nr 11/2011

ISSN 1233-2755Vol. XVIII

Rok za³o¿enia 1992Nr 11 (215)

Listopad 2011

www.cza.pl • e-mail: [email protected]

Punktacja: Ministerstwa Nauki

i Szkolnictwa Wy¿szego: 6 pkt

Index Copernicus Wydawnictwo Farmapress®: 10,63 pkt

P a t r o n a t

POLSKIETOWARZYSTWO

LEKARSKIE

POLSKI KOMITET

ZIELARSKI

Informacja o leku na str. 2

W numerze m.in. dr n. farm. Agnieszka Zimmermann – Interespubliczny jako kierunek dzia³ania samorz¹du aptekarskiego,

dr n. farm. Ewa Tomerska-Kowalczyk, dr n. farm. Agnieszka Skowron– Ocena zastosowania Standardowych Procedur Operacyjnych...

Kontynuator tradycji Czasopisma utworzonego w roku 1871 we Lwowie

®

AMBASA

DOR FA

RMACJI

Zapraszamy

do prenumeraty

na rok 2012

TERTENSIF® SR (Indapamidum), tabletki po-wlekane o powolnym uwalnianiu, 1,5 mg.Sk³ad: substancja czynna: indapamid, 1,5 mgSubstancje pomocnicze: 124,5 mg laktozy jed-nowodnej. Wskazania do stosowania: Nadci-œnienie têtnicze samoistne. Dawkowanie i spo-sób podawania: Do stosowania doustnego.1 tabletkê na dobê, najlepiej rano, po³kn¹æ w ca-³oœci popijaj¹c wod¹. Tabletki nie nale¿y ¿uæ.W wiêkszych dawkach indapamid nie wykazujesilniejszego dzia³ania przeciwnadciœnieniowe-go, natomiast wystêpuje nasilone dzia³anie sa-luretyczne. Niewydolnoœæ nerek: W ciê¿kiej nie-wydolnoœci nerek (klirens kreatyniny poni¿ej30 ml/min) stosowanie preparatu jest przeciw-wskazane. Leki moczopêdne tiazydowe i lekio podobnym dzia³aniu s¹ w pe³ni skuteczne, kie-dy czynnoœæ nerek jest prawid³owa lub zaburzo-na jedynie w niewielkim stopniu. Pacjenci w po-desz³ym wieku: U osób w podesz³ym wieku stê-¿enia kreatyniny w osoczu nale¿y skorygowaæuwzglêdniaj¹c wiek, masê cia³a i p³eæ. U pacjen-tów w podesz³ym wieku mo¿na stosowaæ pre-parat Tertensif SR, kiedy czynnoœæ nerek jestprawid³owa lub zaburzona jedynie w niewielkimstopniu. Pacjenci z zaburzeniami czynnoœci w¹-troby: W przypadku ciê¿kiej niewydolnoœci w¹-troby stosowanie preparatu jest przeciwwska-zane. Dzieci i m³odzie¿: Ze wzglêdu na brak da-nych dotycz¹cych bezpieczeñstwa oraz sku-tecznoœci nie zaleca siê stosowania preparatuTertensif SR u dzieci oraz m³odzie¿y. Przeciw-wskazania: Nadwra¿liwoœæ na indapamid, innesulfonamidy lub któr¹kolwiek substancjê po-mocnicz¹. Ciê¿ka niewydolnoœæ nerek. Encefa-lopatia w¹trobowa lub inne ciê¿kie zaburzeniaczynnoœci w¹troby. Hipokaliemia. Ostrze¿eniaspecjalne i zalecane œrodki ostro¿noœci:Ostrze¿enia specjalne: W przypadku zaburze-nia czynnoœci w¹troby, leki moczopêdne o dzia-³aniu podobnym do tiazydów mog¹ powodowaæencefalopatiê w¹trobow¹, szczególnie w przy-padku zaburzeñ gospodarki wodno-elektrolito-wej. Stosowanie tych leków moczopêdnych na-le¿y natychmiast przerwaæ w przypadku wyst¹-pienia objawów encefalopatii w¹trobowej. Nad-wra¿liwoœæ na œwiat³o: Opisywano przypadki re-akcji uczuleniowych na œwiat³o, zwi¹zanych zestosowaniem leków moczopêdnych tiazydo-wych oraz leków o podobnym dzia³aniu. Jeœlireakcja nadwra¿liwoœci na œwiat³o wyst¹pi pod-czas leczenia, zaleca siê odstawienie leku. Jeœliponowne zastosowanie leku moczopêdnegooka¿e siê konieczne, zaleca siê ochronê po-wierzchni skóry nara¿onej na dzia³anie promienis³onecznych lub sztucznego promieniowaniaUVA. Substancje pomocnicze: Ze wzglêdu nazawar toœæ laktozy w preparacie, pacjenciz rzadko wystêpuj¹c¹ dziedziczn¹ nietolerancj¹galaktozy, z zespo³em z³ego wch³aniania gluko-zy-galaktozy lub z niedoborem laktazy (typuLapp) nie powinni stosowaæ tego preparatu.Œrodki ostro¿noœci dotycz¹ce stosowania:Równowaga wodno-elektrolitowa: Stê¿eniesodu w osoczu: Przed rozpoczêciem leczenianale¿y oceniæ stê¿enie sodu, a nastêpnie regu-larnie je kontrolowaæ. Ka¿de leczenie moczo-pêdne mo¿e powodowaæ hiponatremiê, cza-sem z powa¿nymi jej konsekwencjami. Zmniej-szenie stê¿enia sodu mo¿e byæ w pocz¹tko-wym okresie bezobjawowe, dlatego te¿ ko-nieczna jest jego regularna kontrola, czêstszau osób w podesz³ym wieku lub pacjentówz marskoœci¹ w¹troby. Stê¿enie potasu w oso-

czu: Utrata potasu z hipokaliemi¹ stanowi du¿eryzyko zwi¹zane ze stosowaniem leków mo-czopêdnych tiazydowych i leków o podobnymdzia³aniu. Nale¿y zapobiegaæ rozwojowi hipo-kaliemii (<3,4 mmol/l), szczególnie u pacjen-tów, u których ryzyko jej wyst¹pienia jest naj-wiêksze, np. u osób w podesz³ym wieku, niedo-¿ywionych, leczonych wieloma lekami, u pa-cjentów z marskoœci¹ w¹troby z obrzêkamii wodobrzuszem, z chorob¹ naczyñ wieñco-wych i niewydolnoœci¹ serca. W takiej sytuacjihipokaliemia zwiêksza kardiotoksycznoœæ pre-paratów naparstnicy oraz ryzyko zaburzeñ ryt-mu serca. W grupie ryzyka znajduj¹ siê tak¿epacjenci z wyd³u¿onym odstêpem QT, bezwzglêdu na to, czy jest to zaburzenie wrodzone,czy jatrogenne. Hipokaliemia, podobnie jaki bradykardia, usposabia do rozwoju ciê¿kichzaburzeñ rytmu serca, szczególnie do poten-cjalnie œmiertelnego czêstoskurczu typu torsa-des de pointes. Czêstsze oznaczanie stê¿eniapotasu w osoczu jest konieczne we wszystkichprzedstawionych powy¿ej sytuacjach. Pierwszeoznaczenie stê¿enie potasu w osoczu nale¿ywykonaæ w pierwszym tygodniu leczenia.W przypadku stwierdzenia hipokaliemii koniecz-ne jest uzupe³nienie potasu. Stê¿enie wapniaw osoczu: Leki moczopêdne tiazydowe i lekio podobnym dzia³aniu mog¹ zmniejszaæ wyda-lanie wapnia z moczem, powoduj¹c nieznacznei przemijaj¹ce zwiêkszenie stê¿enia wapniaw osoczu. Znaczna hiperkalcemia mo¿e byæskutkiem nierozpoznanej nadczynnoœci przytar-czyc. Nale¿y przerwaæ leczenie powy¿szymi le-kami przed przeprowadzeniem badania ocenia-j¹cego czynnoœæ przytarczyc. Stê¿enie glukozywe krwi: Monitorowanie stê¿enia glukozy wekrwi jest wa¿ne u osób chorych na cukrzycê,szczególnie jeœli wspó³istnieje hipokaliemia.Kwas moczowy: U pacjentów z hiperurykemi¹istnieje tendencja do zwiêkszania czêstoœci na-padów dny. Czynnoœæ nerek a leki moczopêd-ne: Leki moczopêdne tiazydowe i leki o podob-nym dzia³aniu s¹ w pe³ni skuteczne u pacjentówz prawid³ow¹ lub tylko w niewielkim stopniu za-burzon¹ czynnoœci¹ nerek (stê¿enie kreatyninyw osoczu poni¿ej 25 mg/l, tj. 220 mmol/lu osób doros³ych). U osób w podesz³ym wiekupodczas oceny czynnoœci nerek na podstawiestê¿enia kreatyniny, nale¿y wzi¹æ pod uwagêwiek, p³eæ oraz masê cia³a. Hipowolemia, wtór-na do utraty wody i sodu, indukowana przez le-ki moczopêdne, na pocz¹tku leczenia powodujezmniejszenie przes¹czania k³êbuszkowego. Mo-¿e to powodowaæ zwiêkszenie stê¿enia moczni-ka we krwi i kreatyniny w osoczu. Ta przemija-j¹ca czynnoœciowa niewydolnoœæ nerek nie po-woduje ¿adnych nastêpstw u osób z prawid³o-w¹ czynnoœci¹ nerek, natomiast mo¿e nasiliæju¿ istniej¹c¹ niewydolnoœæ nerek. Sportowcy:W przypadku sportowców nale¿y wzi¹æ poduwagê fakt, ¿e substancja czynna zawartaw preparacie mo¿e powodowaæ dodatni wyniktestu antydopingowego. Nie zaleca siê stoso-wania leku u dzieci. Ci¹¿a: Zgodnie z ogólnieprzyjêt¹ zasad¹ nale¿y unikaæ stosowania lekówmoczopêdnych u kobiet w ci¹¿y. Nigdy nie na-le¿y ich stosowaæ w celu leczenia fizjologicz-nych obrzêków, wystêpuj¹cych w czasie ci¹¿y.Leki moczopêdne mog¹ powodowaæ niedo-krwienie p³odowo-³o¿yskowe z ryzykiem zabu-rzenia wzrostu p³odu. Karmienie piersi¹: Kar-mienie piersi¹ nie jest zalecane (indapamidprzenika do pokarmu kobiecego).

Dzia³ania niepo¿¹dane: Wiêkszoœæ dzia³añ nie-po¿¹danych dotycz¹cych objawów klinicznychi wyników badañ laboratoryjnych zale¿y od daw-ki. Leki moczopêdne o dzia³aniu podobnym dotiazydów, w tym indapamid, mog¹ powodowaænastêpuj¹ce dzia³ania niepo¿¹dane, z przedsta-wion¹ czêstotliwoœci¹: bardzo czêsto (>1/10),czêsto (>1/100, <1/10), niezbyt czêsto(>1/1000, <1/100), rzadko (>1/10 000,<1/1000), bardzo rzadko (<1/10 000); niezna-na czêstotliwoœæ (nie mo¿na oszacowaæ na pod-stawie dostêpnych danych). Zaburzenia krwii uk³adu ch³onnego: Bardzo rzadko: trombocyto-penia, leukopenia, agranulocytoza, niedokrwi-stoœæ aplastyczna, niedokrwistoœæ hemolitycz-na. Zaburzenia uk³adu nerwowego: Rzadko: za-wroty g³owy, uczucie zmêczenia, bóle g³owy, pa-restezje. Zaburzenia serca: Bardzo rzadko: zabu-rzenia rytmu serca, niedociœnienie têtnicze. Za-burzenia ¿o³¹dkowo-jelitowe: Niezbyt czêsto:wymioty. Rzadko: nudnoœci, zaparcia, suchoœæw ustach. Bardzo rzadko: zapalenie trzustki. Za-burzenia nerek i dróg moczowych: Bardzo rzad-ko: niewydolnoœæ nerek. Zaburzenia w¹trobyi dróg ¿ó³ciowych: Bardzo rzadko: zaburzeniaczynnoœci w¹troby. Nieznana: mo¿liwoœæ roz-woju encefalopatii w¹trobowej w przebiegu nie-wydolnoœci w¹troby. Zaburzenia skóry i tkankipodskórnej: Reakcje nadwra¿liwoœci, g³ówniedotycz¹ce skóry, u pacjentów sk³onnych doalergii oraz reakcji astmatycznych: Czêsto: grud-kowo-plamiste wysypki. Niezbyt czêsto: plami-ca. Bardzo rzadko: obrzêk naczynioruchowyi (lub) pokrzywka, martwica toksyczno-rozp³yw-na naskórka, zespó³ Stevensa-Johnsona. Nie-znana: mo¿liwoœæ nasilenia objawów wspó³ist-niej¹cego tocznia rumieniowatego uk³adowego.Odnotowano przypadki nadwra¿liwoœci na œwia-t³o. Badania laboratoryjne: W badaniach klinicz-nych hipokaliemiê (stê¿enie potasu w osoczu≤3,4 mmol/l) obserwowano u 10% pacjentów,przy czym u 4% pacjentów stê¿enie potasu wy-nosi³o <3,2 mmol/l po 4 do 6 tygodniach lecze-nia. Po 12 tygodniach leczenia œrednie zmniej-szenie stê¿enia potasu wynosi³o 0,23 mmol/l.Bardzo rzadko: hiperkalcemia. Nieznana: utratapotasu z hipokaliemi¹ o szczególnie ciê¿kimprzebiegu obserwowano zw³aszcza u pacjentówz grup du¿ego ryzyka U pacjentów z wyd³u¿o-nym odstêpem QT, hipokaliemia, jak równie¿bradykardia, jest czynnikiem predysponuj¹cymdo wyst¹pienia ciê¿kich arytmii, szczególnie po-tencjalnie œmiertelnych zaburzeñ torsades depointes; hiponatremia z hipowolemi¹ powoduj¹-ca odwodnienie i hipotoniê or tostatyczn¹.Wspó³istniej¹ca utrata jonów chlorkowych mo¿eprowadziæ do wtórnej, kompensacyjnej zasado-wicy metabolicznej: czêstoœæ i nasilenie tegodzia³ania nie jest znacz¹ce, zwiêkszone stê¿eniekwasu moczowego i glukozy we krwi podczasleczenia: celowoœæ stosowania tych leków mo-czopêdnych u pacjentów z dn¹ moczanow¹ lubcukrzyc¹ nale¿y szczególnie ostro¿nie rozwa¿yæ.

Podmiot odpowiedzialny Les Laboratoires Se-rvier 22 rue Garnier 92200 Neuilly sur Seine –Francja. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotuwydane przez Ministra Zdrowia nr R/7382. Pro-dukt leczniczy wydawany na receptê. Adreskorespondencyjny Servier Polska Sp. z o.o.,01-248 Warszawa, ul. Jana Kazimierza 10,tel. (22) 594 90 00, fax (22) 594 90 10. Internet:www.servier.pl, e-mail: [email protected].(22.06.2011)

Niezale¿ny Ogólnopolski Miesiêcznik Farmaceutyczno-Medyczny dla Aptekarzy, Farmaceutów, Lekarzy, Producentów i Dystrybutorów Leków

Wydawca, Redaktor Naczelny: Wiktor Szukiel – tel. kom. 601 282 404

Pe³nomocnik Wydawcy Z-ca Redaktora Naczelnego: Jadwiga Szymañska – tel. kom. 601 986 688, tel. (22) 879-92-62

Honorowy z-ca Redaktora Naczelnego: mgr prawa Barbara JendryczkoHonorowy z-ca Redaktora Naczelnego: dr n. farm. Marek Jêdrzejczak

Sekretarz Redakcji: Bogdan Ostrowski

RADA NAUKOWAprof. dr hab. n. farm. Kazimierz G³owniak

kierownik Katedry i Zak³adu Farmakognozji z Pracowni¹ Roœlin Leczniczych, Uniwersytet Medyczny w Lublinie – przewodnicz¹cy

prof. dr Benito del Castillo Garciacz³onek Narodowej Akademii Farmaceutycznej w Hiszpanii

prof. dr hab. n. farm. Roman Kaliszan cz³. koresp. PAN i PAUkierownik Katedry i Zak³adu Biofarmacji i Farmakodynamiki,

Gdañski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. farm. S³awomir LipskiWojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii

prof. dr hab. n. farm. Maciej Paw³owskikierownik Katedry Chemii Farmaceutycznej,

Uniwersytet Jagielloñski, Collegium Medicum

prof. dr n. farm. Eduardas TaraseviciusPrezes Litewskiego Towarzystwa Farmaceutycznego (Litwa)

prof. dr hab. n. med. Jerzy Woy-Wojciechowskiprezes Polskiego Towarzystwa Lekarskiego

dr hab. n. farm. Anita Magowskakierownik Katedry i Zak³adu Historii Nauk Medycznych,

Uniwersytet Medyczny w Poznaniu

dr n. farm. Roman DudaOkrêgowa Izba Aptekarska w Kielcach

dr n. farm. Jerzy Jamborprezes Polskiego Komitetu Zielarskiego w Poznaniu

dr n. farm. Marek Jêdrzejczakwyk³adowca farmakologii na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego

dr n. farm. Jerzy £azowskicz³onek Miêdzynarodowej Federacji Farmaceutycznej (FIP)

Pomys³ artystyczny i koncepcja typograficzna – Bogdan Ostrowski

Opracowanie graficzno-techniczne i korekta – Zespó³

Redakcja zastrzega sobie prawo adiustacji i skracania nades³anychtekstów. Publikacje w „Czasopiœmie Aptekarskim” nie mog¹ byæ kopiowanew ¿adnej formie ani ¿adnymi metodami mechanicznymi lub elektronicznymi,³¹cznie z wykorzystaniem systemów przechowywania i odtwarzania informacjibez pisemnej zgody wydawcy, Wydawnictwa Farmapress.

Biuro Wydawcy i Redakcji: Zofia Soborowskaul. Obarowska 23/2, 04-337 Warszawa Box 81

tel. 22 879-98-69, fax 24 h 22 879-92-32e-mail: [email protected]

Kolporta¿ i prenumerata: tel. 22 879-98-69

Prenumerata roczna – 200 z³, pó³roczna – 120 z³Wp³aty nale¿y dokonywaæ na konto: 13 1130 1017 0200 0000 0005 1195

Adres strony WWW „Czasopisma Aptekarskiego”: www.cza.pl

„Czasopismo Aptekarskie” ukazuje siê tylko w prenumeracie. Za treœæ tekstów promocyjnych, reklam, og³oszeñ, insertów

Redakcja nie odpowiada.

Nak³ad nie przekracza 15 000 egz.

Tytu³ i znak s³owno-graficzny prawnie zastrze¿ony. Œwiadectwo ochronne nr 106721 i nr 145359

wydane przez Urz¹d Patentowy RP

© Copyright by FARMAPRESS®

Realizacja Wydania

Punktacja: Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego – 6 pkt

Indeks Copernicus:Wydawnictwo Farmapress® – 10,63 pkt

KONTYNUATOR TRADYCJI CZASOPISMA UTWORZONEGO w ROKU 1871 we LWOWIE

VOL XVIII ● Nr 11 (215) ● ISSN 1233-2755 ● Rok 2011

®

Przed kolejnym Krajowym Zjazdem Aptekarzy

Od kilku miesiêcy, jak Polska d³uga i szeroka, w Naczel-nej Radzie Aptekarskiej i wœród aptekarzy skupionych przyokrêgowych izbach aptekarskich toczy siê dyskusja, ktopowinien zostaæ prezesem Naczelnej Izby Aptekarskiej i Na-czelnej Rady Aptekarskiej w kolejnej kadencji. a wybory ju¿nied³ugo, bo pod koniec stycznia 2012 roku. Jako kandyda-tów wymienia siê mgr Joannê Pi¹tkowsk¹ z OIA we Wroc³a-wiu, mgr Danutê Parszewsk¹-Knopf – prezesa OIA w Szcze-cinie, mgr. Micha³a Pietrzykowskiego – prezesa OIAw Gdañsku, dr. Marka Jêdrzejczaka – wspó³za³o¿ycielasamorz¹du aptekarskiego, mgr. Piotra Chwia³kowskiego –prezesa OIA w Bydgoszczy, mgr Bo¿enê Œliwê – prezesa OIAw Kielcach, dr. Tadeusza B¹belka – prezesa OIA w Pozna-niu, dr. Stanis³awa Piechulê – prezesa OIA w Katowicach,dr. Wojciecha Giermaziaka – wicedyrektora DepartamentuPolityki Lekowej w MZ, mgr Annê Go³dyn – prezesa OIAw Kaliszu, mgr. Krzysztofa Przystupê – wiceprezesa NIAi NRA, mgr. Piotra Bohatera – prezesa OIA we Wroc³awiui dr. Kazimierza Kowalczyka – prezesa OIA w Bielsku Bia³ej,mgr Janinê Mañko – by³ego Krajowego InspektoraFarmaceutycznego z OIA w Gdañsku, dr. JerzegoSzewczyñskiego – dyrektora biura PTFarm., mgr Alinê For-nal – prezesa OIA w Warszawie oraz dr. Grzegorza Kuchare-wicza – dotychczasowego prezesa NIA i NRA.

Wybór naczelnego prezesa jest oczywiœcie wa¿n¹ spraw¹i nikogo dyskurs na ten temat nie dziwi. Jednak¿e w tychrozwa¿aniach daje siê dostrzec brak g³êbszej refleksji naddotychczasowym dorobkiem samorz¹du aptekarskiego, nietylko mijaj¹cej kadencji, ale i ca³ych minionych dwóchdekad.

Poszukajmy zatem wspólnie odpowiedzi, dlaczego od5 lat brakuje rozporz¹dzenia wykonawczego do zapisuustawowego o opiece farmaceutycznej, a od 20 lat ustawyo zawodzie farmaceuty. Postarajmy siê o wa¿ne dla przysz³o-œci zawodu wnioski na temat miejsca i roli samorz¹duaptekarskiego we wspó³czesnym spo³eczeñstwie, jegozaanga¿owania w dba³oœæ o interes publiczny. Pytañ, naktóre nale¿y szukaæ odpowiedzi, jest co najmniejkilkanaœcie. Bêdziemy o nich pisaæ i publicznie je roztrz¹saæw kolejnych wydaniach „Czasopisma Aptekarskiego”wspólnie z naszymi Czytelnikami, których zachêcamy dodzielenia siê w³asnymi przemyœleniami na te tematy.

Wiktor Szukiel

Walka o naczelnego prezesa

T R E Œ Æ

Wybiórka w pigu³ce 6

Mathieu FitoussiDwie dekady obecnoœci na polskim rynku 11

Agnieszka ZimmermannInteres publiczny jako kierunek dzia³ania samorz¹du aptekarskiego 13

Wiktor Szukiel50-lecie pracy zawodowej mgr. farm. Henryka D¹browskiego(fotoreporta¿) 18

Aleksandra Drozdowska, Tomasz Hermanowski, Karina WojciechowskaAptekarz jako wykonawca i beneficjent opieki farmaceutycznej 21

Ewa Tomerska-Kowalczyk, Agnieszka SkowronOcena zastosowania Standardowych Procedur Operacyjnych w aptekach ogólnodostêpnych 34

Aleksandra Góra, Joanna Równicka-ZubikOty³oœæ jako jedna z przyczyn nadciœnienia têtniczego 42

Jadwiga Witalis, Barbara FilipekProfilaktyka i leczenie kamicy moczowej 47

Tomasz Z¹bkowski, Tomasz Syry³oHeparyna drobnocz¹steczkowa jako podstawowa forma oko³ooperacyjnej profilaktyki ¿ylnej choroby zakrzepowo-zatorowej 57

Magdalena Izdebska„Dopalacze” – problem aktualny wczoraj i dziœ 62

Wiktor SzukielPostêpy w farmakoterapii chorób uk³adu kr¹¿enia (fotoreporta¿) 68

Jolanta Suchocka-Strysko, Christopher A. StryskoSpotkania z angielskim – cz. XIV 70

ANGIELSKI W PRAKTYCE FARMACEUTYCZNEJ

DEBATY KONFERENCJE KONGRESY

NAUKA I PRAKTYKA

ROK 2011 ROKIEM OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ

JUBILEUSZE

SPRAWY ZAWODU

s. 68

Cykl opieki farmaceutycznej (wg Heplera)

Rozwi¹zanie problemu

8

Ustalenie celów terapii

3Wdro¿enie planumonitorowania

leczenia

7

Opracowanie planu

terapeutycznego

4

Uzyskanieinformacji

od pacjenta i ich analiza

2

Opracowanie planu

monitorowanialeczenia

5

Stwierdzeniewystêpowania

problemu lekowego

1

Wydanie lekui udzielenieinformacji

6

s. 20

s. 18

Prenu

mer

ując

inwes

tuje

sz w

sieb

ie

i swoj

ą apt

ekę

Uwaga: „Czasopismo Aptekarskie”

dostêpne jest wy³¹cznie w prenumeracie redakcyjnej!

Na wszelkie pytania odpowiadamy pod telefonem:

Zofia Soborowska 022 879-98-69lub Jadwiga Szymañska 0-601-986-688

[email protected]

Pa t r

o n a t

POLSK

IE T

OW

ARZYSTW

O L

EKARSKIE

POLSK

I KO

MIT

ET ZIE

LARSKI

ISSN

123

3-27

55

Rok za

³o¿e

nia

1992

Punkt

acja

:

Min

ister

stwa N

auki

i Szk

olnict

wa Wy¿

szeg

o: 6 pk

t

Konty

nuat

or tr

adyc

ji Cza

sopi

sma

utwor

zone

go w

roku

187

1 we L

wowie

®

A

M

BASADOR

FARMA

CJI

s. 67

CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 11 (215) 20116

SPRAWY ZAWODU

Wed³ug raporu firmy Euler Hermes(œwiatowego lidera w bran¿y ubezpie-czeñ nale¿noœci handlowych oraz jedne-go z liderów w zakresie gwarancji ubez-pieczeniowych i windykacji nale¿noœci)przewiduje siê, ¿e w 2014 r. udzia³ le-ków generycznych w œwiatowym rynkufarmaceutycznym wyniesie 17% (10%w 2008 r.). Wzrost ten, napêdzany g³ów-nie wygasaniem patentów na rentowneleki w krajach rozwiniêtych, u³atwia rów-nie¿ polityka rz¹dów ukierunkowana napropagowanie przepisywania leków ge-nerycznych przez lekarzy poprzez zapew-nienie im korzystniejszych stawek refun-dacji ni¿ lekom oryginalnym. To jedenz powodów, dla których du¿e koncernyfarmaceutyczne przesta³y ignorowaæ tensegment rynku i inwestuj¹ obecnie w le-ki generyczne.

Generyki w 2014 r.

WYBIÓRKA W PIGU£CE

12. wrzeœnia 2011 – W poznañskiej fa-bryce leków GlaxoSmithKline urucho-

miono now¹ inwestycjê o wartoœci 75 mln z³.Produkowane w niej leki trafi¹ do kilkudziesiêciukrajów. W uroczystoœci otwarcia nowej inwesty-cji wziêli udzia³ m.in. przedstawiciele rz¹du, gru-pa kilkunastu parlamentarzystów, dyplomaci,naukowcy oraz przedstawiciele samorz¹dów za-wodowych i przedsiêbiorcy. Patronat nad wyda-rzeniem obj¹³ Prezydent Miasta Poznania.

Nowo otwarty Wydzia³ Kapsu³ek Miêkkich ¯e-latynowych to najwiêksza jednostkowa inwesty-cja brytyjskiego koncernu GlaxoSmithKline (GSK)w Polsce. Inwestycja zosta³a zbudowana w opar-ciu o utworzony w roku 2000 wydzia³ kapsu³ek,który musia³ zostaæ gruntowanie zmodernizo-wany i rozbudowany na potrzeby nowo wdra¿a-nej produkcji. Poznañska fabryka jest jednymz dwóch na œwiecie i jedynym w Europie zak³a-dem produkcyjnym GSK, wytwarzaj¹cym lekiw tej formie.

W produkcji zastosowano unikatow¹ na skalêœwiatow¹ technologiê wykonywania nadrukubezpoœrednio na kapsu³ce z wykorzystaniem la-sera o niskiej energii. Zapewni to zwiêkszenietrwa³oœci oznakowania leku, pozwoli na rezy-gnacjê z u¿ycia dodatkowych substancji do wy-konania znakowania oraz ograniczy iloœæ gene-rowanych odpadów.

Uroczyste uruchomienie nowej inwestycji GSKw Poznaniu

5 sierpnia 2011 r. G³ówny Inspektorat Farma-ceutyczny otrzyma³ oficjaln¹ informacjê od He-alth Canada o pozytywnym przejœciu audytu,który zosta³ przeprowadzony przez przedstawi-ciela Mutual Recognition Agreement (MRA)w dniach od 8 marca do 1 kwietnia 2010 r. Au-dyt mia³ na celu ocenê sprawowania przez GIFnadzoru nad wytwarzaniem i importem produk-tów leczniczych.

MRA – Porozumienie o Wzajemnym Uznawa-niu zosta³o ustanowione w celu zharmonizowa-nia procedur inspekcji obowi¹zuj¹cych w po-szczególnych pañstwach, a tak¿e okreœlenia za-sad wspó³pracy miêdzy pañstwami WspólnotyEuropejskiej z Australi¹, Kanad¹, Now¹ Zelandi¹,Szwajcari¹ oraz Japoni¹.

GIF

CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 11 (215) 2011 7

SPRAWY ZAWODU

III Zjazdowi Polskiego To-warzystwa Badañ nad Oty³o-

œci¹, który odby³ siê w Olsztynie25-27.08 br. towarzyszy³ III Œrodko-woeuropejski Kongres Oty³oœci. Te-matyk¹ Zjazdu i Kongresu by³y „Ró¿-ne oblicza oty³oœci” obejmuj¹ce ró¿-norodne problemy z zakresu naukpodstawowych zwi¹zanych z oty³o-œci¹, czynnikami ryzyka rozwoju oty-³oœci, jej powik³aniami i metodamileczenia. Z³otym sponsorem Kongre-su by³o GlaxoSmithKline. Goœæmi za-proszonymi na Kongres byli równie¿wyk³adowcy i organizator kursów„Profilaktyka oraz leczenie nadwagii oty³oœci” dla farmaceutów w ra-mach ci¹g³ego szkolenia: prof. drhab. Barbara Filipek, dr Jacek Sapaz Wydzia³u Farmaceutycznego UJCM i redaktor naczelny „CzasopismaAptekarskiego” – Wiktor Szukiel.

Na zdj. od lewej przy stoisku alli: dr Jacek Sapa, prezes PolskiegoTowarzystwa Badañ nad Oty³oœci¹ – prof. dr hab. n. med Barbara

Zahorska-Markiewicz i prof. dr hab. n. farm. Barbara Filipek

Z okazji XX-lecia powstania samorz¹du aptekarskiego izbyaptekarskie zorganizowa³y uroczyste spotkania, na których nietylko wspominano okres postawania i organizacji samorz¹du, alerównie¿ wielu zas³u¿onym wrêczono odznaczenia pañstwowe,regionalne i w³asne. Za zdj. medal pami¹tkowy autorstwa mgr.farm. Jana Harasimowicza, który wrêczany by³ na jubileuszowymspotkaniu samorz¹du aptekarskiego na Pomorzu i Kujawach.

27 paŸdziernika 2011 r. – Firma Boehrin-ger Ingelheim uzgodni³a z Europejsk¹ Agencj¹ ds. Leków(EMA) aktualizacjê zaleceñ dla specjalistów opieki zdrowotnejw Europie dotycz¹c¹ istotnej oceny czynnoœci nerek u pacjen-tów otrzymuj¹cych lek Pradaxa.

W informacji dla specjalistów w zakresie opieki zdrowotnejpodkreœlono, ¿e u pacjentów otrzymuj¹cych lek Pradaxa nale¿yoceniæ czynnoœæ nerek przed rozpoczêciem leczenia. W trakcieleczenia czynnoœæ nerek nale¿y oceniaæ w sytuacjach klinicz-nych nasuwaj¹cych podejrzenie pogorszenia czynnoœci nerek(np. hipowolemii, odwodnienia lub równoczesnego stosowanianiektórych innych leków). Szerzej w „CzA” nr 12/2011


SPRAWY ZAWODU

3 listopada br. na Warszawskim Uni-wersytecie Medycznym w³adze uczelni

wraz z firm¹ AstraZeneca Pharma Polandpodpisa³y list intencyjny w sprawie wspó³-pracy dotycz¹cej utworzenia pierwszegow Polsce Akademickiego Centrum Badañ Kli-nicznych. Nowa inicjatywa bêdzie wsparciemdla rozwoju badañ klinicznych w Polscew obrêbie szpitali klinicznych poprzez lepsz¹koordynacjê, edukacjê i szkolenia.

Na zdj. od lewej: rektor Warszawskiego UniwersytetuMedycznego – prof. hab. n. med. Marek Krawczyk,

prezes Zarz¹du AstraZeneca Pharma – Dawid Brennan, podsekretarz stanu w Ministerstwie

Zdrowia – Adam Fronczak i prezes AstraZenecaPharma Poland – Bartosz Bednarz

W tym roku mija 110. rocznica powstaniaspó³ki farmaceutycznej Gedeon Richter.

Gedeon Richter to drugi co do wielkoœciw Europie Œrodkowo-Wschodniej producentleków, zatrudniaj¹cy ponad 10 tysiêcy osóbi posiadaj¹cy przedstawicielstwa w ponadstu krajach na wszystkich kontynentach.W dwóch polskich oddzia³ach firmy – Gede-on Richter Polska (dawniej Polfa Grodzisk)oraz Gedeon Richter Marketing Polska – za-trudnionych jest oko³o tysi¹ca osób.

Firma nale¿y obecnie do nielicznych, na ska-lê œwiatow¹, spó³ek posiadaj¹cych kompletnyasortyment leków ginekologicznych.

Zespó³ lekarzy Kliniki Chirurgii Ogólnej, Trans-plantacyjnej i W¹troby Samodzielnego Publicz-nego Szpitala Klinicznego w Warszawie przepro-wadzi³ tysiêczn¹ operacjê przeszczepienia w¹trobyw dniu 27 paŸdziernika 2011 roku. Operacja zosta-³a zarejestrowana przez ekipê cyklu dokumentalne-go „Operacja ¿ycie”. Odcinek poœwiêcony temu wy-darzeniu zostanie wyemitowany na antenie TVP1.

Tysiêcznym pacjentem, któremu przeszczepionow¹trobê w Klinice jest 52-letni Wies³aw Osuchz Krasnobrodu. Mê¿czyzna od wielu lat chorowa³na marskoœæ tego narz¹du. Operacja przeszczepie-nia trwa³a oko³o 6 godzin, przebiega³a bez kom-plikacji. Obecnie Pan Wies³aw czuje siê dobrzei powoli wraca do zdrowia.

Historyczny tysiêczny przeszczep w¹troby by³jednoczeœnie 116. tegoroczn¹ transplantacj¹ tegonarz¹du w klinice. Operacje przeszczepienia w¹-troby s¹ przeprowadzane w szpitalu od 1994 roku.

W latach 2006-2010 liczba chorych zakwalifiko-wanych do przeszczepu wzros³a o 18%. Nadal pro-blemem jest tak¿e niski odsetek przeszczepów ro-dzinnych. W 2010 roku wykonano 70 takich zabie-gów, tj. 5,2% ogólnej liczby przeszczepieñ. W wie-lu krajach europejskich odsetek przeszczepieñ oddawców ¿ywych w stosunku do ogólnej liczbyprzeszczepów kszta³tuje siê na poziomie ok. 30%.

„Operacja ¿ycie”

Nagrody naukowe Ministra Zdrowia otrzy-mali: prof. dr hab. n. farm. Maciej Paw³owskii dr n. farm. Pawe³ Zajdel z UJ CM za publikacjê pt.„A new highly versatile handle for chemistry ona solid support: the pipecolic linker”.

Nagrody naukowe II stopnia otrzymali: drhab. n. farm. Katarzyna Kulig z UJ CM za rozpra-wê habilitacyjn¹ pt. „Struktury hybrydowe piro-lidyn-2-onów i aryloalkilopiperazyn o potencjal-nej aktywnoœci biologicznej/kr¹¿eniowej” orazdr hab. n. farm. Izabela Fecka za rozprawê habi-litacyjn¹ pt. „Zwi¹zki wielofenelowe w wybra-nych farmakopealnych substancjach roœlinnychz rodzin lamiaceae i rosaceae” i dr hab. n. farm.Agnieszka Piwowar z AM we Wroc³awiu za roz-prawê habilitacyjn¹ pt. „Modyfikowane postacialbuminy jako markery stresu oksydacyjnegoi zaburzeñ klinicznych w cukrzycy typu 2”.

Nagrody naukowe MZ

Naczelna Rada Aptekarska oraz Fundacja „Bezpieczna Farmakoterapia”organizuj trzeci ogólnopolsk konferencj lekarsko-farmaceutyczn

9 grudnia - pi tek

12.00 Rejestracja uczestników w recepcji Centrum Dydaktyczno-Kongresowego, ul. azarza 16.

13.00 – 13.30 Lunch 13.30 –14.30 Powitanie go ci Wyk ad – Prof. Jacek Sp awi ski Podstawy i kierunki wspó pracy lekarza z farmaceut .14.30 – 15.30 Wyk ad – Prof. Dariusz Pawlak Zawa i co dalej?15.30 – 16.30 Wyk ad – Mec. Rados aw Harasim Ustawa o dzia alno ci leczniczej oraz leki refundowane

w aptece szpitalnej – wyzwania i praktyczne implikacje.16.30 – 17.30 Wyk ad – Mgr Janina Paw owska Antybiotyki „jeszcze” aktywne wobec szczepów powoduj cych zaka enia szpitalne. 19.00 Wieczór kole e ski.

