Ochlewski Tadeusz - Dzieje Muzyki Polskiej (167)

7/23/2019 Ochlewski Tadeusz - Dzieje Muzyki Polskiej (167)

http://slidepdf.com/reader/full/ochlewski-tadeusz-dzieje-muzyki-polskiej-167 1/167

Dzieje muzyki polskiej

Spis rzeczy (numeracja jak w książce):Od Autorów 7WprowadzenieJerzy Waldorff 9

Nauczanie 10Orkiestry symfoniczne 12Opery 1!espo"y kameralne 1#$estiwale 1%&onkursy 1'Wydawnictwa( eksport ) import 19$ono*rafia 20Arc+iwa i muzea 20Muzyka dawna

,wa O-niska 2Średniowiecze 24W kr.*u c+ora"u *re*oria/skie*o 2#ocztki polifonii 23uzyka polska sc+y"ku 4redniowiecza 2%enesans 2!ocztki renesansu 05ozkwit muzyki ) apo*eum polifonii 2rze"om stylu renesansowe*o '6utni4ci 93uzyka or*anowa #1

"arok 4#ocztek nurtu instrumentalne*o ##Opera #$ormy muzyki reli*ine #%3uzyka or*anowa $%wiecenie &'ierwsze opery polskie 9ocztki symfonizmu %28 pro*u romantyzmu %#$d opina do Szymanowskie*oenryk :wolkie/ %7

ocztki ;<; wieku %'$ryderyk =+opin 703oniuszko ) twórca narodowe opery polskie 7%:padko-iercy =+opina i 3oniuszki 'okolenie >3"ode olski? 9'&arol :zymanowski ) odnowiciel muzyki polskie 10#Wirtuozi polscy ;<; i pocztków ;; wieku 11%+owa@rze*orz 3ic+alski 119o wy-uc+u dru*ie wony 4wiatowe 1203uzyka w niewoli 126ata od-udowy 1

Nowe dro*i 1#6ata 19%)197 1#

1



Wykonawstwo muzyczne w olsce powoenne 1%7"i,lio*ra-ia (wy,.r) /01ndeks nazwisk /0/Sp, ilus3racji /'1

:pis tre4ciB

$d uor.w5555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555552Wprowadzenie 6 7erzy Waldor--5555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555# NauczanieCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC CCCCCCCOrkiestry symfoniczneCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCOperyCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC%!espo"y kameralneCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC7$estiwaleCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC9&onkursyCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC11Wydawnictwa( eksport D importCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC12$ono*rafiaCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC1Arc+iwa i muzeaCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC1

Muzyka dawna 8wa $,niska5555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555/4

Średniowiecze555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555/4W kr.*u c+ora"u *re*oria/skie*oCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC1#ocztki polifoniiCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC1%3uzyka polska sc+y"ku 4redniowieczaCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC17

enesans55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555/'ocztki renesansuCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC195ozkwit muzykiDapo*eum polifoniiCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC21rze"om stylu renesansowe*oCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC276utni4ciCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC2'3uzyka or*anowaCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC0

"arok5555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555#2ocztek nurtu instrumentalne*oCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCOperaCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC#

$ormy muzyki reli*ineCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC3uzyka or*anowaCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC##

$%wiecenie555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555554&ierwsze opery polskieCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC#7ocztki symfonizmuCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC08 pro*u romantyzmuCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC1

$d opina do Szymanowskie*o 6 9enryk Swolkie5555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555&2ocztki ;<; wiekuCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC2$ryderyk =+opinCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC#3oniuszko D twórca narodowe opery polskieCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC%1:padko-iercy =+opina i 3oniuszkiCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC%7okolenie >3"ode olski?CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC'2

&arol :zymanowskiDodnowiciel muzyki polskieCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC''Wirtuozi polscy ;<; i ;; wiekuCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC101+owa muzyka 6 ;rze*orz Micalski55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555/12

o wy-uc+u << wony 4wiatoweCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC1023uzyka w niewoliCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC1076ata od-udowyCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC11#

Nowe dro*iCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC CCCCCC126ata 19%D197CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC1#Wykonawstwo muzyczne w olsce powoenneCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC1#%

"i,lio*ra-ia (wy,.r)55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555/4'ndeks nazwisk55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555/4!Sp, ilus3racji 5555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555/<4

Od Auorówziee muzyki polskie ) to tytu" zo-owizucy( tymczasem oddawana do rk =zytelników

2



ksiEka ma specyficzny i wyma*acy komentarza c+arakterC owsta"a ona z inicatywyWydawnictwa wed"u* proektu i pod merytorycznym nadzorem profC Fadeusza Oc+lewskie*o(

przeznaczona za4 est przede wszystkim dla =zytelG ników za*ranicznyc+( zainteresowanyc+muzyk polskC Nie est to pu-likaca naukowa( ani tym -ardzie podr.cznik +istorii muzyki ) skromna o-.to4H i popularyzatorski c+arakter ksiEki sk"oni"y autorów do przeprowadzeniaostre selekci faktów( skutkiem cze*o o-raz muzyki polskie zarysowany na podstawie te

edne lektury -y"-y z-yt u-o*i i ednostronnyC !a-rak"o-y w nim zw"aszcza nie do4H dok"adniez-adanyc+( a -ezsprzecznie waEnyc+ zwizków muzyki z innymi sztukami( filozofi( wreszciedzieami *ospodarczymi i politycznymi nasze*o narodu ) wszystkie te za*adnienia zosta"y wksiEce ledwo zasy*nalizowaneC oza *"ównym nurtem zainteresowa/ autorów znalaz"o si. równieE wykonawstwo muzyczneC O*raniczenia te umoEliwi"y ednak koncentrac. i

przedstawienie w lapidarne formie tematu nawaEniesze*o ) twórczo4ci muzyczneC&aEdy z autorów( realizuc uz*odnione za"oEenia( korzysta" ednak z do4H duEe swo-ody codo .zyka( opisu i metody przedstawienia powierzone*o mu o-szaru dzieów nasze muzyki ) std teE poszcze*ólne partie te ksiEki róEni si. mi.dzy so- w sposó- widocznyC Jednak kaEda praca o c+arakterze popularyzatorskim ) a muzyki dotyczy to w nawi.kszym stopniu

) zawiera w so-ie element su-iektywny i eliminowanie *o -y"o-y za-ie*iem sztucznym( ac+y-a takEe niewykonalnymC W ci*u ostatnic+ kilkudziesi.ciu lat dziee muzyki polskieznacznie si. wz-o*aci"y ) z edne strony na skutek istne lawiny odkryH nieznanyc+ dzie"dawnyc+ mistrzów( z dru*ie za4 dzi.ki o-fitemu i cennemu doro-kowi kompozytorówwspó"czesnyc+C Nowe fakty poawia si. i -.d poawiaH nadal( dla unikni.cia nieporozuD Imie/ trze-a wi.c zaznaczyH( Ee prace autorskie nad pu-likowanymi tekstami zosta"y uko/czonew 197 rokuCJeszcze przed opu-likowaniem ksiEka ta na-ra"a szcze*ólne warto4ci( stal si. -owiemostatni prac wielkie*o i niestrudzone*o propa*atora muzyki polskie profesora FadeuszaOc+lewskie*oC Je*o *romadzona do póne staro4ci( oparta na -o*atym do4wiadczeniu mdro4Horaz p"yncy z m"odzie/cze*o serca entuzazm mo-ilizowa"y nas do rzetelne pracy( e*oEyczliwe( ale -ezkompromisowe oceny po-udza"y do poprawiania( udoskonalania raznapisanyc+ tekstówC !a-rak"o nam e*o o-ecno4ci w momencie natrudnieszym ) przekazaniamaszynopisów do drukarni( i w momencie naprzyemnieszym ) otworzenia pierwsze*o*otowe*o e*zemplarza ksiEkiC !apewne tom nie stanowi do4H okaza"e*o zwie/czenia -o*ate itwórcze dzia"alno4ci Fadeusza Oc+lewskie*o( moEe ednak )ak cale e*o Eycie ) okaEe si.

poEyteczny i u"atwi melomanom uzupe"nienie zaso-u wiadomo4ci o polskie muzyceC

Wprowadzenie - Jerzy Waldorff Na dalszyc+ stronac+ autorzy te ksiEki przedstawili dziee muzyki polskie i e twórcz

wspó"czesno4H( od 4redniowiecza aE do poczyna/ awan*ardyC We wprowadzeniu czytelnik znadzie o-raz dzisiesze*o Eycia muzyczne*o pomi.dzy Ku*iem i Odr( e*o róEneor*anizmy s"uEce peda*o*ice( odtwórczo4ci( propa*andzie( utrwalaniu dwi.kówrozmaitymi metodami zapisuC K.dzie teE mowa o miescac+ narodowe pami.ci( *dzie czcisi. przesz"o4H( z które si. rozwin" dzie/ dzisieszy( a czerpaH -.dzie soki przysz"o4H( ak wszystko zdrowe( co mocno korzeniami tkwi w ziemiCFaka rewia aktualno4ci w olsce moEe okazaH si. pomocna czytelnikowiB na e tle oceni on

prawid"owie +istoryczne procesy rozwou muzyki w tym krauC !acznimy od te*o( co dae pocztek kaEdemu 4wiadomemu uprawianiu sztuk pi.knyc+L

