Modul : Pergerakan Jisim

Konsep pergerakan jisim

Pergerakan jisim merujuk kepada pergerakan bahan atau regolit yang telah terluluhawa dari atas ke bawah cerun akibat tarikan graviti bumi.

JENIS PERGERAKAN JISIMALIRAN CEPAT

Konsep aliran cepat

Aliran cepat dalam pergerakan jisim merujuk kepada pergerakan bahan atau regolit seperti tanih, batuan dan lumpur dari atas ke bawah secara cepat atau tiba-tiba cerun akibat tarikan graviti bumi.

Proses aliran cepat

Gelungsoran / tanah runtuh berlaku di kawasan cerun yang sangat curam seperti di kawasan tebing tinggi. pergerakan tanih atau batuan berlaku dengan cepat atau tiba-tiba. terdapat berberapa jenis gelonsoran seperti gelonsoran tanah dan gelongsoran batuan. Sering kali membentuk kun talus di kaki cerun.Aliran tanih atau lumpur merujuk kepada pergerakan tanih atau lumpur yang yang sangat lembap secara tiba-tiba daripada atas cerun. tanah yang bercampur air hujan bergerak menuruni cerun dalam bentuk aliran lumpur. aliran lumpur atau tanih biasanya berlaku di kawasan yang sering menerima hujan yang lebat seperti di kawasan tropika lembap. Walau bagaimanapun di kawasan gurun panas, hujan lebat yang turun sekali sekala berupaya untuk menghasilkan aliran lumpur yang bergerak turun dari cerun melalui lurah-lurah sementara yang terbentuk. Aliran lumpur ini kemudiaannya membentuk kipas lanar di kaki cerun.

ALIRAN PERLAHAN

Konsep aliran perlahanAliran perlahan dalam pergerakan jisim merujuk kepada pergerakan bahan atau regolit seperti tanih, dan batuan dari atas cerun ke bawah cerunsecara perlahanakibat tarikan graviti bumi.

PROSES ALIRAN PERLAHANKesotan egolit seperti batuan dan tanah di cerun terlebih dahulu terluluhawa menyebabkan regolit tersebut longgar dan peroi. Batuan atau tanah ini kemudiaannya bergerak secara amat perlahan menuruni cerun yang landai ( 10 hingga 20 ) akibat tarikan graviti bumi. Batuan atau tanah akan membentuk kun talus di kaki cerun. Pergerakannya tidak dapat dikesan melalui mata kasar sebalik dapat dilihat melalui bukti- bukti seperti batang pokok yang bengkok, tiang elektrik, pagar dan tembok yang condong.Gelangsar merupakan pergerakan tanih dan batu tongkol. berlaku di kawasan beriklim sejuk akibat proses pencairan salji. Salji bertindak sebagai bahan pelincir bagi memudahkan pergerakan lempung ( tanah yang lembap ) di atasnya. Pergerakan lempung yang dikenali sebagai gelangsar ini dari pelbagai arah tanpa mengikut lurah tertentu.

FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERGERAKAN JISIMFaktor semula jadi

Hujan yang lebat dan pencairan salji Hujan tahunan yang lebat ( melebihi 2000 mm ), terutama di kawasan tropika lembap menggalakkan berlakunya pergerakan jisim. air hujan yang menyerap ke dalam tanah akan menjadi agen pelincir dan pemberat. air dalam tanah memudahkan pergerakan tanah kerana fungsinya sebagai pelincir manakala tanah yang basah menjadi lebih berat dan mudah bergerak bebanding tanah yang kering. hujanapabila bercampur dengan tanah akan menghasilkan aliran lumpur. di kawasan sederhana dunia, apabila salji mencair tanah di bahagian atas akan bergerak ke bawah cerun dalam bentuk gelangsar kerana tanah tersebut menjadi licin.Kegiatan luluhawa Di kawasan tropika lembap luluhawa dalaman berlaku dengan giat dan jauh ke dalam bumi ( melebihi 30 meter ). Luluhawa dalaman terutama di cerun akan menghasilkan lapisan regolit yang tebal dan longgar. Regolit tebal dan longgar ini mudah untuk bergerak akibat tarikan graviti.Letusan gunung berapi dan gempa bumi berupaya untuk membentuk gegaran yang kuat ke atas cerun gegaran ini menjadikan tanah di kawasan cerun longgar ,tidak stabil dan seterusnya mudah untuk runtuh.

Faktor aktiviti manusiaPenebangan / kegiatan pembalakan di cerun akar tumbuhan berfungsi untuk memegang dan mencengkam tanah di cerun. ketiadaan tumbuhan menyebabkan tanah di cerun tidak stabil dan mudah runtuh.Pertanian pertanian tanpa teres akan mengurangkan kestabilan cerun. pertanian melibatkan aktiviti penebangan tumbuhan asal sesuatu kawasan. ketiadaan tumbuhan mengurangkan cengkaman akar yang memegang dan mencengkam tanah di cerun. aktiviti pembajakan menjadikan struktur tanah menjadi longgar dan mudah untuk runtuh.

Perlombongan kuari melibatkan penggunaan bahan letupan dan kerja-kerja pengorekan tanah. struktur tanah kawasan cerun menjadi longgar. gegaran akibat penggunaan bahan letupan menyebabkan tanah di cerun mudah runtuh.Pembinaan Aktiviti pembinaan seperti pembinaan jalan raya, bangunan di cerun akan menyebabkan hutan asal kawasan tersebut ditebang. Penebangan hutan akan mendedahkan permukaan bumi kepada aktiviti luluhahawa yang menyebabkan tanah di kawasan tersebut menjadi peroi, longgar dan tidak stabil. Tanah yang peroi, longgar dan tidak stabil mudah untuk jatuh sekiranya berlaku gegaran, hujan dan sebaginya. Pembinaan bangunan-bangunan di cerun seperti pembinaan hotel, rumah kediaman dan sebagainya akan melibatkan kerja-kerja penggorekan, pengemburan tanah dan penebangan tumbuhan asal di kawasan tersebut.Permukaan bumi yang terdedah dan tanah yang longgar akan mempercepatkan pergerakan jisim.Penternakan berlakunya ragutan berlebihan di kawasan cerun. mendedahkan permukaan cerun kepada proses-proses geomorfologi seperti hakisan dan luluhawa. rumput memegang dan mencengkam tanah melalui peranan akarnya. ketiadaan rumput struktur tanah di cerun menjadi longgar.Pembinaan jalan raya / lebuh raya melibatkan kerja-kerja pemotongan cerun atau susuh bukit menyebabkan kecerunan cerun bertambah. Cerun yang curam tidak stabil dan mudah runtuh. Turut melibatkan penebangan tumbuhan asal kawasan tersebut menyebabkan permukaan bumi terdedah kepada proses-proses geomorfologi seperti hakisan dan luluhawa. Akar tumbuhan berperanan memegang dan mencengkam tanah daripada runtuh.

KESAN PERGERAKAN JISIM-Kehilangan nyawa / kematian-Kemusnahan harta benda rumah kediaman-Kesan psikologi- penduduk dalam keadaan ketakutan / fobia.-Kesan kepada aktiviti ekonomi kemusnahan kawasan pertanian, perniagaan, industri dan sebagainya.-Kesan kepada infrastruktur- kemusnahan jalan raya, bekalan air, elektrik.

KAEDAH MENGATASI GERAKAN JISIM DI CERUN

Langkah perundangan Kuatkuasakan undang-undang dan peraturan seperti Akta Pemeliharaan Tanah dan Akta Parit danBangunan. Langkah bukan perundangan

Menanam tumbuhan tutup bumi tumbuhan seperti rumput dan tumbuhan jenis kekacang akar tumbuhan tersebut memegang dan mencengkam tanah di cerun sekaligus mengurangkan pergerakan jisim.Peneresan Cerun yang diusahakan pertanian dan pembinaan mestilah diteres. Peneresan akan menstabilkan cerun. Cerun yang stabil tidak mudah runtuh sekiranya berlaku gegaran.Pembinaan tembok dibina di kawasan kaki cerun bertujuan menahan pergerakan tanah.tembok tersebut daripada bahan yang kukuh seperti simen yang telah dikonkrit. Penyimenan permukaan keseluruhan permukaan cerun disimen. Pada permukaan dibuat lubang-lubang bagi mengawal aliran air dalam tanah. Permukaan cerun yang disimen lebih stabil kerana sifat simen yang kukuh dapat menahan cerun tersebut daripada runtuh. Penyimenan permukaan cerun juga dapat mengurangkan susupan air ke dalam tanah yang bertindak sebagai pelincir dan pemberat.Sistem Perparitan sering digunakan di kawasan lebuh raya dibina disetiap teres di lereng bukit yang curam mengikut garis konturnya dapat mengatasi masalah air bertakung dan menyusup dalam tanah dan melonggar dan memberat tanahLapisan Plastik lapisan plastic di gunakan pada cerun yang curam biasanya bagi mengelakkan air hujan menyusup dan memasuki dalam tanah. kaedah ini biasa dapat dilihat di beberapa tempat di sepanjang lebuh rayaPendidikan pendidikan formal di sekolah seperti pendidikan Alam Sekitar, Geografi, dan Pendidikan Moral. Pendidikan tidak formal seperti melalui lawatan, ceramah dan sebagainya.Kempen kempen yang dijalankan oleh pihak-pihak tertentu sama ada melalui media massa, maklumat melalui risalah dan sebagainya. menyedarkan orang ramai tentang kepentingan pengurusan kawasan cerundengan berkesan.

MODUL :LULUHAWA

Konsep luluhawaLuluhawa merupakan prosespemecahan, peleraian ,pereputan dan penguraian batuandi permukaan bumi atau hampir permukaan bumi secara insitu menyebabkanberlakunya perubahan fizikal atau kandungan kimia batuanolehagen-agen luluhawa seperti iklim ( suhu, hujan dan fros ) serta biotik

Faktor-faktor yang mempengaruhi luluhawa batuan

Faktor semulajadi

Bentuk muka bumi Aktif di kawasanbercerunberbanding dengan kawasan yang bentuk muka buminya rata. Batuan di kawasan bercerun sentiasa terdedah kepada agen-agen luluhawa kerana bahan-bahan regolit yang terluluhawa tidak kekal lama di kawasan tersebut ( sentiasa dipindahkan oleh agen hakisan seperti air mengalir, glasier ) . Sebaliknya di kawasan yang bentuk muka buminya rata, bahan-bahan regolit hasil kegiatan luluhawa sentiasa melitupi bahagian batuan daripada terdedah dan keadaan ini menyebabkan kegiatan luluhawaterganggu. Cerun yang menghadap angin lazim akan menerima jumlah hujan tahunan yang lebat berbanding cerun yang membelakangi arah tiupan angin. Hujan yang lebat akan menggalakkan berlakunya luluhawa kimia di kawasan cerun yang mengadap angin lazim tersebut tersebut.

IklimUnsur-unsur iklim yang mempengaruhi luluhawa ialah suhu, bahangan matahari, hujan dan fros.( a )Bahang matahari dan suhu Mempengaruhi kegiatan luluhawa sama ada luluhawa kimia ataupun luluhawa fizikal/mekanikal. Di kawasangurun panas julat suhu harian yang tinggimenyebabkan berlakunyaluluhawa fizikal/mekanikalmelalui prosespengembangan dan pengecutan. Pada waktu siang bahang matahari yang diterima di kawasan gurun panas adalah tinggi menyebabkan suhunya tinggi (lebih daripada 40 C ) dan keadaan ini menyebabkan batuan di kawasan tersebut mengembang. Pada waktu malam suhu dikawasan ini jatuh secara mendadak ( kurang daripada 10C ).Penurunan suhu secara mendadak ini menyebabkan batuan di kawasan tersebut mengecut.Proses kembang-kecut yang berlaku secara berulangkali dalam tempoh yang lamamenyebabkanbatuan di kawasan tersebut mengelupasdan akhirnya pecah. Suhu jugamempengaruhi kegiatan luluhawa kimiakhususnya di kawasan tropika lembab.Suhuyang sentiasa tinggi sepanjang tahun( purata 27 C ) menyebabkan kegiatanluluhawa kimia aktifsepanjang tahun. Menurut Van Den Hof setiap kenaikan suhu sebanyak 1 C akan meningkatkan keberkesanan luluhawa kimia sebanyak 10 %.( b )Hujan Membekalkan sumber airuntuk sebarang proses luluhawa. Semua proses luluhawa kimia seperti larutan, pengkarbonan, penghidratan, pengoksidaandan hidrolisis memerlukan air untuk tindak balaskimia. Hujan yang lebat di kawasan tropika lembap ( melebihi 2000 mm )menyebabkan proses luluhawa kimia berlaku dengan pesat di kawasan tersebut.

