PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWERok XXXVI 1992

OBRAZ PYŁKOWY MIODÓW SPADZIOWYCH ROZTOCZA

Zofia Warakomska,Teresa JaroszyńskaKatedra Botaniki AR, Wydzial Ogrodniczy

ul. Akademicka 15,20·950Lublin

St r e s z c z e n ie

W światowym handlu miody odmianowe uzyskują wyt.sze ceny, watna wi~c jest znajomośćrejonów ich produkcji w Polsce, Miody spadziowe pochodzą glównie z terenów górzystych, do którychnależy td pasmo Roztocza na Lubelszczyźnie. W 1979roku, w czasie obfitego spadziowania jodel, zebrano44 próbki miodów z pasiek 15 miejscowości polotonych na terenie i obrzeżach Roztoczariskiego ParkuNarodowego. Poddano je analizie pylkowej wedlug wskazali Międzynarodowe] Komisji BotanikiPszczelarskiej IUSB (1970) oraz zmierzono ich przewodność elektryczną. W osadzie określono procentpylku roślin nektarodajnych i nienektarodajnych (wiatropylne i owadopylne nienektarujące) orazwskaźniki spadzi: glony, zarodniki grzybów, grzybni~. Obliczono wskainik mikroskopowy spadzi IM:P.Barwy miodów określono na podstawie klucza do barw M a e r z a i P a u I (1950).Stwierdzono zgodność obrazu pyłkowego miodów z ich cechami organoleptycznymi i przewodnościąelektryczną, wskazujllC4 na ich spadziowe pochodzenie. Roztocze jest terenem produkcji odmianowychmiodów spadziowych w latach obfitego spadziowania jodel.Słowa kluczowe: miód spadziowy, analiza pyłkowa, Roztocze.

WPROWADZENIE

Znajomość rejonów produkcji odmianowych miodów handlowych jestważna ze względu na ich wyższe ceny. W Polsce oprócz takich 6 miodównektarowych objęto normą (PN-75) również i miody spadziowe. Pochodzą onegłównie z terenów górzystych, porośniętych jodłą lub świerkiem, a do regionówtakich należy też pasmo Roztocza na Lubelszczyźnie (J a r o s z Y ń s k a 1982). Jestto teren lesisty z rozrzuconymi wioskami, przecięty kilkoma niewielkimi rzekami.Według pszczelarzy, pożytków dostarczają spadziujące jodły, drzewa liściaste, polauprawne i łąki. W 1966 roku utworzono tam Roztoczański Park Narodowy (RPN).

MATERIAł.. I METODA

W 1979 roku pod koniec lata, w czasie obfitego spadziowania drzew, w 15miejscowościach położonych na obrzeżu i terenie RPN (Ryc. 1) zebrano próbkimiodów określanych przez pszczelarzy jako spadziowe. Barwy płynnych miodówoznaczono według klucza do barw M a e r z a i P a u I (1950). Zmierzonoprzewodność elektryczną według PN-75. Zalecana tam metoda octanowa nieznalazła w tym wypadku zastosowania, gdyż w osadach często pojawiała się gryka iwrzos o bardzo charakterystycznym pyłku. Domieszka miodu z tych roślin powoduje

149

zmętnienie próby podobnie jak spadź, Analizę pyłkową wykonano według L o u-ve a u x i in. (1970), uwzględniając wyniki pracy M o a r a (1985), który udowodniłeksperymentalnie, że liczenie w osadzie 300 ziarn pyłku jest wystarczające.Potwierdził tym samym wskazania D ya k o w s k iej (1959). Wskażnik spadzi IM:Pustalono na podstawie sumy glonów, zarodników i grzybni w stosunku do pyłku roślinnektarodajnych. Obliczono też procent pyłku roślin nienektarujących (wiatropylnychi owadopylnych pyłkodajnych). Wynik analizy mikroskopowej przedstawionograficznie. Zarodniki grzybów porównano z tablicami zarodników grzybów rosnącychna spadzi (tzw. sadzaki) z prac B a r t h (1971), B o r o w s k iej (1971), B o r o w-s k iej, D e m ia n o w ic z (1972) i D e m i a n o w i c z i in. (1972). Oznaczenieziarn pyłku oparto o dostępne lcIucze ipreparaty porównawcze (F a e g r i , I v e r-s e n 1950; B r i a n 1957; B a s s e t i in. 1978; K u p r i j a n o v a , A I i o ś i n a1978).

