Embed Size (px)
Citation preview
Numer 04/2012 (7)
04/2012
2
Od Autora Spis treści
W kolejnym numerze e-wydania pojawiło się kilka zmian, powstały nowe działy jak: Oprogramowanie – w którym będą zamieszczane informacje o programach komputerowych wykorzystywanych w procesach spawalniczych zarówno przez spawalników, jak i technologów oraz dział Próby technologiczne (spawalnicze) który będzie zawierał informacje na temat używanych jak i zapomnianych próbach technologicznych. Wszelkie propozycje materiałów jakie powinny się znajdować w e-wydaniu proszę zgłaszać na maila znajdującego się na stronie www.e-spawalnik.pl. Zapraszam także serdecznie do zapoznania się z konkursem który jest organizowany po raz pierwszy.
R.G.
Nowości……………………………………3
Kontrola jakości…………………………..4
Historia spawania…………………………6
Próby technologiczne…………………....9
Zawód – spawacz......……………….…..10
Przepisy ASME…………………………..12
Konkurs…………….……………………..20
Oprogramowanie………………………..23
Urządzenia spawalnicze………………..24
Komunikat prasowy…………………….27
Robotyzacja……………………………...28
Ocena radiograficzna spoin…….……..32
04/2012
3
Zmiany na stronie E-spawalnik.pl
Wraz z początkiem marca zakończyła się modernizacja strony e-spawalnik.pl, która stała się bardziej przyjazna (otwarta) dla użytkowników, dodano miejsce gdzie mogą wymieniać się swoimi pracami, doświadczeniami itd…
Jedną z podstawowych zmian to układ dwukolumnowy który jest układem bardziej przejrzystym, zawierającym najważniejsze pozycje strony.
Poniżej zostały opisane inne zmiany strony e-spawalnik.pl (punkt zmiany odpowiada numerowi na rysunku)
1. KONTO – miejsce do rejestrowania (logowania) użytkowników, po tym etapie uzyskuje się dostęp do kalkulatorów, oraz testów a w przyszłości do innych ciekawych pozycji.
2. Prace badawcze – po zarejestrowaniu się na stronie a następnie zalogowaniu użytkownik może dostaje możliwość dodania własnej pracy badawczej, bądź jakiegoś ciekawego artykułu naukowego itd. (po akceptacji administratora)
3. Kącik MIG/MAG – jest to miejsce o którym chyba nie trzeba zbytnio dużo mówić, jest tworzone przez użytkownika strony e-spawalnik.pl,
Nowości
04/2012
4
Skrót CE pochodzi od francuskich słów Conformité Européenne, co po polsku oznacza zgodny z dyrektywami UE. Oznakowanie CE umieszczone na wyrobie oznacza, że wyrób jest zgodny z wymaganiami wszystkich mających do niego zastosowanie dyrektyw nowego podejścia, łącznie z wymaganiami dotyczącymi procedur oceny zgodności. Oznakowanie CE uważane jest za podstawową informację zarówno dla państw członkowskich, jak i dla stron trzecich, np. dystrybutorów, konsumentów i innych użytkowników. Państwa członkowskie powinny przyjąć, że wyrób z oznakowaniem CE spełnia wszystkie wymagania odpowiednich dyrektyw regulujących nadanie tego oznakowania. Zgodnie z tym państwa członkowskie nie mogą na swoim terytorium zabraniać, ograniczać ani utrudniać wprowadzania na rynek i oddawania do użytku wyrobu z oznakowaniem CE, chyba że to oznakowanie zostało naniesione z naruszeniem obowiązujących zasad. Oznakowanie CE nie powinno być wykorzystywane do celów komercyjnych. Oznakowanie CE nie jest znakiem potwierdzającym pochodzenie wyrobu ani też nie oznacza, że dany wyrób został wyprodukowany w UE. Oznakowanie CE nie jest też znakiem poświadczającym bezpieczeństwo wyrobu ani jego jakość.
Wygląd znaku CE (po lewej stronie) jest dokładnie określony. Logo China Export różni się od niego tylko jednym detalem i mniejszym ostępem pomiędzy literami
Kontrola jakości
04/2012
5
Warto dokładnie mu się przyglądać, bo są fałszerze etykiet. Niektóre importowane produkty są oznaczone logotypem CE , który do złudzenia przypomina znak CE, ale oznacza China Export.
Niedawno usłyszałem ciekawą rzecz, która miała miejsce na Międzynarodowych Targach Spawalnictwa. Pojawili się tam chińscy producenci urządzeń spawalniczych którzy oferowali swoje wyroby łudząco w niektórych przypadkach przypominające liczące się firmy w produkcji urządzeń, którzy (nie mówię wszyscy ale połowa) oferuje swoje produkty oznaczone jako CE - China Export. W katalogach tych producentów zostały zamieszczone informacje o zasilaniu spawarki 220 V lub 380 V. Producenci, których produkt jest faktycznie zgodny z dyrektywami europejskimi podają w swoich katalogach zasilania 230 V lub 400 V. W supermarketach bardzo często można spotkać wspomniane wyżej urządzenia spawalnicze Made by ChRL, są tanie i często o bardzo dobrych parametrach ale warto też pamiętać że te urządzenia mają być przede wszystkim bezpieczne.
Kontrola jakości
04/2012
6
Najstarszym sposobem łączenia metali za pomocą ciepła jest zgrzewanie kowalskie lub ogniskowe, polegające na zagrzaniu do stanu plastycznego łączonych części i późniejszym ich skuciu.
Zgrzewanie ogniskowe sięga jeszcze czasów przedhistroycznych, lutowanie cyną i spawanie ołowiu - czasów starożytnych.
Jest rzeczą charakterystyczną, że proces zgrzewania nie uległ zasadniczym zmianom aż do końca XIX wieku, to znaczy do czasu odkryć związanych z zbadaniem i wykorzystaniem energii elektrycznej oraz energii chemicznej gazów palnych oraz termitu dla celów spawalniczych. Chodzi tu w pierwszym rzędzie o prace znanych uczonych, a mianowicie H.Davy'ego, W.W Pietrowa, (1802r.), N.N Benardosa (1882r.), N.G Sławianowa (1888r.), którzy opracowali zasady elektrycznego spawania łukowego. Dalszy, coraz intensywniejszy, rozwój technik spawalniczych dotyczy już bieżącego stulecia i wiąże się z dużą liczbą takich wynalazków jak opracowanie zasad spawania łukowego elektrodami otulonymi (Kjellberg - 1908r.), spawania automatycznego łukiem krytym (Dulczewski - 1929r.), spawania elektrożużlowego, spawania półautomatycznego w atmosferze gazów ochronnych (1940r.-1950r.) i innych, których nie sposób wymienić, a które w sumie decydują o współczesnym stanie spawalnictwa.
