkan-i harbdir. Karargah, kumandan ve karargahi belli bir amac icin kendi konulannda surekli olarak cahsan ve cesitli branslarda yetismis olan subaylardan kurulu bir butundur. Buyuk karargahlara, kurmay baskam emir ve kumanda eder. Kucuk birlik karargahlannda ise, bu gorevi kumandamn yardimcisi "icra subayi" yurutur. Karargahm yetkisi, kumandan tarafmdan belirtilir. Karargah icerisinde gorevli subaylara verilen bu yetkiler kumandanligm gorevine gore degisir, Cunku aldigi yetkiye gore calisan bir karargah subaymm, kumandan adma verdigi emirlerle ilgili sorumluluk, dogrudan dogruya kumandamn kendisine aittir.

ap-basi : Hayvan vergisinin almmasiyla ve kasaplann idaresiyle sorumlu olan kimsedir.

mer : Maskara, komik, soytan.

tip: Osmanli Devleti'nde divanlarda resmi yazilan yazmakla gorevli memurdur.

27

'~I: Kayikla yuk veya insan tasiyan kimsedir. •

akcr : Kaymak yapan ve satan kimsedir.

Otomobilleri Soforii : Kira ile tutulan otomobili kullanan , soforlugunu yapan kimsedir.

· er : Emniyet teskilatirun meslek dereceleri icinde yer alan ve en az lise ogrenimi gormus, polis enstitusunun orta ve yuksek kismim basanyla tamamlarms uniformah veya sivil memurdur. il, ilce ve bucaklarda, bulunduklan yerin emniyet ve asayisine ait isleri yoneten emniyet gorevlisidir.

ak Bekcisi : Kitalann gecici olarak banndmlmasi icin kurulan cadir, kulube veya baska kapah yerleri korumakla gorevli kimsedir.

ak Subaylari : Askeri birliklerin konakladigi bolgedeki butun birliklerin yerlesmesi, disiplini, guvenligi v.b. saglamakla gorevli subaylardir.

riicii : Kopru yapan kimsedir.Askerlikte ise, tombazlarla kopru kuranlara denir.

riiciiliik: Askeri koprulerin yapim ve bakimlanyla ilgili istihkam hizmetidir.Ozellikle taktik harekatta kullamlan cesitli tipteki sabit ve yuzucu ayakh koprulerin hesap, yapim ve onanmlan, istihkam simfina aittir.

pye : Bir kumarhanede veya oyun oynanan bir yerde, kag1t dagitmak, rulet dondurmek, kazanan numaralan yuksek sesle bildirmek, oyunda kazananlann fislerini vermek veya kaybedenlerinkileri toplamak ve oyunu idare etmekle gorevli kimsedir.

panya Aktorleri : Tiyatro toplulugundaki erkek oyuncu, tiyatrocudur.

duraci : Ayakkabi yapan ve satan kimsedir.

ena : Padisahin yakm adamlan, mabeyncilerdir.

lokumcu : Yumurta, un ve sekerle yapilan bir cins kurabiyeyi yapan ve satan kimsedir.

e Hamah : Agac cember veya dallardan orulmus derin ve buy-Uk sepet seklindeki kufe ile sirtinda oteberi tasiyan kimsedir.

eci : Genellikle pazarlarda sirtmda kufe ile oteberi tasiyan kimsedir.

eli Sebzeci : Sirtmda kufesi olan, arkasmda kufe tasiyan ve sebze satan kimsedir. Aynca, yuk hayvanlanmn semerine iki taraftan asilan kufelerle sebze ve meyve tasiyarak, satan kimselere de denir.

'"lhanc1: Osmanhlarda saray hamamlanm isitmakla gorevli kisilere verilen addir.

iirekci Esnafi : Tanzimat'tan once ve yelkencilik devrinde harp gemilerinde kurek cekmek ve yelken acip toplamakla gorevlendirilen kimselerdir. Osmanli Imparatorlugu

28

devrinde gemilerde kurek cekenler, esirler veya mahkumlar arasmdan sa bazen ucretle temin edildigi de olurdu. •

.. mer : Kale duvarlanm yikmak icin duvann altma tunel kazan askerlerdir.

ternaci : Bir kolun cevrilmesiyle cesitli havalar calman sandik biciminde calgiyi calan kimsedir.

.taci : Mizrapla calman, uddan kucuk telli calgiyi calan kimsedir.

tromo : Ticaret gamilerinde, guverte mtirettebatmm basi ve guverte zabitlerinin yardimcisidir, Guverte murettebatmm yunetiminden ve guverte aletlerinin bakimmdan sorumludur.

beynci : Padisahm disanyle olan islerine bakan ve dilekleri kendisine ileten kimsedir.

allebici I Muhallebici : Mahallebi yapan veya satan kimsedir.

araci : Makara yap an veya satan kimsedir.

evracr : Savasta dusmamn savas gucunu yok etmek amaciyla eldeki askeri kuvvetlerin en etkin bir bicimde duzenlenmesini saglayandir.

ici: Turk halk siirinde nazim sekillerinden biri olan mani'yi soyleyen kimsedir.

vnaci : Limanlarda, samandiralara bagh olarak yukleme ve bosaltrna yapan gemilerden, kiyilara romorkor yedeginde yuk goturup getiren tekne olan mavna ile yuk tasiyan, mavna isleten kimsedir.

bus : Milletvekili.

dah : Taklit, hikaye ve fikralarla halki eglendiren sahne sanatcisidir.

dahhk : Meddahm yaptrgi istir.

ah Yazan : Gercegin guldurucu yanlanm ortaya koyarak yazan yazardir.

lozcu : Yikimdan sonra molozlan kaldiran kimsedir.

29

ik : Guldurucu. •

abir : Basm veya yaym organlanna haber toplayan, bildiren, yazan kimsedir.

acir : Gocmus, bir i.ilkeden kalkip baska bir i.ilkeye yerlesmis kimsedir.

arrir : Yazar; yazi yazan, yazrya geciren, katip.

arrirlik : Muharririn yapugi is, muharririn meslegidir.

bir : Haber veren; bir gazeteye veya resmi daireye haber toplayip ulastirandir,

allid : Isi, unlu kisileri, gunluk hayattaki kimseleri, cesitli mi.izik aracalanrn veya cesitli gurultu ve sesleri taklit etmek olan sanatci.

iki-sinas : Musiki ile ugrasan kimsedir.

tasarrrf : Osmanh yonetimindeki sancaklann (liva) en buyuk mulki idare amiri (ri.itbe ve mevkii kaymakamdan buyuk, validen kucuktu) dir.

trib : Calgi calan, calgici, sazende; sarkici, sarki soyleyen kimsedir.

-beyyiz : Mi.isveddeleri temize ceken, katiptir.

-ezzin: Namaz vakitlerini bildirmek icin ezan okuyan din gorevlisidir.

-'kiye Memuru : Asker olmayan memurdur.

- ~ir : Y azr ile bildiren, haber veren.

iiteahhid : Genel olarak bir kimse veya bir mi.iessese icin mal veya erzak teminini, yol, bina v.b. yapirmm i.isti.ine alan kimsedir.

iivezzi : Mektup, gazete v.b. dagitan kimse, dagiticr.

akkareci : Mehterhane takiminda yer alan, iki degnekle vurularak calman bir cesit kucuk davul, di.imbelek seklindeki, nakkare denilen calgiyi calan kimsedir.

ekre : Hos ve sasirticr sozler soyleyen, guldurucu hikayeler anlatan, ni.ikteci kimsedir.

eyzen : Ney cal an kimsedir.

izamiye Askeri : Tanzimat devrinde kara ordusundaki askerlerdir.

30

· e Cavusu : Tanzimat devrinde kara ordusundaki cavuslardir. •

Cinili Hamam Natm) : Kadmlar hamammda hizmet eden kadindir.

Oyunculugu : Bir olayi, seyircilerle cevrili, yuvarlak bir alanda gosteren oyun turii olan Ortaoyunu'nda oyunculuk yapan kimsedir. Ortaoyunu, Turklerin gelistirdigi bir halk tiyatrosudur. Oyunun bas kisileri Kavuklu ile Pisekar' dir.

ct : Koyun veya keci ayagi satan kimsedir.

tomima Paskah : lfade vasrtasi olarak sozun yerine sadece hareketlerin (mimik, jest, dars v.d.) yer aldigi sahne oyununda guldurucu erkek oyuncudur.

az: Hiristiyan din adamidir.

-i Mugan : Mecusilerin basrahibidir.

Hafiyesi : Sue sayilan isi veya bu isi yapan kimseyi arastmp meydana cikarmakla gorevlendirilmis kimse, dedektiftir.

kkas : Dans eden erkek, kocek .

. emmal : Remil doken, fal bakan kimse.

31

•

"ki: Icki toplantismda kadeh sunan, icki dagitan kimsedir. Eskiden, meyhanelerde, ozel toplantilarda, ickinin yasak olmadigi bazi tekkelerde icki, "saki'tdenen ozel bir gorevli tarafmdan dagitihrdi. Bu gorevi yapanlar, daha cok gens; ve yakisikh kimseler arasmdan secilirdi. Saki, sofranm cevresinde toplananlara sirayla icki daginrdi.

epei : Salep yapan veya satan kimsedir.

bilci : Halkm parasiz su icmesi icin yaptmlan sebillerde, isteyenlere su vermekle gorevli kimsedir.

zevatci : Sebzeler, yesillikler satan kimsedir.

aret Memurlan : Elcilik heyetini meydana getiren ve diplomasi temsilcisi olan elcinin baskanligi altmdaki diplomatik teknik ve idari personeldir.

: At bakicisi, at umar eden kimsedir.

Hamah : Smkla agir esya tasiyan hamaldir. Y uku, agirhgina gore iki veya dort kisi tasirdi, iki hamalla tasman yuk bir smga gecirilir, hamalm biri onde oteki arkada yururdu, Smk omuzda tasuurdi, Dort kisinin yaptigi smk hamalhgmda, capraz olarak iki smk kullamhrdi. Cumhuriyet di::ineminde bu tur tasima yasaklandi,

an : Meslegi kaba sakalar ve asm hareketlerle halki eglendirmek olan kimsedir. Padisah, kral veya prensleri eglendiren saklabanlara da soytan denirdi .

.. r : Tiyatroda, rolunu unutan bir sanatciya, unuttugu kelime veya cumleyi, seyircilere sezdirmeden hatirlatan kimsedir.

-rliik : Suflorun yaptigi istir.

Osmanh Devleti'nden onceki Turklerin ordulan, suvari birlikleri olarak kurulmustu, Eski Turkler, suvari simfunn hizmdan, savaslarda hareket ve manevra kabiliyetinden yararlanarak fetihlerini, suvari birlikleriyle yaptilar. Osmanh Devleti 'nde de onceleri, savasa katilan kuvvetlerin hemen hepsi suvariydi,

· Erleri : Ath askerlerdir.