( c )Fros Di kawasan tanah tinggi yang ketinggianya melepasi tahap pembekuan, fros amat berkesan untuk memecahkan batuan di kawasan tersebut dalam bentuk luluhawa fizikal. Pada waktu siang air hujan akan memasuki rekahan batuan di kawasan tersebut dan pada waktu malam apabila suhu jatuh di bawah takat beku air yang terdapat dalam rekahan tersebut akan membeku. Apabila air dalam rekahan tersebut membeku, isipadu dalam rekahan tersebut telah mengembang sebanyak 10 % daripada isipadu asalnya. Pengembangan ini akan menyebabkan tekanan yang kuat pada dinding rekahan batuan yang berkenaan sehinggakan rekahan itu menjadi besar. Proses beku dan cair akan berlaku secara berulangkali sehingga batuan tersebut akhirnya pecah.Jenis batuan Batuan yang berbeza mempunyai daya ketahan yang berbeza terhadap luluhawa. Batuan yang lembut daripada jenis enapan seperti batu kapur dan batu pasir lebih mudah terluluhawa misalnya melalui proses larutan dalam luluhawa kimia. Batuan yang lebih kerasseperti feldspar, dan kuarza lebih tahan terhadap luluhawa sama ada luluhawa kimia atau fizikal. Ketahanan sesuatu batuan itu terhadap luluhawa bergantung kepada kandungan mineral, warna dan struktur rekahan yang terdapat pada batuan tersebut.( a )Kandungan mineral Ketahanan mineral yang terdapat dalam batuan terhadap luluhawa adalah berbeza-beza. Batuan yang mengandungi bahan yang boleh menyerap air akan mengalami luluhawa kimia melalui tindakan penghidratan. Antara kandungan kimia batuan yang biasanya mengalami penghidratan ialah kalsium sulfat ( anhidrit ), feldspar dan mika. Batuan yang mengandungi banyak sebatian besi ( ferum ) akan mudah terluluhawa melalui tindakan pengoksidaan.( b )Warnabatuan Batuan yang berwarna gelap biasanya mengalami tindakan luluhawa yang lebih giat kerana lebih banyak menyerap dan menyimpan haba bahang matahariberbanding batuan yang berwarna cerah yang kurang menyerap dan menyimpan haba. Contoh batuan gelap ialah gabro, olivin, augit dan biotit menyerap lebih banyak bahang daripada matahari berbanding batuan yang mempunyai permukaan yang lebih cerah seperti felsfar, kuarza, dan muskovit yang lebih memantulkan balik sebahagian bahang matahari yang diterimanya.( c )Struktur rekahan Struktur retakan dan rekahan yang wujud di permukaan batuan akan memudahkan air dan hablur ais ( fros ) bertindak ke atas batuan tersebut. Proses beku dan cair ( pengembangan ) yang berlaku dalam struktur rekahan batuan menyebabkan rekahan tersebut bertambah membesar dan akhirnya pecah kerana isipadunya bertambah sebanyak 10 %. Struktur retakan dan rekahan pada permukaan batuan juga penting dalam menggalakkan berlakunya luluhawa kimia ke atas batuan. Apabila berlakunya hujan, air hujan tersebut akan masuk ke dalam rekahan tersebut dan berlakulah tindakan luluhawa kimia secara pengkarbonan dan larutan seperti mana yang berlaku ke atas batu kapur.Tumbuh-tumbuhan Tumbuh- tumbuhan membekalkan asid, gas-gas dan sebatian kimia bagi mempercepatkan tindakan balas kimia terhadap batuan. Contoh karbon dioksida yang dilepas ke udara akibat pepeluhan tumbuhanakan dilarutkan oleh air hujan lalu membentuk asid karbonik lemah.Asid karbonik lemah ini amat sangat diperlukan dalam proses pengkarbonan, dan larutan yang bertindak balas dengan batuan sepertibatu kapur dan dolomit. Tumbuhan juga membantu dalam proses luluhawa fizikal.Pembesaran akar-akartumbuhan boleh meretak dan memecahkan sesuatu batuan. P. Birot ( 1966 ), menjelaskan bahawa akar-akar pokok yang lebarnya 10cm dan satu meter panjangapabila memasuki sesuatu rekahan batuan dan kemudiannya membesar akan berupayauntuk menggerakkan satu bongkah batuan seberat 10 tan.Tindakan hidupan dalam tanah Tindakan hidupan dalam tanah seperti cacing, tikus dan arnab secara tidak langsung dapat membantu kegiatan luluhawa. Hidupan dalam tanah sentiasa melonggarkan sruktur tanah dengan mengorek lubang dan memindahkan tanah ke permukaan. Apabila berlakunya hujan air akan masuk jauh ke dalam tanah melalui lubang-lubang ini dan kesannya luluhawa akan berlaku jauh ke dalam tanah.Mikroorganisma Terdapat mikroorganisma daripada jenis kulat, yang hidup di atas batuan akan mengeluarkan asid organik yang boleh melarutkan bahan mineral dalam batuan dan sekaligus membantu mempercepatkan tindakan luluhawa ke atas batuan tersebut.Masa Batuan yang lebih keras seperti batu daripada kumpulan igneus memerlukan masa yang lebih lama untuk terluluhawa berbanding batuan lemah dan lembut daripada kumpulan enapan.

Faktor Aktiviti manusia- aktiviti pembangunan

JENIS-JENIS LULUHAWALuluhawa batuan secara umumnya dapat dibahagikan kepada tiga jenis iaitu luluhawa mekanikal/ fizikal, luluhawa kimia / dalaman, dan luluhawa biologi

LULUHAWA FIZIKAL

Konsep luluhawa fizikalLuluhawa mekanikal/fizikal merupakan prosespemecahan dan peleraian batuandi permukaan bumi atau hampir permukaan bumi secara insitu olehagen-agen luluhawa fizikal seperti iklim ( suhu, hujan dan fros ) serta biotikdengantanpa mengubah kandungan kimia batuan.

PROSES LULUHAWA FIZIKAL

Pengembangan hablur garam. Proses ini berlaku secara meluas di kawasan gurun panas. Pemanasan matahari yang melampau dikawasan ini menyebabkan air di bawah tanah ditarik ke atas oleh daya rerambut ( capillary force ) dan tersejat ke permukaan. Apabila air tersejat, hablur-hablur garam akan tertinggal di dalam rongga atau retakan batuan ( batu pasir ). Proses sejatan yang berterusan akan menyebabkan kuantiti hablur garam dalam rongga atau rekahan batuan bertambah dan mengembang . Tekanan yang diwujudkan oleh pertambahan kuantiti hablur garam ini akan menyebabkan batuan tersebut tersepai.Tindakan fros Di kawasan tanah tinggi yang ketinggianya melepasi tahap pembekuan, fros amat berkesan untuk memecahkan batuan di kawasan tersebut dalam bentuk luluhawa fizikal. Pada waktu siang,air hujan yang memasuki rekahan batuan di kawasan tersebut dan pada waktu malam apabila suhu jatuh di bawah takat beku air yang terdapat dalam rekahan tersebut akan membeku. Apabila air dalam rekahan tersebut membeku, isipadu dalam rekahan tersebut telah mengembang sebanyak 10 % daripada isipadu asalnya. Pengembangan ini akan menyebabkan tekanan yang kuat pada dinding rekahan batuan yang berkenaan sehinggakan rekahan itu menjadi besar. Proses beku dan cair akan berlaku secara berulangkali sehingga batuan tersebut akhirnya pecah. Tindakan fros ini akan menghasilkan serpihan yang bersegi-segi dan serpihan batuan itu akan terkumpul di kaki gunung sebagai talus.

Pelepasan tekanan Pelepasan tekanan merujuk kepada proses pengurangan tekanan pada batuan. Semasa bongkah batuan tersebut tertanam di dalam bumi , tekanan batuan yang terletak di atasnya menyebabkan bongkah batuan tersebut berada dalam keadaan kecut. Apabila tanah lapisan atas batuan tersebut di hakis oleh agen-agen hakisan menyebabkan batuan tersebut terdedah ke permukaan bumi. Proses pendedahan ke permukaan bumi ini dikenali sebagai pelepasan tekanan. Pendedahan ini menyebabkan batuan tersebut mengembang akibat daripada tekanan yang berkurangan. Batuan ini kemudiannya merekah dan retak. Proses pengembangan yang berterusan akan menyebabkan kepingan-kepingan besar batuan akan terpisah daripada batuan induk. Proses pelepasan tekanan ini biasa berlaku ke atas batuan igneus seperti granit.Tindakan basah dan kering Berkesan di kawasan tropika yang mengalami musim hujan dan kering yang nyata. Semasa musim hujan batuan akan basah dan mengembang manakala semasa musim kering sejatan akan berlaku ke atas batuan tersebut menyebabkan batuan tersebut mengecut. Proses basah dan kering yang berlaku secara yang berulang dalam tempoh tertentu akan menyebabkan batuan tersebut merekah dan akhirnya pecah. Proses basah kering juga berlaku di kawasan pinggir lauttropika lembap. Semasa air pasang batuan di kawasan pinggir pantai akan basah dan mengembang manakala semasa air laut surut batuan pinggir pantai akan terdedah kepada pancaran matahari yang terik menjadikannya kering semula. Proses basah kering ini akan berlaku secara berulangkali dan akhirnya menyebabkan batuan pinggir pantai merekah dan kemudiannya pecah dan relai.

Tindakan Kembang- kecut Tindakan kembang dan kecut berlaku dengan giat di kawasan yang mengalami perubahan suhu yang ekstrem seperti di kawasan gurun panas. Di kawasan gurun panas julat suhu hariannya sangat besar. Pada waktu siang pemanasan oleh matahari ( suhu tinggi) menyebabkan lapisan luar batuan mengembang lebih cepat daripada bahagian dalam batuan tersebut.Sebaliknya pada waktu malam suhunya rendah menyebabkan lapisan luar batuan menyejuk dan mengecut lebih cepat daripadabahagian dalam bataun tersebut. Proses ini kembang kecutakan berlaku secara berulang-ulang dan keadaan ini menyebabkan bahagian luar batuan akan merekah dan pecah secara mengelupas lapisan demi lapisan.Tindakan biologi Tumbuhan juga membantu dalam proses luluhawa fizikal. Pembesaran akar-akar tumbuhan boleh meretak dan memecahkan sesuatu batuan.P. Birot ( 1966 ), menjelaskan bahawa akar-akar pokok yang lebarnya 10cm dan satu meter panjang apabila memasuki sesuatu rekahan batuan dan kemudiannya membesar akan berupaya untuk menggerakan satu bongkah batuan seberat 10 tan.

LULUHAWA KIMIA

Konsep luluhawa kimiaLuluhawa kimia merupakan prosespereputan dan penguraian batuandi permukaan bumi atau hampir permukaan bumi secara insitu olehagen-agen luluhawa kimia seperti iklim ( suhu, dan hujan) serta biotikdenganmengubah kandungan kimia batuan.

PROSES LULUHAWA KIMIAHidrolisis Hidrolisis merupakan satu proses kimia yang melibatkan tidak balas antara mineral ( galian ) yang terdapat dalam batuan dengan air lalu menyebabkan mineral tersebut menjadi lemah. Contoh tindak balas antara air dengan bahan mineral dalam batu granit iaitu felsfar dan mika. Melalui proses hidrolisis ini felsfar telah membentuk tanah liat putih yang dikenali sebagai kaolin. Kaolin banyak terdapat di kawasan batuan granit di kawasan tropika lembap.

Penghidratan Penghidratan ( hydration ) berlaku apabila bahan mineral yang terdapat dalam batuan telah menyerap air lalu mengubah bahan mineral tersebut kepada bahan mineral yang baru. Contoh bahan mineral anhidrit atau kalsium sulfat yang bertindak balas dengan air dan kemudian menyerapnya lalu membentuk mineral baru yang dikenali sebagai gipsum. Melalui proses penghidratan bahan mineral yang terdapat dalam batuan bukan sahaja berubah daripada segi kandungan kimia malah melibatkan perubahan isipadu.