Rys. Metoda Olszewskiego-Benardosa
Rys. Metoda Sławianowa
Historia spawania
04/2012
7
Rys. Metoda Zerenera
Rys. Patent Olszewskiego - Benardosa
04/2012
8
Rys. Dawne metody spawania (Życie Techniczne nr.5)
Rys. Dawne metody spawania (Życie Techniczne nr.5)
04/2012
9
Próba zwijania ze zginaniem. Próba ta (PN-62/H-04405) tzw. próba zginania podwójnego zamka, stosowana dla cienkich blach o grubości gp 0,8 mm polega na ścisłym złączeniu dwóch odcinków blachy przez podwójne ich zawinięcie, jak to pokazano na rys.5. Złączone odcinki blach zgina się o kąt α 45° na trzpieniu o promieniu r = (3 5)gp wzdłuż osi prostopadłej do osi zawinięcia, a następnie prostuje. Zginanie i prostowanie przeprowadza się wielokrotnie do osiągnięcia wymaganej liczby zgięć.
a) b) c) d) e)
f) g)L=150 r
45°
Rys.5. Schemat próby zawijania ze zginaniem blachy: a) e) kolejne etapy zawijania blachy, f), g) sposób zginania blachy.
Próby technologiczne
04/2012
10
Spawacz – co dalej??
3 marca Poseł Jarosław Gowin na konferencji prasowej przedstawił listę 49 zawodów, do których zostanie ułatwiony dostęp dzięki deregulacji, jest to projekt ustawy którą przygotowuje rząd.
Pomysł deregulacji niektórych zawodów poparł premier Tusk -Chodzi o przełamanie dominacji korporacji w wielu branżach, ułatwienie dostępu do zawodów. Jarosław Gowin może liczyć na moje pełne wsparcie – powiedział na konferencji prasowej.
Na liście znalazły się takie zawody:
Spawacz w odkrywkowych zakładach górniczych Spawacz w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami
wiertniczymi Według obowiązujących przepisów kandydat na w/w stanowiska powinien posiadać
następujące kwalifikacje:
ukończenie szkoły ponadpodstawowej lub ponadgimnazjalnej o profilu ogólnym ,albo
ukończenie szkoły ponadpodstawowej i posiadanie tytułu kwalifikacyjnego w
zawodzie określonym w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego w grupie
"technicy" lub w grupie "robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy", albo
ukończenie szkoły ponadgimnazjalnej i posiadanie kwalifikacji w zawodzie
określonym w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego w grupie "technicy" lub
w grupie "robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy".
Wymagane kursy:
ukończenie kursu specjalistycznego z zakresu zagrożeń: wybuchowego i
pożarowego w ruchu zakładów górniczych,
posiadanie kwalifikacji spawacza. Jednostka szkoleniowa, której program szkolenia
został zatwierdzony przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego.
Staże:
3 miesiące pracy w ruchu odkrywkowego zakładu górniczego pod nadzorem
upoważnionego spawacza
Zawód - spawacz
04/2012
11
W projekcie wymogi ustawowe znoszone są całkowicie, czyli:
zniesiony zostaje wymóg wykształcenia (szkoły i kwalifikacje), ukończenia
specjalistycznego kursu oraz odbycia stażu.
Jak powszechnie wiadomo spawaczem się jest albo nie jest, rząd polski sugeruje nam aby
każdy mógł zostać spawaczem wystarczy certyfikat spawacza. Niestety z własnego
doświadczenia wiem, iż certyfikat to nie wszystko, potrzebna jest minimalna wiedza z
zakresu spawania poparta solidnym doświadczeniem zawodowym (mówię tu o spawaczach
którzy wykonują najbardziej odpowiedzialne konstrukcje, urządzenia a spawanie w
zakładach górniczych też się do tego zalicza wszak chodzi o bezpieczeństwo człowieka)!
04/2012
12
Krzysztof Josz
Przepisy ASME „kluczem na nowe rynki”.
STRESZCZENIE
W artykule przedstawiono rosnące znaczenie certyfikacji produktu znakiem ASME w globalnym handlu urządzeniami ciśnieniowymi. Dokonano krótkiego wprowadzenia w rodzaje przepisów ASME Code dla kotłów, elementów urządzeń jądrowych, zbiorników ciśnieniowych oraz rurociągów. Omówiono wymagania związane z uzyskaniem akredytacji do stosowania stempli ASME oraz możliwości częściowego spełniania wymagań przepisów według ustaleń kontraktowych bez konieczności posiadania akredytacji. Zwrócono uwagę na konieczność poznania przepisów lokalnych obowiązujących w miejscach instalacji urządzeń.
WSTĘP
Wprowadzona w 2002 roku dyrektywa „ciśnieniowa” ustaliła reguły, których spełnienie przez producentów oznacza zapewnienie swobodnego przepływu wytwarzanych urządzeń ciśnieniowych na obszarze wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej.
Podobną rolę w USA, Kanadzie, Meksyku, jak również w wielu krajach Ameryki Południowej, Azji i Afryki odgrywają od dziesiątków lat przepisy ASME Code.
PRZEPISY ASME
Amerykańskie Stowarzyszenie Inżynierów Mechaników (ASME) jest organizacją działającą na rzecz zapewnienia wszystkim krajom możliwości swobodnego konkurowania i handlu na światowych rynkach urządzeń ciśnieniowych. ASME jest nie tylko stowarzyszeniem inżynierów mechaników, jak sugeruje nazwa, ale przede wszystkim organizacją publikującą międzynarodowo uznawane przepisy dotyczące projektowania, wytwarzania oraz inspekcji kotłów, zbiorników ciśnieniowych oraz elementów urządzeń jądrowych (ASME Boiler and Pressure Vessel Code) oraz rurociągów (ASME Piping Code).