10 grudnia - sobota

Wspó czesne leczenie chorób reumatycznych:

9.00 – 9.30 Wyk ad – Dr Filip Raciborski Choroby reumatyczne w Polsce

– epidemiologia i ich nast pstwa.9.30 – 10.00 Wyk ad – Dr Brygida Kwiatkowska Klasyfi kacja chorób reumatycznych i ich cechy kliniczne.10.00 – 10.30 Wyk ad – Prof . Barbara Filipek Niesteroidowe leki przeciwzapalne – zastosowanie

w leczeniu chorób reumatycznych, objawy niepo dane.10.30 – 11.10 Wyk ad – Prof. Maria Majdan Znaczenie glikokortykosteroidów w leczeniu

uk adowych chorób tkanki cznej.11.10 – 11.40 Przerwa, dyskusja.

w ramach kształcenia ustawicznego uczestnicy mogą

uzyskać następującą ilość punktów:

lekarze–8 punktów;

farmaceuci–10 punktów (w tym 4 pkt. miękkie oraz

po zaliczeniu sprawdzianu testowego 6 pkt. twardych)

11.40 – 12.20 Wyk ad – Prof. Witold T ustochowicz Leki modyfi kuj ce przebieg choroby – zastosowanie

w leczeniu chorób reumatycznych z uwzgl dnieniem objawów niepo danych.

12.20 – 13.00 Wyk ad – Prof. Anna Filipowicz-Sosnowska Leki biologiczne w reumatologii – skuteczno

i bezpiecze stwo.13.00 – 13.40 Wyk ad – Prof. Piotr G uszko Wspó czesne leczenie osteoporozy.13.40 – 14.00 Przerwa, dyskusja.14.00 Test

PRZEBIEG KONFERENCJI:

ZAKWATEROWANIEPod has em „Konferencja Lekarsko-Farmaceutyczna” zarezerwowa-ne zosta y dla uczestników konferencji pokoje w cenach promocyjnych w hotelu Campanile:

HOTEL CAMPANILE (8 min od Centrum Dydaktyczno-Kongresowego)ul. w. Tomasza 34, 31-023 Krakówkontakt: tel.: 12 424 26 00e-mail: [email protected]• 1-osobowy - 234,00 PLN* • 2-osobowy - 269,00 PLN*

*Cena za pokój (jeden nocleg) ze niadaniem. Prosimy Pa stwa o rezerwa-cj pokoi w podanych cenach promocyjnych - do 15.11.2011. Rezerwacji w powy szym HOTELU mog Pa stwo dokonywa telefonicznie lub za pomoc poczty elektronicznej.

Koszt konferencji wynosi 300 zNumer konta oraz inne szczegó owe informacje znajd Pa stwo na stronie internetowej www.aptekaszpitalna.pl

Pytania odno nie konferencji prosimy kierowado Kamili Kwapi skiej, tel.: 32 788 00 87,e-mail: [email protected]

Wykaz dostêpnych publikacji ksi¹¿kowych Wydawnictwa Farmapressprzydatnych w ci¹g³ym szkoleniu farmaceutów(zgodnym z Rozporz¹dzeniem Ministra Zdrowia w sprawie ci¹g³ych szkoleñ farmaceutów Dz. U. z 2007 r. nr 59, poz. 403)

dr n. farm. Jerzy £azowski„Podstawy opieki farmaceutycznej w teorii i praktyce aptecznej”Wydawnictwo Farmapress® Warszawa 2005, s. 220, cena 89,25 z³ (w tym VAT 5%), po rabacie 42,00 z³ (w tym VAT 5%)

dr hab. n. med. Marcin Czech„Farmakoekonomika w opiece farmaceutycznej”Wydawnictwo Farmapress® Warszawa 2008, s. 248, cena 68,25 z³ (w tym VAT 5%), po rabacie 36,75 z³ (w tym VAT 5%)

mgr farm. Ewa Zygad³o„Komunikacja w pracy aptekarza. Wybrane aspekty teoretyczne i praktyczne”Wydawnictwo Farmapress® Warszawa 2010, wyd. II, s. 124, cena 31,50 z³ (w tym VAT 5%), po rabacie 23,10 z³ (w tym VAT 5%)

dr n. farm., mgr prawa Agnieszka Zimmermann, aptekarz praktyk„Apteka jako oœrodek œwiadcz¹cy opiekê farmaceutyczn¹”Wydawnictwo Farmapress® Warszawa 2010, s. 224, cena 89,25 z³ (w tym VAT 5%), po rabacie 47,25 z³ (w tym VAT 5%)

dr n. farm. Pawe³ Bodera, prof. dr hab. n. farm. Barbara Filipek, dr n. farm. Marek Jêdrzejczak, dr hab. n. med. Jan Ruxer, dr n. farm. Jacek Sapa, prof. dr hab. med. Barbara Zahorska-Markiewicz„Profilaktyka oraz leczenie nadwagi i oty³oœci”Wydawnictwo Farmapress® Warszawa 2010, s. 168, cena 78,25 z³ (w tym VAT 5%), po rabacie 47,25 z³ (w tym VAT 5%)

dr n. med Mariusz Jasik„Opieka diabetologiczna. Wybrane zagadnienia diabetologii klinicznej dla aptekarzy”Wydawnictwo Farmapress® Warszawa 2005, s. 360, cena 89,25 z³ (w tym VAT 5%), po rabacie 47,25 z³ (w tym VAT 5%)

prof. dr hab. Jerzy Brandys, dr n. med. Mariusz Jasik, prof. dr hab. S³awomir Lipski, dr n. farm. Jerzy £azowski, dr n. farm. Agnieszka Skowron„Opieka farmaceutyczna w nadciœnieniu têtniczym. Wybrane zagadnienia dla aptekarzy”Wydawnictwo Farmapress® Warszawa 2006, s. 272, cena 89,25 z³ (w tym VAT 5%), po rabacie 47,25 z³ (w tym VAT 5%)

dr n. farm. Sebastian Polak, dr n. farm. Agnieszka Skowron, mgr farm. Wioletta Turska, mgr farm. Barbara Wiœniowska„Prowadzenie opieki farmaceutycznej i rozwi¹zywanie problemów lekowych na wybranych przyk³adach”Wydawnictwo Farmapress® Warszawa 2010, s. 168, cena 89,25 z³ (w tym VAT 5%), po rabacie 47,25 z³ (w tym VAT 5%)

dr n. med. Stanis³aw R. Burzyñski„Geny ¿ycia”Wydawnictwo Farmapress® Warszawa 2008, s. 116, cena 68,25 z³ (w tym VAT 5%), po rabacie 36,75 z³ (w tym VAT 5%)

mgr farm. Jolana Suchocka-Strysko, Christopher A. Strysko„Angielski w praktyce aptecznej. Dialogi przy pierwszym stole”Wydawnictwo Farmapress® Warszawa 2011, s. 180, cena 84,00 z³ (w tym VAT 5%), po rabacie 47,25 z³ (w tym VAT 5%)

Rabaty udzielane s¹ prenumeratorom „Czasopisma Aptekarskiego”.Op³aty za pakowanie i koszt przesy³ki ponosi Wydawca.

ISSN 1233-2755Vol. XVIII

Rok za³o¿enia 1992Nr 11 (215)

Listopad 2011

Punktacja: Ministerstwa Nauki

i Szkolnictwa Wy¿szego: 6 pkt

Index Copernicus: Wydawnictwo Farmapress®: 10,63 pktCzasopismo Aptekarskie®: 4,15 pkt Kontynuator tradycji Czasopisma utworzonego w roku 1871 we Lwowie

®

➤

Firma Servier jest obecnaw Polsce ju¿ od blisko 20 lat.W tym czasie sta³a siê spraw-dzonym partnerem œrodowiskafarmaceutycznego. Co pañ-skim zdaniem wyró¿nia firmêServier spoœród innych firmfarmaceutycznych?

Myœlê, ¿e s¹ to g³ówne celei za³o¿enia statutowe firmy. Se-rvier to idea jednego cz³owieka,Jacquesa Serviera, który posta-wi³ na innowacyjnoœæ poprzezodkrywanie nowych rozwi¹zañterapeutycznych. W tym celufirma inwestuje 25% swojegoobrotu w dzia³alnoœæ naukowo--badawcz¹. Owocem tych badañs¹ innowacyjne leki, z którychkilkanaœcie zosta³o udostêpnio-nych polskim pacjentom.

Servier nie jest spó³k¹ gie³do-w¹, co oznacza, ¿e w przeci-wieñstwie do innych firm wa¿-niejsze s¹ dla nas cele d³ugofa-lowe ni¿ krótkofalowe. Firmasama dokonuje wyboru kierun-ków rozwoju. Wa¿nym wyró¿ni-kiem jest tak¿e nasza filozofia,zgodnie z któr¹ nikt lepiej odnas nie zna naszych leków i ichzalet. W efekcie nie rezygnuje-my z naszych produktów dopó-ty, dopóki uwa¿amy, ¿e mog¹

one wnieœæ okreœlon¹ wartoœædo ochrony zdrowia, na przy-k³ad dziêki nowej postaci far-maceutycznej b¹dŸ nowym da-nym i dowodom naukowym.To chyba zasadnicza ró¿nicaw porównaniu z innymi firma-mi, które rezygnuj¹ z wszelkichprac nad rozwojem leku z chwi-l¹ wygaœniêcia jego ochronypatentowej.

Jednym z kluczowych celówfirmy jest tak¿e edukacja – za-równo farmaceutów, lekarzy,dziennikarzy, a wiêc wszystkichgrup odpowiedzialnych za kszta³-towanie zachowañ prozdrowot-nych, jak i samych pacjentów.

Jak prowadz¹ pañstwo takszerok¹ dzia³alnoœæ edukacyjn¹?

Jestem przekonany, ¿e œro-dowisko farmaceutów spotka-³o siê nie raz na organizowa-nych przez nas konferencjach,sympozjach czy warsztatachnaukowych. Wspó³pracujemyz okrêgowymi izbami aptekar-skimi i wydzia³ami farmaceu-tycznymi, wspieramy dzia³aniaNaczelnej Rady Aptekarskieji PTFarmu, za co otrzymujemyliczne nagrody i wyró¿nienia.Przygotowujemy te¿ specjalne

materia³y edukacyjne dla apte-karzy i lekarzy. Przekazujemygranty edukacyjne, wspieramywydawanie ksi¹¿ek i reprintównaukowych. Staramy siê doce-niaæ i wspieraæ pracê m³odychpolskich naukowców.

Czy docieracie tak¿e bezpo-œrednio do pacjentów?

Od 9 lat prowadzimy tak¿e ak-cje profilaktyczno-edukacyjneskierowane bezpoœrednio do pa-cjentów w takich obszarach jakkardiologia, cukrzyca, depresja,choroby ¿y³. Pod wspólnym

DWIE DEKADY OBECNOŒCINA POLSKIM RYNKUZ dyrektorem generalnym Servier Polska, Mathieu Fitoussi, rozmawia Bogdan Ostrowski

© A

rchi

wum

Dyrektor generalny Servier Polska, Mathieu Fitoussi


SPRAWY ZAWODU

has³em Servier w Trosce o Two-je Zdrowie odbywaj¹ siê kam-panie, takie jak Servier dla Ser-ca, Servier – przyjaciel w cu-krzycy, Forum Przeciw Depre-sji, których celem jest szerzeniewiedzy na temat profilaktykiprzewlek³ych chorób cywiliza-cyjnych, a tak¿e zachêcanie pa-cjentów do wykonywania syste-matycznych badañ diagnostycz-nych pozwalaj¹cych na wykrycieschorzeñ w ich pocz¹tkowymstadium. Ubieg³oroczna akcjaServier dla Serca przebiega³apod has³em „Mamo, Tato, dbaj-my o serce!” i koncentrowa³asiê na uœwiadomieniu Polakom,jak wa¿ne s¹ nie tylko regu-larne badania umo¿liwiaj¹cewczesn¹ diagnozê, ale równie¿zdrowe zachowania eliminuj¹-ce ryzyko wyst¹pienia choróbuk³adu sercowo-naczyniowego.Maj¹c na uwadze jak du¿¹ rolêdla utrzymania dobrej kondycjizdrowia odgrywa edukacjaw zakresie profilaktyki od naj-m³odszych lat, uruchomiliœmypilota¿owy program edukacyj-ny kierowany do szkó³ podsta-wowych „Szko³a Servier”.

W ramach wszystkich wymie-nionych programów przebada-no ju¿ 70 tys. Polaków. Naszeakcje profilaktyczne s¹ organi-zowane we wspó³pracy z Pol-skim Towarzystwem Kardiolo-gicznym, Polskim TowarzystwemNadciœnienia Têtniczego i Pol-skim Forum Profilaktyki, a tak-¿e Polskim Towarzystwem Dia-betologicznym oraz Polskim To-warzystwem Psychiatrycznym.

A jakie s¹ plany firmy Servier?

Nasz¹ ambicj¹ jest udostêp-nienie polskim pacjentom ko-lejnych innowacyjnych leków.

W ostatnich latach wprowadzi-liœmy na rynek trzy prze³omowepreparaty, pierwsze w swoichgrupach terapeutycznych i cha-rakteryzuj¹ce siê nowym sposo-bem dzia³ania: Protelos, stoso-wany w leczeniu osteoporozy,jedyny preparat, który jedno-czeœnie hamuje resorpcjê koœcioraz pobudza proces ich odtwa-rzania, Valdoxan, stosowanyu pacjentów z depresj¹, pierw-szy lek oddzia³uj¹cy na recepto-ry melatonergiczne, o wyj¹tko-wej skutecznoœci i doskona³ymprofilu bezpieczeñstwa, orazProcoralan – preparat przezna-czony pocz¹tkowo do stosowa-nia w leczeniu d³awicy piersio-wej, którego niezwyk³y poten-cja³ potwierdzaj¹ niedawne po-zytywne wyniki badania SHIFT,obejmuj¹cego chorych z niewy-dolnoœci¹ serca.

Chcemy tak¿e kontynuowaænasz¹ dzia³alnoœæ edukacyjn¹w Polsce. Niezwykle wa¿ne s¹dla nas dowody uznania ze stro-ny œrodowiska farmaceutyczne-go. Dlatego bardzo dziêkujemyza przyznane nam wyró¿nienie,jakim jest „Lider Farmacji i Me-dycyny” za szczególne indywi-dualne osi¹gniêcia, inicjatywy,przedsiêwziêcia w dziedzinienauki, produkcji i dystrybucjileków oraz dzia³alnoœci samo-rz¹du aptekarskiego. To dodat-kowa motywacja do dalszychwspólnych dzia³añ firmy Servieri œrodowiska farmaceutycznego.

Czy leki firmy Servier produ-kowane s¹ we Francji?

Znakomita wiêkszoœæ (95%)opakowañ leków firmy Servierprzeznaczonych na rynek polskijest produkowana w Warszawiew Przedsiêbiorstwie Farmaceu-

tycznym Anpharm, które nale-¿y do Servier. W miarê postêpui rozbudowy polski zak³ad zo-sta³ zaopatrzony w najnowocze-œniejsze technologie wykorzy-stywane w farmacji do produk-cji leków, a zdolnoœæ produkcyj-na przedsiêbiorstwa, ju¿ w 1998roku, wzros³a z 4 do 25 milio-nów opakowañ rocznie. W la-tach 2001-2002 wszystkie po-mieszczenia, urz¹dzenia orazsystemy zapewnienia jakoœcizosta³y dostosowane do wymo-gów Unii Europejskiej. Dziêkitemu w 2003 roku PF AnpharmS.A. uzyska³o certyfikat GMP.W 2009 roku zosta³ on ponow-nie przed³u¿ony przez GIF.

Co wiêcej, mimo ostatnichtrudnoœci – zw³aszcza utratypozwolenia na dopuszczenie doobrotu dla preparatu Detralex– firma Servier zdecydowa³a siêzainwestowaæ w now¹ liniê pro-dukcyjn¹. To kolejna kilkumi-lionowa inwestycja. Dziêki niejnowoczesna linia produkuj¹caopakowania w postaci butele-czek bêdzie dostarcza³a prepa-raty peryndoprylu zawieraj¹ceargininê (Prestarium 5 mg, Pre-starium 10 mg, Noliprel, Noli-prel Forte, Noliprel BiForte,Co Prestarium, Tertensif Kom-bi, Tertensif Bi-Kombi) nie tyl-ko na rynek polski, ale tak¿e dokilku innych krajów EuropyŒrodkowo-Wschodniej.

Dziêkujê za rozmowê.

➤


SPRAWY ZAWODU

INTERES PUBLICZNY JAKO KIERUNEKDZIA£ANIA SAMORZ¥DU APTEKARSKIEGO

dr n. farm., mgr prawa Agnieszka ZIMMERMANN, aptekarz praktyk

Gdañski Uniwersytet Medycznye-mail: [email protected]

Historia samorz¹du aptekarskiego siêga okre-su przed wybuchem II wojny œwiatowej. W roku1938 Sejm RP uchwali³ ustawê o wykonywaniuzawodu aptekarskiego, która precyzowa³a, jakieczynnoœci wchodzi³y w zakres wykonywania za-wodu, kto móg³ go wykonywaæ, jak wygl¹daæ po-winno by³o nabywanie i utrata uprawnieñ do za-rz¹dzania aptek¹, a tak¿e utrata praw do wyko-nywania zawodu. W rok póŸniej uchwalonoustawê o izbach aptekarskich, która ujednolica-³a zasady przynale¿noœci do samorz¹du zawodo-wego. Zgodnie z ustaw¹ samorz¹d aptekarskistanowi³ reprezentacjê zawodowych, spo³ecz-nych i gospodarczych interesów tej korporacji.Do jego zadañ nale¿a³o prowadzenie ewidencjiaptek, ewidencji osób wykonuj¹cych zawód ap-tekarza, wspó³dzia³anie z w³adzami rz¹dowymii samorz¹dowymi, krzewienie oraz strze¿eniezasad etyki i deontologii, a tak¿e s¹downictwodyscyplinarne i polubowne. Powo³ano do ¿yciawyposa¿on¹ w osobowoœæ prawn¹ Naczeln¹Izbê Aptekarsk¹ i izby okrêgowe. Cz³onkami sa-morz¹du byli aptekarze wykonuj¹cy zawód, wpi-sani na listê cz³onków. W okresie powojennymsamorz¹d na mocy ustawy z 1951 roku o zniesie-niu izb aptekarskich uniemo¿liwi³ dzia³aniestruktur samorz¹du. W roku 1991 uchwalonoustawê o izbach aptekarskich, która reaktywo-wa³a samorz¹d aptekarzy [1].

Samorz¹d aptekarski to samorz¹d zawodowy,którego cz³onkami s¹ osoby fizyczne wykonuj¹-ce zawód farmaceuty. Do niedawna istnia³ nie-³ad terminologiczny – nie wiadomo by³o, czy s³o-wo „farmaceuta” zastêpuje s³owo „aptekarz”w regulacjach prawnych, czy te¿ stanowi obok„aptekarza” samodzielne pojêcie. Problem ten

rozwi¹za³a nowelizacja ustawy o izbach aptekar-skich z 2008 r., która w art. 2a ust. 4 wprowadzi-³a definicjê „aptekarza” i ustali³a, ¿e jest nimfarmaceuta wykonuj¹cy zawód w aptece, punk-cie aptecznym lub hurtowni farmaceutycznej[2]. Nazwê samorz¹du, który zrzesza nie tylkoaptekarzy, nale¿y zatem dzisiaj traktowaæ jakouwarunkowan¹ historycznie i popart¹ tradycj¹.

Tworzenie samorz¹dów zaufania publicznego,do których zaliczany jest zawód farmaceuty, do-puszcza Konstytucja RP, której art. 17 ust. 1 sta-nowi, ¿e „w drodze ustawy mo¿na tworzyæ samo-rz¹dy zawodowe, reprezentuj¹ce osoby wykonu-j¹ce zawody zaufania publicznego sprawuj¹cepieczê nad nale¿ytym wykonywaniem tych zawo-dów w granicach interesu publicznego i dla jegoochrony”. Samorz¹dy zawodowe mog¹ byæ two-rzone zatem fakultatywnie. Interes publicznynale¿y pojmowaæ jako rodzaj po¿ytku lub korzy-œci dotycz¹cy ogó³u ludzi i s³u¿¹cy ogó³owi, prze-znaczony oraz dostêpny dla wszystkich. Odrêb-nym od interesu publicznego jest interes osoby,jednostki, cz³owieka, obywatela, interes indywi-dualny lub prywatny (pojêcie wa¿nego interesuprywatnego wystêpuje w Konstytucji RP –art. 45 ust. 2 stanowi, ¿e wy³¹czenie jawnoœcirozprawy mo¿e nast¹piæ m. in. ze wzglêdu nawa¿ny interes prywatny). Istot¹ samorz¹du jestsprawowanie w³adzy publicznej w okreœlonychprzez prawo granicach. Samorz¹d powinien za-tem nale¿ycie wywi¹zywaæ siê z obowi¹zków pu-blicznych. Cech¹ charakterystyczn¹ samorz¹-dów zawodowych, reprezentuj¹cych osoby wyko-nuj¹ce zawody zaufania publicznego, jest spra-wowanie pieczy nad nale¿ytym wykonywaniemtych zawodów w granicach interesu publicznego ➤


SPRAWY ZAWODU

i dla jego ochrony. Preferowanie partykularnychochronnych i reprezentacyjnych interesów kor-poracyjnych stoi zatem w sprzecznoœci z celemjego powo³ania.

Mo¿liwoœæ powo³ania do ¿ycia samorz¹du za-wodowego jest odzwierciedleniem zasady subsy-diarnoœci, jednej z podstawowych regu³ pañstwaprawa. Zak³ada ona, ¿e aktywnoœæ pañstwa, jegoorganów i instytucji powinna byæ ograniczonaw tych sferach, w których równie wydajne i sku-teczne jest dzia³anie obywateli czy grup spo³ecz-nych. Aspekt pozytywny zasady pomocniczoœciopiera siê na za³o¿eniu, ¿e pañstwo powinno sty-mulowaæ i podtrzymywaæ wysi³ki obywatelskie,a w aspekcie negatywnym – nie powinno tym wy-si³kom przeszkadzaæ. W nauce prawa utrwali³asiê konstatacja, ¿e (cytuj¹c T. Bigo) „na samo-rz¹d sk³adaj¹ siê dwie cechy istotne: samodziel-noœæ i zarz¹d” [3]. Samorz¹d ma samodzielniesprawowaæ okreœlon¹ w Konstytucji i w usta-wach szczególnych czêœæ w³adzy publicznej, po-winien wiêc byæ oceniany z punktu widzenia kry-terium zdolnoœci do jej wykonywania.

Zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy o izbach apte-karskich w wykonywaniu swoich zadañ korpora-cja zawodowa farmaceutów jest niezale¿nai podlega tylko ustawom. Zagwarantowanaw ten sposób przez ustawodawcê samodzielnoœæulega jednak pewnym ograniczeniom. Istniejenadzór pañstwowy legalnoœci podejmowanychprzez samorz¹d dzia³añ, sprawowany przez mi-nistra w³aœciwego do spraw zdrowia, na co wska-zuje art. 13 ustawy [4]. W ramach tego nadzorumo¿e on zaskar¿aæ uchwa³y samorz¹du do S¹duNajwy¿szego pod zarzutem niezgodnoœci z pra-wem w terminie trzech miesiêcy od dnia powziê-cia wiadomoœci o uchwale. SN utrzymuje za-skar¿on¹ uchwa³ê w mocy lub j¹ uchyla. Mini-ster mo¿e zwróciæ siê do Krajowego Zjazdu Ap-tekarzy lub do Naczelnej Rady Aptekarskiejo podjêcie uchwa³y w sprawie nale¿¹cej do w³a-œciwoœci samorz¹du aptekarskiego. Wniosek ta-ki rozpatruje najbli¿szy Krajowy Zjazd, a Na-czelna Rada w terminie miesi¹ca od dnia jegowp³ywu. Ograniczenie niezale¿noœci samorz¹duwynika tak¿e z koniecznoœci ochrony rynku(konkurencji i konsumentów) przed ewentual-nymi próbami nadu¿yæ zwi¹zanych z „monopo-lizacj¹” zawodu przez korporacjê [5]. Samorz¹daptekarski podlega zatem tak¿e ustawowo okre-

œlonym zasadom ochrony konkurencji i konsu-mentów oraz zakazom praktyk monopolistycz-nych, co potwierdzi³ w swoim wyroku S¹d Naj-wy¿szy (SN). Cytowanym wyrokiem uchylonouchwa³y Krajowego Zjazdu Aptekarzy wprowa-dzaj¹ce ujednolicone i obowi¹zuj¹ce cz³onków,pod rygorem odpowiedzialnoœci zawodowej za-sady kszta³towania cen w aptekach, zakazy:otwierania przez aptekarzy w³asnych aptekw najbli¿szym s¹siedztwie ju¿ istniej¹cych lubprzyjmowania stanowiska w tak usytuowanej ap-tece. By³o to wprawdzie zgodne z interesem œro-dowiska zawodowego aptekarzy, ale stanowi³ojednoczeœnie czynnik ograniczaj¹cy konkuren-cyjnoœæ na rynku leków, a tym samym godzi³ow interesy konsumentów [5].

Ustawodawca stworzy³ mo¿liwoœæ ³¹czeniadwóch funkcji przez samorz¹d aptekarski, tj. re-prezentowania œrodowiska farmaceutycznego nazewn¹trz, czyli wobec obywateli, organizacji i or-ganów pañstwa, jak równie¿ nadzorowania w³a-œciwego funkcjonowania zawodu dla ochrony in-teresu publicznego. W praktyce jednoczesne wy-pe³nianie tych dwóch ró¿nych ról nie jest pozba-wione konfliktów miêdzy partykularnymi intere-sami grupy zawodowej a ogólnym dobrem spo-³ecznym. Nie zmienia to jednak istoty samorz¹duzawodowego, wyra¿aj¹cej siê w na³o¿eniu obo-wi¹zku harmonijnego ³¹czenia odmiennych inte-resów. Samorz¹d zawodowy ma bowiem i powi-nien zmierzaæ, wedle za³o¿eñ konstytucyjnych,do uzgadniania interesu zawodu z interesem pu-blicznym [6]. £¹czenie powy¿szych funkcji wyda-je siê, na tle innych samorz¹dów zawodów me-dycznych, szczególnie trudne wœród farmaceu-tów. Samorz¹d zrzesza pracodawców i pracowni-ków, osoby wykonuj¹ce zawód w aptekach ogól-nodostêpnych, w aptekach szpitalnych, hurtow-niach a tak¿e na uczelniach, w jednostkach ba-dawczo-rozwojowych, Inspekcji Farmaceutycz-nej czy w wytwórniach leków. Zatem zajmowa-nie stanowiska czy ³¹czenie tylu ró¿nych, czêstozupe³nie odmiennych interesów wydaje siêz gruntu rzeczy wywo³ywaæ niezadowoleniecz³onków, którzy uwa¿aj¹ siê za pozostawionychsamym sobie. Pytania o zasadnoœæ zgrupowaniaw jednym samorz¹dzie przedstawicieli co praw-da jednego zawodu, ale wykonuj¹cych zupe³nieinne zadania, ewidentnie nie sprzyjaj¹c integracjiœrodowiska, wci¹¿ pozostaj¹ aktualne.

➤


SPRAWY ZAWODU

Jednostkami organizacyjnymi samorz¹du s¹Naczelna Izba Aptekarska (NIA) oraz okrêgo-we izby aptekarskie.

Okrêgow¹ izbê aptekarsk¹ stanowi¹ osobywpisane na listê jej cz³onków, czyli wszystkie oso-by wykonuj¹ce zawód farmaceuty na terenie da-nej izby. W przypadku osoby wykonuj¹cej zawódna terenie wiêcej ni¿ jednej izby dokonuje siêwpisu na listê cz³onków izby, na terenie którejma ona sta³e miejsce zamieszkania. Farmaceuta,który nie posiada sta³ego miejsca zamieszkania,wskazuje, w której izbie aptekarskiej bêdzie wpi-sany na listê cz³onków. Osoba posiadaj¹ca prawowykonywania zawodu, ale z niego nie korzystaj¹-ca, mo¿e na swoj¹ proœbê zostaæ wpisana na listêcz³onkowsk¹. Obywatel pañstwa nale¿¹cego doUnii Europejskiej, wykonuj¹cy na obszarze RPzawód farmaceuty jest wpisywany na listê cz³on-ków wskazanej przez siebie izby na podstawieprzekazanej przez Naczeln¹ Radê Aptekarsk¹uchwa³y o przyznaniu prawa wykonywania zawo-du. Skreœlenie z listy cz³onków nastêpuje wsku-tek œmierci, pozbawienia prawa wykonywania za-wodu, zrzeczenia siê tego prawa lub przeniesie-nia siê na teren innej izby.

Organami okrêgowej izby aptekarskiej s¹:okrêgowy zjazd aptekarzy, okrêgowa rada apte-karska, kieruj¹ca dzia³alnoœci¹ izby pomiêdzyzjazdami, okrêgowa komisja rewizyjna, kontro-luj¹ca dzia³alnoœæ finansow¹ izby, okrêgowy s¹daptekarski jako s¹d dyscyplinarny lub polubownyoraz okrêgowy rzecznik odpowiedzialnoœci za-wodowej, który prowadzi postêpowanie w spra-wach odpowiedzialnoœci zawodowej. Najwy¿sz¹w³adz¹ okrêgowej izby aptekarskiej jest okrêgo-wy zjazd aptekarzy. W zjeŸdzie uczestnicz¹cz³onkowie okrêgowych izb osobiœcie lub przezswoich delegatów. Delegatów wybiera siê i od-wo³uje na zebraniach zwo³ywanych w poszcze-gólnych rejonach. Mandat delegata trwa 4 lata.Corocznie zwo³ywany jest okrêgowy zjazd, zaœ cocztery lata zjazd sprawozdawczo-wyborczy. Nad-zwyczajny okrêgowy zjazd aptekarzy zwo³uje ra-da aptekarska z w³asnej inicjatywy, na wniosekNaczelnej Rady Aptekarskiej, na wniosek okrê-gowej komisji rewizyjnej lub na wniosek co naj-mniej 1/5 cz³onków izby. Okrêgowa rada apte-karska wybiera spoœród swoich cz³onków prezy-dium, w sk³ad którego wchodz¹: prezes i jego za-stêpcy, sekretarz, skarbnik i cz³onkowie.

W tym miejscu nale¿a³oby zastanowiæ siê nadfrekwencj¹ przedstawicieli zawodu w wyborach.Wydaje siê, i¿ przyznanie farmaceutom prawado samorz¹dnoœci powinno zobowi¹zywaæ. Co-dziennoœæ jednak przynosi z jednej strony niskiezainteresowanie tym, co siê dzieje w œrodowiskui tym, co mo¿na zrobiæ, a z drugiej rozgoryczeniei brak poczucia jednoœci zawodowej.

Organami Naczelnej Izby Aptekarskiej s¹ na-tomiast: Krajowy Zjazd Aptekarzy stanowi¹cynajwy¿sz¹ w³adzê samorz¹du, Naczelna RadaAptekarska, Naczelna Komisja Rewizyjna, Na-czelny S¹d Aptekarski oraz Naczelny RzecznikOdpowiedzialnoœci Zawodowej. W ZjeŸdzieKrajowym Aptekarzy bior¹ udzia³ delegaci wy-brani przez zjazdy okrêgowe oraz z g³osem do-radczym cz³onkowie ustêpuj¹cych organów izby.W sk³adzie Naczelnej Rady zasiada Prezes, pre-zesi rad okrêgowych oraz cz³onkowie wybraniprzez Krajowy Zjazd.

Wa¿nym elementem z prawnego punktu wi-dzenia jest przyznanie farmaceutom pe³ni¹cymfunkcje w organach samorz¹du zawodowegoochrony podobnej do tej, jak¹ posiadaj¹ cz³on-kowie organów zwi¹zków zawodowych. Zgodniebowiem z przepisem art. 23 ustawy o izbach ap-tekarskich pracodawca nie mo¿e wypowiedzieæumowy o pracê farmaceucie pe³ni¹cemu funkcjêz wyboru w organach izb aptekarskich w czasiejej pe³nienia bez uzyskania zgody w³aœciwej radyaptekarskiej, z wyj¹tkiem przypadków uzyskaniaprzez pracownika prawa do renty z tytu³u ca³ko-witej niezdolnoœci do pracy oraz w razie og³osze-nia upad³oœci lub likwidacji pracodawcy (napodstawie art. 40 i 41 ustawy z dnia 26 czerwca1974 r. – Kodeks pracy). Ponadto pracodawcanie mo¿e wypowiedzieæ farmaceucie pe³ni¹ce-mu funkcjê z wyboru w organach izb aptekar-skich w czasie jej pe³nienia bez uzyskania zgodyw³aœciwej rady aptekarskiej warunków pracyi p³acy na jego niekorzyœæ, z wyj¹tkiem sytuacji,gdy wprowadzono nowe zasady wynagradzaniadotycz¹ce ogó³u pracowników zatrudnionychu danego pracodawcy lub tej ich grupy, do któ-rej pracownik nale¿y, b¹dŸ stwierdzono orzecze-niem lekarskim utratê zdolnoœci do wykonywaniadotychczasowej pracy albo niezawinion¹ przezpracownika utratê uprawnieñ koniecznych do jejwykonywania (art. 43 Kodeksu pracy). Z za³o¿e-nia cz³onkowie organów izb aptekarskich pe³ni¹ ➤


SPRAWY ZAWODU

swoje obowi¹zki bezp³atnie. Krajowy Zjazd Ap-tekarzy mo¿e jednak ustaliæ wykaz stanowiskw organach izb aptekarskich, co do których po-wy¿szej zasady siê nie stosuje. Izby aptekarskieokreœlaj¹ zasady i tryb zwrotu kosztów podró¿y,utraconych zarobków oraz innych uzasadnio-nych wydatków poniesionych przez cz³onkówsamorz¹du w zwi¹zku z wykonywaniem czynno-œci na rzecz izby.

Podstawowe zadania korporacji, a tak¿e sposo-by ich realizacji zosta³y okreœlone w art. 7-8 usta-wy o izbach aptekarskich. Wœród nich ustawo-dawca wymienia reprezentacjê zawodu farma-ceuty, w tym poprzez opiniowanie projektów ak-tów normatywnych dotycz¹cych produktów lecz-niczych, aptek i wykonywania zawodu aptekarza,zajmowanie stanowiska w sprawach organizacjiochrony zdrowia i gospodarki produktami lecz-niczymi oraz wystêpowanie z wnioskiem o podjê-cie inicjatywy ustawodawczej, a tak¿e wystêpo-wanie w obronie interesów indywidualnychi zbiorowych cz³onków izb aptekarskich. Ponad-to nak³ada na korporacjê takie obowi¹zki jak:sprawowanie pieczy i nadzór nad nale¿ytym wy-konywaniem zawodu, integracjê œrodowiska za-wodowego, troskê o zachowanie godnoœci i nie-zale¿noœci zawodu, kodyfikowanie i upowszech-nianie zasad etyki i deontologii zawodowej orazwspó³dzia³anie z organami administracji publicz-nej, zwi¹zkami zawodowymi i samorz¹dami za-wodowymi oraz innymi organizacjami spo³eczny-mi w sprawach zwi¹zanych z wykonywaniem za-wodu i innych dotycz¹cych farmacji, a maj¹cychwp³yw na ochronê zdrowia publicznego, jaki wspó³pracê z towarzystwami naukowymi, szko-³ami wy¿szymi i jednostkami badawczo-rozwojo-wymi w kraju i za granic¹. Nale¿y podkreœliæ, ¿esamorz¹d aptekarski powinien prowadziæ dzia-³alnoœæ samopomocow¹ oraz inne formy pomocymaterialnej dla cz³onków izb i ich rodzin. Do je-go zadañ zaliczono tak¿e udzielanie informacjidotycz¹cych zasad wykonywania zawodu, zasadetyki zawodowej, przepisów dotycz¹cych ochro-ny zdrowia i ubezpieczeñ spo³ecznych.

Orzecznictwo Trybuna³u Konstytucyjnegopodkreœla, ¿e realizacja konstytucyjnego celuistnienia samorz¹du zawodowego, w tym apte-karskiego, wymaga obligatoryjnej przynale¿no-œci wszystkich osób wykonuj¹cych zawód.W przypadku dobrowolnego cz³onkostwa bo-

wiem piecza nad w³aœciwym wykonywaniem za-wodu nie mog³aby byæ realizowana.

Nadzór nad w³aœciwym wykonywaniem zawoduprzejawia publicznoprawny charakter samorz¹duaptekarskiego i wskazuje na d¹¿enie do ochronyinteresu publicznego, jakim bez w¹tpienia jest za-pewnienie bezpieczeñstwa zdrowia publicznegoi pojedynczego pacjenta. Samorz¹d odpowiada zaprzyznanie prawa wykonywania zawodu. Samo-rz¹d w pewnym stopniu limituje zatem dostêp dowykonywania zawodu. W odniesieniu do obywa-tela polskiego oraz cudzoziemca prawo to przy-znaje w drodze uchwa³y okrêgowa rada aptekar-ska w³aœciwa ze wzglêdu na zamierzone miejscewykonywania zawodu, a w odniesieniu do obywa-tela pañstwa cz³onkowskiego Unii Europejskiej –Naczelna Rada Aptekarska. Uchwa³y obu tychorganów, uwzglêdniaj¹ce wniosek zainteresowa-nego, maj¹ charakter prawny decyzji administra-cyjnych konstytutywnych, tj. kreuj¹cych prawowykonywania zawodu, co wynika z art. 1 pkt 2ustawy Kodeks postêpowania administracyjnego.Warunkiem sine qua non przyznania prawa wyko-nywania zawodu jest wykazanie przez kandydatanienagannej postawy etycznej i gwarantowanieswym dotychczasowym zachowaniem rêkojmiprawid³owego wykonywania zawodu farmaceuty.Kandydat nie mo¿e byæ osob¹ prawomocnie ska-zan¹ za umyœlne przestêpstwo przeciwko ¿yciulub zdrowiu. W przypadku podjêcia przez powy¿-sze organy decyzji odmownych strona ma mo¿li-woœæ ich weryfikacji na drodze prawnej. Je¿eliuchwa³a zosta³a podjêta przez okrêgow¹ radê ap-tekarsk¹, odwo³anie wnosi siê do Naczelnej RadyAptekarskiej. W odniesieniu zaœ do decyzji podej-mowanych przez Naczeln¹ Radê Aptekarsk¹, i tozarówno w pierwszej instancji, jak i wówczas, gdydzia³a ona jako organ odwo³awczy, przys³ugujezainteresowanemu skarga do s¹du administracyj-nego. Poza odmow¹ wydania prawa wykonywaniazawodu samorz¹d jest uprawniony tak¿e do po-zbawienia farmaceuty prawa wykonywania zawo-du. Samorz¹d ma tak¿e prawo do ustalenia pro-gramu, czasu trwania oraz sposobu odbycia prze-szkolenia uzupe³niaj¹cego po tzw. przerwie w wy-konywaniu zawodu trwaj¹cej d³u¿ej ni¿ 5 latw ci¹gu ostatnich 6 lat. Nale¿y to do kompetencjiNaczelnej Rady Aptekarskiej. Nadzór nad nale-¿ytym wykonywaniem zawodu przejawia siê tak¿ew mo¿liwoœci powo³ania komisji z³o¿onej z leka-

➤


SPRAWY ZAWODU

rzy specjalistów z odpowiednich dziedzin medycy-ny, która wydaje orzeczenie o stanie zdrowia far-maceuty, wzglêdem którego okrêgowa rada apte-karska stwierdzi, ¿e istnieje uzasadnione podej-rzenie niezdolnoœci do wykonywania zawodu far-maceuty lub wykonywania œciœle okreœlonychczynnoœci ze wzglêdu na stan zdrowia.