Pengoksidaan Pengoksidaan ialah proses tindak balas antara mineral batuandengan air dan oksigen yang terdapat dalam udara.Proses pengoksidaan paling giat berlaku terhadap batuan yang mengandungi mineral besi (ferum ) lalu melemahkan struktur batuan tersebut. Batuan daripada kumpulan igneus yang mengandungi banyak kandungan besi seperti besi sulfida ( pirit ), ferus oksida( magnetit ) dan feromagnesium ( mika dan hornlend ) apabila terdedah kepada air dan oksigen di udara akan bertukar warna kepada keperangan dan sifat kimianya. Proses pengoksidaan kerap berlaku di kawasan tropika lembap di mana batuan yang mengandungi besi yang terluluhawa telah menghasilkan tanih laterit.Larutan Larutan ialah proses di mana mineral yang terdapat dalam batuan akan menjadi cair apabila bertindak balas dengan air. Larutan biasanya berlaku ke atas batuan yang mudah larut seperti batu kapur dan dolomit. Air hujan atau asid karbonik telah melarut permukaan batu kapur tersebut lalu menghasilkan larutan kalsium bikarbonat .Pengkarbonan Proses pengkarbonan berlaku apabila bahan mineral yang terdapat dalam batuan bertindak balas dengan karbon dioksida di udara dan air hujan atau asid karbonik. Contoh tindak balas antara kalsium karbonat yang terdapat dalam batu kapur dengan air hujan atau asid karbonik akan menghasilkan kalsium bikarbonat. Proses ini kerap berlaku di kawasan batu kapur dengan membentuk pelbagai bentuk muka. bumi yang menarik

FAKTOR- FAKTOR LULUHAWA KIMIA / DALAMANDI KAWASAN TROPIKA LEMBAP

( i )Iklim( a )Hujan

Membekalkan sumber airuntuk tindak balas kimia dalam semua proses luluhawa kimiaseperti larutan, pengkarbonan, penghidratan, pengoksidaan dan hidrolisis. Hujan yang lebat di kawasan tropika lembap ( melebihi 2000 mm )dan turun sepanjang tahunmengalakkan proses luluhawa kimia berlaku dengan pesat di kawasan tersebut.( b )suhu Mempengaruhi kadar luluhawa kimiakhususnya di kawasan tropika lembab. Suhuyang sentiasa tinggi sepanjang tahun( purata 27 C ) menyebabkan kegiatanluluhawa kimia aktifsepanjang tahun. Menurut Van Den Hof setiap kenaikan suhu sebanyak 1 C akan meningkatkan keberkesanan luluhawa kimia sebanyak 10 %.( ii)Biologi( a )Peranan tumbuh-tumbuhan Tumbuh-tumbuhan yang banyak di kawasan tropika lembap membekalkan bahan-bahan organik melalui pereputan ranting-ranting atau daun-daun yang gugur. Bahan-bahan organik yang mereputakan menghasilkan asid organik seperti asid humik dan asid fulvik yang bertindak balas terhadap batuan di samping membantu mempercepatkan tindak balaskimia terhadap batuan.( b )Hidupan dalam tanah dan mikroorganisma Iklimdi kawasan tropika lembap yang panas dan lembap sepanjang tahunmenggalakkan pembiakan hidupan dalam tanah seperti cacing dan tikus yang membantu melonggarkan sruktur tanah dengan mengorek lubang dan memindahkan tanah ke permukaan. Apabila berlakunya hujan,air dan gas-gas tertentu akan masuk jauh ke dalam tanah melalui lubang-lubangtersebut dan kesannya luluhawa kimia akan berlaku jauh ke dalam tanah. Mikroorganismajenis kulatyang hidup di kawasan tropika lembapmengeluarkan asid organik yang boleh melarutkan bahan mineral dalam batuan dan sekaligus membantu mempercepatkan tindakan luluhawa ke atas batuan tersebut.

BENTUK MUKA BUMI HASIL TINDAKAN LULUHAWA KIMIA

Pandang darat batu kapur ( karst ) Pandang darat batu kapur ( karst ) merupakan bentuk muka bumi paling biasa ditemui di kawasan tropika lembap hasil daripada tindakan luluhawa kimia atau dalaman. Terhasil melalui tindakan luluhawa kimia melalui proses larutan dan pengkarbonan. Tindak balas antara kalsium karbonat yang terdapat dalam batu kapur dengan air hujan ( asid karbonik ) akan menghasilkan kalsium bikarbonat lalu membentuk muka bumi di kawasan gua batu kapur yang mengandungi stalatktit, stalakmit, tiang kalsit, sungai bawah tanah dan sebagainya. Contoh gua yang mempunyai bentuk muka bumi batu kapur ( karst)ialah Gua Niah dan Mulu di Sarawak,dan Batu Caves diSelangor.Pembentukan tanah laterit Kewujudan tanah laterit berkait rapat dengan proses pengoksidaan dalam luluhawa kimia. Batuan igneus yang mengandungi banyak kandungan besi seperti besi sulfida ( sulferit ), ferus oksida ( magnetit ) dan feromagnesium ( mika dan hornlend ) apabila terdedah kepada air dan oksigen di udara akan bertukar warna kepada keperangan dan sifat kimianya.Pembentukan tanah liat putih ( kaolin ) Tanah liat putih ( kaolin ) adalah hasil tindakan luluhawa kimia melalui proses hidrolisis. Mineral ( galian ) yang terdapat dalam batuan akan menyerap air dan bertindak balas dengannya lalu menyebabkan mineral tersebut menjadi lemah. Contoh tindak balas antara air dengan mineral dalam batu granit iaitu felsfar telah membentuk tanah liat putih yang dikenali sebagai kaolin.Pembentukan tors dan bornhard Tors merujuk kepada tunggul-tunggul sisa yang telah mengalami proses gondolan sama ada oleh luluhawa dan hakisan. Luluhawa kimia yang bertindak mereput dan menguraikan struktur batuan bukit yang kemudiaan dihakis dan diangkut ke tempat lain oleh air yang mengalir. Sisa-sisa batuan keras yang tahan kepada luluhawa dan hakisan akan tertinggal dalam bentuk bonjolan dikenali sebagai tors. Bentuk muka bumi tors banyak terdapat di kepulauan Sulawesi dan cerun Banjaran Titiwangsa di Malaysia. Bornhard pula merujuk kepada tonjolan-tonjolan batuan yang timbul dari dalam bumi setelah batuan di sekitar kawasan tersebut terluluhawa dan kemudiaannya di hakis dan diangkut oleh air. Bonjolan ini akan timbul dipermukaan bumi dan dikenali sebagai bornhard.Terdapatnya bahan regolit yang tebal Regolith merujuk kepada lapisan tanah di bahagian atas permukaan bumi yang longgar atau peroi akibat aktiviti luluhawa kimia di kawasan tersebut. Semakin tebal lapisan ini menunjukkan semakin aktif luluhawa kimia di kawasan tersebut. Kajian yang dijalankan di Hong Kong mendapati regolith setebal 60 meter ditemui di kawasan tersebut ,manakala di hutan hujan tropika di Kepulauan Borneo menjumpai lapisan regolith setebal antara 50-100 meter. Keadaan ini menunjukkan bahawa di kawasan-kawasan tersebut kegiatan luluhawa kimia berlaku jauh ke dalam bumi.

LULUHAWA BIOLOGI

Konsep luluhawa biologiLuluhawa kimia merupakan prosespereputan ,penguraian dan pemecahan batuandi permukaan bumi atau hampir permukaan bumi secara insitu olehagen-agen luluhawa biotik seperti tindakan akar tumbuhan, lumut, kulampair dan hidupan dalam tanah seperti cacing , tikus dan mikroorganisma.

PROSES LULUHAWA BIOLOGI

( a )Tindakan akar tumbuh-tumbuhan Pembesaran akar-akar tumbuhan khususnya akar tunjang boleh meretak dan memecahkan sesuatu batuan. Akartumbuhanapabila memasuki sesuatu rekahan batuan dan kemudiannya membesar secaraperlahan-lahan akan berupayauntuk batuan yang terdapat di kawasan tersebut.Prosesini juga dikenali sebagai bajian akar.

( b )Tindakan haiwan dalam tanah Hidupan dalam tanah seperti cacing, tikus dan arnab secara tidak langsung dapat membantu kegiatan luluhawa. Hidupan dalam tanah melonggarkan sruktur tanah dengan mengorek lubang dan memindahkan tanahke permukaan. Lubang-lubang yang diwujudkan oleh haiwan ini membolehkan air hujan dan gas-gastertentu jauh ke dalam tanah kesannya luluhawa akan berlaku jauh ke dalam tanah.( c )Mikroorganisma Tumbuhan daripada jenis kulat, yang hidup di atas batuan akan mengeluarkan asid organik yang boleh melarutkan bahan mineral dalam batuan dan sekaligus membantu mempercepatkan tindakan luluhawa ke atas batuan tersebut.

KEPENTINGAN BENTUK MUKA BUMI TINDAKAN LULUHAWA KEPADA AKTIVITI MANUSIA

( a )Kegiatan pertanian -bahan regolith yang tebal subur untuk kegiatan pertanian-tanah laterit sesuai untuk tanaman getah dan kelapa sawit.

( b )Kegiatan perindustrian - Tanah liat ( kaolin ) industri tembikar- Batuan Kapur untuk industri Simen.

( c )Kegiatan pelancongan- Pandang darat karst Pemandangan yang menarik dan unik

Modul : Sistem Suria KONSEP SISTEM SURIA1. NEBULANebula(Latin: awan) merupakan awan antara bintang yang terdiri daripada debu, gas, dan plasma. Pada awalnyanebulamerujuk pada nama umum yang diberikan untuk semua objek astronomi yang terbentang di langit, termasuk galaksi di luar Bima Sakti (beberapa contoh penggunaan nama lama masih digunakan seperti Galaksi Andromeda dirujuk sebagai Nebula Andromeda sebelum galaksi ditemui oleh Edwin Hubble).

2.Bima Sakti . Galaksi Bima Sakti(Milky Way- terjemahan daripada Bahasa Latin: berasal daripada Bahasa Greek: (Galaxias) kadang kala merujuk kepada "the Galaxy"), adalah galaksi pilin berpalang yang merupakan sebahagian galaksi Kumpulan Tempatan dan terletaknya Sistem Suria. Satah galaksi Bima Sakti dapat dilihat dari Bumi sebagai jalur cahaya di langit malam dan rupa jalur cahaya berkenaan merupakan inspirasi kepada nama galaksi ini.

3.SISTEMSURIASistem suria merujuk kepada salah satu daripada sistem-sistem yang terdapat di dalam Galaksi Bima Sakti yang terdiri daripada planet-planet dan bintang-bintang yang mengelilingi matahari mengikut orbit yang berbeza pada satah yang rata.Sistem Suriaterdiri dari Matahari dan objek selestial yang terikat kepadanya dengan graviti. Objek ini adalah lapan planet dan 166 bulan mereka yang diketahui, empat planet kerdil dan berbillion dari anggota kecil, termasuk asteroid, objek berais jalur Kuiper, komet, meteroid, dan debu antara planetari.Secara umum, rantau bercarta dari Sistem Suria ialah Matahari, empat planet terestrial dalaman, jalur asteroid, empat planet gas gergasi luaran, jalur Kuiper, cakera bertaburan, dan yang unggulnya kemungkinan hipotesisnya awan Oort. Mengikut susunan dari jarak mereka dari Matahari, lapan planet ialah Utarid, Zuhrah, Bumi, Marikh, Musytari, Zuhal, Uranus dan Neptun.

KEDUDUKAN BUMI DALAM SISTEM SURIA1 A.Bumi sebagai planet berbentuk sfera Ciri-ciri bumi berbentuk sfera-Bumi berbentuk sfera iaitu rata pada kedua-dua kutub.-Jejari bumi pada garisan khatulistiwa sepanjang 6357 km dan di kutub sepanjang 6357 km.-Memerhatikan kaki langit yang melengkung dari jarak jauh.-Memerhatikan kapal yang muncul di kaki langit akan didapati tiang layar terlebih dahulu kelihatan daripada bahagian-bahagian yang lain.-Semasa kejadian gerhana bulan, bayang-bayang bumi yang terdapat di permukaan bulan berbentuk sebahagian garis lengkung sesuatu bulatan.

2 B.Kecondongan paksi bumi dan kesannya Konsep kecondongan paksi bumiKecondongan paksi bumi merujuk kepada satu garisan condong sebanyak 23odaripada satah tegak yang di lukis dari utara ke selatan melalui bahagian tengah bumi di mana paksi ini sentiasa bekeadaan selari pada setiap kedudukan ( lokasi ) yang menyebabkan kejadian empat musim dan panjang siang dan malam yang tidak sama di permukaan bumi.

Penerangan konsep Paksi bumi merujuk kepada garisan yang dilukis secara menegak melalui bahagian tengah bumi iaitu dari utara ke selatan. Paksi bumi berkeadaan condong sebanyak 23 odaripada satah tegak. Kecondongan ini sentiasa dalam keadaan yang sama di atas orbitnya pada semua tempat semasa bumi beredar mengelilingi matahari. Paksi tersebut berkeadaan selari bagi setiap lokasi dalam peredaran mengelilingi matahari tersebut. Kecondongan paksi ini telah menyebabkan berlakunya berberapa kesan di permukaan bumi seperti kejadian empat musim, panjang siang dan malam yang tidak sama antara kawasan.