NauczanieW olsce dzia"a o-ecnie siedem wyEszyc+ szkó" muzycznyc+ na poziomie akademickimC Nastarsza z nic+( w Warszawie( est nadawniesz w te cz.4ci ,uropyC !a"oEona w 1'10(



wyprzedzi"a o rok &onserwatorium praskie( o siedem lat wiede/sk Akademie $ur 3usik io pi.Hdziesit dziewi.H lat -erli/sk :taatlic-e oc+Dsc+uleC Je wspó"za"oEycielem i

peda*o*iem nas"awniesze*o a-solwenta ) $ryderyka =+opina ) -y" Józef ,lsnerC Wu-ie*"ym stuleciu a-solwentami warszawskie*o <nstytutu 3uzyczne*o zostali mC inC <*nacyJan aderewski oraz Wanda 6andowskaC 3i.dzy wonami dyrektorowa" uczelni &arol:zymanowski( studentami -yli @raEyna Kacewicz i Witold 6utos"awskiCW &rakowie rektorat WyEsze :zko"y 3uzyczne o-" w roku 1972 &rzysztof endereckiCFe*o typu akademickie uczelnie dzia"a równieE w Modzi( oznaniu( &atowicac+(Wroc"awiu i @da/skuC rednic+ szkó" muzycznyc+ na poziomie licealnym istniee w olsce##( o-ok nic+ ponad <:O szkó" pierwsze*o stopniaC Niedalekim celem est realizaca planu(z*odnie z którym kaEde namniesze miasto -.dzie mia"o w"asn szko". muzyczn

pierwsze*o stopniaC 6uki w podstawowym szkolnictwie pa/stwowym wype"nia spo"eczneo*niska muzyczne dzia"ace pod opiek i kontrol towarzystw muzycznyc+C Nastarsze znic+( < ponad stuletnie Warszawskie Fowarzystwo 3uzyczne( zak"ada" w roku 1'71 ociecnarodowe opery polskie( twórca alki i :traszne*o dworu ) :tanis"aw 3oniuszkoC Ale

poza tym istnie -ardzo aktywne towarzystwa w oznaniu( :zczecinie( !ielone @órze i6u-linieC o"oEone na wsc+odzie krau woewództwo lu-elskie( zanim podle*"oreor*anizaci( -y"o skpo wyposaEone w pa/stwowe szko"y muzyczne( *dyE mia"o tylko

podstawowyc+ i l 4redni( lecz ic+ niedostatek uzupe"nia"o -lisko 0 spo"ecznyc+ o*nisk muzycznyc+ z ponad 0 filiami( czyli "cznie oko"o %0 punktów nauczaniaCWarto po4wi.ciH c+wil. uwa*i specyficzne formie zdo-ywania m"odzieEy dla muzyki wwoewództwie pozna/skimC Ky" rok 19%'( kiedy dyrektor $il+armonii w oznaniu( AlozyMuczak( postanowi" zednoczyH przede wszystkim uczniów szkó" 4rednic+(o*ólnokszta"ccyc+ i zawodowyc+( w 3"odzieEowym 5uc+u 3i"o4ników 3uzyki ro:iofoniHaC =z"owiek mdry( wy-ra" form. klu-ów( któryc+ est dzi4 kilkadziesit( w samymoznaniu i innyc+ miastac+ woewództwa( z kilkoma tysicami cz"onkówCOd swyc+ pocztków -y"a to edyna c+y-a w skali europeskie propozyca wci*aniam"odzieEy w muzyk.( an*aEowania w sposó- ory*inalny ) moEna -y rzec nawet )

perfidnyC 3"odyc+ nie zmusza si. do aktywne*o udzia"u w Eyciu muzycznymC rzeciwnieL:tawia im si. nawet wiele przeszkód( skutkiem cze*o naleEenie do ruc+u ro :infonica niema w so-ie nic ze szkolne*o o-owizku( natomiast stae si. wyróEniacym przywileem( októry warto za-ie*aHC Napierw nieduEo( ale p"aciHL :"usznie( -o cz"owiek lekcewaEy( co musi. wpyc+a si" i darmowoC W zamian za roczn sk"adk. cz"onkowie ) opatrzeni wle*itymace i znaczki do przyDszpilenia na piersi ) dosta sta"e miesca w audytoriac+koncertów klu-owyc+( a est ic+ po kilkana4cie rocznieC !eszyty 3uzyczne s po prostu

-o*atymi w tre4ci i urozmaiconymi miesi.cznikami( sk"adacymi si. po sezonie na ponad%00DstroniDcowe ksiEki o muzyceC onadto kaEdy uczestnik akci ro :iofoniHa ma prawodo -rania udzia"u w spotkaniac+ i turnieac+ muzycznyc+( do za-ierania *"osu w sensiedos"ownym ) 4piewania al-o *rania na instrumencie solo lu- w zespo"ac+( czy teEwyraEania swyc+ opinii piórem( co w na-ardzie udanyc+ fra*mentac+ ukazue si. wewspomnianyc+ zeszytac+ or*anizaciC=a"o4H pro*ramu akci ro :infonica dzieli si. na trzy stopnie muzyczne*o wtaemniczenia(na rodza mdrze reaktywowane masoneriiC =o roku te same *rupy m"odyc+ po zdo-yciuodpowiednie*o szcze-la wiedzy muzyczne przec+odz do muzykowania o szcze-el wyEe(a trzeci stopie/ ) dwuletni ) ma c+arakter 8niwersytetu 3uzyczne*o( do które*o

przy.cie uwarunkowane est takEe -ardzo do-rymi wynikami w nauce pozamuzyczne( a naktóre*o czele stoi m"odzieEowy samorzd z osiemnastoletnimCCC rektorem w insy*niac+C W pelerynie z -ia"yc+ królików i z "a/cuc+em na szyiC =iekawy eksperyment dae *odne uwa*i

#



rezultatyL Na szczycie polskie piramidy nauczania muzyczne*o stoi <nstytut 3uzykolo*ii8niwersytetu Warszawskie*oC Fo stosunkowo m"oda *a" wiedzy( e4li zwaEyH( iErozwin."a si. dopiero w pocztkac+ ;; wieku w kilku o4rodkac+ uniwersyteckic+C Wolsce ednak przy."a si. -ardzo szy-ko( -o uE w 1907 roku Aleksander oli/skiopracowa" ziee muzyki polskie w zarysie( a ksidz Józef :urzy/ski wyda" cztery wst.pnezeszyty cenne*o dzie"a 3onumentu 3usices :acrae in oloniaC W okresiemi.dzywoennym -y"y trzy polskie katedry muzykolo*iiB za"oEona we 6wowie w 191 roku

przez profC dr Adolfa =+y-i/skie*o( w &rakowie w 1921 roku przez profC dr !dzis"awaJac+imeckie*o i w oznaniu w 1922 przez profC dr Mucana &amie/skie*oC Wszystko tozrunowa"a dru*a wona 4wiatowaC O-ecny warszawski <nsytut 3uzykolo*ii( który esieni 197 roku o-c+odzi" swoe dwudziestopi.ciolecie( za"oEy"a profesor dr !ofia 6issa( autorkakilkunastu ksiEek i paruset rozpraw( wielu t"umaczonyc+ na kilkana4cie .zyków(wspó"pracownik oko"o dziesi.ciu encyklopedii muzycznyc+ w tyluE kraac+ i od roku 19%#cz"onek 5ady 3i.dzynarodowe*o Fowarzystwa 3uzykolo*iczne*oC <nstytut dzieli si. nacztery zak"adyB istorii 3uzyki olskie pod kierunkiem docC dr 3iros"awa erza( istorii3uzyki owszec+ne pod kierunkiem profC dr Józefa 3ic+a"a =+omi/skie*o( Feorii i,stetyki( co prowadzi oso-i4cie profC dr 6issa( oraz ,tno*rafii 3uzyczne pod kierunkiem

profC dr Anny =zekanowskieC :zcze*ólnie cenny wk"ad do muzykolo*ii polskie po dru*iewonie 4wiatowe wniós" zmar"y w 19%7 roku +istoryk( ksidz profC dr ieronim $eic+t(który swymi odkryciami ) *"ównie po -i-liotekac+ staryc+ klasztorów ) po*".-i"znaomo4H dzieów muzyki polskie aE do pocztków ;<<< wieku( pu-likuc odnalezioneza-ytki w 1 tomac+ wydawnictwa Antiuitates 3usicae in oloniaC O-ok <nstytutuWarszawskie*o pracu równieE katedry muzykolo*ii przy uniwersytetac+ w oznaniu i w&rakowie( *dzie w 197# roku za"oEono O4rodek okumentaci ycia i Fwórczo4ci <CJCaderewskie*o( w oparciu o z-iory korespondenci i -i-liotek. mistrza( przewiezione do&rakowa z e*o szwacarskie rezydenci 5iondDKossonC