32

•

. lidci : Taklit eden veya yapan kimsedir.

c;1 : Tas ocagindan tas cikaran veya taslan yontarak onlan bicime sokan kimsedir.

yfa : Gemide cesitli gorevlerde cahstinlan sefer iscisidir.

c;i : Tef denen calgiyi calan kimsedir.

,f Cahci : Tef denen calgiyi calan kimsedir.

elgrafci : Telgraf memuru; bir isaret kodu kullanarak veya baska uygun yollarla yazili mesajlann veya belgelerin iletimini saglayan, telgraf cihaziyla yazih haber ileten memurdur.

Ual : Bir haberi veya satilacak bir mah, carsi pazar dolasip bagirarak halka duyuran kimsedir.

ercuman : Bir dilde soylenen bir sozu baska bir dile sozlu olarak ceviren kimsedir.

pcu : Toplann bakimi, tasmmasi, ikrnali ve kullarnlmasiyle ugrasan asker simfidir.

pcubasi : Topcu ocagmm en buyuk subayidir. Osmanli Imparatorlugu'nda bulunan butun topculann ve top dokuculerin kumandam ve aym zamanda istanbul' da ve vilayetlerdeki kalelerde bulunan top ambarlan ve cephanelerin sorumlusuydu.

phane Mfisiri : Tophane'nin en buyuk amiridir. Tophane musiri, aym zamanda Galata ve Beyoglu yorelerinin guvenliginden sorumluydu. Zaptiye Nezareti kurulunca, bu gorev tophane rnusirinden alindi. Tophane Musiri, Meclis-i Vukela'run tabii uyesidir.

hafiyeci : Dugme, iplik, kumas, dantel, corap v.b. tuhafiye esyasi satan kimsedir.

lumbaci : Mahalle ve bazi dairelerdeki yangm tulumbalanm yangm yerine goturen ve orada kullanan kimsedir.

ulumbaci Reisi : Tulumbacilann basi ve yoneticisi olan kimselerdir. Reisler yangma gitmez, sandik denilen tulumbayi, yangma ikinci Reis gotururdu.

33

ha (Tulumbaci) Takmu : 1825'e kadar yangm sondurrne isleri Yeniceri Ocagi'nm denetimi altindaydi. 1825 'te Istanbul 'da bir mahallede bir "tulumbaci takirm" kuruldu. Tulumbaci takirm yangm sondurme isleriyle gorevliydi,

atcr : Tuluat yapan, yazili metinlere bagh olmayan, bir taslaga gore oynanan oyunlarda oynayan tiyatro sanatcisidir.

ekei : Abdi.ilhamid II devrinde padisahi ve sarayi korumakla gorevli olanlara verilen addir. Tufekciler, Arnavut, Bosnak, Turk ve Cerkez olurdu; ancak cogunlugu Arnavutlardandi.

: Tulumbayi sirtlannda tasiyarak yangm yerine kosar adim goturenlere denirdi. Usaklar birbirlerine "omuzdas'' diye hitap ederlerdi. Usaklar arasmdaki anlasmazliklan Ikinci Reis'ten sonra gelen "fenerci" cozumlerdi,

"d : Belli bir bilimde ve sanatta soz sahibi olan kimse, usta, cgretmendir.

niivis : Zamamn olaylanm yazmakla gorevlendirilmis resmi devlet tarihcisidir. Vakani.ivis, devletce yazilmasi istenen olaylan kaydederdi, kendisine, gizliligi dolayisiyle, 90k zaman birinci derecedeki belgeler gosterilmez, ancak gerekli gorulen bilgiler amedci aracihgiyle verilirdi. Vakani.ivis, devletin resmi tarihcisiydi.

: lllerdc, devletin il mahalli idaresinin temsilcisi olan en yiiksek mulki amirdir. ile ait butun mahalli islerin ve gorevlerin icra yetkisi valiye aittir. Vali, hem il tuzel kisiliginin en yi.iksek orgam, hem de devletin temsilcisidir.

34

• -ltkp : Cevre, havlu, carnasir v.b. seyleri satan kimsedir.

kesici: Bir kimsenin ceplerinde, cantasinda v.b. bulunan seyleri yavasca ve ustaca plan kimse, hirsiz.

kesici Y ardakhgi : Hirsiza yardim eden kimse, hirsiz yardimcisi.

dak : Ozellikle kotu islerde birine yardim eden kimse, yardimci, yamak.

dakci : Kotu islerde birine yardim eden kimse.

ver : Yardimci; devlet ve hukumet baskanlanyle kumandanlann yamnda bulunan, onlann emirlerini yazmak ve gerekli yerlere ulastirmakla gorevli subaydir.

ekci : Hayvam yedege alan kimsedir

eniceri : Osmanli Devleti'nin 1826 yilma kadar, daimi ucretli ordusunun piyade suufina verilen addir. Y eniceriler, kapikulu askerlerinin en onemli ve imtiyazh simfiydi.

bita : Bir sehirde guvenligi saglamakla gorevli olan idare, polis.

ptiye : Osmanli Devleti'nde toplum guvenligini saglamakla gorevli askeri polis teskilatinda olan gorevlidir.

one : Ortaoyununda kadm rolune cikan, sahnede kadm rolunu oynayan erkek.

rnaci Y ardakhgi : Zuma calan kimseye yardim eden, yardimci.

35

ONVAN LA KAP HiTAPLAR •

A Aga : Koy veya kucuk kasabalarda, buyuk arazi ve nufuz sahibi, zengin kimse.

Y ardim eden, cornert kimse. Buyuk erkek kardes, agabey, Bir hitap sekli olarak, koy ve kucuk kasabalarda isimle birlikte, yash, saygideger kimseler, sehirlerde beyefendi, bey ve efendi hitaplanndan soma siraya girmek uzere genellikle okumasi yazrnasi olmayan saygideger halk adamlanna soylenir. Tarihte, buyuk konaklarda cashsan erkek hizmetkarlann basidir. Osmanli saraymda, idari ve askeri teskilatmda belli mevki ve rutbelerin sahiplerine verilen addir.

Agabey : Yasca buyuk erkek kardes. Y asca buyuk akraba ve tamdiklara hi tap ederken kullamhr. Y asca kucuk olanlar tarafmdan kendilerinden pek yasli olmayan, kimselere hitap sirasinda kullamhr.

Akaga : Saraym Babussaade kapismi bekleyen agalardir. Agalar, Osmanh tarihinde oldukca onemli bir yer tutar. Osmanli Devletinin kurulusu sirasmda, daha 90k Macar ve Alman savas esirleri hadim edilerek saray hizmetlerinde kullamhrdi. Zamanla Gurcu, .Ermeni, Cerkez ve Turklerden de bu goreve adam ahrurdi. Akagalar, Babussaadenin sol tarafmdaki odalarda yatip kalkarlardi. Amirleri Babussaade agasi veya kapiagasi idi. Baslica vazifeleri saraym mabeyn daireleri ile haremi korumakti. ilgililerden baska hie kimseyi Babussaade'den iceri sokmazlardi. Saraym en iyi korunan kapisi burasiydi, Bazi zamanlarda burayi koruyan akhadimlann sayisi yirmi, otuz, kisiyi bulurdu. Akhadimlann 13.y.y'da hem sayilan hem itibarlan azaldi. Tarih boyunca genellikle zenci hadimagalan ile aralan hie iyi olmarmstir.

Alaybeyi: Tanzimat Devri'ne kadar zeamet sahiplerine veilen addir. Aalaybeyi, herhangi bir eyalet veya vilayetteki timarh sipahilerden bir kismirun en buyuk amiri idi. Her eyaletin buyuklugune gore alaybeyleri vardi ve bunlar sancakbeyligine terfi edebilirlerdi. Savas halinde, zeametlerine gore besledikleri ath eyalet askerlerini ( cebalulan), bolgelerindeki timar sahiplerinin cebalulanyle, bagh bulunduklan sancak ve beylerbeyinin emrine verir, ve harp meydanmda bunlara kumanda ederlerdi. Sefer disinda, bulunduklan bolgedeki eyalet askerlerinin amiri idiler. Eyalet askerinin yaklasik olarak bir bucakhk bolgede bulunanlann en yakm amirine "ceribasi" denirdi. Ceribasilar da alaybeyine bagli idiler. Sefer esnasmda ceribasilar bolgelerindeki eyalet askerlerini toplayip alay beyinin yanma getirirler, alaybeyi de onlan bagh bulunduklan sancakbeyinin bayragi altma toplardi,

36

Atufetlu: Osmah Imparatorlugu devrinde, bala rutbesini kazanrms olanlarla, birinci dereceden ferikler icin yazismalarda kullamlan unvandir.

Atfifetlfi Efendim Hazretleri : Atufetlulere hitaben yazilan yazilara "atufetlu efendim hazretleri" diye baslamrdi.

B

Baba :Koruyucu, velinimet, babahk duygulan ile dolu kimse. Saygi ifadesi olarak yasli erkeklere verilen unvandir. Genellikle yasli erkeklere teklifsiz hitap seklidir,

Bey : Beyligin basmda olan kimse. Zengin, ileri gelen, esraftan olan kimse. Erkek isimlerinden sonra gelen unvan veya hurmet sozu.

Beg (Bey) : Eski Turkce "beg" kelimesi bugunku Turk sivelerinde "beg, bek, biy, bi, pi" seklinde de telaffuz edilir. lslamdan once ve sonra, butun Turk devletlerinde asilzadelere ve devlet adamlanna verilen bir unvandi. Orhun yazitlanna gore, "bey" unvam hanedandan olmayan asilzadeler ve buyuk devlet adamlanna verilirdi. Selcuklulann ve Osmanhlann ilk hukumdan "bey" unvam tasirmslardir. Sonradan bu unvan yalmz yuksek devlet memurlan icin kullamldi. Osmanh Imparatorlugu'nda "bey" unvam buyuk devlet adamlanmn ogullanna ve son zamanlarda da sehzadelerin hizmetlerinde bulunanlara verilirdi. lkinci Mesrutiyet'ten (1908) sonra orduda binbasidan miralaya (albay) kadar olan rutbe sahipler de "bey" unvam ile amhrdi. Cumhuriyetin ilanmdan sonra bu unvan kaldinldi.

Beybaba : Y ash erkekler icin kullamlan saygi sozudur.

Beylik : Bey olma, bey olarak vazifelendirilme.

Beyefendi : Saygi belirtmek icin erkek adlanmn sonuna getirilen veya tek olarak ismin yerine kullamlan unvandir. Erkekler icin, saygih hitap sozudur.

Bekci Baba : Ozellikle bekciler icin kullamlan unlemdir.

Belediye Baskam : Belediyenin basi ve yurutme orgamdir, Dogrudan dogruya belediye smirlan icindeki secmenler tarafmdan, siyasi secimlerdeki esaslara gore cogunluk usuluyle secilir.

Birader : Erkek kardes, Dost, arkadas

37

Bilyilk Hamm : Ailenin veya evin en yash kadmmdan saygiyle soz etmek icin kullamhr.