Zamosc t

ROZTOCZE

Ryc. l Lokalizacja miejsc próbek miodów na Roztoczu w roku 1979

Place ol site ol coIection the sampIes of honeys in Roztocze region in 1979

150

OMÓWIENIE WYNIKÓW

Większość zebranych miodów charakteryzowała się barwą o odcieniacholiwkowo-musztardowych i oliwkowo-brunatnych, a w smaku wyraźnie wyczuwało sięobecność spadzi. Wskaźnik IM:P tych miodów wahał się znacznie, bo od 0,15 do 20,5(Ryc. 2). Jak wykazała War a k o m s k a (1985), liczba elementów spadzi wosadach jest zawodna jako miernik wskaźnika spadzi. Przy wirowaniu miodufragmenty grzybni mogą skupiać się, a z kolei kolonie glonów rozpadać. Zarodnikigrzybów również nie tworzą trwałych skupień (B o r o w s k a 1971).

,-4 .a-tDlT

za

t8

t6

t\

I t.

tO

•,~a

40'

)0

20

10

, ~~~27~~a~t~6~~~'~)6~~1)~,~~b1~~~~~1~' otO )t 2' ). 40 )0 12 J7 )5 '+1 7

•••• r'J prób.. :t. ol ...,he---,-"

Ryc. 2 Porównanie niektórych cech badanych miodów zebranych w roku 1979:Comparision oC some features oC investigated honeydew honeys or Roztocze in 1979:1 - wskaźniki spadzi IM (glony, zarodniki i' gnybnia) - honeydew indicators IM (alge, spores andmycelium)2 - pyłek roślin nektarodajnych (P) - pollen of nęctarious plants (P)3 - pyłek roślin nienektarodajnych - polten of no-nectarious plants4 - wskaźnik spadzi IM:P - indi~tors oC honeydew IM:PS- pnewodność elektryczna (S cm-l) _electr, conductivity (S-4cm-1)

151

W wielu przypadkach stwierdzono zgodność pomiędzy podwyższonąprzewodnością elektryczną miodów, wzrostem zawartości w nich pyłku roślinnienektarodajnych i spadkiem nektarodajnych. Frekwencję pyłku obu grupprzedstawia wykres (Ryc. 3). Wysoki udział (70-95%) wykazał pyłek zarówno roślinuprawianych na Roztoczu - Fagopyrum, Nicotiana, jak i dziko rosnących - Calluna.Ttifołium repens. Z chwastów częste również były Sinapis, Raphanus i Taraxacum -typ należący prawdopodobnie do Leomodon automnalis i Cichonum intybus -częstych na łąkach i przydrożach pod koniec lata. Pyłek Rumex mógł dostać się dobadanych miodów zarówno z nawiania, jak i z obnóży. Z roślin tej grupy znacznąfrekwencję wykazały ponadto Unica; Gramineae, Chenopodium, Plantago - niecomniej Papaver i Hypericum,

Z roślin nektarodajnych w grupie wysokiej frekwencji znalazły się Salix;Centaurea cyanus, drzewa owocowe, Rubus, Frallgulo, Anthriscus typ i Labiatae M-typ. Tak zróżnicowany obraz pyłkowy wskazuje na pożytek prawie z całego sezonulub też wymieszanie miodu zebranego wcześniej z późniejszym wziątkiem, co jestzgodne z informacją miejscowych pszczelarzy.