Publikowane przez tą organizację od 1914 roku przepisy są ciągle rozwijane i aktualizowane. Grupa ponad 950 inżynierów i ekspertów reprezentujących producentów, instytucje inspektorskie i użytkowników pracuje na zasadzie wolontariatu w Komisjach zajmujących się wprowadzaniem zmian w kolejnych edycjach przepisów.
Konieczność spełniania przez amerykańskich producentów wymagań wprowadzonej w Europie dyrektywy „ciśnieniowej” stymuluje ASME do wprowadzania zmian harmonizujących przepisy ASME Code z wymaganiami europejskimi. Taki kierunek potwierdzają zmiany wprowadzone w 2007 roku do przepisów zbiornikowych ASME Code, Sec. VIII, Div.2, upodobniające je w swojej strukturze do normy EN 13445 „Nieogrzewane płomieniem zbiorniki ciśnieniowe”. Otwarte w 2005 w Brukseli Europejskie Biuro ASME prowadzi bieżący monitoring wymagań europejskiego rynku. Takie działania mają wpływ na obserwowany stały wzrost znaczenia i popularności przepisów ASME Code jako przepisów międzynarodowych.
Przepisy ASME
04/2012
13
GDZIE STOSOWANE SĄ PRZEPISY ASME CODE ?
W Ameryce Północnej brak jest jednolitych przepisów prawnych dotyczących elementów obciążonych ciśnieniem. We wszystkich stanach USA i w prowincjach Kanady obowiązują lokalne przepisy, które w większości zobowiązują użytkowników urządzeń ciśnieniowych do stosowania przepisów ASME Code odpowiednich dla tych elementów. Ponadto często nakładane są różne inne wymagania, takie jak wstępne sprawdzenie rysunków i obliczeń przez urzędowe organizacje inspekcyjne w poszczególnych stanach czy prowincjach. Każde importowane urządzenie ciśnieniowe musi spełniać wszystkie wymagania związane z obowiązującymi lokalnymi przepisami.
Rys.1 Biuletyn NB-370.
Informacje o przepisach prawnych obowiązujących w każdym z 50 stanów USA i każdej z 10 prowincji Kanady publikowane są w aktualizowanym biuletynie NB-370 (rys.1) dostępnym na stronie internetowej National Board, organizacji ściśle współpracującej z ASME.
Wraz z rozwojem przepisów ASME Code również inne kraje zaczęły je stosować jako obowiązujące lub stanowiące jedną z wielu możliwych do stosowania alternatyw, zachowując zasadę nadrzędności wymagań prawnych obowiązujących w miejscu zainstalowania. Szacuje się, że przepisy ASME Code są akceptowane jako zapewniające spełnienie wymagań bezpieczeństwa w ponad 100 krajach świata. W pełni są uznawane w ponad 70 krajach oraz w 40 dalszych po akceptacji ich krajowych urzędów (rys.2).
04/2012
14
Rys. 2 Kraje akceptujące przepisy ASME Code.
PROGRAM CERTYFIKACJI PRODUKTÓW STEMPLEM ASME
Spełnienie wszystkich mających zastosowanie wymagań przepisów ASME Code, związanych z materiałami, projektowaniem, wytwarzaniem, badaniami, kontrolą oraz certyfikacją pozwala wytwórcy po akceptacji Autoryzowanego Inspektora (AI) reprezentującego wybraną przez wytwórcę Autoryzowaną Agencję Inspekcyjną (AIA) na oznakowanie produktu odpowiednim stemplem ASME.
Do certyfikacji wyrobów na zgodność z przepisami ASME Code upoważnieni są tylko wytwórcy posiadający ważną akredytację wydaną przez ASME do stosowania odpowiednich stempli.
Od lat siedemdziesiątych również producenci spoza USA i Kanady mogą ubiegać się o uzyskanie akredytacji ASME. Stale wzrasta liczba firm, tzw. „stamp holders” akredytowanych do stosowania stempli ASME głównie w Europie oraz Środkowym i Dalekim Wschodzie (Rys.3). W 2010 roku liczba takich wytwórców po raz pierwszy przekroczyła liczbę amerykańskich firm posiadających akredytację ASME.
04/2012
15
2.500
3.000
3.500
4.000
4.500
5.000
5.500
6.000
6.500
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Australia & N. Zealand
Africa
East Asia
Middle East
Europe
South America
North America
Rys.3 Tendencje wzrostu liczby certyfikowanych wytwórców na świecie.
Aktualnie akredytację do stosowania stempli ASME w różnych zakresach przepisów ASME Code posiada ponad 6000 wytwórców w 75 krajach całego świata. Możliwe zakresy certyfikacji produktów są przyporządkowane do 28 różnych rodzajów stempli.
Szybko rozwijający się programu certyfikacji skłonił ASME do wprowadzenia nowego jednego stempla zastępującego wszystkie dotychczas stosowane. Takie rozwiązanie ma ułatwić zarządzanie systemem akredytowania wytwórców. Po okresie przejściowym od 01.01.2013 używanie nowego stempla stanie się obowiązkowe. Dotychczas stosowane stemple będą grawerowane na tabliczce znamionowej (Certification Designator) dla opisania zakresu certyfikacji (Rys. 4).
Rys.4 Przykład tabliczki znamionowej z nowym stemplem ASME.
04/2012
16
Wymaganie certyfikacji wytwórcy dla uzyskania akredytacji na stosowanie stempli ASME wynika przede wszystkim z przepisów ASME Boiler and Pressure Vessel Code (BPVC) obowiązujących dla kotłów, zbiorników ciśnieniowych, zaworów oraz elementów urządzeń jądrowych.
Przepisy rurociągowe (ASME Piping Code) wymagają od wytwórców akredytacji na stosowanie stempla ASME tylko w zakresie tzw. rurociągów zewnętrznych kotłów (BEP). Wymagania techniczne podane są w przepisach B 31.1 Power Piping. Zasady certyfikacji ustalają przepisy BPVC, Sekcja I – Kotły parowe (Power Boilers).
JAK ZOSTAĆ WYTWÓRCĄ AKREDYTOWANYM DO CERTYFIKACJI WYROBÓW STEMPLEM ASME
W procesie certyfikacji istotną rolę odgrywa ustanowienie i wdrożenie systemu jakości zgodnego z wymaganiami odpowiedniej sekcji przepisów. Wdrożony system opisany w Księdze Jakości (QC Manual) oraz zaprojektowany i wykonany element demonstracyjny stanowią przedmiot auditu certyfikacyjnego (Joint Review) przeprowadzanego przez przedstawiciela ASME z udziałem inspektorów Autoryzowanej Agencji Inspekcyjnej (AIA). Pozytywny wynik auditu jest podstawą otrzymania akredytacji do stosowania odpowiednich stempli (code stamps) dostarczanych wytwórcy przez ASME wraz z certyfikatem uprawniającym do ich stosowania w terminie do 1 miesiąca od daty auditu. Certyfikat akredytacyjny ważny jest przez 3 lata.
