Nr 04/16 (listopad 2016 r.) Sytuacja finansowa sektora ...Streszczenie Streszczenie W II kw. 2016 r. realne dochody sektora gospodarstw domowych (GD) zwiekszyły˛ sie˛ o 6,1% r/r,

Sytuacja finansowa sektora gospodarstw domowych w II kw. 2016 r.

Nr 04/16 (listopad 2016 r.)

Instytut Ekonomiczny NBPWarszawa, 2016 r.

Aleksandra Kolasa Filip Premik

Sytuacja finansowa sektora gospodarstw domowych w II kw. 2016 r.

Nr 04/16 (listopad 2016 r.)

Spis tresci

Streszczenie 3

Tworzenie dochodów 4

Spozycie prywatne 8

Struktura spozycia 9

Finansowanie konsumpcji 10

Perspektywy dla spozycia 11

Oszczednosci i inwestycje 12

Aktywa i zobowiazania finansowe 15

Aktywa 15

Zobowiazania 19

Pozycja finansowa 21

Ramka 1. Wybór portfelowy europejskich gospodarstw domowych – zwrot w strone płynnosci 22

Aneks 25

Uwagi metodyczne 25

Zestawienie danych statystycznych 28

Streszczenie

Streszczenie

W II kw. 2016 r. realne dochody sektora gospodarstw domowych (GD) zwiekszyły sie o 6,1% r/r,z czego za ok. 2,5 pp. wzrostu odpowiadaja wypłaty ze swiadczen Rodzina 500+. Ponadto, ko-rzystna dynamika dochodów była wspierana przez wyrazny wzrost dochodów z pracy najemnejoraz nadwyzki operacyjnej brutto. Wartosc dochodów obnizały natomiast szybko rosnace składkina ubezpieczenia społeczne, zwiazane m. in. z oskładkowaniem umów cywilno-prawnych.

Przyspieszenie wzrostu dochodów nie przełozyło sie do tej pory na wyraznie wyzsze tempo wzro-stu spozycia prywatnego GD, które w II kw. 2016 r. wyniosło 3,3% r/r. Opóznienie czesci wypłatz Programu Rodzina 500+, jak i poprawiajace sie nastroje konsumenckie oraz dobra sytuacja narynku pracy moga wskazywac na przyspieszenie tendencji wzrostowych popytu konsumpcyj-nego GD w nastepnych kwartałach.

Stopa oszczedzania kontynuowała tendencje wzrostowa i w II kw. 2016 r. wyniosła 4,0% (sa), zasprawa wyzszych oszczednosci dobrowolnych. Spadek nakładów brutto na srodki trwałe, zwia-zany z wahaniami o charakterze cyklicznym, skutkuje obnizeniem sie stopy inwestowania GD do7,4% sa.

W koncu II kw. 2016 r. stan aktywów finansowych gospodarstw domowych wyniósł 1 773,7 mldzł, tj. spadł o 0,6% w ujeciu kwartalnym oraz wzrósł o 3,1% r/r. Przyczyna obnizenia sie stanuposiadania aktywów były silne ujemne przeszacowania wartosci, natomiast transakcje na akty-wach pozostały dodatnie. Najwiecej srodków lokowano w formie aktywów o wzglednie niskimpoziomie ryzyka i duzej płynnosci (gotówka i depozyty krótkoterminowe), na co wskazywała juzwczesniej sprawozdawczosc z danych monetarnych. W dłuzszej perspektywie w strukturze ak-tywów rosnie znaczenie aktywów nieryzykownych i płynnych kosztem aktywów ryzykownych.

W II kw. 2016 r. gospodarstwa domowe zwiekszyły stan zobowiazan do 679,5 mld zł, przekra-czajac o 3,9% poziom zadłuzenia sprzed roku. Historycznie we wzroscie zadłuzenia gospodarstwdomowych dominowały kredyty na nieruchomosci. Jednakze od 2010 roku transakcje w formiekredytów konsumpcyjnych znajduja sie w trendzie wzrostowym, natomiast ustabilizowały sietransakcje w formie kredytów mieszkaniowych. W rezultacie od połowy 2015 roku w strukturzetransakcji najwiekszy udział maja kredyty konsumpcyjne, co potwierdzaja równiez dane za IIIkwartał ze statystyki monetarnej NBP. Jednoczesnie obserwuje sie systematyczny wzrost zaintere-sowania gospodarstw domowych kredytami o dłuzszym terminie zapadalnosci.

Sytuacja finansowa gospodarstw domowych oceniana na podstawie danych z kwartalnych rachunków niefinansowych wg sekto-rów instytucjonalnych (GUS) oraz danych z kwartalnych rachunków finansowych wg sektorów instytucjonalnych (NBP) wspar-tych o dane ze statystyki monetarnej NBP. Sektor gospodarstw domowych - pod wzgledem podmiotowym - ujmowany jestzgodnie z zakresem prezentowanym w kwartalnych rachunkach narodowych (por. Aneks 1 – Uwagi metodyczne, pkt. 2).

3 Narodowy Bank Polski

Tworzenie dochodów

Tworzenie dochodów

W II kw. 2016 r. przyspieszył wzrost dochodówdo dyspozycji sektora gospodarstw domowych, doczego w znacznym stopniu przyczyniły sie wypłatyz programu Rodzina 500+, które zwiekszyły dy-namike dochodów o ok. 2,5 pp. Tempo wzrostudochodów do dyspozycji, bez uwzglednienia no-wych swiadczen rodzinnych, utrzymało sie na po-ziomie zblizonym do poprzedniego kwartału, zasprawa korzystnej sytuacji na rynku pracy oraz do-datniej dynamiki dochodów z nadwyzki operacyj-nej brutto.

W II kw. 2016 r. wzrost realnych dochodów dodyspozycji gospodarstw domowych wyraznie przy-spieszył. W ujeciu realnym zwiekszyły sie one o 6,1%r/r, wobec dynamiki na poziomie 3,5% r/r w po-przednim kwartale (Wykres 1). Istotny wkład w dy-namike dochodów do dyspozycji brutto miał wzrostswiadczen, w tym zwiazanych z programem Ro-dzina 500+. Wypłaty w ramach tego programu w IIkw. 2016 r. wyniosły ok. 5 mld zł i odpowiadaja za ok.2,5 pp. łacznego przyrostu dochodów do dyspozycji(Wykres 3).

Wykres 1: Realne dochody do dyspozycji brutto

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−5%

0%

5%

10%

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

Dane: RN GUS. Opracowanie: NBP

Kwartalny przyrost tej kategorii pomiedzy I a IIkw. był najwyzszy od 2012 r., jednak bez uwzgled-nienia srodków z programu Rodzina 500+ kształtuje

sie na poziomie porównywalnym z odczytem z II kw.2015 r. (Wykres 2).

Wykres 2: Skumulowane wzgledem I kw. dynamikirealnych dochodów do dyspozycji brutto

2006−2011 2012 2013 2014 2015 20162006−2011 2012 2013 2014 2015 20162006−2011 2012 2013 2014 2015 2016

II kw.

III kw.

IV kw.udział dochodów z programu Rodzina 500+

0%

5%

10%

15%

20%


Wykres 3: Składowe rocznej dynamiki dochodów dodyspozycji

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−5%

0%

5%

●

nadwyżka operacyjna brutto

dochody z pracy najemnej

saldo dochodów z własnościskładki pracownicze i podatki oraz świadczenia (bez R.500+)

dochody z programu Rodzina 500+dochody do dyspozycjidochody do dyspozycjibez programu Rodzina 500+

nadwyżka operacyjna brutto

dochody z pracy najemnej

saldo dochodów z własnościskładki pracownicze i podatki oraz świadczenia (bez R.500+)

dochody z programu Rodzina 500+dochody do dyspozycjidochody do dyspozycjibez programu Rodzina 500+



Tworzenie dochodów

Wiekszosc składowych dochodów do dyspozy-cji miała dodatni wkład do dynamiki (Wykres 3, Ta-bela 1). Podobnie jak w poprzednich kwartałach, do-minujaca pozycje zachowały dochody pierwotne, wszczególnosci dochody z pracy najemnej oraz nad-wyzka operacyjna brutto, której dynamika powróciłado dodatnich wartosci. Ujemnie na dochody do dys-pozycji brutto oddziaływała przede wszystkim wy-soka dynamika składek na ubezpieczenia społeczne.

