B G I O D C O T O

T R N G I H C D U Y T N - K H O A Y

BI GING BNH L HC - O TO DC S I HC - GING VIN: THC S. BS NGUYN PHC HC - KHOA Y / I HC DUY TN.

2

1. BNH L & THUC D NG-MIN DCH 4. BNH L & THUC TIU HA 7. BNH L & THUC V MU, TO MU

1.1 .cng B.l{ D ng Min dch 03 4.1 i cng bnh l{ tiu ho 467 7.1 ai cng v mu v c quan to mu 969

1.2 Cc bnh d ng 51 4.2. Lot d dy - t trng 502 7.2 Thiu mu 998

1.3 Lupus ban h thng 78 4.3 X gan 542 7.3 Xut huyt 1034

1.4 X cng b h thng 100 4.4 Ap xe gan do amip 566 7.4 Cc bnh bch cu 1061

1.5 Vim khp dng thp 117 4.5 Si mt 586 8. BNH L & THUC TR NHIM TRNG

2. BNH L & THUC H HP 4.6 Tiu chy v to bn 616 8.1 Bnh sinh cc bnh nhim trng 1079

2.1 i cng bnh l{ h h hp 145 4.7 Bnh nhim khun g tiu ha 643 8.2 Bnh lao 1117

2.2 Cc bnh tai mi hng 168 5. BNH L & THUC TIT NIU 8.3 HIV.AIDS 1154

2.3 Vim ph qun cp 192 5.1 i cng bnh l{ tit niu 689 8.4 Cc bnh ly qua ng tnh dc 1191

2.4 Vim ph qun mn 202 5.2 Vim cu thn cp 713 8.5 vim gan do virus 1276

2.5 Vim phi 216 5.3 Hi chng thn h 731 8.6 St xut huyt Dengue 1303

2.6 Hen ph qun 238 5.4 Suy thn cp 748 9. BNH L & THUC THN KINH

2.7 Bnh phi tc nghn mn tnh 290 5.5 Suy thn mn 770 9.1 i cng bnh l{ h thn kinh 1341

3. BNH L & THUC TIM MCH 5.6 Si tit niu 801 9.2 ng kinh 1388

3.1 i cng bnh l{ v tim mch 334 5.7 Nhim khun tit niu 826 9.3 Bnh Parkinson 1423

3.2 Suy tim 362 6. BNH L & THUC NI TIT 9.4 Tai bin mch no 1441

3.3 Tng huyt p 403 6.1 i tho ng 850 10. BNH L & THUC TR UNG TH, YHCT

3.4 Thp tim 442 6.2 Bnh l{ tuyn gip 893 10.1 Ung th v thuc iu tr 1491

6.3 Bnh l{ v thng thn 942 10.2 YHCT v thuc c truyn Vit Nam 1538

10.3 Ng c & qu liu thuc 1579

MC LC

I CNG BNH L TIU HA

B G I O D C O T O

T R N G I H C D U Y T N - K H O A Y

3

Mc tiu hc tp: Sau khi hc xong bi ny, sinh vin c kh nng:

1. Nu c cc c im gii phu-chc nng mt s phn ca h tiu ha.

2. Nu c khi nim cc triu chng thng gp ca bnh l{ tiu ha.

3. Nu c vai tr ca cc xt nghim cn lm sng trong chn on bnh l{ h tiu ha.

Ni dung

1. Gii phu sinh l{ h tiu ha

2. Mt s triu chng thng gp ca bnh l{ tiu ha

2.1 Nn v bun nn

2.2 Chy mu tiu ha

2.3 au bng

2.4 Tiu chy v to bn

2.5 Vng da

3. Mt s xt nghim cn lm sng

1. Nhng im c bn v gii phu sinh l h tiu ha.

4

H tiu ha bao gm ng tiu ha v cc c quan ph thuc. - ng tiu ha c chia lm 2 phn trn v di. + ng tiu ha trn bao gm: Ming, thc qun, d dy + ng tiu ha di bao gm: t trng, hng trng, hi trng, i trng, trc trng v hu mn. - Cc c quan ph thuc gm: rng, li, tuyn nc bt, gan, ti mt v ty.

5

1.1 Vi nt v gii phu v chc nng ca mt s on trong ng tiu ha

1.1.1 D dy

D dy l mt ti cha thc n ni thc qun vi t trng.

Cu to ca d dy gm 4 lp: lp nim mc, lp di nim mc, lp c v lp thanh mc.