Po stronie firmy leży dokonanie wyboru Autoryzowanej Agencji Inspekcyjnej (AIA) i podpisanie z nią umowy o świadczeniu usług inspekcyjnych (Inspection Service Agreement). Aktualna lista wszystkich akredytowanych agencji dostępna jest na stronie internetowej ASME.
TÜV NORD współpracuje z organizacja OneBeacon America Insurance Company akredytowaną przez ASME jako Autoryzowana Agencja Inspekcyjna. W Europie Agencja ta jest reprezentowana przez centrum operacyjne ONE/TÜV/BV z siedzibą w Essen.
Wiele informacji związanych z szeroką ofertą ONE/TÜV/BV, w tym również listę referencyjną można znaleźć na stronie internetowej http://www.onetb.com/
Szczegółowa procedura certyfikacji dostępna jest na stronie TÜV NORD w zakładce ASME http://www.tuv-nord.pl/asme.htm ZWIĘZŁY PRZEGLĄD PRZEPISÓW ASME CODE.
Przepisy ASME Code regulują wytwarzanie urządzeń ciśnieniowych od chwili złożenia zamówienia, poprzez zakup materiałów, wykonawstwo, kontrole i badania, ewentualny montaż na budowie aż do próby ciśnieniowej. Uregulowania szczególnie akcentują odpowiedzialność i obowiązki producenta.
Od 2010 roku wprowadzono zasadę wydawania nowej edycji przepisów co dwa lata. Do końca 2011 roku obowiązującymi są przepisy ASME Code Edycja 2010 4. Wcześniej
04/2012
17
przepisy były publikowane w edycjach co trzy lata i uzupełniane corocznymi aktualizacjami zwanymi Addendami. Obowiązującym dla danego elementu ciśnieniowego wydaniem przepisów jest to wydanie, które było aktualne w momencie podpisywania kontraktu z wytwórcą.
Zbiór przepisów ASME Boiler and Pressure Vessel Code (BPVC) zawiera 12 sekcji, z których 6 stanowi wymagania konstrukcyjne będące podstawą certyfikacji urządzeń. Przepisy związane z przepisami konstrukcyjnymi zawarte są w 3 sekcjach. Pozostałe 3 sekcje nie mają związku z certyfikacją i są przepisami eksploatacyjnymi mającymi zastosowania dopiero po zainstalowaniu urządzeń u użytkowników.
Przepisy konstrukcyjnych oraz związane z nimi podstawowe stemple certyfikacyjne:
Sekcja I – Kotły parowe (Power Boilers) - S, A,
Sekcja III-Div.1, Div.2, Div.3 –Urządzenia jądrowe (Nuclear Facility Components) - N
Sekcja IV – Kotły grzewcze (Heating Boilers) - H
Sekcja VIII- Div.1, Div.2, Div.3 – Zbiorniki ciśnieniowe (Pressure Vessels) – U1, U2, U3,
Sekcja X – Zbiorniki z tworzyw sztucznych (Fiber-Reinforced Plastic Vessels) – RP,
Sekcja XII – Zbiorniki transportowe (Transport Tanks) – T,
B 31.1 – Rurociągi energetyczne (Power Piping) – PP.
Przepisy związane z przepisami konstrukcyjnymi:
Sekcja II – Materiały
Część A – Specyfikacje materiałów żelaznych (Ferrous Material Specifications),
Część B – Specyfikacje materiałów nieżelaznych (Nonferrous Material Specifikation),
Część C – Specyfikacje materiałów dodatkowych do spawania (Specification for Welding Rods, Elektrodes and Filler Metals),
Część D – Własności wytrzymałościowe i fizyko-chemiczne (Properties)
Sekcja V – Badania nieniszczące (Nondestructive Examination),
Sekcja IX – Spawanie i lutowanie twarde ( Welding and Brazing Qualification) .
Każda edycja przepisów ASME Code zawiera zestawienia przywoływanych przepisów i norm wydawanych przez różne branżowe organizacje, takie jak: API, ASTM, ANSI, ASNT, AWS czy ISO wraz z podaniem ich akceptowanej daty edycji.
04/2012
18
KORZYŚCI DLA WYTWÓRCY Z POSIADANIA CERTYFIKATÓW ASME W wyniku globalizacji przemysłu chemicznego i energetycznego wzrasta liczba projektów, dla których użytkownicy żądają zastosowania urządzeń zbudowanych w oparciu o jednolite światowe normy. Żądania te są uzasadnione względami ekonomicznymi. Znormalizowane projekty obiektów przemysłowych wymagają mniejszych nakładów inwestycyjnych podczas realizacji oraz są prostsze do uruchomienia dzięki wcześniej uzyskanym doświadczeniom. To samo dotyczy konserwacji, napraw i zapewnienia dostaw zamiennych komponentów. Na wybór przepisów ASME Code jako podstawy wymagań w zapytaniach ofertowych ma wpływ sprawdzone wieloletnie doświadczenie w ich stosowaniu oraz coraz bardziej powszechna międzynarodowa uznawalność.
Firmy posiadające akredytacje są umieszczane na liście certyfikowanych wytwórców dostępnej na stronie internetowej ASME. Pozwala to klientom szukającym konkurencyjnych wytwórców w dowolnym kraju świata na łatwe wstępne wyszukiwanie potencjalnych dostawców, gwarantujących potwierdzone certyfikatem spełnianie uznawanych międzynarodowych standardów. Aktualnie na liście znajdują się 24 polskie firmy z certyfikatami potwierdzającymi akredytację ASME.