Cavus-basi Aga : Divan-i Humayun cavuslanrun amirine verilen addir. Divandan cikan hukumlerin icrasi ve elciliklerin kabulunde onlara refakat etmek, protocol islerine bakmak "cavusbasi" 'nm gorevleri arasindaydi. Merkezden cikan emirleri vilayet ve sancaklara teblig etme isine de bakar, halkm dilekcelerini divana sunmasma yardim eder ve divan islerinin yerinde ve yolunda yurutulmesini saglardi, Disandan istanbul' a gelenlerin kimligini incelemek, defterhaneyi muhurlemek, isinden alman sehyhulislamlara bunu teblig ile yeni tayin olunam konagindan ahp alayla saraya goturmek de gorevleri arasmdadir. Bu maklam l 936'da kaldmldi,

D Defter Emini Efendileri: Tapu kayitlanrn, timar, has, zeamet ve vakif topraklann

durumunu bildiren ana defterlerin yazildigi, saklandigi daire olan defterhanenin en buyuk amiridir. Bugunku , tapu ve kadastro mudurunun gorevini yerine getirirlerdi.

Defterdar Efendi : Osmanh Imparatorlugu'nda maliye ve hazine islerini yuruten kimseye verilen addir.

Devletli I Devletlfi : Saadet ve refah sahibi. Padisah ve buyuk rutbeli kimseler icin soylenirdi, Osmanh lmparatorlugu'nda hanedan soyundan gelenlere verilen unvandir. Tesrifatta vezirler, seyhulislamlar, musirler, Mekke Emirleri, hanedana dcgrudan dogruya veya akrabahk yoluyle mensup olanlar icin kullamhrdi, ileri gelen kimselere ait mektuplarda, kitaplardaki yazilarda yine aym unvan belirtilirdi.

Devletlfi, Semahatlfi Hazretleri : Seyhulislamlann unvamdir.

Devletlfi, Siyddetlf] Efendim Hazretleri : Mekke emirlerinin unvamdir.

Devletlfr, inayetlu Efendim Hazretleri : Darussaade agalannm unvamdir.

Devletlfr, Re'fetlfi Efendim Hazretleri : Seraskerlerin unvarudir.

38

E •

Efendi : Eskiden "bay" anlarmnda, ozellikle sehzadeler, din adamlan ve ogrenciler icin, bug-Un ise yash kimseler icin kullamlan unvandir.

Evkaf-i Htlmayfin Nazm Efendi: Osmanli Imparatorlugu'nda islami esaslara gore duzenlenen ve kurulan her turlu evkaf kurumunun yonetimiyle gorevli kimselere verilen unvandir.

Evliya : Olaganustu yeteneklere ve kerametlere sahip oldugu kabul edilen kimselere verilen unvandir,

Evliyahk : Evliya olma halidir

F

Faziletlu Efendim : Osmanli Imparatorlugu'nda ilmiye simfina mensup olanlardan, Haremeyn unvam alan kimselere karsi konusrna ve yazismada kullamlan sifattir.

Faziletlfi Efendim Hazretleri: Osmanli Imparatorlugu'nda ilmiye simfmda mensup olanlardan, istanbul unvam alan kimselere resmi yazismalarda kullamlan sifattir.

Fehamethi Devletfr Hazretleri : Osmanlilarda, sadrazamlar ile M1s1r hidivlerine karsi kullamlan hitaptir.

Fiitiivvetlfi. : Tegmen ve yuzbasilara verilen unvandir.

G

Gedikli Agalar: Sadrazam, vezir, eyalet valileri ve beylerbeyi ile ulema simfindan olan devlet erkamnm kapisinda hizmet eden agalann bir kismma verilen addir.

H Hamiyyetlfi : Osmanli Imparatorlugu'nda hamise rutbesini alan mulazimlann

unvanidir.

39

• Hamiyyetlu Efendi : Osmanh Imparatorlugu'nda hamise riitbesini alan

mulazimlara denilirdi.

Hamiyyetlu Aga: Osmanh Imparatorlugu'nda hamise rutbesinin sahibi olamayan rnulazimlara verilen addir.

i

istanbul Efendisi: Cok kibar ve nazik kimselere verilen addir.

Izzetlfi : Sivillerde saygideger olanlarla, askerlerde miralay ve kaymakam rutbelerinde olanlara verilen resmi unvandir.

K

Kapici Aga : Osmanh devlet teskilatmda saray kapilanm bekleyen bir sirufm unvamdir.

Kaprcr-basi Agas1 : Osmanli devlet teskilatmda saray kapilanni bekleyen simfin basmda bulunan yoneticiye verilen unvandir.

Kazasker Efendi : En yuksek ilmi ve kazai rutbedir. Osmanhlarda ordu mensuplanmn hukuki ve ser'i dava ve islerine bakan , sefer zamamnda padisaha refakat ederek aym isi goren kadidir. Osmanli Imparatorlugu'nun A vrupa ve Asya topraklanndaki kadilann basmda bulunan iki gorevli de Rumeli Kazaskeri ve Anadolu Kazaskeri' dir.

Kucuk Bey : Evin ogluna saygi ve sevgi belirtisi veya ciktinldim, simank genclere alay icin soylenir.

Kucuk Hamm : Evin kizina veya gene geline saygi ve sevgi belirtmek icin soylenir.

Kiilhanbeyi : Kendilerine has kiyafet ve konusmalan olan, basibos ve haylaz takimindan kimslere verilen addir.

M

Madam: Musluman olmayan evli kadmlara verilen addir.

Mekremetlfi. Efendi : Mtiderrislere hitapta kullamlan resmi unvandir.

40

• Menasib-r Sitte : Nisanci, defterdar, reisulkuttab, defter emini, sikki-salis'ten

meydana gelen defterdarhk gorevlerinin genel adidir.

Meveddetlfi. Efendi : Yazismalarda daha asagi rutbede bulunanlara hitap ederken kullanihrdi.

p

Pehlivan : Guresci; iriyan ve guclu kimselere verilen addir.

R

Reis Efendi: Reisulkuttap da denir. Divan-1 Htimayun'da, yazi islerini yuruten kalemlerin ve katiplerin sefidir,

Rifatlfi : Askerlerde binbasilara, sivillerde ise ucuncu rutbe sahiplerine verilen unvandir.

Rifatlfi Efendi : Askerlerde binbasilar, sivillerde ise ucuncu rutbe sahiplerinden, okur yazar olanlara soylenen hitap sozudur.

Rifatlu Aga : Askerlerde binbasilar, sivillerde ise ucuncu rutbe sahiplerinden, okuma yazma bilmeyenler icin kullamlan hitap sozudur.

Rikab-i Humayun Agalan : Padisalun atmm yamnda yurumekle gorevli saray mensuplandir. Bunlar yeniceri agasi, erniri alem, kapicilar kethudasi, kapicibasilar, cavusbasi, sikar agalan, sahincibasi, atmacacibasi, imrahor, casnigirbasi, alti boluk agalan, cebeci, topcu ve arabacibasilanndan meydana gelirdi.

s Saadetlu : Osmanh Imparatorlugu zamamnda miralay (albay) ile birinci ferik

(korgeneral) arasmdaki yuksek rutbeli askerlere ve bunlara denk makamlarda bulunan vezir v.b.sivillere verilen unvandir.

Sakallu : Osmanh Devleti'nde savasta alman yasli esirlere verilen addir.

41

• Sarayh Hamm: Osmanh saraymda yasayan kadmlara verilen addir.Sarayda hizmet

ettikten soma cerag edilerek disanda evlendirilen cariyelere "sarayh" denirdi. Osmanhlann fetih donemlerinde ele gecirdikleri Hiristiyan ulkelerinden getirilen gene ve guzel kadmlar cariye olarak saraya alimrdi.

Semahatlfr : Osmanh Devleti'nde seyhulislamlara, Rumeli ve Anadolu kazaskerligi payesini kazananlara verilen ozel unvandir. Butun resmi yazismalarda seyhulislamlar ve kazaskerler icin kullamlan bu unvan daima seyhulislamm ve kazaskerin admdan once gelirdi.

Sudur : Sadrazamlar, kazaskerler.

Serdar-i Ekrem : Padisah sefere katilmadigi zaman ordu baskumandanhgina getirilen sadrazama verilen unvandir.

Serdar-i Ekrem'Ierin yetkileri, serdarlardan daha genis olurdu. Tersane ve darphane gorevlerinin dismda, istanbul'daki butun buyuk gorevliler ordu ile birlikte gider ve istanbul' da vekillerini birakirlardi. Butun eyalet valileri de Serdar-i Ekrem'e katihrlardi. Sefer sirasmda butun tayin, azil, surgun ve idamlar Serdar-1 Ekrem'in emriyle padisaha sorulmadan yapihrdi,

Sevketli I Sevketlfi : "Buyukluk ve kudret sahibi" anlammda, padisahlara verilen unvandir.

Seyhiilislfim : islam ulkelerinde butun din kurumlanmn basinda bulunan en yuksek gorevlilere, 1 O.y.y. 'm ikinci yansmdan soma seref mukabili olarak verilen unvandir. Osmanhlarda ilk resmi seyhulislam Zembilli Ali Efendi ile Kem al pasazade' dir. Osmanhlarda seyhulislamhk, Anadolu ve Rumeli kazaskerlerinin ustunde bir makamdi.Onu padisah tayin ederdi.

Sevket-meab : Padisaha bir hitap seklidir.

42

0 •

Ubbehetlfl : Osmanh Devleti 'nde sadrazamhktan azledilenler icin kullamlan deyimdir. Sadrazamhk gorevine son verilenlere yazilan belgeye "ubbehetlu" diye baslama gelenegi vardir.

V

Vezir: Osmanh lmparatorlugu'nda askeri ve idari yetkiye sahip en ileri rutbedeki devlet memurlanna verilen unvandir. Bir sancakbeyi once beylerbeyligine, sonra vezirlige yukselirdi, Vezir, ti9 tuglu olurdu.

z Zeametli : Buyuk timar sahibi kimselere verilen addir.

Zillullah : Halifeler ve hukumdarlara verilen unvandir.

43

BASIN •

A

Aksam : istanbul' da yayimlanan, gunluk siyasi sabah gazetesidir. 1918 yilmda Kazim Sinasi Dersan, Necmettin Sadak ve Ali Naci Karacan tarafmdan aksam gazetesi olarak kuruldu; 9 Haziran 1957 tarihinden itibaren sabahlan cikmaya basladi. 1926' da ortahktan aynlan Ali N aci Karacan' dan baska, sonradan bu ortakliga katilan Rifat Mueyyet ile Fatih R1fk1 Atay da aynldilar.