Samorz¹d w ramach sprawowania pieczy nadw³aœciwym wykonywaniem zawodu zosta³ zobo-wi¹zany do prowadzenia rejestru farmaceutów.Osoba, która uzyska prawo wykonywania zawodufarmaceuty, podlega wpisowi do takiego rejestru,prowadzonego przez w³aœciw¹ okrêgow¹ radê ap-tekarsk¹, z tym ¿e w przypadku obywateli pañstwcz³onkowskich Unii Europejskiej wykonuj¹cychna terenie w³aœciwoœci danej izby tymczasowoi okazjonalnie czynnoœci zawodowe farmaceuty –wpisu dokonuje siê do rejestru uproszczonego.

Samorz¹d aptekarski realizuje pieczê nad na-le¿ytym wykonywaniem zawodu, a tym samymzabezpiecza interes publiczny tak¿e poprzezsprawowanie s¹downictwa dyscyplinarnegow zakresie odpowiedzialnoœci zawodowej. Od-powiedzialnoœæ ta, stanowi¹c jeden z typów od-powiedzialnoœci prawnej, grozi cz³onkom kor-poracji za postêpowanie sprzeczne z zasadamietyki i deontologii zawodowej oraz przepisamiprawnymi dotycz¹cymi wykonywania zawodufarmaceuty. W I instancji orzekaj¹ okrêgowe s¹-dy aptekarskie, z tym ¿e w sprawach cz³onkówokrêgowej rady i okrêgowej komisji rewizyjnejorzeka okrêgowy s¹d aptekarski wyznaczonyprzez Naczelny S¹d Aptekarski. S¹d mo¿e orzeckarê upomnienia, nagany, zawieszenia prawawykonywania zawodu na okres od 6 miesiêcy do3 lat oraz pozbawienia prawa wykonywania za-wodu. Oskar¿ycielem w postêpowaniu z zakresuodpowiedzialnoœci zawodowej jest rzecznik od-powiedzialnoœci zawodowej. Kary upomnienia,nagany i zawieszenia prawa wykonywania zawo-du poci¹gaj¹ za sob¹ utratê prawa wybieralnoœcido organów samorz¹dowych do czasu usuniêciaz rejestru wzmianki o ukaraniu. Organem odwo-³awczym jest Naczelny S¹d Aptekarski. W przy-padku utrzymania w mocy orzeczenia zawiesza-j¹cego lub pozbawiaj¹cego prawa wykonywaniazawodu zainteresowanemu przys³uguje w ci¹gu14 dni prawo wniesienia odwo³ania do s¹du ape-lacyjnego – s¹du pracy i ubezpieczeñ spo³ecz-nych. S¹downictwo aptekarskie mo¿e pe³niæ

tak¿e funkcjê s¹du polubownego. Rejestr ukara-nych prowadzi Naczelna Rada Aptekarska.

Ustalanie zasad deontologii zawodowej jesttak¿e wyrazem sprawowania pieczy nad w³aœci-wym wykonywaniem zawodu, poniewa¿ obejmu-je kszta³towanie standardów prawid³owego wy-konywania zawodu.

Zakres okreœlonych ustawowo kompetencjisamorz¹du aptekarskiego œwiadczy o prymaciesprawowania pieczy nad nale¿ytym wykonywa-niem zawodu i tym samym dba³oœci o interes pu-bliczny w stosunku do interesu partykularnego.Niebezpieczeñstwo preferowania interesu par-tykularnego, które – jak wskazuje orzecznictwoSN – niestety wystêpuje, powinno byæ staraniemsamego samorz¹du minimalizowane.

■

Piœmiennictwo:

1. Wengler L., Zimmermann A., Paw³owski L., PopowskiP., Jêdrzejczyk T.: Regulacje prawne dotycz¹ce samorz¹-dów zawodowych skupiaj¹cych osoby wykonuj¹ce zawo-dy medyczne. Polskie Towarzystwo Programów Zdro-wotnych, Gdañsk 2008.

2. Zimmermann A., Sto¿kowska W.: Pozycja farmaceutywyznaczona prawem. Farmacja Polska, t. 63, nr 22,1006-1016, 2007.

3. Bigo T.: Zwi¹zki publicznoprawne w œwietle ustawodaw-stwa polskiego. Warszawa 1928 (reprint, Wyd. Przemia-ny, Warszawa 1990).

4. Zimmermann A., Wengler L., Paw³owski L.: Prawneaspekty funkcjonowania samorz¹du aptekarskiego w Pol-sce: wybrane zagadnienia. Farmacja Polska, t. 65, nr 2,s. 109-113, 2009.

5. Zimmermann A., Wengler L., Paw³owski L.: Wp³yw sa-morz¹du aptekarskiego na sytuacjê prawn¹ jego cz³on-ków: wybrane zagadnienia. Farmacja Polska, t. 65, nr 3,s.192-196, 2009.

6. Waligórski M. A., Paw³owski S.: Samorz¹d zawodowyi gospodarczy w Polsce. Wyd. WSZiB, Poznañ 2005.

Akty prawne:

1. Ustawa z dnia 25 marca 1938 roku o wykonywaniu za-wodu aptekarskiego (Dz. U. RP z 1938 r., nr 23, poz.202) – akt archiwalny.

2. Ustawa z dnia 15 czerwca 1939 roku o Izbach Aptekar-skich (Dz. U. RP z 1939 r., nr 55, poz. 346) – akt archi-walny.

3. Ustawa z dnia 8 stycznia 1951 roku o zniesieniu Izb Apte-karskich (Dz. U. z 1951 r., nr 1, poz. 3) – akt archiwalny.

4. Ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 roku o izbach aptekar-skich (Dz. U. z 1991 r., nr 41, poz. 179), tekst jednolity:Dz. U. z 2008 r. nr 136, poz. 856 ze zm.

5. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekstjednolity Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z póŸn. zm.).


JUBILEUSZE

50-lecie pracy zawodowej mgr. farm. Henryka D¹browskiego

Pod przewodnictwem mgr. farm. EdwardaStanka, aptekarza z Poniatowej, w ramach dniUrzêdowa odby³a siê sesja historyczna poœwiê-cona dziejom farmacji i aptekarstwa. W trakcieobrad obchodzono jubileusz 50-lecia pracy za-wodowej mgr. farm. Henryka D¹browskiego,aptekarza w Urzêdowie.

Gratulacje i s³owa uznania pod adresem jubilata skierowali m.in.w imieniu wojewody lubelskiego – Genowefy Tokarskiej dr Jan Bucz-ma, prorektor UM w Lublinie – prof. dr hab. Kazimierz G³owniak,wójt gminy Urzêdowo – Jan WoŸniak, przewodnicz¹cy Rady Gminy– Marek Przywara, prezes Towarzystwa Ziemi Urzêdowskiej – TomaszWyka, przewodnicz¹cy Rady Powiatu – Zbigniew Gawdzik, wicepre-zes Naczelnej Rady Aptekarskiej – dr Marek Jêdrzejczak i prezes OIAw Lublinie – mgr Krzysztof Przystupa. Uroczystoœæ zakoñczy³o pa-mi¹tkowe zdjêcie jubilata z goœæmi i mieszkañcami Urzêdowa.

© L

ech

Dud

ziñs

ki


JUBILEUSZE

© W

ikto

r Sz

ukie

l



Cykl opieki farmaceutycznej*(wg Heplera)

Rozwi¹zanie problemu

8

Ustalenie celów terapii

3Wdro¿enie planumonitorowania

leczenia

7

Opracowanie planu

terapeutycznego

4

Uzyskanieinformacji

od pacjenta i ich analiza

2

Opracowanie planu

monitorowanialeczenia

5

Stwierdzeniewystêpowania

problemu lekowego

1

Wydanie lekui udzielenieinformacji

6

* „Czasopismo Aptekarskie” nr 11/2010, s. 22.



APTEKARZ JAKO WYKONAWCAI BENEFICJENT OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ

The pharmacist as a main pharmaceutical care provider

Streszczenie. Koncepcja rozwoju farmacji jak równie¿ rola aptekarza i apteki uleg³yznacznej przemianie na przestrzeni ostatnich 60 lat. Zmiany w obszarze ustrojowo--ekonomicznym, znaczny postêp technologiczny i zwi¹zany z tym przyspieszony styl¿ycia ludnoœci przyczyni³y siê do powstania licznych chorób cywilizacyjnych, co jedno-czeœnie sta³o siê kolejnym wyzwaniem dla lekarzy i farmaceutów próbuj¹cych sprostaænowym problemom zdrowotnym (miêdzy innymi poprzez pracê nad nowymi substan-cjami leczniczymi maj¹cymi poprawiæ jakoœæ ¿ycia pacjentów oraz zminimalizowaæobjawy niektórych chorób przewlek³ych).

S³owa kluczowe: efektywna farmakoterapia, farmakoekonomika, opieka farmaceu-tyczna, problem lekowy, samoopieka z samoleczeniem.

Summary. The idea of pharmaceutical development and the role of both, pharmacist andthe pharmacy itself, have significantly changed within the last 60 years. Shifts in thedemocratic-economic field („free-market” in Europe, transformation into democracyin some countries) in addition to large pharmaceutical development and the acceleratedlifestyle related to it, have resulted in the emergence of many civilization-diseases; thesehave become a new challenge for doctors and pharmacists alike, as they are forced toface new health-related problems (among others, by working on new medical substancesmeant to improve the patients quality of life, and to minimize the symptoms of somelong-term diseases).

Keywords: effective pharmacotherapy, pharmacoeconomics, pharmaceutical care, drug--related problem, self-care and self-treatment.

Za twórców koncepcji opieki farmaceu-tycznej uznaje siê Charlesa Heplera i LindêStrand, którzy w 1990 roku opublikowaliswoje pogl¹dy w „American Journal of Ho-spital Pharmacy” [1]. W póŸniejszych latach

wy³oni³y siê dwa modele opieki farmaceu-tycznej, które opisane zosta³y w amerykañ-skim piœmiennictwie. Profesor Strand jesttwórc¹ modelu ogólnej opieki farmaceu-tycznej (Comprehensive Pharmaceutical

mgr in¿. biotech. Aleksandra DROZDOWSKA, prof. dr hab. Tomasz HERMANOWSKI

mgr in¿. Karina WOJCIECHOWSKA, technik farm.

Studium Farmakoekonomiki, Marketingu i Prawa Farmaceutycznego Szko³y BiznesuPolitechniki Warszawskiej

e-mail: [email protected]

➤



Care), wed³ug której opieka ta powinnaobejmowaæ wszystkich pacjentów leczo-nych lekami, którzy wyra¿¹ na to zgodê.Twórca drugiego modelu, profesor Hepleruwa¿a, ¿e najwa¿niejsze jest monitorowa-nie efektów terapeutycznych farmakotera-pii u osób przewlekle chorych (TherapeuticOutcomes Monitoring – TOM). Tacy pa-cjenci przyjmuj¹ bowiem leki przed d³ugiokres, potrzebuj¹ edukacji zdrowotneji motywacji do kontynuowania leczenia.Model TOM mo¿na uwa¿aæ za etap wstêp-ny do omawianej w tej pracy koncepcjiopieki farmaceutycznej, która w za³o¿eniudotyczy wszystkich pacjentów.

Czêsto w bran¿owym piœmiennictwiepodkreœlany jest fakt, ¿e w opiece farmaceu-tycznej g³ównym podmiotem jest pacjent,a farmaceuta inicjatorem i realizatorem tejopieki. Wielk¹ wagê zawodu farmaceutypodkreœli³ Jan Pawe³ II w przemówieniuskierowanym do Miêdzynarodowej Katolic-kiej Federacji Farmaceutów w 1990 roku:„Niezwyk³y rozwój nauki i praktyki medycz-nej, spo³ecznej opieki lekarskiej i medycynyprewencyjnej poci¹ga za sob¹ równoczesnywielki rozwój farmakologii. W zwi¹zkuz tym mediacyjna rola farmaceuty, który za-wsze by³ poœrednikiem miêdzy lekarzema chorym, znacznie siê rozszerza i (...) stosu-nek farmaceuty do cz³owieka potrzebuj¹ce-go lekarstw znacznie przekracza aspekt ko-mercyjny tej relacji, wymaga bowiem zrozu-mienia osobistych problemów zaintereso-wanego oraz podstawowych aspektówetycznych s³u¿by ¿yciu i godnoœci osoby”.W te s³owa doskonale wpisuje siê koncep-cja opieki farmaceutycznej.

FARMACEUTA – G£ÓWNY WYKONAWCA OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ

Leczenie lekami na receptê wymagawspó³pracy pacjenta, lekarza i aptekarza.W ostatnich czasach zwiêksza siê liczbaskutecznych leków dostêpnych bez recepty,które pacjent mo¿e nabyæ sam, bez wcze-œniejszej konsultacji z lekarzem. W tymprzypadku szczególnie istotna jest rola far-

maceuty, który ma obowi¹zek udzieliæwszystkich niezbêdnych informacji na te-mat wybranego leku, aby zapobiec b³êdomlekowym wynikaj¹cym z nieprawid³owegojego stosowania. Wed³ug Miêdzynarodo-wej Federacji Farmaceutycznej (FIP) niema istotnych ró¿nic co do roli farmaceutyw odniesieniu do leków tylko na receptêi leków OTC.

Deklaracja norm zawodowych przyjêtaprzez Radê FIP na posiedzeniu w Hadzew 1998 r. [1] potwierdza, ¿e g³ównym celemopieki farmaceutycznej jest polepszenie ja-koœci ¿ycia pacjenta i uzyskanie wymiernejpoprawy stanu zdrowia. Podczas posiedze-nia zosta³y wyró¿nione trzy zasadniczesk³adowe opieki farmaceutycznej: sta³y,profesjonalny kontakt pomiêdzy pacjen-tem i aptekarzem, rejestr wydawanych pa-cjentowi leków oraz innych istotnych infor-macji medycznych na temat pacjenta, in-terpretacja dostêpnych informacji medycz-nych dotycz¹cych pacjenta i opracowanieindywidualnej farmakoterapii (w przypad-ku leków na receptê konieczna jest wspó³-praca z lekarzem).

G³ównym wykonawc¹ opieki farmaceu-tycznej jest aptekarz. Jest to uzasadnionetym, ¿e farmaceuci pracuj¹cy w aptekach s¹naj³atwiej dostêpnymi specjalistami z dzie-dziny opieki zdrowotnej. Pacjenci nie musz¹rezerwowaæ i p³aciæ za wizytê, chêtnie wiêckorzystaj¹ z fachowej porady farmaceutów.Wed³ug raportu sporz¹dzonego w WielkiejBrytanii apteki dziennie odwiedza 6 mlnosób, a pracuj¹cy tam farmaceuta codzien-nie udziela pomocy 5-15 pacjentom [2].

Du¿ym ograniczeniem dla aptekarzy jestto, ¿e w przeciwieñstwie do lekarzy nie ma-j¹ oni wgl¹du w karty badañ klinicznychpacjentów oraz nie dysponuj¹ wiedz¹ natemat wszystkich przyjmowanych przezniego w danym czasie produktów leczni-czych (pacjent bowiem oprócz zapisanychna recepcie leków mo¿e stosowaæ równole-gle leki OTC lub leki przepisane mu przezinnego lekarza). Z drugiej strony, aby do-brze zaplanowaæ farmakoterapiê, aptekarzmusi dowiedzieæ siê o wszystkich przyjmo-wanych przez pacjenta lekach w celu

Wed³ugMiêdzynarodowej

FederacjiFarmaceutycznej

(FIP) nie maistotnych ró¿nic codo roli farmaceuty

w odniesieniudo leków tylko na

receptê i leków OTC.Deklaracja norm

zawodowych przyjêtaprzez Radê FIP na

posiedzeniu w Hadzew 1998 r.

potwierdza,¿e g³ównym celem

opiekifarmaceutycznej jest

polepszenie jakoœci¿ycia pacjenta

i uzyskaniewymiernej poprawy

stanu zdrowia.

➤



sprawdzenia ewentualnych interakcji. Do-datkowo, ¿eby dobrze doradziæ, musi po-znaæ istotne szczegó³y na temat jego choro-by. Zwykle aptekarz stara siê uzyskaæ nie-zbêdne informacje w rozmowie z pacjen-tem. Obecnie proponowane koncepcjeopieki farmaceutycznej zak³adaj¹ wprowa-dzenie nowych komputerowych systemówobs³ugi pacjenta (np. Ogólnopolski SystemOchrony Zdrowia – OSOZ)). Taki systemmia³by przede wszystkim umo¿liwiæ wgl¹dw dane zdrowotne pacjenta (oczywiœcie zauprzedni¹ jego zgod¹) oraz prowadzeniebazy przyjmowanych leków, co znacznieu³atwi³oby pracê aptekarza w ramach opie-ki farmaceutycznej.

Opieka farmaceutyczna jest nowator-skim rozwi¹zaniem, które zak³ada utrzy-mywanie sta³ego kontaktu z pacjentemi dokumentacjê wszystkich podejmowa-nych dzia³añ. W tradycyjnej praktyce niezbierano w systematyczny sposób informa-cji o pacjencie, nie prowadzono kart farma-koterapii, nie rozwi¹zywano problemów le-kowych zgodnie z algorytmem proponowa-nym przez opiekê farmaceutyczn¹. Farma-ceuta nie bra³ odpowiedzialnoœci za efektyfarmakoterapii indywidualnej i nie monito-rowa³ jej przebiegu. Ponadto jego kontaktyz pacjentem by³y rzadsze i mia³y zupe³nieinny charakter ni¿ wymaga tego opieka far-maceutyczna [1].

Udzielanie porad w problemach zdro-wotnych niewymagaj¹cych interwencji le-karskiej jak i doradzanie odpowiedniej far-makoterapii jest zadaniem bardzo odpo-wiedzialnym, gdy¿ dotyczy wysoko cenio-nego, niezbywalnego dobra, jakim jestzdrowie. Osoba podejmuj¹ca siê tego zada-nia musi posiadaæ odpowiednie przygoto-wanie merytoryczne i umieæ oceniæ, czy da-na dolegliwoœæ mo¿e byæ leczona bez inter-wencji lekarza. Pomocy takiej mo¿e udzie-liæ tylko cz³owiek odpowiednio do tegoprzygotowany.

Zgodnie z dokumentem „Samoopiekaz samoleczeniem: rola farmaceutów” przy-jêtym przez Radê FIP na kongresie w Jero-zolimie w 1996 r. „wykszta³cenie farmaceu-tów zapewnia im kluczow¹ rolê w udziela-

niu ludziom pomocy, informacji i poradyo lekach dostêpnych bez recepty” – i dalej:„farmaceuta jest doskonale wykwalifiko-wanym i umiejscowionym specjalist¹ doudzielania porad o koniecznoœci zasiêgniê-cia konsultacji lekarza. Porada ta, jako po-chodz¹ca od osoby o wyspecjalizowanejwiedzy, bêdzie lepiej i skuteczniej wys³u-chana ni¿ porada przyjaciela czy cz³onkarodziny”. Dodatkowo we wprowadzeniu donadmienionego dokumentu czytamy, ¿ezgodnie z badaniami konsumenckimi lu-dzie uznaj¹ farmaceutów za autorytatywneŸród³o informacji i porady.

WSPÓ£PRACA APTEKARZA Z LEKARZEM W OPIECE FARMACEUTYCZNEJ

Wed³ug Heplera i Strand prawid³owefunkcjonowanie opieki farmaceutycznejjest mo¿liwe tylko tam, gdzie stosunki miê-dzy lekarzami i aptekarzami s¹ nastawionena wspó³pracê [3]. Wspó³praca aptekarzysprawuj¹cych opiekê z lekarzami orazprzedstawicielami innych zawodów me-dycznych powinna mieæ charakter kole¿eñ-ski, a nie konkurencyjny [4]. W rozmowachz kierownikami aptek warszawskich, prze-prowadzonych w ramach realizacji prezen-towanej pracy ujawni³a siê powszechnaobawa, ¿e podjêcie dzia³añ zwi¹zanychz opiek¹ pogorszy i tak nie najlepsze kon-takty farmaceutów z lekarzami. Jednakwed³ug dr. n. farm. Jerzego £azowskiegoistnieje rzeczywiste zapotrzebowanie zestrony lekarzy na tak¹ wspó³pracê, gdy¿wiedza farmaceuty o lekach mo¿e byæ imbardzo bardzo przydatna w ich codziennejpraktyce. Ponadto farmaceuta jako ostatnispecjalista, z którym pacjent ma kontaktprzed zakupem leku, mo¿e istotnie wp³y-n¹æ na decyzjê o kupnie i na prawid³owepóŸniejsze stosowanie leku, pomagaj¹ctym samym lekarzowi osi¹gn¹æ zamierzo-ny cel terapeutyczny.

Kolejnym argumentem przemawiaj¹cymza koniecznoœci¹ wspó³pracy lekarza i far-maceuty jest to, ¿e na ogó³ lekarze pañ-stwowej s³u¿by zdrowia mog¹ poœwiêciæ

Opiekafarmaceutycznajest nowatorskimrozwi¹zaniem,które zak³adautrzymywaniesta³ego kontaktuz pacjentemi dokumentacjêwszystkichpodejmowanychdzia³añ.

„Wykszta³ceniefarmaceutówzapewnia imkluczow¹ rolêw udzielaniuludziom pomocy,informacji i poradyo lekach dostêpnychbez recepty”.„Farmaceuta jestdoskonalewykwalifikowanymi umiejscowionymspecjalist¹ doudzielania porado koniecznoœcizasiêgniêciakonsultacji lekarza.Porada ta, jakopochodz¹ca od osobyo wyspecjalizowanejwiedzy, bêdzie lepieji skuteczniejwys³uchana ni¿porada przyjacielaczy cz³onkarodziny”.

➤



swoim pacjentom bardzo ma³o czasu pod-czas wizyty, co mo¿e prowadziæ do niew³a-œciwego stosowania leku b¹dŸ niezdyscypli-nowania pacjenta w przestrzeganiu zaleceñwynikaj¹cego z jego niedoinformowania.W takich warunkach informacje odnoœniestosowania leków s¹ przekazywane pacjen-towi w lakonicznej formie, co nie sprzyjaich zrozumieniu czy zapamiêtaniu. Ponad-to pacjent zwykle nie ma wystarczaj¹cejwiedzy, aby skoordynowaæ leczenie zaleca-ne mu przez ró¿nych lekarzy. Osoba far-maceuty, eksperta w swojej dziedzinie, wy-daje siê tu niezbêdna do prawid³owego po-kierowania farmakoterapi¹. Z kolei systemkomputerowy opieki farmaceutycznej mo-¿e byæ Ÿród³em wszelkich niezbêdnych dotego celu informacji medycznych.

Zgodnie z oœwiadczeniem pt: „B³êdy w le-czeniu zwi¹zane ze stosowaniem leków”,przyjêtym przez Radê FIP na KongresieFIP w Barcelonie w 1999 r., nieczytelniewystawione recepty s¹ jedn¹ z najczêst-szych przyczyn b³êdów w stosowaniu le-ków, które mog¹ spowodowaæ szkodê pa-cjenta lub jego zgon. Wed³ug opinii eksper-tów najwiêcej sytuacji konfliktowych po-miêdzy lekarzami a farmaceutami jest spo-wodowanych niejasnoœciami zwi¹zanymiz wystawionymi receptami. Systemy infor-matyczne opieki farmaceutycznej umo¿li-wiaj¹ odczytanie recepty na ekranie kom-putera (poprzez identyfikacjê kodu kresko-wego), co rozwi¹zuje problemy zwi¹zanez nieczytelnoœci¹.

Trzeba jednak wyraŸnie podkreœliæ, ¿e le-karz pe³ni kluczow¹ rolê, a przez to ponosinajwiêksz¹ odpowiedzialnoœæ za leczeniepacjenta. Dlatego zarówno pacjent jak i le-karz musz¹ mieæ pewnoœæ, ¿e farmaceutarespektuje rolê lekarza i nie wchodzi w je-go kompetencje. Farmaceuta ma jednakkilka mo¿liwoœci uzupe³nienia roli lekarza,a wspó³praca ró¿nych specjalistów ochronyzdrowia czêsto przynosi najlepsze efekty.

Wed³ug Jerzego £azowskiego [1] farma-ceuta mo¿e uzupe³niæ pracê lekarza, wery-fikuj¹c i ewentualnie poprawiaj¹c wiedzêpacjentów na temat leków, wp³ywaj¹c naich zdyscyplinowanie, wychwytuj¹c ewentu-

alne b³êdy lekowe, monitoruj¹c efekty le-czenia. Monitorowanie stanu pacjenta le-czonego farmakologicznie obejmuje syste-matyczny pomiar okreœlonych parametrów(na przyk³ad ciœnienia krwi), monitorowa-nie problemów pacjenta, jego preferencjii przekonañ, doradzanie odpowiedniegostylu ¿ycia jako uzupe³nienia farmakotera-pii, informowanie o samoleczeniu, naucze-nie pacjenta samodzielnych pomiarówwskazanych parametrów. Ponadto, zgodniez Dobr¹ Praktyk¹ Apteczn¹ (dokumentGrupy Farmaceutycznej Unii Europejskiejz roku 1994 [1]), aptekarz powinien oceniæka¿d¹ wydan¹ przez lekarza receptê podwzglêdem aspektów terapeutycznych, pra-wid³owoœci zastosowania leku u danego pa-cjenta, przeciwwskazañ i interakcji, aspek-tów prawnych i ekonomicznych. W razieniejasnoœci aptekarz powinien kontaktowaæsiê z lekarzem, który wystawi³ receptê, w ce-lu wyjaœnienia zauwa¿onych problemów.W ten sposób aptekarz w pewnym stopniukontroluje dzia³anie lekarza i pomimo ¿eu niektórych lekarzy mo¿e to wzbudzaædezaprobatê, taka dodatkowa kontrola jestna pewno korzystna dla pacjenta.

KONIECZNOŒÆ REFORMY SYSTEMUWYNAGRODZEÑ I KWESTIEZWI¥ZANE Z KSZTA£CENIEMAPTEKARZY

W Rezolucji Rady Europy AP (97)2o rozwoju funkcji aptekarzy i dostosowaniuich podstawowego kszta³cenia, przyjêtejprzez Komitet Ministrów w 1997 r., poru-szony zosta³ problem ca³kowitego uzale¿-nienia dochodów aptekarzy od iloœci i cenysprzedawanych leków. Taki system funkcjo-nuje w wielu krajach i powoduje, ¿e brakjest bodŸców do lepszego wykorzystywaniawykszta³cenia oraz umiejêtnoœci zawodo-wych aptekarzy. W zwi¹zku z tym w dodat-ku do Rezolucji Rady Europy AP(97)2 czy-tamy o koniecznoœci reformy systemu wy-nagradzania aptekarzy, które nie powinnozale¿eæ od mar¿y, ale od iloœci zrealizowa-nych us³ug farmaceutycznych. Z kolei w do-datku do Rezolucji Rady Europy AP(93)1

Nieczytelniewystawione recepty

s¹ jedn¹z najczêstszych

przyczyn b³êdóww stosowaniu leków,

które mog¹spowodowaæ

szkodê pacjenta lub jego zgon.

➤

➤



Dekalog opieki farmaceutycznej wg dr n. farm. Manuela Machuca Gonzaleza, aptekarza praktyka z Sewilliw Hiszpanii zaprezentowany na XII Miêdzynarodowej Konferencji Naukowo-Szkoleniowej „CzasopismaAptekarskiego” i na VI Krajowym Kongresie Opieki Farmaceutycznej w Sewilli 15-17 paŸdziernika 2009 roku



umieszczono punkt mówi¹cy o tym, ¿e „wy-nagrodzenie w aptece ogólnodostêpnej po-winno wi¹zaæ siê z zapewnianiem opiekifarmaceutycznej i nie powinno byæ uzale¿-nione ani od ceny leków, ani od liczby zre-alizowanych recept”. Równie¿ Rada F1Puzna³a za konieczne odpowiednie wynagra-dzania farmaceutów za dodatkowe us³ugiw ramach opieki farmaceutycznej. W do-datku do Rezolucji Rady Europy AP(94)1jest mowa o wykszta³ceniu aptekarzy, którepowinno obejmowaæ tematykê zdrowia pu-blicznego, farmakologii, farmacji klinicz-nej, patologii, metodach leczenia i zarz¹-dzania aptek¹, jak równie¿ komunikacjê in-terpersonaln¹ i nauki spo³eczne. Aptekarzemusz¹ mieæ mo¿liwoœæ sta³ego uzupe³nia-nia wiedzy fachowej.

Wiêkszoœæ aptekarzy obawia siê, ¿e niesprosta wymogom, jakie stawia opieka far-maceutyczna. Jednak w wiêkszoœci przy-padków problemy lekowe nie wymagaj¹skomplikowanych rozwi¹zañ terapeutycz-nych, a kontynuacja kszta³cenia podyplo-mowego w formie kursów, szkoleñ i semi-nariów mo¿e byæ istotn¹ pomoc¹ w spro-staniu wyzwaniom. Niestety, wielu farma-ceutów po zakoñczeniu edukacji akade-mickiej nie pog³êbia ju¿ swojej wiedzy fa-chowej, zapominaj¹c, ¿e uzupe³nianie wie-dzy jest ich obowi¹zkiem etycznym. Zgod-nie z Rezolucj¹ Rady Europy AP(93)1o roli i kszta³ceniu aptekarzy z aptek ogól-nodostêpnych musz¹ oni „odpowiedniodostosowywaæ i uaktualniaæ swoj¹ wiedzê,kszta³cenie i praktykê, aby w pe³ni realizo-waæ swoj¹ rolê w spo³eczeñstwie”. Jedno zewskazañ Dobrej Praktyki Aptecznej mówi,¿e „sta³e dokszta³canie powinno byæ obo-wi¹zkiem zawodowym”, co wiêcej, „dzia-³alnoœæ zawodowa lub szkoleniowa o istot-nym dla poziomu fachowego znaczeniu po-winna byæ na bie¿¹co odnotowywana w do-kumentacji przebiegu pracy zawodowej ap-tekarza”. Aptekarz powinien posiadaæ wie-dzê naukow¹ i prawn¹, a jej systematyczneuaktualnianie powinno nastêpowaæ po-przez udzia³ w kursach, sympozjach, kon-gresach, spotkaniach naukowych i zawodo-wych oraz czytanie czasopism naukowych.

Komitet ekspertów WHO ds. preparatówfarmaceutycznych zasugerowa³ w oœwiad-czeniu nt. standardów jakoœciowych us³ugfarmaceutycznych reformê dotychczasowe-go kszta³cenia farmaceutów. Proponowanezmiany zaanektowa³ FIP na kongresiew Vancouver w 1997 r. Wed³ug WHOkszta³cenie farmaceutów (na wszystkichpoziomach) powinno przygotowywaæ ichdo roli, jak¹ maj¹ spe³niaæ w trakcie swojejdzia³alnoœci zawodowej w aptekach. Takwiêc w ramach nauk farmaceutycznych na-le¿y po³o¿yæ nacisk na zagadnienia zwi¹za-ne z mechanizmem dzia³ania leków i na ichstosowanie. Szkolenie przeddyplomowepowinno obejmowaæ nauki behawioralnei socjalne, natomiast umiejêtnoœci komuni-kowania siê powinny byæ rozwijane nawszystkich etapach kszta³cenia. WHO za-leca przyjêcie filozofii opieki farmaceu-tycznej jako wa¿nego elementu programówkszta³cenia podyplomowego i zapewnieniesta¿u podyplomowego umo¿liwiaj¹cegonabycie umiejêtnoœci zwi¹zanych z opiek¹zdrowotn¹. Nale¿y jednak powiedzieæ, ¿etak jak mówi prof. Benito del Castillo Gar-cia, na wydzia³ach farmaceutycznych ist-nieje ogromna ró¿norodnoœæ pomys³ówi opinii dotycz¹cych tego, w jaki sposóbkszta³ciæ farmaceutów i prowadziæ badanianaukowe [5].

Na zakoñczenie warto dodaæ, i¿ podczaskrakowskiej konferencji w 2007 r. prof.Strand zakomunikowa³a, ¿e w StanachZjednoczonych od 2006 r. farmaceutomczynnie realizuj¹cym za³o¿enia opieki far-maceutycznej zapewniane jest wynagro-dzenie za zwi¹zane z ni¹ dodatkowe us³ugi.Co wiêcej, od 2000 r. wszystkie amerykañ-skie uczelnie farmaceutyczne wprowadzi³ynauczanie w zakresie opieki farmaceutycz-nej. Na tej samej konferencji dr K. Peacheyog³osi³a, ¿e równie¿ w Australii rz¹dWspólnoty Australijskiej i Cech Aptek Au-stralijskich (PGA) zapewniaj¹ sprawiedli-we i godziwe wynagrodzenie dla aptekarzyza œwiadczone przez nich us³ugi. Kwestiezwi¹zane z wynagrodzeniem aptekarzyw Wielkiej Brytanii omówi³ na wspomnia-nej konferencji A. Buxton. Komitety apte-

Wiêkszoœæ aptekarzyobawia siê,

¿e nie sprostawymogom,

jakie stawia opiekafarmaceutyczna.

Jednak w wiêkszoœciprzypadków

problemy lekowenie wymagaj¹

skomplikowanychrozwi¹zañ

terapeutycznych,a kontynuacja

kszta³ceniapodyplomowego

w formie kursów,szkoleñ i seminariów

mo¿e byæ istotn¹pomoc¹

w sprostaniuwyzwaniom.

➤



karskie i w³aœcicieli aptek finansuj¹ organi-zacje PSNC, która reprezentuje interesyaptek ogólnodostêpnych. Jej g³ównym za-daniem jest m.in. zapewnienie najlepszegomo¿liwego wynagrodzenia aptekom dzia³a-j¹cym na terenie Anglii i Walii. W rezulta-cie w tych krajach na wszystkie us³ugiœwiadczone w aptekach ogólnodostêpnychustalono taryfikator gwarantuj¹cy apteka-rzom wynagrodzenie stosownie do zreali-zowanych œwiadczeñ, a niezale¿nie od licz-by zrealizowanych recept. O tym, jak to wy-gl¹da w Szkocji, mówili na konferencjiprof. B. Scott i A. Strath. Warto w tymmiejscu wspomnieæ, ¿e w Szkocji funkcjo-nuje opieka farmaceutyczna zgodnie z He-plerowsk¹ filozofi¹. Funkcjonuj¹ programyMAS (Minor Ailment Service), AMS (AcuteMedication Seryice) i CMS (Chronic Medi-cation Sendce) wymagaj¹ce zarejestrowa-nia siê pacjenta w jednej, wybranej aptece.W zakresie tych trzech programów przewi-dziane jest indywidualne wynagrodzeniedla aptekarzy, uzale¿nione od liczby zare-jestrowanych pacjentów [6].

OPIEKA FARMACEUTYCZNAJAKO SPOSÓB NA OGRANICZENIECZÊSTOŒCI WYSTÊPOWANIAPROBLEMÓW LEKOWYCH

Zgodnie z oœwiadczeniem przyjêtymprzez Radê FIP na kongresie w Barceloniew 1999 r. na temat b³êdów w leczeniu zwi¹-zanych ze stosowaniem leków „farmaceucimusz¹ przyj¹æ na siebie wiod¹c¹ rolê w za-pobieganiu i eliminowaniu b³êdów w stoso-waniu leków poprzez ich wykrywanie, ba-danie i korygowanie, gdy wyst¹pi¹”. Takarola farmaceuty zosta³a ujêta równie¿w definicji opieki farmaceutycznej. Defini-cja zaproponowana przez National Coordi-nating Council for Medication Errors Re-porting and Prevention mówi, ¿e „b³êdemw stosowaniu leku jest ka¿de mo¿liwe dounikniêcia zdarzenie, które mo¿e byæ przy-czyn¹ lub prowadziæ do nieprawid³owegozastosowania leku albo szkody dla pacjenta(...) [1]”. Nieco inaczej definicjê b³êdu le-kowego ujêli Hepler i Strand, którzy pro-

blem lekowy w skrócie opisuj¹ jako ka¿deniepo¿¹dane zdarzenie doœwiadczaneprzez pacjenta, zwi¹zane ze stosowaniemleku i wp³ywaj¹ce lub mog¹ce wp³ywaæ naefekt leczenia tego pacjenta [1]. Podczasgdy prawid³owa farmakoterapia jest nie-zbêdnym i korzystnym narzêdziem opiekizdrowotnej, b³êdne stosowanie leków mo-¿e byæ niebezpieczne zarówno dla pojedyn-czych pacjentów jak i dla ca³ych spo³e-czeñstw. W Stanach Zjednoczonych dzia³a-nia niepo¿¹dane leków (którym mo¿na by-³o zapobiec) s¹ przyczyn¹ co najmniej43,3% przyjêæ na odzia³y ratunkowe, a ichkoszt w zale¿noœci od rodzaju badañ wahasiê od 76, 6 do 177,4 mld USD rocznie,z czego blisko 70% stanowi¹ koszty przyjê-cia do szpitala [12].