Wiele zapytań ofertowych na wykonanie elementów ciśnieniowych nie wymagających obowiązkowej certyfikacji stemplem ASME lub znakiem CE opartych jest o własne standardy międzynarodowych korporacji. Wymagania w takich zapytaniach mają często odniesienia do różnych wybranych fragmentów wymagań ASME Code i przepisów z nimi związanych czy przepisów rurociągowych grupy B 31 Piping Codes. Może to dotyczyć np. uprawnień spawaczy i zatwierdzania technologii spawalniczych wg. ASME Code Sekcja IX lub przepisów AWS D1.1, czy kwalifikowania personelu NDE wg procedury opartej o standard SNT-TC-1A obowiązujący w ASME Code oraz wykonywanie samych badań NDE w oparciu o procedury wg ASME Code Sekcja V. Można się również spotkać z odniesieniami do standardów grupy ASME/ANSI B16 związanymi z zaworami, armaturą rurociągów, kołnierzami i ich klasami ciśnieniowymi, uszczelkami, śrubami oraz standardami wymiarowymi i tolerancjami w systemie calowym. Do tego dochodzą standardy ASME/ASTM na materiały.
W takich przypadkach firmy z certyfikatami ASME posiadają przewagę konkurencyjną dysponując przygotowanym personelem posiadającym wiedzę i kwalifikacje do kompetentnej realizacji takich zleceń.
Zastosowanie przepisów ASME Code jest również możliwe dla elementów ciśnieniowych wymagających certyfikacji znakiem CE. Warunkiem jest tylko spełnienie dodatkowych wymagań wynikających z różnicy w wymaganiach pomiędzy PED i ASME Code. Powstało wiele ogólnie dostępnych opracowań identyfikujących te różnicowe wymagania. Często wyniki analiz ekonomicznych porównujących całkowite koszty wykonania elementu obejmujące zakup materiałów, wytwarzanie, kwalifikowanie personelu, badania NDE i koszty zewnętrznych inspekcji wskazują na wybór przepisów ASME Code.
04/2012
19
Bibliografia
[1] Kölbl D., Josz K. „Zbiornik ciśnieniowy wg przepisów ASME” - Przegląd Techniczny (1999) Nr 5.
[2] Merten R. „Herstellung von Druckgeräten“ – Technische Überwachung Bd.45 (2004) Nr.4.
[3] Whittle E. „News from ASME and NB“ - Annual Training Session 2011, Essen.
[4] ASME Boiler and Pressure Vessel Code, Edition 2010, ASME, New York.
[5] Certification & Accreditation (09.2011) – www.asme.org
[6] Comparative Study on Standards for Pressure Equipment EU versus USA – CEOC Bulletin(2004), Supplement to n⁰ 17, Brussels.
04/2012
20
KONKURS FOTOGRAFICZNY pt. „Niezgodność
spawalnicza”
Przyślij najciekawsze zdjęcie przedstawiające
niezgodność spawalniczą na adres
Wygraj kombinezon spawalniczy firmy KEMPPI
Najciekawsze zdjęcie zostanie nagrodzone
Organizator: Sponsorzy:
Szczegóły i regulamin na stronie www.e-spawalnik.pl
Konkurs
04/2012
21
1. Konkurs jest organizowany przez stronę www.e-spawalnik.pl oraz firmę Centromet Warszawa 2. Konkurs jest otwarty dla wszystkich użytkowników strony e-spawalnik.pl. 3. Każdy z autorów może nadesłać max. 2 zdjęcia. 4. Technika wykonania prac jest dowolna (zdjęcie może przedstawiać niezgodność spawalniczą przed wykonaniem badań nieniszczących, lub niezgodność spawalniczą po przeprowadzeniu badań nieniszczących oraz niszczących.) 5. Prace należy nadsyłać jedynie poczta elektroniczną przez Internet. 6. Prace w formacie JPG o wymiarach min 800x600 pikseli i max w plikach nie przekraczających 4MB należy nadsyłać na adres [email protected] w formie załączników do listu elektronicznego. 7. W treści maila /listu elektronicznego należy podać: tytuł zdjęcia, imię , adres zamieszkania (tylko miasto), ewentualny komentarz do zdjęcia oraz oświadczenie o posiadaniu praw autorskich do zdjęć oraz zgodę na przetwarzanie danych osobowych, zgodnie z zał. do niniejszego regulaminu (tekst z załącznika może być skopiowany oraz przesłany e-mailem wraz ze zdjęciem, organizator nie wymaga oświadczenia w formie dokumentu zeskanowanego) 9. Przesłane pliki nie będą zwracane. Zwycięskie zdjęcie zostanie zamieszczone na stronie www.e-spawalnik.pl oraz w e-wydaniu strony. 10. Zdjęcia należy nadsyłać od 16.04. do 31.05. 2012 r. Rozstrzygnięcie konkursu nastąpi do 10.06.2012 r. 11. Oceny zdjęć dokona jury powołane przez organizatora. Decyzje jury są ostateczne. 12. Tylko zwycięzca zostanie powiadomiony o wygranej. 15. Organizatorzy przewidują 1 nagrodę główną – kombinezon spawalniczy firmy KEMPPI Nagroda nie podlega zamianie na inne nagrody ani zamianie na ekwiwalent pieniężny. 16. Nagroda przesłana zostaną zwycięzcy na koszt organizatorów w okresie 10 dni od daty ogłoszenia wyników konkursu. 17. Nadesłanie prac oznacza akceptację warunków konkursu i regulaminu, którego ostateczna interpretacja należy do jury konkursu. Żadne odwołania nie zostaną uwzględnione. 18. Organizator zastrzega sobie prawo do przerwania lub odwołania konkursu. 19. Udział w konkursie jest równoznaczny z wyrażeniem przez osoby uczestniczące zgody na przetwarzanie przez organizatora ich danych osobowych na potrzeby konkursu oraz w celach marketingowych organizatora/ustawa o ochronie danych osobowych z dn.29.08.1997 r. Dz.U. Nr 133 poz.833 z póz. zm./.Osoby uczestniczące w konkursie potwierdzają swoją zgodę na powyższe w formie przesłania do organizatora oświadczenia zgodnie z zał. do niniejszego regulaminu.
