No Slide TitleTechniek, onze tweede natuur warm tapwater Energy Systems 30 Energie - milieueffecten Huidig Fitten - Primair energiegebruik voor sector 1 19.4% 51.2% 23.6% 5.1% verwarming

Techniek, onze tweede natuur

BAM Techniek bv | Introductie van dé mulitdisciplinaire dienstverlener 1

Techniek,

onze tweede

natuur.

Techniek,

onze tweede

natuur.

Kennisuitwisseling duurzame installaties

ROC FP – BAM Techniek


Energy Systems 2

Opbouw kennisuitwisseling BAM Techniek – ROC FP

Introductie BAM Techniek – Energy Systems

Duurzaam bouwen

Energie in Gebouwen

WKO systeemconcepten

WKO verdieping

Samen ontwerpen


Energy Systems 3

Wat doet Energy Systems

BAM Techniek - Energy Systems initieert, adviseert over, ontwerpt en realiseert en

beheert energiesystemen.

Kennisgebieden:

• Aardwarmtesystemen

• Warmtepompen

• Windenergie

• Energie uit asfalt

• Biomassa

• Warmte/kracht koppeling

• Restwarmtebenutting

• Energiebesparing

Werkvelden:

• Haalbaarheid (technisch en economisch)

• Conceptueel ontwerp

• Functioneel ontwerp

• Realisatie en instandhouding

• Begroting en exploitatie

• Monitoring en optimalisatie

Sinds 1-5-2007 officieel gecertificeerd voor het uitvoeren van EPA-U


Energy Systems 4

BAM Duurzaam icm Energy Systems Ontwerp, aanleg, exploitatie en financiering duurzame energiesystemen in de gebouwde omgeving door: ing A.J.W. Uiterweerd (BAM Techniek – Energy Systems)


Energy Systems 5

BAM Duurzaam en Energy Systems dragen bij aan: Toegankelijk maken van (complexe) duurzame energiesystemen Energiebesparing

CO2 reductie

Een duurzame samenleving


Energy Systems 6

BAM Duurzaam BAM Duurzaam en Energy Systems:

Ontwerp Aanleg Financiering Lange termijn exploitatie

van innovatieve duurzame energiesystemen (zon, wind, aarde, water)


Energy Systems 7

“Eenvoudige” realisatie duurzame energiesystemen (system-integrator) Overbruggen meerinvestering (energie- en onderhoudskosten vaak lager, investering hoger) Ontzorging Betrouwbaarheid en leveringszekerheid

Waarom BAM Duurzaam?


Energy Systems 8

BAM Duurzaam: positie in organisatie


Energy Systems 9

Indicatieve terug verdientijd WKO-installatie

Indicatieve financiele exploitatie conventioneel vs duurzaam(let op: uitgangspunten zijn leidend, stijging gasprijs = 9%, stijging elektraprijs = 6%)

€ 200.000-

€ 100.000-

€ -

€ 100.000

€ 200.000

€ 300.000

€ 400.000

€ 500.000

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

jaar

uit

ga

ve

Conventionele situatie:gasketels en koelmachine

Duurzame situatie:LTV/HTK met warmtepompen passieve koeling

Cumulatief verschil ininvestering en exploitatie


Energy Systems 10

Voorbeeldproject Stoker en Brander - Groningen Hoogbouw Luxe appartementen Grote koelvraag door glasopp. Integraal ontwerp energievoorziening Bodemgeschiktheid 30 jaar exploitatie BAM Duurzaam


Energy Systems 11

Slim exploiteren: BAM Duurzaam

Traditioneel: Turnkey levering installatie door BAM Techniek Onderhoudscontract Onvoorziene uitgave/correctief onderhoud Vervangingsinvesteringen Energiekosten elektra en gas (verwarming en koeling) Exploitatie BAM Duurzaam: Éénmalige aansluitkosten (% deel van investering, financiering BAM) Jaarlijkse vergoeding gebruiker (vastrecht, afgenomen energie)


Energy Systems 12

Indicatief kosten overzicht 30-jaar vervangings- en onderhoudsplan

€ 0

€ 50.000

€ 100.000

€ 150.000

€ 200.000

€ 250.000

2008

2011

2014

2017

2020

2023

2026

2029

2032

2035

2038

Instandhouding

Traditionele exploitatie


Energy Systems 13

€ 0

€ 50.000

€ 100.000

€ 150.000

€ 200.000

€ 250.000

2009

2013

2017

2021

2025

2029

2033

2037

Financiering (€ 400k)

Onderhoud/vervanging

overige installaties

Onderhoud WKO

Indicatief: 30-jaar ‘overeenkomst’ (excl. indexering)

Exploitatie BAM Duurzaam


Energy Systems 14

€ 0

€ 50.000

€ 100.000

€ 150.000

€ 200.000

€ 250.000

2009

2012

2015

2018

2021

2024

2027

2030

2033

2036

Financiering

Onderhoud/vervanging

overige installatiesOnderhoud WKO

Instandhouding en

vervanging

Indicatief: zekerheid eigenaar en gebruiker:

Exploitatie BAM Duurzaam


Energy Systems 15

Exploitatie door BAM Duurzaam

Voordelen Lagere initiële investering (“besparing”) Onderhoud, instandhouding, prestatie, etc. gedekt Geen risico voor vervangingsinvesteringen, storingen One-stop shopping Vaste jaarlijkse vergoeding (geïndexeerd) (budgettering)


Energy Systems 16

Daarom BAM Duurzaam

lagere initiële investering onderhoud, instandhouding, prestatie, etc. direct gedekt geen risico voor vervangingsinvesteringen vaste jaarlijkse vergoeding (geïndexeerd)


Energy Systems 17

BAM Duurzaam, een betrouwbare MVO partner: overbrugt de meerinvestering van de projectontwikkelaar unieke koppeling van kennis, kunde en ervaring één aanspreekpunt voor het hele proces (one-stop shopping)

maakt duurzame energiesystemen toegankelijk voor een groter publiek


Energy Systems 18

Maatschappelijk vraagstuk

Wat is duurzaamheid? Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO)

Brundtland (VN, 1987): concept waarin

ecologische, economische en sociale

belangen bij elkaar komen, voor zowel de

huidige als de toekomstige generaties.

Duurzame ontwikkeling is de eis om een

evenwicht tussen deze drie basisconcepten te

vinden. Het is een breed begrip, en omvat alle

ontwikkelingen - op technisch, economisch,

ecologisch of sociaal vlak - die bijdragen aan

een wereld die efficiënter, zuiniger en op

lange termijn meer continu omgaat met de

aarde.


Energy Systems 19

Maatschappelijk vraagstuk

People Planet Profit

Gezondheid en geluk


Energy Systems 20

Speerpunt BAM: People

• veiligheid • gezondheid • diversiteit in werk • persoonlijke ontwikkeling • communicatie (attente bouwer) • verantwoorde inkoop


Energy Systems 21

Speerpunt BAM: Planet

• Energieverbruik verlagen • Milieueffecten door materiaalgebruik beperken • Concurrentiepositie verwerven


Energy Systems 22

Speerpunt BAM: Profit

• Lange termijn winst • Technische innovaties samen met b.v. comakers • Concurrentiepositie verwerven • Concurreren op kwaliteit en niet primair op prijs

brandstofcel

LED-verlichting


Energy Systems 23

Motieven

• wetgeving • niet kunnen achterblijven • morele plicht • imago, reputatie • dom om niet te doen, zakelijkheid Marktkansen

• 84%: duurzaamheid is belangrijk • 65%: bereid meer te betalen - 51%: tot 5% meer - 12%: tot 10% meer • 44%: niet voldoende beschikbaarheid

Verwachting is dat in de toekomst de

níet duurzame gebouwen een relatief

groot aandeel zullen vormen in de

onverhuurbare en onverkoopbare

vastgoedvoorraad.


Hype of structureel?

circle of blame

Leed Platinum

EPBD - energielabel

Duurzaam Vastgoed

De Duurzaam Bouwen Chaos

CO2 Neutraal Kantoor

Energie Neutraal kantoor

EPC 0.8?

Cradle to Cradle


Energy Systems 25

BAM realiseert wat mensen inspireert


Energy Systems 26

DuBo-tools Prestatieniveau vastleggen - Nationale Pakketten Duurzaam Bouwen - GPR Utiliteitsbouw - EPC (EP-normering) - BREEAM en LEED - GreenCalc+


Energy Systems 27

GreenCalc+ - Prestatieniveau vastleggen

Milieu-index: maat voor

milieuscore, benchmarken

mogelijk

Referentie 1990 =

milieu-index 100

Kantoren nu (EPC 1,5) ca.

milieu-index 160

WNF-kantoor Zeist =

milieu-index 269, factor

2,69 minder milieueffecten

dan vergelijkbaar gebouw

uit 1990


Energy Systems 28

Duurzaam bouwen concepten BAM ‘green up tool’

•“Frontrunner” in onze markt blijven •Samenwerking BAM Utiliteitsbouw en BAM Techniek •Bundeling kennis en ervaring •Vertrekpunt = Bouwbesluit (EPC=1,5 kantoren) •Varianten in oplopende duurzaamheid (en tvt) •Focus op energie en materiaal •Focus op grote markt •“Ultra duurzaam” blijft maatwerk (en nog kleine markt)


Energy Systems 29

Milieueffecten over levensduur gebouwde omgeving

Kantoren - Materiaal 24% - Energie 75% - Water 1% Woningen - Materiaal 15% - Energie 80% - Water 5% Energie: focus BAM Techniek Materiaal: focus BAM Utiliteitsbouw Overall: beiden


Energy Systems 30

Energie - milieueffecten

Huidig Fitten - Primair energiegebruik voor sector 1

19.4%

51.2%

23.6%

5.1%

verwarming

koeling

verlichting

ventilatie

pompen

bevochtiging

warm tapwater

apparatuur

Variant 1 Advies - Primair energiegebruik voor sector 1

11.6%

37.0%45.7%

4.9%

verwarming

koeling

verlichting

ventilatie

pompen

bevochtiging

warm tapwater

apparatuur

Samenvatting - CO2 emissie adviesberekening

emissie [kg CO2]

0 17000 34000 51000 68000 85000 102000 119000 136000 153000 170000

169442

95619

huidig

variant 1

Samenvatting - EI certificaatberekening

energie-index [-]

0.00 0.12 0.24 0.36 0.48 0.60 0.72 0.84 0.96 1.08 1.20

1.12

0.51

Qratio

variant 1

Elektra € Energiekosten ‘standaard’: ca. € 30/m2/a

Energiekosten duurzaam: ca. € 23/m2/a

Verschil: € 30-23 * 9000m2 = € 63000,-

Leeftijdgebouw 30 jaar * €63k=

€ 1.890.000,- (geen prijsstijgingen!)