Araba Sevdasi : Recaizade M. Ekrem'in romamdir,

C

Ceridei Havadis : William Churchill admda bir ingiliz tarafmdan 31 Temmuz 1840 tarihinde cikanlmaya baslanan gazetedir. Yirmi bir yil boyunca, haftada bir yayimlandi. Sinasi ile Agah Efendi Tercuman-i Ahval gazetesini yayimlamaya baslaymca, onunla rekabet etmek icin, haftada bes gun, kucuk boyda Ruzname-i Cerde-i Havadis adi ile bir ilave vermeye baslamis. ( 12 Kasun 1860), 25 Eylul 1864 'te de her ikisi birlestirilerek aym adla (Ruzname-i Cerde-i Havadis) buyuk boyda gundelik bir gazete haline getirilmistir, Cerde-i Havadis'in imtiyaz sahibi William Churchill, soruncusununki ise oglu Alfred Churchill'dir. Gazete, sonra sahip degistirrnis ve Cerde-i Havadis adi altmda yayimuu surdurmustur.

Ceridei Sadakat : Icten baghhk gazetesi.

Comedie - Francaise (Komedi Fransez): 1787 yilmda Paris'te mimar Victor Louis Palais - Royal'in opera binsi olarak yapirrnna baslanan tiyatrodur. Ancak 1 790 yihnda bitirildi. Burada unlu yazar ve sanatcilann bustleri, aynca ilgi cekici elyazmalan bulunan buyuk bir kitaphk vardir.

44

D

Demdeme : Muallim Naci'nin edebi tenkit turundeki kutabidir (1887). (Hiddetli Soz).

Devri Mes'ud: Mesut devir.

E

Evliya Celebi Seyahatnamesi : Evliya Celebi'nin, senelerce seyahat ettigi yerlerde gorduklerini ve yasadiklanni anlattigi esridir.

G

Giizel Eleni: Ahmet Rasirri'in romarudir.

Gaamus (Kamus - Kamus-i Tiirki): Turkce Lugat'tir. Semseddin Sami'nin, Turkce'de kullamlan Arapca, Farsca ve bati dilleinden gecmis kelimeleri icine alan lugattir.

H

Hadika: istanbul'da yayimlanrrus Turkce gazetedir (1868-1873, 56 sayi). Sahibi Asir Efendi' dir. ilk iki serisi haftahk, son serisi gunluktur. Buyuk boy bir gazeteydi.

i ikdam: Ahrnet Cevdet tarafmdan cikanlan ve ilk sayisi 5 Temmuz 1894'te

yayimlanan gazetedir. Eski devrin en onemli gazetelerinden biriydi.

Ilyada (Homeros): Manzum eski Yunan destamdir. Yirmi dort bolumden meydana gelir. Konusu, dokuz yil suren Truva savasmm bir bolumudur.

ihsan : Bagi~.

Inayet : Bagis, iyilik.

45

L • Lehce-i Osman-i : Ahmet Vefik Pasa'run yazdigi unlu sozluktur. iki Kisimdir.

Birinci kismi, Turkce kelimelere aynlrmstir. ikinci kisim, yabanci kelimelerle ilgilidir.

Larousse Sozliigii : Ansiklopedik lugattir.

Lehce Lehce-i Osmani: "Osmanhca'nm Lugati" 'dir. Ahmet Vefik Pasa'mn Lugatidir. Eser ikii bolumdur. 1876' da basilan birinci bolumde, Vefik Pasa, Lisan-1 Osmani diye adlandirdigi Turkce'yi ele ahr. Turcelesmis olduguna inandigi Arapca ve Farsca kelimeleri de Osmanhca sayar. Aynca bu bolumde, Turk lehcelerinden gecen kelimelere de yer verir. Ikinci bolumu , Osmanhca' da gecen Arapca ve Farsca kelimelere aittir. 1889' da her iki cildi birarada basildi.

Leyla ile Mecnun (Fuzuli): Islam Edebiyatr'nda yaygm bir ask hikayesinin kahramanlan olan Leyla ile Mecnun hakkmda bircok sair, bircok edebiyat turu hikayeler yazrmstrr. Turk Edebiyat1'nda en basanh sayilan ve kendinden soma, bu konuda yazilan eserleri etkileyen, Leyla ile Mecnun'lar arasmda en ilgi cekici olan Fuzuli'nin 1535'te yazdigi eserdir. Eserde, kendi kisiligi, sanat ve ask anlayisi, tasavvuf gorusu ile ozel uslubu ve ifadesi hakimdir.

Lugat-i Naci: Muallim Naci'nin hazirladigi lugattir. Ozellikle Turkce'de en 90k kullamlan Arapca ve Farsca kelimeleri icine ahr.

Lfltfi Tarihi (Tarih-i Lutfi) : Ahmet Lutfi Efendi'nin hazrrladigi tarih kitabidir.

Lfituf : iyilik.

K Kamelyah Kadm (La Dame aux Camelia): Alexandre Dumas Fils'in romamdir.

M Malfimat : Haftahk edebiyat dergisidir. Basimevi sahiplerinden Artin tarafmdan

cikanldi (1894), 48 sayi ciktiktan soma kapandi. Tevfik Fikret, Ismail Safa bu dergiye yazi yazdilar. Ikinci olarak Baba Tahir tarafmdan yayimlandi (1895)

46

+

• Mercures (Mercure de France): 1889'da Alfred Vallette'in, Jacob sokagmdaki

Mere Clarisse kahvesinde toplanmakta olan arkadaslan ile birlikte kurdugu edebiyat dergisidir.

Me~ahir-i islam : islamdaki unlu kimseleri anlatan kitaptir.

Muharrir, ~air, Edib : Ahmet Rasim'in rornamdir.

Mesahir-i Islam : Unlu Islam bi.iyi.ikleri hakkmda Hamid Vehbi Bey'in yazdigi eserdir. Dort cilttir.

Mamuriyet : Baymdirhk.

Milliyet : Eskiden yayimlanan bir gazetedir.

Milli Mecmua : ilk sayisi 1 Kasim 1923 'de yayimlanan ve on bes gi.inde bir cikan "ilmi, edebi, iktisadi, harsi" dergidir. Sahibi ve sorumlu mi.idi.iri.i Mehmet Mesih Akyigit'tir. Dergi, yayirruna bes yil devam etmis, 114. sayidan sonra, 15 Kasun 192 8' de kapanrrustir.

0 Odise (Homeros): Yunan tarihcisi Homeros'un yazdigi manzum eski Yunan

destamdir.

Osmanh : Cesitli tarihlerde, cesitli yerlerde gi.inli.ik, haftada iki defa veya on bes gunluk olarak yayimlanan alti gazetenin ortak adidir: 1) istanbul'da yayimlanan (1880-1885), Abdullah Cevdet'in sorumlu

mudurlugunu yaptigi gunluk gazetedir. 2) istanbul'da yayimlanan (1877-1887) gunluk gazete. 3) "Istikbal-i Vatan ve Millet" cemiyetinin orgam olarak Pire'de

yayirnlanan (1903) on bes gunluk gazetedir. 4) ittihat ve Terraki cemiyetinin sirasiyle Isvicre, Misir ve ingiltere'de

cikarttigi (1897 - 1902) on bes gunluk gazete. 5) Ahmet F azh' nm istanbul' da yayimladigi (1912- 1916) gunluk gazetedir. 6) Ahmet Necib'in Konya'da yayimladigi (1912-1916), sorumlu

mudurlugunu Mahmud Nedim'in yaptigi, haftada iki gun cikan gazetedir.

47

R

Refahiyet : Bolluk, rahathk.

Rftzname . Eski Ruzname-i Ceride-i Havadistir. Yan resmi Turkce Ceride-i Havadisin yavrusu idi.

s Sabah :8 Arahk 1885 tarihinde cikmaya baslayan gunluk gazetedir. Basyazan

Sernsettin Sarni idi. ikinci defa, 31 Agustoz 1889' da daha buy-Uk boyda yayimlanmaa basladi. Sahibi, Mihran Efendi adh bir Ermeni idi. Ikdam gazetesiyle birlikte, zamanm en eek satis yapan gazetsiydi.Ahmet Rasim, bu ikinci donemde Sabah gazetesinde basyazarlik yapmistir.

Salname : Yilhk demektir. Bir yil icinde gecen cesitli olaylar kisaca anlatilir; tarih, biyografi, ekonomi, ticaret, sanayi, istatistik bilgileri ozet halinde verilir. iki turlu salname vardir: Resmi olanlar devletindi. Ozel olanlar, cesitli kurumlar ve yaymevleri tarafmdan cikanhrdi.

Salname-i Hadika : Salname, "yilhk" demektir. Salname'Ierde; bir yil icinde gecen cesitli olaylar kisaca anlatihr; tarih, biyografi, ekonomi, ticaret, sanayi, istatistik bilgileri ozet halinde verilirdi. Resmi ve Ozel olarak, iki turlu salnarne vardi. Resmi olanlar devletindi. Ozel salnameler, cesitli kurumlar ve yaymevleri tarafmdan cikanhrdi. Salname-i Hadika , Ebuzziya Tevfik'in 1873 yilmda yayimladigr ozel yilhklardan biridir.

Seyahatname : Evliya Celebi'nin eseridir.

T Takvim-i Vekayi : 1 Kasim 1831 'de yayimlanmaya baslayan, haftahk Turkce, Arapca

ve Fransizca tic; ayn nusha olarak cikiyordu ve resmi idi. Gazetenin adi, II. Mahmut tarafmdan konulmustur.

Tasvir-i Efkar : Sinasi tarafmdan istanbul' da yayimlanan 27 Haziran 1862 - Temmuz (1867) gazetedir. Sinasi Avrupa'ya gidince gazetenin yonetimini Namik Kemal ustune aldi (1867) gazete Recaizade Ekrem tarafmdan yonetildi, 500 sayi ciktiktan sonra kapandi.

48

Tercuman-i Ahval (Tercuman] : Sinasi'riin crkardigi gazetedir.Gazete 22 Ekim 1860 tarihinde yayimlannustir. Sinasi'riin Sair Evlenrnesi komedisi bu gazetede tefrika edilmistir.

Tercuman-i Hakikat : Ahmet Mithat Efendi'nin basyazarliguu yaptigi gazetedir. 27 Haziran 1878' de yayimlanmaya baslarmstir. Fikir hayatimizda onemli rolu olan bir gazetedir. Haberden 90k, bilgiye onem vermis, okuyuculanm bu yonden gelistirmeye cahsmisur. Ahmet Mithat Efendi'nin olumunden soma el degistirmis ve T erctiman adim alrmstir.

Tarih-i Osmani : Osmanh Tarihidir.

Tulfrat :Metin d1~1, ice dogdugu ve akla geldigi gibi hareket etmek, soz soylemek; hazirhkh olmadan konusmak, cevap vermek ve gulunc hareketler yapmaktir. Tuluat oyunu ise, yazili metne dayanrnadan sahnede oynanan, fakat orgusu onceden bilinen, oyunculann bu orguyu esas tutup o andaki buluslan ile gelistirdikleri halk tiyatrosudur.

V

Volkan : Dervis Vahdeti'nin cikardigi gerici gazetedir.

y

Y eni Ses : Eskiden yayimlanan bir gazetedir.

z Zenanname (Fazil) : Kadmlarla iliskileri anlatan, kadmlan konu alan eserdir.

