1

NOT TEKNIKE

PR FORMALIZIMIN N BUJQSI: MIRFUNKSIONIMI I

SKEMS S KOMPENSIMIT T TVSH-s DHE NXITJA E

INVESTIMEVE

DRAFT

Tiran, 20 Qershor 2016

2

PRMBAJTJA

I. HYRJE ............................................................................................................................................ 4

II. KONTEKSTI .................................................................................................................................. 5

III. GJETJET .......................................................................................................................................... 9

3.1 Skema e Kompensimit t TVSH-s................................................................................................. 9

3.2 Skemat mbshtetse - si incentiva pr formalizim dhe investime ................................................. 13

3.3 T tjera ................................................................................................................................... 14

IV. REKOMANDIMET ....................................................................................................................... 16

4.1 Pr nj Reform Formalizimi pr nxitjen e Investimeve dhe rritjen e Siguris Ushqimore ....... 16

4.2 T tjera - Lehtsim t proesit t formalizimit ....................................................................... 17

SHTOJCA 1: SKEMA E KOMPENSIMIT T TVSH-S .................................................................... 20

SHTOJCA 2: ANALIZA E AKTORVE T NNSEKTORIT T PERIMEVE .............................. 22

3

SHKURTIME

AKU Agjencia Kombtare e Ushqimit

AZhBR Agjencia pr Zhvillim Bujqsor e Rural

BE Bashkimi Europian

BERZh Banka Europiane pr Rindrtim dhe Zhvillim

BT Bashkia Tiran

DPD Drejtoria e Prgjithshme e Doganave

DPT Drejtoria e Prgjithshme e Tatimeve

DRB Drejtoria Rajonale e Bujqsis

FIAA Foreign Investors Association Albania

GIZ Agjensia Ndrkombtare Gjermane pr Zhvillim

INSTAT Instituti i Statistikave

ISSh Instituti i Sigurimeve Shoqrore

KASh Kshilli i Agrobiznesit Shqiptar

KM Kshilli i Ministrave

MF Ministria e Financave

MBZhRAU Ministria e Bujqsis, Zhvillimit Rural dhe Administrimit t Ujrave

MV Ministria pr shtjet Vendore

MShMP Ministri i Shtetit pr Marrdhniet me Parlamentin

NIPT Numri i Identifikimit t Personit t Tatueshm

PBB Prodhimi i Brendshm Bruto

QKR Qendra Kombtare e Rregjistrimit

ShBB Shoqri t Bashkpunimit Bujqsor

ShKK Shoqrit e Kursim Kreditit

SKI Sekretariati i Kshillit t Investimeve

SNZhBR Strategjia Ndrsektoriale pr Zhvillim Bujqsor e Rural

USAID Agjensia e Shteteve t Bashkuara pr Zhvillim Ndrkombtar

ZVRPP Zyra Vendore e Rregjistrimit t Pasurive t Paluajtshme

4

I. HYRJE

Bujqsia prbn nj nga sektort kryesor t ekonomis shqiptare duke kontribuar gjat

periudhs 1996 2014 n mesatarisht 25%1 t PBB si edhe duke punsuar rreth gjysmn e fuqis

puntore. Eksportet e produkteve bujqsore kryesuar nga bimt medicinale, aromatike e

eterovajore, perimet dhe frutat kan njohur rritje gjat 2014 dhe 20152. Aktualisht, sektori sht

prfshir n prioritetet strategjike t qeveris pr zhvillim duke i ofruar edhe lehtsira

proceduriale sipas Ligjit pr Investime Strategjike3. Ndrkoh, bujqsia vazhdon t mbetet nj

nga sektort m informal t ekonomis, ku informaliteti vihet re n nivele t ndryshme n t

gjitha hallkat e zinxhirit t prodhimit, grumbullimit, prpunimit dhe tregtimit t produkteve

bujqsore e blegtorale.

Ky dokument prpiqet t evidentoj formalizimin e sektorit n kuadr t iniciativave t Qeveris

pr pajisjen me NIPT t fermerit, skemn e kompensimit me 20% t TVSH-s pr prodhuesit

bujqsor dhe mbshtetjes financiare t sektorit. Fokusi i analizs lidhet kryesisht me rolin dhe

ndikimin q kan luajtur realisht kto masa n formalizimin e aktorve, strukturimin e tregut,

nxitjen pr investime dhe sigurin ushqimore. N kt kontekst, analiza nuk pretendon t trajtoj

n mnyr shteruese t gjitha problematikat e sektorit, por synon t sjell n vmendje disa fakte

dhe t nxis debatin konstruktiv midis aktorve t prfshir, fermer, biznese, institucione dhe

donator lidhur me masat e nevojshme pr nj formalizim t mtejshm t t gjith hallkave t

sektorit. Nj model i analizs s aktorve t nnsektorit t perimeve sillet n vmendje n

Aneksin 2.

Prgatitja e ktij dokumenti sht realizuar nga SKI, pas analizs s nj sr dokumentash ligjor

dhe politik t Qeveris mbi Bujqsin. Pr m tepr, jan zhvilluar rreth 25 takime (Maj-

Qershor) me aktor t ndryshm publik e privat t sektorit duke sjell kndvshtrimin e grupeve

t ndryshm t interesit4 dhe organizuar dy takime me grupe t fokusuar, nj me fermer dhe

grumbullues t perimeve (me 22 pjesmarrs) n Samatic t Beratit dhe nj me ekspert t

bujqsis e tatimeve (12 pjesmarrs) n Tiran. N kt kuadr, SKI ka qen edhe pjes e

diskutimeve mbi formalizimin dhe problemet n bujqsi organizuar nga KASh, me pjesmarrjen

e rreth 25 fermerve dhe shoqatave t tyre n Sarand, n prani t Ministrit t Bujqsis,

prfaqsuesve t strukturave t bujqsis dhe tatimeve.