Energy Systems 31

Energiebesparende maatregelen en hun EPC

Effect maatregelen op EPC

-0,2-0,100,10,20,30,40,50,60,70,8

t.o.v. platenwisselaar r=65%

warmtewiel (r = 70%)

HR wtw (menerga, r = 85%)

t.o.v. Rc = 2,5

Rc;dichte gevel = 3,5 m2K/W

Rc;dichte gevel = 4,0 m2K/W

HR++ beglazing in aluminium kozijn, Ubeglazing = 1,8 W/m2K

Klimaatgevel, Ubeglazing = 1,4 W/m2K, incl tussenzonwering

Verbeteren kierdichting

t.o.v HR 107

HR 107 excl koeling

wp buitenlucht

wp grondwater bivalent

wp grondwater monovalent

wp retourlucht + HR 107

mini WKK + HR 107

warmtekracht (bio WKK)

warmtelevering (aansluiting stadsverwarming)

t.o.v. radiatoren / topkoeling lucht

Inductie/fancoilunits (all air)

VAV (all air)

Vloerverwarming/koeling icm inductie

BKA icm inductie

temp niveau gasketel Taanv < 55

t.o.v. geen

ultrasoon

ultrasoon met vochtterugwinning

t.o.v. géén opwekking

PV-cellen per 25 m2 (op dak)

Urban windturbine (ca. per 2 kW)

t.o.v. HF-arm.; vertreksch.; 12 W/m2

HF-armaturen opt. 11 W/m2

energiezuinig verlichtingsplan (< 9 W/m2)

veegschakeling

aanwezigheidsdetectie

daglichtschakeling

veegschakeling + aanwezigheidsdetectie

veeg + aanwezigheidsdetectie + daglichtreg.

t.o.v. binnenzonwering

buitenzonwering (zuid/oost/west)

luifel 1meter bij beglazinghoogte 1,2 meter

zonwerende beglazing ZTA 0,35

#VERW!

t.o.v. systeemplafond

open plafond

t.o.v. EPC = 1,5 (referentie)


Energy Systems 32

0

2

4

6

8

10

12

1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040

Temp

eratuu

r (°C

)

Tijd (Jaren)

Ontwikkeling Gemiddelde Temperatuur per Maand 1901-2007

1901-1980

1981-2000

2001-2007

1981-2000

Gemiddelde jaartemperatuur: 9,9°C

Sterke stijging gemiddelde jaartemperatuur

2001-2007

Gemiddelde jaartemperatuur: 10,7°C

Sterkere stijging gemiddelde

jaartemperatuur t.o.v. 1981-2000


Energy Systems 33

Klimaat

Toekomst: Toenemende stijging temperatuur KNMI: 4 Klimaat Scenario’s


Energy Systems 34

0

2

4

6

8

10

12

14

1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040

Temp

eratuu

r (°C

)

Jaren


1901-2007


Energy Systems 35

0

2

4

6

8

10

12

14

1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040

Temp

eratuu

r (°C

)

Jaren


Ref

G

G+

W

W+

Gemiddelde

Lineair (Ref)

Lineair (Gemiddelde)


Energy Systems 36

Duur of duurzaam?

Prijsontwikkeling energie algemeen

2000=100bron: © Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen 2007

80

100

120

140

160

180

200

2000 ja

nu

ari

2000 a

pril

2000 ju

li

2000 o

kto

ber

2001 ja

nu

ari

2001 a

pril

2001 ju

li

2001 o

kto

ber

2002 ja

nu

ari

2002 a

pril

2002 ju

li

2002 o

kto

ber

2003 ja

nu

ari

2003 a

pril

2003 ju

li

2003 o

kto

ber

2004 ja

nu

ari

2004 a

pril

2004 ju

li

2004 o

kto

ber

2005 ja

nu

ari

2005 a

pril

2005 ju

li

2005 o

kto

ber

2006 ja

nu

ari

2006 a

pril

2006 ju

li

2006 o

kto

ber

Energie Elektra Gas

7,5%/jaar

Gas = 13%/jaar

Elektra = 6%/jaar


Energy Systems 37

Ontwikkeling energiekosten gebouw

Bijkomende voordelen: Minder afhankelijk van energiebedrijven CO2 reductie Hogere investering (=omzet BAM) leidt tot lagere totaalkosten eigenaar

Energiekosten/ m2 /a anno 2008 € 27,50 vs € 23,20

Energiekosten/m2/a anno2030: € 43,50 vs € 36,-

Gemiddelde energiekosten looptijd € 37,00 vs € 31,-

Verschil = ruimte meerinvestering?