49

AHMET RASiM'iN "MUHARRiR BU YA" ESERiNDEKi MADDI UNSURLARIN GENEL

iNDEKSi

A Abdurrahman Pa~a, 160 Abdulaziz Cavus, 161 Abdulaziz Han, 96 Abdiirrahim Bey, 159, 160, 164 A pkg oz Artin, 3 72 Adalar Kaymakami Sedat Beyefendi, 197 Afsuncu, 64 Agah Bey, 197 Aga, 349,384,394,427,428,432,433,508 Agabey, 381 Agah Efendi, 198,199,206 Ah~1 Mehmet, 3 82 Ahmed Bey, 160 Ahmed Efendi, 100 Ahmed Han, 341 Ahmed Celaleddin Pasa, 518 Ahmet Cevdet Bey, 460 Ahmet Pasa, 225 Ahmet Vefik Pasa, 167 Ak Suat, 233 Ak Suat Bey, 235 Akaga, 496 Akif Pasa, 24 Aksarayh Cemal, 118 Aksarayh Baba, 413 Aksam, 448, 53 Aktar, 54, 97 Aktor, 61, 70, 71, 130 Aktris Binemeciyan Hamm, 71 Aktrist, 56, 70, 71, 74, 121, 380 Alam an a Reisligi, 3 82 Almanya imparatoru Wilhelm, 132, 495 Alay Eminleri, 3 3 8 Alay Eminligi, 336 Alaybeyi, 276 Albay, 151 Aleko Efendi, 174 Aleksandros Efendi, 272 Aleybeyi, 276 Ali Haydar Emir Bey, 23 8 Ali Aga, 96

so

Ali Bey, 429 Alman Tromer Bey, 14 7 Almanya Imparatoriccsi Viktorya, 163 Alm Yank Hatice, 117 Amele, 283 Amir, 129, 231 Anadolu Ordu-ya Htimayfrn Basmtitercimligi, 204 Anadolu Ordu-yr Humayflnu Mii~iri (Maresali) Pasa Hazretleri, Anadolu Rumeli Kazaskerleri, 339 Araba Sevdasi (Recaizade Ekrem ), 515 Arabaci, 420,499,501,502,503,517 Arabacihk, 500 Arap Abdullah, 336,367,412,413 Arap Ahmed, 75 Arif Bey, 436,452 Arif Efendi, 202 Arinaci, 357 Arnavut Siileyman, 384 Arnavut Mestan, 75 Arpaci N uri, 413 Arslan Bey, 351 Arter, 162 Askar, 453 Asker, 135, 160, 161,184,268,351,401,405,450, 19, 35, 37, 42, 44, 47, 147,

203 Askeri Katip, 494 Askeri Kaymakamhk, 335 Astronom, 468 A~~1-ba~1, 90 A~~1, 189 Atufetlf] Efendim Hazretleri, 338 Atfrfeth), 202, 336 Avises, 213 Avratpazarh Kosklu Ahmed, 413 Avukat, 36, 37 Ay1 Hiiseyin, 75 Ayran Hasan, 394 Azak Pasasi, 292

B Baba Nazh, 95 Baba Tahir, 133, 134, 336, 384 Baba, 274,276,277,278,279,280 Back Pasa, 152 Bad1k Omer, 172 Bahcrvan, 43,367,426,429

202

Bahriye Naz1n Cemal Pasa, 132 Bahriye Nazrrr, 136 Bahriyye Nazirr, 132 Bakan, 3 7, 404 Bakkal, 56, 189,447,450, 88, 348, 388 Bahkci Tezgahtari, 445 Basm Araelari, 218

Basm Dairesi, 216 Basm Tarihi Vesikasi, 197 Basm Pavyonu, 212 Basm, 214,216,217,218,219,234,237,247,248,464,469 BaskI, 189 Ba, Makale, 23 3 Basbakan, 37 Baskamarot, 423 Baskatip Refik Beyefendi, · 43 Basmuhabirlik, 466,467, 468, 469 Basmuharrir Yamagr, 468 Basmuharrir, 180, 468, 469 Basyaver, 366 Basyazarhk, 468 Bayrak Askeri, 19 Bedecker Kilavuzu, 34 Bedesten Bekcisi, 356 Beg (Azerbaycan Sivesinde), 279 Bekci Baba, 360 Bekc;~ 113,129,322,349,353,360,479,481 Bekir Bey, 480,484. Belediye Baskarn, 505 Belediye Memuru, 502 Belediye Zabrta Memuru, 461 Belediye Baskam, 48, 126,389,449 Belediye Zalntasi, 249 Bendegah, 20 Benli Eftalya, 3 82 Berber, 151,444,492,493,496 Bey, 153,274,346,370,394,427,428,430,431,432 Beyazit'teki Eski Yerli Kagitc;dar, 23 Beybaba, 381 Beyefendi, 426,428,429, 503, 506 Beygirci, 410 Beylik, 19, 370, 502 Breaker Petri, 75 Bilad-i Hamse, 339 Biletc;i, 489 Bilad-i Hamse Merleviyeti, 335 Bilgin, 48, 181 Binba,~ 135,150,338

Binbasihk, 335, 494 Birader, 160 Birinci Ferik, 335, 336, 338 Birinci Selim, 142, 144 Biyografi, 198 Bogazici Dalyanlarr, 77 Bogazkesenli Abdi, 7 5 Bohcaci, 324 Borazan Tevfik, 78, 271 Boynu K1sa Hac1, 95 Bdrekci, 507 Brostir, 215,216 Bulgar Gospodin, 42 Bulgar Yorgi, 75 Bursah Leyla, 91, 11 7 Burunsuz Kalyopi, 3 72 Burunsuz Omer, 413 Biilten, 157 Biiyiik Amalya, 7 4 Biiyiik Hamm, 119 Biiyiik Cemal Pasa, 156

C Cambaz, 57, 508 Cariye, 109, 113, 119, 120 Cfisusluk, 143 Cellad, 365 Cemal Bey, 135 Cemal Pasa, 132, 135, 136, 137, 140, 142, 145, 147, 148, 156 Cenk Destam, 349 Ceride-i Havadis, 194, 206, 467 Ceride-i Sadakat, 429 Cerid-i Havadis, 466 Cerrah ssuu, 89 Cerrah Salih Efendi, 87, 91 Cevahirci, 95 Cevdet Pasa, 426 Ciltleme, 189 Comedie-Francaise (Komedi Fransez ), 61 Courriers, 213

<;aker Sah, 95

53

Cakrr Pehlivan, 395 Calgicr, 171,172,173,397 Capkm Aziz, 483 Car Ivan, 291 Car U~iincii Ivan, 292 Car Simeon, 44 <;a~ 45,290,291 Carhaci, 350 Cavus, 19, 374 Cavus-basi Aga, 20 <;elebi, 94 Cengi, 57, 64, 173 Cengilik, 118 Cerkes Hursit, 133,412,436 Cerkes Tevfik, 75 Ciftci, 34 <;1g1rtma, 297 Ciplak Mustafa, 223, 508 Cinili Hamam Natm, 168 Cohan, 175, 395 Cubukcu, 508 Curcur Emin, 75

•

D Dad1 (Mama Dad1), 109, 112, 113 Dagmci, 190 Daiyanl, 20 Daktilograf, 263 Dar-us-Sade Agasr, 337 Darbukaci, 397 Darphaneli Hafiz Efendi, 87 Debat, 214 Defter Emini Efendileri, 20 Defterdar Efendi, 20 Defter-i Divan, 311 Degnekci, 400 Deli Mustafa, 223 Demdeme, 467 Demircilik, 210 Deniz Erleri, 77 Derg~ 450,194,214,215,217,234 Ders Vekili Haer Omer, 403 Dervis Aga, 113 Dervis Pasa Hazretleri, 205 Devlet Basunevi, 48 Devletli, 339

Devletlfr Efendim Hazretleri, 338 Devletlfi, Re'fetlu Efendim Hazretleri, 338 Devletlfr, Faziletlfi Hazretleri, 339 Devletlfi, inayetlu Efendim Hazretleri, 337 Devletlfi, Semahatlfi Hazretleri, 338 Devletlfi, Siyadetlu Efendim Hazretleri, 337 Devletlu,Atufetlu Efendim Hazreti, 338 Devletlfi, 200, 202, 336 Devr-i Mes'fid, 429 Dislek Hasan, 95 Dilenci, 220, 507, 508 Din Alimi, 403 Din Adami, 22, 122, 335, 337, 339 Direktor, 61 Divitdar, 508 Dizgi, 189 Doktor Galib Bey, 137, 164, 165 Doktor Kunos, 63 Doktor, 14, 63,237,238 Dolmaci, 507 Dordunctl Sultan Mehmed, 340 Dorduncu Murad, 100 Dosemeci ismail, 111, 11 7 Dr. Kunos, 107 Dragmanh Sabri, 75 Dukkanci, 151 Diirr-i Y ekta, 263 Dtisiince Yaz1SI, 233

•

E Ecem Ali (Acem Ali) (Azerbaycan Sivesinde), 279 Edip, 69, 196, 23 7 Efendi, 69, 70,141,172,245,266,267,269,308,336,349,394,431 Egriboyunlu ise, 394 Ekmekci, 23,423,444 Ekrem Bey, 467 El Yazisr, 134 Elbiseci, 234 Elc;i, 200, 293, 294 Emir-ill-Umerfi, 336, 338 Emir-ul-Umerahk, 335, 336 Enciimen-i Teftis ve Muayene, 88 Enderunlu Ay1 Rasit, 271 Enderunlu Hakkt Bey, 86 Er, 42,405 Erkan-r Harb Miralay (Kurmay Albay) Fuad Beyefendi, 136 Esad Mahmud Bey, 53 Esnat 120,172,190,353

Esekoglu, 69 Evkaf-1 Humayun Nazm Efendi, Evliya, 492,494,495,496,497 Evliyahk, 226 Evliya <;::elebi Seyahatnamesi, Evliya Celebi Seyahat-namesi, Evliya <;::elebi, 100, 353, 356

F

20 •

492 92,94

Fahrikatdr, 233 FaikBey, 427,428,429,430,431,432,433,494 Fatma Hamm, 197 Fatma Hammefendi, 198 Faziletlft Efendim Hazretleri, 339 Faziletlfr Efendim, 339 Fehametlu, Devletlu Hazretleri, 337 Fehim Pasa, 133,299,379, 383,384,413 Ferik (Tiimgeneral), 494 Ferikler, 338 Feriklik, 335 Fes Nazirr (Bakam), 20 Fes1yi Nasrb, 27 Fesci, 21, 26 Fevkalade Yetkili Sefir, 201 Fevzi Ahmed Pasa, 402 · Fmdrkh Mehmet Efendi, 271 Fransa Cumhurbaskam Lauis Napoleon Hazretleri, 200 Fransa imparatoru, 200 Fransizca Baskatibi Vas1k Bey, 43 Frsnkci Tahir, 118 Fuat Beyef endi, 165 Fiitiivvetlft, Bey, Efendi, Aga, 3 3 8