Tabela 1: Dynamiki roczne podstawowych składni-ków dochodów do dyspozycji GD w ujeciu realnym

2014 2015 2016 2016

I-IV I-IV I II

Nadwyzka operacyjna brutto (+) 1,1 6,1 -2,9 4,4

Dochody z pracy najemnej (+) 4,7 2,2 4,9 5,4

Dochody z własnosci (+) 3,5 -14,0 33,3 15,5

Dochody pierwotne brutto 3,1 2,9 3,1 5,5

Swiadczenia społeczne ogółem (+) 3,4 5,2 9,5 12,4

Podatki od dochodów i majatku (-) 16,4 -2,7 10,3 4,5

Pracownicze składki na ubezpiecz. spo-łeczne (-)

-0,7 7,0 8,0 11,7

Dochody do dyspozycji brutto 2,6 3,9 3,5 6,1

Spozycie prywatne 2,4 3,0 3,1 3,3

Deflator spozycia indywidualnego -0,1 -1,2 -0,9 -0,6

Stopa oszczedzania (sa) 1,9 2,2 3,7 4,0

Stopa inwestowania (sa) 7,9 8,0 7,6 7,4

Dane: RN GUS. Opracowanie: NBP. Do urealnienia uzytodeflatora spozycia w sektorze gospodarstw domowych.

Coraz szybciej rosna dochody z pracy najem-nej. W II kw. 2016 r. wzrosły one o 5,4% r/r wujeciu realnym, o 0,5 pp. szybciej niz w poprzed-nim kwartale. Ta kategoria dochodów stanowi po-nad 40% dochodów do dyspozycji GD wraz z obcia-zeniami (tj. pracownicza składka na ubezpieczenia ipodatkami), jednoczesnie 50% gospodarstw domo-wych utrzymuje sie przede wszystkim z pracy na-jemnej.1 Rosnace dochody z pracy najemnej sa spójnez przyspieszajaca od II kw. 2015 r. dynamika fundu-szu płac. W II kw. 2016 wyniosła ona 6,8% r/r, cobyło rezultatem jednoczesnego wzrostu zatrudnieniaoraz nominalnych wynagrodzen. Dane czastkowe za

1Badanie Budzetów Gospodarstw Domowych, 2015 r.

pierwsze miesiace III kw. 2016 r. wskazuja na utrzy-manie wzrostu zatrudnienia oraz płac, co ma szanseprzełozyc sie na dalsza poprawe sytuacji dochodo-wej gospodarstw domowych w kolejnym kwartale.

Wykres 4: Realne dochody z pracy najemnej

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0%

5%

10%

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

Dane: RN GUS. Opracowanie: NBP.

Wykres 5: Realne dochody z nadwyzki operacyjnejbrutto

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−5%

0%

5%

10%

15%

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa


Po jednorazowym spadku w I kw. 2016 r., w IIkw. 2016 r. dochody z nadwyzki operacyjnej brutto,stanowiace dochód z działalnosci gospodarczej osóbfizycznych, zwiekszyły sie w porównaniu do analo-gicznego kwartału poprzedniego roku o 4,4%. Po-


Tworzenie dochodów

mimo wyraznej poprawy dynamika wciaz utrzy-muje sie na poziomie nizszym niz w 2015 r. Do-chody z nadwyzki operacyjnej brutto stanowia po-nad 30% dochodów do dyspozycji brutto sektoragospodarstw domowych wraz z obciazeniami, choctylko w ok. 9,5% gospodarstw domowych co naj-mniej jeden z członków czerpał dochody z pracy nawłasny rachunek.2

Realne dochody ze swiadczen społecznych,obejmujace zarówno pieniezne swiadczenia z ubez-pieczen społecznych, jak i swiadczenia z pomocyspołecznej, w II kw. 2016 r. wzrosły o 12,4% r/r orazo 5,6% kw/kw sa (Wykres 6). Stanowia one obecnieponad 20% dochodów do dyspozycji gospodarstwdomowych (takie zródło dochodu jest dominujacew przypadku ok. 36,8% gospodarstw domowych).Tempo wzrostu tej kategorii dochodów od połowy2015 roku wyraznie przekracza dynamike całegoagregatu dochodów do dyspozycji. Zwiazane jestto z rosnacym znaczeniem swiadczen emerytalnych,bedacych konsekwencja zmian demograficznych, wszczególnosci stopniowego starzenia sie społeczen-stwa. Wzrost dochodów ze swiadczen nastepuje po-mimo zasadniczego spadku bezrobocia, w tym wszczególnosci nizszej liczby rejestrujacych sie osób zprawem do zasiłku z tytułu bezrobocia.

Wykres 6: Realne dochody ze swiadczen

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−5%

0%

5%

10%

15%

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa


2Badanie Budzetów Gospodarstw Domowych, 2015 r.

W II kw. 2016 r., pomimo osłabienia tempa wzro-stu wzrostu srednich emerytur przy stabilnym tem-pie wzrostu uprawnionych do otrzymywania swiad-czen, dynamika realnych dochodów ze swiadczenspołecznych wyraznie sie zwiekszyła. Wiaze sie toprzede wszystkim z wypłatami w ramach programuRodzina 500+.

Saldo dochodów z własnosci3 wpłyneło dodat-nio na dynamike dochodów gospodarstw domo-wych. W II kw. 2016 r. kategoria ta wzrosła realnieo 15,5% r/r (por. Wykres 7). Niemniej jednak, w uje-ciu kwartalnym odnotowano spadek (o 7,6% sa) podwóch kwartałach wzrostów. Nalezy miec na uwa-dze, ze dynamika dochodów z własnosci jest kate-goria bardzo zmienna, co utrudnia wnioskowane natemat jej sredniookresowych tendencji.

Wykres 7: Realne saldo dochodów z własnosci

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−20%

0%

20%

40%

60%

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa


Pozytywny wkład salda dochodów z własno-sci wynika z przewagi dochodów odsetkowych go-spodarstw domowych nad obciazeniami. Obydwiekategorie systematycznie zmniejszaja swój udziałw dochodach do dyspozycji, co wynika główniez korzystnej dynamiki dochodów przy utrzymuja-cych sie od roku stałych stopach procentowych (WI-

3Na kategorie te składaja sie przede wszystkim dochody(odsetki) nalezne włascicielom nastepujacych aktywów finan-sowych: depozytów, papierów wartosciowych innych niz ak-cje, pozyczek, pozostałych aktywów, a takze m.in. dywidendy,pozostałe dochody z tytułu własnosci, por. rozdział „Aktywa izobowiazania finansowe”.


Tworzenie dochodów

BOR3M od pieciu kwartałów wynosi 1,7%). Do-chody z własnosci maja umiarkowany wpływ nakształtowanie sie dochodów do dyspozycji gospo-darstw domowych, stanowiac srednio ok. 5,0% agre-gatu.4

Wykres 8: Udział odsetek otrzymanych oraz zapła-conych przez GD w dochodach do dyspozycji

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0.5%

1%

1.5%

2%

2.5%

3%WIBOR3M − średnia (prawa oś)odsetki otrzymane jako % dochodu GD (sa)odsetki zapłacone jako % dochodu GD (sa)

WIBOR3M − średnia (prawa oś)odsetki otrzymane jako % dochodu GD (sa)odsetki zapłacone jako % dochodu GD (sa)

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

8%

Dane: RN GUS i NBP. Opracowanie: NBP

Łaczne obciazenie dochodów z tytułu składekna ubezpieczenie społeczne płaconych przez pra-cowników oraz płatnosci podatkowych zwiekszyłosie realnie o 12,1% r/r w II kw. 2016 r., wobecwzrostu o 5,8% r/r w poprzednim kwartale. Od2010 roku rosnie stopa obciazenia dochodów, a od6 kwartałów dodatkowo wspierana jest przez wyz-szy udział pracowniczych składek na ubezpieczeniaspołeczne w łacznym obciazeniu dochodów (Wykres9). Utrzymujaca sie wysoka dynamika tej kategoriimoze wskazywac, ze wyzszy wzrost zatrudnieniai wynagrodzen nastepuje wsród osób o dochodachnieprzekraczajacych 2,5 krotnosci sredniej krajowej(górny limit składek na ubezpieczenia społeczne),głównie pozostajacych w stosunku pracy (a nie naumowach cywilno-prawnych). Wnioski te potwier-dzane sa przez dane BAEL. Z kolei wysokie dy-namiki odnotowywane w I połowie 2016 r. wyni-

4Oprócz dochodów z pracy najemnej, dochodów z nad-wyzki operacyjnej brutto, dochodów ze swiadczen społecznychoraz dochodów z własnosci w skład dochodów do dyspozy-cji brutto powiekszonych o obciazenia wchodza jeszcze podatkiod dochodów i majatku oraz saldo transferów.

kaja przede wszystkim ze zmian w oskładkowaniuumów cywilno-prawnych.

W konsekwencji, stopa obciazenia dochodów5

wzrosła do 18,3% sa dochodów do dyspozycji iutrzymuje sie w trendzie wzrostowym.

Wykres 9: Obciazenia dochodów – pracowniczeskładki na ubezpieczenia społeczne oraz podatki.