Energy Systems 38

Materiaal - milieueffecten

Kantoren: •Fundering 12% •Gevels 19% •Binnenwanden 23% •Vloeren 24% •Daken 7% •Installaties 11% •Vaste inrichting 4%


Energy Systems 39

Drinkwater - milieueffecten

Kantoren: - ca. 46 liter p.p/dag •Restaurant 19 liter 41% •Toilet 14 liter 31% •Groen 5 liter 11% •Overig 8 liter 17%


Energy Systems 40

Gezondheid • ventilatie • reinigbaarheid, (preventief en correctief) onderhoud • individueel instelbaarheid en comfort Perceptie • beleving en esthetica

Flora en Fauna • biodiversiteit en schuilplekken • hemelwaterinfiltratie • afval en lozingen

Binnen- en buitenmilieu

Ruim veertig procent van de

wereldwijde uitstoot van

broeikasgassen, waaronder

CO2, is te wijten aan de bouw- &

vastgoedindustrie


Energy Systems 41

Energieverbruik • energie bouwkeet • energie materieel

Waterverbruik • drinkwater

Materiaal • afval

Bouwfase

Ongeveer 13% van de

materialen die op de

bouwplaats worden

aangevoerd, verdwijnen

ongebruikt in de container

Ongeveer 3% van het

energieverbruik in NL wordt

veroorzaakt op de bouwplaats

(bouwen en slopen, transport

van materialen, transport van

afval en energie voor

bouwketen, licht, materieel e.d.)


Energy Systems 42

Eerlijke aardeverdeling ca. 1.7ha (gem. in NL 4,4ha) • Energieverbruik in huis • Mobiliteit • Eten • Inkopen

Hoe groot is jouw voetprint?


Energy Systems 43

Uitputting van grondstoffen (Bron: New Scientist 23-05-2007)


Energy Systems 44



Energy Systems 45



Energy Systems 46

Reduce, reuse, recycle


Energy Systems 47

Voorbeeld project Productiepand TNT Veenendaal

AMBITIES VASTGELEGD •CO2 emissievrij •EPC < 0,63 •Greencalc score: >300 •LEED score: niveau Platinum •Groenverklaring – “Zeer Duurzame Utiliteitsbouw” •Meerkosten voor DuBo “terugverdienen”


Energy Systems 48

Overwogen alternatieven duurzame energie

1. Aansluiten op collectief

Warmte/Koude net

2. Warmtepomp met open bronsysteem

3. Accumulatie met nachtventilatie

4. Windenergie

5. Warmte- Kracht Koppeling (WKK)

6. Biomassa (prijsontwikkeling?)


Energy Systems 49

Duurzaamheids scores

•CO2 emissie vrij

•Zeer duurzame utiliteitsbouw

Geen PV cellen 350 m2 PV cellen (basis)

750 m2 PV cellen

Greencalc+ Milieu-index:

excl. Groene Stroom 348 446 661 incl. Groene Stroom 898 997 1142

LEED score Gold Platinum Platinum EPC n.n.b. 0 0


Energy Systems 50

Brandweerkazerne Delft

• Energieprestatie 24% lager dan voorgeschreven • LTV + Warmte- en koudeopslag • IFD-bouwen • Prefabricage gevels (incl. beglazing) • Prefabricage lichte vloeren (Infra+), • Demontabele installaties en leidingen • Keramische gevel (recyclebare materialen) • Verzameling regenwater t.b.v. bluswater, autowassen en

toilet


Energy Systems 51

Bouwhuis Zoetermeer

• Energieprestatie 24% lager dan voorgeschreven • Warmte- en koudeopslag • Keramische gevel (recyclebare materialen) • Ontwerp installaties: BAM Techniek • Aanleg installaties: BAM Techniek • Bouwkundig aannemer: BAM Utiliteitsbouw


Energy Systems 52

Zomertuinen Spijkenisse

•Lage temperatuur verwarming •EPC ca. 0,6 •Warmte- en koudeopslag •Warmtepomp


Energy Systems 53

Stadsdeelkantoor Leyweg Den Haag

Door gebruik van duurzame bouwmaterialen, de modernste energiebesparingstechnieken

- waaronder ook betonkernactivering - zal het kantoor een van de duurzaamste gebouwen van de gemeente Den Haag zijn.


Energy Systems 54

Zorgcentrum Bosdael te Reuver

Duurzame energiesystemen Ontwerp: BAM Techniek – Energy Systems Aanleg: BAM Techniek regio Zuidoost Bouw: BAM Wilma Weert •Collectief bronsysteem •Decentrale opwek middels WP •Afgifteset in appartementen •Vloerverwarming/koeling •Luchtbehandeling


Energy Systems 55

Diversen

OM te Lelystad

Spuimarkt Den Haag

Kaardebol Zutphen


Energy Systems 56

Resumé

• Vanaf ontwerp exploitatie 'tussen de oren' krijgen. • Iedereen kan wel wat verbeteren in het werk en privé. • Geen last maar een káns.