G Gaamus, 486 Galib Bey, 142, 144 Garson, 43, 151 Cazci, 387 Gazete Y azarhgi, 19 5 Gazete, 449, 450, 464, 465, 466, 467, 468, 471,473, 475,

478,500,501,514,12, 42, 107, 134, 180, 187, 189, 194, 195, 196,197, 206, 213, 214, 215, 217, 230, 233, 234, 238,244, 245, 246, 247, 248, 261, 263, 384, 405, 424,428

Gazeteci, 36,212,248,249 Gazetecilik Okulu, 245 Gazetecilik Mektebi, 217, 244, 249

56

Gazetecilik, Gazi Pasa, Gazi, 184 Gedikli Agalar, Gedikli, 20 Gemi Askeri, 19 Gemici (Kestiban), Gemici, 76, 95 Gencine -i Hiiner, 196 Genel Miifettis, 143 Genel Miifettislik, 145, 148 Genelev Hizmetkarhgr, 437 General Harlof, 203 General Skobelef, 44 General Subyeski, 215 General, 203 Gezginci Esnafi, 356, 360 Giimriik Emini, 20 Giizel Eleni (Ahmed Rasim),

160,196,198,206,213,244,245,247,248,249,261,465,466,469 329 •

21

95

H Haber Alma Dairesi Bas Miidiirii, 212 Haber, 142, 153,159,160,162,163,213,217, 218,246,247,248,429 Haberlesme, 188 Haca, 35, 231, 241,244,245, 350 Hacamatcr, 414 Hacamatci Riza, 75 Hacegan, 336, 338 Hac1 Bulut'un Destam, 312, 314 Hac1 Aga, 485,486,487, 489 Hac1 Efendi, 420 Hac1 Hafiz, 367 Haer Murad, 493 Haer Y orgi, 87 Haddehane Beyleri, 77 Hademe-i ~ahane, 88 Hademe-i Hassa, 22 Hadika Gazetesi, 195 Hafiz Bey, 276 Hafiz, 509 Hafiye, 122,132,276,450 Hakan, 340, 341 Hakem, 412 Hakim, 292 Hahcilarh Ragib Aga, 397 Halil Pasa, 366, 367

57

Hallaeyan Efendi, 136 Hamal, 406 Hamamci Siileyman, 97 Hamamci, 97 Hamdi Efendi, 80 Hamiyyetlu Bey, Ef endi, Aga, 3 3 8 Han, 291 Hfinende, 94, 173, 174, 364 Harameyn-us-Serifeyn Mevleviyetti, 335 Haremeyn Payeltileri, 339 Hasan Pa~a, 450,453 Hatib, 47 Hatira, 194, 195, 196, 197 Hatirat, 14 Hattat, 232 Havadis, 213,214 Hayal-baz, 86 Hayali Omer, 111,113,117 Hayal Kiipii Emin Aga, 87, 89 Hayalci, 86, 89, 91 Hayalciler Kahyasr Tahir Efendi, 89 Hayalciler Kahyasr, 86 Haya Ii Mehmet Ef endi, 111 Hayali Salih, 113 Haydar Pehlivan, 87 Hayme-i Hassa Mehter-basisi, 20 Hazinedar, 19 Hazir Elbiseci, 3 70 Hazretleri, 201 Hekim, 237 Helvaci Kadri Usta, 83 Heykeltras, 227 Hunhnn Emin, 395 Hirsiz Karmanyolaci Gozciiliigii, 43 7 Hizmetci, 33 Hizmetkfir, 413,438 Hoca, 35,231,241,244,245,350 Hokkabaz, 55 Horhorlu Tevfik, 413 Horoz Bey, 350 Hulftsi Bey, 144, 145, 148, 149 Humbarcihk, 210 Hiisrev Pa~a, 19 Hiikiimdar, 45, 149, 340 Hukfimet Memurlari, 337 Hiinkar Yaveri, 494 Htlnkar, 425 Hiiseyin Daim Pasa, 211 Hiiseyin Rahmi Bey, 223

•

58

•

I

II. Bayezit, 292 II. Sultan Mahmud, 18, 21

i ibn-i Re~id, 149 Ibn-i Sufrd, 149 Ibrahim Han, 341 Icra Memuru, 272 i~ Basm, 206 Idare-i Mahsfi.se (Seyr-ii Sefain) Destam, 314 Iftihfir Nisarn, 203 Ihsan Gazetesi, 431 ihsan, 431,429 Ihtilater, 48 ikdam, 134,214,278,424,460,468 iki Yanh Kevork, 86 Ikinci Abdiilhamid, 335, 494 Ikinci Bayezit, 291 Ikinci Mecidi, 433 Ikinci Aleksandr, 44, 45, 46 ikinci11alunud, 87,210,364,284,285,294,400,402,404 ilk Gazete, 194 Ilmihal Hocasi, 388 Ilyada - (Homeros), 306 imam Efendi, 481, 482 imam, 47,309,483 Imaret A~~1hg1, 322 imparator Wilhelm, 151 imparator, 201,450 Imparatorice, 201 imparatorluk, 44, 64, 188, 201, 214, 267 Inayet, 429 Inekci, 54 ingiliz Gazetesi, 267 iskenderiyeli Bedi'nin Destam, 312 Istabl-i A.mire Miidiirliigii Payeluleri, 338 Istabl-i A.mire Miidiirliigii Payesi, 335 istanbul Payeleri, 339 istanbul Kadihgr, 335 istanbul Kadisi, 384 Istanbul Payeltileri, 339 istanbul Basim, 217

59

istanbul Efendisi, 126 istatistik Mecmuasi, 215 istinyeli Salih, 414 Istisfire Mecmuasi, 17, 33 Isci, 365,439,441,451 i~~ilik, 441 izmirli Katipzade Mustafa Efendi, 20 izmit Mutasarrrfi Agah Efendi, 195, 198 izzet Efendi, 232 izzetlfi, 203, 336 Izzetlu Efendi, Pasa, Bey, Aga, 3 3 8 Izzetlu Efendim, 338 Izzetlfi Safidetli Padisah, 339

•

J

Jandarma Neferi, 276 Jandarma, 276, 277 Jurnalcr, 211

K

Kadi, 339 Kagit, 189 Kahraman Bey, 367 Kahveci Ciraklari, 77 Kahveci, 56 Kahya, 500, 502 Kaku di Hasan, 7 5, 411 Kalayci, 360 Kalem Efendisi, 500 Kalender, 271 Kalenderli Ref et, 3 81 Kalfa, 438 Kallep~i, 508 Kambur Bekir, 483 Kambur Mehmet, 97 Kamil Pasa, 13 5 Kancilarya, 43 Kandilci Re~id, 400, 403 Kanh Nigar, 91, 117 Kantarci HakkI, 87 Kantarci Salim, 413 Kantocu Kizlar, 77 Kantocu, 74

60

Kaprci Aga, 433 Kapicr, 432, 433 Kaprcr-basi Agas1, 22 Kaprcioglu Osman, 95 Kaptan, 311, 350, 423 Kaptan Pasa, 20 Kaptan-i Derya, 18, 19,402

Kara Mustafa Pasa, 215 Karadeniz U saklari, 77 Karagoz Fuat Bey, 197 Karagozcil, 55,56,89,96 Karagozculuk, 91 Karalarm ve Denizlerin Hakimi Sultan Beyazit Hazretleri, 292 Karanfil Ustasi, 55 Karargah Subayi, 160 Kasap-basi, 20 Kasap Mehmet, 273, 274, 275 Kasap, 119, 174,274 Ka~1k~1 Mehmed, 111, 11 7 Kasmer, 94 Katip, 412 Ka tip Salih, 89, 91 Kavuklu Hamdi Efendi, 80 Kayikci, 440, 441 Kaymakam, 20,141,338 Kaymakamhk (Yarbayhk), 494 Kaymakci, 43 Kazesker Efendi, 508 Kebapci, 189 Kel Ali Bey, 173 Kel Hasan, 69, 77, 78, 90 Kel Kadri, 438,439 Kelebek Zihni, 3 82 Kemalpasazade Said Bey, 180, 181, 182, 183 Kemanci, 77 Kemenceci, 134, 174 Kilavuz, 221 Kira Arabacisr, 501 Kira Otomobilleri Soforil, 501 Kink Cemal, 75 Kmm Ham Mengli Giray, 291 Kmm Ham, 293 Kitapci, 13, 189, 190, 191 Krrtasiyeci, 151 Kibar-1 Milderrisin, 335 Kibaroglu Yahnikapan, 395 Kitap Yaymn ve Basum, 191 Kitapcihk, 187, 188, 189, 191 Kitapci Arakel, 13

61

Kitap Yay1mc1SI, 217 Klavon, 68 Kocakan Asim, 110,111,117,119 Kolagahk, 336, 338 Komedi Yazan, 126 Komiser, 273,274,275,276 Komiserlik, 42, 43 Komutan, 203 Konak Bekcisi, Konak Miif ettisi, Konak Subayr, Kont Andrassy, Kozacihk, 3 8 Ko-;ek, 57,64,95 Kdceklik, 118 Kopru Memurlugu, 249 Kopru Tahsildan, 505, 509 Kopriicii, 400,403,405,406,506 Kdprtlctiliik, 401 Kor Civan, 174 Kor imam, 87 Kor Mehmed, 81, 84, 97 Kor Sadik, 397 Kral, 450 Kralhk, 330 Krupye, 450 Kumandan, 141, 4 78 Kumarhane Usakhgi, Kumas Faik, 13 3 Kumpanya Aktorleri, Kundakci Sabri, 3 81 Kunduracihk, 494 Kurena, 432 Kurmay Subayi, 158 Kurmay Yuzbasisi Mecid Bey, Kurmay Yuzbasisi, 134 Kurmay Baskam, 151 Kurnaz Arab, 413 Kuslokumcu, 507 Kuyumcu, 95 Kiictlk Amalya, 76 Kii-;iik Bey, 322,363,369 Ktictik Hamm, 3 7 4 Kucuk Hiiseyin, 494 Kticiik Ismail Efendi, 97, 101 Kueuk Ismail, 128 Kucuk Mehmed, 446 Kiife Hamah, 505 Kiifeci, 409, 445 Kiifeli Sebzeci, 507

•

480 161

160 218

437

77

163

62

Kiifelik, 298 Kiilhanbeyi, 363, 364 Kiilhanct, 508 Kiiltiir Y ayrci Eserler, 215 Kurekci Esnafr, 77 Kiirt Ali, 7 5

•

L

La Dame Aux Camelia (Kamelyah Kadm ), 124 Laguncr, 500 Lastik Said Bey, 180 Laternaci, 323 Lavtacr, 174 Laz Nuri, 75 Leh Basmi, 212,217 Lehce, 485 Leh~~ 26,285,307,312 Leh~e-i Osmani, 22, 167 Lehistan Basmi, 213 Lesker, 351 Leyla ile Mecnun- (Fuzuli), 306 Liva (Tuggenaral), 494 Lord Asquith, 218 Lorousse .Sozliigii, 284 Lostromo, 423 Lugat-i Naci, 307 Lutfi Tarihi, 402 Lfituf, 429