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−10%

−5%

0%

5%

10%

15%

udział składek w dynamice łącznego obciążenia dochodów saudział podatków w dynamice łącznego obciążenia dochodów sastopa obciążenia dochodów trend (prawa oś)

16%

17%

18%

19%

20%


5Obciazenia dochodów do dyspozycji brutto to suma po-datków od dochodów i majatku oraz płaconych przez gospo-darstwa domowe składek na ubezpieczenia społeczne ogółem.Stopa obciazenia liczona jest natomiast jako stosunek obciazendo dochodów do dyspozycji brutto powiekszonych o te obcia-zenia. Poczawszy od niniejszej notatki do obciazen dochodównie wlicza sie składek na ubezpieczenia społeczne płaconychprzez pracowników.


Spozycie prywatne

Spozycie prywatne

Szósty kwartał z rzedu spozycie prywatne rosniew stabilnym tempie w ujeciu realnym. Jednocze-snie wzrasta udział konsumpcji dóbr trwałych wcałym agregacie, jak równiez zainteresowanie fi-nansowaniem konsumpcji kredytem. Stabilnej dy-namice spozycia towarzyszy wysoki poziom opty-mizmu konsumentów.

Od 2015 r. dynamika wzrostu spozycia prywat-nego pozostaje stabilna. Spozycie prywatne w IIkw. 2016 r. wzrosło realnie o 3,3% r/r w porówna-niu do 3,1% przed kwartałem (Tabela 1). Po wy-eliminowaniu wahan sezonowych dynamika tej ka-tegorii wyniosła 3,1% r/r oraz 0,7% kw/kw (por.Wykres 10). Tempo wzrostu spozycia w dalszymciagu oscyluje wokół sredniookresowej sredniej (ok.3,0% r/r). Ze wzgledu na ujemna dynamike censpozycie w cenach biezacych wciaz rosnie wolniejniz w ujeciu realnym. Niemniej jednak, na prze-strzeni ostatnich kwartałów obserwuje sie stopniowywzrost dynamiki nominalnej spozycia prywatnego,która po uwzglednieniu sezonowosci ukształtowałasie na poziomie nieco wyzszym w porównaniu dopoprzedniego kwartału i wyniosła 2,7% w II kw. 2016r. (Wykres 12).

Wykres 10: Spozycie prywatne w ujeciu realnym

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0%

2%

4%

6%

8%

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa


Silny wzrost dochodów nie przełozył sie w wi-doczny sposób na przyspieszenie wzrostu popytukonsumpcyjnego. Czesciowo moze byc to zwiazaneze swiadczeniami w ramach rozpoczetego w II kw.2016 r. programu Rodzina 500+, które nie byływypłacane równomiernie na przestrzeni kwartału.Przesuniecie srodka ciezkosci sumy wypłat na ko-niec kwartału przy kontynuacji biezacych transferówmoze poskutkowac zwiekszeniem dynamiki spozy-cia w III kw. 2016 r. (Wykres 11). Z kolei, umiarko-wany wzrost dynamiki sprzedazy detalicznej w IIIkw. 2016 r. moze swiadczyc o tym, ze dodatkowe do-chody ze swiadczen rodzinnych gospodarstwa do-mowe przeznaczaja w duzej mierze na konsumpcjeusług lub oszczednosci (Wykres 13).

Wykres 11: Wydatki budzetu panstwa a wypłaty dlabeneficjentów Programu 500+


Ze spozyciem silnie powiazana jest sprzedaz de-taliczna towarów, dla której równiez nie obserwujesie wyrazniego przyspieszenia tempa wzrostu odkwietnia br. Dynamika tej kategorii, po uwzgled-nieniu komponentów sezonowych, ukształtowała siena poziomie 5,9% r/r w III kw. br. wobec 5,7%


Spozycie prywatne

w poprzednim kwartale. Sprzedaz detaliczna orazspozycie prywatne nie sa jednak wzajemnie jedno-znacznymi kategoriami statystycznymi. Maja czescwspólna, lecz zadna z nich nie zawiera sie w dru-giej.6

Wykres 12: Spozycia prywatne w cenach stałych ibiezacych

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

spożycie realne r/r sa spożycie nominalne r/r sa


Zaleznosc dynamik sprzedazy detalicznej i spo-zycia prywatnego od tendencji w dochodach i ko-niunkturze konsumenckej jest zmienna w czasie. Wostatnich latach dynamika sprzedazy detalicznej za-zwyczaj przewyzszała dynamike spozycia i pozo-stawała w silnym zwiazku z koniunktura konsu-mencka (choc nastepowało to zazwyczaj z pewnymprzesunieciem w czasie). Jednoczesnie przyspiesze-nie wzrostu dochodów (przy istotnym podwyzsze-niu poziomu swiadczen) w II kw. 2016 r. nie przeło-zyło sie na istotne przyspieszenie ani dynamiki spo-zycia gospodarstw domowych, ani dynamiki sprze-dazy detalicznej (Wykres 13).

6Z jednej strony, czesc sprzedazy detalicznej jest realizowanajako konsumpcja gospodarstw domowych, a czesc jako deta-liczne zakupy firm czy innych podmiotów. Sprzedaz detalicznajest obliczana jako sprzedaz towarów własnych i komisowych (no-wych i uzywanych) w punktach sprzedazy detalicznej, placówkachgastronomicznych oraz innych punktach sprzedazy, np. magazynach,składach itp. - zatem nie rozróznia odbiorców dóbr. Z drugiejstrony, spozycie prywatne obejmuje takze zakup usług przezgospodarstwa domowe, który nie jest w pełni uwzgledniany wsprzedazy detalicznej dóbr.

Wykres 13: Dochody, spozycie prywatne, sprzedazdetaliczna i ufnosc konsumencka, trendy

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−40

−30

−20

−10

0

0%

5%

10%

15%

doch. do dysp.spożycie

sp. det.WWUK (p. oś)

Dane: RN GUS. Opracowanie: NBP, WWUK - wskaznik wy-

przedzajacy ufnosci konsumenckiej.

Struktura spozycia

Dominujaca kategoria spozycia jest spozycie dóbrnietrwałych, którego tempo wzrostu od IV kw. ub.r. jest nieco słabsze, a w II kw. 2016 r. wyniosło 2,0%r/r sa. Po spadkach w 2015 roku w 2016 r. w spo-zyciu dóbr trwałych obserwujemy ozywienie (14,8%r/r sa w II kw. 2016 wobec 13,6% sa w poprzednimkwartale). Przy stabilnej dynamice spozycia prywat-nego ogółem skutkowało to wzrostem udziału dóbrtrwałych w konsumpcji – do 7,5% w II kw. 2016 r. (wporównaniu do sredniej 6,7% z 2015 r., Wykres 14).

Wysokie dynamiki spozycia dóbr trwałych znaj-duja równiez odzwierciedlenie w obserwowanymprzyspieszeniu sprzedazy detalicznej dóbr trwa-łych7. Dynamiki tej kategorii wzrastaja systematycz-nie od poczatku 2015 r. – do 13,2% w II kw. 2016 r.Stabilny wzrost sprzedazy detalicznej dóbr trwałegouzytku obserwowany jest równiez w danych mie-siecznych za III kw. 2016 r., co w połaczeniu z rosna-

7Sprzedaz detaliczna dóbr trwałych to kategoria obejmujacapojazdy, meble, RTV i AGD. Szereg sprzedazy detalicznej jestskorelowany ze spozyciem dóbr trwałych gospodarstw domo-wych. Oszacowanie współczynnika korelacji na danych kwar-talnych z lat 2005-2015 to 0,53.


Spozycie prywatne

cymi dochodami moze przełozyc sie na kontynuacjepozytywnych tendencji w spozyciu dóbr trwałych wkolejnych kwartałach 2016 r. (Wykres 15).

Wykres 14: Realne spozycie dóbr trwałych i nietrwa-łych, r/r sa

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−10%

0%

10%

20%

30%

40%

udział konsumpcji dóbr trwałych w spożyciu indywidualnym (prawa oś)konsumpcja dóbr nietrwałych r/r sa

konsumpcja dóbr trwałych r/r sa

udział konsumpcji dóbr trwałych w spożyciu indywidualnym (prawa oś)konsumpcja dóbr nietrwałych r/r sa

konsumpcja dóbr trwałych r/r sa

4%

5%

6%

7%

8%


Wykres 15: Dobra trwałe: spozycie (rachunki naro-dowe) oraz sprzedaz detaliczna, r/r realnie sa

2008 2010 2012 2014 2016

−10%

0%

10%

20%

30%

40%

spożycie dóbr trwałych sasprzedaż detaliczna dóbr trwałych sa

Dane: RN i sprzedaz detaliczna GUS. Opracowanie: NBP

Jednoczesnie konsumencka ocena koniunkturysugeruje potencjał do wzrostów dynamiki spozyciadóbr trwałych. Od II kw. 2013 r. poprawia sie wskaz-nik powaznych zakupów (Wykres 16).8 W II poło-

8Ten wskaznik koniunktury najlepiej pokazuje kierunki

wie 2016 r. kontynuowane były dwie tendencje o klu-czowym znaczeniu : spadek odsetka osób negatyw-nie oceniajacych sytuacje w kontekscie dokonywaniawaznych zakupów (pesymisci), jak i wzrost wzgled-nej liczby osób deklarujacych dobry czas do dokony-wania waznych zakupów (optymisci). W przypadkuhoryzontu czasowego nadchodzacych 12 miesiecyodsetek optymistów przekrocza po raz pierwszy od2009 r. udział pesymistów.