Voordelen: • Goedkopere exploitatie (E-prijzen ↑) • Meerwaarde gebouw • Imago • Haalbaar maken bijzondere locaties


Energy Systems 57

Energie in gebouwen, waar hebben we het over?

Energiegebruik kantoorgebouw opp. 9000m2

• standaard verwarming, verlichting, computers, etc.

• basis comfort (“geen luxe, bijv. koeling”)

Elektrakosten: 600.000 kWh = ca. € 100.000,- all in. ex BTW

Gaskosten: 190.000 m3 = ca. € 105.000,- all in. ex BTW

---------------

Energiekosten 2005 € 205.000,- all in. ex BTW

(all in. = levering, transport, Energiebelasting, BTW)


Energy Systems 58

Hoe was het: energie vroeger (<2001)

De energiemarkt voor de liberalisering:

1. Overheid beheert productie

2. Kolen, aardgas en olie zijn “brandstoffen”

3. Kosten verdeelt over iedereen

4. Beschikbaarheid en levering >99%

5. Energiekosten verwaarloosbaar

6. Jaarlijkse indexering

Het was er domweg tegen (zeer) lage tarieven.

SAAI?!


Energy Systems 59

Exploitation Cost develpment

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Year

Ind

ex y

ear

0 =

100

Rent ( 2% ) Service ( 2% ) Energy ( 2% ) Total


Energy Systems 60

Relative Exploitation cost componants

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Year

%



Energy Systems 61

Hoe is het nu: energie vandaag de dag

1. Productie en verkoop bij zelfstandige, commerciële bedrijven (gas en

elektriciteit)

2. Prijzen zijn volatiel (Gazprom, Midden-Oosten, Nigeria, olievelden

USA, tropische stormen, koude winters, warme zomers, overcapaciteit

neemt af, gasreserves nemen af, Turkije-Irak, kolenprijzen)

3. Euro – Dollar

4. Hoge prijzen, (in 2005 stijging ca. 30%!)

5. Energiecontracten te vergelijken met aandelenaankoop

6. Prijzen zijn afhankelijk van volume, leverancier, moment van inkoop,

beschikbare informatie, moment van gebruik, looptijd contract, etc.

7. Gemiddelde gebruik heeft geen interesse, geen inzicht en kent de

“markt” niet.


Energy Systems 62

De energielevering: electriciteit

Energiebedrijf Netbeheerder Meetbedrijf Gebruiker

Contract 1 Overeenkomst Contract 2 Verbruik en Fakturen


Energy Systems 63

Duur of duurzaam?



80

100

120

140

160

180

200

2000 ja

nu

ari

2000 a

pril

2000 ju

li

2000 o

kto

ber

2001 ja

nu

ari

2001 a

pril

2001 ju

li

2001 o

kto

ber

2002 ja

nu

ari

2002 a

pril

2002 ju

li

2002 o

kto

ber

2003 ja

nu

ari

2003 a

pril

2003 ju

li

2003 o

kto

ber

2004 ja

nu

ari

2004 a

pril

2004 ju

li

2004 o

kto

ber

2005 ja

nu

ari

2005 a

pril

2005 ju

li

2005 o

kto

ber

2006 ja

nu

ari

2006 a

pril

2006 ju

li

2006 o

kto

ber

Energie Elektra Gas

30%


Energy Systems 64

Exploitation Cost develpment

0

5000

10000

15000

20000

25000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Year

Ind

ex

ye

ar

0 =

100



Energy Systems 65


0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Year

%



Energy Systems 66

Duur of duurzaam?



80

100

120

140

160

180

200

2000 ja

nu

ari

2000 a

pril

2000 ju

li

2000 o

kto

ber

2001 ja

nu

ari

2001 a

pril

2001 ju

li

2001 o

kto

ber

2002 ja

nu

ari

2002 a

pril

2002 ju

li

2002 o

kto

ber

2003 ja

nu

ari

2003 a

pril

2003 ju

li

2003 o

kto

ber

2004 ja

nu

ari

2004 a

pril

2004 ju

li

2004 o

kto

ber

2005 ja

nu

ari

2005 a

pril

2005 ju

li

2005 o

kto

ber

2006 ja

nu

ari

2006 a

pril

2006 ju

li

2006 o

kto

ber

Energie Elektra Gas

20%/jaar


Energy Systems 67

Duur of duurzaam?



80

100

120

140

160

180

200

2000 ja

nu

ari

2000 a

pril

2000 ju

li

2000 o

kto

ber

2001 ja

nu

ari

2001 a

pril

2001 ju

li

2001 o

kto

ber

2002 ja

nu

ari

2002 a

pril

2002 ju

li

2002 o

kto

ber

2003 ja

nu

ari

2003 a

pril

2003 ju

li

2003 o

kto

ber

2004 ja

nu

ari

2004 a

pril

2004 ju

li

2004 o

kto

ber

2005 ja

nu

ari

2005 a

pril

2005 ju

li

2005 o

kto

ber

2006 ja

nu

ari

2006 a

pril

2006 ju

li

2006 o

kto

ber

Energie Elektra Gas

12%/jaar


Energy Systems 68

Duur of duurzaam?