Konkurs
04/2012
22
Oświadczenie
imię i nazwisko uczestnika,
wiek
adres zamieszkania,
kontakt: telefon, e-mail
1. Oświadczam, iż jestem autorem prac zgłoszonych na konkurs fotograficzny „Niezgodność spawalnicza” i przysługuje mi z tego tytułu pełnia praw autorskich osobistych oraz majątkowych do zgłoszonych prac. 2. Nieodpłatnie przenoszę przysługujące mi autorskie prawa majątkowe do prac zgłoszonych na konkurs na Organizatora. 3. Zakres przeniesionych autorskich praw majątkowych o których mowa w punkcie 2 oświadczenia obejmuje prawo do rozpowszechniania prac zgłoszonych na konkurs, w formie publikacji na stronie e-spawalnik.pl oraz w e-wydaniu strony e-spawalnik.pl 4. Wyrażam zgodę na zachowanie i przetwarzanie moich danych osobowych przez stronę e-spawalnik.pl według zasad określonych w ustawie z dnia 19.08.1997 „O ochronie danych osobowych” (Dz.U. Nr 133/97 poz. 883). 5. Oświadczam, że zapoznałem (-am) się z treścią regulaminu, warunki którego akceptuję”.
data … , podpis uczestnika Konkursu
Konkurs
04/2012
23
OPROGRAMOWANIE INŻYNIERSKIE PROGRAMY ESI - PAM
Technologia obróbki cieplnej i spawania: PROGRAM SYSWELD
Program SYSWELD jest unikalnym programem do trójwymiarowej symulacji technologii spawania i obróbki cieplnej metali. Dowolna obróbka cieplna czy też proces spawania powodują powstanie w materiale naprężeń i odkształceń residualnych wynikający zarówno ze zjawisk termicznych jak i z pochodnych zmian fazowych zachodzących w materiale. Program odpowiada na podstawowe pytania inżynierskie występujące przy obróbce cieplnej i spawaniu:
czy wybrana obróbka cieplna da oczekiwane wyniki czy wybrany jest prawidłowy do oczekiwań typ materiału czy poprawnie zostały dobrane media hartownicze czy wybrane parametry procesu zapewniają uzyskanie odpowiednich tolerancji wynikowych
parametrów materiału czy detal będzie posiadał odpowiednią twardość w wybranych przez konstruktora obszarach czy nie wystąpi podczas i po obróbce cieplnej lub spawaniu zjawisko pękania czy występujące po obróbce odkształcenia są dopuszczalne czy uzyskany poziom naprężeń residulanych po obróbce cieplnej jest dopuszczalny i
prawidłowo umiejscowiony jak poprawnie mocować spawany detal jaka powinna być kolejność spawania złożonych konstrukcji
System jest systemem Metody Elementów Skończonych. Wykorzystywany model matematyczny uwzględnia zjawiska termiczne, metalurgiczne, elektromagnetyczne, dyfuzję wtrąceń i wynikowe zjawiska mechaniczne. Uwzględnia sprzężenia pomiędzy:
zmianami fazowymi a zastosowaną obróbką termiczną części zmianami fazowymi związanymi z efektami ciepła wewnętrznymi właściwościami termofizycznymi materiału a przemianami fizycznymi wymianą ciepła w materiale a jego właściwościami mechanicznymi zjawiskami elektromagnetycznymi w materiale a powstającymi strumieniami ciepła
Zainstalowane modele i bazy danych pozwalają na analizę zjawisk termo-metalurgicznych dla stopów żelaza i aluminium. Przy analizie zagadnień obróbki cieplej stali, wykorzystywany jest model przemiany fazowej zgodny z prawem Johnson-Mehl-Avrami'ego z uwzględnieniem prawa Koistiena-Marburger'a dla przemiany martenzytycznej. Przy modelowaniu obróbki cieplnej aluminium zastosowano dwa modele: dla stopów hartowanych dyspersyjnie oraz dla stopów utwardzanych przez krystalizację. Analiza mechaniczna udostępniona przez program pozwala na wyznaczenie charakterystyk wytrzymałościowych materiału wynikających z zastosowanej obróbki cieplnej lub spawania oraz poziom przewidywanych stanów naprężeń i odkształceń residualnych. Modelowane procesy spawalnicze uwzględniają wszystkie typowe technologie spawania jak spawanie łukowe, oporowe, laserowe z różnymi typami stopiwa. Do modelowania procesu spawalniczego wykorzystywane są algorytmy adaptacyjnego zagęszczania, rozgęszczania oraz narodzin, anihilacji i przecinania elementów siatki. Program dysponuje techniką łączenia elementów bryłowych i powłokowych pozwalających na modelowanie konstrukcji cienkościennych - np. blach karoseryjnych. Obserwowane wyniki, to m.in. rozkłady temperatur, naprężeń, odkształceń, faz, wtrąceń, twardości materiału itp.
Oprogramowanie
04/2012
24
SuperSnake
SuperSnake GT02S znacznie zwiększa zasięg standardowych uchwytów spawalniczych MIG, umożliwiając podawanie różnych rodzajów drutu na odległości do 30 m. SuperSnake bezproblemowo współpracuje z podajnikami drutu FastMig MXF, zapewniając wysoką jakość spawania w miejscach niedostępnych dla innych producentów.
SWOBODA SPAWANIA Większa swoboda ruchu oznacza większe możliwości dla całego zespołu spawaczy. SuperSnake GT02S eliminuje konieczność przenoszenia ciężkich i nieporęcznych podajników drutu, minimalizując zmęczenie pracowników i zwiększając bezpieczeństwo oraz wydajność pracy. LEKKI I WYDAJNY Tradycyjne konstrukcje uchwytów push-pull i uchwytów z własną szpulą poważnie obciążają nadgarstek spawacza, a dodatkowo nakładają istotne ograniczenia co do zasięgu, rodzaju drutu i intensywności eksploatacji. SuperSnake GT02S rozwiązuje wszystkie te problemy, zapewniając duży zasięg i wysoką wydajność spawania bez obciążania nadgarstka spawacza, jak ma to miejsce w przypadku uchwytów tradycyjnych.