Nim mc d dy gm lp lin bo tr bao ph ton b nim mc v cc tuyn d dy.

Tuyn d dy c cc t bo tit:

- T bo bia: bi tit acid chlohydric. Acid chlohydric c nhim v hot ha men tiu ha, kch thch bi tit dich ty, iu chnh ng m tm v.

- T bo chnh: bi tit pepsinogen, s c chuyn thnh pepsin c hot tnh, tham gia vo qu trnh tiu ha protein.

- T bo bi tit nhy: cht nhy c nhim v bo v nim mc khi s tn cng ca dch v.

6

1.1.2 Rut non

Rut non l phn ng tiu ha ni tip d dy n i trng.

Cng gm 4 lp ging nh cc ng tiu ha khc

Lp nim mc ca rut non c nhiu np gp v nhung mao hnh ngn tay, trn b mt ca n c nhiu vi nhung mao rt nh nh ra. S sp xp ny to ra mt din tch b mt rt ln cho s hp thu thc n v bi tit enzym tiu ha. Mi nhung mao u cha cc mch bch huyt, mng li cc tiu ng mch v tiu tnh mch.

7

Rut non c nhng chc nng sau:

- Tiu ha v hp thu

+ Hp thu nc v cc cht in gii

+ Tiu ha v hp thu cc cht: glucid, lipid, protein,

+ Hp thu vitamin:vitamin tan trong du c hp thu phn u ca rut non, vitamin B12 c hp thu phn cui hi trng, acid folic c hp thu on hng trng.

- Bi tit: bi tit dch rut v mt s ni tit t (gastrin, recretin).

- Min dch: do cc t bo plasma, i thc bo, t bo mast, hch lympo v mng Payer m nhim, bi tit ra cc globulin min dch.

- Vn ng: nhu ng rut vn chuyn thc n xung phn thp hn ca ng tiu ha.

8

1.1.3 i trng

Lp nim mc ca i trng gm 2 loi t bo: t bo ct - ch yu hp thu nc v in gii; v t bo c chn bi tit cht nhy. C c nhng hch lympho c lp hnh thnh nhng phn ca h thng min dch.

i trng c nhng chc nng sau:

- Hon tt vic tiu ha nhng thc n cn d. i trng khng bi tit enzym nhng cha vi khun ln men hydratcarbon, chuyn ha acid amin thnh idol v skatol (lm cho phn c mi c bit thi) v bilirubin thnh stercobilinogen. Vi khun trong i trng sn xut ra mt s vitamin B v K.

- Bi tit cht nhy bi trn phn v bo v nim mc

- Hp thu nc trong phn.

- Hp thu in gii v cc loi vtamin

- Tch tr phn n khi thch hp bi tit.

9

Xen gia cc b t bo gan l nhng ng vi qun mt v li mao mch nan hoa.

Khong ca l khong lin kt gia tiu thy gan, trong c nhng nhnh ca ng mch gan, tnh mch ca v nhng ng mt nh.

1.2 Gan v ng dn mt

1.2.1 Gan

Gan l mt tng ln nht ca c th, nm pha trn bn phi ca bng, st ngay di c honh.

Gan c chia lm hai thy phi v tri, v chia nh thnh 8 phn thy (nm trong 2 thy phi tri).

Gan c cu trc phc tp, n v cu trc & chc nng ca gan l nhng tiu thy c hnh a gic. Tnh mch trung tm tiu thy nm gia mi tiu thy.

10

1.2.2 ng dn mt ng dn mt bao gm: - ng dn mt chnh: ng gan v ng mt ch. - ng dn mt ph: ti mt v ng ti mt.

11

1.2.3 Chc nng sinh l{ ca gan:

- ng ha v tng hp: glucose thnh glycogen v m, sn xut protein, lipoprotein, fibrinogen, nng lng

- D tr: Cht khong (Fe, Cu), cht c khng chuyn ha (T)

- D ha: ging ha hocmon, chuyn nitrogen tha thnh ure, glycogen thnh glucosse

- Kh c: Bilirubin (lin hp acid glucoronic), thuc, ru, khng nguyn.

2. Mt s triu chng thng gp ca bnh l tiu ha

12

2.1 Nn v bun nn

Nn l hin tng tng cht cha trong d dy mt cch mnh m ra ngoi qua ng tiu ha.

Bun nn l cm gic ch quan mun nn nhng khng nn c.