80

100

120

140

160

180

200

2000 ja

nu

ari

2000 a

pril

2000 ju

li

2000 o

kto

ber

2001 ja

nu

ari

2001 a

pril

2001 ju

li

2001 o

kto

ber

2002 ja

nu

ari

2002 a

pril

2002 ju

li

2002 o

kto

ber

2003 ja

nu

ari

2003 a

pril

2003 ju

li

2003 o

kto

ber

2004 ja

nu

ari

2004 a

pril

2004 ju

li

2004 o

kto

ber

2005 ja

nu

ari

2005 a

pril

2005 ju

li

2005 o

kto

ber

2006 ja

nu

ari

2006 a

pril

2006 ju

li

2006 o

kto

ber

Energie Elektra Gas

7,5%/jaar

Gas = 13%/jaar

Elektra = 6%/jaar


Energy Systems 69


0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Year

%

Rent ( 2% ) Service ( 2% ) Energy ( 7,5% ) Total


Energy Systems 70

Gemiddelde energiegebruik opp. 9.000m2

(uitgangspunt: leveringsdeel = 50% van kosten, belastingen blijven gelijk, jaarlijks 2% toename in gebruik)

Energiekosten 2005 € 205.000,- all in. ex BTW

scenario 7.5% 15% 20% 30%

Energiekosten 2006 € 217.000 € 225.000 € 230.000 € 241.000

Energiekosten 2007 € 230.000 € 247.000 € 259.000 € 283.000

Energiekosten 2008 € 243.000 € 271.000 € 290.000 € 331.000

Energiekosten 2009 € 258.000 € 297.000 € 325.000 € 389.000

(all in. = levering, transport, Energiebelasting, BTW)

Energie in gebouwen, waar hebben we het over?


Energy Systems 71

Toekomst verwachting?



80

100

120

140

160

180

200

2000 ja

nu

ari

2000 a

pril

2000 ju

li

2000 o

kto

be

r

2001 ja

nu

ari

2001 a

pril

2001 ju

li

2001 o

kto

be

r

2002 ja

nu

ari

2002 a

pril

2002 ju

li

2002 o

kto

be

r

2003 ja

nu

ari

2003 a

pril

2003 ju

li

2003 o

kto

be

r

2004 ja

nu

ari

2004 a

pril

2004 ju

li

2004 o

kto

be

r

2005 ja

nu

ari

2005 a

pril

2005 ju

li

2005 o

kto

be

r

2006 ja

nu

ari

2006 a

pril

2006 ju

li

2006 o

kto

be

r

Energie Elektra Gas

Koppeling olie en gasprijs

Ontwikkeling dollar/euro

Snelheid groei opkomende economien

Voorraden fossiele brandstoffen

Duurzaam energie beleid

Politiek stabiliteit OPEC/Rusland

Effect energiebesparing

Ontdekking nieuwe voorraden

Ontwikkeling nieuwe techniek (H2O, fuelcell)

Stormen / aantasting winning en raffinagecapaciteit

???????????


Energy Systems 72

Actuele integrale energie tarieven

1 kWh = € 0,13 - € 0,16

1 m3 aardgas = € 0,45 - € 0,60

1GJ warmte = € 20,-

(afhankelijk van groot/klein verbruik , all in. = levering, transport, Energiebelasting, excl.BTW)


Energy Systems 73

Uw energiekosten?

Energiekosten obv m2, prijspeil 2007:

Elektriciteit: ca. € 16,- per m2/jaar (ca. 110 kWh per jaar per m2)

Gas: ca. € 11,- per m2/jaar (ca. 15 m3 per jaar m2)

Energiekosten: ca. € 27,- per m2/jaar

Kostenbesparing door energiemanagement (praktijkcijfer):

5-20% (dus ca. € 3,5- per m2/jaar)


Energy Systems 74

Visie BAM Techniek op energiegebruik gebouwen

Energiekosten in gebouwen worden sterk bepaald door installaties

Voor iedereen stijgen de energiekosten en risico’s

Alternatieve systemen worden economisch rendabel

Duurzaamheid en/of comfort?


Energy Systems 75

Systeemconcpten obv WKO


Energy Systems 76

Duurzame energie systemen

Vele vormen, grofweg: zon-wind-aarde-water

Vandaag:

Warmte/koude opslag icm betonkernactivering

Toegepast bij RGD: OM Lelystad, aanleg 2007/2008 door BAM Techniek


Energy Systems 77

Wat is WKO?


