1

Nowe standardy jakości

jako odpowiedź

na zagrożenia w zakresie bezpieczeństwa

żywności

Prof. dr hab. Stanisław Kowalczyk

Główny Inspektor

Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

2 grudnia 2015 r.

2

Przesłanki nowych działań

• wydłużające się łańcuchy dostaw,

• wzrost liczby pośredników,

• coraz bardziej anonimowy odbiorca,

• wzrost liczy oszustw żywnościowych (coraz więcej

zafałszowanej żywności)

Znaczenie horsemeat scandal

Case: UE

3

…urzędowe kontrole żywności…

Nowe rozporządzenie w sprawie kontroli urzędowych

(skonsolidowana wersja projektu przyjęta przez Coreper w dniu 14.10.2015 r.)

4

Rozporządzenie (WE) nr 882/2004 w sprawie kontroli urzędowych

Przegląd i konsolidacja

Inne akty prawne UE regulujące kontrole urzędowe

np. w obszarach materiału przeznaczonego do

reprodukcji roślin, ubocznych produktów pochodzenia

zwierzęcego, kwestii zdrowia roślin

5

Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council on official controls and

other official activities performed to ensure the application of food and feed law, rules on animal health

and welfare, plant health, plant reproductive material, plant protection products and amending

Regulations (EC) No 999/2001, 1829/2003, 1831/2003, 1/2005, 396/2005, 834/2007, 1099/2009,

1069/2009, 1107/2009, Regulations (EU) No 1151/2012, [….]/2013 [Office of Publications,

please insert number of Regulation laying down provisions for the management of expenditure

relating to the food chain, animal health and animal welfare, and relating to plant health

and plant reproductive material], and Directives 98/58/EC, 1999/74/EC, 2007/43/EC, 2

008/119/EC, 2008/120/EC and 2009/128/EC (Official controls Regulation)

Zakres rozporządzenia

84 pkt. preambuły, 162 art. , V aneksów, 134 strony.

6

Nowe rozporządzenie w sprawie kontroli urzędowych (1)

Żywności i bezpieczeństwa żywności na każdym etapie produkcji, przetwarzania i dystrybucji, w tym zagwarantowanie uczciwych praktyk handlowych,

GMO,

Pasz i bezpieczeństwa pasz na każdym etapie produkcji, przetwarzania i dystrybucji,

Zdrowia i dobrostanu zwierząt,

Produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego,

Środków ochrony roślin,

Produkcji i oznakowania produktów ekologicznych,

Oznakowania CHNP, CHOG, GTS.

Kontroli urzędowych zgodnie z rozporządzeniem (WE) 1308/2013 ustanawiającym wspólną organizację rynków produktów rolnych,

Kontroli urzędowych zgodnie z przepisami w sprawie ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów medycznych

Weterynaryjnych produktów leczniczych.

Dotyczy Nie dotyczy

7

Wprowadza:

Nowe definicje, m.in. punktu kontroli granicznej, urzędowego lekarza weterynarii, organu delegowanego, systemu kontroli, kontroli dokumentów, kontroli tożsamości, kontroli fizycznej, urzędowego zatrzymania.

Polska opowiadała się za dodaniem definicji zafałszowania.

Wymagania dla organów kontrolnych PCz, takie jak:

Ustanowienie procedur kontrolnych zapewniających bezstronność, jakość i spójność kontroli,

Zapewnienie wykwalifikowanego personelu, możliwości analitycznych, sprzętu i pomieszczeń,

Zapewnienie przejrzystości kontroli (sprawozdania z kontroli oraz podawanie wyników kontroli do wiadomości publicznej).

Nowe rozporządzenie w sprawie kontroli urzędowych (2)

8

Przepisy szczegółowe dla kontroli urzędowych dotyczących:

Produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi,

Pozostałości określonych substancji w żywności i paszy,

Produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego,

Dobrostanu zwierząt,

Zdrowia roślin i materiału do reprodukcji roślin,

Żywności i pasz GMO,

Środków ochrony roślin,

Produktów ekologicznych,

ChNP, ChOG, GTS

Delegowania uprawnień CA do innych podmiotów .