Wykres 16: Ocena odpowiedniego czasu do dokony-wania waznych zakupów, odsetek odpowiedzi (sa itrend)

Dane: KK GUS. Opracowanie: NBP, filtr HP z λ = 215, tj. filtra-

cja z czestotliwoscia odciecia 8 kwartałów.

Finansowanie konsumpcji

Wzrastajacy popyt konsumpcyjny gospodarstw do-mowych w coraz wiekszym, choc umiarkowanymstopniu finansowany jest kredytem. Od poczatku2013 r. odnotowuje sie zasadniczo dodatni bilanszmian stanów kredytów (co oznacza, ze nowo za-ciagniete zobowiazania przewyzszaja spłaty). Udziałprzyrostu kredytów w wartosci spozycia powoliwzrasta, lecz wciaz nie dorównuje wartosciom zokresu boomu kredytowego z lat 2007-2008 (1,7% saw II kw. 2016 r.wobec sredniej na poziomie 3,5% wlatach 2007-2008, Wykres 17).zmian przyszłej konsumpcji gospodarstw domowych, por. ra-port za I kwartał 2014 r. (nr 03/14).


Spozycie prywatne

Wykres 17: Stopien wykorzystania kredytu w fi-nansowaniu konsumpcji (udział zmian kwartalnychstanu kredytu konsumpcyjnego w spozyciu prywat-nym)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−1%

0%

1%

2%

3%

4%

5% surowe odsezonowane trendsurowe odsezonowane trend


Nieznaczny wzrost zainteresowania kredytemjako zródłem finansowania konsumpcji jest spójnyz danymi ankietowymi zbieranymi z sektora ban-kowego. Według wyników ankiety do przewodni-czacych komitetów kredytowych9 od konca 2015 r.banki nieznacznie łagodza polityke kredytowa wsegmencie kredytów konsumpcyjnych. Przełozyłosie to na wzrost popytu na kredyty konsumpcyjne wII kw. 2016 r. Banki nie przewiduja istotnych zmianpolityki kredytowej w udzielaniu kredytów kon-sumpcyjnych w III kw. oraz oczekuja dalszego (chocnieznacznego) wzrostu popytu. Wobec tego nalezyspodziewac sie podtrzymania wzrostu udziału kre-dytu w finansowaniu konsumpcji w II połowie 2016r.

Perspektywy dla spozycia

Wiekszosc sygnałów pochodzacych z danych o wyz-szej czestotliwosci wskazuje na mozliwosc podtrzy-mania lub przyspieszenia dynamiki popytu kon-sumpcyjnego w II połowie 2016 r. Sprzedaz deta-liczna utrzymuje stabilne tempo wzrostu. Kontynu-owana jest systematyczna poprawa sytuacji na rynku

9Sytuacja na rynku kredytowym w III kw. 2016 r.

pracy: spadek bezrobocia, dalszy wzrost zatrudnie-nia i stopniowo przyspieszajaca dynamika realnychwynagrodzen. Uzupełnienie naleznych swiadczen wramach programu Rodzina 500+ niewypłaconych wII kw. 2016 r. oraz kontynuacja wypłat biezacychpowinna przełozyc sie na zwiekszenie popytu kon-sumpcyjnego gospodarstw domowych.

Wykres 18: Wskazniki ufnosci konsumenckiej (sa itrend)

Dane: KK GUS. Opracowanie: NBP, filtr HP z λ = 215.

Jednym z nielicznych czynników o niejedno-znacznej interpretacji sa obserwowane na przeło-mie II i III kw. 2016 r. sygnały wyhamowania po-prawy nastrojów konsumenckich, widoczne zwłasz-cza w przypadku wyprzedzajacego wskazników uf-nosci konsumenckiej. Optymizm konsumencki po-zostaje jednak w dalszym ciagu wysoki, a poziomwskazników jest blisko historycznego maksimum z2008 r. (Wykres 18).


Oszczednosci i inwestycje


W 2016 r. stopa oszczednosci dobrowolnych gospo-darstw domowych podwyzszyła sie w porówna-niu z rokiem poprzednim. Zmiany legislacyjne z2013 r. dotyczace kapitałowego filara systemu eme-rytalnego przejawiaja sie takze w malejacej rolioszczednosci w ramach powszechnego kapitało-wego systemu emerytalnego. Wraz ze spadkiem na-kładów inwestycyjnych brutto stopa inwestowaniasystematycznie obniza sie.

Stopa oszczednosci dobrowolnych utrzymała siena stosunkowo wysokim poziomie w porównaniudo odczytów z ubiegłych lat (2,9% s.a w II kw. 2016 r.wobec 3,2% s.a w poprzednim kwartale oraz sredniej1,4% sa w 2015 r.). Ze wzgledu na znaczna skale rewi-zji tej kategorii rachunków narodowych biezaca pu-blikacja GUS prezentowana jest na tle szacowanegoprzedziału ufnosci (uzyskanego na podstawie prze-szłych rewizji tej kategorii).

Przypieszeniu wzrostu dochodów, zwiazanegomiedzy innymi z wypłatami z programu Rodzina500+, towarzyszy wzrost stopy oszczednosci dobro-wolnych. Moze on miec kilka zródeł. Po pierwsze,redystrybucyjna rola transferów rodzinnych umozli-wiła najubozszym gsopodarstwom domowym, którewczesniej deklarowały, ze ledwo (lub wcale) wiazakoniec z koncem, gromadzenie oszczednosci bufo-rowych. Po drugie, czesc beneficjentów programu,w szczególnosci gospodarstwa domowe ze star-szymi dziecmi, wzrost dochodu moga postrzegacjako przejsciowy, w zwiazku z tym (i zgodnie z Hipo-teza Dochodu Permanentnego Friedmana) rezerwujaczesc srodów na przyszła konsumpcje. Ponadto, pro-gram Rodzina 500+ trafia do wszystkich typów go-spodarstw, równiez tych zamoznych, gdzie skłon-nosc do oszczedzania moze byc wieksza. Dodatkoweoszczednosci moga byc tez gromadzone na wiekszejednorazowe wydatki, w szczególnosci zwazane zusługami, takimi jak kursy, turystyka, itp. W odróz-nieniu od poprzednich, to ostatnie wyjasnienie ozna-czałoby, ze obserwowany wzrost stopy oszczedzaniajest zjawiskiem przejsciowym.

Rosnacym oszczednosciom dobrowolnym go-

spodarstw domowych towarzyszy znacznie wolniej-sze tempo wzrostu oszczednosci emerytalnych wsystemie kapitałowym. Za tym drugim procesemstoi zmiana w systemie emerytalnym obowiazujacaod drugiej połowy 2013 r., a szczególnie jej dwaelementy: nizsze wpłaty do systemu kapitałowego(wole przekazywania składek do OFE wyraziło ok.12% populacji pracujacych) oraz stopniowe przeno-szenie z OFE do ZUS srodków osób osiagajacychwiek przedemerytalny (tzw. mechanizm „suwaka”,wg planu finansowego FUS było to ok 4,2 mld zł w2015 r. przy szacunkach ok 4,3 mld zł w 2016 r.). Zewzgledu na wysokosc srodków zgromadzonych wOFE przez kohorty osiagajace wiek przedemerytalnyoraz niska liczebnosc nowych roczników podejmuja-cych decyzje o członkostwie w OFE mozna sie spo-dziewac ujemnych wkładów korekty z tytułu FE dooszczednosci sektora gospodarstw domowych w ko-lejnych kwartałach (transfery z ZUS do OFE to obec-nie ok. 3,1-3,2 mld zł rocznie).



Wykres 19: Stopa oszczedzania gospodarstw domowych (w relacji do dochodów do dyspozycji)


Wykres 20: Realne nakłady inwestycyjne brutto, r/r

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa


W II kw. 2016 r. pogłebiły sie spadki dynamik re-alnych nakładów brutto na srodki trwałe w sekto-rze gospodarstw domowych. Spadkom realnych na-kładów brutto na srodki trwałe towarzyszy znaczaceobnizenie amplitudy wahan. Relatywnie mniejszy

spadek poziomu inwestycji w II kw. 2016 r. (-0,7%r/r wobec -2,8% w poprzednim kwartale) wynikaprzede wszystkim z korzystnego wpływu czynni-ków o charakterze sezonowym. Dynamika nakła-dów po uwzglednieniu sezonowosci osiaga srednio-okresowe minimum (-3,6% sa, Wykres 20). Syste-matyczne spadki realnych nakładów inwestycyjnychbrutto maja zwiazek z wahaniami o charakterze cy-klicznym, przy relatywnie stabilnym udziale czyn-ników długookresowych (Wykres 21), co sugerujekontynuacje ujemnych odczytów w nadchodzacychkwartałach.