Kesan-kesan kecondongan paksi bumi1. Kejadian empat musim Pada 21 Mac ( ekuinoks musim bunga di hemisfera utara dan ekuinoks musim luruh di hemisfera selatan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan khatulistiwa. Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami musim bunga dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami musim luruh. Pada 21 Jun ( Solstis musim panas di hemisfera utara dan solstis musim dingin di hemisfera Sartan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan sartan.Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami musim panas dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami musim dingin

Pada 23 September ( ekuinoks musim bunga di hemisfera utara dan ekuinoks musim luruh di hemisfera selatan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan khatulistiwa. Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami musim luruh dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami musim bunga. Pada 22 Disember ( solstis musim sejuk di hemisfera utara dan soltis musim luruh di hemisfera selatan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan jadi. Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami musim sejuk dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami musim panas.2. Perbezaan panjang siang dan malam Pada 21 Jun ( soltis musim panas di hemisfera utara dan solstis musim dingin di hemisfera selatan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan sartan. Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami siang lebih panjang daripada malam dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami panjang malam melebihi siang. Pada 22 Disember ( soltis musim dingin di hemisfera utara dan solstis musim panas di hemisfera selatan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan jadi. Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami malam lebih panjang daripada siang dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami panjang malam melebihi malam. Pada 21 Mac dan 23 September ( ekuinoks ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan khatulistiwa. Semua kawasan di permukaan bumi mengalami panjang siang dan malam yang hampir sama.PUTARAN BUMI DAN KESANNYAKonsep putaran bumiPutaran bumi merujuk kepada putaran bumi di atas paksinya yang condong sebanyak 23 daripada satah tegak dan dalam keadaan selari pada semua tempat dari arah barat ke timur dengan mengambil masa 23 jam 56 minit ( 1 hari ) bagi melengkapkan satu pusingan.

Kesan-kesan putaran bumi1.Kejadian siang dan malam Putaran bumi menyebabkan hanya satu bahagian bumi sahaja yang mengadap cahaya matahari manakala satu bahagian lagi membelakangi matahari.-Bahagian yang mengadap matahari akan mengalami waktu siang.-Bahagian yang membelakangi matahari akan mengalami waktu malam.

Bahagian Bumi yang mengadap matahati siang bahagian bumi terlindung malam

2.Kejadian pasang surut air laut -Berlaku dua kali dalam tempoh 24 jam. -Disebabkan oleh tarikan graviti bulan dan matahari -Tarikan graviti bulan yang kuat terhadap air yang berhampiran dengannya menyebabkan aras air naik lalu terjadilah air pasang. -Kawasan yang terletak jauh daripada bulan pula akan mengalami air surut kerana air dari kawasan ini telah tertarik ke kawasan berhampiran bulan.3.Perbezaan waktu tempatan

Waktu Tempatan Dunia

-Satu putaran lengkap bumi ( 360O) mengambil masa 24 jam. -Bumi berputar sebanyak 15Olongitud dalam masa 24 jam iaitu kira-kira 4 minit bagi 1Olongitud.4.Pembiasan angin dan arus lautan -Bumi berputar dari barat ke timur -Di hemisfera utara angin dan arus terbias ke arah kanan. -Di hemisfera selatan angin dan arus terbias ke arah kiri.

PEREDARAN BUMI DAN KESANNYAKonsep peredaran bumiPeredaran bumi merujuk kepada peredaran bumi di atas orbitnya yang elips ikut arah lawan jam dengan mengambil masa 365 hari ( 1 tahun ) bagi melengkapkan satu peredaran.

Kesan-kesan peredaran bumi1.Kejadian empat musim-Pada 21 Mac ( ekuinoks musim bunga di hemisfera utara dan ekuinoks musim luruh di hemisfera selatan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan khatulistiwa. Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami musim bunga dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami musim luruh.-Pada 21 Jun ( Solstis musim panas di hemisfera utara dan solstis musim dingin di hemisfera Sartan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan sartan.Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami musim panas dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami musim dingin.-Pada 23 September ( ekuinoks musim bunga di hemisfera utara dan ekuinoks musim luruh di hemisfera selatan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan khatulistiwa. Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami musim luruh dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami musim bunga.-Pada 22 Disember ( solstis musim sejuk di hemisfera utara dan soltis musim luruh di hemisfera selatan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan jadi. Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami musim sejuk dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami musim panas.

2.Perbezaan panjang siang dan malam antara kawasan-Pada 21 Jun ( soltis musim panas di hemisfera utara dan solstis musim dingin di hemisfera selatan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan sartan. Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami siang lebih panjang daripada malam dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami panjang malam melebihi siang.-Pada 22 Disember ( soltis musim dingin di hemisfera utara dan solstis musim panas di hemisfera selatan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan jadi.Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami malam-lebih panjang daripada siang dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami panjang malam melebihi malam.-Pada 21 Mac dan 23 September ( ekuinoks ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan khatulistiwa. Semua kawasan di permukaan bumi mengalami panjang siang dan malam yang hampir sama.

3.Kejadian gerhanaKonsep gerhana-Gerhana merujuk kepada gerhana matahari atau bulan di mana kedudukan bulan, bumi dan matahari berada dalam satah mendatar yang sama.-Jika semasa bumi bereda rmengelilingi matahari bumi berada pada kedudukan di Antara matahari danbulan maka baying bumi akan jatuh pada bulan dan keadaan ini akan enyebabkan berlakunya gerhana bulan.-Sekiranya semasa peredaran bumi mengelilingi matahari tersebut bulan berada antara bumi dengan matahari maka bayang bulan akan jatuh ke permukaan bumi dan keadaan ini akan menyebabkan berlaku gerhana matahari.

4.Perubahan kedudukan ketinggian matahari-Kedudukan matahari tengah hari berubah-ubah seiring dengan perubahan musim.-Pada 21 Jun ( soltis musim panas di hemisfera utara dan solstis musim dingin di hemisfera selatan ) kedudukan matahari tengah hari tegak di atas kepala pada garisan sartan.-Pada 22 Disember ( soltis musim dingin di hemisfera utara dan solstis musim panas di hemisfera selatan ) kedudukan matahari tengah hari tegak di atas kepala pada garisan jadi.-Pada 21 Mac dan 23 September ( ekuinoks ) , matahari tengah hari tegak di ataskepala pada garisan khatulistiwa.

5.Kejadian perihelion dan afelionKonsep perihelion dan afelion

Perihelion dan aphelion merujuk kepada jarak bumi dengan matahari ketika bumi berada orbitnya yang elips di mana perihelion merujuk kepada jarak bumi dengan matahari yang paling hampir iaitu kira-kira 147 juta km yang berlaku pada bulan Julai manakala aphelion pula merujuk kepada jarak bumi dengan matahari yang paling jauh iaitu kira-kira 152 juta km yang berlaku pada bulan Januari.

Penerangan konsep-Orbit bumi yang elips mengakibatkan bumi tidak sentiasa berada pada jarak yang sama dengan matahari sepanjang peredarannya mengelilingi matahari.-Kedudukan bumi yang paling hampir dengan matahari ( 147 juta km ) dikenali sebagai perihelion yang berlaku pada bulan Julai.-Kedudukan bumi yang paling jauh ( 152 juta km) dikenali sebagai afelion berlaku pada bulan Januari.

FAKTOR BERLAKUNYA KEJADIAN EMPAT MUSIM DI KAWASAN SEDERHANA DUNIA1.Kecondongan paksi bumi-Paksi bumi merujuk kepada satu garisan yang melalui bahagian tengah bumi dari utara ke selatan.-Kecondongan paksi bumi sentiasa berada dalam keadaan yang sama bagi semua tempat dalam orbit bumi.-Istilah keselarian digunakan untuk menerangkan fenomena paksi tersebut kerana paksi tersebut berada dalam keadaan selari bagi setiap lokasi dalam peredaran bumi mengelilingi matahari.-Keselarian paksi inilah yang menyebabkan berlakunya kejadian empat musim dalam setahun bagi kawasan-kawasan tertentu.2.Peredaran bumi mengelilingi matahari- Menyebabkan kedudukan matahari tengah hari sentiasa berubah-ubah mengikut musim.- Pada 21 Mac ( ekuinoks musim bunga di hemisfera utara dan ekuinoks musim luruh dihemisfera selatan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan khatulistiwa.-Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami musim bunga dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami musim luruh.-Pada 21 Jun ( soltis musim panas di hemisfera utara dan solstis musim dingin di hemisfera selatan ) kedudukan matahari tengah hari tegak di atas kepala pada garisan sartan.-Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami musim panas dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami musim dingin.-Pada 23 September ( ekuinoks musim bunga di hemisfera utara dan ekuinoks musim luruh di hemisfera selatan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan khatulistiwa. Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami musim luruh dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami musim bunga.-Pada 22 Disember ( soltis musim dingin di hemisfera utara dan solstis musim panas di hemisfera selatan ) , matahari tengah hari tegak di atas kepala di garisan jadi. Kawasan sederhana dunia di hemisfera utara mengalami malam lebih panjang daripada siang dan kawasan sederhana dunia hemisfera selatan mengalami panjang malam melebihi malam.3.Putaran bumi atas paksinya-Putaran bumi menyebabkan hanya satu bahagian bumi sahaja yang mengadap cahaya matahari manakala satu bahagian lagi membelakangi matahari.-Bahagian yang mengadap matahari akan mengalami waktu siang.-Bahagian yang membelakangi matahari akan mengalami waktu malam.4.Keselarian paksi bumi ketika beredar mengelilingi matahari-Istilah keselarian digunakan untuk menerangkan fenomena paksi tersebut kerana paksi tersebut berada dalam keadaan selari bagi setiap lokasi dalam peredaran bumi mengelilingi matahari.-Keselarian paksi inilah yang menyebabkan berlakunya kejadian empat musim dalam setahun bagi kawasan-kawasan tertentu.5.Kesferaan bumi-Bumi berbentuk sfera dengan permukaan yang rata pada kedua-dua kutub.-Bahangan matahari lebih tertumpu di kawasan tropika kerana lengkungan permukaan yang lebih sempit dan menjadikan kawasan tersebut sentiasa panas.-Bahangan matahari akan disebarkan dengan lebih luas di kawasan berlatitud tinggi kerana lengkungan bumi yang lebih luas menyebabkan kawasan tersebut lebih sejuk daripada kawasan tropika.

DAYA KORIOLISDaya koriolis merujuk kepada satu objek yang seolah-olah dipesongkan semasa objek ini bergerak dalam lingkungan satu koordinat yang sedang berputar menyebabkan berlakunya pembiasan objek tersebut ( contohnya angin ) di mana daya biasannya lebih tinggi di latitud tinggi dan sifar di latitud rendah.

Modul : Gunung Berapi

PEMBENTUKAN GUNUNG BERAPI

Gunung berapi terbentuk hasil daripada batuan yang cair di bawah kerak bumi ( bahagian mantel ) akibat daripada keadaan suhu yang sangat panas di kawasan tersebut. Batuan cair ini yang dikenali sebagai magma akan naik ke permukaan bumi kerana tekanan yang sangat tinggi di kawasan tersebut. Magma ini kemudiaanya ke luar ke permukaan bumi ( dikenali sebagai lava )melalui rekahan batuan atau lohong gunung berapi lalu membentuk gunung berapi.Teori Pembentukan gunung berapi

Gunung berapi terbentuk di kawasan sempadan plat

Terbentuk apabila berlaku pertembungan antara 2 plat atau lebih. Pertembungan ini akan menyebabkan satu plat akan ke bawah plat yang lain. Zon yang terbenam ini akan menjadi cair disebabkan suhu yang sangat panas di bawah kerak bumi. Bahan yang cair ini bersama magma mengalir ke permukaan bumi membentuk gunung berapi.

Gunung berapi dikatakan terbentuk di zon permatang tengah lautan

Perebakan dasar laut akan berlaku apabila magma yang naik menolak lapisan kerak bumi ke arah yangbertentangan. Lava ini akan membentuk permatang tengah lautan. Contoh , pembentukan gunung berapi di Iceland.

Gunung berapi yang terbentuk di tengah plat atau jauh daripada sempadan plat

Proses pembentukannya dikaitkan dengan titik panas ( hotspots ). Kenaikan magma daripada lapisan mantel kira-kira 13 15cm setahun ke permukaan bumi akan menyebabkan gunung berapi terbentuk. Contoh gunung berapi di kepulauan Hawaii.

JENIS-JENIS GUNUNG BERAPI

Gunung berapi hidup /aktif

Gunung berapi yang masih aktif dan boleh meletus bila-bila masa sahaja. Terdapat lebih kurang 500 buah gunung berapi di seluruh dunia yang termasuk dalam kategori ini. Contoh gunung berapi hidup/aktif ialah Gunung Etna, gunung Pelee, Gunung Mayon,gunung Krakatua dan gunung Stromboli.