Nowe rozporządzenie w sprawie kontroli urzędowych wprowadza (3):

CA – Competent Authority

Metody badań

9 W przypadku pilnej potrzeby i braku metod zwalidowanych dopuszczalne jest użycie metod

niezwalidowanych (art. 33, pkt. 4)

Metody przewidziane w przepisach UE

Najnowsze dostępne metody zgodne z przepisami międzynarodowymi lub uznane przez CEN

Zwalidowane metody zalecane przez laboratoria referencyjne UE

Metody ustanowione w przepisach na szczeblu krajowym

Metody zalecane przez krajowe laboratoria referencyjne UE

Inne zwalidowane metody

Druga ekspertyza

10

• Prawo drugiej ekspertyzy przysługuje na wniosek

• Druga ekspertyza – na koszt wnioskodawcy

• W przypadku sporu o wyniki drugiej ekspertyzy forma może żądać dodatkowych badań na własny koszt w innym laboratorium

• Wniosek firmy o drugą ekspertyzę nie zdejmuje z CA obowiązku wyeliminowania ryzyka dla zdrowia ludzi i zwierząt

• Istnieje możliwość wykorzystania do kontroli urzędowej próbek zamówionych przez organ za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość.

Laboratoria urzędowe

11

Wyznaczane są przez właściwe organy PCz.

Posiadają akredytację zgodnie z EN ISO/IEC 17025, zakres akredytacji powinien obejmować wszystkie metody badawcze, poza odstępstwami.

Odstępstwa od akredytacji dla:

1. laboratoriów zajmujących się wykrywaniem włośnia krętego w mięsie,

2. laboratoriów stosujących metody przewidziane w przepisach UE, lub metody międzynarodowe uznane przez CEN, lub zwalidowane i zalecane przez laboratoria referencyjne oraz pozostające pod nadzorem krajowych laboratoriów referencyjnych i uczestniczących w porównaniach międzylaboratoryjnych.

12

Kontrole na granicy oraz wprowadzanie towarów i zwierząt

na teren UE

Art. 45 – 75

Finansowanie urzędowych kontroli

13

PCz zapewniają środki finansowe niezbędne do przeprowadzenia urzędowych kontroli

(1) Import na teren UE, (2) usługi wet. (ubojnie) Obliczanie opłat ustala się na podstawie faktycznych kosztów poniesionych w poszczególnych kontrolach urzędowych lub na podstawie stawek zawartych w załączniku V

Organy pobierają opłaty mające na celu odzyskanie poniesionych kosztów m.in. na wynagrodzenia, szkolenia i delegacje pracowników, wyposażenie i eksploatację urządzeń oraz pobieranie próbek i badania laboratoryjne

Opłaty za przeprowadzenie kontroli urzędowej

14

PCz może zredukować wysokość opłat w przypadku m.in.:

przedsiębiorców z niską wydajnością,

przedsiębiorców stosujących tradycyjne metody przetwarzania i dystrybucji,

przedsiębiorców zlokalizowanych w trudnych warunkach geograficznych.

Przedsiębiorcy, u których kontrola przeprowadzona w wyniku skargi, nie wykazała nieprawidłowości nie ponoszą opłat za przeprowadzenie kontroli.

Pomoc i współpraca administracyjna

15

Właściwe organy PCz zapewniają współpracę poprzez: Przeprowadzanie kontroli urzędowych, Udostępnianie dokumentów, Wnioski o udzielanie pomocy, Informacje o wspólnych i powtarzających się zgłoszeniach, Wyznaczanie instytucji łącznikowych odpowiedzialnych za wymianę

informacji. Pomoc może być udzielana Na wniosek – wniosek PCz, Bez wniosku – gdy dany organ poweźmie informacje o niezgodności, W przypadku niezgodności – wykrytej w trakcie kontroli.

Wyznaczenie przez PCz organów łącznikowych

Pomoc i współpraca administracyjna

16

PCz zobowiązują sądy oraz prokuraturę

do przekazania informacji do organów kontroli

w przypadku

stwierdzenia oszukańczych praktyk

zagrożenia dla zdrowia ludzi,

zwierząt i roślin,

zagrożenia ochrony środowiska w odniesieniu do GMO

zagrożenia dobrostanu

zwierząt

17

Działania na szczeblu UE

• Kontrole i audyty KE (implementacja rozporządzenia, funkcjonowanie

narodowych systemów kontroli, kontrole w krajach trzecich, gromadzenie informacji)

• Warunki importu na teren UE (gromadzenie informacji o systemach kontroli w krajach trzecich, określanie warunków importu, ustanawianie specjalnych środków dla krajów trzecich,

• Szkolenia (dla pracowników CA w PCz)

• Prowadzenie IMSOC (integracja istniejących systemów w zakresie zdrowia ludzi,

zwierząt i roślin, +TRACES)

IMSOC - Information management system for official controls

Np. decyzje nakazujące:

leczenie zwierząt,

obróbkę towaru,

zmianę etykiet lub dostarczenie konsumentom informacji korygujących

ograniczenie wprowadzenia do obrotu,

zwiększenie częstotliwości własnych kontroli przez podmiot .