Dodatkowo wed³ug amerykañskich ba-dañ 45-60% pacjentów przyjmuje przepisa-ne im leki niezgodnie z zaleceniami, cooczywiœcie wi¹¿e siê z wystêpowaniemdzia³añ niepo¿¹danych i prowadzi do bra-ku efektu terapeutycznego. We wstêpie dodokumentu pt. „Rola farmaceuty w zachê-caniu do przestrzegania zaleceñ w d³ugo-trwa³ym leczeniu”, przyjêtego przez FIP nakongresie w Sydney w 2003 r., czytamy, ¿eœrednia przestrzegania zaleceñ w d³ugo-trwa³ym leczeniu chorób przewlek³ych wy-nosi w krajach rozwiniêtych tylko 50%i jest ona jeszcze mniejsza w krajach rozwi-jaj¹cych siê. Skutki takiego stanu rzeczydobrze obrazuje przypadek zawa³ów serca.Szacuje siê, ¿e 40% zawa³ów jest spowodo-wanych nadciœnieniem, mimo sprawdzo-nej, skutecznej farmakoterapii jedynie25% pacjentów uzyskuje w jej efekcie w³a-œciwe ciœnienie krwi. Tak wiêc nieprzestrze-ganie zaleceñ mo¿e byæ przyczyn¹ powi-k³añ, których mo¿na by unikn¹æ, oraz ge-neruje koszty zwi¹zane z wykupionymia niezastosowanymi lekami i z dodatko-wym leczeniem. W dokumencie s¹ wspo-mniane wnioski z badañ, które pokazuj¹,¿e pieni¹dze zainwestowane w dzia³aniamaj¹ce na celu poprawê przestrzegania za-leceñ zwracaj¹ siê w ci¹gu kilku lat.

Istnieje wiele przyczyn nieprzestrzega-nia zaleceñ co do stosowania przepisanych

Farmaceuci musz¹przyj¹æ na siebiewiod¹c¹ rolêw zapobieganiui eliminowaniub³êdów w stosowaniuleków poprzez ichwykrywanie, badaniei korygowanie,gdy wyst¹pi¹.

➤



leków: zbyt wysoka cena produktów leczni-czych, ogólna niechêæ do leków, zbyt uci¹¿-liwe dzia³ania niepo¿¹dane, brak wiedzyo stanie chorobowym i o koniecznoœci lecze-nia, brak zrozumienia systemu dawkowania,trudnoœci praktyczne (np. niewygodna po-staæ leku). Wydaje siê, ¿e wiêkszoœci z nichmo¿na by unikn¹æ poprzez wprowadzeniew ¿ycie opieki farmaceutycznej gwarantuj¹-cej fachow¹ pomoc i poradê aptekarza.

W oœwiadczeniu przyjêtym przez FIP nakongresie w Barcelonie w 1999 r. znajdujesiê zalecenie skierowane do farmaceutów,aby systematycznie edukowali pacjentóww zakresie prawid³owego stosowania lekóworaz udzielali pomocy w zakresie ich poda-wania. FIP zachêca farmaceutów do „sys-tematycznego uczestnictwa w szkoleniachna temat unikania b³êdów w stosowaniu le-ków i gdy taki b³¹d wyst¹pi, do czynnegoudzia³u w dochodzeniu jego przyczyny”.Wed³ug wstêpnych szacunków prawid³owopoprowadzona opieka farmaceutyczna zli-kwidowa³aby 40-60% b³êdów lekowych.Badania Johnsona i Bootmana z 1995 r.podaj¹, ¿e z powodu niepowodzeñ tera-peutycznych ponad 40% pacjentów nieuzyskuje optymalnych efektów farmakote-rapii [13]. Autorzy tych badañ przewiduj¹,¿e to niekorzystne zjawisko bêdzie corazczêstsze, poniewa¿ coraz wiêcej leków jestdostêpnych bez recepty (i coraz mniejszyjest udzia³ lekarza w monitorowaniu prze-biegu leczenia).

KLUCZOWA ROLA APTEKARZAW ELIMINOWANIU PROBLEMÓW LEKOWYCH

Problemów lekowych jest bardzo du¿o,ale profesor Strand i wspó³pracownicy wy-ró¿nili siedem najwa¿niejszych grup [14].Pierwsze dwie grupy problemów lekowychto: gdy stan jest nieleczony, a wystêpuje po-trzeba zastosowania leku, lub gdy farmako-terapia jest zbêdna; kolejne grupy to pro-blemy wynikaj¹ce ze stosowania niew³aœci-wego leku b¹dŸ ze stosowania w³aœciwegoleku, lecz w za du¿ej lub za ma³ej dawce,dzia³ania niepo¿¹dane i problemy wynika-

j¹ce z niezdyscyplinowania pacjenta. Pierw-szy nadmieniony problem lekowy – brakstosowania leku mimo wskazañ – prowadzido szybszego rozwoju choroby i powik³añ,które s¹ czêsto bardzo niebezpiecznei dro¿sze w leczeniu ni¿ choroba pocz¹tko-wa. Drugi b³¹d lekowy polega na przepisa-niu pacjentowi leku, którego nie potrzebu-je, co nara¿a go na dzia³ania niepo¿¹danewynikaj¹ce z nieuzasadnionego stosowa-nia leku. Niepotrzebna farmakoterapiaczêsto ma miejsce w procesie samolecze-nia, gdy nie dochodzi do konsultacji z ap-tekarzem, który móg³by doradziæ w³aœciwy(lub odradziæ zbêdny) lek. Z podobnymproblemem mamy do czynienia równie¿wtedy, gdy pacjent przyjmuje kilka pro-duktów leczniczych ró¿ni¹cych siê nazw¹,ale zawieraj¹cych tê sam¹ substancje czyn-n¹ (prawdopodobnie przepisanych muprzez ró¿nych lekarzy). W takim przypad-ku mo¿na siê spodziewaæ, ¿e wystarczy³byjeden lek, tak wiêc pacjent niepotrzebniejest nara¿ony na dodatkow¹ toksycznoœæi dzia³ania niepo¿¹dane.

Farmaceuta jako jedyny specjalista w s³u¿-bie zdrowia mo¿e spojrzeæ na proces lecze-nia ca³oœciowo i wychwyciæ omawiane nie-prawid³owoœci. Jednak taka holistycznaocena farmakoterapii przez aptekarza jestmo¿liwa wówczas, gdy pacjent realizujewszystkie recepty i kupuje wszystkie lekiOTC w jednej aptece, b¹dŸ gdy wszystkiete informacje znajduj¹ siê na indywidual-nym koncie pacjenta, za³o¿onym np. w ra-mach opieki farmaceutycznej. Zbiór infor-macji medycznych na temat pacjentaw wersji elektronicznej umo¿liwia równie¿wyeliminowanie kolejnego problemu, ja-kim s¹ interakcje lekowe. Aptekarz, korzy-staj¹c z funkcji systemu komputerowegoopieki farmaceutycznej, mo¿e z ³atwoœci¹wychwyciæ wystêpuj¹ce interakcje i naprzyk³ad zaleciæ przyjmowanie okreœlo-nych leków o ró¿nych porach. Kolejny pro-blem lekowy – zastosowanie substancjileczniczej w innej dawce ni¿ zalecona przezlekarza (np. w celu zaoszczêdzenia i zacho-wania czêœci opakowania leku na nastêpnyraz) – mo¿e prowadziæ do braku skutecz-

Wed³ug wstêpnychszacunków

prawid³owopoprowadzona

opiekafarmaceutycznazlikwidowa³aby40-60% b³êdów

lekowych.

Farmaceuta jakojedyny specjalistaw s³u¿bie zdrowia

mo¿e spojrzeæna proces leczenia

ca³oœciowoi wychwyciæ

nieprawid³owoœci.Jednak taka

holistyczna ocenafarmakoterapii przez

aptekarza jestmo¿liwa wówczas,

gdy pacjent realizujewszystkie recepty

i kupuje wszystkieleki OTC

w jednej aptece, b¹dŸ gdy wszystkie

te informacjeznajduj¹ siê

na indywidualnymkoncie pacjenta,

za³o¿onym np.w ramach opiekifarmaceutycznej.

➤



noœci terapii spowodowanego zbyt ma³¹dawk¹ leku b¹dŸ do dzia³añ niepo¿¹danychwynikaj¹cych z przedawkowania.

Czêsto termin „dzia³anie niepo¿¹dane”jest uto¿samiany z terminem „problem leko-wy”. W rzeczywistoœci s¹ to dwa odrêbne po-jêcia a dzia³ania niepo¿¹dane s¹ kategori¹podrzêdn¹ w stosunku do problemów leko-wych. Œwiatowa Organizacja Zdrowia za-proponowa³a podzia³ dzia³añ niepo¿¹da-nych na cztery kategorie. Dzia³ania typuA s¹ zgodne z dzia³aniem farmakologicz-nym leku, wystêpuj¹ powszechnie, zwykle s¹zale¿ne od dawki. S¹ to praktycznie jedynedzia³ania niepo¿¹dane, które mo¿na przewi-dzieæ, poniewa¿ s¹ zale¿ne od w³aœciwoœcifarmakologicznych leku i od jego stê¿eniawe krwi. Zwykle ustêpuj¹ wraz z zakoñcze-niem farmakoterapii [1]. Poniewa¿ da siê jeprzewidzieæ, opieka farmaceutyczna k³adzienajwiêkszy nacisk na ochronê pacjentaprzed dzia³aniami niepo¿¹danymi typu A.Farmaceuta ma szansê wykorzystaæ swoj¹wiedzê o leku i tak planowaæ farmakotera-piê, aby zminimalizowaæ b¹dŸ w najlepszymwypadku wyeliminowaæ dzia³ania niepo¿¹-dane tego typu. Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿ew przypadku niektórych leków dzia³añ nie-po¿¹danych nie mo¿na unikn¹æ.

Zgodnie z zasad¹ opieki farmaceutycznejfarmaceuta zawsze powinien braæ poduwagê preferencje pacjenta [15]. Tak wiêcw tej sytuacji nale¿y umo¿liwiæ mu wybórtakiego leku z grupy terapeutycznej, które-go stosowanie bêdzie siê wi¹za³o z akcep-towanym przez pacjenta poziomem dys-komfortu. W ramach opieki farmaceutycz-nej Dobra Praktyka Apteczna nak³ada naaptekarza obowi¹zek monitorowania prze-biegu leczenia i zg³aszania stwierdzonychdzia³añ niepo¿¹danych poprzez wype³nie-nie formularza, wys³anego nastêpnie dow³adz s³u¿by zdrowa, zgodnie z „ustalonymtokiem postêpowania”.

Nale¿y pamiêtaæ, ¿e koncepcja opieki far-maceutycznej zak³ada kluczow¹ rolê farma-ceuty w niwelowaniu problemów lekowych[16]. Farmaceuta jest ostatnim specjalist¹s³u¿by zdrowia, z którym pacjent ma kon-takt przed zakupem leku, dlatego ma du¿y

p³yw na jego ostateczny wybór. Dziêki temumo¿e on zapobiegaæ b³êdom lekowym – naprzyk³ad poprzez udowodnienie potrzebyzastosowania odpowiedniego produktuleczniczego, doradzanie w³aœciwej farmako-terapii minimalizuj¹cej dzia³ania niepo¿¹-dane, kontrolê interakcji, zapobieganie nie-potrzebnemu stosowaniu leku b¹dŸ w po-wa¿niejszych przypadkach poprzez odradze-nie samoleczenia i skierowanie do lekarzaspecjalisty. Aptekarz, przekazuj¹c w przy-stêpny sposób informacjê o sposobie przyj-mowania leku, mo¿e wyeliminowaæ przy-padki niew³aœciwego dawkowania orazwp³yn¹æ pozytywnie na zdyscyplinowaniepacjenta. Zgodnie z zaleceniem FIP doty-cz¹cym dyspensowania i podawania lekóww ramach opieki farmaceutycznej farmaceu-ta powinien „upewniæ siê, czy pacjent lubopiekuj¹ca siê nim osoba wie, jak nale¿y gostosowaæ, aby uzyskaæ maksymalne korzyœciterapeutyczne oraz jak unikn¹æ dzia³añ nie-po¿¹danych lub b³êdów w jego stosowaniu.Najlepiej by³oby, gdyby informacja taka by-³a uzupe³niona informacj¹ podan¹ na do³¹-czonej w aptece etykiecie informacyjnej”.

ETAPY REALIZACJI OPIEKIFARMACEUTYCZNEJ, PROWADZENIEDOKUMENTACJI KLINICZNEJ

Opieka farmaceutyczna nie jest zbioremrutynowych, chaotycznych dzia³añ. Nie jestni¹ tak¿e sporadyczne informowanie pa-cjenta o sposobie przyjmowania czy o dzia-³aniu leku. Raz rozpoczêty proces opiekipowinien byæ kontynuowany do momentuca³kowitego rozwi¹zania problemu zwi¹za-nego z farmakoterapi¹ danego pacjenta.

Najdok³adniej ten proces przedstawi³aprofesor Strand, dziel¹c go na dziewiêæ eta-pów [14]. Pierwszy etap mia³by polegaæ nanawi¹zaniu profesjonalnej relacji aptekarzaz pacjentem. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e poznanieindywidualnych cech pacjenta, jego obawi preferencji jest niezbêdne do opracowaniaoptymalnego planu farmakoterapii, czyliplanu, w którym pacjent bêdzie chcia³ czyn-nie uczestniczyæ, przestrzegaj¹c zaleceñ.Etap drugi koncentruje uwagê aptekarza

Nale¿y pamiêtaæ,¿e koncepcja opiekifarmaceutycznejzak³ada kluczow¹rolê farmaceutyw niwelowaniuproblemówlekowych.Farmaceuta jestostatnim specjalist¹s³u¿by zdrowia,z którym pacjentma kontakt przedzakupem leku,dlatego ma du¿ywp³yw na jegoostateczny wybór.

➤



na zbieraniu i interpretacji informacji me-dycznych o pacjencie, a wiêc g³ównie o jegochorobie i stosowanych lekach. Etap trzecipolega na okreœleniu wszystkich rzeczywi-stych i potencjalnych problemów lekowychpacjenta oraz na wy³onieniu tych proble-mów, którymi nale¿y zaj¹æ siê w pierwszejkolejnoœci. Etap czwarty to wyznaczenie ce-lów farmakoterapii dla ka¿dego problemu,a etap pi¹ty to spisanie wszystkich dostêp-nych farmakoterapii umo¿liwiaj¹cych osi¹-gniêcie za³o¿onych efektów terapeutycznych.Etap szósty polega na wy³onieniu najlepsze-go dla danego pacjenta planu farmakoterapiii opracowaniu indywidualnego planu opieki.Ostatnie trzy etapy obejmuj¹ opracowanieplanu monitorowania, wdro¿enie opieki, jejkontynuacjê oraz ocenê efektów koñcowych.

Farmaceuta odpowiada za to, ¿e leki by³ystosowane zgodnie ze wskazaniami i ¿ewszystkie wskazania do stosowania lekówby³y nimi leczone. Powinien upewniæ siê,czy pacjent rozumie instrukcjê lekarza do-tycz¹c¹ dawkowania. Zgodnie z Dobr¹Praktyk¹ Apteczn¹ aptekarz ma szansê wy-korzystaæ swoj¹ wiedzê przy wyborze lekudostêpnego bez recepty, aby wybraæ lek naj-skuteczniejszy, najbezpieczniejszy i w naj-dogodniejszej postaci farmaceutycznej dlaindywidualnego pacjenta. Wydaj¹c lek bezrecepty, farmaceuta powinien upewniæ siê,czy pacjent jest œwiadomy dzia³ania leku,sposobu przyjmowania, czasu trwania le-czenia, a przede wszystkim dzia³añ niepo¿¹-danych, przeciwwskazañ i mo¿liwych inte-rakcji (Dokument Grupy FarmaceutycznejUnii Europejskiej z 1994 r. „Dobra Prakty-ka Apteczna w Europie” [1]).

Opieka farmaceutyczna nie mo¿e istnieæbez odpowiedniej dokumentacji [14]. Do-kumentacja ta powinna zawieraæ opis cho-roby, zapis podejmowanych decyzji i stoso-wanych leków, wyniki pomiarów parame-trów medycznych (np. ciœnienia krwi, po-ziomu cukru) oraz ocenê uzyskanych efek-tów. W³aœciwie opracowany, systematycznyi zwiêz³y sposób dokumentacji stanowipodstawê do utworzenia bazy danych o pa-cjencie. Prowadzenie takiej bazy jest dlafarmaceuty czymœ zupe³nie nowym, gdy¿

nie musia³ on tego robiæ w tradycyjnejpraktyce aptecznej. Konieczna jest wiêcœwiadomoœæ, ¿e pracoch³onne i czaso-ch³onne prowadzenie dokumentacji to do-datkowy obowi¹zek zwi¹zany z opiek¹ far-maceutyczn¹, na³o¿ony na farmaceutê. Po-niewa¿ korzyœci wynikaj¹ce z dostêpu dotakiej bazy s¹ nieocenione, nale¿y zachêciæfarmaceutów do prowadzenia rejestru, sto-suj¹c odpowiedni system motywacyjny (naprzyk³ad zwi¹zany z dodatkowym wynagro-dzeniem). W gromadzeniu informacji o pa-cjencie mo¿e pomóc wype³niona wspólniez pacjentem „karta chorego” oraz podpisa-na przez pacjenta zgoda na zbieranie oso-bistych danych. Nastêpnym etapem opiekifarmaceutycznej jest przeanalizowanie ze-branych informacji w celu okreœlenia pro-blemów lekowych i nakreœlenia planu przy-sz³ej terapii. Efektem analizy dostêpnychinformacji mo¿e byæ weryfikacja dotych-czasowej farmakoterapii, ocena, czy jestona najdogodniejsza, najbezpieczniejszai najskuteczniejsza dla danego pacjenta.

Poniewa¿ dokumentacja w swoich za³o-¿eniach ma obejmowaæ rejestr przyjmowa-nych leków oraz wystêpuj¹cych u pacjentaproblemów lekowych, zapis przebiegu mo-nitorowania procesu farmakoterapii, oce-nê efektów leczenia pod k¹tem skuteczno-œci (osi¹gniêcia celu terapeutycznego)i bezpieczeñstwa (wyst¹pienia problemówlekowych, np. dzia³añ niepo¿¹danych), po-zwala ona na porównanie ró¿nych farma-koterapii stosowanych w danym schorzeniui na ocenê jakoœci stosowanych produktówleczniczych, potencjalnie stanowi te¿ war-toœciowy materia³ dydaktyczny. Mo¿e rów-nie¿ pos³u¿yæ jako dowód w postêpowanius¹dowym w sprawach zwi¹zanych z opiek¹zdrowotn¹. Aptekarzowi sprawuj¹cemuopiekê farmaceutyczn¹ nad danym pacjen-tem umo¿liwia wgl¹d w jego problemyzdrowotne i istotne informacje medyczne(co jest szczególnie pomocne przy tworze-niu nowego planu farmakoterapii), a w ra-zie niepowodzeñ ponowne przeanalizowa-nie s³usznoœci podjêtych decyzji.

Zgodnie z dodatkiem do Rezolucji RadyEuropy AP(97)2 nt. rozwoju funkcji apteka-

Opiekafarmaceutycznanie mo¿e istnieæ

bez odpowiedniejdokumentacji.

Zgodnie z Dobr¹Praktyk¹ Apteczn¹

aptekarz ma szansêwykorzystaæ swoj¹

wiedzê przy wyborzeleku dostêpnego bezrecepty, aby wybraæ

lek najskuteczniejszy,najbezpieczniejszy

i w najdogodniejszejpostaci

farmaceutycznejdla indywidualnego

pacjenta.

➤



rzy i dostosowania ich podstawowegokszta³cenia aptekarz powinien byæ uczestni-kiem sieci nadzoru farmakologicznego. Ro-l¹ aptekarza w tym wzglêdzie ma byæ zg³a-szanie do odpowiednich oœrodków nadzoruinformacji na temat dzia³añ niepo¿¹danych,o których informuje pacjent po za¿yciu lekuprzepisanego przez lekarza lub leku OTC.Dodatkowo aptekarz ma mieæ czynny udzia³w badaniach farmakoekonomicznych po-przez zbieranie danych o stosowaniu leków,dzia³aniach niepo¿¹danych i chorobach spo-wodowanych przez dzia³anie niepo¿¹danelub bezpoœrednio przez lek. Wdro¿onykomputerowy system dokumentacji by³byznacznym u³atwieniem dla aptekarza, po-niewa¿ umo¿liwia gromadzenie wszystkichzebranych informacji w jednym miejscu.

Ostatni punkt cyklu opieki wed³ug profe-sor Strand to kontynuacja opieki i jej ocenakoñcowa. Kontynuacja opieki wymagautrzymania sta³ego kontaktu z pacjentem.Konsultacje mog¹ byæ bezpoœrednie lub te-lefoniczne, w zale¿noœci od charakteru cho-roby. Od stanu pacjenta uzale¿niona jestte¿ czêstoœæ rozmów, przy czym w stanachostrych pierwszy kontakt mo¿e byæ koniecz-ny ju¿ po kilku godzinach od podania leku.W chorobach przewlek³ych wskazany jestkontakt bezpoœredni, pierwszy po 5-10dniach od rozpoczêcia leczenia, nastêpnymiesi¹c póŸniej, potem co 3 do 6 miesiêcyw czasie dalszego leczenia [16]. Podczasrozmów z pacjentem nale¿y zbieraæ infor-macje na temat skutecznoœci i bezpieczeñ-stwa farmakoterapii, ewentualnych interak-cji, zdyscyplinowania pacjenta, nowych pro-blemów i nie zaspokojonych potrzeb leko-wych, poniewa¿ na ich podstawie dokony-wana bêdzie póŸniej ocena sprawowanejnad pacjentem opieki. Istotn¹ kwesti¹ jestkontrola, czy pacjent stosuje siê do planufarmakoterapii. W czasie wywiadu (naprzyk³ad telefonicznego) mo¿na zasugero-waæ pacjentowi, ¿eby opisa³ sposób, w jakiprzyjmuje leki. Konsultacje to równie¿ do-bry moment na edukowanie pacjenta na te-mat jego choroby i sposobu dzia³ania leku.Pacjent, który ma œwiadomoœæ, na czym po-lega jego choroba oraz jaki jest mechanizm

dzia³ania leku, lepiej rozumie koniecznoœæjego stosowania i z wiêkszym zaufaniempodchodzi do zaleceñ farmaceuty.

Zmiana stylu ¿ycia jest istotnym elemen-tem planu leczenia wielu chorób [17]. Spa-dek masy cia³a, zaprzestanie spo¿ywaniaalkoholu i palenia tytoniu, przestrzeganiediety mo¿e istotnie poprawiæ parametrymedyczne i przyczyniæ siê do sukcesu lecze-nia. Jednak s¹ to zmiany najtrudniejsze dowdro¿enia w ¿ycie, gdy¿ wi¹¿¹ siê z rezy-gnacj¹ ze starych przyzwyczajeñ i wymaga-j¹ pewnego wysi³ku. Dlatego podczas kon-tynuacji sprawowanej nad pacjentem opie-ki farmaceuta mo¿e zachêcaæ i pomagaæpacjentowi w utrzymaniu zdrowego stylu¿ycia, na przyk³ad poprzez edukowanie gow tym zakresie.

Wa¿n¹ rol¹ farmaceuty jest równie¿ oce-na zastosowanej farmakoterapii [18]. Takaocena powinna byæ dokonywana okresowoprzez farmaceutê prowadz¹cego danegopacjenta na podstawie przegl¹du parame-trów medycznych pokazuj¹cych, czy zosta³osi¹gniêty oczekiwany postêp i czy nie wy-st¹pi³y nowe problemy lekowe. Je¿eli niezosta³ osi¹gniêty za³o¿ony cel terapeutycz-ny b¹dŸ je¿eli wyst¹pi³y nowe problemy le-kowe, nale¿y wspólnie z pacjentem podj¹ædecyzjê o kontynuacji lub zmianie dotych-czasowego planu leczenia.

PODSTAWY PRAWNE PROWADZENIADOKUMENTACJI KLINICZNEJI OCHRONA DANYCH OSOBOWYCHPACJENTA

Jak ju¿ zosta³o to omówione, bardzo wa¿-nym obowi¹zkiem aptekarza podejmuj¹ce-go trud sprostania wymogom opieki farma-ceutycznej jest prowadzenie dokumentacjipodjêtych podczas leczenia decyzji, przepi-sanych leków, wyników pomiarów parame-trów medycznych, interakcji lekowychi dzia³añ niepo¿¹danych oraz innych infor-macji medycznych zwi¹zanych ze sprawo-waniem opieki farmaceutycznej nad pacjen-tem. Zanim jednak dokonamy zapisu, ko-nieczne jest uzyskanie pisemnej zgodypacjenta na za³o¿enie jego bazy danych.

Pacjent, który maœwiadomoœæ, naczym polega jegochoroba oraz jakijest mechanizmdzia³ania leku, lepiejrozumie koniecznoœæjego stosowaniai z wiêkszymzaufaniempodchodzido zaleceñfarmaceuty.

➤



W polskim prawie farmaceutycznym nie maprzepisów, które zabrania³yby utworzeniatakiej bazy. W razie w¹tpliwoœci mo¿naprzytoczyæ fragment za³¹cznika do Rezolu-cji AP(97)2 Rady Europy o rozszerzeniuobowi¹zków farmaceutów i dostosowaniuich podstawowego kszta³cenia, który mówi,¿e: „W³aœciwe w³adze powinny podj¹æ dzia-³ania umo¿liwiaj¹ce aptekarzom (...) prowa-dzenie kartoteki farmaceutycznej dla ka¿-dego pacjenta zawieraj¹cej opis przypadku,wszystkie wydane leki, zaobserwowany braktolerancji i dzia³ania niepo¿¹dane”.

Zakres informacji medycznych, któremog¹ byæ objête rejestrem, rozszerza innarezolucja RsAP(2001)2, o roli farmaceutóww zakresie bezpieczeñstwa zdrowia, w³¹cza-j¹c do niego wszelkie dane dotycz¹ce prze-biegu choroby pacjenta, udzielone informa-cje kliniczne, uzyskane efekty terapeutycz-ne i biologiczne oraz udzielone zalecenia.

W prowadzeniu dokumentacji medycznejsystem informatyczny stanowi bardzo du¿eu³atwienie poprzez automatyzacjê wymianyinformacji, mo¿liwoœæ szybkiego dostêpu dodanych oraz zachowanie traparentnoœci za-pisu. Istotn¹ kwesti¹ s¹ zagadnienia zwi¹za-ne z ochron¹ informacji o zdrowiu pacjenta,które s¹ gromadzone w systemie kompute-rowym aptek. Z punktu widzenia prawaka¿dy podmiot przetwarzaj¹cy dane osobo-we (na przyk³ad apteka) podlega obowi¹z-kom wynikaj¹cym z ustawy o ochronie da-nych osobowych, jest równie¿ zobowi¹zanydo zapewnienia bezpieczeñstwa tych¿e da-nych. Jak podkreœla Bo¿ena Wojnarowicz--G³uszek [19], do najwa¿niejszych aktówprawnych traktuj¹cych o zagadnieniuochrony danych osobowych w s³u¿bie zdro-wia zalicza siê ustawê z dnia 29 sierpnia1997 r. o ochronie danych osobowych, usta-wê z dnia 27 sierpnia 2004 r. o œwiadcze-niach opieki zdrowotnej finansowanych zeœrodków publicznych (przepis art. 189 ust.w zw. z art. 190 ust. 2 mówi¹cy o tym, ¿e ka¿-da placówka zdrowotna zobowi¹zana jestudostêpniæ do kontroli na ¿¹danie NFZ dowgl¹du recepty i przekazywaæ tej instytucjiniezbêdne dane), rozporz¹dzenie MSWiAz dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie doku-

mentacji przetwarzania danych osobowychoraz warunków technicznych i organizacyj-nych, jakim powinny odpowiadaæ urz¹dze-nia i systemy informatyczne s³u¿¹ce do prze-twarzania danych osobowych.

Zgodnie z art. 27 ust. 1 ustawy o ochroniedanych osobowych informacje na tematzdrowia pacjenta maj¹ charakter danychosobowych wra¿liwych i ich przetwarzaniejest dopuszczalne wtedy, gdy osoba, którejdane dotycz¹, wyrazi na to zgodê na piœmie.W rozporz¹dzeniu ministra spraw we-wnêtrznych i administracji z 29 kwietnia2004 r. szczegó³owo przedstawiona jest pro-blematyka przetwarzania danych osobo-wych. Rozporz¹dzenie wprowadza trzy po-ziomy bezpieczeñstwa przetwarzania tychdanych w systemie informatycznym,uwzglêdniaj¹c kategorie danych i ewentual-ne zagro¿enia. I tak w systemie ochronyzdrowia mamy do czynienia z danymi, którepowinny byæ przetwarzane na poziomie conajmniej podwy¿szonym, je¿eli ¿adnez urz¹dzeñ systemu informatycznego s³u¿¹-cego do przetwarzania danych osobowychnie jest pod³¹czone do sieci publicznej, lubna poziomie wysokim, gdy przynajmniej jed-no takie urz¹dzenie po³¹czone jest z sieci¹publiczn¹. Opis œrodków bezpieczeñstwastosowanych na tych poziomach okreœla za-³¹cznik do rozporz¹dzenia. I tak w przypad-ku, gdy do uwierzytelnienia u¿ytkownikówu¿ywa siê has³a, musi siê ono sk³adaæ co naj-mniej z oœmiu znaków, zawieraæ ma³e i wiel-kie litery oraz cyfry lub znaki specjalne. Napoziomie wysokim dane mog¹ byæ przetwa-rzane, je¿eli system informatyczny chroni jeprzed zagro¿eniami pochodz¹cymi z siecipublicznej poprzez wdro¿enie fizycznychlub logicznych zabezpieczeñ chroni¹cychprzed nieuprawnionym dostêpem.

W publikacji wykorzystano obszernefragmenty pracy dyplomowej przygotowanejw roku 2010 w Studium Farmakoekonomiki,

Marketingu i Prawa Farmaceutycznego Szko³yBiznesu Politechniki Warszawskiej pod

kierunkiem prof. dr. hab. TomaszaHermanowskiego.

■

W polskim prawiefarmaceutycznymnie ma przepisów,

które zabrania³ybyutworzenia bazy

danych pacjenta.Za³¹cznika do

Rezolucji AP(97)2Rady Europy

o rozszerzeniuobowi¹zków

farmaceutówi dostosowaniu

ich podstawowegokszta³cenia mówi, ¿e

„w³aœciwe w³adzepowinny podj¹æ

dzia³aniaumo¿liwiaj¹ce

aptekarzom (...)prowadzenie

kartotekifarmaceutycznej

dla ka¿dego pacjentazawieraj¹cej opis

przypadku, wszystkiewydane leki,

zaobserwowany braktolerancji i dzia³ania

niepo¿¹dane”.

➤



Piœmiennictwo:

1. £azowski J.: Podstawy opieki farmaceutycznejw teorii i praktyce. Farmapress, 2005, s. 31, 34, 44,92, 105, 165, 130 i inne.

2. Rutter P. Opieka farmaceutyczna: objawy, rozpo-znawanie i leczenie, red. wyd. pol. Janusz Pluta.Elsevier Urban & Partner, Wroc³aw 2006, wyd. 1

3. Hepler C.D. i L.M Strand: Opportunities and re-sponsibilities in pharmaceutical care. AmericanJournal of Hospital Pharmacy. 1990. Vol 47, Is-sue 3, abstract

4. Niewójt Z.: Opieka farmaceutyczna jako kluczowyelement w zapewnieniu bezpieczeñstwa pacjentaprzy stosowaniu produktów leczniczych. Czasopi-smo Aptekarskie, 2008, 10:178, s. 11.

5. del Castillo Garcia B.: Przysz³oœæ studiów farma-ceutycznych w ramach europejskiego obszaruszkolnictwa wy¿szego. Czasopismo Aptekarskie,2008, 1, 43-49.

6. £azowski J.: O opiece farmaceutycznej na krakow-skiej konferencji. Czasopismo Aptekarskie, 2008,2, s. 29, 31, 34

7. Departament of Health: Pharmacy in the future –implementing the NHS Plan. A programme for theNational Health Service, Londyn, 2000. s. 17-21.and others.

8. NHS, The National Health Service (Pharmaceu-tical Services) Regulations 2005 http://www.opsi.gov.uk/si/si2005/20050641.htm

9. Pharmaceutical Services Negotiating Committee:The New NHS Community Pharmacy Service-a summary of the structure, http://www.psnc.org.uk/data/files/PharmacyContract/pharmacy_con-tract_summary_dec_2004.pdf

10. Departament of Health: Pharmacy Workforce inthe New NHS, 2003, s. 20,11,6-14

11. Departament of Health: Supplementary prescri-bing by nurses and pharmacists with the NHS in theEngland a guide for implementation, 2003, s. 1-42.

12. Czech M.: Farmakoekonomika jako narzêdzie za-rz¹dzania w gospodarowaniu lekami w Polsce. In-stytut Przedsiêbiorczoœci i Samorz¹dnoœci, War-szawa, 2006.

13. Czech M.: Farmakoekonomika w opiece farma-ceutycznej. Biblioteka Naukowa Czasopisma Ap-tekarskiego, Wydawnictwo Farmapress, Warsza-wa, 2008.

14. Strand L.M., P.J. Cipolle, P.C. Morley: Pharma-ceutical Care: an introduction. The Up.JohnCompany, Kalamazoo, 1992, s. 15, 17, 18.

15. McGivney M.S., S.M. Meyer, W. Duncan-Hewitti inni: Medication therapy management: Its rela-tionship to patient counseling, disease manage-ment, and pharmaceutical care. 2007, JAPhA47:5, s. 622.

16. Zygad³o E.: Komunikacja a opieka farmaceutycz-na nad pacjentem z chorob¹ przewlek³¹. FarmacjaPolska 2003, nr 59, 1081.

17. Sto¿kowska W., I. Wapniarska: Opieka farmaceu-tyczna w leczeniu chorób cywilizacyjnych – kartybazowe dla farmaceutów. Czasopismo Aptekar-skie, 2008, 4, s. 44.

18. Sto¿kowska W.: Opieka farmaceutyczna – wyzwa-nie, koniecznoœæ i szansa. Farmacja Polska, 2005nr 5, abstract.

19. Wojnarowicz-Gluszek B.: Bezpieczeñstwo danychosobowych w medycznych i aptecznych systemachinformatycznych. Miesiêcznik OgólnopolskiegoSystemu Ochrony Zdrowia, 2003, 3, s. 16 i nast.

Szanowni Czytelnicy,

Polecamy ksi¹¿kê opracowan¹ przez zespó³ au-torski z Wydzia³u Farmaceutycznego Uniwersy-stetu Jagielloñskiego Collegium Medicum pt.„Prowadzenie opieki farmaceutycznej i roz-wi¹zywanie problemów lekowych na wybra-nych przyk³adach”

Cena ksi¹¿ki (wraz z kosztem wysy³ki):dla prenumeratorów 47,25 z³ (w tym VAT 5%), dla nieprenumeratorów 89,25 z³ (w tym VAT 5%)

Wp³acaj¹c kwotê na konto 1311 3010 1702 0000 0000 0511 95nale¿y podaæ wszystkie dane niezbêdnedo wystawienia faktury VAT

BIBLIOTEKA NAUKOWA CZASOPISMA APTEKARSKIEGO

ProwadzenieOPIEKI FARMACEUTYCZNEJi rozwi¹zywanie problemów lekowych

na wybranych przyk³adach

SEBASTIAN POLAK, AGNIESZKA SKOWRON, WIOLETTA TURSKA, BARBARA WIŒNIOWSKA



OCENA ZASTOSOWANIA STANDARDOWYCHPROCEDUR OPERACYJNYCH W APTEKACH OGÓLNODOSTÊPNYCH

Evaluation of Standard Operating Procedures application in community pharmacies

Streszczenie. Oceniano mo¿liwoœæ zastosowania Standardowych Procedur Operacyjnychdotycz¹cych wydawania produktów leczniczych i wyrobów medycznych w aptekachogólnodostêpnych. Po 1 miesi¹cu wdra¿ania procedur personel aptek ocenia³ je, wype³-niaj¹c ankietê. Procedury zosta³y pozytywnie ocenione, stwierdzono, ¿e s¹ one potrzeb-ne gdy¿ u³atwiaj¹ pracê, poprawiaj¹ jej jakoœæ, a nie wp³ywaj¹ negatywnie na wydajnoœæ.

S³owa kluczowe: apteki ogólnodostêpne, standardowe procedury operacyjne, standa-ryzacja.

Summary. The possibility of adopting Standard Operating Procedures for dispensingmedicines in community pharmacies was estimated. After 1 month of using procedures,personnel assessed them by questionnaire. Procedures were well judged, it was said thatthey are needed because they facilitate work, improve its quality, and do not have anynegative influence on efficiency.

Keywords: community pharmacies, standard operating procedures, standardization.

W ostatnich latach coraz wiêcej uwagipoœwiêca siê kwestii jakoœci opieki zdro-wotnej. Ju¿ jakiœ czas temu dostrze¿ono,¿e w³aœciwa jakoœæ us³ug jest niezbêdna dozapewnienia skutecznoœci i bezpieczeñ-stwa procesu opieki nad pacjentem. Dozapewnienia jakoœci us³ug medycznychstosowane s¹ ró¿ne mechanizmy (akredy-tacja, certyfikacja, norma ISO itp.).Na koniecznoœæ standaryzacji us³ug far-maceutycznych poprzez wprowadzeniestandardów krajowych wskazuje Miêdzy-narodowa Federacja Farmaceutyczna(FIP) w dokumencie Standards for Qualityof Pharmacy Services, Good PharmacyPractice (Dobra Praktyka Apteczna) [1].Problematyka ta by³a ju¿ wczeœniej oma-

wiana [2]. W przeciwieñstwie do innychkrajów Unii Europejskiej w Polsce jak do-t¹d nie podjêto dzia³añ maj¹cych na celuopracowanie i wdro¿enie tego typu stan-dardów do praktyki farmaceutycznej. Wy-daje siê wa¿ne, aby przed rozpoczêciemtego procesu oceniæ stanowisko farmaceu-tów w kwestii celowoœci i mo¿liwoœci ichwprowadzenia w aptekach. Dokonanie te-go typu oceny sta³o siê jednym z celówprogramu „Rzetelnoœæ, Jakoœæ, Bezpie-czeñstwo” prowadzonego w aptekach w la-tach 2007-2010. Ocena funkcjonalnoœciprocedur mia³a miejsce w trakcie pierw-szej czêœci programu dotycz¹cej us³ugi wy-dawania produktów leczniczych i wyrobówmedycznych.

dr n. farm. Ewa TOMERSKA-KOWALCZYK, dr n. farm. Agnieszka SKOWRON

Pracownia Farmakoepidemiologii i Farmakoekonomiki, Wydzia³ Farmaceutyczny UJ CMe-mail: [email protected]



METODY

Badanie ankietowe dotycz¹ce wprowa-dzonych Standardowych Procedur Opera-cyjnych by³o czêœci¹ programu „Rzetel-noœæ, Jakoœæ, Bezpieczeñstwo”. Schematbadania przedstawia rys. 1.