Gunung berapi pendam

Gunung berapi yang pernah meletup dan akan meletup lagi di masa depan. Gunung ini masih menunjukkan adanya aktiviti gunung berapi seperti terdapatnya mata air panas di sekelilingnya. Contoh gunung berapi pendam ialah gunung Kalimanjaro, Gunung Fujiyama dan Gunung Vesuvius.Gunung berapi mati

Gunung berapi mati ialah gunung berapi yang tidak aktif dan tidak lagi akan meletup lagi di masa depan. Gunung berapi di kategori sebagai mati atau tidak aktif kerana tidak ada lagi aktiviti gunung berapi di sekitarnya. Contoh gunung berapi mati ialah gunung berapi Kenya.

BAHAN- BAHAN HASIL LETUPAN GUNUNG BERAPI

Lava Merujuk kepada magma yang mengalir keluar daripada bahagian mantel dan mengalir keluar melalui rekahan batuan atau lohong gunung berapi lalu menyejuk dan membeku di atas permukaan bumi. Terdapat dua jenis lava gunung berapi iaitu lava bes dan lava asid. Lava asid - Lava yang sangat pekat dan mengalir dengan perlahan, cepat membeku, mengandungi kandungan silika yang tinggi dan mempunyai takat lebur yang tinggi. Lava Bes Lava yang cair dan mengalir dengan laju, lambat membeku dan mengalir lebih jauh di permukaan bumi, mengandungi sedikit silika tetapi banyak mengandungi besi dan magnesium.Piroklastik Piroklastik merupakan bahan-bahan serpihan seperti debu halus, lapili, bom dan pumis akibat daripada letupan gunung berapi yang kuat. Lapili berbentuk batu-batu bersaiz kecil Bahan-bahan pejal yang besar dan berbentuk bulat, bujur atau bersegi-segi dikenali sebagai bom. Batuan tempatan seperti batuan pumis yang terdapat disekitar gunung berapi turut diletup keluar. Contoh letupan yang menghasilkan bahan piroklastik ialah semasa letusan gunung berapi Visuvius di pantai barat Itali.Abu dan gas Abu gunung berapi merupakan serbuk halus yang berdiameter kurang daripada 4 mm. Semasa letupan gunung berapi abu gunung berapi akan menyelibungi atmosfera bumi dan jatuh ke bumi dalam bentuk salji hitam. Contoh semasa letusan gunung berapi Pelee di kepulauan Antiles. Letusan gunung berapi juga boleh menghasilkan wap-wap air (60-70%) dan gas-gas seperti gas karbon dioksida, nitrogen, karbon dioksida, sulfur dan klorin.IGNEUS JALAR DALAM GUNUNG BERAPI

Konsep igneus jalar dalam ( rejahan )

Igneus jalar dalam atau rejahan merujuk kepada bentuk muka bumi dalaman yang dihasilkan oleh magma yang menyejuk dan membeku pada struktur rekahan dan retakan batuan sebelum tiba ke permukaan bumi.

Bentuk muka bumi jalar dalam ( Rejahan )

Bentuk muka bumi Jalar Dalam ( Rejahan )

Daik

Daik terbentuk apabila magma yang keluar daripada lapisan mantel Melalui rekahan dan retakan batuan dan menyejuk dan membeku dalam kerak bumi secara tegak Kadang kalanya daik terbentuk secara berkelompok seperti yang terdapat di barat laut Scotland, terutama di pulau- pulau Mull dan Arran.Sil Sil terbentuk apabila magma yang keluar daripada lapisan mantel Melalui rekahan dan retakan batuan dan kemudiaannya menyejuk dan membeku dalam kerak bumi secara mendatar atau condong. Contoh sil yang paling terkenal ialah Great Whin Sil di utara England.Lakolit

Lakolit berbentuk seperti cendawan. Magma yang mengalir keluar Membeku dalam bentuk dom besar yang mempunyai satu lohong bawah. Contoh lakolit ialah gunung Henry di Utah ( Amerika Syarikat )Lapolit Lapolit terbentuk apabila magma yang mengalir keluar menyejuk dan membeku di bawah permukaan bumi dalam bentuk piring yang bahagian tengahnya berbentuk lembangan. Contoh lapolit yang terkenal ialah yang terdapat di Ontario dan di Bushveld, Transvaal.Pakolit Pakolit terbentuk seperti sebuah kanta. Magma yang mengalir keluar membeku di bahagian kemuncak lintap mungkum atau di dasar lintap lendut dalam lapisan berlipat. Apabila lapisan batuan di atasnya di gondolkan oleh agen-agen gondolan seperti luluhawa dan hakisan pakolit akan terdedah ke permukaan bumi dan membentuk kubah, atau gunung. Corndon Hill di Shorpshire England di percayai berasal daripada pakolit.Batolit Batolit merupakan jisim batuan igneus jalar dalam yang paling besar. Batolit terbentuk akibat pembekuan magma secara besar-besaran dalam kerak bumi. Biasanya jisim batuan ini apabila terdedah di permukaan bumi akibat yang merupakan batolit ialah Tanah Tinggi Dartmoor dan Bodmin Moor di barat daya England dan Banjaran Pantai British Columbia.IGNEUS JALAR LUAR GUNUNG BERAPIKonsep igneus jalar luar ( terobosan )

Igneus jalar luar atau terobosan merujuk kepada bentuk muka bumi yang dihasilkan oleh lava yang menyejuk dan membeku di atas permukaan bumi.

Bentuk muka bumi jalar luar gunung berapi

Dataran tinggi lava / Penara Basalt

oDataran tinggi lava terbentuk apabila lava mengalir keluar ke permukaan bumi melalui satu rekahan atau beberapa siri rekahan.oProses pengaliran ini biasanya berlaku secara senyap tanpa melibatkan letupan.oDataran Tinggi Deccan di India merupakan satu contoh dataran tinggi lava. Menurut kajianoDataran ini mempunyai 29 aliran lava yang berlainan.

Geiser / Pancutan Air Panas.

oTerdapat di kawasan gunung berapi.oTerdiri daripada punca air dari dalam bumi yang dipanaskan oleh magma panas di lapisan batuan rejahan jalar dalam.oTekanan yang amat panas menyebabkan airnya terpancut tinggi yang boleh dijanakan tenaga elektrik.oContoh terdapat banyak di Iceland, Filipina.

Kon kompositoKon komposit mempunyai bentuk dan struktur yang lebih kompleks.oLava atau bahan akan diletuskan melalui lohong tengah dan juga lohong-lohong sisinya.oDi bahagian tengah gunung berapi terdapat sebuah kon yang agak besar dan di cerun-cerun tepinya pula terbentuk anak-anak kon yang lebih kecil hasil daripada pengeluaran bahan daripada rekahan-rekahan yang terdapat di bahagian sisinya.oContoh gunung berapi jenis kon komposit ialah Fujiyama di Jepun, Vesivius di Itali, Shasta di Amerika Syarikat, dan Mayon di Filipina.

Krater

oKrater atau kawah gunung berapi merupakan satu lekukan yang berbentuk bujur atau bulat di puncak gunung berapi.oKrater di kelilingi cerun bahagian tepi yang agak curam dengan garis pusat kurang daripada 1.6 kilometer.oContoh Krater ialah tasik crater di Amerika Syarikat dan Tasik Haleakala di Pulau Maui, Hawaii

Kaldera

oKaldera terbentuk disebabkan oleh letusan gunung berapi yang kuat sehinggakan sebahagian besar daripada kon sebelah atas runtuh.oBentuk kaldera seakan-akan kawah gunung berapi tetapi saiznya lebih besar, luas dan cetek.oLekukan kaldera ini biasanya membentuk tasik yang besar dan luas.oContoh kaldera yang terkenal di dunia ialah Tasik Toba, Sumatera, Indonesia, tasik Aira, di Jepun, Kilauea di Hawaii.

Danau Toba

Gunung Berapi Kon Perisai( Kubah Lava)

oGunung berapi perisai mempunyai kubah yang lebar dan cerun yang landai.oBahagian atasnya adalah cembung.oTerdiri daripada beberapa lapisan lava basalt ( batuan igneus yang terdapat di lembangan lautan) yang terobos melalui lohong pusat atau lohong tepi/ parasit.oGunung berapi ini adalah gunung berapi pulau seperti Pulau Hawaii, Samoa dan Galapagos.

Kon Perisai

Gunung Berapi Lava Asid.

oMempunyai takat lebur dan kadar kelikatan yang tinggi.oBerwarna agak cerah dan suhu kurang panas berbanding lava bes.oCepat membeku di lereng gunung membentuk cerun yang curam..oContoh gunung berapi kon asid ialah Puy de Dome di Perancis.

Kon Lava Asid

Gunung Berapi Lava Bes

oBersuhu tinggi, agak cair berbanding lava asid dan berwarna agak gelap.oLambat membeku dan dapat mengalir jauh kebawah cerun.oBentuk kon yang landaioSubur kerana mengandungi unsur besi dan magnesium.Ct. G. Merapi di Indonesia.

Kon Lava Bes

Kon abu / Kon PiroklastikoKon abu merupakan kon kecil yang terbentuk daripada bahan-bahan piroklastik seperti abu, debu, lapili, pumis dan tuf dilonggokkan di sekitar cerunnyaoBiasanya bahan letusan kasar boleh didapati dibahagian bawah manakala yang lebih halus di bahagaian atas kon. .oKon-kon abu mempunyai cerun yang curam ( lebih kurang 40 darjah ), tinggi dan tirus.oAntara contoh gunung berapi jenis kon abu ialah gunung berapi Vesivius, di Itali dan Krakatoa di Indonesia.

Kon Abu

JENIS_JENIS LETUSAN GUNUNG BERAPI

Jenis HawaiianMelibatkan pengeluaran lava yang cair, dan dapat mengalir dengan jauh.

Jenis StrambolianMelibatkan letusan yang agak kerap. Lava yang dikeluarkan tidak begitu cair, dan bercampur dengan serpihan pepejal.

Jenis VulcanianMelibatkan pengeluaran lava yang sangat cepat menyejuk dan membeku. Letupan ini menghasilkan banyak bahan pepejal yang pelbagai saiz dengan diiringi kumpulan asap yang hitam.

Jenis PeleanLetusan jenis Pelean melibatkan letupan yang sangat kuat. Pengeluaran lava yang sangat pekat, menghasilkan kumpulan asap debu gunung berapi yang dikenali dengan nama nuee ardente.Jenis VesuvianLetusan jenis Vesuvian melibatkan pengeluaran lava yang banyak berserta dengan kumpulan gas dan membentuk kumpulan awan yang bersaiz besar.

PlinianLetusan jenis Plinian menghasilan bunyi yang sangat kuat, disertai dengan semburan gas yang tinggi ke udara. Letusan jenis ini juga menghasilkan sedikit bahan-bahan pepejal.

FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI BENTUK DAN SAIZ GUNUNG BERAPIJenis lavaLava bes yang sifatnya cair, lambatmenyejuk dan membeku akan dapat mengalir dalam jarak yang jauh akan membentuk gunung berapi perisai yang bercerun landai dan besaiz besar. Contohnya gunung berapi Mauna Loa dan Mauna Kea di Hawaii. Lava asid pula dengan sifatnya yang sangat likat, cepat menyejuk dan membeku akan menghasilkan gunung berapi yang bercerun curam.Kekuatan dan kekerapan letusanLetusan yang senyap dan berterusan akan mewujudkan gunung berapi yang sekata. Bagi letusan yang kuat, lohong gunung berapi akan musnah dan mewujudkan kawah yang besar.Struktur lohong dan rekahan sisiSekiranya terdapat lohong yang banyak termasuk rekahan sisi gunung berapi maka magma akan keluar melalui pelbagai arah. Akibatnya kon komposit akan terbentuk.Kuantiti bahan yang dikeluarkan.Saiz sesebuah gunung berapi amat bergantung kepada kuantiti bahan yang dikeluarkan. Sekiranya kuantiti lava dan bahan piroklastik yang dikeluarkan banyak maka gunung berapi yang terbentuk lebih besar dan landai. manakala sekira kuantiti bahan yang dikeluarkan sedikit maka bentuk gunung berapi yang terbentuk lebih kecil dan curam.Tindakan agen gondolan seperti hakisan dan luluhawaHakisan yang berterusan ke atas cerun-cerun gunung berapi akan meruntuhkan cerun-cerun tersebut. Magma yang keras akan terdedah di puncak gunung berapi sebagai palam gunung berapi.KESAN AKTIVITI GUNUNG BERAPI TERHADAP ALAM SEKITAR DAN AKTIVITI MANUSA.