78

Achtergrond WKO

2000 2007 2020

Windenergie 16 33 45

Zonneboilers 2 5 10

PV-cellen/panelen 1 2 10

Afval en biomassa 54 85 120

Warmtepompen 7 50 65

Warmte/koudeopslag 2 8 15

Bijdrage duurzame technieken (in PJ)

Techniek, onze tweede natuur Achtergrond WKO

Algemeen: - WKO is een van de beste methode om de EPC te verlagen - WKO is niet voor elk gebouw geschikt - Handhaving energiebalans is bijna onmogelijk - Meer aandacht nodig voor inregelen, beheer en monitoring - Ontwikkelaars met visie zijn bereid te investeren - WKO en sprinklertoepassing - WKO en sanering (landelijk ca. 3000 lokaties met saneringseis) - Subsidiemogelijkheden (oa. EIA / UKR / EOS )

Alternatieven: - (lucht)warmtepomp - Zonneboiler - Biomassa - Micro WKK - HRe ketel (stirling) - Brandstofcel

Toepasbaar voor: - Woningbouw - Utiliteitsbouw - Glastuinbouw - Industrie, echter meestal alleen voor koude levering - Sportcomplexen - ………….

79

Techniek, onze tweede natuur 2. Achtergrond: wat zien wij in de markt?

Algemene stellingen: • WKO betekent altijd lage temperaturen * • Geen koude- of warmtevraag: extra investering * • Gebouwontwerp aanpassen op WKO • Inregelen gebeurt in beperkte tijd • WKO systemen als conventionele systemen • Beheerders zijn onvoldoende geinstrueerd * • Gebruikers beinvloeden de regeling * • Monitoring is stiefkind • Klimaat verschilt van jaar tot jaar • Moeilijk te automatiseren • Weinig aandacht van beheerders • Vergunningverlener stelt aanvullende eisen • Verstoppende bronnen • Afnemend comfort bij slecht beheer * • Tegenvallende levensduur bronnen • Periodiek onderhoud

80

Techniek, onze tweede natuur Achtergrond WKO

Samenvatting/conclusie: - 233 onderzochte meetjaren - Verdeling: - 78% utiliteit - 18% industrie - 4% agrarisch en woningbouw - Bij 44% van onderzochten overschrijding van ontwerphoeveelheden - Ruim 50% geen sluitende energiebalans, afwijkingen tot ruim 70%

* Totale afwijking (optelling alle projecten) koude tov warmte ca. 10%

81


Energy Systems 82

Het gebouw verwarmen

Warmte/koude opwekking centraal technische ruimte


Energy Systems 83



Energy Systems 84



Energy Systems 85



Energy Systems 86

Het gebouw koelen


Energy Systems 87

Het gebouw koelen


Energy Systems 88

Het gebouw koelen


Energy Systems 89

Het gebouw koelen


Energy Systems 90

oNT

18 24°C

13°C

Aquifer (watervoerende zandlaag)

9°C

Warme bron Koude bron

Koelen in zomer

Afgiftesysteem woningen

WP WP WP


Energy Systems 91

oNT

28 35°C

8°C

Aquifer (watervoerende zandlaag)

12°C


Verwarmen in winter

Afgiftesysteem woningen

WP WP WP


Energy Systems 92

oNT

Aquifer


Gas en elektra

WP

Ketel 65°C

35°C

25°C

18°C

Centraal

Technische Ruimte

Centraal technische ruimte wijkdistributienet afleverset in woning


Energy Systems 93

16°C 11°C

Koelen in zomer

Afgiftesysteem woning

WP

18°C 24°C

WP

35°C 28°C

Verwarmen in winter

Afgiftesysteem woning


Energy Systems 94

oNT

Aquifer


Restwarmte ijsbaan

Aanvoer verwarming WP

Ketel 65°C

35°C

25°C

18°C Aanvoer koeling

Aanvoer tapwater

Gecombineerde retour


Energy Systems 95

Monitoring van WKO: waarom?

Willen: • Kan ik energiebesparen? (duurzaam) • Kan ik geldbesparen? • Hoe functioneert mijn installatie? Moeten: • WKO monitoring (Provincie)


96

3. Systeem hoofdcomponenten

3.1. Warmte Koude Opslag (WKO) Hoofdgroepen: - Open (Doubletten / Recirculatie / Monobronnen) - Gesloten (VBWW, Verticale Bodem Warmte Wisselaars / Horizontale wisselaar, Aardwarmtekorf, Energiepalen) 3.2. Wamtepomp Bron globaal in 3 hoofdgroepen: - Lucht (Lucht-water/brine en Lucht-Lucht) - Water-Water - Brine-Water 3.3. Wisselaars 3.4 Regeneratie voorzieningen -.- Pompen, kleppen, opnemers enz.


97

3.1 Warmte Koude Opslag

Open bron: doubletten (warme en koude bron naast elkaar)


98


Open bron: monobron (warme en koude bron boven elkaar)


99


Open bron: Recirculatie


100


Gesloten bron: VBWW (Verticale Bodem Warmte Wisselaar)


101


Gesloten bron: Horizontale Bodem Warmte Wisselaar


102


Lucht – Water toepassing


103

3.4 Regeneratievoorzieningen

Mogelijkheden voor regeneratie (energiebalans): - afnemer zoeken voor overschot (gebouw/woning)

- drycooler

- wegdek

- open water

- “laad”batterij in luchtbehandelingkast

- warmtepomp inzetten voor actief koelen (warmte-laden)

- ………………………………


104

4. Algemeen

Boormethoden.