Urządzenia spawalnicze
04/2012
25
SMUKŁY KSZTAŁT - dzięki wytrzymałemu i smukłemu korpusowi model SuperSnake GT02S dociera ze spawaczem nawet do trudno dostępnych miejsc. Koniec z przenoszeniem dużych, ciężkich podajników i naręczy kabli. WIELE OPCJI - dostępne modele posiadają kable o długościach 10, 15, 20 lub 25 m, chłodzone gazem lub płynem. A to pozwala dobrać optymalne rozwiązanie do wykonywanego zadania. ZDALNE STEROWANIE - Parametry spawania można łatwo i wygodnie zadawać bezpośrednio na stanowisku pracy. Daje to możliwość doboru optymalnych nastaw w czasie rzeczywistym. WYŚWIETLACZ PARAMETRÓW - duży, czytelny wyświetlacz pokazuje istotne dla spawacza wartości. Dla większej wygody dane są wyświetlane jeszcze przez 30 s po zakończeniu pracy. BRIGHTS™ - diodowe oświetlenie komory podajnika zapewnia dobrą widoczność całego mechanizmu podającego, zwiększając wygodę i bezpieczeństwo prac eksploatacyjnych przy niedostatecznym oświetleniu. GT WIREDRIVE™ - zapewnia wiele lat niezawodnej pracy. Łatwe korygowanie siły docisku rolek oraz ich szybka wymiana gwarantuje prostą i wygodną eksploatację. WYBÓR UCHWYTU - standardowe eurozłącze umożliwia korzystanie z dowolnego uchwytu, w tym z uznanych uchwytów o zwiększonym zasięgu Kemppi WeldSnake. MINIMALNE OPORY - WeldSnake wykorzystuje opatentowane przez Kemppi dwuwarstwowe prowadnice teflonowe o niskim współczynniku tarcia, które gwarantują bezproblemowe podawanie drutów na duże odległości. CHŁODZENIE POD KONTROLĄ - modele chłodzone płynem po podłączeniu do systemu HydroCool umożliwiają spawanie nawet 25 m powyżej układu chłodzenia. Odpływ płynu podczas przerw w pracy jest blokowany, dzięki czemu uchwyt cały czas pozostaje zalany. BEZPIECZNY I WIDOCZNY - zewnętrzna osłona modelu SuperSnake GT02 jest wykonana z wytrzymałego i doskonale widocznego tworzywa w kolorze pomarańczowym. Jej śliska powierzchnia doskonale chroni kabel przed uszkodzeniami, a jaskrawy kolor zapewnia bezpieczeństwo. NA PODŁODZE LUB WYSIĘGNIKU - urządzenie można umieścić na podłodze lub wysięgniku. Opcjonalny zestaw do zawieszania umożliwia ulokowanie podajnika SuperSnake GT02S blisko stanowiska pracy, tworząc system podawania drutu z wysięgnika.
Urządzenia spawalnicze
04/2012
26
Urządzenia spawalnicze
04/2012
27
Legnica, 04.04.2012 r
Dokładniej znaczy taniej
Kompleksowa obróbka metali gotowych pod połączenia śrubowe w wielu przypadkach wymaga wycięcia precyzyjnych i równomiernie przelotowych otworów. Niejednokrotnie wiązało się to z dodatkowymi operacjami jak np. nawiercania na odrębnych stanowiskach. Rozwiązanie tego uciążliwego problemu powodującego wydłużenie czasu obróbki i jej kosztów przedstawiła na tragach STOM 2012 firma ECKERT, polski producent maszyn tnących w czterech technologiach cięcia.
Wdrożona technologia Perfect Hole System (PHS) pracuje na przecinarce plazmowo-gazowej Jantar i umożliwia wycinanie otworów charakteryzujących się prostopadłością wycinanych krawędzi. Wycięty otwór nie zawęża się ku dołowi, ale jest idealnie i równomiernie przelotowy. Palenie otworu odbywa się przy pomocy palnika plazmowego pracującego w technologii High Definition. Technologia ta jest w pełni zoptymalizowana i najlepiej sprawdza się dla stali miękkich. Idealną jakość wycinanych otworów uzyskaliśmy dzięki odpowiedniemu ustawieniu parametrów takich jak: typ gazu procesowego i jego przepływ, natężenie prądu, metodologia przebijania, technika ścieżki wejścia/wyjścia, szybkość cięcia, kompensacja szczeliny cięcia, kontrola wysokości, kierunek cięcia, synchronizacja w czasie i odpowiednie dopasowanie ich do danego typu i grubości materiału oraz żądanej średnicy otworu. System ten będzie prezentowany m.in. podczas majowych dni otwartych w firmie ECKERT oraz Targów Mach Tool w Poznaniu.
www.eckert.com.pl
Dodatkowych informacji udziela:
Joanna Zawadzka Tel. +48 76 850 27 96 e-mail: [email protected]
Komunikat prasowy
04/2012
28
Robotyzacja w zasięgu ręki czyli stanowiska spawalnicze FlexArc w nowej odsłonie .
W ostatnich latach wiele uwagi poświęca się optymalizacji procesu produkcji. Dotyczy to zarówno inwestowania w nowe urządzenia i maszyny, jak również reorganizacji linii produkcyjnej, która przyczynia się do efektywniejszego wykorzystania istniejących zasobów. Także zmiana profilu produkcji czy współpraca z nowym odbiorcą często wymaga nowego rozstawiania stanowisk, co jest szczególnie istotne dla małych i średnich przedsiębiorstw. Jak zatem kupując nowego robota przemysłowego nie stać się zakładnikiem miejsca jego instalacji i w najlepszy sposób wykorzystać jego możliwości? ABB opracowało rozwiązanie które eliminuje wszystkie ograniczenia. Jest to nowa linia doskonale znanych i sprawdzonych cel spawalniczych FlexArc .
Nowe roboty
Wszystkie stanowiska wyposażone są w najnowszej generacji roboty przemysłowe ABB.
Nowe roboty IRB 1600ID oraz IRB 2600ID zapewniaja znacznie większą wydajność wykorzystując mniej cennego miejsca w celi spawalniczej. Okablowanie procesowe, czyli wszystkie kable i przewody w robotach IRB 1600ID oraz IRB 2600ID (litery „ID” oznaczają Internal Dressing - upakowanie wewnętrzne) przeprowadzone są wewnątrz górnego ramienia, co sprawia, że robot idealnie nadaje się do spawania łukowego. Zestaw gotowego okablowania procesowego przygotowany jest do dostarczania wszystkich mediów niezbędnych do spawania łukowego (zasilanie, drut spawalniczy, gaz osłonowy i sprężone powietrze).
IRB 2600ID-8/2.00 ze zintegrowaną obudową, znajduje zastosowanie przy spawaniu łukowym oraz przenoszeniu materiałów
Robotyzacja
04/2012
29
Z robotami IRB 1600ID i IRB 2600ID czas cyklu ulega znacznemu skróceniu, a niezawodność całej aplikacji wzrasta. Dzięki wszystkim przewodom zintegrowanym wewnątrz ramienia robota, ruchy robota mogą być precyzyjnie przewidziane (nie istnieje ryzyko zahaczenia przewodami o inne elementy celi), co zapewnia proste i pewne programowanie off-line oraz symulację stanowiska doskonale odzwierciedlającą rzeczywistą celę spawalniczą. Programowanie robota jest szybsze i bardziej niezawodne. Dodatkowo, zintegrowane okablowanie zapewnia możliwość wykorzystania maksymalnego przyspieszenia robota.