Opracowanie procedur. Opracowuj¹cStandardowe Procedury Operacyjne (SOP),kierowano siê powszechnie obowi¹zuj¹cy-mi w tym zakresie wytycznymi [3-10], zeszczególnym uwzglêdnieniem wytycznychdotycz¹cych tworzenia Standardowych Pro-cedur Operacyjnych w zakresie wydawanialeków obowi¹zuj¹cych w aptekach ogól-nodostêpnych w Wielkiej Brytanii [8]. Za-wartoœæ procedur dotyczy³a ró¿nych aspek-tów procesu realizacji recept lekarskich, Rys. 1 Schemat badania

OPRACOWANIE STANDARDOWYCH PROCEDUROPERACYJNYCH ORAZ ANKIET

OCENA FUNKCJONALNOŒCI PROCEDUR PRZEZ FARMACEUTÓW

REKRUTACJA I SZKOLENIE UCZESTNIKÓW

WDRO¯ENIE PROCEDUR

Rys. 2 Przyk³ad procedury – SOP F0W. Wstêp do realizacji recept (aktualne na dzieñ 01.05.2007) ➤



Tabela 1. Zawartoœæ procedur➤



opracowuj¹c je bazowano na obowi¹zuj¹-cych wówczas aktach prawnych. Wiêkszoœæprocedur mia³a formê schematów bloko-wych, u³atwiaj¹cych podejmowanie okre-œlonych decyzji w zale¿noœci od zaistnia³ejsytuacji. Zgodnie z wytycznymi oraz zasa-dami Dobrej Praktyki Aptecznej procedu-ry powinny byæ tworzone przez personelapteki i dostosowane do jej potrzeb, jed-nak¿e maj¹c na uwadze brak doœwiadcze-nia farmaceutów w tym zakresie, przygoto-wano ujednolicone procedury i przekazanoje wszystkich aptekom. Ogó³em opracowa-no 11 procedur, ich nazwy oraz zakresprzedstawiono w tabeli 1, a przyk³adow¹procedurê na rys. 2.

Opracowanie ankiety. W celu zbada-nia opinii personelu aptek na temat proce-dur przygotowano ankietê, która by³a wy-pe³niana na zakoñczenie badania. Zawie-ra³a 32 pytania, z czego 9 dotyczy³o ogólnejoceny procedur (mo¿liwoœæ ich zastosowa-nia podczas codziennej pracy, sposób sfor-mu³owania, wp³yw na jakoœæ i wydajnoœæpracy, szkolenia personelu, podejmowaniedecyzji w sytuacjach trudnych i nietypo-wych), kolejne 11 umo¿liwia³o dokonanieszczegó³owej oceny ka¿dej proceduryz osobna pod wzglêdem merytorycznym,pozosta³e pozwala³y zamieœciæ indywidual-ne uwagi do ka¿dej z procedur.

Rekrutacja uczestników. Rekrutacjauczestników badania trwa³a 5 miesiêcy. In-formacje o programie przekazano w for-mie plakatów (na Wydziale Farmaceutycz-nym, w Izbie Aptekarskiej, InspektoracieFarmaceutycznym), og³oszenia na stronieinternetowej Okrêgowej Izby Aptekarskiejw Krakowie, prezentacji multimedialnychprezentowanych podczas dwóch kwartal-nych zebrañ aptekarzy, oraz ulotek rozda-wanych obecnym na tych spotkaniach far-maceutom. Program skierowany by³ do ca-³ego fachowego personelu apteki, ka¿daprzystêpuj¹ca do programu apteka otrzy-ma³a materia³y informacyjne dla personelui pacjentów, a po jego zakoñczeniu certyfi-kat ukoñczenia programu.

Szkolenie uczestników. Po zakoñcze-niu rekrutacji przeprowadzono szkoleniedla uczestników programu, obejmuj¹ce za-gadnienia ogólne zwi¹zane z procesemstandaryzacji oraz zagadnienia szczegó³owebezpoœrednio zwi¹zane z programem „Rze-telnoœæ, Jakoœæ, Bezpieczeñstwo”. Osobybiorace udzia³ w szkoleniu zobowi¹zane zo-sta³y do przekazania otrzymanych informa-cji pozosta³emu personelowi apteki.

PRZEBIEG BADANIA

Apteki otrzyma³y komplet procedur,a ca³y personel zosta³ poinstruowany o spo-sobie ich stosowania. Zarówno farmaceucijak i technicy farmaceutyczni mieli postê-powaæ zgodnie z nimi podczas codziennejpracy zwi¹zanej z realizacj¹ recept lekar-skich. Po 1 miesi¹cu takiego postêpowaniapoproszono ich o dokonanie oceny proce-dur za pomoc¹ ankiety.

WYNIKI

Oceny funkcjonalnoœci procedur dokona-³o 71 osób z 19 aptek. Przed udzia³emw programie „Rzetelnoœæ, Jakoœæ, Bezpie-czeñstwo” jedynie niewielka czêœæ persone-lu (8,5%) mia³a mo¿liwoœæ pracy z pisemny-mi procedurami opisuj¹cymi wybrane aspek-ty funkcjonowania apteki. W wiêkszoœci

Rys. 3 Sposób sformu³owania procedur

➤



aptek (83%) do tej pory procedury opisuj¹cesposób œwiadczenia us³ug farmaceutycznych(ankieta nie bada³a, jakich dok³adnie) istnia-³y tylko w formie ustnej, a w czêœci aptek(8,5%) nie by³o ich w ogóle. Wed³ug ponad80% ankietowanych zaproponowane proce-dury s¹ sformu³owane w sposób bardzo, lubdoœæ jasny i przejrzysty, za raczej niejasnei nieprzejrzyste uzna³o je nieca³e 3%, ¿adnaz ankietowanych osób nie uzna³a ich za ca³-kowicie niejasne i nieprzejrzyste (rys. 3).

Dla wiêkszoœci (ponad 60%) farmaceu-tów stosowanie procedur podczas codzien-

nej pracy jest czasowo ³atwe, lub doœæ ³a-twe, a tylko 9% stwierdzi³o, ¿e jest to trud-ne lub bardzo trudne (rys. 4).

Zarówno farmaceuci jak i technicy uzna-li, ¿e procedury u³atwiaj¹ podejmowaniedecyzji w sytuacjach trudnych i nietypo-wych (68%), szkolenie personelu (71%)oraz codzienn¹ pracê (ok. 68%), (rys. 5).

Wed³ug wiêkszoœci (45%) ankietowa-nych procedury nie maj¹ wp³ywu na wydaj-noœæ pracy, jednak¿e doœæ du¿a grupa osóbuzna³a, ¿e j¹ poprawiaj¹. Farmaceuci pozy-tywnie ocenili wp³yw procedur na jakoœæpracy apteki – 73% ankietowanych stwier-dzi³o, ¿e bardzo lub nieznacznie j¹ polep-szaj¹ (rys. 6).

Ankietowani uznali, ¿e procedury po-winny byæ w aptece stosowane (³¹cznieprawie 80%) choæ ró¿nili siê w opiniachkto powinien je tworzyæ. Wiêkszoœæ osób(41%) zaaprobowa³a zaproponowan¹ for-mê procedur.

Personel aptek uzna³ procedury w wiêk-szoœci za dobrze skonstruowane, odpowie-dzi, ¿e s¹ one zbudowane bardzo, lub doœædobrze w przypadku kazdej z procedurudzieli³o ponad 70% ankietowanych, nato-miast za Ÿle skonstruowane uzna³y je poje-dyncze osoby, przy czym najwiêcej nega-tywnych opinii zebra³a procedura SOPT02b Realizacja recepty na lek recepturo-wy – wydanie leku pacjentowi (tabela 2).

DYSKUSJA

Na podstawie analizy otrzymanych odpo-wiedzi stwierdzono, ¿e w wiêkszoœci aptekprocedury istniej¹ w formie ustnej. Praw-dopodobnie oznacza to uzgodnienie sposo-bu interpretacji aktualnego Rozporz¹dze-nia Ministra Zdrowia w sprawie realizacjirecept lekarskich, oraz trybu postêpowaniaw okreœlonych sytuacjach, takich jak za-pewnienie pacjentowi leku, którego w da-nym momencie nie ma w aptece, realizacjaczêœci recepty, ale tak¿e sposób zamawia-nia towaru, kontrola stanów magazyno-wych, dat wa¿noœci itp. Oznacza to, ¿eprzewa¿aj¹ca wiêkszoœæ personelu aptekprzed udzia³em w programie nie mia³a

Rys 4. Stosowanie procedur podczas pracy

Rys 5. Wp³yw procedur na pracê, szkolenie oraz podejmowaniedecyzji

➤



okazji postêpowaæ wed³ug pisemnych pro-cedur. Mimo to idea takiego dzia³ania spo-tka³a siê z pozytywn¹ reakcj¹, prawie 80%ankietowanych uzna³o, ¿e standardoweprocedury operacyjne dotycz¹ce realizacjirecept powinny byæ w aptece stosowane,chocia¿ zdania co do ich formy i autorstwaby³y podzielone. Wed³ug ponad 40% bada-nych zaproponowane procedury s¹ opty-malne, 20% stwierdzi³o, ¿e powinny mieæinn¹ formê, lecz byæ stworzone tak jakw tym przypadku przez organizacje ze-wnêtrzn¹, natomiast 18% uzna³o, ¿e proce-dury powinny byæ zindywidualizowane,tworzone w ka¿dej aptece przez jej perso-nel. Forma procedur równie¿ spotka³a siêz pozytywnym przyjêciem: ponad 80% an-kietowanych stwierdzi³o, ¿e s¹ one sformu-³owane w sposób bardzo, lub doœæ jasnyi przejrzysty, chocia¿ zdarza³y siê pojedyn-cze opinie sugerujàce, ýe procedury powin-ny by¿ krótsze, bardziej przejrzyste. Perso-nel aptek zauwaýyù zalety procedur, ichkorzystny wpùyw na wùaúciwe wykonywa-nie czynnoúci zwiàzanych z realizacjà re-cept (uùatwienie pracy wg 68% ankietowa-nych), takýe w sytuacjach trudnych i niety-powych, oraz szkolenie nowych pracowni-ków w tym zakresie. Na uwagê zas³ugujefakt, i¿ 73% ankietowanych uzna³o, ¿e pro-cedury wp³ywaj¹ korzystnie na jakoœæ pracy

apteki, a 85% ¿e nie oddzia³uj¹ negatywniena jej wydajnoœæ, przy czym dla ponad 60%farmaceutów stosowanie procedur podczascodziennej pracy jest czasowo ³atwe lubdoœæ ³atwe. Jest to bardzo wa¿na informa-cja, gdy¿ podczas rozmów z farmaceutamio potrzebie standaryzacji czêsto mo¿naspotkaæ siê z opini¹, i¿ du¿a iloœæ realizo-wanych codziennie recept uniemo¿liwiawdro¿enie procedur jakoœci.

Regulacje prawne dotycz¹ce realizacji re-cept lekarskich s¹ doœæ skomplikowane, w³a-œciwe wykonanie tej czynnoœci wymaga zwró-cenia uwagi na wiele czynników, podjêcia

Tabela 2. Ocena konstrukcji procedur

Rys 6. Wp³yw procedur na jakoœæ i wydajnoœæ pracy personelu

➤



wielu decyzji, tote¿ stworzenie logicznych,czytelnych procedur w tym zakresie nie jest³atwym zadaniem. Zaproponowana formaschematu blokowego w przypadku ko-niecznoœci podjêcia wielu decyzji mo¿e wy-daæ siê skomplikowana. Mimo tego perso-nel aptek uzna³ procedury w wiêkszoœci zadobrze skonstruowane, odpowiedzi, ¿e s¹one zbudowane bardzo, lub doœæ dobrzew przypadku ka¿dej z procedur udzieli³oponad 70% ankietowanych. Najwiêcej ne-gatywnych opinii zebra³a procedura SOPT02b Realizacja recepty na lek recepturo-wy – wydanie leku pacjentowi. Prawdopo-dobnie wynika³o to z faktu, ¿e sposób po-stêpowania przy przyjêciu i wydaniu lekurecepturowego (zw³aszcza w zakresie iden-tyfikacji leku i pacjenta oraz momentuotaksowania leku) jest bardzo zró¿nicowa-ny w zale¿noœci od apteki i doœæ trudnow tym przypadku zastosowaæ siê dok³adniedo narzuconej z góry procedury. Jest to do-bry przyk³ad popieraj¹cy tezê, ¿e procedu-ry (w przeciwieñstwie do standardów) po-winny byæ specyficzne dla danej aptekii tworzone przez jej personel.

WNIOSKI

Wdro¿enie zasad Dobrej Praktyki Ap-tecznej poprzez opracowanie krajowychstandardów us³ug farmaceutycznych jestzadaniem trudnym, jednak¿e bardzo wa¿-nym dla poprawy jakoœci tych us³ug, i zwi¹-zanego z ni¹ wzrostu skutecznoœci i bezpie-czeñstwa farmakoterapii. Zastosowaniestandardów w aptekach ³¹czy siê z koniecz-noœci¹ opracowania i postêpowania wed³ugStandardowych Procedur Operacyjnych.Jest to nowoœæ dla personelu aptek, jed-nak¿e osoby bior¹ce udzia³ w badaniu po-zytywnie odnios³y siê do mo¿liwoœci stoso-wania procedur podczas codziennej pracyi ich wp³ywu na jej jakoœæ.

Wk³ad autorski: dr n. farm. EwaTomerska-Kowalczyk – odpowiedzialnoœæza rzetelnoœæ danych, odpowiedzialnoœæ

za poprawnoœæ analizy i interpretacji danych,napisanie i opracowanie tekstu, w³asne

wykonanie rysunków i tabel; dr n. farm.Agnieszka Skowron – odpowiedzialnoœæ za

rzetelnoœæ danych, odpowiedzialnoœæ zapoprawnoœæ analizy i interpretacji danych,

nadzór naukowy, opracowanie tekstu.

Piœmiennictwo:

1. http://www.fip.org/files/fip/Statements/latest/Do-ssier%20004%20total.PDF, [dostêp 03.01.2011].

2. Tomerska-Kowalczyk E., Skowron A.: Potrzebastandaryzacji praktyki farmaceutycznej. FarmacjaPolska, 2008, 64(3), s.103-107.

3. Kaplan, J.: AUDITNET sm. Auditors Guide toFlowcharting, http://www.auditnet.org/Guides/flowcharting%20guide.pdf, [dostêp:15-01-2011].

4. ISO 5807:1985 Information processing – Docu-mentation symbols and conventions for data, pro-gram and system flowcharts, program networkcharts and system resources charts, InternationalOrganization for Standardization 1985.

5. ISO 10628: Flow Diagrams For Process Plants –General Rules, International Organization forStandardization 1997.

6. How to write procedures to increase control,http://store.bizmanualz.com/How-to-Write-Po-licies-and-Procedures-p/abrpnpdwd.htm, [do-stêp: 15-01-2011].

7. GPP Introduction to SOP, http://www.who.in-dia.org, [dostêp: 15-02-2010].

8. Agricultural Research and Cooperative Extension:Biomedical Technology, Epidemiology and FoodSafety, Pennstate College of Agricultural Scien-ces, http://centaur.vri.cz/news/prilohy/pril771.pdf,[dostêp: 15-01-2011].

9. World Health Organization. Country Office inIndia, www.whoindia.org, [dostêp:7-01-2011].

10. Royal Pharmaceutical Society of Great Britain:Developing and Implementing Standard OperatingProcedures for Dispensing (S.O.P.’s), www.rpsgb.org.uk/pdfs/sops.pdf, [dostêp 04-01-2011]

➤


20 maja br. Wydawnictwo Farmapress przekaza³o do sprzeda¿y ksi¹¿kêmgr farm. Jolanty Suchockiej-Strysko i Christophera A. Strysko pt. „Angielski w praktyce aptecznej”.Na 180 stronach znajdziecie Pañstwo 35 dialogów przy pierwszym stole wraz z mo¿liwoœci¹ prowadzenia w³asnych notatek na specjalniewydzielonych stronach.

Cena ksi¹¿ki (wraz z kosztem wysy³ki): dla prenumeratorów za jeden egz. ksi¹¿ki 47,25 z³ (w tym VAT 5%), dla nieprenumeratorów 89,25 z³ (w tym VAT 5%)

Wp³acaj¹c kwotê na konto 13 1130 1017 0200 0000 0005 1195nale¿y podaæ wszystkie dane niezbêdne do wystawienia faktury VAT

Przy zakupie od 50 egz.cena ksi¹¿ki (wraz z kosztem wysy³ki) 42,00 z³ (w tym VAT 5%)

Op³aty za opakowanie i koszt przesy³ki ponosi Wydawca.

NOWOŒÆ

NOWOŒÆ

NOWOŒÆ

ANGIELSKI w PRAKTYCE APTECZNEJ

Dialogi przy pierwszym stole

JOLANTA SUCHOCKA-STRYSKOCHRISTOPHER A. STRYSKO

Wydawnictwo FARMAPRESS®

Warszawa


NAUKA I PRAKTYKA

OTY£OŒÆ JAKO JEDNA Z PRZYCZYNNADCIŒNIENIA TÊTNICZEGO

Obesity as the cause of the arterial hypertension

Streszczenie. Nadciœnienie stanowi powa¿ny problem wspó³czesnej medycyny ze wzglê-du na rosn¹c¹ liczbê chorych jak równie¿ obni¿enie granicy wieku zachorowania nachoroby uk³adu kr¹¿enia. Leczenie nadciœnienia jest procesem z³o¿onym i d³ugotrwa³ym,poniewa¿ rozpoznanie etiologii choroby bywa niezwykle trudne. Z obecnych doniesieñnaukowych wiadomo, ¿e jedn¹ z przyczyn nadciœnienia mo¿e byæ nadwaga lub oty³oœæ.Jednostki chorobowe polegaj¹ce na gromadzeniu nadmiernej iloœci tkanki t³uszczowejmog¹ utrudniaæ kr¹¿enie krwi, os³abiaæ naczynia krwionoœne, a w konsekwencji powodo-waæ nadciœnienie oraz inne powik³ania uk³adu sercowo-naczyniowego. Zjawisko wydajesiê niepokoj¹ce, poniewa¿ na oty³oœæ zaczyna cierpieæ coraz wiêksza liczba dziecii m³odych osób. Stanowi to zatem mo¿liwoœæ powstawania nadciœnienia i innych powik³añju¿ w m³odym wieku oraz estymuje, jak w przysz³oœci mo¿e wygl¹daæ odsetek chorych nanadciœnienie i inne choroby uk³adu sercowo-naczyniowego. Odpowiednia prewencjaoty³oœci i nadciœnienia mo¿e zmniejszyæ ryzyko powik³añ dla pacjenta. Dobór prawid³owejmetody leczenia pozwoli zwiêkszyæ komfort ¿ycia chorego, a nawet je przed³u¿yæ.

S³owa kluczowe: nadciœnienie, nadwaga, oty³oœæ.

Summary. Hypertension poses a serious problem of contemporary medicine. The maincause is the rising number of sick people as well as reduction of age limit of morbidity.Because identification of its aetiology is very difficult, treatment of hypertension iscomplicated and long-lasting process. From actual scientific research it is known thatthat overweihgt and obesity can be the cause of hypertension. Accumulation ofunreasonable number of adipose tissue make the blood circulation difficult and bloodvessels – weaker. Thus, hypertension (or the other complications of circulatory system)can be a substantial consequence of obesity. This phenomenon seems to be quitealarming. Obesity is a problem of rising number of children and young people, so thepossibility of hypertension and other complications can come into view very early.Moreover, this fact allows to estimate the percentage of people, who are to be sick inthe future.Therefore, appropriate prevention of obesity and hypertension can reduce therisk of complications for patient essentially. Selection of the right healing method letmaximize their life comfort, or – even – extend it.

Keywords: hypertension, overweight, obesity.

mgr farm. Aleksandra GÓRA, dr n. farm. Joanna RÓWNICKA-ZUBIK

Katedra i Zak³ad Farmacji Fizycznej Wydzia³u Farmaceutycznego z Oddzia³em MedycynyLaboratoryjnej Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicache-mail: [email protected]


NAUKA I PRAKTYKA

➤

Nadciœnienie têtnicze jest obecnie uwa¿a-ne za przewlek³¹ jednostkê chorobow¹ wy-magaj¹c¹ z³o¿onego i d³ugotrwa³ego lecze-nia pod opiek¹ specjalisty. Definicja nadci-œnienie mówi, ¿e jest to stan, gdy u choregoobserwuje siê podwy¿szone ciœnienie, o war-toœciach odbiegaj¹cych od fizjologicznych,mierzone kilkukrotnie, o tych samych po-rach w ci¹gu doby, w stanie tzw. spoczynku.Obecnie przyjmuje siê nastêpuj¹ce prze-dzia³y ciœnienia têtniczego (ciœnienie skur-czowe/ciœnienie rozkurczowe w mmHg):

• 120/80 mmHg – ciœnienie prawid³owe, • 130/90 mmHg – ciœnienie wysokie pra-

wid³owe, • 140/100 mmHg – nadciœnienie ³agodne

(I stopnia), • 160/110 mmHg – nadciœnienie umiar-

kowane (II stopnia),• ≥ 180/110 mmHg – nadciœnienie ciê¿-

kie (III stopnia).Dokonywanie dok³adnych pomiarów ci-

œnienia daje obraz stanu zdrowia chorego.Stanowi ponadto podstawê podjêcia dia-gnozy oraz prawid³owego leczenia pacjen-ta. Warto w tym miejscu zaznaczyæ, i¿ nad-ciœnienie jest zjawiskiem czêstym, w dodat-ku wystêpuj¹cym u coraz m³odszej grupypacjentów, czego z pewnoœci¹ nie nale¿ybagatelizowaæ. Wysokie ciœnienie têtniczemo¿e mieæ charakter pierwotny lub wtórny.Podzia³ ten umo¿liwia okreœlenie etiologiinadciœnienia, co ma istotne znaczenie dlapodjêcia decyzji o sposobie leczenia.

Nadciœnienie pierwotne jest uwarunko-wane genetycznie, mog¹ mu towarzyszyætak¿e inne zjawiska zwi¹zane z trybem ¿yciab¹dŸ cechami kulturowymi [1]. Wtórnymideterminantami zak³ócaj¹cymi ciœnieniemog¹ byæ choroby towarzysz¹ce, takie jakchoroby nerek, choroby neurologiczne, za-burzenia hormonalne, przewlek³y stres czyoty³oœæ [2, 3]. D³ugotrwa³e stosowanie le-ków (np. estrogenów, kortykosteroidów czyinhibitorów MAO) równie¿ nie pozostajebez wp³ywu na powstanie nadciœnienia.

Konsekwencj¹ zaburzenia pracy nerekw odniesieniu do prawid³owego ciœnieniatêtniczego jest zachwianie gospodarki sodo-wej oraz destabilizacja czynników odpowie-

dzialnych za dzia³anie presyjne i antypresyj-ne. Przewlek³e nieleczone zaka¿enia nerek,nefropatie, zespó³ nerczycowy, torbiele, wa-dy rozwojowe czy choroby nowotworowemog¹ prowadziæ do trwa³ego uszkodzeniafunkcji nerek, a tym samym staæ siê przyczy-n¹ nadciœnienia têtniczego. Przyczynamineurologicznymi omawianego zjawiska s¹najczêœciej guzy mózgu o ró¿nej etiologii,które zaburzaj¹ prawid³owe funkcje tego na-rz¹du w zakresie regulacji ciœnienia.Wp³ywuk³adu hormonalnego na nadciœnienie maznaczenie zw³aszcza w schorzeniach nadner-czy, a tak¿e gruczo³u tarczycy. Nadciœnieniemog¹ wywo³aæ równie¿ zmiany hormonalnew okresie menopauzy u kobiet oraz d³ugo-trwa³e przyjmowanie œrodków hormonal-nych (np. antykoncepcyjnych) [4]. Nie bezznaczenia jest spo¿ywanie alkoholu czy pale-nie papierosów podobnie jak przewlek³ystres i niehigieniczny tryb ¿ycia. Wyj¹tko-wym przypadkiem wystêpowania podwy¿-szonego ciœnienia krwi mo¿e byæ ci¹¿a. Prze-bieg nadciœnienia w okresie ci¹¿y jest stanempowa¿ny, wymagaj¹cy sta³ej kontroli lekar-skiej, ze wzglêdu zarówno na dobro matkijak i nienarodzonego dziecka. Warto pod-kreœliæ, ¿e wymienione wy¿ej przyczyny nad-ciœnienia czêsto wystêpuj¹ ³¹cznie.

Obecnie uwa¿a siê, ¿e du¿y wp³yw nanadciœnienie têtnicze mo¿e mieæ waga pa-cjenta, a œciœlej ujmuj¹c – wystêpuj¹ca nad-waga lub oty³oœæ. Zjawisko oty³oœci jest po-wszechne. Obecnie zak³ada siê i¿ oko³o50% Polaków ma nadwagê, z czego ok.20% cierpi ju¿ na oty³oœæ [1]. ŒwiatowaOrganizacja Zdrowia (WHO) ujawniaw najnowszym raporcie dane mówi¹ceo 1,5-biliardowej liczbie oty³ych na œwieciei ok. 500-milionowej grupie ludzi z nadwa-g¹ [5]. Prognozy s¹ pesymistyczne i zak³ada-j¹ coraz wiêksz¹ liczbê chorych na jednostkichorobowe zwi¹zane z nadwag¹. Poniewa¿oty³oœæ jest uwa¿ana za chorobê cywilizacyj-n¹, niesie ze sob¹ wiele powik³añ i zagro¿eñdla zdrowia oraz ¿ycia pacjenta [6].

Jednym z mo¿liwych zagro¿eñ dla osóbz nadwag¹ lub cierpi¹cych na oty³oœæ jestnadciœnienie têtnicze oraz inne schorze-nia uk³adu sercowo-naczyniowego [7, 8].


NAUKA I PRAKTYKA

➤ Przyjmuje siê, ¿e ok. 80% osób z nadciœnie-niem têtniczym ma zdiagnozowan¹ oty³oœæ[9]. Nadwaga i oty³oœæ powoduj¹ nadmiernyprzyrostu masy cia³a chorego oraz obci¹¿e-nie naczyñ krwionoœnych, a tak¿e miêœniasercowego, zaburzaj¹c pracê uk³adu serco-wo-naczyniowego.

Oty³oœæ definiuje siê jako nadmierny przy-rost tkanki t³uszczowej, a charakteryzowanajest najczêœciej za pomoc¹ wskaŸnika BMI(Body Mass Index), to jest jako stosunek ma-sy cia³a (wyra¿ony w kilogramach) do wzro-stu (podniesionego do kwadratu wyra¿one-go w metrach). Na podstawie tego wskaŸni-ka okreœla siê, czy waga pacjenta jest prawi-d³owa, czy te¿ istnieje ryzyko nadwagi luboty³oœci. Wartoœci BMI s¹ sta³e i zawieraj¹siê w nastêpuj¹cych przedzia³ach [10]:

• < 18,9 – niedowaga mog¹ca stanowiæzagro¿enie zdrowia,

• 18,9-24.9 – waga prawid³owa,• 25,0-29,9 – nadwaga stanowi¹ca ryzyko

wyst¹pienia oty³oœci, • 30,0-34,9 – oty³oœæ I stopnia, podwy¿-

szone ryzyko powik³añ, • 35,0-39,9 – oty³oœæ II stopnia, wysokie

ryzyko powik³añ, • > 40,0 – oty³oœæ III stopnia, bardzo

wysokie ryzyko powik³añ. Konstatuj¹c: ryzyko powik³añ zdrowot-

nych wzrasta ze wzrostem masy cia³a pa-cjenta. Ma to odniesienie do chorób uk³a-du sercowo-naczyniowego, w tym szczegól-nie do nadciœnienia, mia¿d¿ycy naczyñ czychorób miêœnia sercowego.

Obecnie badania potwierdzaj¹, i¿ spadekwartoœci ciœnienia têtniczego skorelowanyjest ze zmniejszeniem masy cia³a. Dane po-kazuj¹, ¿e redukcja masy cia³a œrednioo ok. 2 kg powoduje obni¿enie ciœnieniakrwi o ok. 3 mmHg [11]. Zatem zmniejsze-nie masy cia³a o 5-10% spowoduje odczu-walny spadek ciœnienia têtniczego. Ko-rzystny wp³yw redukcji wagi obrazuje tak¿espadek poszczególnych frakcji cholestero-lu, co z kolei obni¿a ryzyko powik³añ zestrony uk³adu sercowo-naczyniowego [12].

Istniej¹ zjawiska, które mog¹ jednocze-œnie wp³ywaæ na rozwój nadciœnienie jaki oty³oœci. Poni¿ej zamieszczono rycinê po-

kazuj¹c¹ zale¿noœæ miêdzy oty³oœci¹ a nad-ciœnieniem i wybranymi zjawiskami choro-botwórczymi (rys. 1).

Zjawisko oty³oœci dotyczy coraz m³odszejgrupy populacji. Szacuje siê i¿ ok. 16% dzie-ci i m³odzie¿y w wieku szkolnym ma pro-blem z zachowaniem prawid³owej wagi [13].Taki stan rzeczy spowodowany jest nieodpo-wiednim ¿ywieniem dzieci i m³odzie¿yw wieku dojrzewania oraz niedostateczn¹iloœci¹ wysi³ku fizycznego. Zubo¿enie dietym³odego cz³owieka polegaj¹ce na ograni-czeniu jej do dañ gotowych (typu fast food),a tak¿e niedoboru warzyw, owoców czy pro-duktów niskokalorycznych powoduje, ¿eprzeciêtny nastolatek ma zbyt wysoki wskaŸ-nik BMI, a tym samym znamiona nadwagilub oty³oœci. Brak odpowiedniej dawki wy-si³ku fizycznego doprowadza wtórnie do na-gromadzenia nadmiernej iloœci tkanki t³usz-czowej i negatywnie wp³ywa na funkcjono-wanie uk³adu sercowo- naczyniowego. Ra-port WHO pokazuje rosn¹ce zagro¿enie zestrony nadwagi i oty³oœci wœród dzieci.W 2010 roku odnotowano ok. 43 milionówdzieci poni¿ej 5. roku ¿ycia, które maj¹ pro-blem z wag¹ [6]. Opisany stan rzeczy makonkretne odniesienie do choroby nadci-œnieniowej. Dzieci i m³odzie¿, u którychobecnie wykazuje siê nadmiern¹ masê cia³ai problem z jej redukcj¹, bêd¹ w przysz³oœcinara¿one na rózne powik³ania, w tym zwi¹-zane z nadciœnieniem têtniczym w³¹cznie.

Nale¿y zaznaczyæ w tym miejscu, ¿e oty-³oœæ sama w sobie jest groŸn¹ chorob¹, na-wet jeœli nie wp³ywa bezpoœrednio na nad-ciœnienie têtnicze. Wystêpowanie oty³oœcimo¿e przyczyniæ siê do powstania tzw. ze-spo³u metabolicznego, którego jest onask³adow¹ obok zwiêkszonego stê¿enia tri-glicerydów, podwy¿szonego ciœnienia têtni-czego oraz zaburzenia gospodarki cukro-wej w organizmie [14].

Rozwi¹zaniem problemu nadciœnieniatêtniczego, na które znaczny wp³yw manadwaga chorego, jest zatem wyeliminowa-nie przyczyny danej sytuacji. Zmniejszeniemasy cia³a wp³ywa korzystnie na obni¿enieciœnienia têtniczego i naogólny stan zdro-wia pacjenta. Nale¿y wiêc nak³aniaæ cho-


NAUKA I PRAKTYKA

➤

rych do zredukowania masy cia³a, jak rów-nie¿ do konsultacji z lekarzem w celu opra-cowania w³aœciwej metody terapii.

Jeœli oty³oœæ nie jest du¿a, mo¿na rozpo-cz¹æ jej zmniejszanie od zmiany trybu ¿ycia.Wysi³ek fizyczny oraz odpowiednia, elimi-nuj¹ca zbêdne noœniki t³uszczów dieta mo-¿e poprawiæ wagê i kondycjê organizmu.W przypadku jednoczesnego wystêpowanianadciœnienia nale¿y zredukowaæ iloœæ jo-nów sodowych (g³ównie soli) przyjmowa-nych z pokarmem. Kategorycznie nale¿yzwalczyæ równie¿ na³óg palenia tytoniu,gdy¿ jest on czynnikiem nasilaj¹cym wzrostciœnienie têtniczego, za co odpowiedzial-noœæ ponosi nikotyna.

Gdy zmiany behawioralne okazuj¹ siê nie-wystarczaj¹ce, nale¿y zastanowiæ siê nadwprowadzeniem farmaceutyków. Czêstookazuje siê, ¿e pacjent cierpi na znaczn¹nadwagê i konieczne jest wprowadzenie le-czenia preparatami ordynownymi przez le-karza. Do niedawna farmaceutykiem sku-

tecznym w walce z nadwag¹ i oty³oœci¹ by³asibutramina. Ze wzglêdu na wystêpowaniesilnych dzia³añ ubocznych u pacjentów,z chorobami uk³adu sercowo-naczyniowego,zosta³a ona jednak wycofana ze sprzeda¿yna terenie Unii Europejskiej [15]. Pomimofaktu ograniczenia mo¿liwoœci leczenia pa-cjentów oty³ych sibutramin¹ medycyna starasiê wspomóc chorych preparatami zawiera-j¹cymi np. orlistat (substancjê przyspieszaj¹-c¹ proces odchudzania).

Leczenie nadciœnienia odbywa siê podœcis³¹ kontrol¹ lekarza i podobnie jak oty-³oœci nie wolno tego problemu bagatelizo-waæ. Jeœli wraz z redukcj¹ masy cia³a pa-cjenta udaje siê zredukowaæ nadciœnienietêtnicze, to fakt ten stanowi dodatkow¹przes³ankê mobilizuj¹c¹ chorych do utrzy-mywania prawid³owej wagi cia³a. Dobórprawid³owego schematu leczenia nadciœnie-nie jest œciœle zwi¹zany z etiologi¹ tego zja-wiska i ogóln¹ kondycj¹ zdrowotn¹ pacjen-ta. Typowymi grupami leków stosowanymi

Rys. 1 Czynniki wp³ywaj¹ce na oty³oœæ i nadciœnienie (opracowanie w³asne w oparciu o literaturê)


NAUKA I PRAKTYKA

➤ w walce z nadciœnieniem têtniczym, z któ-rymi farmaceuci mog¹ spotkaæ siê w opie-ce nad pacjentem, s¹ [16]:

– leki moczopêdne (hyrochlorotiazyd,klopamid, indapamid),

– β-adrenolityczne (atenolol, metoprolol,bisoprolol, nadolol, pindolol, nebiwo-lol, propranolol i in.),

– inhibitory konwertazy angiotensyny Ii antagoniœci receptora angiotensyno-wego AT (kaptopril, enarenal, rami-pril, losartan, kandesartan, walsartan),

– leki blokuj¹ce kana³y wapniowe (wera-pamil, amlodipina, nitrendypina),

– pozosta³e. Jakkolwiek trafnie dobrana terapia pa-

cjenta borykaj¹cego siê z oty³oœci¹ i nadci-œnieniem powinna przynieœæ szybkie rezul-taty, to nie mo¿e ona przebiegaæ zbyt gwa³-townie. Nag³y spadek masy cia³a oraz ci-œnienia têtniczego mo¿e doprowadziæ dododatkowych powa¿nych powik³añ a nawetpogorszenia stanu pacjenta.

Obecnie stosuje siê szeroko rozwiniêt¹profilaktykê zarówno oty³oœci jak i nadci-œnienia têtniczego. Programy medyczne(prowadzone w przychodniach, aptekachlub mediach), maj¹ce na celu propagowaniezdrowego stylu ¿ycia umo¿liwiaj¹ wczesnezapobieganie skutkom zaniedbania zdrowiaszczególnie u najm³odszych pacjentów.

Zarówno nadciœnienie jak i oty³oœæ przy za-stosowaniu odpowiedniego leczenia nie mu-sz¹ wcale zaburzaæ komfortu ¿ycia pacjenta.Warunkiem sukcesu jest jednak wczesna pre-wencja, a przede wszystkim œwiadomoœæ pa-cjenta, jak powinien dbaæ o w³asne zdrowie.

PODSUMOWANIE

Zale¿noœæ nadciœnienia od oty³oœci jestfaktem powszechnie wystêpuj¹cym i podle-gaj¹cym ci¹g³ym weryfikacjom w œwieciemedycyny. Najlepszym sposobem na opano-wanie wzrostu tego zjawiska jest wprowa-dzenie szeroko rozumianej edukacji pacjen-ta i prewencji medycznej. Czêsto farmaceu-ta jest pierwsz¹ osob¹, która po rozmowiez pacjentem dostrzega dany problem. Miê-dzy innymi z tego wzglêdu nale¿y uœwiada-

miaæ personel apteczny i wyczuliæ go na po-ruszone zagadnienie. Porada farmaceutycz-na powinna nak³oniæ pacjenta do konsulta-cji lekarskiej w celu podjêcia leczenia.

■

Piœmiennictwo:

1. Szczeklina A.: Choroby wewnêtrzne. Wydanie I. Kra-ków 2005, p. 337-351, 1214-1225.

2. Januszewicz A. i wsp.: Nadciœnienie têtnicze – aspekty kli-niczne. Norman M. Kaplan. Wydawnictwo Czelej, 2006.

3. Traczyk W.Z., Trzebski A.: Fizjologia cz³owieka z ele-mentami fizjologii stosowanej i klinicznej. PZWL War-szawa. 2007, p. 622-628

4. Nuzzo A., Rossi R., Modena M.G.: Hypertension aloneor related to the metabolic syndrome in postmenopausalwomen. Expert Review of Cardiovascular Therapy.2010, 11 (8), p. 1541-1548.

5. World Health Organization: Obesity and overweight.Fact sheet nr 311/ February 2011. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/ in-dex.html. Dostêpnoœæ: 20 luty 2011.

6. Wong A. H. C., Barg S. S. N., Leung A. K. C.: Pharma-cotherapy for obesity. Recent Patents on Endocrine, Meta-bolic and Immune Drug Discovery. 2010, (4), p. 47-58.

7. Haslam D., Sattar N., Lean M.: Oty³oœæ, czas na prze-budzenie. red.: Sattar N., Lean M. ABC of Obesity.2007, (1), p. 1-6.