M

Ma'rfiz-i Bende, 339 Ma'ruz-i Bende-i Dirine, 338 Ma'ruz-i Caker, 337 Ma'ruz-i Caker-i Kemineleri, 337 Ma'ruz-i Dai, 337, 339 Ma'rfiz-i Dai-i Dirine, 339 Ma'rfiz-i Dfli-i Kemine, 337 Mabeyin Hafiyesi, 77, 275 Mabeynci Faik Bey, 426,432 Mabeynci, 426 Madam, 302 Mahallebici Mehmet Ali, 97 Mahallebici, 97, 507

63

Mahmud Sevket Pasa, 135 Mah rec Mevleviyyeti, 3 3 5 Mahrec Mevalisi, 339 Maiyyet Katibi, 200 Makale, 197,198,206,212,233,234,238,246,263,352,468, 11, 53, 60, 91,

94,116,125,172,174,180,195 Makaraci, 3 73 Malfi.mat Gazetesi, 132 Mah1mat, 134,336,468 Mamurlyet, 429 Manav, 447,509 Mandtracr, 500, 501, 502, 503 Manevraci, 358 Manici Karabet, 174 Manici, 1 71, 17 4 Manken, 235 Manyasizfide Refik Bey, 127 Maresal, 268, 450 Matbaa, 466,134,425,426,429,432 Matbaa-i A.mire, 48, 181 Mavnaci, 77, 280 Mazbata, 198, 199 Mazhar Osman Bey, Mazhar Pasa, 48 Mebfini-iil-Insa, 312 Mebus, 129 Mecmua, 12 Meddah Ismet, 97 Meddah, 57 Meddahhk, 90 Mehmed Efendi, 88 Mehmet Cavus, 97 Mehmet Hiisrev Pasa, Mekke Emirleri, 337 Mekremetlii Efendi, 339 Mektepcilik, 191 Mektepli Atif Destam, 306, 314 Mektup, 471,473,474,475,150, 152, 154, 157, 198, 201, 260, 292, 294, 312,

340,433 21,43, 132,199,200,201,202,204,205,230,274,275,276,277,294, 403

Memuriyet, 202 Memurluk, 211 Menakib-r Islam, Menasrb-r Sitte, Menzil Cambazi, Mercures, 213 Merkepci Ahmet, Merkez Komutam, Mesfihir-i Islam,

•

96,468

18

Memur,

431,433 20 87

111 135

55

64

Me~e Odunu, 69 Metaksak, 358 Meveddetlfi. Efendi, 339 Mevki Komutam Back Pasa, 161 Mir-i Miran Halil Pa~a, 19 Mirliva (Tuggeneral) izzetlfi. Hiiseyin Pasa, MISir Cihadiyye Askeri, 19 MISir Carsih Aktar Stikrtl, 97 MISir Seferi Komutanhgi, 156 Midilli Mutasarrifhgr, 199 Mihahch Mustafa Efendi, 239 Milletlerarasi Basm Sergisi, 218 Milli Mecmua, 352 Milliyet, 465 Mimar Aga, 20 Mimar Sin an, 401 Miralay (Albay), 135, 147, 165,338,494 Miralayhk, 335 Miras Destam, 394 Mir-i Alem Aga, 20 Mir-i Liva. 336, 338. Mir-i Livahk, 335 Mir-i Miran, 336, 338 Mir-i Mirfinhk, 335 Mirliva (Tuggeneral), 203 Mithat Pasa, 271 Mithat Efendi, 468 Mizah tr stadi, 23 8 Mizah Y azarr, 126 Mizah, 349, 351 Mizahi Yazr, 233 Mizahi, Cidi (Ciddi) Gazeteler, 228 Moliere, 61 Molozcu, 507 Mon~er, 160,302 Montegu Diikahgr, 201 Moskof Kirah, 291 Moskova Cari U\'.iincii Ivan, 291 Mosyo Y ardofski, 213, 216 Muallim Fevzi, 514 Mudhik, 94 Mohabir, 464 Muhabirlik, 464 Mohabir, 133 Muhacir, 516 Muhafiz-i Hae, 160 Muhammed Han, 341 Muharrir, 467,469 Muharrir, Sair, Edib, 196,212 Muharrirlik, 261

65

203

Muhbirlik, 464 Muhsin Bey, 238,239 Muhtar, 481 Mukallid, 94 Mukim Pasa, 423, 425,427,428 Murahhas, 201 Musiki Ustad1, 271 Musiki Hocasi, 364 Musiki Sinas, 173 Musikici, 364 Mutasarnf Kaymakarm (Mutasarnf Vekili), 204 Mutasarnf, 159, 160, 162 Mutasarnfhk, 48 Mutrib, 94 Miibeyyiz, 231 Miiderris, 336, 339 Miidiir, 161, 231 Miiezzin, 47 Miilkiye Memurlari, 335 Miirekkep, 189 Miisahib Said Efendi, 87, 89 Miisahib, 87 Miisile-i Siileymaniyye, 336 Mii~ir (Maresal) Pasa Hazretleri, 203 Mii~ir (Maresal), 203, 336, 338 Mii~ir Hazretleri, 203 Musir, 182 Musirlik, 335 Mustak Baba, 87 Miiteahhid, 405 Muvezzi, 230, 233

N N afia N az1rhg1, 13 6 N akkareci, 297 Name, 181, 311 Nasib Aga, 23 N asib Hamm, 1 73 Nasihat Destam, 308 Naznn Bey, 271, 273, 275 Necip As1m Bey, 237,241 Nekre, 62 Nemec Casari, 340 Neyzen, 172 Nizamiyye Askeri, 19 Nigar Hamm, 112, 260 Nisanci, 20 Nisan-i Osmam, 334

..

Nizamiye Cavuslari, 77 N okta Molla, 77 Nobetci, 451, 452, 453 NuriBaba, 271,272,273,274,275,276,277 Nuri Bey, 274 Nuri Efendi, 467 Niisha, 189, 206

•

0 Ocak Cavuslarr, 20 Odise- (Homeros), 306 Oduncu Ismail, 383,413 Okuyucu, 509 Onaltmci Louis, 325 Onbasi, 405 Onnik Efendi, 43 Onticuncu, Ondorduncu Louis, 323 Operator Emin Bey, 449 Ordu Ba~-Tabibi, 142 Orta Oyunculugu, 60 Orta Oyunu Zennelerinden Asim, 71 Ortakdylu Yaset, 75 Osmanische Post, 214 Osmanh Mimarlarmdan Kemal Bey, 33 Osmanh Padisahlari, 400, 402 Osmanhhk, 429 Otelci, 151, 151 Ovrik Efendi, 308 Oyun-basi, 129 Oyuncu, 61, 62, 71, 78,101,117,118,119,121 Oyunculuk, 94

Ogretmen, 19,240,249,332 Oriicii ssuu, 1 72 Ozel Makale, 22

p

Pacaci, 507

67

Pacavraci ismail, 111 Padisah Hizmetlileri, 402 • Padi~ah, 19,20,22,60,84,94,95,201,202,204,211,364,293,336,338,340,

375,402,403,404,405,423,433,450,494 Padisahmnz II. Mahmud, 22 Pagaeaci, 507 Palabryik Muse, 394 Pamuk Oglan, 118 Pantomima Paskah, 68, 69 Papaz, 47 Para Toplayici, 400 Paris Sefareti, 201 Paris'ten Tih Sahrasi'na, 136 Parlotoryus Miidiir Muavinligi, 202 Pasa Hazretleri, 202 Pasa, 140, 143, 144, 145, 149, 150, 151, 152, 153, 156, 160, 163, 164,165,203,

210,260,336,384,423,424,425,443,518,519 Pasakoylu Pavh, 118 Pehlivan Ahmet, 95 Pehlivan Eyiip, 95 Pehlivan Parpul, 95 Pehlivan Riistem, 75 Pehlivan, 57, 95, 350,382,414 Pehlivanhk, 49, 380 Pir-i Mogan, 180 Polis Memuru, 502 Polis, 276,277,278,280,289,303,365,380,381,420,437,439,460,478,

480,484 Polis Hafiyesi, 281 Polis Komiseri, 77 Polis Komiserligi, 276 Politika Adami, 13 5 Polonya Basmi, 212,213 Prens, 42, 47, 49,450 Prens Aleksandr de Batemberg, 47 Prens Bismarck, 218 Prenslik, 46, 291 Piiskiilcii Hiisnii Efendi, 87

R Raconcu, 412 Rahmi Bey, 228 Rakkas, 94 Ramizpasazade Ali Bey, 426 Rasim Bey, 13, 143,160,273,425,436 Recaizade Ekrem Bey, 515

Refahiyet, 429 Refik Bey, 431 Rehber-i Sibyan, 232 Rehber-i Sibyan Yazi Isleri, 232. Reis Efendi, 20, 412 Reis, 204, 350, 367, 412 Reislik, 205 Rejisir, 61 Rejisor, 62, 121 Remmal, 64 Resimli ve Haritah Tarih-i Osmani, 293 Resrni Gazete, 194 Ressam, 227 Resit Galip Bey, 363, 441 Resit Galip Beyefendi, 368 Resit Pasa (A.kif Pasa'nm Oglu), 24 R1fat Veliyyiiddin Pasa, 200 Riza Efendi, 87, 96 Riza Pasa, 180 Rif'atlu, Bey, Efendi, Aga, 338 Rikab-i Htlmayfln Agalan, 20 Rikab-1 Htimfiyfin Kap1c1ba~1hg1 Payelulert, 338 Rikab-1 Hilmfiyun Kap1c1ba~1hg1, 335 Rodos Mutasarrrfi, 199 Rodos Mutasarrrfhgr, 199 Rum, Ermeni Gazeteleri, 214 Rumeli Beylerbeyi, 20, 336, 338 Rumeli Beylerbeyligi, 335, 338 Rumeli Ordu-yi Hilmayflnu Basmtifercimligi, 202 Rumeli ve Anadolu Kazaskerleri, 335 Rus Generali Skobelef, 34 Rusya Cari, 43, 294 Ruzname, 471 Riitbe-i Bala, 335, 338 Riitbe-i Hfimise, 336, 338 Riitbe-i Rabia, 336, 338 Riitbe-i Salise, 335, 338 Riitbe-i Santye Sm1f-1 Mutemayizi, 335 Riitbe-i Saniye Sm1f-1 Sani Miitemfiyizi, 338 Riitbe-i Saniye Sm1f-1 Sanisi, 335, 336, 338 Riitbe-i Ula Sm1f-1 Evveli, 335, 338 Riitbe-i Ula Sm1f-1 Sfinlsi, 335, 338 Riitbe-yi Saniyye, 202