Orkiestry symfonicznerzed kolenym pod.ciem dru*ie*o tematu naleEy podkre4liH ) co nie -ez znaczeniaL ) Ee akkolwiek olska znalaz"a si. po dru*ie wonie zniszczona w swe materialnekonsystenci do %0 procent i nie wiadomo -y"o( do cze*o si. pierwe -raH w dziele eod-udowy( przecieE rzd znalaz" równieE i na to 4rodki( a-y wzniesione zosta"y dwa wielkienowe teatry operowe( w Warszawie i Modzi( oraz siedem *mac+ów fil+armonicznyc+B wWarszawie( Kyd*oszczy( Olsztynie( Wroc"awiu( 5zeszowie( =z.stoc+owie i Kia"ymstokuC$il+armonii pa/stwowyc+ est w olsce dziewi.tna4cieC onadto trzy orkiestry radiowoDtelewizyneB krakowska( warszawska oraz Wielka Orkiestra olskie*o 5adia i FP w&atowicac+( osiad"a na lsku i koncertuca nazautrz po wonie( kiedy Warszawa leEa"a

eszcze w *ruzac+C oza wyEe wspomnianymi( a nie liczc amatorskic+( *ra eszcze wolsce cztery zawodowe orkiestry symfoniczneB 5y-nickie*o Okr.*u W.*lowe*o zsiedzi- w 5y-niku( lska ) w !a-rzu( nadto w Jelenie @órze i Wielkopolska OrkiestraO-azdowaC Frzy fil+armonie posiada w"asne c+óryC :tuoso-owe ) $il+armonia

Narodowa w Warszawie i $il+armonia imC &arola :zymanowskie*o w &rakowie( podczas*dy do $il+armonii ozna/skie naleEy s"awny takEe za *ranic c+ór c+"opi.cy i m.ski pod

-atut :tefana :tuli*rosza( zwany >:"owikami ozna/skimi?C ! $il+armoni omorsk imC

<C JC aderewskie*o w Kyd*oszczy i z $il+armoni lsk w &atowicac+ wspó"pracu c+óry amatorskie na tak wysokim poziomie( Ee zac+wyca"y wykonaniem skranie róEnyc+(lecz równie trudnyc+ dzie"( ak 3esasz aendla z edne strony i awan*ardowe oratorium



Ad 3atrem enryka 3C @óreckie*o ) z dru*ieC ! $il+armoni :zczeci/sk wreszcie4piewa znakomity c+ór tamtesze politec+niki pod -atut inEC Jana :zyrockie*oC Na czelete liczne muzykuce falan*i sto dwa zespo"y konkuruce ze so- i ) ak to -ywa zor*anizmami Eywymi ) na zmian. lepszeB $il+armonia Narodowa oraz Wielka Orkiestra:ymfoniczna olskie*o 5adia i FPC $il+armonia Narodowa ma 7 latC :olist inau*uracyne*o koncertu e *mac+u w Warszawie -y"( esieni 1901( aderewskiC Od roku19' zespó" mia" ' za*ranicznyc+ podróEy( w tym tournee po 8:A( dac "cznieQ oko"o00 koncertówC Je*o nad"uEszy woaE( od lute*o do kwietnia 1970( o-emowa" ,*ipt(6i-an( <ran( <ndie( :in*apur( Australi.( $ilipiny( on*kon* i Japoni.C Od wskrzeszenia zwoenne rozsypki w 191 roku szefem >narodowców? est( z krótk przerw( Witold5owickiC Wielka Orkiestra :ymfoniczna 5 i FP posiada"a koleno takic+ sta"yc+dyry*entówB Witold 5owicki R19#)19#7S( @rze*orz $itel-er* R19#7)19S( Jan &renzR19)19%'S( &azimierz &ord R19%9) 197S( po czym zosta"a -ez szefa( zapraszac*o4cinnie róEnyc+ wy-itnyc+ mistrzów -atutyC Jesieni roku 197# i 197% ruszy"a na o-azd:tanów !ednoczonyc+( ze znakomitym Ko+danem Wodiczko i m"odym a zdolnym Jerzym3aDksymiukiem na czeleC Na-ardzie e*zotyczny woaE te *rupy prowadzi" w roku 19%

przez !:55 do =+in( pónie do on*kon*u( do Japonii( na $ilipiny( do Australii i wreszcie przez @rec. z powrotem do krauC

Opery Jest ic+ w olsce osiemB w Kyd*oszczy( Kytomiu( @da/sku( &rakowie( Modzi( oznaniu(Warszawie i Wroc"awiuC o te sceniczne rodziny zaliczyH naleEy równieE olski Featr Fa/caw oznaniu( za"oEony i prowadzony przez am-itne*o( nowocze4nie my4lce*o c+oreo*rafa=onrada rzewieckie*o( który wyprowadza swó -aletowy statek na coraz szersze wodyeuropeskieCFu równieE miesce( a-y wspomnieH o dziewi.ciu polskic+ teatrac+ operetkiC =zy si. *odzi w

prze*ldzie instytuci kultywucyc+ muzyk. powaEnT ) FakL Niektóre -owiem operetki wolsce( zamiast o*raniczyH si. do c+wytliwe*o repertuaru od Weso"e wdówki po =z"owieka z6a 3attczy( stara si. o pozyce artystycznie cennieszeC Fak ) na przyk"ad ) *dy w roku19 Operetka Warszawska przenosi"a si. do nowe( o-ecne swoe siedzi-y( na inau*urac. da"a polski wodewil z dru*ie po"owy ;P<<< wieku &rakowiacy i @órale( -ardzo warto4ciowydlate*o( Ee ma 4liczn muzyk. i dramatur*i.( a w dodatku -y" zapowiedzi narodzin polskieopery narodowe w wielkim styluC W 197# roku ta sama Operetka Warszawska wystawi"a :ennocy letnie :zekspira z ol4niewac sceno*rafi( w znakomite reEyserii( a z muzykCCCrockQnQrollLWracac do opery( naleEy zatrzymaH si. d"uEe przy dwóc+ teatrac+ wielkic+B w Warszawie i

ModziC Warszawski Featr Wielki otwarto uroczy4cie w roku 1' i odtd na e*o scenie *o4cilinawy-itniesi 4piewacy kraowi oraz przy-yli z za*ranicyC W tym dostonym -udynkuoklaskiwano s"awnyc+ polskic+ -raci( solistów nowoorskie 3etropolitan( IJana i ,dwarda5eszke(Iak równieE 3arcell. :emD-ric+D&oc+a/sk( Adama idura( Janin. &orolewiczDWaydow( Jana &iepur.( Ad. :ariC Ale takEe 4piewali w Warszawie An*elica =atalaniU ,nrico=aruso( AdeDlina atti( 3attia Kattistini( 3ercedes =apsir( $iodor :zalapmCFoti al 3onte(Fitta 5uffo( 3i*uel $letaC Na te scenie od-ywa"y si. wszystkie koleno wielkie prapremiery

polskie( od alki 3oniuszki w 1'' zaczynac( a na &rólu 5o*erze &arola :zymanowskie*ow roku 192% ko/czcC W roku 199 Nkmcy spalili *mac+ teatru( dope"niac dzie"a zniszczenia

po powstaniu warszawskim w roku 19##C :p"on."a -ezcenna( z-ierana przez lat 10% -i-lioteka(

z dymem posz"y ma*azyny liczce ponad 100 ty4C kostiumów i rekwizytówC ! ca"e -udowliocala" eno napi.knieszy po4ród za-ytkowyc+ w ,uropie fronton nieszcz.sne*o teatruC owonie do od-udowy Featru Wielkie*o przystpiono nie od razu( zw"aszcza Ee ) decyz rzdu

%



) mia" on -yH( za swo za-ytkow fasad( tak nowoczesny i wspania"y( a-y sta" si. sym-olemzrealizowanyc+ marze/ olaków o ca"ym krau wskrzeszonym ze 4miertelne*o za*roEeniaC

Niezwykle uroczyste otwarcie nastpi"o esieni 19%C !aproszonym *o4ciom ukaza"a si. widownia pi.kna( c+oH niez-yt duEa( -o na 2 ty4C foteliC !a to scena otrzyma"a wyposaEenienanowocze4niesze o-ok pierwe od-udowane Opery Wiede/skie przy 5in*ac+C 3ec+anizmsceny szufladowoDzapadniowoDrotacyny( e powierzc+nia równa znaducemu si. opodal

5ynkowi :tare*o 3iastaC W kulisac+ 100 *arderó- dla artystów i stosownie o-szernema*azyny( pracownie( warsztaty( -iuraCOdtd znów wyst.pu na pierwsze scenie narodowe nawy-itniesi polscy 4piewacy w tym

pokoleniu z Feres &u-iak i Wies"awem Oc+manem na czeleC Na deskac+ Featru Wielkie*o wWarszawie *o4ci"y ca"e zespo"y( mC inC Australian Kallet z 3el-ourne( Kallet 5am-ert z6ondynu( Kalet a/stwowe*o Akademickie*o Featru Fa/ca >,stonia? z Fallina( Kallet Nacionalde =u-a( =ompa*nie de Josep+ 6azzini R$rancaS( eutsc+e Oper am 5+ein( $irst =+am-er ance =ompany of New Vork( essisc+es :tadtt+eater z Wies-aden( 6ondon =ontemporaryance F+eatre( Ndrodni iadlo z ra*i( New Vork =ity Kallet( 5oyal Kallet z 6ondynu(:taatsoper Kerlin( Featr Wielki !:55 z 3oskwyC