Wraz z obnizajacym sie poziomiem nakładówbrutto na srodki trwałe stopa inwestowania w sek-torze gospodarstw domowych, bedaca relacja tej ka-tegorii do dochodów do dyspozycji brutto, od rokusystematycznie sie obniza (7,4% sa w II kw. 2016r. wobec 7,6% w poprzednim miesiacu i 8,0% w IIkw. 2015 r.). Stopa inwestowania wciaz przewyzszastope oszczedzania, choc od kilku kwartałów lukata sie pomniejsza (Wykres 22) – do 3,4 pp. w II kw.2016 r. Utrzymujaca sie w długim okresie przewagainwestycji gospodarstw domowych nad ich oszczed-



nosciami zwieksza wielkosc zadłuzenia netto sektoragospodarstw domowych wobec innych sektorów.

Wykres 21: Realne nakłady inwestycyjne brutto, de-kompozycja przy wykorzystaniu filtru HP.

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−10%

0%

10%

20%

trend

cykl

wahania: krótkookresowesezonowe

dynamika r/r


Wykres 22: Stopa inwestowania i oszczedzania (wrelacji do dochodów do dyspozycji brutto)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−4%

−2%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

stopa oszczędności dobrowolnych sastopa oszczędności pozostałych sastopa inwestowania sa



Aktywa i zobowiazania finansowe


W II kw. 2016 r. przyrastały głównie płynne formyprzechowywania aktywów, a dodatnia sume trans-akcji przewazyły ujemne zmiany wyceny wartosciskładowych aktywów. Najwiekszy udział we wzro-scie agregatu zobowiazan miały natomiast transak-cje w ramach kredytów konsumpcyjnych.

Aktywa

Stan aktywów finansowych gospodarstw domo-wych w koncu czerwca 2016 r. wyniósł 1773,7 mld zł,obnizajac sie o 0,6% wzgledem poprzedniego kwar-tału. W ujeciu rocznym wciaz odnotowuje sie wzrost,choc jest on słabszy niz w I kw. 2016 r. (3,1% r/r i 3,9%r/r w II kw. i w I kw. 2016; Wykres 23). Kwartalnyspadek agregatu aktywów wynika przede wszyst-kim z ujemnych zmian wyceny ich wartosci, prze-wyzszajacych wartosc transakcji przeprowadzonychw ramach aktywów finansowych (25,6 mld zł w IIkw. 2016 r.; Wykres 24 oraz Aneks - zestawienie da-nych statystycznych, Tabela 4).

Wykres 23: Stany aktywów i zobowiazan finanso-wych gospodarstw domowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−500

0

500

1000

1500

2000 aktywa ogółemzobowiązania ogółem

aktywa netto

Dane: Kwartalne rachunki finansowe NBP.

Wykres 24: Zmiany kwartalne stanów aktywów fi-nansowych gospodarstw domowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−50

0

50

100

transakcje GD w formie aktywów finansowychpozostałe zmiany aktywów finansowych GD

Dane: Kwartalne rachunki finansowe, NBP.

Wykres 25: Transakcje wg rodzajów aktywów finan-sowych (w mld zł, kw/kw, dane surowe)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−60

−40

−20

0

20

40

60

gotówka i depozyty krótkoterminowedepozyty długoterminowe

akcje notowane

akcje nienotowanesystemy emerytalno−rentowepozostałe aktywa

Dane: Kwartalne rachunki finansowe, NBP.



W II kw. 2016 r. nastapił dalszy, szybszywzrost akumulacji aktywów o niskim stopniu ry-zyka oraz duzej płynnosci, które od kilku kwarta-łów stopniowo wypieraja inne formy przechowywa-nia oszczednosci. Sa to jedyne składowe agregatu,których stan zwiekszył sie w porównaniu do po-przedniego roku (o 15,7% r/r gotówka i depozytykrótkoterminowe, o 7,2% r/r depozyty długotermi-nowe). Gotówka i srodki ulokowane w płynny spo-sób w bankach stanowia juz ponad 50% wszystkichzgromadzonych aktywów gospodarstw domowych,a udział ten systematycznie rosnie ( Wykres 27). OdIV kw. 2014 r. w strukturze czasowej depozytówprzewazaja srodki na rachunkach biezacych i loka-tach do 12 miesiecy.

Wykres 26: Składowe aktywów finansowych GD(jako odsetek rocznych dochodów do dyspozycji)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0%

50%

100%

150%

gotówka i depozyty krótkoterminowedepozyty długoterminowe

akcje notowane

akcje nienotowanesystemy emerytalno−rentowepozostałe aktywa

Dane: Kwartalne rachunki niefinansowe wg sektorów instytu-cjonalnych, GUS; Kwartalne rachunki finansowe, NBP.10

Oprócz znacznego zwiekszenia zasobu gotówkiw II kw. 2016 r. doszło tez do relatywnej poprawyw akumulacji aktywów ryzykownych, zwłaszcza ak-cji notowanych. Dodatnia wartosc transakcji zostałajednak zdominowana przez ujemne zmiany wartoscitych aktywów. Warto wspomniec, ze srodki w po-staci akcji stanowia ok. 1/4 rocznych dochodów dodyspozycji gospodarstw domowych.

10Zgodnie z konwencja przyjeta w systemie ESA2010, prze-prowadzone w lutym 2014 r. przeniesienie do ZUS 153,2 mld złoszczednosci emerytalnych utrzymywanych uprzednio w OFEnie obnizyło łacznej sumy aktywów finansowych, ale zwiek-szyło stan pozostałych aktywów.

Tabela 2: Dynamiki r/r aktywów i zobowiazan fi-nansowych gospodarstw domowych

Aktywa i zobowiazaniafinansowe GD

2015 2015 2015 2016 2016

II III IV I II

Aktywa finansowe 6,5 3,7 5,7 3,9 3,1

Gotówka i depozytykrótkoterminowe

13,1 14,2 13,7 13,8 15,7

Depozyty długotermi-nowe

4,8 4,6 5,7 6,3 7,2

Akcje notowane 11,8 7,2 5,8 -5,5 -5,3

Akcje nienotowane 3,9 -3,6 4,0 -1,0 -7,0

Sys. ubezp. i emerytalno- rentowe

2,5 -4,0 -2,2 -2,5 -5,7

Pozostałe 0,7 0,4 0,3 0,4 0,4

Zobowiazania 7,0 5,1 5,9 3,7 3,9

Kredyty i pozyczki 7,1 5,0 6,0 3,8 3,9

Pozostałe kwoty do za-płacenia

5,1 6,4 1,9 3,2 0,1

Kwartalne rachunki finansowe, NBP.

Gospodarstwa domowe w II kw. 2016 r. uloko-wały w formie gotówki i lokat krótkoterminowych27,2 mld zł, przez co stan posiadania tej formy ak-tywów przez gospodarstwa domowe w koncu oma-wianego kwartału wyniósł 546 mld zł i był wiek-szy w porównaniu do poprzedniego kwartału o 5,2%(Wykres 27). Zainteresowanie gospodarstw domo-wych ta płynna forma inwestowania srodków fi-nansowych nie słabnie pomimo niskiego poziomustóp procentowych. Nowe depozyty gospodarstwadomowe lokowały przy srednim oprocentowaniu wwysokosci 1,4%, tj. o 0,1 pp nizszym niz przed kwar-tałem. Transakcje w ramach akumulacji gotówki saobecnie jedyna kategoria aktywów, dla których osza-cowania trendu wskazuja na przyspieszenie obser-wowanych wzrostów.

Popytowi na płynnosc towarzyszył w II kw.spadek zainteresowania sektora gospodarstw do-mowych depozytami długoterminowymi (powy-zej roku), w ramach których gospodarstwa do-mowe wycofały ok. 3,2 mld zł. Spadek stanudepozytów o dłuzszym okresie zapadalnosci wporównaniu do poprzedniego kwartału ograni-czyły w pewnym stopniu dodatnie przeszacowa-



nia wartosci obecnie ulokowanych srodków, wsku-tek czego obnizył sie on jedynie o ok. 1 mld zł.

Wykres 27: Transakcje w formie gotówki i depozy-tów krótkoterminowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

100

200

300

400

500

600

700

0

10

20

30

nominalne

trend

stan w końcu kwartału (p. oś)


Wykres 28: Transakcje w formie depozytów długo-terminowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

100

200

300

400

−10

0

10

20

30

40 nominalne

trend



Łacznie, stan depozytów długoterminowych wujeciu rocznym wzrósł o 7,2% (Wykres 28 oraz Ta-bela 4). Rola tej formy inwestowania w decyzjach go-spodarstw domowych pozostaje istotna: po spadkuw pierwszej połowie 2013 r. udział depozytów dłu-goterminowych w aktywach netto sektora gospo-

darstw domowych az do konca 2015 r. utrzymywałsie na stałym poziomie z niewielkimi oscylacjamiwokół 20%. Składały sie na to wzglednie stabilnetransakcje ze srednia na poziomie ok. 4 mld zł. W2016 r. obserwuje sie jednak nieznaczny spadek zain-teresowania gospodarstw domowych rozszerzaniemzakresu posiadania aktywów w tej formie.