8. Hus Y., W. i wsp.: Pharmacotherapy for obesity: Past,Present and Future. Journal of Experimental and Clini-cal Maedicine, 2010, (2), p. 118-123.

9. Chrostkowska M., Szczêch R.: Nadciœnienie têtniczezwi¹zane z oty³oœci¹. Kardiologia na co dzieñ. 2007,3 (2), p.106-112.

10. Obesity Education Initiavite Expert Panel on theIdentification, Evolution and Treatment of Overwe-ight and Obesity in Adults. Practical guide. NationalInstitute of Health, Washington, DC 2000.

11. Torp-Pedersen C. i wsp.: Cardiovascular responses toweight management and sibutramine in high-risk sub-jects: an analysis from the SCOUT trial. Eur. Heart Jo-urnal. 2007, 28(23), p. 2830-1.

12. Weeke P. i wsp.: The weight lowering effect of sibutrami-ne and its impact on serum lipids in cardiovascular highrisk patients with and without type 2 diabetes mellitus-ananalysis from the SCOUT lead-in period. BMC Endo-cor Disord. 2010, 26, p. 3-10.

13. http://www.eduskrypt.pl/epidemia_otylosci_szerzy_sie_wsrod_polskich_dzieci-info-3824.html Dostêp-noœæ: 01.02.2011r.

14. Maœliñski S., Ry¿ewski J.: Patofizjologia. Podrêcznik dlastudentów medycyny. Wydanie IV. Warszawa, p. 830-832.

15. Bezpoœredni komunikat sterowny do pracownikówochrony zdrowia dotycz¹cy zawieszenia pozwoleniama dopuszczenie do obrotu sibutraminy ze wzglêdu nawzrost ryzyka powik³añ sercowo-naczyniowych zaob-serwowanych w badaniu SCOUT z dnia 27.01.2010.,Abbott Laboratories Poland.

16. Janiec W., Pytlik M., Cegie³a U.: Leki wp³ywaj¹ce nanaczynia krwionoœne. Kompendium farmakologii, red.Janiec W., PZWL Warszawa, 2003, (14), p.150-172.


NAUKA I PRAKTYKA

➤

PROFILAKTYKA I LECZENIE KAMICY MOCZOWEJ

Prophylaxis and treatment of urolithiasis

Streszczenie. Kamica moczowa jest chorob¹ o zró¿nicowanej etiologii. Sk³onnoœæ dotworzenia mineralnych z³ogów w uk³adzie moczowym mo¿na zmniejszyæ przez odpowied-ni¹ profilaktykê, opart¹ na diecie, œrodkach farmakologicznych i aktywnoœci fizycznej.W artykule omówiono litogenezê oraz przedstawiono metody terapeutyczne i zasadyprofilaktyki kamicy moczowej.

S³owa kluczowe: kamica moczowa, kamienie moczowe, leczenie, profilaktyka.

Summary. Urolithiasis is a disease of diverse etiology. Predisposition for formation ofmineral stones in urinary system may be reduced by appropriate prophylaxis, based ondiet, pharmacological agents and physical activity. In the article lithogenesis is discussedand therapeutic methods and prophylactic measures of urolithiasis are presented.

Keywords: urolithiasis, urinary calculi, therapy, prophylaxis.

WSTÊP

Kamica moczowa (³ac. urolithiasis) jestprzewlek³¹ chorob¹ przejawiaj¹c¹ siê obec-noœci¹ w uk³adzie moczowym litych z³ogów(kamieni), które powstaj¹ przez wytr¹caniesiê substancji chemicznych stanowi¹cychprawid³owy lub patologiczny sk³adnik mo-czu. Schorzenie to dotyka g³ównie ludziw œrednim wieku, w wiêkszym stopniu mê¿-czyzn [1]. Najwy¿szy wskaŸnik chorobowo-œci obserwuje siê w krajach rozwiniêtych,co wi¹¿e siê zarówno z lepsz¹ wykrywalno-œci¹ kamicy dziêki dostêpnoœci metod dia-gnostycznych, jak i z nagromadzeniem

czynników ryzyka. W krajach europejskich5-10% populacji cierpi na tê chorobê,z czego 25% wymaga aktywnego usuniêciakamienia [2, 3].

Obecnoœæ z³ogów w mi¹¿szu nerek lubw miedniczce nerkowej jest zazwyczaj bez-objawowa, dopiero pasa¿ kamieni wrazz moczem przez moczowód w kierunku pê-cherza i cewki moczowej mo¿e powodowaæznaczne objawy w postaci silnego bólu (tzw.kolka nerkowa), któremu czêsto towarzysz¹nudnoœci i wymioty, a tak¿e krwiomocz.Mniejsze z³ogi zwykle s¹ naturalnie wyda-lane przez mikcjê, niebezpieczne jest na-tomiast zatrzymanie siê w moczowodzie

dr n. biol. Jadwiga WITALIS, prof. dr hab. n. farm. Barbara FILIPEK

Katedra Farmakodynamiki Wydzia³u Farmaceutycznego UJ CM w Krakowiee-mail: [email protected]

Kamica moczowadotyka g³ównie ludziw œrednim wieku,w wiêkszym stopniumê¿czyzn.


NAUKA I PRAKTYKA

➤ na tyle du¿ego kamienia, ¿e przez niedro¿-noœæ dróg moczowych powoduje zastój mo-czu, a w konsekwencji dysfunkcjê nerek [4].

Kamica moczowa mo¿e mieæ zró¿nicowa-ne pod³o¿e: metaboliczne (nadczynnoœæprzytarczyc, kwasica kanalikowa, dna mo-czanowa, cystynuria i in.) lub infekcyjne(zaka¿enia dróg moczowych bakteriamiureazododatnimi), mo¿e byæ te¿ wywo³anab³êdami dietetycznymi (np. nadmierne spo-¿ycie bia³ka zwierzêcego lub szczawianów,zbyt ma³a iloœæ p³ynów), a czêœæ przypad-ków ma idiopatyczn¹, tzn. niewyjaœnion¹,etiologiê. Obserwuje siê te¿ wyraŸne sk³on-noœci genetyczne do kamicy, ale mo¿na jezmniejszyæ przez odpowiedni¹ profilaktykê.Zarówno pierwotna profilaktyka (niedo-puszczanie do wytworzenia z³ogów), jaki wtórna (po zabiegu usuniêcia pierwszychkamieni), opieraj¹ siê na podobnych zasa-dach (odpowiednia dieta, wspomagaj¹ceœrodki farmakologiczne, aktywnoœæ fizycz-na). Przy braku odpowiedniego leczeniaprofilaktycznego po usuniêciu pierwszegoz³ogu prawdopodobieñstwo nawrotu kami-cy moczowej wynosi oko³o 15% w pierw-szym roku, 40% w ci¹gu 5 lat i 80% w ci¹gunastêpnych 10 lat [1, 2, 4, 5].

LITOGENEZA

W œlad za K. St¹porem, który przedsta-wia historyczny przegl¹d ró¿nych hipoteznaukowych dotycz¹cych powstawania ka-mieni moczowych [6], mo¿na wymieniænp. teoriê koloidów ochronnych Lichtwit-za, teoriê krystalizacji Hellera, teoriê ma-cierzy organicznej Boyce’a i Dulce’a, teo-rie Kocha, Boshamera, Randalla i Carra...Ka¿da z hipotez wnosi³a nowe elementydo budowania wspó³czesnej wiedzy o ka-micy moczowej w oparciu o obserwacjekliniczne oraz analizê sk³adu chemiczne-go kamieni: szczawianowych, fosforano-wych, moczanowych, cystynowych i ksan-tynowych. Ze wzglêdu na ró¿nice w two-rzeniu siê tych rodzajów z³ogów ich etio-logia wymaga oddzielnego omówienia, aleuogólniaj¹c mo¿na stwierdziæ, ¿e do po-wstania kamieni moczowych dochodzi

wskutek supersaturacji, tzn. przesyceniamoczu takimi substancjami jak np. szcza-wiany, fosforany, kwas moczowy, cystyna.Po osi¹gniêciu progu ich rozpuszczalnoœcipowstaj¹ warunki do wytr¹cania siê krysz-ta³ów i dalszej agregacji w z³ogi w po³¹cze-niu z macierz¹ organiczn¹. Proces ten jesthamowany przez tzw. modulatory (m.in.magnez, cytryniany, nefrokalcynê, uro-pontynê oraz inne bia³ka i glikozoamino-glikany), dziêki którym na przyk³ad kry-stalizacja szczawianu wapnia zachodzi do-piero po oko³o 10-krotnym przekroczeniuwartoœci jego iloczynu rozpuszczalnoœci[1, 2, 5].

Ze szczawianu wapnia zbudowanychjest oko³o 80% kamieni moczowych. We-welit (jednowodny szczawian wapnia,Ca(C2O4)xH2O), najczêœciej wystêpuj¹cykryszta³ w drogach moczowych, jest jedy-nym sk³adnikiem z³ogów albo wystêpujew kamieniach mieszanych razem z wedeli-tem [dwuwodnym szczawianem wapnia,Ca(C2O4)x2H2O)], fosforanami albo kwa-sem moczowym [2]. Czynnikami ryzykakamicy szczawianowo-wapniowej s¹ hiper-kalcuria (zwiêkszone wydalania wapniaz moczem) oraz hiperoksaluria (zwiêkszo-ne wydalanie kwasu moczowego). Hiper-kalcuria wynika albo ze zwiêkszonegowch³aniania wapnia z przewodu pokarmo-wego (np. przy hiperwitaminozie D), albopowstaje z powodu utraty wapnia z koœci(przy nadczynnoœci przytarczyc, d³ugo-trwa³ym unieruchomieniu, kwasicy, nad-miernym stosowaniu steroidów lub przychorobach koœci) oraz z powodu obni¿o-nej resorpcji zwrotnej w kanalikach nerko-wych (przy dystalnej kwasicy kanalikowej,zwiêkszonej poda¿y sodu lub po diurety-kach pêtlowych). Do zwiêkszonego wyda-lania szczawianów w moczu przy hiperok-salurii pierwotnej prowadz¹ wrodzoneniedobory aminotransferazy alaninowo--glioksalanowej lub dehydrogenazy glice-rynowej, natomiast wtórn¹ przyczyn¹ jestnadmierna poda¿ w diecie szczawianów,bia³ek zawieraj¹cych glicynê i du¿ych da-wek witaminy C, a tak¿e przewlek³e stanyzapalne jelit [1, 4].

Do powstaniakamieni moczowych

dochodzi wskuteksupersaturacji, tzn.przesycenia moczu

takimi substancjamijak np. szczawiany,

fosforany, kwasmoczowy, cystyna.


NAUKA I PRAKTYKA

Kamienie moczanowe (ok. 5% z³ogów)rozwijaj¹ siê przy zwiêkszonej kwasowoœcimoczu (pH poni¿ej 5,5), Rozpuszczalnoœækwasu moczowego w przeciwieñstwie doszczawianów wapnia zale¿y silnie od pHmoczu – przy pH 7,0 w 1 dm3 rozpuszczasiê 1600 mg kwasu moczowego, podczasgdy przy pH 4,5 tylko 100 mg [1]. Kamieniez kwasu moczowego i moczanów czêsto nies¹ homogenenne – na zewn¹trz pokrywaj¹siê kryszta³ami szczawianów i fosforanów.Zwiêkszone wydalanie kwasu moczowego,tj. hiperurikozuria, zwykle jest wynikiemnadmiernej poda¿y puryn w diecie wysoko-bia³kowej lub pojawia siê po lekach zwiêk-szaj¹cych wydalanie kwasu moczowego.Przy prawid³owym wydalaniu taki sam sku-tek mo¿e wywo³aæ przewlek³e ograniczeniepoda¿y p³ynów, które powoduje zagêszcze-nie moczu. Czynnikiem ryzyka jest równie¿dna moczanowa [1, 4].

Kamienie cystynowe, stosunkowo rzad-kie (poni¿ej 1% z³ogów), tworz¹ siê w wy-niku cystynurii przy genetycznie uwarun-kowanym zaburzeniu transportu amino-kwasów dwuzasadowych w kanaliku ner-kowym i jelicie cienkim. Rozpuszczalnoœæcystyny niewiele zmienia siê w zale¿noœciod pH moczu w zakresie 5,0-7,0 [1]. Jesz-cze rzadsze s¹ kamienie ksantynowe orazz³ogi powstaj¹ce z leków takich jak sulfo-namidy, acyklowir, indinawir, krystalizuj¹-cych w uk³adzie moczowym pacjentów(przypadki kazuistyczne) [7].

Pozosta³e kilkanaœcie procent z³ogów tokamienie fosforanowe (struwitowe i apaty-towe). Zagadnienie powstawania tych ka-mieni o etiologii infekcyjnej wi¹¿e siê z cie-kaw¹ histori¹, która jest doskona³¹ ilustra-cj¹, ile rzetelnoœci i rozwagi wymaga publi-kacja wyników badañ naukowych i zarazemmo¿e s³u¿yæ jako przestroga przed nad-miern¹ pogoni¹ za szybkim sukcesem ko-mercyjnym. Pod koniec lat 80. XX wiekuog³oszono odkrycie najmniejszych bakterii.Ze wzglêdu na rozmiar (50-500 nm) na-zwano je nanobakteriami. Wed³ug ich od-krywców, dwojga uczonych z fiñskiego uni-wersytetu, nanobakterie rozmna¿a³y siêi ros³y jak ka¿da ¿ywa komórka, a co naj-

wa¿niejsze – w trakcie wzrostu pokrywa³ysiê otoczk¹ z fosforanu wapnia. W 1998 ro-ku w presti¿owym czasopiœmie naukowymThe Proceedings of the National Academy ofSciences USA opublikowali oni artyku³,w którym dowodzili, ¿e nanobakterie z ra-cji obecnoœci tych mineralnych otoczek s¹odpowiedzialne za tworzenie m.in. kamie-ni nerkowych [8]. W œlad za t¹ publikacj¹zaczê³y siê mno¿yæ kolejne doniesienia,w których dopatrywano siê roli nanobakte-rii w genezie innych chorób zwi¹zanychz patologiczn¹ mineralizacj¹, np. kamicypêcherzyka ¿ó³ciowego, mia¿d¿ycy têtnic,zapalenia przyzêbia (powstawanie p³ytkinazêbnej i kamienia nazêbnego), neuropa-tii obwodowej, ostrego zapalenia oko³osta-wowego, jednego z typów raka jajnika i in.W kontekœcie ich chorobotwórczoœci groŸ-ne wydawa³o siê te¿ stwierdzenie obecno-œci nanobakterii w surowicach i lekachprzygotowywanych z krwi. Z drugiej stronyotworzy³y siê mo¿liwoœci poszukiwañ sku-tecznej drogi terapii przez zastosowanie le-ków przeciwbakteryjnych [9, 10]. Naukow-cy, którzy jako pierwsi og³osili odkrycienajmniejszych bakterii o tak niezwykleistotnej i szerokiej roli w patogenezie cho-rób cz³owieka, szybko wykorzystali swojespektakularne wyniki do za³o¿enia prywat-nej firmy oferuj¹cej odczynniki do diagno-styki nanobakterii. Œledz¹c jednak infor-macje ukazuj¹ce siê na ówczesnej stronieinternetowej tej firmy, mo¿na by³o po pew-nym czasie (w 2007 r.) zauwa¿yæ ostro¿newycofywanie siê z og³oszonych wynikówbadañ. Szczególnie niepokoj¹cy by³ fakt, ¿erzekomy nanobakteryjny DNA w istocieokaza³ siê... zanieczyszczeniem z otoczenialaboratoryjnego. Zreszt¹ od pocz¹tku nie-którzy sceptycznie nastawieni naukowcynegowali mo¿liwoœæ istnienia a¿ tak ma³ejkomórki bakteryjnej, bo nie mog³yby w niejzmieœciæ siê razem enzymy i kwas nukle-inowy. Ostatecznie w 2010 roku w publika-cji w Scientific American zdecydowanie za-kwestionowano odkrycie nanobakterii, do-wodz¹c, ¿e nie s¹ ¿ywymi komórkami [11].Ich wzrost obserwowany w warunkach invitro okaza³ siê nie procesem biologicznym,

W 1998 rokuw presti¿owymczasopiœmienaukowymThe Proceedingsof the NationalAcademy of SciencesUSA opublikowanoartyku³, w którymdowodzono, ¿enanobakterie z racjiobecnoœci tychmineralnych otoczeks¹ odpowiedzialne zatworzenie m.in.kamieni nerkowych.Jednak¿e w 2010roku w publikacjiw ScientificAmericanzdecydowaniezakwestionowanoodkrycienanobakterii,dowodz¹c, ¿e nie s¹¿ywymi komórkami.

➤


NAUKA I PRAKTYKA

➤ lecz fizyko-chemicznym procesem wytr¹ca-nia siê minera³u wokó³ centrów krystaliza-cji, jakim by³y obecne w p³ynie hodowlanymbia³ka. Tym niemniej nadal trwaj¹ badaniazarówno nad fizjologiczn¹ rol¹ tych nieo¿y-wionych bia³kowo-mineralnych struktur,izolowanych z p³ynnych tkanek organizmucz³owieka (przypisuje siê im udzia³ w regu-lacji poziomu wapnia), jak i nad ich znacze-niem w patologicznych procesach minerali-zacji, ale nazywa siê je teraz nie „nanobak-teriami”, a „nanocz¹steczkami” (ang. na-noparticles), ewentualnie „cz¹stkami po-dobnymi do nanobakterii” (ang. nanobac-teria-like particles) [12], mimo ¿e nanobak-terie, jak siê okaza³o, w rzeczywistoœci jed-nak nie istniej¹. Oczywiœcie, nie nale¿y do-patrywaæ siê w postêpowaniu ich „odkryw-ców” z³ej woli. By³ to raczej niedostatekrzetelnoœci metodycznej w badaniachi zbytni poœpiech w og³aszaniu pochop-nych, niesprawdzonych wniosków zapewnez obawy przed utrat¹ zarówno satysfakcjiz pierwszeñstwa, jak i profitów z wa¿negoodkrycia naukowego.

Wiele badañ i to ju¿ od pocz¹tku XXwieku potwierdza natomiast zwi¹zek miê-dzy powstawaniem kamieni moczowycha przewlek³ymi infekcjami wywo³ywanymiprzez bakterie ureazododatnie. S¹ to bak-terie nale¿¹ce m.in. do rodzajów Proteus,Pseudomonas, Klebsiella, Serratia oraz Ure-aplasma. Wydzielanie ureazy przez obecnew drogach moczowych bakterie prowadzido hydrolizy mocznika z wydzielaniemamoniaku, który nastêpnie tworz¹c jonyamonowe, alkalizuje mocz, sprzyja krystali-zacji struwitu (fosforanu amonowo-magne-zowego, (NH4)Mg(PO4)x6H2O) i wêglano-apatytu (wêglanu fosforowo-wapniowego,3Ca3(PO4)2·CaCO3). Powstaj¹ce kryszta³ytych minera³ów agreguj¹ wokó³ glikokalik-su skupisk bakterii w moczu i na nab³onkudróg moczowych. Przez stopniowe odk³a-danie siê powiêkszaj¹ rozmiary tworz¹cegosiê kamienia. Tego rodzaju kamienie infek-cyjne, w odró¿nieniu od pozosta³ych, czê-œciej tworz¹ siê u kobiet ni¿ u mê¿czyznw zwi¹zku z ich wiêksz¹ podatnoœci¹ na za-ka¿enia dróg moczowych [1, 4, 13, 14].

PROFILAKTYKA I LECZENIE KAMICY MOCZOWEJ

Do grupy ryzyka rozwoju kamicy moczo-wej poza pacjentami z zaburzeniami meta-bolicznymi nale¿¹ osoby, które prowadz¹siedz¹cy tryb ¿ycia, wypijaj¹ ma³¹ iloœæ p³y-nów, spo¿ywaj¹ znaczne iloœci bia³ka zwie-rzêcego i soli kuchennej, przy jednocze-snym niskim spo¿yciu magnezu. U takichosób zapobieganie powstawaniu kamienipolega na zmianie nawyków ¿ywieniowych(dieta i odpowiednio du¿e spo¿ycie dobo-we p³ynów) oraz zwiêkszeniu aktywnoœci fi-zycznej, bowiem ruch u³atwia przesuwaniesiê i wydalanie drobnych kryszta³ów wrazz moczem [2].

W profilaktyce nawrotów kamicy moczo-wej od dawna uznana jest przydatnoœæ tzw.kuracji pitnej (krenoterapii) wodami mine-ralnymi, która u chorych po wydaleniu z³o-gu, a zw³aszcza po zabiegach kruszenia ka-mieni, pomaga mechanicznie wyp³ukiwaæich resztki, a ponadto reguluje w organizmiegospodarkê wapniowo-fosforanow¹ [15].Istniej¹ natomiast rozbie¿noœci zdañ co dow³aœciwej iloœci wody w profilaktyce pier-wotnej. Najczêœciej przyjmuje siê, ¿e dlaprawid³owego funkcjonowania dróg moczo-wych niezbêdna jest produkcja dobowa mo-czu na poziomie oko³o 2 dm3, co oznacza, ¿ew klimacie umiarkowanym doros³y cz³owiekw zale¿noœci od temperatury otoczenia i na-tê¿enia wysi³ku fizycznego powinien wypijaædziennie ok. 1,5-2,5 dm3 wody (trzeba pa-miêtaæ, ¿e woda przyjmowana jest nie tylkoz napojami, a tak¿e wraz z pokarmami).Najkorzystniejsze jest stosowanie niskozmi-neralizowanej wody zawieraj¹cej magnez,który zmniejsza mo¿liwoœæ wytr¹cania siêszczawianów wapnia w moczu [2].

Dieta w profilaktyce pierwotnej ogólniepolega na:

– ograniczeniu nadmiernej iloœci soli ku-chennej: wysokie spo¿ycie chlorku so-du powoduje wzrost poziomu wapniaw moczu przez zmniejszenie jego re-absorpcji w kanalikach oraz nieko-rzystnie obni¿a poziom zarówno inhi-bitorów procesu krystalizacji szczawia-

Wiele badañ i to ju¿od pocz¹tku

XX wieku potwierdzazwi¹zek miêdzypowstawaniem

kamieni moczowycha przewlek³ymi

infekcjamiwywo³ywanymiprzez bakterie

ureazododatnie.


NAUKA I PRAKTYKA

➤

nu i fosforanu wapnia jak równie¿ po-ziom cytrynianów, które w moczu s¹inhibitorami agregacji wytr¹conychkryszta³ów [2];

– ograniczeniu nadmiernego spo¿yciabia³ka zwierzêcego: wysoki poziombia³ka w diecie powoduje zwiêkszonewydalanie kwasu moczowego, co jestczynnikiem sprzyjaj¹cym powstawaniuz niego kamieni [2]. Fakt ten nale¿ybraæ pod uwagê przy podejmowaniudecyzji o stosowaniu modnych ostatnioodchudzaj¹cych diet proteinowych(np. diety Dukana);

– utrzymaniu optymalnego dobowegospo¿ycia wapnia na poziomie nieprze-kraczaj¹cym 1000 mg (nie mo¿na jed-nak nadmiernie ograniczaæ iloœci wap-nia w diecie z powodu zagro¿enia oste-oporoz¹, zw³aszcza u kobiet w okresiemenopauzy) oraz unikaniu przedaw-kowania witaminy D, bowiem jej nad-miar mo¿e wywo³ywaæ hiperkalcemiê

przez pobudzenie do nadmiernegowch³aniania Ca2+ z jelit [2, 16];

– nieprzekraczaniu dziennego spo¿yciaok. 150 mg szczawianów w diecie,a tak¿e nieprzyjmowaniu du¿ych da-wek farmakologicznych preparatówwitaminy C, która w cyklu przemiankwasu askorbinowego ulega w 20-30%przemianie w szczawiany, dlatego jejdzienne spo¿ycie nie powinno przekra-czaæ 0,5 g. Na gospodarkê szczawiana-mi korzystnie wp³ywa przyjmowaniedziennie od 100 do 400 mg pirydoksy-ny (witaminy B6) [2, 17].

W przypadku wtórnej profilaktyki po-szczególnych rodzajów kamicy (jej rodzajnaj³atwiej jest ustaliæ przez analizê che-miczn¹ wydalonych czy usuniêtych kamie-ni) szczegó³owych wskazówek odnoœnie za-lecanych i przeciwskazanych produktów¿ywnoœciowych udziela indywidualnie le-karz prowadz¹cy. W tabeli 1 podano przy-k³ady takich zaleceñ dietetycznych [18, 19].

Tabela 1. Zalecenia dietetyczne w kamicy moczowej

Wysoki poziombia³ka w dieciepowoduje zwiêkszonewydalanie kwasumoczowego, co jestczynnikiemsprzyjaj¹cympowstawaniu z niegokamieni.


NAUKA I PRAKTYKA

➤ U pacjentów, u których zdarzaj¹ siê na-wroty kamicy moczowej i u pacjentów z za-burzeniami metabolicznymi, które ka¿¹ za-liczyæ ich do grupy szczególnego ryzyka,wskazane jest do³¹czenie do szczegó³owychzaleceñ dietetycznych tak¿e œrodków far-makologicznych. S¹ to np.:

– leki moczopêdne – w profilaktyce kami-cy moczowej u chorych z hiperkalcuri¹stosuje siê diuretyki tiazydowe, któreobni¿aj¹ poziom wapnia. Zalecanadawka to 25 mg hydrochlorotiazydudwa razy dziennie lub chlorotiazydu od25 do 50 mg jeden raz dziennie. Mo¿narównie¿ podawaæ jeden raz dziennie1,25-2,5 mg indapamidu [4, 17, 21];

– magnez – tworzy rozpuszczalne zwi¹zkize szczawianami i fosforanami w miej-sce wapnia, ma wiêc dzia³anie os³ania-j¹ce w profilaktyce i leczeniu kamicy.Dobowa dawka magnezu wynosi 200--400 mg [2, 17];

– cytrynian potasu – przyjmowanie jed-nowodnego cytrynianu potasu w posta-ci tabletek 680 mg (po dwie tabletkitrzy razy dziennie po posi³ku) zwiêkszapoziom cytrynianów w moczu inhibuj¹-cych agregacjê kryszta³ów oraz dzia³aalkalizuj¹co, poniewa¿ cytrynian, me-tabolizowany w jelitach, powodujeuwalnianie do moczu dwuwêglanów[17]. Alkalizacja moczu ma zasadniczeznaczenie w zapobieganiu nawrotomkamicy moczanowej. D³ugotrwa³a al-kalizacja moczu umo¿liwia nawet roz-puszczenie ju¿ istniej¹cych tego rodza-ju kamieni (chemiczne rozpuszczeniez³ogów z innych minera³ów niestety niejest mo¿liwe) [4];

– allopurinol – stosowany u chorychz dn¹ moczanow¹, hiperurykozuri¹ i na-wrotami kamicy moczanowej. Zarównoallopurinol, jak i jego g³ówny metabolitoksypurinol (alloksantyna), s¹ inhibito-rami oksydazy ksantynowej – hamuj¹syntezê moczanu z hipoksantyny i ksan-tyn, obni¿aj¹c stê¿enie kwasu moczowe-go poni¿ej granicy rozpuszczalnoœci.Lek podawany jest doustnie. Oko³o20% jest wydalanych z ka³em, 10-30%

w postaci niezmienionej z moczem, po-zosta³a czêœæ jest metabolizowana,g³ównie do oksypurinolu. Czas pó³trwa-nia allopurinolu wynosi 1-2 godz., oksy-purinolu oko³o 18-30 godz., co pozwalana dawkowanie leku jeden raz na dobê(od 100 do 300 mg). W trakcie terapiiniemal ca³kowicie zanika tworzenie ka-mieni kwasu moczowego. Allopurinolna ogó³ jest dobrze tolerowany przezpacjentów. Rzadkie dzia³ania niepo¿¹-dane to gor¹czka, os³abienie, bóle miê-œni. Jeszcze rzadziej zdarza siê przej-œciowa leukopenia, leukocytoza i eozy-nofilia. Po miesi¹cach lub latach lecze-nia mog¹ te¿ wyst¹piæ dzia³ania niepo-¿¹dane w postaci reakcji skórnych [22];

– penicylamina (D-ß,ß-dimetylocyste-ina) – stosowana w zapobieganiu cysty-nurii i kamicy cystynowej (zwykle 2 gdziennie w czterech dawkach podzielo-nych). Dzia³anie tego leku polega natworzeniu w reakcji ze s³abo rozpusz-czaln¹ w wodzie cystein¹ wzglêdniedobrze rozpuszczalnego disiarczku pe-nicylamino-cysteinowego [1, 4, 23];

– antybiotyki – u¿ywane przy kamicy fos-foranowej o etiologii infekcyjnej w celueradykacji zaka¿enia bakteriami ure-azododatnimi przy jednoczesnym obni-¿eniu pH moczu (na przyk³ad kwasemaskorbinowym), co zwiêksza rozpusz-czalnoœæ fosforanów wapnia [4, 14].

Zarówno w profilaktyce jak i leczeniu ka-micy moczowej cennym uzupe³nieniem s¹zio³a. W terapii wspomagaj¹cej zazwyczajstosuje siê zio³a zawieraj¹ce terpenoidy, fla-wonoidy, antocyjany, taniny oraz saponinyo dzia³aniu moczopêdnym i saluretycznym,tj. zwiêkszaj¹cym wydalanie odpowiednichsoli mineralnych, o dzia³aniu rozkurczaj¹-cym b³onê miêœniow¹ g³adk¹ moczowodui pêcherza moczowego oraz zio³a o dzia³a-niu przeciwzapalnym i odka¿aj¹cym w przy-padkach, gdy kamicy towarzyszy infekcja.Leki roœlinne o dzia³aniu moczopêdnymzwiêkszaj¹c produkcjê moczu, sprawiaj¹, ¿emocz jest bardziej rozcieñczony, co hamujepowstawanie kamieni (dzia³anie profilak-tyczne), a z drugiej u³atwia wyp³ukanie ju¿

Leki roœlinneo dzia³aniu

moczopêdnymzwiêkszaj¹c

produkcjê moczu,sprawiaj¹, ¿e mocz

jest bardziejrozcieñczony, co

hamuje powstawaniekamieni (dzia³anie

profilaktyczne),a z drugiej u³atwia

wyp³ukanie ju¿istniej¹cych

drobnych z³ogów.


NAUKA I PRAKTYKA

Tabela 2. Gotowe mieszanki i preparaty roœlinne stosowane w zapobieganiu i leczeniu kamicy moczowej

➤


NAUKA I PRAKTYKA

➤ istniej¹cych drobnych z³ogów. Wzrost wy-dzielania moczu zmniejsza równie¿ osadza-nie siê bakterii na b³onach œluzowych uk³a-du moczowego, a tym samym ochroni przedinfekcj¹ i dzia³a przeciwzapalne na uk³admoczowy. Przyk³adem takiego wyj¹tkowegodzia³ania antyadhezyjnego mog¹ byæ ostat-

nio reklamowane i czêsto stosowane w na-wracaj¹cych infekcjach dróg moczowychpreparaty zawieraj¹ce ekstrakty soku z ¿ura-winy amerykañskiej, wielkoowocowej (np.Urinal, Uretin, ¯uravit). Preparaty zawiera-j¹ce w 100% naturalny koncentrat sokuz ¿urawiny wielkoowocowej charakteryzuj¹

Tabela 3. Przyk³ady mieszanek zio³owych do sporz¹dzania naparów stosowanych w zapobie-ganiu i leczeniu kamicy moczowej


NAUKA I PRAKTYKA

➤

siê bardzo nisk¹ zawartoœci¹ szczawianów(nie obci¹¿aj¹ nerek).

W przypadku kamieni i piasku mog¹ byæpodawane preparaty roœlinne (tabela 2) za-pobiegaj¹ce narastaniu kamieni moczowych(np. Debelizyna, Fitolizyna, Ginjal) i lekirozkurczowe zawieraj¹ce olejki eteryczne(np. Rowatinex). Leczenie powinno siê od-bywaæ pod sta³¹ kontrol¹ lekarza, z okreso-wym badaniem moczu. Podobnie – po kon-sultacji z lekarzem – pacjenci mog¹ sporz¹-dzaæ napary z mieszanek zió³ (tabela 3) [20].

Ostatnio zwraca siê równie¿ uwagê namo¿liwoœæ korzystnego wp³ywu probioty-ków w profilaktyce kamicy moczowej. Nadowód tego mo¿na przytoczyæ wyniki prac,w których zaobserwowano, ¿e ryzyko tegoschorzenia mo¿e obni¿aæ kolonizacja jelitaprzez bakterie z gatunku Oxalobacter for-migenes maj¹ce zdolnoœæ rozk³adu szcza-wianów wapnia [24, 25, 26, 27].

W razie wytworzenia kamieni moczo-wych mimo zastosowanej profilaktyki, w ³a-godniejszych przypadkach kamicy (tzn.przebiegaj¹cych bez infekcji i zastoju mo-czu, gdy kamienie maj¹ œrednicê poni¿ej5 mm, co stwarza mo¿liwoœci ich pasa¿ui spontanicznego usuniêcia wraz z moczemprzez cewkê moczow¹), stosuje siê leczeniezachowawcze z u¿yciem œrodków przeciw-bólowych, rozkurczowych i przeciwwymiot-nych. Wymuszenie okresowo zwiêkszonejdiurezy i nasilona aktywnoœæ fizyczna cho-rego u³atwia naturalne wydalenie z³ogów.Wiêksze kamienie do oko³o 20 mm usuwasiê ma³oinwazyjnymi metodami instrumen-talnymi. ESWL (litotrypsja zewn¹trzustro-jow¹ fal¹ uderzeniow¹) pozwala na roz-drobnienie kamienia na mniejsze elemen-ty, wtedy równie¿ mo¿liwe do usuniêciaprzez samoistny pasa¿ z moczem. Inna me-toda, PCNL (przezskórna nefrolitotryp-sja), polega na usuwaniu kamieni z uk³adukielichowo-miedniczkowego nerki lub gór-nego odcinka moczowodu przez przetokêwytworzon¹ drog¹ nak³ucia. Zabieg wyko-nuje siê za pomoc¹ specjalnego urz¹dzeniazwanego nefroskopem. Natomiast URSLto zabieg z zastosowaniem ureteroskopu,który wprowadza siê do moczowodu przez

cewkê moczow¹ i pêcherz. Pod¹¿aj¹c przezmoczowód, dociera siê do z³ogu, którykleszczykami usuwa siê w ca³oœci lub powczeœniejszym rozdrobnieniu. Kamienieo znaczniejszych rozmiarach, trudne dorozbicia b¹dŸ blokuj¹ce odp³yw moczuusuwa siê przez laparoskopiê albo rzadziejprzez zabieg chirurgiczny [1, 3].

PODSUMOWANIE

Kamica moczowa ma czêsto przebieg na-wrotowy, dlatego wa¿ne jest stosowanie za-równo pierwotnej jak i wtórnej profilaktyki,która polega na odpowiedniej diecie, przyj-mowaniu wystarczaj¹cej iloœci p³ynów orazaktywnoœci fizycznej. U pacjentów, u któ-rych mimo zmiany diety zdarzaj¹ siê nawro-ty kamicy moczowej, i u pacjentów z grupyszczególnego ryzyka ze wzglêdu na zdia-gnozowane u nich zaburzenia metabolicz-ne, wskazane jest w³¹czenie wspomagaj¹-cych œrodków farmakologicznych. Ka¿dora-zowo decyzjê o przyjêtej metodzie leczenia– zachowawczej, instrumentalnej b¹dŸ chi-rurgicznej – podejmuje lekarz urolog.

■

Piœmiennictwo:

1. Lorenz J.: Kamica moczowa [w:] Hruby Z. (red.):Nefrologia praktyczna. Wydawnictwo LekarskiePZWL, Warszawa, 2001, 170-178.

2. Ró¿añski W.: Patogeneza kamicy moczowej.Czêœæ 1. Przegl. Urol., 2009, 10, 5, 20-23.

3. Bromber K.: Litotrypsja pozaustrojowa (ESWL)a ureteroskopia (URSL) w leczeniu kamicy dolne-go odcinka moczowodu. Przegl. Urol., 2009, 10,2 (54), 34-36.

4. Preminger G.M.: Kamienie moczowe [w:] BersM.H. (red.): The Merck Manual. Podrêcznik dia-gnostyki i terapii, 3. wyd. pol., ELSEVIER Urban& Partner, Wroc³aw, 2006, 2529-2532.

5. Worcester E.M., Coe F.L.: Calcium Kidney Sto-nes. N. Engl. J. Med., 2010, 363, 954-963.

6. St¹por K.: Teorie powstawania kamieni moczo-wych [w:] Leñko J. (red.): Kamica moczowa. Wy-dawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 1976,24-30.

7. Ma³ecki R., ¯yciñska K.: Kamica moczowa [w:]Wardyn K.A., ¯yciñska K. (red.): Zaka¿eniauk³adu moczowego. Wydawnictwo CZELEJ, Lu-blin, 2006, 383-293.

Ryzyko kamicymoczowej mo¿eobni¿aæ kolonizacjajelita przez bakteriez gatunkuOxalobacterformigenes maj¹cezdolnoœæ rozk³aduszczawianówwapnia.


8. Kajander E.O., Ciftcioglu N.: Nanobacteria: An alternative me-chanism for pathogenic inta- and extracellular calcification andstone formation. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A, 1998, 95, 8274--8279.

9. Wilk I., Martirosian G.: Nanobakterie – charakterystyka mikro-biologiczna. Post. Hig. Med. Dosw, 2004, 58, 60-64.

10. Rokosz A., £uczak M.: Charakterystyka i udzia³ nanobakteriiw chorobach uk³adu moczowego. Przegl. Urol., 2004, 5, 3,12-14.

11. Young J.D., Martel J.: The rise and fall of nanobacteria. Sci.Am., 2010, 302, 52-59.

12. Kumon H. i wsp.: Detection and isolation of nanobacteria-likeparticles from urinary stones: Long-withheld data. Int. J. Urol.,2011, 18, 458-465.

13. Kaya S. i wsp.: Role of Genital Mycoplasmata and Other Bacte-ria in Urolithiasis. Scand. J. Infect. Dis., 2003, 35, 315-317.

14. Torzewska A. Udzia³ drobnoustrojów w powstawaniu kamienimoczowych. Post. Microbiol., 2003, 42, 1, 39-53.

15. Leñko J., Biel K.: Wydalanie wapna i fosforu u chorych na ka-micê moczow¹ w czasie krenoterapii. Urol. Pol., 1984, 37, 1,47-56.