W ostatnic+ latac+ po4ród za*ranicznyc+ solistów 4piewali mCinC ,lisa-et+ :oderDstrdm( Nikolai @iaurow( pónie Kir*it Nilsson( 6ui*i Ala( Victoria de los An*eles i inniCo"oEona o dwie *odziny dro*i od Warszawy Mód est to centrum przemys"uw"ókiennicze*o( dlate*o nazywana >polskim 3anc+esterem?C 3ac prawie '00 ty4Cmieszka/ców( nowy *mac+ Featru Wielkie*o dosta"a w roku 19%7C O ile warszawski *mac+swym kszta"tem i przepyc+em nawizue do tradycynyc+ teatrów operowyc+ Pmetropoliac+( o tyle "ódzki( na 1#00 miesc( cieszy funkconalno4ci i prostotCra*nc mieH co4 w"asne*o( co -y *o wyróEnia"o( Featr Wielki w Modzi za-ra" si. door*anizowania co dwa lata mi.dzynarodowyc+ spotka/ -aletowyc+ ca"yc+ zespo"ów( atakEe *rup solistów( Ee-y mó*" porównywaH swoe osi*ni.cia i z o-serwaci takic+

wyci*aH poEyteczne wnioskiC otyc+czas ta/czy"y w Modzi nawy-itnieszy i nawi.kszy( ponad stuoso-owy polski -alet klasyczny Featru Wielkie*o z Warszawy oraz uprawiacymodern dance olski Featr Fa/ca z oznania( a takEe kilka innyc+ zespo"ów kraowyc+C !za*ranicy podróEowa"y do Modzi mC inC Kaltet du ;;Deme :iecle 3auryce*o Kearta zKrukseli( KalletC 5am-ert z 6ondynu( -alety oper z 6ipska i F-ilisi( *rupa solistów -aletuKolszo z 3oskwyC Wzaemne zainteresowanie teatrami wielkimi spo"ecze/stw Warszawy iModzi est tak duEe( iE dyrekca kolei( a po nie -iura turystyczne zorientowa"y si.( Ee wartoor*anizowaH w o-ie strony specalne >poci*i muzyczne? i wyprawy autokarowe na

przedstawienia oper i -aletówC Artystyczna turystyka owa dzia"a z powodzeniem uE od latC

Zespoły kameralneodczas *dy w reszcie ,uropy( szcze*ólnie w An*lii i Niemczec+( rozwia"o si. -unie w;<; stuleciu muzykowanie kameralne po domac+ zami"owane*o w sztuce mieszcza/stwa

) olska( starta politycznie z mapy ,uropy( rozdarta mi.dzy trzy mocarstwa za-orcze(my4la"a racze o tym( Ee-y w prywatnyc+ domac+ konspiroDwaH( przy*otowywaH si. dokolenyc+ zrywów walki o niepodle*"o4HC &iedy wreszcie odzyska"a po pierwsze wonie4wiatowe( doro-ionym na nie nuworiszom muzyka nie -y"a do szcz.4cia potrze-naCawna kulturalna arystokraca i mieszcza/stwo popad"y w niedostatek( kolene za4 wielkiekryzysy ekonomiczne takEe i rzdowi nie pozwala"y odpowiednio su-sydiowaH sztukiCopiero po dru*ie wonie zespo"y kameralne ."y mnoEyH si. nad Wis" z nieoczekiwan

si" i rozmac+emC <c+ praca za4 i powodzenie s nowym dowodem( Ee nawet tak uduc+owiona sztuka ak muzyka nie moEe si. o-yH -ez pieni.dzyB -o*aty i +ony mecenas

pozostae nalepszym -odcem artystycznyc+ sukcesówC Odkd 3inisterstwo &ultury i

7



:ztuki w olsce otworzy"o szeroko portfel na finansowanie or*anizaci zespo"ówkameralnyc+( okresu prac przy*otowawczyc+( na zakup instrumentów i *dy trze-a ) kostiumów( wreszcie na konieczn propa*and. ) znaleli si. ener*iczni kierownicyzespo"ów( utalentowani instrumentali4ci oraz wokali4ci i w ci*u kilku lat roz-udowanakameralistyka w olsce( a takEe rozmi"owanie w nie melomanów sta"y si. faktemC

Nazwy zaprezentowanyc+ niEe *rup kameralnyc+ o tyle warte s zapami.tania( Ee z tymimuzykami równie do-rze moEna si. spotkaH podczas wizyt w olsce( ak i w wielu innyc+kraac+ europeskic+( a takEe pozaeuropeskic+C !espo"y kameralne -owiem( operatywne imnie kosztowne( znacznie cz.4cie podróEu od wielkic+ symfonicznyc+ czy operowyc+C

Na pierwszy plan wy-ia si. ca"y koncern muzyczny( kierowany przez ener*iczne*o artyst. i or*anizatora( :tefana :utkowskie*o( w WarszawieB Opera &ameralna ze scenami dwiema

) staconarn i o-azdow( olska Orkiestra &ameralna oraz zespó" wokalistów pod nazw >3usicae Antiuae =olle*ium Parsoiense?C :zcze*ólnie interesucym osi*ni.ciemkoncernu est sezon letni( od 1 maa do 1 wrze4nia( w sto"ecznyc+ o-iektac+za-ytkowyc+C &oncerty i spektakle w siedemnastowiecznym podwarszawskim pa"acuWilanowskim( wzniesionym przez króla Jana :oD-ieskie*oX w amfiteatrze parku Mazienki(za"oEone*o przez ostatnie*o w"adc. olski w ;P<<< wieku( :tanis"awa Au*ustaoniatowskie*oX nastroowe muzykowanie w 3uzeum istorycznym na :tarym 3ie4cieoraz wieczory muzyki reli*ine w -ardzo pi.knym( teE z ;P<<< stulecia( z-orzeewan*elickim w samym centrum WarszawyCOrkiestra &ameralna &arola Feutsc+a powsta"a z cz"onków zespo"u symfoniczne*o$il+armonii Narodowe( ale wyst.pue odr.-nie( z czasem zyskawszy teE o-sad. w"asnC&oncertue przede wszystkim za *ranic i "atwie us"yszeH moEna w &anadzie( 3eksyku(&olum-ii al-o w Japonii niE w olsceC 5epertuar od klasyczne*o po wspó"czesnyCo wy-itnyc+ naleE eszcze dwa zespo"y kameralne przy fil+armoniac+B >=apellaKyd*ostiensis pro 3usica Antiua? prowadzona przez W"odzimierza :zyma/skie*o( zsiedzi- w $il+armonii omorskie imC <CJC aderewskie*o w Kyd*oszczy( oraz >=appella=racoiensis? pod :tanis"awem @a"o/skim( przy $il+armonii &rakowskie imC &arola:zymanowskie*oC Jak ic+ nazwa "aci/ska wskazue( zespo"y nacisk k"ad na uprawianiemuzyki dawne( z tym rozróEnieniem( Ee >=appella =racoiensis? szcze*ólnie kultywuemuzyk. krakowskie*o dworu królewskie*o( a wi.c sprzed roku 1%00( zanim stolic.

przeniesiono do WarszawyC 8prawiac równieE star muzyk.( >=olle*ium 3usicorumosnaniensium? ma tym u"atwione zadanie i dodan atrakcyno4H( Ee si. pos"u*ueory*inalnymi za-ytkowymi instrumentami duEe warto4ci i pi.kna( uEyczanymi ze z-iorów3uzeum <nstrumentów w oznaniu( dyry*ent kole*ium za4 ) W"odzimierz &ami/ski )

piastue równocze4nie *odno4H dyrektora muzeumC =z"onkowie te*o zespo"u wyst.pu wstroac+ -arokowyc+C Jeszcze eden zespó" muzyki dawne( *rywacy na rekonstruowanyc+staryc+ instrumentac+ smyczkowyc+( d.tyc+( perkusynyc+ i klawiszowyc+ Rportatyw(

pozytywS( nosi nazw. >$+tulatores et Fu-icinatores Parsoienses?C !a"oEy" *o i prowadzi&azimierz iwkowski tak doskonale( Ee fistulatorzy fi*uru w pro*ramac+ nawyEerenomowanyc+ mi.dzynarodowyc+ festiwali w ,dyn-ur*u( radze( =annes( Ker*en(3ontreuY( a wyst.powali teE w aryEu( podczas festiwalu >u 3arais? i >3ai dePersail"es?C @ra oni w kostiumac+ renesansowyc+C! uczniów ostatnic+ klas i a-solwentów WyEsze :zko"y 3uzyczne w Warszawie ze-ra"

profC Fadeusz Oc+lewski zespó" solistówDkameralistów >=on moto ma canDta-ile?( dac mu

na patrona muzyczne*o Antonia Pialdie*o( przeto w pro*ramac+ te cenione falan*icz.sto znaleH moEna nazwisko w"oskie*o mistrza tuE o-ok nazwisk mistrzów polskie*o -arokuC o 4mierci profC Oc+lewskie*o zespo"em kierue e*o wyc+owanek( skrzypek

'



3arek :zwarcC&wintet Warszawski od -lisko dwudziestu lat przemierza 4wiat( *rywac na trzec+kontynentac+B w Ameryce( ,uropie i Azi( od pocztku z tym samym wytrawnymkameralist( W"adys"awem :zpilmanem( przy fortepianieC 3"odym zespo"em estsmyczkowy &wartet Wilanowski( szy-ko i z ener*i wy-iacy si. na mi.dzynarodoweestradyC liczne krakowskie >Frio Karokowe? ma w sk"adzie flet( wiolonczel. i klawesyn(

przy którym zasiada czo"owa ptolska klawesynistka( ,lE-ieta :tefa/skDMukowicz( zdynastii muzyków( co mo* *raH &oncert Kac+a na cztery fortepiany nie wyc+odzc pozakr* na-liEszyc+ krewnyc+B alina =zerayD:teDfa/ska ) < fortepian( e mE 6udwik :tefa/ski ) <<( e córka( wspomniana ,lE-ieta ) <<< i e zi.H Jerzy Mukowicz ) <PCOto reprezentacyne dla swe róEnorodno4ci polskie zespo"y kameralneC Nie wszystkie( -oc+cc wyliczyH e wszystkie( trze-a -y"o-y zaH eszcze kilka stron te ksiEkiC