Wykres 29: Transakcje w formie aktywów ryzykow-nych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

100

200

300

400

500

600

−40

−20

0

20

40nominalne

trend



Wciaz maleje rola aktywów ryzykownych11 wportfelu gospodarstw domowych, tak w efekciespadków cen (głównie akcji notowanych), jak ina skutek wycofywania sie z tego typu inwesty-cji (głównie akcji nienotowanych). Łacznie w uje-ciu kwartalnym aktywa ryzykowne zmniejszyły sieo 4,7% (Wykres 29). Przeprowadzone w II kw. 2016r. transakcje w formie akcji nienotowanych zmniej-szyły aktywa ryzykowne o 500 mln zł, jednak ichstan obnizył sie o ok. 22,1 mld zł ze wzgledu naujemne zmiany wyceny tych aktywów. Natomiaststan akcji notowanych zwiekszył sie ze wzgleduna relatywnie wysoki poziom transakcji (6,2 mldzł). Utrzymujace sie drugi kwartał z rzedu dodat-nie transakcje i informacje ze statystyki monetarnej

11Kategoria ta odnosi sie łacznie do udziałów kapitałowych ijednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych. Wedługmetodyki ESA 2010 obejmuja one nastepujace instrumenty fi-nansowe: akcje notowane na giełdzie, akcje nienotowane orazpozostałe udziały kapitałowe, a takze jednostki uczestnictwa wfunduszach inwestycyjnych, tj. kategorie 7, 511, 512, 519, 521,522 finansowych rachunków narodowych.



moga sugerowac wyhamowanie spadków w kształ-towaniu sie wolumenu aktywów o wyzszym pozio-mie ryzyka w II poł. 2016 r.

Udział akcji w aktywach pozostaje niezmienny.Obecnie akcje notowane stanowia ok. 8% aktywów,tj. o ok. 5 pp. mniej niz przed poczatkiem globalnegokryzysu finansowego, i ok. 33% aktywów ryzykow-nych. Pomimo systematycznych spadków od 2008r., dominujaca w aktywach ryzykownych pozostajerola akcji nienotowanych (ok. 17% aktywów ogółem,67% aktywów ryzykownych).

Wykres 30: Transakcje w systemach ubezpieczenio-wych i emerytalno-rentowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

100

200

300

400

500

5

10

15

nominalne

trend



Stan aktywów ulokowanych w systemach ubez-pieczeniowych i emerytalno-rentowych12 obnizyłsie o 7,9 mld zł, co wynika z negatywnych prze-szacowan wartosci. Saldo transakcji w II kw. 2016r. było dodatnie i wyniosło 3,4 mld zł. Negatywnywpływ przeszacowan wartosci przełozył sie na spa-dek stanu o 5,7% r/r i pogłebienie tendencji spad-kowych (Wykres 30). W dłuzszej perspektywie spo-dziewac sie nalezy podtrzymania trendu spadko-wego z uwagi na tzw. mechanizmem „suwaka”(stopniowego przesuwania srodków osób osiagaja-cych wiek przedemerytalny z OFE do ZUS).

12Kategoria obejmuje OFE, IKE, IKZE, PPE oraz tzw. rezerwytechniczne, tj. kategorie 61, 62, 63, 64, 65 i 66 finansowych ra-chunków narodowych.

Dane ze statystyki monetarnej NBP13 wskazujana bardzo nieznaczny przyrost stanu aktywów w IIIkwartale. Dane te wskazuja, ze gospodarstwa do-mowe wieksza czesc swoich oszczednosci ulokujaw aktywach ryzykownych, w szczególnosci fundu-szach inwestycyjnych, przy nizszych niz w poprzed-nich kwartałach transakcjach w formie gotówki i de-pozytów. Zainteresowanie depozytami raczej ogra-niczac sie bedzie do depozytów biezacych, co maswoje uzasadnienie w niskich stopach procentowychdla depozytów o dłuzszych terminach zapadalnosci.

13W celu uzyskania pełnego obrazu kształtowania sie akty-wów i zobowiazan finansowych w III kwartale nalezy pocze-kac, az zostana opublikowane dane ze statystyki finansowej.



Zobowiazania

Zobowiazania finansowe sektora gospodarstw do-mowych w koncu czerwca 2016 r. wyniosły łacznie679,5 mld zł i były wyzsze o 1,7% w porównaniu dowartosci z poprzedniego kwartału oraz o 3,9% wo-bec stanu na koniec II kw. 2015 r. Stan zobowiazanzwiekszył sie o 11,6 mld zł w II kw. 2016 r., z czegoniecała połowe (5,11 mld zł) stanowiły nowopodjetezobowiazania finansowe, a reszte zmiany nietranak-cyjne, na które w dominujacej mierze składały siezmiany wyceny wczesniej zaciagnietych zobowiazanwalutowych (Wykres 31 i Tabela 2). Wartosc transak-cji w II kw. br. była nieco nizsza niz srednia od 2015roku (5,1 mld zł wobec 6,2 mld zł).

Wykres 31: Struktura kwartalnych zmian wartoscizobowiazan finansowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

10

20

30

40

50

60

70 transakcje zw. ze zobowiązaniami finansowymi GDpozostałe zmiany wartości zobowiązań finansowych GD


Gospodarstwa domowe zaciagaja zobowiaza-nia w dwóch głównych celach: by sfinansowackonsumpcje oraz w celu nabycia nieruchomosci.14

Pierwsze stanowia obecnie prawie jedna czwartastanu wszystkich zobowiazan, drugie ponad 60%.15

Transakcje w formie kredytów i pozyczek kon-14Wyróznia sie równiez kredyty i pozyczki o charakterze bie-

zacym dla przedsiebiorców indywidualnych i rolników indy-widualnych oraz na inwestycje, choc stanowia one niewielkiodsetek całego agregatu.

15Dane dotyczace kredytów w podziale na cele oraz strukturapozyczek o terminach zapadalnosci powyzej roku pochodza zestatystyki monetarnej NBP (por. Aneks 1 – Uwagi metodyczne,pkt. 9).

sumpcyjnych w II kw. 2016 roku wyniosły ponad44,6% wartosci wszystkich transakcji i były najwyz-sze od 2010 roku (Wykres 32). Po okresie boomu wlatach 2007-2008, a nastepnie ujemnych transakcjachw latach 2011-2012, gdy wartosc spłaty juz zaciagnie-tych kredytów była wyzsza od wartosci nowopodje-tych, od 2013 roku kategoria ta znajduje sie w tren-dzie wzrostowym (por. Wykres 33).

Wykres 32: Transakcje w formie kredytów i pozyczekwedług celu (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

10

20

30

konsumpcyjnena nieruchomości

pozostałe

Dane: Statystyka monetarna NBP.

Z drugiej strony, od poczatku 2008 roku trans-akcje w formie kredytów mieszkaniowych16, chocdodatnie, to znajduja sie w trendzie spadkowym,na co tez mogło miec wpływ zaostrzenie politykibanków w zakresie przyznawania kredytów miesz-kaniowych w wyniku np. rekomendacji S z 2014 r.(Wykres 34). W szczególnosci transakcje w formiekredytów mieszkaniowych zaciagnietych w walu-cie obcej17 od 2012 roku sa ujemne, a transakcje wformie kredytów mieszkaniowych złotówkowych odpołowy 2010 roku nie przejawiaja tendencji wzrosto-wych. W rezultacie, od połowy 2015 roku wartosctransakcji na kredytach konsumpcyjnych jest wyzszaod wartosci transakcji na kredytach mieszkaniowych(wyjatkiem jest I kw. br.), choc trudno przesadzac otrwałosci tej tendencji.

16Kredyty mieszkaniowe stanowia obecnie ok. 97% stanuwszystkich kredytów na nieruchomosci

17Obecnie kredyty walutowe stanowia około 40% stanuwszystkich kredytów na nieruchomosci.