Nowe roboty IRB 1600ID oraz IRB 2600ID dzięki kompaktowej, wąskiej konstrukcji nadgarstka i zintegrowanemu okablowaniu mają możliwość dosięgnięcia tam, gdzie inne roboty spawalnicze nie sięgają. Wąskie przestrzenie, zamknięte profile z trudnymi ruchami procesowymi to zadanie idealne dla tego robota.
Nowe pozycjonery
Rozwój nastąpił także w stosowanych pozycjonerach w celach FlexArc.
Przykładem nowej generacji pozycjonerów jest pozycjoner typu R, który posiada dwie stacje robocze. Zaprojektowano go tak, aby po jednej stronie mógł pracować robot a po drugiej operator, który zdejmuje bądź zakłada obrabiany element. Przedmiot zamocowany na każdym ze stołów może być dowolnie obracany w osi równoległej do podłoża. Obie osie robocze są w pełni skoordynowane z ruchem robota. Ekran który znajduje się pomiędzy dwoma stacjami chroni oczy operatora przed oślepiającym światłem jarzącego się łuku. Każdy z pozycjonerów typu IRB R wyposażany jest w funkcję „Tripple drive” zapewniającą możliwość jednoczesnego obrotu wszystkich 3 osi pozycjonera (przy wymianie detali jednocześnie odbywa się obrót pozycjonera i obrócenie detalu do pozycji rozładunkowej). Moduł falowników dla pozycjonera jest zintegrowany z kontrolerem robota gdzie pozycjoner działa jako wewnętrzna oś robota. Modularna budowa, niewiele części ruchomych bardzo odpornych na ciężkie warunki pracy oraz niewielkie wymagania konserwacyjne sprawiają, że pozycjoner IRBP R jest bardzo łatwy w serwisowaniu.
W porównaniu z poprzednią generacją tych pozycjonerów zwiększone zostały udźwigi poszczególnych stołów. Zmiany zaszły także w samej budowie mechanicznej. Konstrukcja spawana zastąpiona została odlewami, które czynią ten pozycjoner bardziej sztywnym i wytrzymałym.
Poszczególne typy stanowisk FlexArc różnią się od siebie ilością sterowanych osi – pozycjonery typu R, K oraz B maja trzy zsynchronizowane z robotem osie, kontrolowane przez sterownik robota (oś wymiany stanowisk oraz dwie osie przeznaczone do montażu przyrządów spawalniczych). Typ C ma dwa nieruchome stoły po obu stronach oraz mechanizm wymiany stanowisk. W szczególnych przypadkach, jeśli wymaga tego technologia spawania, cele mogą być wyposażone również w inne niestandardowe typy pozycjonerów.
04/2012
30
Cela spawalnicza -FlexArc R
Nowe funkcje
Cele spawalnicze FlexArc wyposażone zostały w najnowocześniejsze rozwiązania, które czynią proces spawania powtarzalnym i bezawaryjnym. Jednym z takich urządzeń jest układ serwisowania palnika TC96 wraz z układem do korekcji punktu TCP – BullsEye. Zadaniem pierwszego z urządzeń jest okresowe oczyszczenie palnika z odprysków a także natryśnięcie środka antyadhezyjnego na szyjkę palnika, co ułatwia przepływ gazu osłonowego a w efekcie przekłada się na jakość i estetykę spoiny. Zadaniem drugiego urządzenia tzw. BullsEye jest sprawdzenie i automatyczna korekcja położenia końcówki wolnego wylotu elektrody (np. po kolizji lub wskutek naprężeń cieplnych). Nowa generacja cel FlexArc może być wyposażone również w zaawansowane funkcje spawalnicze, których celem jest detekcja elementów spawanych i optymalne prowadzenie spoiny. Wyszukiwanie statyczne typu SMARTAC umożliwia wyszukiwanie pozycji elementu do spawania na podstawie dotknięcia końcówką drutu spawalniczego – proces wyszukiwania realizowany jest przed zajarzeniem łuku spawalniczego. Śledzenie dynamiczne WeldGuide umożliwia natomiast spawanie z jednoczesną korekcją trajektorii spawania dzięki pomiarowi impedancji łuku. Ten typ śledzenia spoin idealnie nadaje się do spawania elementów, które mogą wykazywać dużą niezgodność wymiarów (wskutek nie optymalnego procesu przygotowania detali).
04/2012
31
Urządzenie - BullsEye
Nowe możliwości
Oprócz wspomnianych zalet, należy zaakcentować także niskie koszty inwestycji. Dzięki standaryzacji rozwiązania, FlexArc charakteryzują się niższą ceną niż stanowiska projektowane i wykonywane na specjalne zamówienie. Jest to szczególnie istotne dla małych i średnich przedsiębiorstw, dla których do niedawna robotyzacja była rozwiązaniem zbyt kosztownym. Dla takich firm istotne znaczenie może mieć również fakt, że urządzenia serii FlexArc nie wymagają skomplikowanej instalacji, dzięki czemu czas, a zarazem koszty uruchomienia są minimalne. Wszystkie elementy są dostarczone wstępnie zmontowane i gotowe do działania natychmiast po uruchomieniu i przyłączeniu do instalacji zasilającej oraz gazów spawalniczych. Wszystkie cele spawalnicze FlexArc wyposażone są w certyfikowany układ bezpieczeństwa chroniący obsługę i miejsca pracy. Dodatkowo, dzięki zamkniętej konstrukcji wzrasta wskaźnik bezpieczeństwa pracy operatora oraz otoczenia. Wszystkie stanowiska posiadają znak CE.
Autor jest pracownikiem ABB
Marcin Kruczyński, tel: + 48 695 420 130
04/2012
32
W tym numerze pokazana została możliwość zastosowania różnych filtrów na zdjęciach poddanych digitalizacji. Pierwsze zdjęcie od lewej jest zdjęciem oryginalnym. Więcej informacji na stronie www.krysdor.pl oraz pod adresem e-mail: [email protected]
Ocena radiograficzna spoin