69

••

s Sadder, 467 Saadetlu, 336 Sabah Matbaasi, 133 Sabah, 214,468 Sadr-I Azam Biiyiik Re§it Pasa, 23 Sadr-I Azam, 20, 337 Said Halim Pasa, 112 Sainte Anne Nisam, 204 Saka Karabet, 174 Sakalh Kosti, 280 Sakalh Mehmed Pasa, 413, 494 Sakalh Mehmed, 383 Sakallu, 21 Saki, 173 Salepci, 359 Salname-i Hadika, 194 Salname, 195 Sanat UstadI, 229 Sanatci, 250 Sanatkar, 33,284 Sandalci Rasim, 382 Sandalcr, 134, 449 Sfiniye Sm1f1-1 Evvel Miitemayizligi, Sansiir, 122, 152,214 Saray Hademesi, 364 Sarayh Hamm, 53 Sardela (Sardalye) Siikrii, 382 San Hasan, 395 San Onnik, 174, 308 Saner, 450 Savaser, 48 Savurucu, 508 Saym Prof.Dr., 80 Saz Sair4 312,313,352 Sebilci, 508 Sebzevater, 302 Sedat Bey, 197 Sefaret Memurlan, 201 Sefaret, 200, 201, 206 Sefir, 201,202,293,450 Sefirlik, 201 Sekizinci Kolordu Komutam, 156 Sekizinci Kolordu, 161 Selahattin Bey, 163 Semahatlu Efendim Hazretleri, 338 Ser-asker, 18, 19, 20,338 Ser-asker Hiisrev Pasa, 19 Ser-asker Pasa Hazretleri, 22

•

205

70

Serdar-i Ekrem, 338 Ser-muharrirlik, 206 • Ser-yaver, 159 Seyahatnamo, 492, 497 Seyis, 43,216, 508 Srkn Efendi, 266, 267, 269 Sinema Dellah, 230 Sink Hamah, 405 Smkh Cigerci, 507 Srtkr Efendi, 266, 269 Simitci, 90, 359, 507 Sinan Pa~a, 100 Sinema Komikleri, 126 Sivastopol Destam, 306, 314 Sivrioglu Siileyman, 395 Soytarr, 69 Sozliik~ii, 287 Suat Bey, 230 Subay, 20, 122, 136, 158,159,203 Sucu, 133 Sudfira, 339 Suflbrhik, 63 Sultan Mahmud Han Hazretleri, 403 Sultan Bayezit, 4 72 Sultan ikinci Mehmed Hazretleri, 293 Sultan Murad, 452, 454 Sultan Resad, 406 Sultan Abdiilmecid, 22 Sultan Ahmed, 46 Sultan Hamid, 88, 135,271,281,336,423 Sultan ibrahim, 95 Sultan' Mahmud, 46, 89, 206 Sultan Mecid, 206 Sultan, 290, 292, 341 Suriye Genel Komutanhg1, 140 Suriye Umum Kumandanhg1 (Suriye Genel Komutanhg1), 136 Siigliin Sah, 95 Siiriicii Mustafa, 438 Siiriicii, 507,508 Siltctl, 27, 43,216 Siivari Eri, 47 Siivari, 47

~ahi, 451 ~air Enderunlu Vas1f, 118

71

Sair Serkiz, 308 Sair; 112, 174, 237, 260, 306, 307, 311, 312, 313, 349 • Saler, 77 Santoz, 56 Sarkicr, 91, 308 Sef, 56, 129 Sehir Mektuplari, 468 Sehr- Emin, 451 Sehriyar, 340 Seker Sah, 95 Sekerci Devrts, 86 Semsi Bey, 480, 482 Sevket-meab, 339 Sevket-simat, 339 Seyh Fehmi Efendi, 87, 89 Seyh Vasfi, 260 Seyhullslam, 338 Seyhulislfimhk, 338 Sifre Katibi As1m Bey, 425 Sikkayn, 20 Sirket (Sirket-i Hayriyye Destam), 314, 315 Sirket-i Hayriyye Biif ecileri, 77 Sirket-i Hayriyye Destam, 314 Sisman Liitfii, 382 Sofor, 249, 501, 502

T

Tabur Agas1, 276 Tac-I Dar, 340 Tahir Efendi, 86 Tarihci Liitfi Efendi, 334 Takkeci Abbas, 75 Taklit~i, 63, 64, 126 Takvim-i Vekayi, 22, 194, 206 Talat Bey, 162, 164 Talat Pasa, 141 Talim-i Edebiyat, 312 Talu.at, 261 Tanburi Cemil Bey, 398 Tarih (Lfitfi Efendi), 334 Tarih Mii~aviri, 144 Tarihci Sair, 405 Tarihci, 142 Tarihcilik, 164 Tarih-i Lfitfi, 402 Tarik, 180

72

Tasvir-i Efkar, 135,150,214 Ta~c;1, 507 Tatacalah Kor Yani, 172 Tatar Hayri, 3 72 Tatar Kadri, 75 Tayfa, 76 Tazi Ali, 438 Tef Cahci, 91 Tefc;i, 95 Telgraf Isleri Miidiirii Veli Bey, 150 Telgraf, 132,152,154,157,158,160,161,163,164,217,237 Telgrafci Tahsin, 413 Telgrafci, 152 Telgrafhane, 161 Tellal, 357 Tenkid, 233 Tepegoz Mrsnk, 75 Terciiman, 90, 196, 206 Terciimfin-r Hakikat, 468 Tercuman-i Ahval, 471,514, 194, 195, 196, 197,198,206,405 Tersane Vapurlan Subayi, 406 Tersaneli Hacamatcr Rizd, 414 Tersaneli Hursit, 75 Terzi, 369, 370 Tesbihc;i Mehmed, 111 T1fdboz Pasa, 367 Tmz Hasan, 3 82 Trrnakci R1fat, 133,436 Ticaret Isleri Miidiirii Cevat Bey, 43 Tilkizade Kar 'oglan, 395 Tiran, 71 Tiryaki, 62 Tiyatro Tenkitcisi, 68 Topal Tevfik, 118 Topculuk, 210 Topcu Sakir, 75 Topcu, 47 Topeubasi, 350 Tophane Liilecileri, 77 Tophane Mii~irligi, 210,211 Tophaneli Fevzi, 75 Tosun Aga, 128 Tosun Efendi, 97, 101 Tramvay Konduktoru, 249 Tuhafiyeci, 151 Tulumba Taknrn, 406 Tulumbaci, 365, 113, 507 Tulfratcrhk, 60, 89, 122 Tunus Fes Ustalari, 21 Turban Pasa, 260, 262, 512, 513

•

73

Tursucu, 27 Tulumbaci Reisleri, 77 Tilcca~ 292,293,404 Tufekci, 349 Tilrk Gazelerinin Biyografisi, 195 Tilrk Gazetesi, 206 Tilrk Basun, 213, 217 Tilrkistan Prenslerinin Padisahi, 292

•

u Usturaci Ibrahim, 97 U~ak, 121,122,519 Usakhk, 69

0 Ubbehetlii, Devletlfi Hazretleri, 337 U~ilncil Ahmed, 210 U~ilncil Selim, 87, 94, 96 Uskildar Mutasarrrfi Hamdi, 383 Uskildar Mutasarrrfhgi, 367 Dstad, 180,227,240,268

V

Vakanilvis, 339 Vakit, 180 Vali Huliisi Bey, 149 Vali, 144, 149, 182 Valilik, 180 Vardaci, 41 Vefik Pasa, 26, 168,285, 312 Vehbi Bey, 55 Vekayi Efendisi, 508 Veli Pasa, 201 Velilik, 225 Vesika, 194, 195, 196, 198,199,206,293 Vezir, 20,21,22,311 Vezir Edib, 167 Vezir, 293, 336, 338, 450 V ezirlik, 3 3 5 Volkan (Vahdeti 'nin), 515

74

•

y

Yadigar, 76,226,437,472 Yaghkei, 23 Yahudi Agop'un Destam, 314 Yangm Memuru, 406 Yankesici Y ardakhgi, 4 3 7 Yapi Ustasi, 401 Yarbay, 338,494 Yarbayhk, 336 Yardak Hafiye, 134 Y ardakci, 13 2 Yardakhk, 412 Yan Fransizca, Yan ingilizce Gazeteler, 214 Yan Resmi Bir Gazete, 194, 206 Yatak Habercisi, 437 Yaver, 132, 147, 163 Yaza~ 25,61,62, 126,190,196,217,227,228,230,233,244,264,328,

464,465,466 Yazarhk, 11, 15,189,242,464,465 Y edekci, 349 Y emenci Andon, 87 Y eniceri, 210 Y eni Ses, 465 Y eniceri Agas1, 3 84 Y eniceri Kalyonculan, 225 Yetmis iki Bucuk Millet Destam, 306 Yogurtcu, 387, 43, 508 Y organci Sadik Des tam, 3 06, 313 Yorganci Ustalarr, 23 Yiinetim Memuru, 465 Yusuf Bey, 275 Yuyumcu Parsih, 7 5 Yiiksek Memur, 338 Yuzbasr, 134, 135, 338 Yuzbasihk, 336

z Zabita, 380,410,437,439,447,479 Zfibrta Reisi, 126 Zaman Gazetesi, 196 Zamhk, 337 Zaptiye, 411,143,480,483

75

Zaptiye Askeri, 4 73 Zaptiye Cavus, 405, 481, 483 Zaptiye Eri, 473 Zaptiye Subayi, 405 Zaptiye Naz1n Naznn Pasa, 278 Zaptiye Naz1n, 278 Zeametli, 20 Zeki Pasa, 141 Zenanname - (FazII ), 306 Zenne Omer, 119 Zenne Riza, 111, 117 Zenne, 55, 70, 91,109,110,111,112,113,116,117,118,119 Zeynep Kamil Hamm, 4 7 4 Z1llullah, 340 Zurnaci Y ardaklari, 3 73 Ziibidi Ra~id, 172, 173

Genel indekste verilen sayfa nurnaralan Ahrnet Rasirn'in "Muharrir Bu Ya" rornamnm, istanbul, Milli Egitim Basimevi, 1990 tarihli basimma goredir.

76

•

KAYNAKCA

Demiray,Kemal.Temel Turkee Sozliik,2.BaskI.inkdap Kitabevi.

Dizdaroglu, Hikmet. Ahmet Rasim, Muharrir Bu Ya. Istanbul : Milli Egitim Basunevi, 1990.

Dr.Hasan Akay.Islami Terimler Sozliigii.i.T.S. 2.BaskI.

Hizarci, Suat. Ahmet Rasim, Hayati, Sanati, Eserleri. s.216. istanbul: Varhk Yaymevi, Arahk, 1953.

Kocu, Resat Ekrem. Ahmet Rasim, Hayati.Secme Siir ve Eserleri. istanbul : Siihulet Kitabevi, 1938.

Levend, Agah Sirrr. Ahmet Rasim. s.237. Tiirk Dil Kurumu Yaymlari. Ankara: Ankara Universitesi Basnnevi, 1965.

Meydan Larousse. Biiyiik Lugat ve Ansiklopedi. Sabah Yaymlari.

77