Działania egzekucyjne

18

dochodzenie w celu potwierdzenia

oraz ustalenia zakresu niezgodności

Podejrzenie niezgodności

Organ PCz podejmuje decyzje

Kary finansowe w odniesieniu do celowych naruszeń przepisów co najmniej równoważą przewagę gospodarczą do jakiej dążono poprzez naruszenie.

Kary

19

Kary muszą być skuteczne, proporcjonalne, odstraszające.

PCz ustanawiają przepisy dotyczące kar.

20

…punkty kontaktowe ds. oszustw żywnościowych

następstwo Horsemeat scandal…

Komisja wspólnie z Państwami Członkowskimi zdecydowała

o utworzeniu Sieci Punktów Kontaktowych ds. oszustw związanych z żywnością na podstawie tytułu IV rozporządzenia nr 882/2004.

Pismem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 czerwca 2013 r. został utworzony w Głównym Inspektoracie Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych Punkt Kontaktowy ds. oszustw związanych z żywnością dla Polski.

Cel: kontrola żywności, eliminowanie przestępstw gospodarczych związanych z żywnością, wzmocnienie współpracy między PCz, wymiana dobrych praktyk w zakresie kontroli urzędowych, utworzenie sieci służącej do szybkiej wymiany informacji.

21

Utworzenie Punktów Kontaktowych ds. oszustw związanych z żywnością

dane z kontroli urzędowych,

informacje dostępne dla zainteresowanych uczestników Systemu,

priorytet dla komunikacji horyzontalnej (państwo członkowskie – państwo członkowskie),

wymiana bilateralna lub multilateralna,

jedynie przypadki mające znaczenie transgraniczne,

zagrożenie dla interesów ekonomicznych konsumentów,

w przyszłości wszelkie niezgodności z prawem żywnościowym i paszowym.

22

Główne założenia systemu AAC (Administrative Assistance and Cooperation

rejestracja i analiza sprawy

współpraca z krajowymi podmiotami

zewnętrznymi

współpraca w ramach IJHARS

samodzielnie załatwienie sprawy

współpraca z podmiotami zagranicznymi

Komisja Europejska

Punkty Kontaktowe

23

Funkcjonowanie systemu AAC obecnie

Cel: ustalenie, czy wyroby deklarowane jako wołowe zawierają niedeklarowane mięso końskie oraz, czy informacja o obecności koniny jest prawidłowo umieszczona w oznakowaniu

I Skoordynowany plan kontroli 2013 r.

Polska pobrała 150 próbek produktów wołowych

Badania przeprowadził

IJHARS i UOKiK

Wyniki kontroli: 5 wyrobów

niezgodnych

24

II Skoordynowany plan kontroli 2014 r.

Polska pobrała 150 próbek produktów wołowych

Badania przeprowadził

IJHARS i UOKiK

Wyniki kontroli: 2 wyroby

niezgodne

25

Cel: ustalenie, czy wyroby deklarowane jako wołowe zawierają niedeklarowane mięso końskie oraz, czy informacja o obecności koniny jest prawidłowo umieszczona w oznakowaniu

MIÓD

sprawdzenie autentyczności miodu

Liczba pobranych próbek: 100

Badania przeprowadził:

IJHARS i UOKiK

RYBY

sprawdzenie gatunkowości ryb

Liczba pobranych próbek: 160

Badania przeprowadził:

IJHARS i UOKiK

Liczba wyników niezgodnych

8 dla miodu 3 dla ryb

III Skoordynowany plan kontroli 2015 r.

26

27

III Skoordynowany plan kontroli 2015 r. (Wyniki)

Kraj udział próbek zafałszowanych ( w %) Malta 27 Estonia 17 Łotwa 16 Chorwacja 14 Hiszpania 12 Niemcy, Grecja 11 ……………… ..…. UE 6 ……………… .….. Polska 2 Irlandia, Litwa, Lux, Portugalia 0

28

Ustanowienie AAC

DECYZJA WYKONAWCZA KOMISJI (UE) 2015/1918 z dnia 22 października 2015 r. ustanawiająca system pomocy i współpracy administracyjnej na podstawie rozporządzenia (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt Dz. Urz. UE L 280 24.10.2015