Wykres 33: Transakcje w formie kredytów konsump-cyjnych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

50

100

150

200

0

5

10

nominalne

trend



Wykres 34: Transakcje w formie kredytów mieszka-niowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

100

200

300

400

500

5

10

15

nominalne

trend



Dominujaca forma wzrostu zadłuzenia gospo-darstw domowych sa pozyczki zaciagane na okresypowyzej jednego roku (termin zapadalnosci okre-slony jest w momencie zaciagniecia zobowiazania).Transakcje z tego tytułu, nazywane długotermino-wymi kredytami i pozyczkami, w ciagu II kw. 2016 r.wyniosły 613,7 mld zł. W konsekwencji zobowiaza-nia długoterminowe gospodarstw domowych wobec

sektora bankowego wzrosły o 4,3% w ujeciu rocz-nym i o 2,6% kw/kw (Wykres 35). Natomiast trans-akcje z tytułu krótkoterminowych kredytów i pozy-czek w II kw. 2016 r. wyniosły 55,1 mld zł, pozostajacna poziomie zblizonym do analogicznego kwartałupoprzedniego roku.

Wykres 35: Transakcje w formie kredytów i pozyczekdługoterminowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

200

400

600

0

5

10

15

20

25

30

nominalne

trend



Jak pokazuja dane ze statystyki monetarnej NBP,ponad połowe stanu kredytów o pierwotnym ter-minie zapadalnosci powyzej roku stanowia kredytyzaciagniete na wiecej niz 20 lat. Po okresie wzro-stu z niecałych 15% w 2004 roku od poczatku 2015roku ich udział w agregacie pozostaje w miare stałyi wynosi ok. 50% (Wykres 36). Ze wszystkich ty-pów kredytów w podziale na termin zapadalnosciw ostatnim czasie najszybciej przyrastaja kredyty za-ciagane na okres od 5 do 10 lat, a najwolniej - kre-dyty o najnizszych terminach zapadalnosci. Syste-matyczny wzrost zainteresowania gospodarstw do-mowych kredytami z dłuzszym okresem spłaty jestobserwowany w danych w zasadzie od poczatku(dane ze statystyki montarnej NBP dostepne sa odgrudnia 1997 roku).

Jak wskazuja dane ze statystyki monetarnejNBP18, w III kwartale br. stan zobowiazan gospo-

18W celu uzyskania pełnego obrazu kształtowania sie akty-wów i zobowiazan finansowych w III kwartale nalezy pocze-kac, az zostana opublikowane dane ze statystyki finansowej.



darstw domowych zwiekszył sie pomimo negatyw-nej korekty zwiazanej ze zmiana wyceny. Transka-cje powinny utrzymac sie na poziomie zblizonymdo poprzedniego kwartału przy zwiekszonym za-interesowaniu gospodarstw domowych kredytamio terminie zapadalnosci od 5 do 10 lat. Transak-cje w celach konsumpcyjnych, choc nieco nizsze nizw II kwartale, pozostaja w sredniookresowym tren-dzie wzrostowym, a ich wartosc w dalszym ciaguprzwyzsza wartosc transakcji na cele mieszkaniowe.

Wykres 36: Struktura stanu zadłuzenia według ter-minu zapadalnosci

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

0−1 lat1−5 lat

5−10 lat10−20 lat

pow. 20 lat


Pozycja finansowa

W II kw. 2016 r. pozycja finansowa gospodarstwdomowych była lepsza niz w poprzednim kwartale.Relacja aktywów finansowych gospodarstw domo-wych do ich skumulowanych rocznych dochodówdo dyspozycji brutto wyniosła 167,5% sa, czyli o 2,2pp. wiecej niz przed rokiem (Wykres 37). Wskaznikzobowiazan finansowych gospodarstw domowychw stosunku do ich dochodów do dyspozycji powiek-szył sie w skali roku o 0,4 pp., kształtujac sie na po-ziomie 63,1% sa. Ostatecznie aktywa finansowe nettow koncu II kw. br. stanowiły 103,8% dochodów dodyspozycji.

Majatek finansowy netto, czyli nadwyzka akty-wów nad zobowiazaniami w sektorze gospodarstw

domowych, na koniec II kw. 2016 r. wyniósł 1094,2mld zł.

Wykres 37: Relacje stanów finansowych aktywów,zobowiazan, aktywów netto jako odsetek zannuali-zowanych dochodów do dyspozycji GD; dynamikar/r aktywów netto (dane odsezonowane)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0%

0.5%

1%

1.5%

2%

−0.4%

−0.2%

0%

0.2%

0.4%

0.6%

zobowiązania/dochody

aktywa/dochody

aktywa netto r/raktywa netto/do−chody (prawa oś)

Dane: Kwartalne rachunki niefinansowe wg sektorów instytu-

cjonalnych GUS; Kwartalne rachunki finansowe, NBP.


Tworzenie dochodów

Ramka 1. Wybór portfelowy europejskich gospodarstw domowych –zwrot w strone płynnosci

Polskie gospodarstwa domowe coraz wiecej nowych srodków lokuja w gotówce i depozytach krótkoter-minowych. Nieco wolniej przyrastaja depozyty długoterminowe, natomiast transakcje w formie aktywówryzykownych (akcji notowanych i nienotowanych) od 2014 roku cechuja sie trendem spadkowym.

Wykres 38: Długoterminowe stopy procentowe, wy-brane kraje

Zródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

Wzrost zainteresowania gospodarstw do-mowych gotówka i depozytami krótkoter-minowymi jako forma gromadzenia akty-wów w ostatnich latach jest cecha wspólnadla wielu gospodarek europejskich. W la-tach 2004-2008 transakcje w formie aktywówdługoterminowych, czyli depozytów i dłu-goterminowych dłuznych papierów warto-sciowych, były dodatnie i stanowiły wysokiodsetek wszystkich transakcji w wielu kra-jach UE (Wykres 39, wyjatkiem jest WielkaBrytania). W latach 2009-2015 struktura no-wych transakcji zmieniła sie na korzyscgotówki i depozytów krótkoterminowych,a w niektórych krajach (jak Niemcy, Au-stria czy Wielka Brytania) gospodarstwadomowe wrecz zredukowały zasób swo-ich depozytów długoterminowych (Wykres40).

Analiza szeregów czasowych dla poszczególnych krajów i typów aktywów wskazuje, ze do zahamowaniaprzyrostu depozytów długoterminowych doszło dwukrotnie. Bezposrednio po kryzysie gospodarczym w2008 roku gospodarstwa domowe zredukowały swoje depozyty, jednoczesnie w niektórych krajach wzrosłytransakcje w formie gotówki. Od 2012 roku gotówka i depozyty krótkoterminowe ponownie wypierajadepozyty długoterminowe w portfelu gospodarstw domowych. Ponadto aktywa ryzykowne w portfeluaktywów, podobnie jak w Polsce, równiez w innych gospodarkach europejskich, przyrastaja w wyrazniemniejszym stopniu niz gotówka i depozyty krótkoterminowe.Wyjasnien tego zjawiska moze byc kilka.Gromadzenie aktywów w formie gotówki i depozytów krótko-terminowych zwieksza płynnosc i redukuje ryzyko, co jest szczególnie wazne w warunkach podwyzszo-nej niepewnosci. Jednoczesnie przy coraz nizszych stopach procentowych zmniejsza sie róznica miedzystopa zwrotu z gotówki i innych typów aktywów (Wykres 38), a straty na aktywach finansowych w okresiekryzysu finansowego z 2008 roku moga dodatkowo zniechecac do szukania bardziej ryzykownych formoszczedzania.



Wykres 39: Struktura przyrostu na transakcjach w podziale na gotówke, depozyty i aktywa ryzykowne, dlalat 2004-2009

Dla kazdego kraju suma przyrostu transakcji powinna wynosic 1. W przypadku znacznych wahan, tj. dla Łotwy, Litwy oraz

Wielkiej Brytanii dane zostały obciete w punktach 2 i -2.


Wykres 40: Struktura przyrostu na transakcjach w podziale na gotówke, depozyty i aktywa ryzykowne, dlalat 2009-2015

Dla kazdego kraju suma przyrostu transakcji powinna wynosic 1. W przypadku znacznych wahan, tj. dla Łotwy, Litwy oraz

Wielkiej Brytanii dane zostały obciete w punktach 2 i -2.




APROBOWAŁ ZATWIERDZIŁ

Michał Gradzewicz Jarosław Jakubik


Aneks

AneksUwagi metodyczne

1. Obecne dane z rachunków niefinansowych go-spodarstw domowych sporzadzane sa w oparciunowa, ujednolicona metodyke ESA 2010 (szczegółydotyczace zmian oraz informacje metodologicznemozna znalezc na stronie Głównego Urzedu Staty-stycznego oraz Eurostatu). Opracowanie wykorzy-stuje szeregi czasowe, spójne z nowa metodyka, roz-poczynajace sie w I kw. 1999 r. Na ich podstawie do-konano wiekszosci obliczen, w tym korekty sezono-wej.