KESAN POSITIF

Tanah yang suburLetusan gunung berapi lava bes kaya dengan pelbagai mineral.Tanah lava bes ini subur untuk kegiatan pertanian seperti tanaman padi dan kapas. Contoh di Dataran Tinggi Deccan di India, kepulauan Jawa dan di bahagian timur laut Hawaii.

Sumber galian ( perlombongan )Sumber galian logan seperti kuprum, emas, perak, plumbum didapati di kawasan gunung berapi yang mati ( di kawasan sempadan plat yang menjunam ).Sumber tenaga ( geoterma )Stim daripada mata air panas dan geiser boleh digunakan untuk menggerakkan turbin lalu menghasilkan tenaga elektrik geoterma.PelanconganTasik kawah ( kaldera ) amat unik dan menarik. Kawasan ini amat sesuai dijadikan sebagai kawasan pelancongan seperti Danau Toba di Sumatera, merupakan kawasan ekopelancongan yang popular. Mata air panas dan geiser yang banyak terdapat di Rotorua, New Zealand, Yellowstone di Amerika Syarikat telah menarik ramai pelancong melancong ke kawasan tersebut.

KESAN NEGATIF

Kematian dan kerosakan harta bendaLetusan gunung berapi Krakatoa pada bulan ogos 1883, telah menghasilkan kejadian ombak luar biasa atau Tsunami setinggi 30 meter. Ombak tsunami ini telah meragut 36,000 nyawa dan memusnahkan 1000 buah kampung di sepanjang pantai Jawa dan Sumatera.

Hujan asidGas sulfur dioksida yang terhasil akibat letusan gunung berapi akan menyebabkan berlakunya hujan asid. Hujan asid ini akan merosakkan tanaman, cat-cat bangunan, ekosistem akuatik, dan kemusnahan hutan.

Kesan kepada sistem pengangkutanLetupan gunung berapi berupaya untuk menghasilkan debu yang banyak di atmosfera bumi. Debu-debu yang berterbangan di udara boleh menghadkan jarak penglihatan di sesuatu kawasan. Keadaan ini boleh mengganggu aktiviti penerbangan. Debu-debu hasil daripada letupan gunung berapi juga berupaya untuk menghilangkan kuasa enjin kapal terbang setelah enjin kapal terbang dikotori oleh debu gunung berapi.

Kejadian TsunamiGegaran akibat letupan gunung berapi di dasar laut berupaya untuk mewujudkan pergerakan ombak selaju 700 km/sejam. Pergerakan ombak akan menjadi semakin tinggi apabila memasuki kawasan pantai yang cetek. Akibat pergeselan akan mengurangkan pergerakan ombak. Tolakan ombak secara berterusan di bahagian belakang akan meninggikan ombak-ombak yang berada di hadapan.Kenaikan ketinggian ombak secara tiba-tiba akan menyebabkan air laut berhampiran pinggir pantai akan mengundur ke laut untuk tempoh beberapa minit sebelum ianya melanda semula pantai ini dalam bentuk ombak pembinasa. Contohnya semasa letusan gunung berapi Krakatoa pada bulan ogos 1883, telah menghasilkan kejadian ombak luar biasa atau Tsunami setinggi 30 meter. Ombak tsunami ini telah meragut 36,000 nyawa dan menusnahkan 1000 buah kampung di sepanjang pantai Jawa dan Sumatera.Kesan kepada ekosistem hutanAliran lava yang panas apabila merentasi kawasan hutan boleh menyebabkan berlakunya kebakaran kawasan hutan tersebut. Akibatnya ekosistem hutan musnah dan sekaligus mengganggu sistem rantaian makanan di kawasan tersebut.

KEPENTINGAN BENTUK MUKA BUMI AKTIVITI GUNUNG BERAPI TERHADAP KEGIATAN MANUSIA.

Kegiatan pertanianDataran tinggi lava - Letusan gunung berapi lava bes kaya dengan pelbagai mineral.Tanah lava bes ini subur untuk kegiatan pertanian seperti tanaman padi dan kapas. Contoh di Dataran Tinggi Deccan di India, kepulauan Jawa dan di bahagian timur laut Hawaii.

Kegiatan penternakanKaldera- Penternakan ikan air tawar ( akuakultur ) dapat dijalankan seperti yang dijalankan di Tasik Danau Toba, Sumatera.

Kegiatan pelanconganTasik kawah ( kaldera ) amat unik dan menarik. Kawasan ini amat sesuai dijadikan sebagai kawasan pelancongan seperti Danau Toba di Sumatera, merupakan kawasan ekopelancongan yang popular.

Kegiatan PelombonganBatolit- Magma yang membeku di bawah tanah membentuk batuan keras seperti granit. Apabila batuan ini terdedah ke permukaan bumi akibat aktiviti gondolan batuan tersebut boleh menjadi sumber perlombongan yang penting. Contoh batuan granit yang terdedah oleh proses hakisan di Californias Yosemite National Park.

Modul: Lembangan Saliran

Konsep lembangan saliran

Lembangan sungai merujuk kepada kawasan tadahan bagi satu sistem sungaidi mana terdapatnya satu sungai induk dan cawangan-cawangannya yang dipisahkan oleh legeh-legeh serta mempunyai kawasan luahannya yang tersendiri.

Kata kunci-kawasan tadahan bagi satu sistem sungai-terdapatnya satu sungai-cawangan-cawangannya-dipisahkan oleh legeh-legeh-mempunyai kawasan luahannya yang tersendiri

PROSES DAN PEMBENTUKAN BENTUK MUKA BUMI LEMBANGAN SALIRAN

HAKISAN PERMUKAAN

Konsep hakisan permukaanProses pengukiran atau penghausan permukaan cerun serta pengangkutan bahanoleh agen-agen hakisan seperti air mengalir, angin, titisan air hujan, dan glasier.

Kata Kunci-pengukiran. atau penghausan permukaan cerun-serta pengangkutan bahan-agen-agen hakisan seperti air mengalir, angin, titisan air hujan, dan glasier

Jenis-jenis hakisan permukaan

Hakisan percikan-titisan air hujan yang turun akan mengcungkil butiran tanah lalu membentuk lekukan-lekukan.-Saiz lekukan bergantung kepada saiz hujan, kelebatan dan faktor perlindungan permukaan bumi.

Hakisan kepingan-Butiran tanah yang telah terlerai akibat percikan air hujan akan di hakis dan diangkut oleh larian air permukaan.-Kesannya kepingan-kepingan kecil tanih di permukaan cerun terhakis.Hakisan galir ( rills )-Bahan bahan tanih dihakis dan diangkut bersama air dari bahagian atas cerun ke bawah cerun menerusi alur-alur kecil.-Alur-alur kecil ini bersifat sementara dan akan hilang dalam tempoh yang singkat.

Hakisan galur ( gullies )-Bahan bahan tanih dihakis dan diangkut bersama air dari bahagian atas cerun ke bawah cerun menerusi alur-laur yang luas.-Alur-alur ini bersifat kekal dan menjadi asas kepada pembentukan sungai.KAEDAH MENGAWAL HAKISAN PERMUKAAN

A.Kaedah Perundangan-Kuatkuasakan undang-undang dan peraturan seperti Akta Pemeliharaan Tanah dan Akta Parit dan Bangunan.B.Kaedah bukan perundangan

Pembinaan teres-Khusus kepada cerun-cerun yang digunakan untuk penanaman tanaman dan pembinaan petempatan.-Teres dapat mengawal pergerakan air permukaan terutama ketika hujan lebat.-Teres dapat memperlahankan pergerakan air dan keadaan ini dapat mengurangkan tenaga kinetik pergerakan air tersebut sekaligus mengurangkan hakisan.

Pembinaan parit / longkang-Air larian permukaan di cerun dapat dikawal melalui kaedah ini.-Air tidak mengalir dalam bentuk pelbagai hala yang boleh menyebabkan berlakunya hakisan kepingan.-Longkang-longkang dibina menggunakan bahan konkrit dansecara bertangga bagi menjamin ketahanannya terhadap hakisan dan mengurangkan kelajuan pergerakan air.

Penyimenan permukaan cerun-Permukaan cerun secara keseluruhannya disimen.-Pada permukaan simen dibuat lubang-lubang bagi mengawal aliran air bawah tanah.-Sesuai bagi mengurangkan hakisan percikan air hujan dan hakisan kepingan.

Penanaman rumput dan tumbuhan kekacang-Dapat mengurangkan hakisan percikan, mengurangkan air larian permukaan dan sebaliknya menggalakkan resapan air ke dalam tanih.-Akar rumput atau tumbuhan kekacang tersebut dapat memegang dan mencengkam tanah daripada dihakis oleh air larian permukaan.

Pendidikan-Melalui pendidikan formal di sekolah seperti pendidikan geografi, alam sekitar, pendidikan moral dan sebagainya.-Pelajar-pelajar didedahkan kepentingan kawasan tanah tinggi dan impaknya kepada lam sekitar fizikal dan manusia sekiranya kawasan tanah tinggi diterokai.Kempen-Melalui risalah-risalah dan lain-lain kempen yang dijalankan oleh agensi-agensi berkaitan seperti Jabatan Alam Sekitar ( JAS ), Sahabat Alam Malaysia ( SAM ), Jabatan Perhutanan dan lain-lain.

HAKISAN SUNGAI

Konsep hakisan alur sungaiProses pengukiran. atau penghausan alur-alur sungai sama ada pada bahagian tebing atau dasar serta pengangkutan bahanoleh agen-agen hakisan alur sungai sepertiair mengalir, dan glasier.

JENIS HAKISAN SUNGAI

Mendalam / menegak / dasar-merujuk kepada hakisan bahagian dasar sungai.-berlaku dengan giat di bahagian hulu sungai di mana pada peringkat ini aliran air sungai deras.-alur sungai lama kelamaan akan menjadi dalam , sempit dan berbentuk V .

Melebar / tebing-merujuk kepada hakisan secara mendatar ke atas kedua-dua arah tebing sungai.-lebih aktif di kawasan tengah sungai di mana aliran air sungai sudah mula perlahan.-Alur sungai menjadi semakin luas dan berbentuk U.

Mengundur / kebelakang-merujuk kepada hakisan sungai ke arah belakang atau mengundur ( semakin ke hulu )-aktif di kawasan hulu sungai yang mempunyai air terjun atau jeram.-hakisan air sungai yang semakin giat ke atas air terjun menyebabkan lama kelamaan batuan yang membentuk air terjun tersebut runtuh.-akibatnya air terjun tersebut semakin mengundur ke belakang.

CARA HAKISAN SUNGAI

Hidraul-hempasan air aliran sungai terhadap lubang-lubang, rekahan, dan retakan batuan di lurah-lurah sungai.-Lebih berkesan di bahagian alur sungai yang terdapat pusaran air seperti di sekitar lurah sungai yang terdapatnya air terjun, jeram dan lubuk.-Tindakan hidraul berupaya untuk mencungkil bahan batuan yang berstruktur longgar dan memecahkan batuan pada tebing atau dasar sungai tersebut.

Geseran/lelasan-bahan-bahan yang diangkut oleh aliran air sungai seperti serpihan batuan, pasir, kelikir dan sebagainya menghakis atau bergesel dengan dasar dan tebing sungai.

Lagaan-merujuk kepada perlanggaran antara bahan-bahan yang diangkut oleh aliran sungai sama ada sesama sendiri,ataupun perlanggaran bahan dengan dasar atau tebing sungai.-bahan-bahan tersebut berlanggar antara satu sama lain menyebabkannya pecahan, lalu mengalami perubahan saiz dan bentuk bahan.-perlanggaran bahan berlaku disebabkan sifat pergerakan bahan itu sendiri di mana serpihan batuan yang kasar dan berat bergerak secara perlahan manakala serpihan batuan yang kecil, lebih ringan bergerak dengan kadar yang lebih cepat. Kesannya bahan-bahan tersebut berlanggar antara satu sama lain.

Larutan-merujuk kepada hakisan secara kimia di mana air sungai bertindak melarutkan batuan yang terdapat padadasar dan tebing sungai tersebut.-melibatkan batuan yang mudah larut seperti batu kapur, dan dolomit.

FAKTOR YANG MEMPENGARUHI HAKISAN SUNGAI

Isi padu dan halaju air-halaju aliran air sungai bertambah seiring dengan pertambahanisipadu air sungai.-hakisan dan halaju air bertambah semasa isipadu sungaibanyak terutama semasa banjir.

Kecerunan-halaju aliran sungai adalah berkadar langsung dengan kecerunan dasar sungai.-halaju aliran air bertambah apabila kecerunan bertambah.-sungai di peringkat hulu mempunyai topografi yang sangat curam menyebabkan halaju air sungai pada peringkat ini sangat deras.Proses hakisan dasar sangat dominan pada peringkat ini.-sungai peringkat tengah mempunyai kecerunan yang semakin berkurangan. Aliran air pada peringkat ini sederhana deras menyebabkan hakisan tebing lebih giat berbanding hakisan dasar sungai.-di bahagian hilir sungai topografinya rata dan rendah. Proses hakisan pada peringkat ini begitu minima sebaliknya aliran sungai mulai memendapkan bahan-bahan yang dibawanya.