29

…Zmiany systemu HACCP…

30

FVO, Overview Report Better HACCP implementation

DG (SANTE)/2015-7752-RS

Czas: początek 2014 Metoda: 8 fact-finding missions (BE, CZ, DK, FR, DE, NL, SI, UK), kwestionariusz – 19 PCz, 45 organizacji (Copa-Cogeca, European Dairy Association, Federation of Veterinarians of Europe, itd.) Cel: ocena procedur kontrolnych bazujących na zasadach HACCP w PCz, ocena stanu implementacji HACCP w PCz, identyfikacja dobrych praktyk przyjętych przez CA dla oceny procedur HACCP Status: Konsultacje ustaleń Raportu z PCz – maj 2015

31

FVO, Overview Report (Główne ustalenia)

• Kluczowe znaczenie HACCP dla systemów zarzadzania bezpieczeństwem żywności w PCz • Krajowe ramy wdrażania HACCP zróżnicowane w poszczególnych PCz, • Trudności w jednoznacznym rozumieniu głównych pojęć HACCP, zwłaszcza przez MSP, • Elastyczność systemu HACCP – najsłabiej rozumiane pojęcie, • W oficjalnych wytycznych dla wybranych branż istnieje szereg luk i niejasności, • Istnieje potrzeba wprowadzenia bardziej precyzyjnych wytycznych Komisji, głównie w zakresie: - analizy zagrożeń, - krytycznych punktów kontroli, - walidacji zagrożeń, - monitorowania • Potrzeba bardziej specjalistycznych szkoleń dla pracowników CA w państwach członkowskich.

32

FVO, Overview Report (Kluczowe sprawy do rozwiązania)

1. Sposoby wdrażania HACCP i jasne, zrozumiałe przez CAs i FBOs wytyczne, 2. Różnice pomiędzy GHP/GMP a HACCP, 3. Prawidłowa implementacja zasad HACCP, 4. Elastyczność systemu HACCP (duże i małe firmy), 5. Regularność urzędowych kontroli wdrożenia i funkcjonowania HACCP, 6. Bardziej intensywne szkolenia kontrolerów CA w państwach członkowskich, 7. Problemy administracyjne (zbyt duże obciążenie prowadzeniem dokumentacji 8. i zapisów w ramach HACCP dla MSP).

FBO – Food and Feed Business Operator(s)

33

DG SANTE (1955/2005)

DRAFT Guidance document

on the implementation of food safety management systems covering prerequisite programs (PRPs)

and procedures based on the HACCP principles, including the facilitation/flexibility

of the implementation in certain food businesses

Status: Materiał dyskusyjny (no formal legal status)

34

DG SANTE (1955/2005)

Adresat (ci) dokumentu: CAs, FBOs Cel dokumentu: ułatwienie i uproszczenie wdrażania wymagań UE w zakresie wstępnych programów (PRPs) oraz systemu HACCP

PRPs: (GHP/GMP)

Inne (np. 178/2002)

HACCP

Fo

od

Sa

fety

Ma

na

ge

me

nt

Sy

ste

m -

FS

MS

Sy

stem

au

tok

on

tro

li

Sy

stem

ba

zow

y

35

Zakres elastyczności FSMS

• Zasada proporcjonalności FSMS w stosunku do rodzaju i wielkości firmy (tylko pakowanie v. kompletne przetwórstwo, MSP v. KTN)

- w zakresie PRPs (Aneks I): (infrastruktura, stan sanitarny, utrzymanie techniczne,

zanieczyszczenia materialne (fizyczne) i chemiczne, alergeny, odpady, woda, powietrze, personel, surowce, kontrola temperatury)

- w zakresie HACCP (Aneks II): (wszystkie zasady HACCP)

36

Elastyczność w ramach FSMS

Możliwa zmiana proporcji pomiędzy zakresem PRPs a procedurami HACCP

Kompleksowe podejście do PRPs może uzasadniać redukcję krytycznych punktów kontroli

w ramach HACCP

37

Elastyczność HACCP

• Elastyczność odnosi się do wszystkich zasad HACCP, • W stosunku do MSP (ograniczenie CCP, GHP zamiast monitoringu CCP), • Zakres dokumentacji i zapisów stosowny/współmierny do rodzaju i wielkości firmy, • Uproszczenie drzewa decyzji w zakresie identyfikacji CCP

Elastyczność PRPs

• Wyłączenia z 852/2004 małych dostawców produktów pierwotnych do odbiorców końcowych, • Wyłączenia z 853/2004 małych dostawców mięsa i drobiu do odbiorców finalnych, • Wyłączenie części sprzedawców z 853/2004

38