Festiwaleodo-nie ak w reszcie 4wiata festiwale ) coraz modniesze( zdo-ywac szy-ko rosncerzesze zwolenników( a zatem przyczyniac si. skutecznie do propa*andy muzyki ) takEew olsce ) mnoE si. niemal z roku na rokC rzerzymy kilka na*"o4nieszyc+(szcze*ólnie znaczcyc+ w krau i poza e*o *ranicamiC 5an* przewyEsza inne3i.dzynarodowy $estiwal 3uzyki Wspó"czesne >Warszawska Jesie/?( od 19% urzdzanycorocznie w dru*ie po"owie wrze4nia w Warszawie przez !wizek &ompozytorówolskic+C =elem( aki postawili so-ie or*anizatorzy( est prze*ld aktualne twórczo4ci wmuzyce 4wiatowe( co powodue nierówn atrakcyno4H festiwaliB tyle s warte co roku( ilenades"ane utwory z warsztatów kompozytorskic+C ozyc niezmienn zostae klasykawspó"czesno4ci( za kaEde >Jesieni? reprezentowana przez pewn ilo4H dzie" :trawi/skie*o(Kartoka( :zymanowskie*o( :c+-n-er*a( Ker*a( We-erna( <esa itpC W praktyce -ardzoszy-ko >Jesienie Warszawskie? zdo-y"y so-ie renom. forum nado*odniesze*o nakonfrontac. muzyki wspó"czesne Wsc+odu i !ac+odu oraz na spotkania kompozytorów zo-u stron 4wiataC W Warszawie mieli naprostsz okaz. do widywania si. i wymiany

po*ldów :zostakowicz z &arl+einzem :tock+auDsenem( =+aczaturian z 6ucianem KerioCFu wymieniali po*ldy teoretyczne krytycy ) ans einz :tuckensc+midt z 5$N i 6eonid,ntelis z 6enin*raduC alsz konsekwenc topo*rafii >Jesieni Warszawskic+? s dwiewielkie *rupy zespo"ów produkucyc+ si. we wrze4niu w $il+armonii Narodowe( wFeatrze Wielkim( WyEsze :zkole 3uzyczne oraz na innyc+ eszcze warszawskic+ scenac+i estradac+C ! edne strony fil+armonieB 3oskiewska( 6enin*radzka( =zeska(Kudapeszte/ska( rezde/ska( Kukareszte/ska( a/stwowa Orkiestra !:55 i OrkiestraWszec+zwizkowe*o 5adia i FP( z dru*ie ) Wiener :ymp+oniker( :uis4e 5omande(itts-ur*+ :ymp+ony( &:lner 5undfunksinfonieorc+ester( Orkiestra 5adiowa N& zJaponii( 5oyal 6ierpool Orc+estra i orkiestry 5adia i FP $rancuskie z aryEaC odo-nie zca"e*o 4wiata zeEdEa do Warszawy czo"owe zespo"y kameralne oraz ca"e kompanieoperowe i -aletowe( ak eutsc+e Oper am 5+ein( 3erce =unnin*+am and ance=ompany( C8:A( czy KalletDF+Hatre =ontemporain z Amiens we $ranciC Oczywi4cie dodaHdo te*o naleEy wszystkie nawy-itniesze zespo"y symfoniczne( operowe i kameralne

polskieC>Jesienie Warszawskie? odda"y teE nieocenion przys"u*. *rupie nawyEe utalentowanyc+wspó"czesnyc+ kompozytorów polskic+( stac si. dla nic+ ak *dy-y trampolin do skoków

w wielkie kariery mi.dzynarodoweC W ramac+ tyc+ to festiwali od-y"y si. 4wiatowe prawykonania mC inC @raEyny Kacewicz 3uzyki na smyczki( tr-ki i perkus.( easieri Notturni( P< &wartetu smyczkowe*o( &wartetu na # wiolonczeleX Fadeusza Kairda =zterec+

9



eseów( ,rotyków na sopran i orkiestr.( ,kspresi na skrzypce i orkiestr.( ZZZ :ymfoniiXWociec+a &ilara utworu symfoniczne*o 5iff%2X Witolda 6utos"awskie*o JeuY PenitiensX&rzysztofa endereckie*o kompozyci :trofy( Wymiary czasu i ciszy( &anonX &azimierza:erockie*o A piacere( Nio-e( ramatic storyX enryka 3iko"aa @óreckie*o :contri( =antistrumentali( oratorium Ad 3atremC JeEeli po roku 19%0 w pro*ramac+ >Jesieni? znadue si. coraz mnie prawykona/ czo"owyc+ polskic+ kompozytorów( to dlate*o( Ee coraz cz.4cie

pisz oni na zamówienia za*raniczne( ak npC &rzysztof enderecki swo as. wed"u* 4wCMukasza dla uczczenia 700Dlecia katedry w 3iinster czy Witold 6utos"awski( które*owszystkie utwory ostatnic+ dziesi.ciu lat zosta"y napisane na zamówienie i wykonane poraz pierwszy poza kraemC ru*i( co do wielko4ci formatu( est or*anizowany od 19%7 rokuna prze"omie sierpnia i wrze4nia we Wroc"awiu doroczny festiwal oratorynoDkantatowy>WratislaDia =antans?C omy4la" *o i pro*ramue dyry*ent Andrze 3arkowskiC3aestatyczna impreza przetacza si. koleno przez nawy kilku za-ytkowyc+ *otyckic+ 4wity/miasta( przez kruE*anki klasztorne( sale stare*o ratuszaC wi.ki orkiestr i -rzmienie c+órówrozle*a si. takEe w salac+ miescowe $il+armonii i 5oz*"o4ni olskie*o 5adiaC oszcze*ólnekoncerty atakowane s przez t"umy takie( Ee dost.p do niema"yc+ przecie ko4cio"ów re*ulowaH

musi s"uE-a porzdkowaC 8dzia" w festiwalu >Wratislaia =antans? o-ok zespo"ów polskic+ -ior teE za*raniczneC W repertuarze ca"a literatura oratorynoDkantatowa( od JC:C Kac+a iFelemanna do endereckie*o i @óreckie*oC$estiwale -yd*oskie ptC >3usica antiua ,uropae Orientalis? zainicowane zosta"y w latac+sze4Hdziesityc+ przez uczonyc+ warszawskie*o <nstytutu 3uzykolo*ii( a to w specalnymceluC =+odzi"o o unaocznienie muzykolo*om zac+odnim k"amliwo4ci twierdze/ dawnemuzykolo*ii niemieckie( Ee olska ako-y naleEy do *rupy narodów z mar*inesu kulturalne*o

) 5aadolker( które ni*dy w"asne sztuki muzyczne nie posiada"y( a na tym polu edynie pas"ysi. kwiatami wysokie kultury zac+odnie( przede wszystkim niemieckieC6iczne pozyce repertuaru -yd*oskic+ festiwali >3uzyki awne ,uropy rodkowe i

Wsc+odnie? dowodz cze*o4 wr.cz odmienne*oC e nie tylko olska( ale takEe =zec+y( 5osai s"owia/skie Ka"kany od *".-okie*o 4redniowiecza mia"y ory*inaln( w"asn twórczo4H iodtwórczo4H muzyczn( poziomem dorównuc zac+odnieC

Nastarsze w4ród zrodzonyc+ po dru*ie wonie 4wiatowe s sierpniowe festiwalec+opinowskie w usznikac+ na lsku( *dzie w roku 1'2% leczy" si.( a takEe koncertowa"=+opinC Nastarsze( *dyE pierwszy od-y" si. ) co nie do wiaryL ) w roku 19#( na tak wtedy

eszcze 4wieEym terenie po-itewnymC Odtd w sali i parku( które pami.ta m"odziutkie*o$ryderyka( corocznie e*o utwory *ra c+opini4ci polscy oraz przy-yli nawet z tak odle*"yc+kraów ak JaponiaC A festiwale w usznikac+ wiele da wzrusze/ przede wszystkimkuracuszom z te*o uzdrowiska i po-liskic+C

Kywalców nadmorskic+ kpielisk wa-i liczne w sezonie festiwale or*anoweC awn s"aw cieszy si. letni cykl koncertów na or*anac+ w katedrze w Oliwie( ali4ci ) posuwac si. wzd"uE wy-rzeEa ) dwi.k instrumentów or*anowyc+ us"yszeH moEna takEe w &oszalinie(&amieniu omorskim( :zczecinieC $estiwale takie od-ywa si. równieE w *".-i olskiB w&rakowie( Modzi i w ma"ym po"udniowym miasteczku 6eEask( *dzie w -o*ate( za-ytkowe

-azylice znadue si. napi.knieszy z polskic+ instrumentów( które*o -udow. uko/czy"or*anomistrz Jan @"owi/ski w roku 1%90C K.dc tam( warto z-oczyH do po-liskie*o( edne*o znaparadnieszyc+ w 4rodkowe ,uropie( zamku ma*nackie*o w Ma/cucie( *dzie znaleH moEnainteresuc kolekc. staryc+ fortepianówCO wczesne esienne porze( w po"owie wrze4nia( kiedy po wsiac+ nad Wis" i Odr dorzewa w sadac+ *ruszki i 4liwki( ca"y polski 4wiat muzyczny poc+yla si. z uwa* nadsiedemdziesi.ciopi.ciotysi.cznym miastem omorza rodkowe*o( które nazywa si. :"upsk i

est napi.knieszym przyk"adem te*o( ak -ez od*órne( rzdowe pomocy( a edynie zapa"em i*ospodarno4ci miescowyc+ dzia"aczy kulturalnyc+ powo"aH moEna do Eycia imprez.