16. Friedman P.A.: Hiperkalcemia [w:] Brunon L.L., Lazo J.S.,Parker K.L. (red.): Farmakologia Goldmana & Gilmana. T.CZELEJ Wyd., Lublin, 2007, 1780-1781.

17. Ró¿añski W.: Zapobieganie nawrotom kamicy wapniowej. Cha-rakterystyka kamieni zawieraj¹cych sole wapnia. Przegl. Urol.,2009, 10, 6, 34-36.

18. Bêtkowska T., Ro¿nowska K.: Diety w ró¿nych chorobach, Wy-dawnictwo Emilia, Kraków, 2010, 31-55.

19. Kenny J.-E.S., Goldfarb D.S.: Update on the pathophysiologyand Management of Uric Acid Renal Stones. Curr. Rheumatol.Rep., 2010, 12, 125-129.

20. Janicki K., Rewerski W., Grzybek J.: Kamica dróg moczowych.[w:] Janicki K., Rewerski W. (red.): Medycyna naturalna.PZWL, Warszawa, 1991, 395-401.

21. Jackson E.K.: Leki moczopêdne [w:] Brunon L.L., Lazo J.S.,Parker K.L. (red.): Farmakologia Goldmana & Gilmana.T. CZELEJ Wyd., Lublin, 2007, 802-805.

22. Burke A., Smith E., FitzGerald G.A.: Allopurinol [w:] BrunonL.L., Lazo J.S., Parker K.L. (red.): Farmakologia Goldmana &Gilmana. T. CZELEJ Wyd., Lublin, 2007, 753-754.

23. Klaassen K.D.: Penicylamina [w:] Brunon L.L., Lazo J.S., Par-ker K.L. (red.): Farmakologia Goldmana & Gilmana. T. CZE-LEJ Wyd., Lublin, 2007, 1908-1909.

24. Jiang J. i wsp.: Impact of Dietary Calcium and Oxalate, andOxalobacter Formigenes Colonization on Urinary Oxalate Excre-tion. J. Urol., 2011, 186, 135-139.

25. Siva S. i wsp.: A critical analysis of the role of gut Oxalobacterformigenes in oxalate stone disease. BJU International, 2008,103, 18-21.

26. Duncan S.H. i wsp.: Oxalobacter formigenes and Its PotentialRole in Human Health. Appl. Environ. Microbiol., 2002, 68, 8,3841-3847.

27. Spad³o A., Kowalewska-Pietrzak M., M³ynarski W.: Probiotykiw zapobieganiu i leczeniu hiperoksalurii i kamicy szczawianowo--wapniowej. Przegl. Pediatr. 2008, 38, 3, 21`8-221.


W sprzeda¿y znajduje siê wydanie specjalne„Opieki Farmaceutycznej”

zawieraj¹ce karty bazowe autorstwa dr hab. n. farm. Wies³awy Sto¿kowskiej

i mgr farm. Igi Wapniarskiej z Wydzia³u Farmaceutycznego

Gdañskiego Uniwersystetu Medycznego

Koszt wydania wynosi 21 z³ (w tym 5% VAT) + 6 z³ op³ata pocztowa wraz z pakowaniem.

Wp³acaj¹c kwotê na konto 1311 3010 1702 0000 0000 0511 95

nale¿y podaæ wszystkie dane niezbêdnedo wystawienia faktury VAT.

ISSN 1233-2755 • Wydanie specjalne 2009

dr hab. n. farm. Wies³awa STO¯KOWSKA

mgr farm. Iga WAPNIARSKA

www.cza.pl • e-mail: [email protected]

KARTY BAZOWE DLA FARMACEUTÓW

Karty bazowe zosta³y opracowane dla nastêpuj¹cych schorzeñ:

1. Nadciœnienie têtnicze

2. Cukrzyca typu 2

3. Choroba niedokrwienna serca (choroba wieñcowa)

4. Niewydolnoœæ uk³adu kr¹¿enia

5. Hiperlipidemia

6. Zespó³ metaboliczny

7. Astma

8. Atopowe zapalenie skóry

9. Niewydolnoœæ ¿ylna

10. Osteoporoza

11. Choroba wrzodowa

12. Badania laboratoryjne – odrêbna karta zawieraj¹cawartoœci referencyjne dotycz¹ce badañ krwi i moczu

OPIEKA FARMACEUTYCZNA

OPIEKA FARMACEUTYCZNA


NAUKA I PRAKTYKA

HEPARYNA DROBNOCZ¥STECZKOWAJAKO PODSTAWOWA FORMAOKO£OOPERACYJNEJ PROFILAKTYKI ¯YLNEJCHOROBY ZAKRZEPOWO-ZATOROWEJ

Low-molecular-weigth heparin as an essential form of perioperative prophylaxis ofvenous thromboembolism

Streszczenie. ¯ylna choroba zakrzepowo-zatorowa stanowi wa¿ny, interdyscyplinarnyproblem wspó³czesnej medycyny i jest najgroŸniejszym niechirurgicznym powik³aniemdu¿ych zabiegów operacyjnych. Czêstoœæ jej wystêpowania mo¿na znacznie zmniejszyæ,stosuj¹c skuteczne metody profilaktyki. W pracy autorzy przedstawili wspó³czesnepogl¹dy na temat heparyn drobnocz¹steczkowych jako podstawowej formy oko³oope-racyjnej profilaktyki ¿ylnej choroby zakrzepowo-zatorowej.

S³owa kluczowe: heparyna drobnocz¹steczkowa, profilaktyka, ¿ylna choroba zakrzepo-wo-zatorowa.

Summary. Venous thromboembolism is important, interdisciplinary problem of contem-porary medicine It is the most dangerous, nonsurgical complication after big surgerytreatment. Appearance frequency of venous thromboembolism can be considerablydecreased by using of effective methods of prophylaxis. The authors presented contem-porary opinions on low-molecular-weigth heparins as an essential form of perioperativeprophylaxis of venous thromboembolism.

Keywords: low molecular weigth heparin, prophylaxis, venous thromboembolism.

WSTÊP

¯ylna choroba zakrzepowo-zatorowa(¿chzz), czyli zakrzepica ¿y³ g³êbokich, i jejnajgroŸniejsze powik³anie – zator têtnicyp³ucnej stanowi¹ wa¿ny, interdyscyplinarnyi ci¹gle jednak niedoceniany problemwspó³czesnej medycyny. Wzrost œwiadomo-

œci zdrowotnej spo³eczeñstwa dotycz¹cejpowik³añ zakrzepowych w okreœlonych pro-cedurach medycznych sk³ania œrodowiskolekarskie do bacznego zwrócenia uwagi nazastosowanie lub zaniechanie zastosowaniaprofilaktyki przeciwzakrzepowej.

Postêp w tej dziedzinie na przestrzeniostatnich kilkunastu lat jest ogromny. Nowe

dr n. med. Tomasz Z¥BKOWSKI, lek. Tomasz SYRY£O

Klinika Urologii Wojskowego Instytutu Medycznego CSK MONe-mail: [email protected]

➤


NAUKA I PRAKTYKA

odkrycia naukowe, opracowywane i aktuali-zowane wytyczne postêpowania, szeroka do-stêpnoœæ materia³ów i leków oraz presja firmfarmaceutycznych zmuszaj¹ lekarzy do zain-teresowania siê problemem ¿chzz. W prakty-ce klinicznej sprowadza siê to prawid³owegorozpoznania ryzyka rozwoju zakrzepicy indy-widualnie u ka¿dego chorego, a tak¿e zasto-sowania profilaktyki przeciwzakrzepowejadekwatnie do czynników ryzyka. Znajomoœætych zasad jest obowi¹zkiem ka¿dego lekarzaniezale¿nie od wykonywanej specjalnoœci.

Wiêkszoœæ hospitalizowanych chorych ob-ci¹¿ona jest wiêcej ni¿ jednym czynnikiemryzyka ¿chzz. Nale¿y tu wymieniæ wieleczynników i stanów klinicznych predysponu-j¹cych do wyst¹pienia zagro¿enia zakrzepicy¿y³ g³êbokich i zatoru têtnicy p³ucnej [1, 2, 3,4]. S¹ nimi:

• wiek ponad 40 lat (zagro¿enie wzrastaz wiekiem),

• du¿e zabiegi operacyjne (szczególnieortopedyczne oraz w obrêbie jamybrzusznej i miednicy), pozycja w czasiezabiegu, rodzaj znieczulenia,

• leczenie przeciwnowotworowe: che-mioterapia, hormonoterapia, stosowa-nie inhibitorów angiogenezy,

• d³ugotrwa³e unieruchomienie, niedo-w³ad koñczyn dolnych,

• choroba nowotworowa i leczenie prze-ciwnowotworowe,

• udar mózgu z niedow³adem koñczyn,• przebyta zakrzepica ¿y³ g³êbokich lub

zator têtnicy p³ucnej,• oty³oœæ, • ci¹¿a i po³óg,• posocznica,• stosowanie doustnych œrodków anty-

koncepcyjnych, hormonalnej terapiizastêpczej, palenie tytoniu,

• zespó³ nerczycowy, nadp³ytkowoœæ,czerwienica prawdziwa i nocna napa-dowa hemoglobinuria,

• ¿ylaki koñczyn dolnych, • obecnoœæ cewnika w du¿ych ¿y³ach,• nieswoiste zapalenia jelit,• obecnoœæ przeciwcia³ antyfosfolipido-

wych,• trombofilie wrodzone i nabyte.

Stosowanie profilaktyki przeciwzakrze-powej w sytuacjach zwiêkszonego ryzykawyst¹pienia ¿chzz jest uzasadnione z nastê-puj¹cych powodów:

1. ¯chzz wystêpuje bardzo czêsto w wa-runkach szpitalnych, jak i pozaszpital-nych, i w wiêkszoœci przypadków maklinicznie niemy przebieg.

2. Zgon spowodowany zatorem têtnicyp³ucnej mo¿e byæ pierwsz¹ manifesta-cj¹ choroby, dlatego nie nale¿y czekaæna wyst¹pienie objawów.

3. Nierozpoznana i nieleczona ¿chzz mo-¿e mieæ odleg³e, niekorzystne nastêp-stwa w postaci zespo³u pozakrzepowe-go, przewlek³ego nadciœnienia p³ucne-go i kolejnego nawrotu ¿chzz.

4. Leczenie powik³añ ¿chzz jest kosztow-ne, a szeroko dostêpne s¹ obecnie sku-teczne metody zapobiegania i leczenia¿chzz.

W czerwcu 2008 r. zosta³y opublikowanezaktualizowane wytyczne VIII KonferencjiLeczenia Przeciwzakrzepowego i Trombo-litycznego American College of Chest Py-sicians [5, 6]. Polska Grupa Robocza, sk³a-daj¹ca siê z ekspertów w dziedzinie profi-laktyki i leczenia ¿chzz, opracowa³a polskiewytyczne publikowane w 2002, 2005 oraznajnowsze, zaktualizowane w 2009 roku[4]. Zalecenia te – jak podaj¹ autorzy – sta-nowi¹ wskazówki do podejmowania racjo-nalnych, korzystnych dla pacjentów decyzjizapobiegawczych i leczniczych.

Wytyczne obejmuj¹ m.in. postêpowanieprofilaktyczne w chirurgii ogólnej, ortope-dii i traumatologii, urologii i ginekolo-gii, neurochirurgii, chirurgii naczynioweji kardiochirurgii, operacjach endoskopo-wych z uwzglêdnieniem laparoskopii i ope-racji bariatrycznych oraz urazów oparze-niowych.

Uwa¿a siê, ¿e ¿chzz jest najwa¿niejszymniechirurgicznym powik³aniem du¿ych za-biegów operacyjnych (czêstoœæ wystêpowa-nia w zale¿noœci od specjalnoœci szacuje siênawet do 60% przypadków), a modelow¹grupê bardzo wysokiego ryzyka rozwiniê-cia zakrzepicy ¿y³ koñczyn dolnych stano-wi¹ chorzy poddawani du¿ym zabiegom

➤


NAUKA I PRAKTYKA

ortopedycznym (szczególnie stawu biodro-wego i kolanowego).

Wed³ug amerykañskiego badacza Samu-ela Goldhabera ¿chzz jest wyj¹tkowo ko-rzystnym przyk³adem schorzenia, któregoczêstoœæ wystêpowania mo¿na zmniejszyædziêki stosowaniu wyj¹tkowo prostych metodprofilaktycznych [7]. Wœród tych metod mo-¿emy wyró¿niæ sposoby fizyczne zapobiega-nia ¿chzz (poñczochy o stopniowanym uci-sku, przerywany pneumatyczny ucisk koñ-czyn dolnych) oraz sposoby farmakologicz-ne (heparyny, doustne antykoagulanty,kwas acetylosalicylowy, inhibitory trombi-ny i czynnika X oraz inne) [8, 9, 10].

RYS HISTORYCZNY

Heparynê odkry³ w 1916 roku Mc Lean,a w 1937 roku Crafoord klinicznie zastoso-wa³ j¹ w profilaktyce zakrzepicy ¿ylnej. He-paryna niefrakcjonowana jest glikozamino-glikanem pochodzenia zwierzêcego otrzy-mywanym z b³ony œluzowej jelit œwiñ lubp³uc bydlêcych. Wywiera ona wp³yw anty-koagulacyjny poprzez wi¹zanie czynnikaXa i trombiny przez antytrombinê. W la-tach siedemdziesi¹tych poprzedniego stu-lecia do profilaktyki ¿chzz w chirurgii w³¹-czono heparynê niefrakcjonowan¹, którapoprawi³a wyniki zarówno dotycz¹cemniejszego odsetka powik³añ zakrzepo-wych jak i mniejszego odsetka krwawieñw stosunku do doustnych antykoagulantów[1, 2]. Dziêki wprowadzeniu heparyn drob-nocz¹steczkowych ryzyko ¿chzz obni¿y³osiê o oko³o 70%. Czêstoœæ powik³añ krwo-tocznych po zastosowaniu heparyny nie-frakcjonowanej jak i heparyn drobnocz¹-steczkowych jest niska i podobna przy za-stosowaniu obydwu leków.

MECHANIZM DZIA£ANIA

Heparynê drobnocz¹steczkow¹ (HDcz)otrzymuje siê z heparyny niefrakcjonowanejdrog¹ depolimeryzacji enzymatycznej lubchemicznej. Niewielkie ró¿nice w farmako-kinetyce wynikaj¹ z ró¿nych substratówi opatentowanych sposobów produkcji, co

przek³ada siê na nieznacznie odmienne w³a-œciwoœci antykoagulacyjne. Oko³o 75% cz¹-steczek nie zawiera swoistej sekwencji pen-tasacharydowej, zatem nie ma zdolnoœci dowi¹zania siê z AT III i nie wykazuje dzia³a-nia antykoagulacyjnego. Pozosta³e 25% cz¹-steczek ma swoisty pentasacharyd i odzna-cza siê wysokim powinowactwem do AT III.Wiêkszoœæ tych drugich cz¹stek zdolne jestdo neutralizowania czynnika Xa, natomiastnie inaktywuj¹ trombiny (czynnika IIa).W³aœciwoœci te decyduj¹ o silniejszym ha-mowaniu czynnika Xa ni¿ IIa (stosunek tenwynosi od 4 : 1 do 2 : 1 dla ró¿nych heparyndrobnocz¹steczkowych, natomiast dla hepa-ryny niefrakcjonowanej wynosi 1 : 1).W zwi¹zku z ma³¹ aktywnoœci¹ antytrombi-now¹ heparyny drobnocz¹steczkowe dopie-ro w bardzo du¿ych stê¿eniach przed³u¿aj¹czas krzepniêcia krwi, APTT i czas trombi-nowy. Bardzo istotny jest fakt, ¿e jednostkiheparyny niefrakcjonowanej i drobnocz¹-steczkowej s¹ znamiennie ró¿ne i nieporów-nywalne (jednostki HDcz wyra¿one s¹ prze-ciwko aktywnemu czynnikowi X: jm anty--Xa). W surowicy krwi HDcz nie jest wi¹za-na przez bia³ka, dlatego ma wysok¹ dostêp-noœæ biologiczn¹, a ze wzglêdu na s³abszepowinowactwo do komórek œródb³onkai d³u¿szy okres pó³trwania mo¿e byæ poda-wana raz dziennie bez kontroli parametrówdzia³ania przeciwzakrzepowego [1, 3, 11].

Wiele wyników prac doœwiadczalnychi klinicznych dowiod³o wy¿szej skuteczno-œci HDcz nad heparyn¹ standardow¹w grupie chorych wysokiego ryzyka ¿chzzoraz mniejsz¹ liczbê powik³añ krwotocz-nych. W piœmiennictwie pojawiaj¹ siê do-niesienia, ¿e oprócz dzia³ania przeciwkrze-pliwego heparyny mog¹ mieæ dzia³anieprzeciwnowotworowe [12, 13]. Dziennykoszt leczenia heparyn¹ drobnocz¹steczko-w¹ wynosi od kilku do kilkanastu z³otych.

POWIK£ANIA WYNIKAJ¥CEZE STOSOWANIA HEPARYNY

Powa¿nym powik³aniem stosowania hepa-ryn jest trombocytopenia (Heparin InducedThrombocytopenia – HIT), której wczesne ➤


NAUKA I PRAKTYKA

rozpoznanie jest bardzo istotne klinicznie.W przypadku stosowania podskórnie ma-³ych dawek heparyny HIT obserwowanou niewielkiego odsetka pacjentów [14]. TypI HIT wystêpuje najczêœciej i ma ³agodnyprzebieg (obni¿enie liczby ca³kowitej p³y-tek krwi do 50% od wartoœci wyjœciowychwywo³any ich agregacj¹ zale¿n¹ od hepary-ny). Typ II HIT ma znacznie ciê¿szy kli-nicznie przebieg i powoduje zakrzepicê za-równo ¿yln¹ jak i têtnicz¹. Spadek liczbytrombocytów jest wiêkszy z powodu po-wstawania przeciwcia³, które je aktywuj¹i powoduj¹ skrzepliny. Œmiertelnoœæ z roz-poznanym HIT II mo¿e dotyczyæ a¿ 10-15% chorych, dlatego podczas leczeniaHDcz nale¿y monitorowaæ liczbê p³ytekkrwi [3, 14, 15].

HANDLOWE PREPARATY HEPARYNDROBNOCZ¥STECZKOWYCHNA RYNKU POLSKIM

W Polsce do najpowszechniej stosowa-nych HDcz nale¿¹:

– enoksaparyna (Clexane – SanofiAventis) – HDcz o masie czasteczko-wej œrednio ok. 4500 D, roztwór o ak-tywnoœci 100 jm anty-Xa/1 mg i o stê-¿eniu 10 mg/0,1 ml. Najwiêksz¹ aktyw-noœæ anty-Xa obserwuje siê 3-5 h powstrzykniêciu s.c., a jej dostêpnoœæ bio-logiczna jest trzykrotnie wiêksza odheparyny niefrakcjonowanej. Jest me-tabolizowana w w¹trobie do znaczniemniejszych cz¹steczek o zmniejszonejaktywnoœci metabolicznej;

– nadroparyna (Fraxiparine – Glaxo-Smith Kline) – konglomerat glikoza-minoglikanów o œredniej masie cz¹-steczkowej ok. 4300 D, 1 ml roztworuzawiera 9500 jm anty-Xa, po wstrzyk-niêciu podskórnym wch³ania siê szyb-ko, osi¹gaj¹c po 3 h maksymalne stê¿e-nie w osoczu, wydalana jest g³ównieprzez nerki. Dzia³anie przeciwzakrze-powe utrzymuje siê 24 h, ampu³ko-strzykawki o ró¿nej objêtoœci;

– dalteparyna (Fragmin – Pfizer) – masacz¹steczkowa œrednio 6000 D, okres

pó³trwania po iniekcji s.c. 3-4 h. Roz-twory o aktywnoœciach 1250 jm anty–Xa i 2500 jm anty-Xa w 0,1 ml, w am-pu³kostrzykawkach o ró¿nej objêtoœci.

PRZECIWWSKAZANIADO PODAWANIA HEPARYNY

Bezwzglêdnymi przeciwwskazaniami dopodawania heparyny drobnocz¹steczkowejs¹:

– aktywne klinicznie istotne krwawienie,– infekcyjne zapalenie wsierdzia,– czynna choroba wrzodowa lub inna

choroba przewodu pokarmowego obar-czona du¿ym ryzykiem krwawienia,

– niewyrównana skaza krwotoczna wro-dzona lub nabyta,

– œwie¿y udar krwotoczny mózgu,– nadwra¿liwoœæ na lek.Najczêstsze dzia³ania niepo¿¹dane HDcz

to powstanie krwiaka w miejscu wstrzyk-niêcia (dlatego powinno zmieniaæ siê stro-ny cia³a po ka¿dym wk³uciu), jednak¿e po-wa¿ne krwawienia zdarzaj¹ siê rzadkoi zwi¹zane s¹ z przedawkowaniem HDcz(w ciê¿kich przypadkach nale¿y rozwa¿yæpodanie siarczanu protaminy). Ma³op³yt-kowoœæ wystêpuje w 1-3% przypadków sto-sowania HDcz, podobnie jak rzadko wystê-puj¹ca nadwra¿liwoœæ i skórne reakcjealergiczne.

PODSUMOWANIE

W ostatnich latach du¿¹ wagê przywi¹zu-je siê do profilaktyki ¿chzz stosowanejprzed i po planowanych zabiegach opera-cyjnych, bowiem jej zastosowanie jest sku-teczne, uzasadnione klinicznie oraz finan-sowo (zmniejsza koszty leczenia powik³añpozakrzepowych). Szeroka propagacjaskutecznej profilaktyki przeciwzakrzepo-wej jest bardziej op³acalna i prawdopodob-nie bezpieczniejsza ni¿ wybiórcze, inten-sywne monitorowanie stanu uk³adu ¿ylne-go przy u¿yciu metod obrazowych (badanieultrasonograficzne naczyñ z Dopplerem).

Wœród metod profilaktycznych ¿chzzszczególne miejsce ma podawanie dawek

➤


NAUKA I PRAKTYKA

zapobiegawczych heparyn drobnocz¹stecz-kowych, a¿ do momentu uruchomieniachorego (a w niektórych przypadkach na-wet do kilku tygodni po wypisaniu do do-mu). Przestrzeganie tych algorytmów po-stêpowania, realne oszacowanie czynnikówryzyka ¿chzz w znacz¹cy sposób pozwoliunikn¹æ powik³añ, jakimi s¹: zakrzepica ¿y³g³êbokich koñczyn dolnych oraz przewa¿-nie œmiertelny zator têtnicy p³ucnej.

■

Piœmiennictwo:

1. £opaciuk S. (red.).: Zakrzepy i zatory. PZWL,Warszawa, 2001.

2. Szczepañski M.: Zakrzepica ¿y³ g³êbokich i zakrze-powe zapalenie ¿y³ powierzchownych. PZWL,2007.

3. Tomkowski W.Z., Hajduk B.: Profilaktyka prze-ciwzakrzepowa i leczenie zakrzepicy ¿y³ g³êbokichu progu XXI wieku. Pharmacia&Upjohn, Warsza-wa, 1999.

4. Zawilska K. i wsp.: Polskie wytyczne profilaktykii leczenia ¿ylnej choroby zakrzepowo-zatorowej.Med. Prakt., 2009; 4 (supl.)

5. Antithrombotic and Thrombolytic Therapy Preven-tion of Venous Thromboembolism – AmericanCollege of Chest Physicians Evidence-Based Clini-cal Practice Guidelines (8th Edition), CHEST Ju-ne 2008 vol. 133, 67S-968S.

6. Geerts W.H., Bergqvist D., Pineo G.F., Heit J.A.,Samama C.M., Lassen M.R., Colwell C.W.: Pre-vention of venous thromboembolism: AmericanCollege of Chest Physicians Evidence-Based Clini-cal Practice Guidelines (8th Edition). Chest. 2008;133(6 Suppl):381S.

7. Goldhaber S. (red.). Prevention of venous trombo-embolism. Marcel&Dekker, New York, 1993.

8. Bergqvist D., Agnelli G., Cohen A.T., Eldor A.,Nilsson P.E., Le Moigne-Amrani A., Dietrich--Neto F.: ENOXACAN II Investigators. Durationof prophylaxis against venous thromboembolismwith enoxaparin after surgery for cancer. N. Engl. J.Med. 2002;346(13):975.

9. Morris R.J., Woodcock J.P.: Intermittent pneuma-tic compression or graduated compression stoc-kings for deep vein thrombosis prophylaxis? A sys-tematic review of direct clinical comparisons. Ann.Surg. 2010; 251(3):393.

10. Nokes T.J., Keenan J.: Thromboprophylaxis in pa-tients with lower limb immobilisation – review ofcurrent status. Br. J. Haematol. 2009;146(4):361.

11. Hirsh J., Levine M.N.: Low molecular weight he-parin. Blood. 1992; 79(1):1.

12. Smorenburg S.M., Van Noorden C.J.: The com-plex effects of heparins on cancer progression and

metastasis in experimental studies. Pharmacol.Rev., 2001; 53: 93-105.

13. Thodiyil P., Kakkar A.K.: Can low-molecular--weight heparins improve outcomes in patients withcancer?, Cancer Treat. Rev. 2002; 28: 151-155.

14. Martel N., Lee J., Wells P.S.: Risk for heparin-in-duced thrombocytopenia with unfractionated andlow-molecular-weight heparin thromboprophyla-xis: a meta-analysis. Blood. 2005;106(8): 2710.

15. Warkentin T.E., Levine M.N., Hirsh J., Horsewo-od P., Roberts R.S., Gent M., Kelton J.G.: Hepa-rin-induced thrombocytopenia in patients treatedwith low-molecular-weight heparin or unfractiona-ted heparin. N. Engl. J. Med. 1995; 332(20): 1330.


NAUKA I PRAKTYKA

„DOPALACZE” – PROBLEM AKTUALNYWCZORAJ I DZIŒ

,,Smart drugs’’ – problem of yesterday and today

Streszczenie. W Polsce sprzeda¿ dopalaczy prowadzona by³a od ponad czterech latw internecie. Równoczeœnie powstawa³y sklepy oferuj¹ce dopalacze jako legalne substy-tuty narkotyków dla celów „kolekcjonerskich”. M³odzi ludzie bez wahania i czêsto niezdaj¹c sobie sprawy z zagro¿enia oraz konsekwencji zwi¹zanych z ich przyjmowaniem,siêgali po nie, aby „umiliæ” sobie zabawê. Okaza³o siê, ¿e to, co legalne, niestety nie za-wsze musi byæ bezpieczne. Stosowanie dopalaczy mo¿e prowadziæ do uzale¿nienia orazdo wielu innych groŸnych konsekwencji, w tym do zatrucia. Szczególnie niebezpiecznes¹ po³¹czenia z jednoczeœnie spo¿ywanym alkoholem i/lub innymi substancjami dzia³a-j¹cymi na oœrodkowy uk³ad nerwowy (OUN).

S³owa kluczowe: dopalacze, ryzyko zdrowotne, zatrucia.

Summary. „Smart drugs” have sold in Poland on the Internet for over four years. A lotof shops have also been opened offering „smart drugs” legal narcotic substitutes for„collectors”. Young people, often unaware of risk and consequences of taking them, bo-ught them to have more fun. It turns out, however, that legal stuff is not always safe.Using this stuff may lead to addiction and a lot of dangerous consequences, includingintoxication, especially in combination with alcohol and/or other substances affectingcentral nervous system (CNS).

Keywords: smart drugs, health risk, poisoning.

„Dopalacze” to zwyczajowa nazwa grupysubstancji psychoaktywnych syntetycznych,jak równie¿ pochodzenia naturalnegoo dzia³aniu pobudzaj¹cym OUN, euforyzu-j¹cym oraz czêsto halucynogennym. Sprze-dawane by³y jako legalne substytuty narko-tyków „dla celów kolekcjonerskich”. Sub-stancje zaliczane do dopalaczy nie by³y lubnadal nie s¹ w wykazie zwi¹zków kontrolo-wanych przepisami ustawy o przeciwdzia³a-niu narkomanii. Dlatego te¿ znajdowa³y siêw legalnej sprzeda¿y, ale to, co jest legalne,nie zawsze musi byæ bezpieczne. Mottosklepów oferuj¹cych dopalacze, jakie poja-wi³o siê na stronach internetowych brzmia-³o: „¯ycie jest za krótkie, ¿eby jeœæ niezdro-

we tabletki”. Prawda jest jednak inna: ¿yciejest za krótkie, ¿eby stosowaæ dopalacze!U¿ywanie dopalaczy prowadzi czêsto dorozwoju uzale¿nienia, jest wstêpem do bra-nia innych narkotyków. Stosowanie dopa-laczy w po³¹czeniu z alkoholem lub innymipreparatami psychoaktywnymi mo¿e byætragiczne w skutkach.

W Polsce powstawa³y sieci sklepów, tzw.funshopów czy smartshopów, oferuj¹cychdopalacze oraz akcesoria (fajki wodne, faj-ki, fifki itp). Pojawi³y siê równie¿ oferty do-wozu tzw. produktów kolekcjonerskich natelefon, nieraz przez ca³¹ dobê, powszech-nie praktykowane by³y dostawy nocnew weekendy. Niestety, sprzeda¿ dopalaczy

dr n. farm. Magdalena IZDEBSKA

Katedra i Zak³ad Toksykologii, Uniwersytet Medyczny w Lubliniee-mail: [email protected]

Substancje zaliczanedo dopalaczy

nie by³y lub nadalnie s¹ w wykazie

zwi¹zkówkontrolowanych

przepisami ustawyo przeciwdzia³aniu

narkomanii.


NAUKA I PRAKTYKA

prowadzona jest nadal w internecie. Poja-wi³y siê strony internetowe oferuj¹ce dopa-lacze – „produkty kolekcjonerskie” sprze-dawane teraz jako „nawozy do kwiatów”,„kadzide³ka”, „sole do k¹pieli” czy nawet„ozdoby choinkowe”.

Problem dostêpnoœci dopalaczy zosta³w Polsce ograniczony na skutek zamkniê-cia wielu sklepów sprzedaj¹cych te produk-ty, ale pojawi³a siê sprzeda¿ nielegalnaoraz zamawianie przez internet. Problemlegalnej sprzeda¿y dopalaczy w Polsce spo-wodowa³ koniecznoœæ nowelizacji ustawyo przeciwdzia³aniu narkomanii. Sejm Rze-czypospolitej Polskiej znowelizowa³ po razpierwszy tê ustawê 20 marca 2009 r. Unie-mo¿liwi³a ona wówczas handel 17 substan-cjami szkodliwymi dla zdrowia, m.in. BZP– benzylopiperazyn¹ (oko³o 10 proc. si³ydzia³ania amfetaminy), która wchodzi³aw sk³ad dopalaczy (Dz.U. 2009 nr 63, poz.520). Na rynku natychmiast pojawi³y siênowe preparaty zawieraj¹ce inne substan-cje o podobnym dzia³aniu na oœrodkowyuk³ad nerwowy. Sejm po raz kolejny 10czerwca 2010 r. znowelizowa³ ustawêo przeciwdzia³aniu narkomanii (Dz.U.2010 nr 143 poz. 962), zwiêkszaj¹c listêsubstancji objêtych kontrol¹ (œrodki odu-rzaj¹ce grupa I-N oraz œrodki psychotropo-we I-P) w za³¹czniku nr 1 i 2 do w/w usta-wy. Na tej liœcie znalaz³y siê m.in.: synte-tyczne analogi kanabinoidów HU-210, CP47,497, homologi CP 47,497 – C6, C8 orazC9, JWH-018, -073, -200, -250, -398 a tak-¿e mefedron (grupa I-P).

Lawinowy wzrost zatruæ wymagaj¹cychhospitalizacji spowodowany coraz czêst-szym stosowaniem przez m³odych ludzi do-palaczy wywo³a³ jesieni¹ 2010 r. „gor¹c¹”debatê publiczn¹ w sprawie zakazu sprze-da¿y legalnej dopalaczy. Drugiego paŸ-dziernika 2010 r. inspektorzy PañstwowejInspekcji Sanitarnej skontrolowali ponad1600 miejsc, w których sprzedawane by³y„dopalacze”. Na terenie ca³ego kraju wielesklepów sprzedaj¹cych „dopalacze” zosta-³o zamkniêtych. Zarekwirowane dopalaczezostan¹ przebadane pod k¹tem oceny ichsk³adu chemicznego oraz wp³ywu na orga-

nizmy ¿ywe. Sejm 8 paŸdziernika 2010 r.zdelegalizowa³ dopalacze, traktuj¹c je jakoœrodki zastêpcze, które wywo³uj¹ podobneskutki co narkotyki. Zgodnie z nowelizacj¹ustawy o przeciwdzia³aniu narkomanii niemo¿na bêdzie produkowaæ i wprowadzaædo obrotu produktów dzia³aj¹cych jakœrodki odurzaj¹ce lub psychotropowe(Dz.U. 2010 nr 213 poz. 1396).

Celem niniejszej pracy jest przedstawie-nie niektórych substancji zarówno synte-tycznych jak te¿ pochodzenia naturalnego,które zidentyfikowano w dopalaczach.Omówione zostanie ryzyko zdrowotnezwi¹zane z ich stosowaniem, jak te¿ wynika-j¹ce z interakcji z innymi substancjami psy-choaktywnymi.

W dopalaczach sprzedawanych w Polscestwierdzono obecnoœæ m.in. substancji syn-tetycznych z grupy pochodnych piperazyny(BZP N-benzylopiperazyna, TFMPP – trifluorometylofenylopiperazyna), synte-tycznych kanabinoidów (JWH-018 i jegopochodnych JWH-073, JWH-200, JWH--250, JWH-398; CP 47,497 oraz jego ho-mologów C6, C8 oraz C9; HU-210). Nie-bezpieczn¹ substancj¹ syntetyczn¹ w dopa-laczach okaza³ siê równie¿ mefedron(4-metylometkatynon, 4-MMC, M-CAT).Drug¹ „popularn¹” grup¹ substancji psy-choaktywnych w dopalaczach by³y substan-cje pochodzenia naturalnego (alkaloidy ro-œlinne z tzw. mieszanek zio³owych, np.„Spice”, „Green Power” itp.). W sk³ad ro-œlin oferowanych w sklepach z dopalaczamiwchodzi³y m.in.: sza³wia wieszcza (Salviadivinorum), kratom (Mitragyna Speciosa),powój hawajski (Argyreia nervosa), poga-nek rutowaty (Peganum harmala), Echi-nopsis Pachanoi.

BZP – N-BENZYLOPIPERAZYNA

Substancja psychoaktywna o dzia³aniustymuluj¹cym powoduje pobudzenie psy-chomotoryczne, euforiê, gonitwê myœli.Odbiór bodŸców zewnêtrznych (dotyk czymuzyka) mo¿e byæ nasilony. Mechanizmdzia³ania benzylopiperazyny jest zbli¿onydo MDMA (3,4-Metylenodioksymetamfe-

Zgodniez nowelizacj¹ ustawyo przeciwdzia³aniunarkomaniinie mo¿na bêdzieprodukowaæi wprowadzaædo obrotu produktówdzia³aj¹cych jakœrodki odurzaj¹celub psychotropowe(Dz.U. 2010 nr 213poz. 1396).

W sk³ad roœlinoferowanychw sklepachz dopalaczamiwchodzi³y m.in.:sza³wia wieszcza(Salvia divinorum),kratom (MitragynaSpeciosa), powójhawajski (Argyreianervosa), poganekrutowaty (Peganumharmala),EchinopsisPachanoi.

➤


NAUKA I PRAKTYKA

taminy, ecstasy), a efekty stymuluj¹ceOUN s¹ porównywalne do amfetaminy(oko³o 10% si³y dzia³ania amfetaminy).Stosowanie N-benzylopiperazyny mo¿e do-prowadziæ do zatrucia, którego objawamis¹ bóle g³owy, nudnoœci, wymioty, podnie-sienie temperatury cia³a i odwodnienie or-ganizmu, tachykardia, nadciœnienie, bez-sennoœæ (czasem mog¹ca trwaæ nawet 3 do-by po przyjêciu dawki), uczucie zagubieniai spl¹tania, stany lêkowe, psychozy mania-kalne, drgawki. BZP w po³¹czeniu z alko-holem oraz z alkoholem i MDMA dajebardzo niebezpieczn¹, groŸn¹ dla ¿ycia in-terakcjê [1, 2]. W Polsce stosowanie BZPjest nielegalne (ustawa z dnia 20 marca2009 r. o zmianie ustawy o przeciwdzia³a-niu narkomanii Dz. U. Nr 63, poz. 520.).

MEFEDRON

Mefedron (4-metylometkatynon, 4-MMC,M-CAT) jest pochodn¹ katynonu, substan-cji psychoaktywnej obecnej w czuwaliczcejadalnej (Catha edulis), stosowany jako sty-mulant i empatogen [3]. Mefedron wywo-³uje pobudzenie psychiczne i euforiê, goni-twê myœli, rozszerzenie Ÿrenic, zmiany cie-p³oty cia³a, rumieñce na twarzy, dr¿enier¹k, obfite poty, podwy¿szenie ciœnieniatêtniczego krwi i niebezpieczne zaburzeniarytmu serca oraz zaburzenia pamiêci krót-koterminowej [4, 5]. Stosowanie mefedro-nu powoduje silne pragnienie przyjêcia ko-lejnej dawki i prowadzi do uzale¿nienia.Mefedron zosta³ zaklasyfikowany jako sub-stancja psychotropowa grupy I-P i jest nie-legalny (Dz. U. z 2010 r. nr 143, poz. 962).

SYNTETYCZNE KANABINOIDY (JWH-018, CP-47,497 CZY HU-210) – AGONIŒCI RECEPTORÓWKANABINOIDOWYCH

W mieszankach zio³owych oferowanychna polskim rynku (np. „Spice Silver”, „Spi-ce Gold”, „Spice Diamond”) wykryto conajmniej kilka syntetycznych kanabino-idów, najprawdopodobniej dodawanych domateria³u roœlinnego w procesie produk-

cyjnym. Efekty dzia³ania takiej „mieszan-ki” zbli¿one s¹ do marihuany i zale¿¹ od jejtypu oraz wra¿liwoœci indywidualnej, mog¹wiêc dzia³aæ pobudzaj¹co i euforyzuj¹colub uspokajaj¹co [6, 7]. Objawy zatruciamieszankami zio³owymi nas¹czonymi syn-tetycznymi kannabinoidami to: bóle i za-wroty g³owy, tachykardia, bóle w okolicyklatki piersiowej, problemy z oddychaniem(p³ytki oddech), apatia, brak chêci do dzia-³ania, problemy z koncentracj¹, panicznylêk (nasilaj¹cy siê przy du¿ych dawkach),depresja. Substancje te mog¹ powodowaæuzale¿nienie psychiczne.