2. Sektor gospodarstw domowych – wedługESA2010: kat. S.14 Gospodarstwa domowe - obejmujepod wzgledem podmiotowym osoby fizyczne lubgrupy osób fizycznych wspólnie zamieszkujace iwspólnie utrzymujace sie, a takze osoby fizyczneprzebywajace na stałe w instytucjach zbiorowego za-mieszkania. Zakres taki jest powszechnie stosowanyw statystykach na potrzeby krajowe, sporzadzanychw układzie rachunków narodowych przez GUS dladanych rocznych. Dla celów statystyk miedzynaro-dowych (Eurostat, OECD, IMF, WB, a takze GUS dladanych o wyzszej czestotliwosci) do sektora gospo-darstw domowych zalicza sie 2 sektory: kat. S.14 Go-spodarstwa domowe oraz kat. S.15 Sektor instytucji nie-komercyjnych działajacych na rzecz gospodarstw domo-wych i taka rozszerzona definicje przyjeto równiezw notatce. Właczony do sektora gospodarstw domo-wych sektor instytucji niekomercyjnych działajacychna rzecz gospodarstw domowych stanowi ok. 2%dochodów do dyspozycji brutto ogólnych sektorów:S.14 i S.15 oraz 1,5% spozycia prywatnego.

3. Sposród składników oszczednosci sektora go-spodarstw domowych w ujeciu rachunków naro-dowych zasadnicze znaczenie maja dwa elementy.Jednym z nich jest akumulacja, a w zasadzie jejpodstawowy składnik majacy postac rzeczowa, tj.nakłady brutto na srodki trwałe, stanowiace wartoscsrodków przeznaczonych na inwestycje, tu głów-nie na budownictwo mieszkaniowe. Drugim elemen-tem, okreslanym tu jako oszczednosci finansowe,

jest saldo aktywów i zobowiazan finansowych sek-tora „domykajace” rachunek kapitałowy tworzeniai rozdysponowania oszczednosci brutto. Dodatniawartosc oszczednosci finansowych, tj. wierzytelno-sci netto oznacza, ze sektor gospodarstw domo-wych dysponował na biezaco srodkami wystarcza-jacymi na finansowanie własnych zamierzonych na-kładów inwestycyjnych w ramach sektora, ale po-siadał równiez nadwyzki srodków pozwalajace fi-nansowac inne sektory gospodarki. Wartosc ujemnaoszczednosci finansowych, tj. zadłuzenie netto wska-zuje na niedobór własnych srodków w ramach sek-tora i koniecznosc zaciagniecia zadłuzenia w in-nych sektorach gospodarki, posiadajacych nadwyzkioszczednosci finansowych.

4. Pokazane w notatce dynamiki w ujeciu realnymróznych kategorii rachunków niefinansowych doty-czacych dochodów, spozycia prywatnego i oszczed-nosci zostały obliczone poprzez relacje ich dynamikw cenach biezacych do deflatora spozycia indywidu-alnego w sektorze gospodarstw domowych. W po-przednich numerach notatki (do I kw. 2015 r. włacz-nie) do urealniania wartosci nominalnych uzywanowskazników cen towarów i usług konsumpcyjnych(CPI). Wyjatek stanowia nakłady brutto na srodkitrwałe, urealniane za pomoca deflatora inwestycjipoliczonego dla całej gospodarki.

5. W notatce przyjmuje sie waska definicje stopyoszczedzania, która wyraza sie relacja oszczedno-sci gospodarstw domowych do ich dochodów dodyspozycji brutto. Oszczednosci gospodarstw do-mowych składaja sie z oszczednosci dobrowolnych,tj. róznicy miedzy dochodami i spozyciem w tymsektorze, oraz Korekty z tytułu zmiany udziałów nettow rezerwach funduszy emerytalnych.

6. Analiza oszczednosci gospodarstw domowychw okresach kwartalnych oparta została na dwóchodrebnych zródłach danych. W czesci zawierajacejpodstawowe proporcje rozdysponowania dochodóww sektorze gospodarstw domowych wykorzystanodane statystyczne GUS pochodzace z kwartalnych


Aneks

rachunków niefinansowych wg sektorów instytucjo-nalnych (GUS udostepnia je NBP w ciagu czwar-tego miesiaca po kwartale sprawozdawczym). Danete obejmuja podstawowe kategorie ekonomiczne, ta-kie jak: dochody do dyspozycji brutto, oszczednoscibrutto, nakłady brutto na srodki trwałe, sa jednakniewystarczajace do analizy zmian zachodzacych wstrukturze ich oszczednosci.

7. Zakres pochodzacych z tych statystyk danychliczbowych jest niewystarczajacy do sporzadzeniapełnego a zarazem szczegółowego i jednolitego ra-chunku kapitałowego za okresy kwartalne, zgodniez metodologia ESA 2010, gdyz:

brak jest danych GUS o wielkosci transfe-rów kapitałowych i ich salda, niezbednegoskładnika korygujacego wielkosc oszczednoscibrutto, który w rachunku kapitałowym umozli-wia zbilansowanie tych oszczednosci z wielko-scia akumulacji i wierzytelnosci netto,

nie dysponujemy pełnymi danymi nt. akumu-lacji w sektorze GD, a jedynie o ich dominujacejczesci, jaka sa nakłady brutto na srodki trwałe.

8. W analizie tendencji i zmian zachodzacych wstrukturze oszczednosci finansowych gospodarstwdomowych w okresach kwartalnych, zastosowanodwa obecnie dostepne zródła danych.

Głównym sa kwartalne rachunki finansowesektora gospodarstw domowych opracowy-wane przez NBP. Pomimo ze dotychczas nienastapiło jednoznaczne uzgodnienie danych zrachunków finansowych z rachunkami niefi-nansowymi GUS, sa one opracowywane wgtej samej metodologii i definicji przedmioto-wych (obowiazujacych w ESA 2010), stad rów-niez w obecnej postaci stanowia metodologicz-nie spójne zródło danych informujace o przybli-zonej strukturze rachunku finansowego sektoraGD.

Jako drugie, pomocnicze, zródło danych wy-korzystano dane pochodzace ze statystyki mo-netarnej NBP (dostepne w koncu pierwszegomiesiaca po miesiacu sprawozdawczym). Za-wieraja one m.in. dane o stanach pieniadza go-

tówkowego w obiegu, depozytów i kredytóworaz informacje gromadzone przez NBP do-tyczace pozabankowych form lokowania wol-nych srodków finansowych, takich jak fundu-sze inwestycyjne, ubezpieczeniowe funduszekapitałowe, rzadowe papiery wartosciowe, ak-cje spółek.

9. Dane pochodzace ze statystyki monetarnej NBPoraz dane z kwartalnych rachunków finansowych zewzgledu na róznice metodologiczne nie sa spójne.Jednakze dane o zobowiazaniach gospodarstw do-mowych z obu zródeł sa bardzo zblizone, a ewentu-alne róznice nie wpływaja w istotny sposób na wnio-ski dotyczace tendencji czy zmian poszczególnychzmiennych (Wykres 41 oraz Wykres 41).

Wykres 41: Zmiany stanów zobowiazan GD

Zródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP.


Aneks

Wykres 42: Transakcje w formie zobowiazan GD

Zródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP.

10. Do eliminacji wahan sezonowych i identyfika-cji trendu w szeregach zastosowano zaimplemento-wana w pakiecie DEMETRA+ procedure odsezono-wania TRAMO/SEATS.


Aneks

Zestawienie danych statystycznych

Tabela 3: Dochody, spozycie i oszczednosci gospodarstw domowych (urealnione deflatorem spozycia indy-widualnego)

2013 2014 2015 2015 2016

I-IV I-IV I-IV II III IV I II

dynamiki wybranych zmiennych z rachunku wykorzystania dochodów w ujeciu realnym

dochody do dyspozycji brutto 1,3 2,6 3,9 4,9 2,1 3,0 3,5 6,1

dochody do dyspozycji brutto łacznie z korekta OFE 1,3 1,8 3,2 4,0 1,4 3,0 3,5 6,0

spozycie prywatne 0,2 2,4 3,0 3,0 3,1 2,9 3,1 3,3

spozycie indywidualne 0,2 2,6 3,1 3,1 3,1 3,0 3,2 3,3

nakłady brutto na srodku trwałe∗ 5,1 11,8 3,8 3,0 3,6 2,2 -2,8 -0,7

deflator spozycia indywidualnego 0,4 -0,1 -1,2 -1,6 0,0 -1,3 -0,9 -0,6

stopa oszczedzania oraz stopa inwestowania (dane odsezonowane)

stopa oszczednosci dobrowolnych 0,1 0,4 1,4 1,2 0,8 1,8 3,2 2,9

stopa oszczedzania 2,3 1,9 2,2 2,3 1,7 2,3 3,7 4,0

stopa inwestowania 7,3 7,9 8,0 8,0 8,0 7,9 7,6 7,4∗ Urealnione deflatorem inwestycji w gospodarce.Zródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.


www.nbp.pl

Documents

Nr 04/16 (listopad 2016 r.) Sytuacja finansowa sektora ...Streszczenie Streszczenie W II kw. 2016 r. realne dochody sektora gospodarstw domowych (GD) zwiekszyły˛ sie˛ o 6,1% r/r,