1 Llogarit Kombtare Vjetore, Metoda e Prodhimit ( 1996-2014), INSTAT

2 Prkatsisht me 9% dhe 44% pr periudhn Janar Shtator, 2014 -2015, DPD

3 N baz t nenit 8 paragrafi 3 pika ) t Ligjit Nr. 55/2015 Pr Investimet Strategjike bujqsia konsiderohet sektor strategjik: ) Pr sektort Bujqsi (ndrtimi i modelit t Ferms s madhe bujqsore) dhe peshkim investimi t jet:

i) i barabart ose m i madh se 3 000 000 (tre milion) euro, dhe q, n t njjtn koh, krijon, minimalisht, 50 vende t

reja pune, pr investitort/projektet q do t prfitojn statusin Investim/investitor strategjik, procedur e asistuar;

ii) i barabart ose m i madh se 50 000 000 (pesdhjet milion) euro, pr investitort/projektet q do t prfitojn statusin

Investim /investitor strategjik, procedur e veant.

4 N takime jan prfshir institucione si MShMP, MV, MBZhRAU, AKU, MF, DPT, AZhBR, BT, DRB n Tiran dhe Lushnje, INSTAT, donator, fermer, grumbullues dhe eksportues t sektorit.

5

II. KONTEKSTI

Nj sr iniciativash t Qeveris Shqiptare dhe donatorve t huaj si BERZH, Bashkimi

Evropian (BE), USAID, DANIDA etj., jan ndrmarr n mbshtetje t investimeve n sektor

pr t nxitur me tej potencialin e tij prodhues dhe prpunues, si pr tregun vendas dhe at

ndrkombtar. Megjithat bilanci tregtar n zrin ushqime, pije dhe duhan mbetet ende negativ

(raporti eksport - import respektivisht sht prafrsisht 1:55), edhe pse eksportet bujqsore kan

njohur nj rritje t vazhdueshme. Sipas t dhnave nga INSTAT, eksportet vendase jan rritur

ndjeshm pr vitin 2015 kundrejt 2014. Konkretisht, me 46% rritje n vler n kategorit Pem,

fruta dhe perime6, dhe 26% rritje n vler n totalin Ushqime, pije, duhan.

Grafik 1. Kontributi i Bujqsis n PBB (n %),

2004 2014

INSTAT, Llogaria Kombtare Vjetore (Metoda e

Prodhimit), Qershor 2016

Grafik.2 Eksportet pr Ushqime, Pije, Duhan 2011

2015 (milion Lek)

0

5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

2011 2012 2013 2014 2015

INSTAT, Tregtia e Jashtme sipas Produkteve, 1993- 2015

Megjith sinjalet pozitive nga eksportet dhe interesit pr t shtrir investimet n sektor, bujqsia

shqiptare vazhdon t vuaj nga nj produktivitet shum i ult, si pasoj e operimit n ferma me

madhsi shum t vogl, fragmentimit t tejskajshm t toks q thellohet m tej, mungess s

prdorimit t teknologjive bashkkohore dhe investimeve n nivele t kufizuara. Referuar Banks

s Shqipris7 (BSh), kredia n bujqsi dhe peshkim nga viti 2011 e n vazhdim ka prbr vetm

2% t totalit t kredive, nivel q tregon vlern e ult t investimeve n sektor. Gjithashtu, t

dhnat e DPD, flasin pr nj rnie t leht me 2% t importit t makinerive bujqsore pr vitin

2015 kundrejt vitit 2014.

5 INSTAT, Tregtia e Jashtme sipas Produkteve 1993 - 2015

6 Eksportet e produkteve bujqsore, INSTAT

7 Banka e Shqipris - Raporti tre mujor i politiks monetare, 2016/II

6

Strategjia Ndrsektoriale pr Zhvillimin Bujqsor dhe Rural (SNZhBR) 2014 20208 ka prcaktuar

kuadrin strategjik pr trajtimin e sfidave me t cilat prballet sektori i bujqsis dhe

agroprpunimit si dhe ka orientuar zhvillimin e zonave rurale n nj mnyr t qndrueshme

ekonomike, mjedisore dhe sociale. Strategjia e trajton ndr t tjera nxitjen e formalizimit t

bujqsis nprmjet skemave mbshtetse dhe rritjes s siguris ushqimore prmes

gjurmueshmris s produkteve bujqsore.

Qeveria Shqiptare ka nj program t dedikuar n buxhetin e shtetit pr skemat mbshtetse n bujqsi q

zbatohet nga MBZhRAU nprmjet AZHBR-s. Fondi i skemave mbshtetse pr vitin 2016

sht prafrsisht n shumn 2 miliard lek9 me nj rritje prej 7% kundrejt vitit 2015. AZHBR

ofron mbshtetje sipas harts bujqsore n 19 skema pr prodhimin bujqsor, blegtoral dhe

agroprpunimin. Kto skema jan t orientuara n nxitjen e investimeve, prmirsimin e

teknologjis, prodhimin e produkteve bujqsore dhe blegtorale, rritjen e cilsis, e standardeve t

produkteve si dhe mbshtetje pr formalizim dhe bashkpunim bujqsor10. Kriteret pr

aplikimim jan pothuajse t njjta, ku krkesa pr t qen i pajisur me NIPT sht e

domosdoshme n t gjitha skemat