Na kolejnym wykresie (Ryc. 4) przedstawiono stosunki ilościowe pomiędzygłównymi składnikami osadu miodowego. W prawie połowie miodów wskaźnik IM:Pwskazywał na znaczny udział pożytku sqadziowego, przy tym przewodność ich byłarównież bardzo wysoka (10-20 S-4cm- ). W 8 miodach IM:P przekraczał 4,5 cowskazuje na bardzo dużą ilość spadzi. Na specjalną uwagę zasługuje miód nr 11pochodzący z nadstawki. Pozostałe miody były gniazdowe. Miód ten można uznać zawzorcowy przykład korelacji dodatniej wszystkich wskaźników spadzi: dużo pyłkuroślin nienektarodajnych, mało nektarodajnych, wysoki IM:P i wysoka przewodność.W miodach gniazdowych pyłek mógł pochodzić zarówno z nektaru, jak i wtórnie zobnóży.

Jako pyłek przewodni, przy jednoczesnej obecności elementów spadzispotkano Calłuna. Fagopymm, Nicotiana, Tnjolium pratense i Phacelia. W jednymmiodzie wystąpił pyłek Pnmus typ. Miody takie należy uznać za nektarowo-spadziowe.

152

Ryc. ~ Frekwencja pyłku w 44 miodach i jego udział procentowy w obrazie mikroskopowym:Pollen Crequencyin 44 honeys and their percent contribution in microscopic spectrum:1 • pyłek bardzo cz~sty >45%· pollen very often >45%2· pyłek cz~sty45·16%· pollen ońen 45·16%3 • pyłek rzadki 16·3% • pollen rare 16·3%4 • pyłek pojedynczy <3% • półlen single <3%5 • pyłek roślin nienektarodajnych owadopylnych (E) • pollen of no-nectarious entomophillous plants (E)6 • pyłek roślin nienektarodajnych wiatropylnych i owadopylnych (NE) • potlen of no-nectarious anemo-and entomophillous plants (NE)

153

Wśród zarodników występowały charakterystyczne dla spadziCapnophialophora, Triposporium, Stemphylium, Fumago, TOTUla(Ryc. 5). Ponadtospotkano Epicoccum; Altemaria, Helminthosporium; uredospory i chlamydosporyrdzy i śnieci spotykano rzadko i nielicznie w osadach. Glonów również było mało.

Ryc. S Typy zarodników i grzybni spotykane 91 miodach spadziowych (wg Borkowskiej, Demianowicz1m):Sporcs and mycclium typcs fjnd in honeydew honeys (after Borkowska, Demianowicz 1972):1. Triposporium pinophilum Neger. 2. Capnophialophora pinophila (Ness) Borkowska. 3. Stemphyliumbotryo&umWallr. 4. Fumago vagans Pers.

154

WNIOSKI

Teren Roztocza, w świetle przeprowadzonych analiz, można uznać za rejonprodukcji odmianowych miodów spadziowych. Ich gwarantowaną jakość zapewniąmiody nadstawkowe z lat obfitego spadziowania drzew zarówno iglastych jak iliściastych.

LITERATURA

B a r t h O. M. (1971) - Mikroskopische Bestandteil brasilianischer Honigtauhonige. Apidologie2(2):157-167.

B a s s e t I. J., C r o m p lon C. W., P a r m e I e e J. A. (1978) - An atlas of airborne póllen grains andcommon rungus spores or Canada. Res. Branch Dep, or Agric. Monograph No 18,pp. 321.

B o r o w s k a A (1971) - Capnophialophora pinophila (Nees) comb. nov. Acta Myc. 7(1):99-103.B o r o w s k a A, D e m i a n o w i c z Z (1972) - Grzyby na spadzi jodlowej. Acta myc.8(2):175-189.B r i a n A. (1957) - A key lo the pollen grains or some of the commonar wild and cultivated plants

growing in Britain which are visited by bees (Apoidea). Gr. Brit., Cambrige, pp. 18 (maszynopis).D e m i a n o w i c z Z, B o r o w s k a A, D u b i k G., P i e I k a J. (1972) - Grzyby w spadziowych

miodach jodłowych. Ann.UMCS, Sect.E 25(15):203-212.D y a k o w s k a J. (1959) - Palynologia. Wyd. Geolog., pp. '323.F a e g r i K., I v e r s e n J. (1950) - Text-book of modern pollen analysis. Ed. E. Munksgaard,