10



muzyczn tak nie-awem waEn( iE stae si. ednym z czo"owyc+ festiwali w skalio*ólnokraoweCKy"a esie/ 19%7( kiedy w :"upsku dano pierwszy $estiwal ianistyki olskie( na zmian. w salirycerskie miescowe*o !amku &siEt omorskic+ i w wi.ksze( koncertowe sali FeatruKa"tyckie*oC o czym co roku imprezie dodawano aki4 nowy element( Ee-y e przysparza"

-laskuC

&tóre*o4 z nast.pnyc+ lat w ma"ym :"upsku wystawiono pierwszy w olsce pomnik nawy-itnieszemu wspó"czesnemu kompozytorowi polskiemu ) &arolowi :zyDmanowskiemu( a na carilloa z wieEy ratuszowe wy-rano pierwsze dwi.ki z <P :ymfonii&oncertuce te*o mistrzaC Naam-itniesza *ra dzwonów w ,uropieL W dodatku dzia"aczes"upscy okazali francuskie zrozumienie(dla potrze- cia"a towarzyszcyc+ uciec+om duc+a iotworzyli restaurac. re*ionaln tak wy4mienit( Ee odtd e kopie ) wzory urzdze/ wn.trza(stroów us"u*ucyc+ dziewczt( recepty potraw i nawet zestawy trunków ) zacz.toeksportowaH za *ranic.C !a do-re pienidze( na popieranie muzykiLW roku 197# kolena nowo4HB festiwalowi dodano konkurs dla m"odyc+ pianistów iklawesynistów( uczniów klas wyEszyc+ oraz 4wieEyc+ a-solwentów szkó" muzycznyc+C

=iekawie pomy4lanyL ecydowa"o o *rupie laureatów ury nie przez punktowanie( lecz dro* otwarte dyskusi( co uelastyczni"o wynikiC 6aureatów nie uszere*owano i nie wyna*rodzono pieni.Enie( ale kaEdemu przyznano takie wyróEnienie( akie zdawa"o si. indywidualnienaprzydatnieszeC A na*rodami tymi -y"y stypendia za*raniczne( na*rania na p"yty( zapewnionekoncerty z czo"owymi orkiestrami symfonicznymi krau( al-o teE recitale w kilku nawi.kszyc+miastac+ olskiC Jednym s"owem ) praktyczny ekwipunek na pierwsze( trudne kroki wkarierze artystyczneC

Konkursy A-y zrozumieH impulsy( akimi si. kierowali inicatorzy konkursów c+opinowskic+ wWarszawie( trze-a so-ie uprzytomniH( Ee eszcze po pierwsze wonie 4wiatowe =+opinuc+odzi" w niektóryc+ kr.*ac+ od-iorców za kompozytora >salonowe*o?( twórc. sentymentalnyc+ mazurków i walcówC Je*o pot.Ene dzie"a ) o-ie sonaty fortepianowe(olonezD$antaza ) znane racze tylko fac+owcom( mia"y u -ardzo wielu opini. utworówdziwacznyc+ i naz-yt trudnyc+( Ee-y warto -y"o ic+ si. uczyHC !aproektowano wi.cmi.dzynarodowe konkursy pianistyczne imC $ryderyka =+opina w olsce( ako rodzami.dzynarodowe dyskusi nad istotn warto4ci te muzyki i nalepszymi sposo-ami einterpretowaniaC<dea c+wyci"a od razuC o < &onkursu( w styczniu 1927( przystpi"o 2% uczestników z ' kraówC6aureatem zaledwie siódme*o dyplomu uznania zosta" m"odziutki 5osanin( nikomu -liEe nieznany pianistaCCC ymitr :zostakowiczC << &onkurs mia" uE '9 kandydatów z 1' kraówC W ury

zasiedli mC inC $eliks Wein*artner i 3arD*uerite 6on*Comimo roz*romienia kultury europeskie( a w szcze*ólno4ci polskie( przez +itlerowców wczasie dru*ie wony 4wiatowe( konkursy c+opinowskie odrodzi"y si. w 19#9 roku z

przec+odzcym oczekiwania impetemC Odtd roz*rywa si. co pi.H okr*"yc+ latB 19( 19%0(%( 70( 7CCC&onkursy muzyczne ) trudne zma*ania si.( pe"ne tremy i niespodzianek ) rzadko -ywa celn wróE- dalsze*o rozwou kariery laureatówC o wytków naleEy dru*i w olsce( poc+opinowskim( 3i.dzynarodowy &onkurs :krzypcowy imC enryka Wieniawskie*oC6aureatami pierwszyc+ roz*rywek te*o turnieu w 19 roku -yli @inette Neeu( którerosncy -lask s"awy na*le pokry"a mrokiem 4mierH w katastrofie samolotowe( oraz awid

Ostrac+ ) nazwisko nie wyma*ace komentarzaC o woenne za4 przerwie( w roku 192( pierwsze miesca zdo-yli <*or Ostrac+ ) syn awida( i Wanda Wi"komirska( czo"owa potemskrzypaczka polska( szeroko znana z estrad ,uropy i AmerykiC

11



<mprezy konkursowe od dru*ie wony od-ywa si. w oznaniu( dla rozmiania si. zkonkursami c+opinowskimi( kaEde*o dru*ie*o i siódme*o roku dekady R192( 7( %2( %7(72CCCSColska -o*ata -y"a on*i w mistrzowskie skrzypceC W pocztkac+ ;P<<< wieku król Au*ust <<zakupi" dla swe prywatne kapeli na !aniku Warszawskim 12 skrzypiec prosto z warsztatu:tradiarie*o z =remonyC &olene wony( zniszczenia i *ra-ieEe sprowadzi"y zaso-y krau i w

te dziedzinie do punktu zerowe*oC=+cc poprawiH sytuac. w miar. istniecyc+ moEliwo4ci( rzd zleci" :towarzyszeniuolskic+ Artystów 6utników utworzenie a/stwowe &olekci <nstrumentów:myczkowyc+C 5o4nie owa &olekca niezmiernie trudn i kosztown dro* zakupów( ale

ponadto na-ywaniem skrzypiec odznaczanyc+ w mi.dzynarodowyc+ konkursac+lutniczyc+( które urzdzane s teE w oznaniuC :krzypce z kolekci poEycza si. nawyEeutalentowanym pocztkucym wirtuozomC

Wydawnictwa, eksport - import Jakkolwiek róEne polskie wydawnictwa po4wi.ca nieco miesca w swoic+ planac+

pu-likacom muzycznym( wy"cznie tematyk t ) edyc partytur( nut( al-umów( ksiEek( podr.czników zamue si. olskie Wydawnictwo 3uzyczne( z siedzi- w &rakowieC!a"oEy" e nazautrz po wonie( esieni 19# roku( profC Fadeusz Oc+Dlewski( kieruc nim

przez nast.pnyc+ dwadzie4cia lat i rozwiac tak( Ee dzisia W3 naleEy do *rupyczo"owyc+ wydawnictw muzycznyc+ w ,uropieC 5oczna produkca oficyny krakowskiesi.*a #00 pozyci( w "cznym nak"adzie oko"o 2 min e*zemplarzyC zieli si. na 0 róEnyc+serii( ak ) dla przyk"adu ) kolekca 3usica 3edii Aei( mono*rafie( cykl popularnyc+

pocket -ooks( pod wspólnym tytu"em 3uzyka ) moa mi"o4HX podr.czniki szkolne( ziel wszystkie $ryderyka =+opina( :tanis"awa 3oniuszki( enryka Wieniawskie*o( &arola :zyDmanowskie*o oraz partytury kompozytorów wspó"czesnyc+C Oso-nym tytu"em do s"awy

W3 s al-umy( -o*ato i starannie opracowane( z-ierace na*rody na mi.dzynarodowyc+tar*ac+ ksiEkiC5uc+liwym dzia"em olskie*o Wydawnictwa 3uzyczne*o est e*o Kiuro andlu!a*raniczne*o( eksportuce nuty i ksiEki do 2' kraów kontynentu europeskie*o(azatyckie*o( o-u Ameryk( Australii( a nawet do Nowe !elandii oraz <slandiiC ,ksportemo-.to 0 procent roczne produkci W3( *"ównymi od-iorcami polskie*o eksportera s !wizek 5adziecki( =zec+os"owaca( N5( W.*ry( 8:A( 5$N( Wielka Krytania i Japonia(

przy czym nacz.4cie wywoEonym tytu"em s zie"a wszystkie $ryderyka =+opina wredakci <CJC aderewskie*o( z komentarzem w kilku .zykac+Co4ród napowaEnieszyc+ wydawnictw( z akimi W3 wspó"pracue( naleEy wymieniH