Bentuk alur-Alur sungai yang lurus menyebabkan aliran air sungai deras dan menggalakkan hakisan menegak.-Alur sungai yang berliku menyebabkan aliran air sungai terganggu dan halaju pergerakan air menjadi kurang. Kesannya kadar hakisan menjadi kurang dan sebaliknya bahan-bahan yang dibawa oleh aliran air akan dimendapkan.

Jenis batuan-tebing sungai yang terbentuk daripada batuan yang keras daripada kumpulan batuan igneus , maka kadar hakisan ke atas tebing dan dasar sungai menjadi kurang giat.-manakala bahagian dasar dan tebing sungai yang terbentuk daripada batuan yang lebih lembut daripada kumpulan batuan enapan seperti batu kapur dan dolomit maka kadar hakisannya adalah lebih giat.

Bahan muatan-bahan-bahan muatan ( beban ) yang diangkut oleh aliran sungai banyak membantu keberkesanan kerja-kerja hakisan yang dilakukan.-bahan-bahan yang diangkut oleh aliran air sungai seperti serpihan batuan, batu tongkol dan lain-lain akan melakukan hakisan seperti geselan, lagaan, dan lain-lain dengan giat.

Pembentukan Air Terjun

Bentuk muka bumi hakisan sungai ( Peringkat Hulu / Muda )Air terjun-terbentuk di bahagian hulu sungai yang mempunyai lapisan batuan yang tersusun secara mendatardan berselang- seli antara batuan keras dan batuan lembut.- lapisan batuan lembut akan lebih mudah dihakis berbanding batuan keras.- lapisan batuan keras yang tahan hakisan akan tertnggal lalu menghalang aliran air sungai lalu membentuk air terjun.

Jeram

Jeram Bertingkat

-terbentuk di bahagian hulu sungai yang mempunyai susunan batuan lembut dan batuan keras yang tersusun berselang seli secara tegak atau hampir tegak. -hakisan sungai yang giat ke atas batuan lembut menyebabkan batuan keras yang tahan hakisan akan tertonjol ke atas. -akibatnya aliran air sungai akan tersekat lalu mengalir secara melompat-lompat menuruni bonjolan yang keras.Lubuk-lubuk merujuk kepada lekukan yang terbentuk di bahagian dasar sungai.

-tindakan aliran air sungai yang berpusar akan mengorek dan melelaskan dasar lurah sungai terutama di bahagian dasar air terjun menyebabkan terbentuknya lubang yang dalam pada bahagian dasar sungaitersebut.-lubang yang dalam ini dikenali sebagai lubuk.-contoh lubuk ialah Telaga Tujuh di Langkawi, Kedah.

Gaung dan Lurah-merupakan bentuk muka bumi hakisan sungai di peringkat hulu sungai.

-hakisan yang giat terhadap dasar alur sungai menyebabkan alur sungai menjadi bertambah dalam dan sempit, dan bertebing curam.-lurah sungai yang bertebing curam ini dikenali sebagai gaung.-contoh gaung yang terkenal ialah Grand Canyon di sungai Colorado, Amerika Syarikat.

Modul : PENGANGKUTAN SUNGAI

Konsep pengangkutanPengangkutan merujuk kepada proses pergerakan bahan-bahan atau pemindahan bebanyang sedang atau yang telah terhakis mengikut aliran sungai oleh agen-agen pengangkutan sungai seperti air mengalir , dan glasier.

CARA PENGANGKUTAN

Cara apungan-bahan diangkut oleh aliran sungai di atas permukaan air.-melibatkan bahan-bahan yang ringan seperti sampah sarap, sisa pertanian, dan bahan yang mempunyai daya apungan yang tinggi.

Cara ampaian-bahan-bahan diangkut oleh aliran sungai hampir dengan permukaan.-melibatkan bahan-bahan yang ringan seperti habuk.-bahan-bahan ini terampai-ampai berhampiran permukaan air.

Cara golekan-melibatkan pergerakan bahan / batuan secara bergolek di dasar sungai.-bahan-bahan bergerak secara golekan ini biasanya berat dan berbentuk bulat.

Cara loncatan/lompatan-melibatkan pergerakan bahan seperti serpihan batuan yang bentuknya bersegi-segi atau bujur. -batuan ini bergerak secara melompat-lompat di bahagian dasar sungai.

Cara larutan-batuan yang mudah larut seperti batu kapur, dolomit akan dilarutkan oleh air sungai.-bukti adanya proses larutan berdasarkan perubahan warna, rasa dan bau air sungai. Cara seretan-berlaku kepada bahan-bahan yang sangat besar seperti batu tongkol.-proses ini berlaku secara perlahan-lahan di bahagian dasar sungai.

FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PENGANGKUTAN SUNGAI

Tenaga-berkait rapat dengan halaju dan isipadu air sungai.-semasa isipadu air sungai tinggi ( semasa banjir ), halaju aliran air sungai turut bertambah.-aliran air sungai yang deras mempunyai tenaga kinetik yang tinggi.-dengan tenaga kinetik yang tinggi, aliran air sungai berupaya untuk mengangkut bahan dengan lebih banyak dan cepat.

Cerun-pada peringkat hulu ,cerun sungai curam dan mempunyai aliran air yang deras. Pada peringkat ini semua bahan yang dihakis akan diangkut secara maksimum.-pada peringkat tengah, cerun sungai agak landai, menyebabkan halaju aliran air berkurangan. Proses pengangkutan bahan pada peringkat ini agak kurang berkesan di mana sungai mulai memendapkan sebahagian daripada bahan yang diangkutnya.-manakala pada peringkat hilir, cerun sungai landai, proses pengangkutan minimum sekali dan sungai mulai memendapkan bahan yang diangkutnya.

Kekasaran alur-merujuk kepada licin atau kasar ( berlekuk-lekuk ) sesuatu alur sungai.-sekiranya alur sungai licin, bahan-bahan diangkut dengan lebih mudah terutama pengangkutan cara golekan dan seretan.-alur sungai yang berlekuk akan menyebabkan bahan yang diangkut akan tersekat dan melompat- lompat di dasar sungai tersebut.

Halangan-sungai yang lurus dan tanpa halangan pada alur, biasanya kurang melakukan proses pemendapan bahan.-sungai yang pada alurnya terdapat halangan sama ada halangan semula jadi ataupun buatan manusia akan berupaya unuk memerangkap bahan yang diangkut oleh aliran sungai tersebut lalu memendapkannya.

Bentuk alur-alur sungai yang lurus menyebabkan aliran air sungai deras dan menggalakkan pengangkutan bahan berlaku secara maksimum dan keadaan ini mengurangkan proses pemendapan bahan.-alur sungai yang berliku menyebabkan aliran air sungai terganggu dan halaju pergerakan air menjadi kurang. Kesannyabahan-bahan yang dibawa oleh aliran air akan dimendapkan.

Saiz bahan-bahan yang bersaiz besar dan berat seperti batu tongkoldiangkut secara perlahan melalui caragolekan atau seretan.-bahan-bahan yang bersaiz kecil dan ringan seperti kelodak, habuk dan debu akan diangkut secara apungan atau ampaian.

Jenis bahan-bahan yangmempunyai daya apungan yang tinggi seperti sampah sarap, sisa pertanian akan diangkutoleh aliran air sungai dengan cara apungan.-bahan yang berat seperti batu tongkol akan diangkut secara seretan atau golekan.

Bentuk bahan-bahan yang berbentuk bulat atau hamper bulat akan diangkut di bahagian dasar sungai dengan cara golekan atau seretan. -bahan yang berbentuk bersegi-segiseperti serpihan batuan akan terloncat-loncat di dasar sungai.

BENTUK MUKA BUMI ( SUNGAI PERINGKAT DEWASA )

-Pengangkutan sungai biasanya dikaitkan dengan sungai peringkat dewasa ( pertengahan ).-Ini kerana sungai peringkat dewasa menjalankan proses pengangkutan( proses yang dominan ).-Ini kerana cerun sungai menjadi sederhana berbanding peringkat hulu.-Kesannya aliran air kurang deras berbanding di hulu.( tenaga kinetiknya mulai hilang )-Isipadu sungai semakin bertambah kerana percantungan beberapa cawangan sungai mengalakkan proses pengangkutan sungai.

Bentuk Muka Bumi Peringkat Dewasa

PEMENDAPAN SUNGAI

Konsep pemendapanPemendapan sungai merujuk kepada proses pemendapan bahan-bahan yang diangkut oleh aliran sungai di bahagian tebing , dasar atau hilir sungai oleh aliran air sungai itu sendiri akibat daripada hilangnya tenagapengangkutan aliran air sungai tersebut .

Kata Kunci-proses pemendapan bahan-bahan yang diangkut oleh aliran sungai-di bahagian tebing , dasar atau hilir sungai-oleh aliran air sungai itu sendiri-akibat daripada hilangnya tenaga pengangkutan aliran air sungai tersebut

FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PEMENDAPAN

Isi padu air/ halaju air sungai-Isi padu atau kuantiti air sungai mempengaruhi halaju air sungai dan keberkesananpemendapan bahan.-Semasa isipadu air sungai tinggi terutamanya semasa banjir, air akan melimpahi tebing sungai. Air yang melimpahi tebing ini akan membawa bersamanya bahan seperti kelodak, pasir, lumpur dan sebagainya ke tebing sungai. Bahan-bahan ini kemudiaanya akan dimendapkan dibahagian tebing selepas banjir surut.-Isipadu sungai yang tinggi juga menyebabkan halaju air sungai bertambah. Aliran air yang laju mempunyai keupayaan yang tinggi untuk menbawa lebih banyak bahan daripada hulu ke hilir sungai. Bahan yang banyak ini kemudiannya akan dimendapkan dibahagian hilir atau muara sungai.-Walaupun begitu, isipadu air yang tinggi akan menyebabkan proses pengangkutan lebih dominan dan ini mengurangkan proses pemendapan.

Kecerunan-Kecerunan dasar sungai mempengaruhi halaju air sungai.-Cerun dasar sungai yang curam di kawasan hulu sungai menyebabkan halaju air sungai tinggi. Oleh itu, proses pemendapan tidak berlaku kerana terdapatnya proses hakisan dan pengangkutan bahan secara besar-besaran di kawasan ini.-Cerun yang landai di kawasan hilir sungai menyebabkan halaju air sungai berkurangan. Halaju air sungai yang perlahan menyebabkan bahan-bahan yang diangkut oleh aliran sungai dimendapkan di kawasan ini.

Muatan sungai-Muatan sungai merujuk kepada bahan-bahan yang dibawa oleh aliran air sungai seperti kelodak, lumpur, pasir, kelikir dan sebagainya .-Bahan-bahan tersebut berasal daripada kegiatan hakisan yang berlaku ke atas tebing dan dasar sungai, hakisan permukaan berhampiran dengan sungai ataupun kegiatan luluhawa di bahagian hulu sungai.-Sungai yang banyak muatan bahan aktiviti pemendapan berlaku dengan hebat berbanding dengan sungai yang tidak mempunyai bahan yang dibawa.

Bentuk alur-Alur sungai yang lurus menyebabkan aliran air sungai deras dan menggalakkanpengangkutan bahan berlaku secara maksimum dan keadaan ini mengurangkan proses pemendapan bahan.-Alur sungai yang berliku menyebabkan aliran air sungai terganggu dan halaju pergerakan air menjadi kurang. Kesannyabahan-bahan yang dibawa oleh aliran air akan dimendapkan.

Jenis batuan-sekiranya bahagian dasar dan tebing sungai terbentuk daripada batuan yang lembut daripada kumpulan batuan enapan , maka kadar hakisan ke atas tebing dan dasar sungai menjadi lebih giat.-hakisan yang giat ke atas dasar dan tebing sungai akan menyediakan bahan ( sedimen ) yang banyak yang diangkut oleh aliran sungai tersebut. Kesannya proses pemendapan akan berlaku secara giat.

Halangan-sungai yang lurus dan tanpa halangan pada alur, biasanya kurang melakukan proses pemendapan bahan.-sungai yang pada alurnya terdapat halangan sama ada halangan semula jadi ataupun buatan manusia akan berupaya unuk memerangkap bahan yang diangkut oleh aliran sungai tersebut lalu memendapkannya.