Mieszanki zio³owe maj¹ w swoim sk³a-dzie bardzo wiele roœlin zawieraj¹cych ró¿-ne psychoaktywne alkaloidy. Dlatego te¿ciê¿ko jest przewidzieæ dzia³anie takichmieszanek na organizm cz³owieka.

Sza³wia wieszcza (Salvia divinorum).Roœlina wystêpuje w stanie naturalnymw Meksyku. Nazywana jest tak¿e „sza³wi¹prorocz¹”, „bosk¹ sza³wi¹”. Substancj¹psychoaktywn¹ Salvia divinorum jest alka-loid salwinoryna A o silnym dzia³aniu halu-cynogennym utrzymuj¹cym siê od kilku dokilkudziesiêciu minut [7]. Dzia³aniu halu-cynogennemu towarzyszy brak kontrolinad zachowaniem i powa¿ne trudnoœciw poruszaniu siê. U wielu palaczy mog¹wyst¹piæ ataki sza³u, ³¹cznie z koszmarny-mi halucynacjami i urojeniami, a nawetpsychozy.

Na mocy ustawy z dnia 20 marca 2009 r.o zmianie ustawy o przeciwdzia³aniu nar-komanii posiadanie roœlin ¿ywych sza³wiiwieszczej, suszu, nasion, wyci¹gów orazekstraktów jest w Polsce nielegalne.

Kratom (Mitragyna speciosa). Kratomto popularna nazwa drzewa liœciastego Mi-tragyna speciosa. Pochodzi z Azji po³udnio-wo-wschodniej (Tajlandia, Malezja, Indo-nezja). W liœciach roœliny zidentyfikowanokilkadziesi¹t alkaloidów. Najwa¿niejszepsychoaktywne sk³adniki to mitragyna i jejhydroksylowa pochodna – agoniœci recep-torów opioidowych delta [8, 9]. Kratomw ma³ych dawkach dzia³a stymuluj¹co,

Objawy zatruciamieszankami

zio³owyminas¹czonymi

syntetycznymikannabinoidami to:

bóle i zawroty g³owy,tachykardia, bóle

w okolicy klatkipiersiowej, problemy

z oddychaniem(p³ytki oddech),

apatia, brak chêcido dzia³ania,

problemyz koncentracj¹,

paniczny lêk(nasilaj¹cy siê przydu¿ych dawkach),

depresja. Substancjete mog¹ powodowaæ

uzale¿nieniepsychiczne.

➤


NAUKA I PRAKTYKA

a w du¿ych silnie depresyjnie na OUN. Wy-wo³uje euforiê, b³ogostan i sennoœæ, obni¿asprawnoœæ psychomotoryczn¹. Stosowaniekratomu mo¿e spowodowaæ silne wymioty,zahamowanie perystaltyki jelit, os³abieniepotencji seksualnej, a przy przewlek³ymstosowaniu – uzale¿nienie. Kratom potê-guje dzia³anie innych œrodków psychoak-tywnych i alkoholu. W Polsce kratom zo-sta³ objêty kontrol¹ prawn¹ zgodnie z no-welizacj¹ ustawy o przeciwdzia³aniu narko-manii z dnia 20 marca 2009 r. (Dz. U.z 2009 nr 63 poz. 520).

Powój hawajski (Argyreia nervosa).Roœlina pochodzi ze wschodnich Indiii Bangladeszu, hodowana na Hawajach,w Afryce i Ameryce Œrodkowej. G³ównympsychoaktywnym alkaloidem w surowcuroœlinnym jest ergina (LSA – amid kwasuD-lizergowego) [10]. LSA dzia³a na recep-tory serotoninergiczne 5-HT2A, nasilaprzewodnictwo serotoninergiczne, dopa-minergiczne i adrenergiczne. W miarêzwiêkszania siê dzia³ania psychodelicznegou osób przyjmuj¹cych LSA pojawia siênadwra¿liwoœæ na œwiat³o, silne halucyna-cje wzrokowe zwi¹zane g³ównie z odbio-rem barw i zaburzeniami w postrzeganiukontrastu, halucynacje s³uchowe, ostre sta-ny psychotyczne (uporczywe myœli samo-bójcze). Powy¿sze efekty dzia³ania LSAutrzymuj¹ siê nawet kilkanaœcie godzin.W powoju hawajskim wystêpuj¹ tak¿e innealkaloidy: lizergol, izolizergol, ergometry-na, ergonowina (u kobiet ciê¿arnych mo¿ewyst¹piæ obkurczenie macicy, co stanowizagro¿enie dla ci¹¿y). Ponadto w nasio-nach, zw³aszcza œwie¿ych, obecne s¹ gliko-zydy cyjanogenne. W wyniku hydrolizy en-zymatycznej lub kwasowej zwi¹zki te wy-dzielaj¹ cyjanowodór (HCN, kwas pruski)co mo¿e powodowaæ zatrucie (nudnoœci,wymioty, biegunki, bóle brzucha, trudnoœciz oddychaniem i drgawki). Roœlina objêtaw Polsce kontrol¹ prawn¹.

Poganek rutowaty (Peganum har-mala). Roœlina ta wystêpuje w pó³nocnejAfryce, na Bliskim Wschodzie a¿ po Indie

oraz na terenach œródziemnomorskich(W³ochy, Hiszpania, Grecja). Nasiona orazkorzeñ zawieraj¹: harmalinê, harminê, har-man – inhibiotory monoaminooksydazy(MAOI). Efekty dzia³ania toksycznego to:halucynacje, ból g³owy, wymioty, wzmo¿o-na potliwoœæ, wzrost ciœnienia têtniczego,zatrzymanie oddawania moczu, zaparcia,skórne odczyny alergiczne, uszkodzeniew¹troby, zaburzenia krzepliwoœci krwi,dr¿enia i skurcze miêœni, wzmo¿one odru-chy œciêgniste i okostnowe, zaburzona ko-ordynacja ruchów, dreszcze i hipertermia.W wiêkszych dawkach substancje zawartew rucie stepowej wykazuj¹ dzia³anie neuro-toksyczne. Nie nale¿y jej mieszaæ z ¿adny-mi lekami, gdy¿ stanowi to powa¿ne ryzykowyst¹pienia groŸnych dla ¿ycia interakcji(szczególnie z lekami z grupy SSRI – selek-tywnych inhibitorów wychwytu zwrotnegoserotoniny (Selective Serotonin ReuptakeInhibitor)). Alkaloidy Peganum harmala ja-ko MAOI nasilaj¹ efekty dzia³ania niektó-rych narkotyków: LSD, meskaliny, dimety-lotryptaminy. Jednak ³¹czenie MAOI z nie-którymi narkotykami (amfetamina, opio-idy, kokaina, MDMA, atropina i skopola-mina, alkohol, DXM, GHB) mo¿e okazaæsiê tragiczne w skutkach i doprowadziæ na-wet do zgonu.

Echinopsis pachanoi. San pedro – kak-tus kolumnowy wystêpuj¹cy naturalniew Peru i Ekwadorze – zawiera w znacznymstê¿eniu psychodeliczne alkaloidy fenetyla-minowe, g³ównie meskalinê. Na mocy usta-wy z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie usta-wy o przeciwdzia³aniu narkomanii posiada-nie roœlin ¿ywych, suszu, nasion, wyci¹góworaz ekstraktów z san pedro jest nielegalne.

W ostatnich latach pojawi³a siê bardzodu¿a liczba nowych, nieobjêtych kontrol¹zwi¹zków psychoaktywnych syntetycznychoraz pochodzenia naturalnego, sprzedawa-nych jako „dopalacze” produkowane g³ów-nie po to, aby omin¹æ obowi¹zuj¹ce zakazyantynarkotykowe [3]. Niestety, w dostêp-nym piœmiennictwie ma³o jest badañ nadrzeczywistym sk³adem tych produktów,

W wiêkszychdawkach substancjezawarte w ruciestepowej wykazuj¹dzia³anieneurotoksyczne.Nie nale¿y jejmieszaæ z ¿adnymilekami, gdy¿ stanowito powa¿ne ryzykowyst¹pieniagroŸnych dla ¿yciainterakcji(szczególnie z lekamiz grupy SSRI –selektywnychinhibitorówwychwytu zwrotnegoserotoniny).

➤


NAUKA I PRAKTYKA

czêsto s¹ to dane oparte jedynie na analizietych, których stosowanie spowodowa³o za-trucie ludzi. Zarekwirowane jesieni¹ 2010 r.próbki dopalaczy s¹ aktualnie poddawanewnikliwym badaniom sk³adu chemicznego.Bardzo wa¿ne jest poznanie sk³adu dopala-czy, ale tak¿e ich oddzia³ywanie na orga-nizm. Wiedza ta bêdzie szczególnie przy-datna dla toksykologów klinicznych zajmu-j¹cych siê zatruciami spowodowanymiprzez dopalacze, a tak¿e spo³eczeñstwu,które powinno byæ na bie¿¹co informowaneo szkodliwoœci dzia³ania dopalaczy.

■

Piœmiennictwo:

1. Cohen B.M., Butler R.: BZP-party pills: A reviewof research on benzylpiperazine as a recreationaldrug. Int. J. Drug Policy, 2011, 22(2), 95-101.

2. Lin J.C., i wsp.: Determining the subjective andphysiological effects of BZP combined withTFMPP in human males. Psychopharmacology,2011, 214(3), 761-768.

3. European Monitoring Centre for Drugs andDrug Addiction (EMCDDA), Sprawozdanieroczne 2010. Stan problemu narkotykowego w Eu-ropie. www.emcdda.eu.int.

4. Gibbons S., Zloh M.: An analysis of the „legalhigh” mephedrone. Bioorg. Med. Chem. Lett.,2010, 20(14), 4135-4139.

5. Vardakou I., Pistos C., Spiliopoulou C.: Drugs foryouth via Internet and the example of mephedrone.Toxicol. Lett., 2011, 201(3), 191-195.

6. Vardakou I., Pistos C., Spiliopoulou C.: Spice drugsas a new trend: Mode of action, identification and le-gislation. Toxicol. Lett., 2010, 197(3), 157-162.

7. European Monitoring Centre for Drugs andDrug Addiction (EMCDDA), Sprawozdanieroczne 2009. Stan problemu narkotykowego w Eu-ropie. www.emcdda.eu.int.

8. Adkins J.E., Boyer E.W., McCurdy C.R.: Mitra-gyna speciosa, a Psychoactive Tree from SoutheastAsia with Opioid Activity. Curr. Top. Med.Chem.,2011, 11(9), 1165-1175.

9. McWhirter L., Morris S.: A case report of inpa-tient detoxification after kratom (Mitragyna specio-sa) dependence. Eur. Addict. Res., 2010, 16(4),229-231.

10. Klinke H.B., i wsp.: Two cases of lysergamide into-xication by ingestion of seeds from Hawaiian BabyWoodrose. Forensic Sci. Int., 2010, 197, e1-e5.

➤


Polecamy ksi¹¿kê opracowan¹ przez zespó³ au-torski z Wydzia³u Farmaceutycznego Uniwersy-stetu Jagielloñskiego Collegium Medicum pt.„Prowadzenie opieki farmaceutycznej i roz-wi¹zywanie problemów lekowych na wybra-nych przyk³adach”

Cena ksi¹¿ki (wraz z kosztem wysy³ki):dla prenumeratorów 47,25 z³ (w tym VAT 5%), dla nieprenumeratorów 89,25 z³ (w tym VAT 5%)

Wp³acaj¹c kwotê na konto 1311 3010 1702 0000 0000 0511 95nale¿y podaæ wszystkie dane niezbêdnedo wystawienia faktury VAT

BIBLIOTEKA NAUKOWA CZASOPISMA APTEKARSKIEGO

ProwadzenieOPIEKI FARMACEUTYCZNEJi rozwi¹zywanie problemów lekowych

na wybranych przyk³adach

SEBASTIAN POLAK, AGNIESZKA SKOWRON, WIOLETTA TURSKA, BARBARA WIŒNIOWSKA

Prenu

mer

uj¹c

inwes

tuje

sz w

sieb

ie

i swoj

¹ ap

tekê

Uwaga: „Czasopismo Aptekarskie”

dostêpne jest wy³¹cznie w prenumeracie redakcyjnej!

Na wszelkie pytania odpowiadamy pod telefonem:

Zofia Soborowska 022 879-98-69lub Jadwiga Szymañska 0-601-986-688

[email protected]

Pa t r

o na t

POLSK

IE T

OW

ARZYSTW

O L

EKARSKIE

POLSK

I KO

MIT

ET ZIE

LARSKI

ISSN

123

3-27

55

Rok za

³o¿e

nia

1992

Punkt

acja

:

Min

ister

stwa N

auki

i Szk

olnict

wa Wy¿

szeg

o: 6 pk

t

Konty

nuat

or tr

adyc

ji Cza

sopi

sma

utwor

zone

go w

roku

187

1 we L

wowie

®

A

MBASADOR

FARMACJI



POSTÊPY W FARMAKOTERAPIICHORÓB UK£ADU KR¥¯ENIA

© W

ikto

r Sz

ukie

l

AMBASA

DOR FA

RMACJI



Na zdj. od lewej: prof. dr hab. Kazimierz G³owniak, prof. dr hab. Janusz Solski, mgr farm. Blanka Ul¹¿ka,prof. dr hab. Barbara Filipek, prof. dr hab. Jan Krzek, prof. dr hab. Maciej Paw³owski

W ramach realizacji inicjatywy „Rok 2011 ro-kiem opieki farmaceutycznej”, og³oszonej przezRedakcjê „Czasopisma Aptekarskiego” wspólniez Wydzia³ami Farmaceutycznym UJ CM i UMw Lublinie, w Krakowie odby³a siê konferencjanaukowo-szkoleniowa zorganizowana przez Re-dakcjê „Czasopisma Aptekarskiego” przy wspó³-udziale OIA w Krakowie oraz Servier Polska.

Konferencja sta³a siê okazj¹ do wrêczenia wy-ró¿nieñ przyznanych przez Redakcjê. Tytu³ i medalAmbasadora Farmacji otrzymali: prof. dr hab. Bar-bara Filipek – kierownik szkolenia podyplomowe-go Wydzia³u Farmaceutycznego UJ CM, prof. drhab. Jan Krzek – dziekan Wydzia³u Farmaceutycz-nego UJ CM oraz prof. dr hab. Janusz Solski –dziekan Wydzia³u Farmaceutycznego UM w Lubli-nie. Servier Polska otrzyma³ tytu³ Lidera Farmacjii Medycyny, który odebra³a przedstawicielka FirmyBlanka Ul¹¿ka. Wrêczenia wyró¿nieñ dokonali:prof. dr hab. Kazimierz G³owniak – prorektor UMw Lublinie, Przewodnicz¹cy Rady Naukowej „Cza-sopisma Aptekarskiego” i prof. dr hab. MaciejPaw³owski, kierownik Katedry Chemii Farmaceu-tycznej i Zak³adu Chemii Leków UJ CM, cz³onekRady Naukowej „Czasopisma Aptekarskiego”.

W trakcie konferencji odby³ siê kurs nt. Postêpyw farmakoterapii chorób uk³adu kr¹¿enia, w któ-rym uczestniczy³o ponad 200 aptekarzy. Wyk³adyprowadzone by³y przez prof. dr hab. Barbarê Fi-lipek, prof. dr. hab. Kazimierza G³owniaka, prof.dr hab. Macieja Paw³owskiego i dr. n. farm. Mar-ka Jêdrzejczaka, wyk³adowcy farmakologii naUniwersytecie Jana Kochanowskiego.

Wyk³ady obejmowa³y nastêpuj¹ce tematy:Choroba niedokrwienna serca – standardyi optymalizacja leczenia • Farmakoterapia zabu-rzeñ rytmu serca, ze szczególnym uwzglêdnie-niem migotania przedsionków • Farmakologicz-ne aspekty skutecznoœci leczenia nadciœnieniatêtniczego – kryteria wyboru leku u pacjentówz chorobami wspó³istniej¹cymi • Niepo¿¹danedzia³anie leków moczopêdnych. Zaburzenia ho-meostazy w zakresie gospodarki p³ynów ustro-jowych • Nadciœnienie p³ucne – aktualne mo¿li-woœci farmakoterapii • Wspó³czesna farmakote-rapia zastoinowej niewydolnoœci serca • Fitote-rapia w chorobach uk³adu kr¹¿enia.

Uczestnicy kursu, którzy zaliczyli test otrzyma-li 10 punktów edukacyjnych, tzw. „twardych”.

(bo)

© W

ikto

r Sz

ukie

l



SPOTKANIA Z ANGIELSKIM CZ. XIV

mgr farm. Jolanta SUCHOCKA-STRYSKO, Christopher STRYSKO

Redakcja „Czasopisma Aptekarskiego” w Warszawiee-mail: [email protected]

I. Match the following to their appropriatedefinitions:1. dietary supplement 2. nutrient 3. narco-tic substance 4. psychotropic substance5. strongly acting substance

A. a preparation, used to infuse nutrientssuch as amino acids, vitamins, andminerals into an already-existing diet,available in a form convenient for dosing(tablets, capsules, liquids etc.), also a termused as a separate category of a registeredproduct

B. a chemical substance, crossing theblood-brain barrier, and acting upon thecentral nervous system; it causes analteration of behaviour, cognition, con-sciousness, mood, and/or perception.

C. a substance with a narrow therapeuticrange, active in low doses

D. an addictive substance which works onthe central nervous system, causingnumbness and inducing euphoria

E. a source of nourishment used for growthor metabolism, usually in the form of foodcontaining nourishing ingredients

II. English understanding

Text-puzzle. The parts of the text are put ina wrong order. Before you start answeringthe questions under the text your task is toremake it in a logical order.

The old lady disappears...

All that happened over two years ago, on theday of my 75th birthday. I’d been already

retired for 5 years, but still liked to keep aneye on my former pharmacy, my professionalcradle and, if not the laws, probably also mytomb. It wasn’t really difficult to drop bythere almost every working week’s day, sinceI lived in the attic of the same house. Puttingall the story in a nutshell, I did end up notshowing up at the place of my socialtortures-to-be, the quarter of the localchamber. Instead, I called a taxi and orderedthe driver to drive me around the town. Wewere stopping at restaurants, cafes,shopping malls, the hairdresser’s and thebeautician’s – all those places I’d never visitedbefore. We both, me and my “chauffeur” hada lot of fun, two people who’d had nevertried sushi, never heard of “hair spa”, neverspent more than necessary before. I’m a 77-year-old woman, a former pharmacist; youcan call me Hannah, if you wish. I’d like to tellyou a story that happened to me – no, whichI rather made to happen to both, me andeveryone else involved. I hope we’ll stillremain non-enemies, after I finish... The localpharmaceutical chamber, in accordance withmy family, had decided to fix that day fora special jubilee meeting – read: journalists,the local TV station etc.For most of my life I actually had never reallystood out, neither in a negative, nor ina positive way. Jubilees, parties, solemngatherings had always made me scared. Sohad any form of objecting to them. That timeit was going to be the same. “But whyactually is it going to be the same?” – thequestion in my head that morning surprisedeven me. “You, Hannah, never ever have triedto see how it feels to stand out? You know allthe celebration is not really something you’denjoy. Maybe it’s already time to once in



➤

a lifetime do something you’d really have joywith?” Believe me, it wasn’t even me, justsome voice in my head, the voice thatsounded like mine, but definitely couldn’thave been me. That morning I had to listen tomany other things the voice directed me with.Now you’re going to ask me how that truancyof mine ended up... Well, in order not tomake anyone concerned with my absence,I had left a letter explaining that everyoneonce in a lifetime deserves a day to take careof oneself, a day to do something out-of-the-mill. After I’d got back home, though, itturned out my family and pharmacist-friends,after having read my letter, had decided toput the jubilee ahead in a week. Well, asI said, once in a lifetime, not twice...

1. Which phrase could stand for “to keepan eye on sth”?a. to watch out for sthb. to take care of sthc. to care about sthd. to look after sthe. to guardf. correct are a, b, d and eg. correct are a and c

2. “In accordance with” means the same as:a. in harmony withb. cooperating withc. with an assistance ofd. in agreement withe. correct answers are a and d

3. What does “‘d” stand for in “who’d hadnever tried sushi”?a. couldb. wouldc. hadd. had or would

4. Putting the story in a nutshell means:a. telling it in shortb. to make it a secretc. to think it up* d. to make it more comicale. none above is correct

* think up – make up, pl. zmyœlaæ

5. A Polish equivalent of truancy is:a. ucieczka z domub. wyprawa autostopemc. wagaryd. wyprawa ¿yciae. wakacje

6. If something is solemn it is, in otherwords:a. expensive, luxuryb. ceremonialc. informald. affected*

* affected – pl. sztuczny

7. Which happened first – the family andfriends of Hannah decided to put aheadthe jubilee, or they read her letter?a. both things happened more or less at

the same timeb. firstly they had decided to put the

jubilee ahead c. they had read the letter before they

decided to put ahead Hannah’sjubilee

8. How is it possible to replace “in order notto make anyone concerned...”?a. not to make anyone concernedb. so no one would be concernedc. as for not making anyone concernedd. as for making no one concernede. all above are correctf. correct are a and b

9. Had Hannah always worked in the samepharmacy?a. the text implies that yes, she hadb. no, we are told there were 5 pharma-

ciesc. she lived above a pharmacy, but never

worked in oned. the text remains completely ambigu-

ous about that

10. Did Hannah ever decide on “standingout” again?a. yes, she did that twice more after the

first time



➤ b. she did that altogether twicec. no, she never repeated thatd. she did that many times afterwards

III. Grammar

“Have to/ have got to” or “must”? “Be ableto” or “can”? – your task is to decide and tocorrect the sentences with a wrong phraseand tick (“V”) next to those that are correct.

1. So, you’ve really rejected that handsomepharmacist???!!! We’ve got to meetsomewhere and talk about it! You musttell me everything!

2. You must take these tablets twice a daydirectly after meals, drinking up withmuch water.

3. No, no way are you able to deliver to usany more! You keep being late andpeople complain you’re getting rudewhile making your way.

4. When I started my pharmaceutical careerI could talk to the patients for hours,I really loved that. Well, the sources ofpatience aren’t recyclable, obviously...

5. When I was young once my parents tookme to the Museum of Pharmacy whereI could for the first time encounter allthose devices I’m able to see noweveryday.

6. Your heart failure is tightly related toyour obesity. You must lose your weight,to begin with.

7. So, you really decided you’d becomea pharmacist when you visited yourgrandma’s drugstore the first time?! Itmust have been love at first sight, then!

8. Why did you tell me you’d seen crowds inthe drugstore round the corner? I am ableto see two, maybe three people only.

9. When I was a girl I could swim with noproblem./ When I was a girl once I couldswim in the Dead Sea./ When I was a girlI was able to swim almost every week atthe swimming pool.

10. I can’t see why self-service at drugstoreshasn’t become more commonplace inPoland. That would make our job fareasier.

IV. Phrasal verbs

Replace the verbs or phrases in italics with theirphrasal equivalents. Next to each sentence, inthe brackets, you have phrasal verbs to use;however, in the wrong order.

1. I wonder if it’s already too late to retractthis agreement? (catch on)

2. It’s quite rude, the way he tends tointerrupt without asking first. (back out of)

3. We’ve been working hard, and now it’sfinally time to take the reward. (ebb away)

4. We tried explaining everything as clearlyas possible; but it was nearly an hourbefore he finally began to understand.(hold back)

5. People’s hopes in conventional methodsof cancer treatment often fade; so they tryalternative medicine, risking their lives andsafety. (cash in)

6. I know it’s difficult for you to restrain yourcough, but you should still try. That’llprevent you from the pain in your chest.(barge in)

V. Replace the words in italics describingdifferent ways we communicate orallywith the correct words.

1. Don’t chat at me! I didn’t do anythingwrong.

2. I prefer honesty, however painful it is toyelling behind the back.

3. We’ve got to go out one day soon andweep for a while like we used to in oldgood times.

4. You’ve got to learn better how to dealwith whispering patients. That disordermakes them sometimes do that moreoften while getting nervous or embarras-sed at the pharmacy.



5. Could you speak more loudly, please?I can hear only some shouting.

6. She’s a horrible mother to that poorchild. Whenever I see them together, shekeeps muttering at the boy, even if hedoes practically nothing.

7. That old lady who just left the drugstoremust be in a really bad condition. Couldyou hear her? It wasn’t only crying, itwas continuous mumbling.

8. I can’t do that myself. I need to stammerfor help.

9. Perhaps, he cannot be blamed for thefact that he is always laughing andcomplaining; he’s suffering from verybad arthritis.

10. The best painkiller I know? To burst outmoaning when you feel like crying.

ANSWER KEY:

I. 1A, 2 E, 3D, 4B, 5C

II. A correct version of the text:The old lady disappears...I’m a 77-year-old woman, a former pharmacist; youcan call me Hannah, if you wish. I’d like to tell youa story that happened to me – no, which I rathermade to happen to both, me and everyone elseinvolved. I hope we’ll still remain non-enemies, afterI finish...All that happened over two years ago, on the day ofmy 75th birthday. I’d been already retired for 5 years,but still liked to keep an eye on my former pharmacy,my professional cradle and, if not the laws, probablyalso my tomb. It wasn’t really difficult to drop bythere almost every working week’s day, since I livedin the attic of the same house. The winter was at its“bloom” those days, frost and snow, and peoplesneaking around, tightly wrapped in their coats. The local pharmaceutical chamber, in accordancewith my family, had decided to fix that day fora special jubilee meeting – read: journalists, the localTV station etc.For most of my life I actually had never really stood out– neither in a negative, nor in a positive, way. Jubilees,parties, solemn gatherings had always made mescared. So had any form of objecting to them. Thattime it was going to be the same. “But why actually isit going to be the same?” – the question in my headthat morning surprised even me. “You, Hannah, neverever have tried to see how it feels to stand out? Youknow all the celebration is not really something you’denjoy. Maybe it’s already time to once in a lifetime dosomething you’d really have joy with?” Believe me, it

wasn’t even me, just some voice in my head, the voicethat sounded like mine, but definitely couldn’t havebeen me. That morning I had to listen to many otherthings the voice directed me with.Putting all the story in a nutshell, I did end up notshowing up at the place of my social tortures-to-be,the quarter of the local chamber. Instead, I calleda taxi and ordered the driver to drive me around thetown. We were stopping at restaurants, cafes,shopping malls, the hairdresser’s and thebeautician’s – all those places I’d never visited before.We both, me and my “chauffeur” had a lot of fun,two people who’d had never tried sushi, never heardof “hair spa”, never spent more than necessarybefore. Now you’re going to ask me how thattruancy of mine ended up... Well, in order not tomake anyone concerned with my absence, I had lefta letter explaining that everyone once in a lifetimedeserves a day to take care of oneself, a day to dosomething out-of-the-mill. After I’d got back home,though, it turned out my family and pharmacist--friends, after having read my letter, had decided toput the jubilee ahead in a week. Well, as I said, oncein a lifetime, not twice... 1f, 2e, 3c, 4a, 5c, 6b, 7c, 8f, 9a – “a professionalcradle” - pl. „zawodowa ko³yska”, 10c

III. 1. we’ve got/we have to meet, you must tell me, 2. youhave to/have got to take – in case of esp. givingdirections, rules (e.g. the doctor’s advice) we usuallyuse “have/have got to”, 3. no way can you deliver –pl. „w ¿adnym przypadku, nigdy wiêcej, nie wolno cinigdy wiêcej”, “can/can’t” is closer in meaning toPolish „nie wolno ci, nie mo¿esz”, while theconstruction “be able to” to Polish „byæ w stanie (coœzrobiæ)”. By the way, in the constructions such as“no way....”, “under no cirumstances...”, “on nocondition”, the constructions starting with “never,rarely, not only... but also...”, etc. a predicate(pl. orzeczenie, in this case “can”) is always placedbefore a subject (pl. podmiot, in this case “you”),they’re mostly used either in literature or in formallanguage. 4. I could talk – in case of activities, statesthan happened more than once we usually use“can”, while with singular situations we should use“be able to” (see also: the 9th sentence), 5. I was ableto, I’m able to, 6. you must lose, 7. It must’ve been,8. I can see – the constructions like ‘ I can see/hear...’ etc.are usually equivalents of Polish „widzê, s³yszê” (not:“mogê widzieæ, s³yszeæ”), 9. I could swim/I was able toswim/I was able to, 10. I can’t see – pl. „nie rozumiem”

IV. 1. back out of = retract; 2. barge in = interrupt;3. cash in = take the reward; 4. catch on =understand; 5. ebb away = fade; 6. hold back =restrain

V. 1. don’t yell at me (pl. „wrzeszczeæ”); 2. whispering(pl. „szeptanie”); 3. chat (pl. „pogadaæ”); 4. stammering(pl. „j¹kaj¹cy siê”); 5. mumbling/muttering (pl. „mamro-tanie”); 6. yelling; 7. weeping (pl. „³kanie”); 8. call/shout(pl. „zawo³aæ/krzykn¹æ”); 9. moaning (pl. „narzekanie,jêczenie”); 10. laughing


INFORMACJE

Bogdan OSTROWSKI

Redakcja „Czasopisma Aptekarskiego” w Warszawiee-mail: [email protected]

DZIEWI¥TA EDYCJA AKCJI „SERVIERDLA SERCA” ZAKOÑCZONA

Z ostatniej chwili

W pa¿dzieniku 2011 rokuzakoñczy³a siê dziewi¹ta edy-cja ogólnopolskiej akcji profi-laktyczno-edukacyjnej „Se-rvier dla serca” pod has³em„Prognoza dla serca. NIE dlaniewydolnoœci serca”. Mobil-na Kardiologiczna PoradniaServier w trakcie jej trwaniaodwiedzi³a 12 polskich miast,w których z bezp³atnych badañi konsultacji specjalistycznychskorzysta³y ³¹cznie 1193 oso-by. Patronat nad akcj¹ objê³oPolskie Towarzystwo Nadci-œnienia Têtniczego oraz Pol-skie Towarzystwo Kardiolo-giczne, a ambasadorem tego-rocznej edycji zosta³a dzienni-karka Dorota Gardias.

NIE DLA NIEWYDOLNOŒCISERCA – TAK DLAEDUKACJI I PROFILAKTYKI

Tegoroczna edycja zwraca³auwagê na niezwykle istotnyproblem zdrowotny i spo³eczny,jakim jest niewydolnoœæ serca.Jest to jedyne wœród schorzeñkardiologicznych, w którymliczba chorych stale roœnie.Niewydolnoœæ serca, na któr¹cierpi a¿ 700 000 Polaków, ce-chuje wiêksza œmiertelnoœæ ni¿

niektórych nowotworów (np.raka piersi), a po³owa pacjen-tów umiera w ci¹gu czterech latod rozpoznania choroby. Natle innych najczêœciej spotyka-nych chorób przewlek³ychu chorych na niewydolnoœæ ser-ca jakoœæ ¿ycia jest obni¿onaw podobnym stopniu jak u pa-cjentów stale poddawanychhemodializie, cierpi¹cych nadepresjê lub zapalenie w¹tro-by. Upoœledzenie jakoœci ¿yciajest zwi¹zane z objawami cho-roby i ich nasileniem, a tak¿eczêstymi hospitalizacjami pa-cjentów. Niewydolnoœæ sercajest najczêstsz¹ przyczyn¹ ho-spitalizacji u chorych powy¿ej65. roku ¿ycia.

– W przypadku niewydolno-œci serca bardzo wa¿na jestedukacja i zwrócenie uwagi nietylko na problem, ale równie¿na jego przyczyny i niezbêdnedzia³ania profilaktyczne – mó-wi dr Katarzyna Urbañska, dy-rektor ds. komunikacji w Se-rvier Polska. – Dlatego, jak coroku, postawiliœmy na profilak-tykê, oferuj¹c bezp³atne bada-nia i konsultacje, oraz na edu-kacjê. W edukacyjnym namio-cie Servier osoby zainteresowa-ne mog³y obejrzeæ film eduka-

cyjny poœwiêcony problemomniewydolnoœci serca, wzi¹æudzia³ w konkursach edukacyj-nych, wys³uchaæ wyk³adów le-karzy specjalistów. Dla wszyst-kich przygotowano równie¿materia³y edukacyjne. Cieka-wym elementem tegorocznejedycji akcji by³a konstrukcjaedukacyjna: schody, które ob-razuj¹ kontinuum sercowo –naczyniowe, czyli przyczynyrozwoju przewlek³ej niewydol-noœci serca. Liczymy na to, ¿edziêki takim akcjom jak „Se-rvier dla serca”, dzia³aniomprofilaktycznym, propagowa-niu zdrowego stylu ¿ycia orazœwiadomoœci zagro¿enia choro-b¹ przewlek³¹ mo¿na sprawiæ,¿e spo³eczne nastêpstwa cho-rób uk³adu kr¹¿enia w najbli¿-szych latach bêd¹ dla Polakówmniej dotkliwe.

PACJENCIKARDIOLOGICZNEJPORADNI SERVIER

Podczas trwania IX edycji ak-cji Servier dla serca zbadanychzosta³o 1193 osób. Ka¿dy, ktoodwiedzi³ Kardiologiczn¹ Po-radniê Servier, móg³ bezp³atniewykonaæ pomiar ciœnienia têt-


INFORMACJE

niczego, stê¿enia glukozy orazcholesterolu we krwi. Pacjenci,u których wykryto nieprawid³o-woœci, kierowani byli na konsul-tacje lekarskie, badanie EKGlub ECHO serca. Dodatkowoosoby choruj¹ce na cukrzycêmia³y sprawdzony poziom he-moglobiny glikowanej.

Wœród przebadanych osób 56proc. stanowi³y kobiety, nato-miast 44 proc. mê¿czyŸni. Nad-wagê lub oty³oœæ (BMI powy¿ej25) stwierdzono u 74 proc. ba-danych. U 36 proc.odwiedzaj¹-cych mobiln¹ poradniê zdiagno-zowano podwy¿szone ciœnienietêtnicze krwi (powy¿ej 140/90mmHg) a u 39 proc. nieprawi-d³owy poziom cholesterolu wekrwi. Na konsultacje z kardiolo-giem skierowano, we wszystkichodwiedzonych miastach, ³¹cznie324 osoby. Dodatkowo 107osób skierowano bezpoœredniona badanie ECHO serca a 396osób zosta³o zakwalifikowanychdo badañ EKG.

OGÓLNOPOLSKI TESTKONDYCJI SERC

Wœród osób odwiedzaj¹cychKardiologiczn¹ Poradniê Se-rvier przeprowadzony zosta³w tym roku po raz pierwszyOgólnopolski Test KondycjiSerc. Wype³nione przez pa-cjentów ankiety stanowi¹ dlaorganizatorów cenne Ÿród³owiedzy na temat kondycji zdro-wotnej respondentów. Pytaniadotyczy³y obecnoœci czynnikówryzyka oraz codziennych nawy-ków. W 12 miastach wype³nio-nych zosta³o 761 ankiet. Wœródosób bior¹cych udzia³ w teœcie59 proc. deklaruje aktywny tryb¿ycia, a 81 proc. uprawia wysi-³ek fizyczny przynajmniej raz

w tygodniu. 65%spo¿ywa warzywai owoce, 73 proc.unika alkoholu, a 84proc. nikotyny.

Wœród ankietowa-nych ogólna wiedzana temat w³asnegostanu zdrowia jest za-dowalaj¹ca: 75 proc.zna wartoœæ swojegociœnienia têtniczegokrwi, 57 proc. obwódw pasie, 41 proc. war-toœæ cholesterolu, a 27 proc.swój wskaŸnik masy cia³a(BMI).

WWW.DBAJOSERCE.PL

Strona internetowa www. dbaj-oserce.pl powsta³a kilka lat te-mu z myœl¹ o osobach choruj¹-cych na serce, ich rodzinach,a tak¿e wszystkich Polakach za-interesowanych profilaktyk¹chorób sercowo-naczyniowych.Mo¿na tutaj znaleŸæ materia³yedukacyjne dotycz¹ce czynni-ków ryzyka chorób sercowo-na-czyniowych, a tak¿e materia³ypoœwiêcone konkretnym scho-rzeniom kardiologicznym. Re-gularnie umieszczane s¹ tak¿enajnowsze doniesienia nauko-we dotycz¹ce tematyki kardio-logicznej. Na stronie znajdujesiê te¿ specjalna zak³adka dlamediów i dla lekarzy.

W tym roku wprowadzone zo-sta³y nowe aplikacje na stronie„Prognoza dla serca”, co umo¿-liwia sprawdzenie aktualnegopoziomu ryzyka zawa³u sercaczy udaru mózgu oraz przeana-lizowanie ryzyka w miarê up³y-wu lat. Dodatkowo ka¿dy, ktowykona prognozê, otrzyma te¿wskazówki, jakie kroki nale¿ypodj¹æ, by skutecznie zminima-

lizowaæ swoje ryzyko sercowo--naczyniowe.

Dla internautów przygotowa-no równie¿ Dzienniczek Pomia-rów Ciœnienia Têtniczego, któryumo¿liwia nie tylko bie¿¹cekontrolowanie stanu zdrowia,ale równie¿ prowadzenie doku-mentacji, która mo¿e stanowiæcenn¹ informacjê dla lekarza,pozwalaj¹c na efektywniejszeprowadzenie terapii pacjenta.A tak¿e Interaktywny Przypo-minacz o regularnym przyjmo-waniu leków oraz o kontrolnychwizytach lekarskich. Dziêki te-mu u¿ytkownik bêdzie mieækontrolê nad regularnym przyj-mowaniem swoich leków i zmi-nimalizuje ryzyko pominiêciadawki oraz bêdzie mia³ na bie-¿¹co wgl¹d do harmonogramuswoich wizyt lekarskich.

Akcja „Servier dla Serca” or-ganizowana jest przez firmêServier Polska od 2003 roku,dziêki niej przez ostatnie dzie-wiêæ lat ponad 39 tys. pacjen-tów skorzysta³o z bezp³atnychbadañ uk³adu kr¹¿enia, a wie-lokrotnie wiêcej objêtych zo-sta³o kompleksowym progra-mem edukacyjnym.

■

Documents

nr 11/2011