8niersal ,dition w Wiedniu i 6ondynie( ,ditions :ala-ert w aryEu( :c+ottDi 3oeckDVerla* w 5$N( =asa 5icordi we W"oszec+( W( ansen w &open+adze( ako przedstawicielana :kandynawi.C W 8:A polskie wydawnictwo wspó"dzia"a z wieloma firmamimuzycznymi i uniwersytetami( a nawi.ksze o-roty ma z firm ,C KC 3arks 3usie =oC z

Nowe*o JorkuC NiezaleEnie od eksportu nut Kiuro andlu !a*raniczne*o W3 zamue si. wypoEyczaniem materia"ów orkiestrowyc+ i *"osów do wykona/ utworów polskic+kompozytorów( wspó"pracuc w tym zakresie z 1% znanymi firmami za*ranicznymiC,ksportue us"u*i w postaci matryc nutowyc+ produkowanyc+ w pracowniac+ W3 oraz wformie druku *otowyc+ nak"adów ksiEek( na zlecenie klientów z za*ranicyCKiuru andlu !a*raniczne*o oddany zosta" równieE monopol eksportu p"yt *ramofonowyc+

produkowanyc+ w olsce przez trzy wytwórnieB >3uzaQ i >Venton w Warszawie oraz>ronit? w fa-ryce ionki pod 5adomiemC <mportem i eksportem polskic+ zespo"ów

12



muzycznyc+( solistów i dyry*entów zamue si. pa/stwowe -iuro impresariatu olskaA*enca Artystyczna >a*art( któremu w roku 197 wyros"a pod -okiem konkurenca w

postaci impresariatu &omitetu do :praw 5adia i FPC Nowa placówka na w"asn r.k. eksportuezespo"y solistów i dyry*entów -.dcyc+ na etatac+ 5 i FP( ak równieE samodzielnieimportue za*raniczne si"y artystyczne na potrze-y radiowoDtelewizyne w olsceC

Fonografia=entralnym o4rodkiem na*ra/ dwi.kowyc+ w olsce est przedsi.-iorstwo pa/stwowe podnazw >olskie Na*rania? w WarszawieC 3onopolizue ono utrwalanie muzyki na ta4mac+ma*netofonowyc+( czynic to starannie pod wz*l.dem tec+nicznym i na wysokimartystycznym poziomieC &iedy firma >+ilips? c+cia"a wypu4ciH na rynek zac+odnioeuropeskiase endereckie*o( ta4my z e na*raniem zakupi"a w Warszawie i z te*o t"oczy"a swoe p"ytyC!reszt takEe w"asne p"yty >olskic+ Na*ra/?( pod firm >3uza?( s na rynku polskimnaliczniesze i nalepsze( akkolwiek z ta4m >Na*ra/? t"oczone s eszcze p"yty w dwu innyc+fa-rykac+( oznaczone markami >Periton? i >ronit?C W katalo*u >olskic+ Na*ra/? znadue si. wielop"ytowa kaseta Antolo*ii Opery olskie i dru*a ) Antolo*ii ianistyki olskie( ak

równieE utrwalone na p"ytac+ dzie"a =+opina( :zymanowskie*o i w pe"ne wersi opera alka3oniuszkiC rzede wszystkim ednak ciekawe mo* -yH dla na-ywcy z za*ranicy lon*playe zserii >3usica Anti[ua olonica?( która uE liczy oko"o 0 p"yt( o-emue za4 polsk twórczo4Hmuzyczn od pocztków ;<<< wieku aE po pró* romantyzmu( czyli wiek ;<;C! dru*ie*o -rze*u dzieów poleca si. liczne na*rania wspó"czesnyc+ kompozytorów( takEemnie znanyc+ poza *ranicami swe oczyznyCo pswne*o stopnia c+arakter reportaEowy ma sprawozdania dwi.kowe >3uzy? zkonkursów c+opinowskic+ i kolenyc+ festiwali >Jesieni Warszawskie?( a specaln wa*.

posiada seria 1# lon*playów pod +as"em >okolenie muzyków trzydziestolecia?( z produkcaminazdolnieszyc+ odtwórców( którzy urodzili si. uE w olsce 6udoweB edyca u-ileuszowaL

3"ode*o nary-ku specalistów w dziedzinie na*ra/ dwi.kowyc+ dostarcza P wydzia"5eEyserii 3uzyczne a/stwowe WyEsze :zko"y 3uzyczne w Warszawie( sk"adacy si. zdwóc+ katedrB reEyserii muzyczne i akustyki muzyczneC Wydzia" ten opuszcza dyplomanciw czterec+ *rupac+)realizatorów dwi.ku dla celów fono*rafii( radia( telewizi i filmuC

Arciwa i muzea=o przestae -yH aktualne z na*ra/ dwi.kowyc+ w -ieEcym Eyciu( przec+odzi do ma*azynówArc+iwum okumentaci 3ec+aniczne w Warszawie( które ) o-ok z-iorów staryc+ foto*rafii

) posiada równieE z-iór dokumentów fono*raficznyc+ *romadzonyc+ po dru*ie wonie4wiatoweC :traszliwie zniszczony kra nie mó*" -y" so-ie eszcze pozwoliH na sprowadzeniema*netofonów i ta4m( zapisy waEnyc+ spo"ecznie wydarze/ czyniono wi.c na p"ytac+

staromodnyc+( szy-koo-rotowyc+( "amliwyc+( ale przecieE takim sposo-em duEonacenniesze*o s"owa i muzyki ocalono od zapomnieniaC&iedy pad"o -o+aterskie powstanie warszawskie w roku 19##( Niemcy nie syci zemstyoznamili( Ee akkolwiek za-ytkowy ko4ció" wC &rzyEa uE leEy w *ruzac+( eszcze i te *ruzywysadz w powietrzeC rzeraEonemu duc+owie/stwu uda"o si. zyskaH tyle( EeVernic+tun*skommando z*odzi"o si. na za-ranie z ruin ko4cio"a i uniesienie poza miastoskazane na zrównanie z ziemi urny z sercem =+opinaC ónie za*"adzie ule*"a +itlerowska5zesza( a serce =+opina w sposó- nadzwycza wzruszacy i uroczysty wróci"o 17 padziernika19# na dawne miesce( co utrwalono na p"ytac+ i przec+owue si. w Arc+iwum okumentaci3ec+aniczneC !nadue si. tam równieE zapisany na p"ytac+ ca"y $estiwal 3uzyki

:"owia/skie( który trwa" w Warszawie od : do 1% listopada 19#7C !uEyto na ów cel ikonserwue si. do dzisia p"ytCCC 20#L

Na :tarym 3ie4cie znadue si. szcz.4liwie ocala"a -i-lioteka Warszawskie*o Fowarzystwa

1



3uzyczne*o( która z kolei ma c+arakter nieocenione*o w swe warto4ci arc+iwum r.kopisówkompozyci polskic+ od dru*ie po"owy ;P<<< wieku poprzez ca"e stulecie ;<;( w czymwszystkie r.kopisy oper :tanis"awa 3oniuszkiC W4ród muzeów muzycznyc+ pierwsze miescezamue Fowarzystwo imC $ryderyka =+opina( ufundowane w 19# roku( a w 19zainstalowane w zamku Ostro*skic+( który ze zniszcze/ woennyc+ od-udowano w takimkszta"cie( aki o*lda" m"ody $ryderyk( spaceruc po WarszawieC O-ok licznyc+ relikwii

c+opinowskic+ RmC inC r.kopisy &oncertu fDmoll( o-u sonat( $antazi fDmoll( olooezaD$aataziS przec+owue si. tam równieE trofea koncertowe( wie/ce i -i-eloty z"ote i sre-rne <*nace*o Janaaderewskie*o( przewiezione z e*o rezydenci 5iondDKosson( w :zwacariiC Oso-a *enialne*otwórcy wiEe Fowarzystwo w Warszawie z elazow Wol miescem urodzenia =+opina( atakEe z drewnianym pa"acykiem my4liwskim Anto( nin pod miastem Ostrów Wielkopolski( nazac+odzie krauC Fen pa"acyk kazaDso-ie z-udowaH ksiE.Dmeloman Antoni 5adziwi""( uktóre*o mi.dzy rokiem 1'2% i 1'29 parokrotnie *o4ci" =+opinC O-iekt oddano racowniom&onserwaci !a-ytkówC 3a tam swó dom wypoczynkowy( ale urzdzi"y takEe muzealny

punkt kultu kompozytoraCW olsce znadu si. dwa muzea teatralne z ciekawymi dzia"ami eksponatów operowyc+B w