BENTUK MUKA BUMI PEMENDAPAN SUNGAI ( PERINGKAT TUA / HILIR )

Dataran banjir-banjir yang melimpahi tebing sungai akan memendapkan bahan-bahan yang dibawanya seperti lumpur, kelodak, lempung,pasir, kelikir dan sebagainya. -kejadian banjir yang berulang-ulang menyebabkan bahan yang dimendapkan bertambah dan membentuk satu dataran yang luas dan lebar dikenali sebagai dataran banjir. -satu contoh dataran banjir yang terkenal di Malaysia ialah Dataran Kedah Perlis.Tasik ladam-pembentukan tasik ladam berlaku dalam tiga peringkat.-Peringkat 1 -Hakisan berlaku dengan giat di tebing luar likuan sungai manakala pemendapan berlaku di tebing dalam likuan sungai. Hakisan di luar likuan dan pemendapan di dalam likuan sungai menyebabkan kedua-dua lengkok likuan menjadi semakin rapat.-Peringkat 2 -Kedua-dua lengkok bertemu dan air mengalir terus.-Peringkat 3 -Pemendapan yang berterusan membentuk likuan sungai yang terpisah daripada alur baru sungai. Likuan sungai asal yang terpisah daripada alur baru akan membentuk likuan terpenggal lalu menjadi sebuah tasik yang dikenali sebagai tasik ladam.

Pembentukan Tasik Ladam

Tetambak

-merujuk kepada permatang rendah yang terbentuk selari dengan tebing sungai.-terbentuk apabila banjir yang melimpahi tebing sungai memendapkan bahan pada tebingnya.-timbunan bahan ini dibentuk secara berperingkat-peringkat setiap kali berlakunya banjir.-contoh tetambak ialah di tebing sungai Hwang Ho,Rhine dan Sungai Mississippi.Pulau

-terbentuk di bahagian hilir sungai.-bahan-bahan yang dibawa oleh aliran sungai di halang lalu dimendapkan.-pemendapan bahan berlaku secara berulang kali lalu membentuk daratan yang ditumbuhi pelbagai jenis tumbuhan.-Daratan ini dikenali sebagai pulau. Contoh Pulau Duyung di Terengganu.

Beting Pasir

-merujuk kepada timbunan pasir atau kelikir yang mewujudkan permatang rendah selari dengan tebing sungai.-beting pasir terbentuk apabila terdapatnya pusaran air yang menggali dan memendapkan semula pasir tersebut.

Delta

-merujuk kepada satu dataran mendap yang luas dan rata.-terbentuk apabila bahan-bahan yang dibawa oleh aliran air sungai ditimbunkan secara berterusan di muara sungai.-sebahagian besar bahan yang membentuk delta ialah terdiri daripada kelodak, lempung, pasir dan lain-lain.-contoh delta di Malaysia ialah Delta Kelantan.

Pembentukan Tasik Ladam di Peringkat Hilir

KEPENTINGAN BENTUK BUMI HAKISAN DAN PEMENDAPAN SUNGAI TERHADAP AKTIVITI MANUSIA

Bentuk muka bumi ( hakisan )kepentingan

Air terjunPelancongan

JeramPelancongan

LubukPerikanan

Gaung/ lurahPelancongan

Bentuk muka bumi ( pemendapan )Kepentingan

Dataran banjirPertanian, perhubungan, akuakultur

DeltaPertanian, perhubungan, akuakultur

Tasik ladamPerikanan, rekreasi, akuakultur

TetambakPerhubungan, petempatan

PulauRekreasi / pelancongan , pertanian

Beting pasirPerlombongan, rekreasi.

PINGGIR PANTAI

Konsep PantaiPantai merujuk kepada pemendapan bahan mendak peroi seperti pasir, kelodak. tanah liat, kerangan dan sebagainya di kawasan pinggir pantai iaitu antara tikas air surut dengan tikas air pasang termasuk pantai hadapan dan pantai belakang hasil tindakan agen-agen pemendapan pinggir pantai seperti ombak dan arus.

Kata kunci-pemendapan bahan mendak peroi seperti pasir, kelodak. tanah liat, kerangan dan sebagainya-di kawasan pinggir pantai-antara tikas air surut dengan tikas air pasang-termasuk pantai hadapan dan pantai belakang-hasil tindakan agen-agen pemendapan pinggir pantai seperti ombak dan arus.

Konsep Pantai Seimbang

Pantai seimbang merujuk kepada pantai yang seimbang atau sama daripada segi hakisan dan pemendapan bahan.

PROSES HAKISAN PINGGIR PANTAIKonsep hakisan pinggir pantai

Hakisan pinggir pantai merujuk kepada proses penghausan, pengukiran dan pemindahan bahan di kawasan pinggir pantai oleh agen-agen hakisan pinggir pantai seperti ombak, tsunami, arus dan pasang surut.

Kata kunci-proses penghausan, pengukiran dan pemindahan bahan-di kawasan pinggir pantai-oleh agen-agen hakisan pinggir pantai seperti ombak, tsunami, arus dan pasang surut

Agen-agen hakisan pinggir pantai

Ombak-Wujud akibat tindakan geseran dengan permukaan laut.-terbahagi kepada dua jenis iaitu ombak Pembina ( pemendapan dan ombak pembinasa )

Tsunami-Terbentuk apabila berlakunya gempa bumi, letusan gunung berapi, gelinciran dan tanah runtuh di dasar laut.-mempunyai kuasa tindakan hakisan yang kuat.

Arus atau hanyutan pesisir pantai-Terhasil daripada kesan perubahan tiupan angin atau biasan angin lazim serta kesan daya koriolis atau putaran bumi.

Pasang surut-terbentuk hasil daya tarikan graviti bulan dan matahari ke atas permukaan air laut.-Air pasang dan surut berupaya untuk menghakis, mengangkut dan memendapkan bahan di kawasan pinggir pantai.CARA HAKISAN PINGGIR PANTAI

Hidraul-berpunca daripada tindakan ombak atau air laut itu sendiri-ombak atau air laut menghempas pinggir pantai yang berbatuan lalu masuk ke dalam rekahan atau retakan batuan tersebut.-semasa damparan, ombak atau air laut akan mengasak dan kemudiannya memampatkan udara yang terdapat dalam rekahan tersebut.-semasa unduran ombak ( backwash ), udara yang dimampatkan di celah-celah rekahan tadi dilepaskan.-berlakunya proses pengembangan dan penguncupan mengakibatkan retakan dan rekahan tersebut bertambah besar dan lama kelamaan memecah dan meruntuhkan batuan pinggir pantai tersebut.

Geselan/lelasan-disebabkan tindakan bahan-bahan yang di bawa oleh ombak.-bahan seperti serpihan batuan, kelikir, pasir, batu lada dan sebagainya menggesel batuan pinggir pantai.-semakin banyak bahan yang dibawa oleh ombak, semakin giat hakisan geseran yang berlaku.

Larutan-proses hakisan secara kimia di mana air laut bertindak melarutkan batuan yang terdapat di pinggir pantai.-berkesan ke atas batuan yang mudah larut seperti dolomit dan batu kapur

Lagaan-Bahan-bahan yang dibawa olehombak berlaga atau berlanggar sesama sendiri sehingga pecah.-Melibatkan perubahan saiz bahan.

FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI HAKISAN PINGGIR PANTAI

Faktor Fizikal ( semulajadi )

Jenis ombak-Hakisan pinggir berlaku dengan giat sekiranya ombak yang menyerang pinggir pantai adalah jenis ombak pembinasa atau ombak yang lebih bertenaga seperti ombak ribut dan tsunami

Pendedahan Pantai-Pantai yang terdedah tanpa perlindungan sama ada oleh pulau, beting, tanjung ataupun benteng akan mengalami kadar hakisan yang giat berbanding pantai yangterlindung.

Arus-arus bergerak selari dengan pantai.-bahan-bahan seperti pasir, kelikir, tanah liat, kelodak dan sebagainyaakan diseret selari dengan pantai.-berupaya untuk menghakis dan memindahkan bahan dari satu tempat ke tempat yang lain.

Bahan-kawasan pinggir pantai yang kurang mempunyai bahan untuk dimendapkan kadar hakisan lebih tinggi berbanding pemendapan.-bahan-bahan pinggir pantai sepertipasir, kelikir, batu tongkol dan batu lada bertindak sebagai agenyang menggesel batuan pinggir pantai melalui cara hakisan geselan atau lelasan. Kesannya batuan pinggir pantai akan terhakis.Batuan-pinggir pantai biasanya terbentuk daripada pelbagai jenis batuan.-pinggir pantai yang terbina daripada batuan lembut ( daripada kumpulan enapan ) seperti batu kapur dan dolomit biasanya lebih lembut dan mudah terhakis sama ada melalui cara geselan, larutan ataupun lagaan.-pinggir pantai yang terbina daripada batuan keras ( daripada kumpulan igneus ) seperti batu granit biasanya lebih keras dan susah terhakis.-pinggir pantai yang mempunyai batuan di tebingnya lebih susah dihakis berbanding pantai berlumpur.

Cerun pantai-pantai yang bercerun curam biasanya mengalami hakisan yang lebih giat.-bahan-bahan pinggir pantai lebih mudah diangkut ke laut oleh agen-agen hakisan pinggir pantai.

Orientasi pantai-pantai yang lurus kadar hakisan lebih giat berbanding pantai yang berteluk-teluk dan bertanjung.-pantai yang lurus menerima serangan ombak secara terus tanpa perlindungan.-tanjung berperanan menghalang serangan ombak tersebut.Tumbuhan-tumbuhan ( pokok bakau ) boleh menghalang serangan terus ombak ke atas pinggir pantai melalui peranan akarnya.-sekiranya tiada pokok bakau, ombak akan menyerang secra terus pinggir pantai dan kesannya pantai terhakis.

FAKTOR AKTIVITI MANUSIA

1. Pembalakan dan penebangan hutan bakauoaktiviti ini mengurangkan kestabilan pinggir pantaioakar bakau berperanan mencengkam dan memegang tebing pinggir pantai daripada hakisan ombak.opengurangan kawasan hutan bakau akan menjadikan hakisan kawasan pinggir pantai berlaku dengan giat.oakar bakau juga berperanan memerangkap sidemen yang di bawa oleh ombak- memungkinkan berlakunya pemendapan.

2. Perlombongan pasiromenyebabkan pinggir pantai hilang titik keseimbangan.opergerakan pasir pinggir pantai akan berlaku secara besar-besaran kerana secara semulajadinya pasir kawasan pinggir pantai tersebut akan mencari titik keseimbangan yang baru.

3. Pembinaanopembinaan resort,hotel dan jeti berhampiran pinggir pantai melibatkan kerja-kerja pengorekan yang melonggarkan struktur tanah.otanah yang longgar dengan mudah dihakis oleh agen-agen hakisan pinggir pantai.oaktiviti pembinaan juga melibatkan tumbuhan yang terdapat di pinggir pantai seperti bakau ditebang.openebanganpokok bakau akan mendedahkan pinggir pantai kepada serangan ombak dan seterusnya menyebabkan hakisan berlaku dengan giat.

4. Pelanconganoaktiviti sukan air seperti penggunaan jet ski serta pergerakan bot-bot penumpangakan menghasilkan pergerakan air atau ombak.omempertingkatkan kadar hakisan di kawasan pinggir pantai.

5. Pendalaman kawasan pinggir pantaiopendalaman pinggir pantai untuk tujuan pembinaan pelabuhan misalnya akan mengubah jenis ombak.oombak pembinasa akan terhasil akibat pendalaman kawasan pinggir pantai tersebut kesannya hakisan bertambah.BENTUK MUKA BUMI HAKISAN PINGGIR PANTAI

Cenuram atau tebing tinggi terbentuk di kawasan pinggir pantai barbatu-batan tindakan hakisan ombak ke atas dasar batuan di pinggir pantai melalui tindakan hidraul, larutan, dan geseran menyebabkan terbentuknya lekukan di bahagian dasar batuan tersebut. hakisan yang giat dan berterusan menyebabkan lekukan bertambah besar dan akhirnya batuan di bahagian atasnya runtuh lalu membentuk satu tebing tinggi yang curam.Pentas atau Pelantar Hakisan Ombak tindakan ombak secara berterusan ke atas cenuram atau tebing tinggi menyebabkan berlakunya runtuhan tebing tinggi secara berulang kali. berlakunya pengunduran tebing tinggi ke arah daratan. pengunduran secara giat dalam tempoh yang panjang akan membentuk satu pelantar yang rata dan luas di bahagian hadapan tebing tinggi tersebut yang dikenali pelantar hakisan ombak.Tanjung dan Teluk kedua-duanya terbentuk secara bersampingan tanjung merujuk kepada bahagian batuan pinggir pantai yang menganjur ke laut. teluk merujuk kepada bahagian yang melengkung kea rah daratan. proses pembentukan bergantung kepada susunan batuan lembut dank eras yang tersusun secara berselang-seli. tindakan hakisan ombak ke atas bahagian batuan lem