Nn v bun nn c th xy ra lin tip ci n ni tip ci kia, lin quan cht ch nhng c th tch ri, c lp vi nhau.

13

2.1.1 Biu hin lm sng

Nn l s kt hp nhiu ng tc ca cc c quan v b phn:

- D dy ng vai tr th ng, c thnh bng ng vai tr quan trng trong tng cht dch t d dy ra ngoi.

- C honh v c thnh bng cng co bp, gy tng p lc trong bng t ngt, ng thi c trn d dy thc qun m ra, mn v ng li, nhu ng thc qun i ngc tu di ln. Do cc cht cha trong d dy b tng ra ngoi.

Km ni nn v bun nn thng c cc triu chng xy ra ng thi: da xanh ti, mch chm, c th sc v ho nu cht dch i vo ng h hp.

Nn nhiu, ko di s dn n mt nc v in gii t nh ti nng.

2.1.2 C ch nn v bun nn

ng tc nn c kim sot bi trung tm nn nm hnh ty phi hp vi cc trung tm ho hp, vn mch, v phn phi thn kinh ca d dy rut.

14

Trung tm nn c th b kch thch bi 4 ngun khc nhau: - Cc si thn kinh ph v i vo (c nhiu th th serotonin 5 HT) v cc si thn kinh tng t cc ni tng d dy rut: cc si thn kinh ny b kch thch khi c s cng gin ca ng rut, nhim khun hoc kch ng ti nim mc d dy rut hoc mng bng - Kch thch t h tin nh - Kch thch t cc trung tm v no - Vng nhn cm ha hc trong khu vc r sau ca hnh ty. vng ny c cc th th ha hc c th b kch thch bng cc thuc. c t. gim oxy m, tng ure mu, nhim toan, ha tr liu v chiu x.

15

2.1.3 Nguyn nhn nn v bun nn

a. Nguyn nhn ti b my tiu ha

- Hp ng tiu ha:

+ Hp mn v do lot, ung th

+ Tc rut non do dnh rut, khi u, lng rut, thot v

- Nhim khun, nhim c: Vim d dy-rut do vi khun, virus nhim c

- Bnh gan, ty: si ng mt ch, vim ty cp.

b. Nguyn nhn ngoi ng tiu ha, ti bng:

- Vim phc mc cp do thng d dy, nhim khun phc mc

- Thai nghn, cha ngoi t cung v, u nang bung trng xon

- Chn thng bng

- Nhi mu mc treo.

16

c. Bnh l{ cc c quan khc

- Tim mch: nhi mu c tim, cn h huyt p, cn cao huyt p

- Bnh l{ thn kinh trung ng: u no, vim no, chy mu no

- Bnh tm thn: tm thn phn lit, lon thn kinh chc nng

- Bnh ni tit: suy thng thn cp, cn cng gip

- Bnh tai mi hng: hi chng tin nh, say tu xe

- Nhim c ngoi sinh (thuc, ha cht) & ni sinh(suy gan, suy thn nng)

17

2.2 Chy mu tiu ha

Hay cn gi l xut huyt tiu ha l hin tng mu thot ra khi thnh mch, chy vo trong lng ng tiu ha.

Bnh thng lng ng tiu ha khng c mu. XHTH khng phi l mt bnh m l biu hin triu chng ca nhiu nguyn nhn, triu chng ny c th gy e da tnh mng ngi bnh.

A) Hnh nh ni soi d dy bnh thng. B) Hnh nh ni soi xut huyt d dy

18

2.2.1 Biu hin lm sng

C th biu hin c nn ra mu, i ngoi ra mu hoc biu hin ring tng triu chng ty theo nguyn nhn khc nhau.

a. Nn ra mu

Khi mu trong ng tiu ha c tng ra ngoi theo ng ming gi l nn ra mu.

Nn ra mu ti khi mu c tng ra ngay sa khi chy mu.

Nn ra mu en l do sau khi mu chy ra khi thnh mch, c ng li mt thi gian trong ng tiu ha, nn tip xc vi dch tiu ha v vi khun to thnh mu en.

19

b. i ngoi ra mu

Khi mu trong ng tiu ha c tng ra ngoi theo ng tiu ha di. C th i ngoi ra mu en hoc mu ti ty thi gian lu li trong ng tiu ha.

Hai triu chng trn c th km theo triu chng ca mt mu: mt mi, ngt, chong vng, h huyt p

Ty theo khi lng, tc mu chy m c biu