Copenhagen, pp. 168.Jar o s z Y ń s k a J. (1982) - Miody spadziowe i ich pochodzenie. Wszechświat 8-9:153-157.K u p r i j a n o v a LA. (1969) - Palinołogija sierezkocvietnych. Izd. Nauka, pp. 214.K u p r i j a n o v a L A, A I i o ś i n a L A (1978) - Pylca dwudolnych rastienij. Izd. Nauka, pp. 168.L o u v e a u x J., M a u r i z i o A, Vo r w o h I G. (1970) - Les m thodes de la m Iisso-palynologie.

Apidologie 1(2):212-227.M a e r z A, P a u I M. (1950) - A dictiońary of color. Mc Graw-HiII Book Co., pp. 208.M o a r N. T. (1985) - Pollen analysis or New Zealand honey. NZ J.Agricult.Res. 28:39-70.Polska Norma,

Miód pszczeli (1976) - Wyd. Normalizacyjne, PN-75, A 77626.War a k o m s k a Z. (1985) - Obraz pylkowy miodów i pierzgi Kotliny Jeleniogórskiej.

Pszczeln.Zesz.Nauk.29:235-263.

ANAL YSIS OF TUE HONEYDEW HONEY'S OF ROZTOCZE

Zofia Warakomska,Teresa Jaroszyńska

Producing or honeydew honey are very profilable from the point view of commetce. The originof thesca.honeys of Poland come generally from hilly regions with Abies and Picea trees. In Ihis region isour Roztocze country, where the National Park become originated in 1966year.

In 1979 they collected 44 honey sampIes from 15 places which belong to this Park or areaneighbouring to this Park and were considered by beekeepers as honeydew honeys.

On the basis of M a e r z and P a u I (1950) glossary, their colour was determinated andelectrical conductivity was measured according to the Polish Standard 1975.Then according to L o u v e-a u x et al. (1970) and M o a r supplements (1985) pollen analysis was performed. Honeydew ratio(IM:P) was evaluated i.e. the sum of algae, spores and mycelium to the pellen of nectarious plan ts. AI$O,the percent of no-nectarious (anemophilous and enthomophilous) plants was calculated.

The olive-brown or mustard Iike colour and taste of honey sampies showed their honeydeworigin, but IM:P ratio oscillated jonsiderably (0,15-20,5) - see table 1. The electrical conductivity inmajority or honeys was above 10 S cm-l i.e. over the limit value for honeydew honey. .

155

li was found in honcy samples the high frequency ~f pollen (70-90%) of nectarious plants(Pagopyrum, Nicotiana), wild (Calluna, Trifolium) and weeds (5inapis, Raphanus, Taraxacum-typ).Among no-nectarious plants Rumex, Artemisia, Urtica, Chenopodium and. Plantago predominated -table 2. Among the fungi characteristic for honeydew spores: Fumago, Capnophialophora, Triposporium,5temphylium and Torula were found. Algaes occured rather rarely. The honey sample No 11 from thesuper worth of special notice. It is an exemple of all indicators which define honeys as honeydews.

Pollen spectrum of tested honey sampIes indicate that honey was collected from wholesummer, what agrees with the info'rmation taken from beekeepers,

Honey samples in which honeydew elements and dominant pollen (Calluna, Nicotiana,Trifolium, Phacelia) were found, are to be recognized as mixed honcy received from nectar andhoneydew.

Majority of obtained honcy sampIes show high electrical conductivity (10-20 54 cm-l) and 8 ofthem show high honeydew ratio.

The ~umber pf honeydew element. in uncertain, because when centrifugated, the fungi spownparts, spores and algaes colonies may create a conglomeration or-may be desintegrated form (B o'r o w-sit. 1971,W • ra k o m tli k a 1985). .

Roztocze may by considered as a honeydew production region, where the high quality honcy insupers can be produced in the years of abundance of honeydew flow. 'KeyworcII:honeydew honeys, pollen analysis, Roztocze.

156