De meest voorkomende methoden zijn:

- Zuigboringen

- Spoelboringen

- Combinatie van bovenstaand incl. puls/trilboringen

- Pulsboringen

- Avegaarboren


105

9. Regelgeving en monitoring

Haalbaarheidsstudie: - Systeemconcept (WKO/opslag/recirc.) - Uitgangspunten (P / GJ / dT) - Geohydrologie - Aquiferkeuze - Globaal ontwerp (aantal en diepte - Investeringsraming - Exploitatiekosten - Terugverdientijd Soms wordt er voor een project geen haalbaarheidsstudie uitgevoerd. In die gevallen is het verstandig om toch bij het begin van het project te onderzoeken of er mogelijke knelpunten zijn (knelpuntenstudie of

bodemgeschiktheidsonderzoek).


106


Regelgeving: - Grondwaterwet - Wet Milieubeheer - Wet bodemsanering - Wet verontreiniging oppervlaktewater - Milieueffectenrapportage

Overigen: - De Woningwet (WW) - Algemene Politieverordening (APV) - Wet Beheer Waterstaatswerken. - Natuurwetten. - Het Verdrag van Valletta. - De Mijnbouwwet. - De Spoorwegwet.

Resumerend: Voor energieopslag in de bodem is bijna altijd een Vergunning

Grondwaterwet benodigd, wat in de praktijk zelden enig probleem zal opleveren. Wel dient rekening gehouden te worden met een proceduretijd van circa 8-9 maanden. Van de overige wetten is de Wet Milieubeheer en de Wet Verontreiniging oppervlaktewater het meest relevant. De overige zijn zelden van toepassing.


107



108


Monitoring: Vastgelegd in vergunning GWO Monitoring moet mogelijk zijn vanuit regeltechniek = goede meetpunten Rapportage (Grondwaterwet): a) Hoeveelheden onttrokken grondwater b) Temperatuurverschil laden en ontladen (infiltratie en onttrekking) c) Functioneren grondwaterfilters op verstoppingen (oa. afpomping) d) Veelal geen evaluatie energiebesparing (energetisch rendement) e) Veelal geen evaluatie van de vermindering CO2 -uitstoot

Techniek, onze tweede natuur 9. Regelgeving en monitoring

109

Techniek, onze tweede natuur Ter overweging

110


Energy Systems 111

Wat is betonkernactivering?

- Comfort beheersen middels laagwaardige energie

- Zoeken naar grote oppervlaktes

- Vloeren en plafonds gebruiken

- Temperatuur dempen door massa van beton

- Zelf regelend


Energy Systems 112

Wat is betonkernactivering?

Met behulp van een ingebouwd energie verdeelsysteem

maakt u gebruik van het accumulerend vermogen van

betonnen plafonds of vloeren voor koelen en/of verwarmen van

gebouwen.


Energy Systems 113

Convectie versus straling


Energy Systems 114

Plafondkoeling:

qk = 11 W/(m² · K) · Dt = 11 W/(m² · K) · 2 K

= 22 W/m²

Plafondverwarming:

qv = 7 W/(m² · K) · Dt = 7 W/(m² · K) · 2 K

= 14 W/m²

Het thermisch activeren van beton : efficiënte oplossing

20

21

22

23

24

ruimteverwarming ruimtekoeling

Koelen

Verwarmen

Lage temperatuur Verwarmen…

…Hoge temperatuur Koelen

°C

Zelfregelend effect: Koelen: 1. Stijgende ruimtetemperatuur truimte 2. ‘werkend temperatuurverschil’

(tplafond - truimte) negatief Verwarmen: 1. Dalende ruimte temperatuur truimte 2. ‘werkend temperatuurverschil’

(tplafond - truimte) positief


Energy Systems 115

Wintersituatie


Energy Systems 116

Zomersituatie


Energy Systems 117

Situatie do. 26 mei t/m ma. 30 mei jl.


Energy Systems 118

Conclusie

- Optimaal gebruik van duurzame energiebronnen

- Gebruik van oppervlakte-temperaturen die weinig

verschillen van de binnenluchttemperatuur, positieve

invloed op het behagelijkheidsgebied.

- Geïntegreerde projectaanpak

- Eenvoud en robuustheid installatie


Energy Systems 119

BAM Techniek energie management

GBS Priva Unigyr Johnson Control Desigo Webeasy ……. BAM EMS (energie management systeem) Elektra / gas puls meten GPRS doorbellen IP

Onderzoeken en verwerken

Database

Priva

Rapportage

Johnson

Control

BES EMS


Energy Systems 120

Case Monitoring open bronnen


Energy Systems 121



Energy Systems 122



Energy Systems 123

Case Monitoring open bronnen Gevonden: geen koeling via bron Oorzaak: systeem in herfstbedrijf


Energy Systems 124

Monitoring bronsystemen

Hartelijk dank voor uw aandacht BAM Techniek – Energy Systems

Ing. A.J.W (Arno )Uiterweerd 06-2336.3487

Documents

No Slide TitleTechniek, onze tweede natuur warm tapwater Energy Systems 30 Energie - milieueffecten Huidig Fitten - Primair energiegebruik voor sector 1 19.4% 51.2% 23.6% 5.1% verwarming