edynie ocala"yc+ za-ytkowyc+ salac+ redutowyc+ Featru Wielkie*o w Warszawie oraz w4redniowiecznym( *otyckim -udynku poszpitalnym w &rakowieC A skoro si. tam est( napierwtrze-a teE za4H do @ro-ów !as"uEonyc+ w ko4ciele na :ka"ce( *dzie spoczywa &arol:zymanowski( pónie za4 wy-raH si. pod Fatry( do *óralskie siedzi-y te*o twórcy ) willi>Atma? w !akopanem( *dzie przez ostatnie lata Eycia mieszka" i pracowa"C late*o teraz esttam e*o muzeumC &to si. znadzie w oznaniu( niec+a odwiedzi 3uzeum <nstrumentów przy:tarym 5ynkuC :zcze*ólnie warte o-erzenia s tam skrzypce z ;P< do ;P<<< wieku( zkolenyc+ pracowni dynastii polskic+ lutników @ro-liczów( a takEe z warsztatu Kaltazaraankwarta( który w ;P<< stuleciu -y" nadwornym lutnikiem króla polskie*oC :krzypce teceniono on*i po równi z w"oskimi i przetoCCC wyrywano z nic+ wkleki mistrzów polskic+( dacna to miesce fa"szowane w"oskieC :krzypce wi.c( z ory*inalnymi wklekami polskimi( naleE dzi4 do -ia"yc+ kruków lutnictwaCOstatnim wreszcie( pe"nym dostone*o sm.tku 3uzeum olskie &ultury 3uzyczne estza-ytkowy cmentarz owzki w WarszawieC !a"oEony w 1790 roku( krye w swyc+ *ro-ac+szcztki ca"e rodziny $ryderyka =+opinaB e*o matki Justyny( oca 3iko"aa( trzec+ sióstrB,milii( <za-eli i 6udwiki( oraz e*o o-u profesorów ) Wociec+a ywne*o i Józefa ,lsneraC:poczywa tam równieE :tanis"aw 3oniuszko oraz s"awni soli4ci prapremierowyc+

przedstawie/ e*o operC ok"oniH si. moEna popiersiu enryka Wieniawskie*o nad e*o*ro-em i spotkaH eszcze wiele nazwisk( które nosili arty4ci on*i spowici w muzyk.( -rawa(otoczeni podziwem( a teraz pod kamiennymi p"ytami ) niemi 4wiadkowie +istoriiC Fak oto

prezentue si. w szkicowym zarysie -une Eycie muzyczne dzisia w olsceC

Muzyka dawna Ewa ObniskaŚredniowieczeW kr!gu corału gregoria"skiego=zytelnikowi znane s zapewne nazwiska =+opina( 3oniuszki( Wieniawskie*o iC:zymanowskie*o( s"ysza" on teE niewtliwie o osi*ni.ciac+ wspó"czesne muzyki polskie(która dzi.ki utworom 6utos"awskie*o( endereckie*o( Kairda i :erockie*o zdo-y"a so-ie

poczesne miesce w twórczo4ci muzyczne naszyc+ czasówC Nie kaEdemu natomiast wiadomo(Ee muzyka polska mia"a równieE w minionyc+ wiekac+ karty o niezwyk"e 4wietno4ci( kiedy to

do &rakowa( a potem Warszawy zeEdEali -d to na nauk.( -d teE w poszukiwaniu s"awywielcy arty4ci z róEnyc+ kraów ,uropy( a utwory polskic+ kompozytorów drukowane -y"y za*ranic w z-iorac+ zawieracyc+ nawy-itniesze dzie"a ówczesneC wietno4H stare muzyki

1#



polskie( e mistrzostwo i -o*actwo( które opar"o si. niszczcemu dzia"aniu czasu( nie traccnic ze swe*o pi.kna( stanowi swoiste odzwierciedlenie pot.*i i splendoru dawne5zeczypospoliteCierwsze wiadomo4ci dotyczce muzykowania na ziemiac+ polskic+ si.*a ; wieku( a wi.cokresu kszta"towania si. pa/stwa( kiedy to ksiE. olan 3ieszko < z rodu le*endarne*o iastaskupi" w swyc+ r.kac+ ziemie mi.dzy Odr i Ku*iemC o naszyc+ czasów nie doc+owa"y si.

Eadne za-ytki te muzyki( -y"a ona -owiem przekazywana z pokolenia na pokolenie dro* tradyci ustneC Wzmianki o nie rozproszone s po rozmaityc+ staryc+ kronikac+C Ara-scykronikarze wspomina o uEyciu przez olan >piszcza"ek d"u*ic+ na dwa "okcie? i *.4li(niemiecki kronikarz F+ietmar pisze o tr.-aczac+ towarzyszcyc+ wosku polskiemu wwyprawac+ woennyc+C Na -o*ato rze-ionyc+ drzwiac+ katedry sto"eczne*o wówczas@niezna odnaduemy podo-izn. ro*uC Nawi.ce wiadomo4ci dotyczcyc+ 4piewów i ta/cówwczesnofeudalne olski podae nie znany z imienia mnic+ @ali Anonim( autor R nastarsze

polskie kroniki R;<) ;<< wiekSC W opisie Ea"o-y( aka zapanowa"a w krau po 4mierci królaKoles"awa =+ro-re*o R102S( kronikarz podaeB >W szloc+anie lutnia( oklaski w smutek

powszec+ny( rado4H w westc+nienie si. o-racaCCC ani klaskania( ani dwi.ków lutni po

*ospodac+ nikt nie s"ysza"( Eadn piosenk dziewcz.cia ani od*"osem weso"o4ci ec+o poulicac+ nie za-rzmia"o?C ie4ni i tó*e\ :6klaskaniem( o któryc+ pisze @ali Anonim( -y"y pozosta"o4ci muzyki staros"oDwian7KeF7?\w1Uzane z po*a/skimi o-rz.dami i praktykamima*icznymiC W po"owie ; wieku R9%%S( z c+wil przy.cia przez 3ieszka c+rze4cia/stwa(olska wkroczy"a w or-it. wp"ywów kulturalnyc+ zac+odnie ,uropyC !akonnicy przy-ywacyz mis nawracania po*an przywozili ze so- równieE ksi.*i litur*iczne ) i w ten sposó- kranasz zetkn" si. po raz pierwszy z c+ora"em *re*oria/skim( edno*"osowym 4piewemreli*inym zac+odnie ,uropyC O-ce -rzmienie te surowe( ascetyczne( c+oH w szcze*ó"ac+

-ardzo kunsztowne muzyki( a takEe e "aci/ski tekst sprawi"y( Ee c+ora" 4piewany -y" pocztkowo edynie przez cudzoziemskic+ zakonników w nawi.kszyc+ *rodac+ ówczesneolski ) oznaniu( &rakowie( @nienie i Wroc"awiu( a takEe w opactwac+ w Fy/cu i 3o*ileC te*o czasu zac+owa"y si. po dzi4 dzie/ -o*ato zdo-ione nastarsze ksi.*i c+ora"owe( a w4ródnic+ :acramentarium Fynieckie( Ordinale -iskupów krakowskic+ i 3issale lenarium z@nieznaC5odzimy wk"ad do c+ora"u est zawiskiem pónieszym( dopiero -owiem w ;<< i ;<<< wiekumoEna mówiH o pocztkac+ polskie muzyki reli*ineC Jako pierwsze poawia si. kompozycezwizane z kultem rodzimyc+ patronówC 3a one ) wzoren zac+odnioeuropeskie muzykiko4cielne ) form. rymowanyc+ +istorii lu- zwrotkowyc+ +ymnów i sekwenciC Opiewa nacz.4cie -o*o-one Eycie i m.cze/sk 4mierH 4wC Wociec+a ) pierwsze*o patrona olski(za-ite*o przez po*a/skic+ rusów( i 4wC :tanis"awa ) -iskupa krakowskie*o( który z*in" wwyniku zatar*u z królem J3estawemJknia"unCFwórc pierwsze "aci/skie istorii o Eyciu 4wC

:tanis"awa est \Wincenty z &ielc( L=anonik krakowski z ;<<< wieku( kapelan -iskupa <wonaOdrówEa( pierwszy ?znany z imienia kompozytor polskiC Fre4H istorii( utrzymane w stylu4piewów c+ora"owyc+( wykazue niewtpliwy polot poetycki i *orce umi"owanie krauC ! ;<<<stulecia poc+odzi równieE "aci/ski +ymn ku czci 4wC :tanis"awa @oud. 3ater oloniaC i.kna(ta pie4/ nie est( -yH moEe( kompozyc ca"kowicie ory*inaln( przypomina -owiem zarównotekstem( ak i rysunkiem melodii niektóre +ymny znane w 4redniowieczne ,uropieC zi.ki

podnios"emu c+arakterowi( pe"nemu spokou i dostoe/stwa( a takEe proste( su*estywnemelodii +ymn @oud. 3ater olonia przy" si. powszec+nie w polskim spo"ecze/stwie i -y"

przez wieki 4piewany przy szcze*ólnie uroczystyc+ okazac+C Wytkowe miesce w muzyce polskie*o 4redniowiecza zamue Ko*urodzica( na-oEna pie4/ rycerska( nawspanialszy pomnik

4redniowieczne poezi i muzyki polskie( powsta"a w ;<<< wiekuC JuE w nast.pnym stuleciu -y"a powszec+nie znana w szerokic+ kr.*ac+ rycerstwaC piewa"y zast.py polskie wzwyci.skie -itwie pod @runwaldem R1#10S( stoczone z woskami zakonu krzyEackie*o( a

1



potem pod Nak"em i Wi"komierzemC>5ycerstwo o-yczaem przodków za*rzmia"o pie4/ Ko*urodzica( a prze4piewawszy kilkawierszy( spotka"o si. z nieprzyacielem? ) pisa" w &ronikac+ s"awne*o &rólestwa olskie*oJan +i*osynawy-it]ifisFy w ;P wieku +istoryk polskiC Fa patrium carmen( ak nazywai\Ko*urodzic.\FOsiaC si. na trwa"e z +istori olski( roz-rzmiewa"a przykoronac^aclr_tefólePDQf wydawaniu waEnieszyc+ dekretów pa/stwowyc+C omimo

odnalezienia w nie pewnyc+ z-ieEno4ci z o-cymi kompozycami tamtyc+ czasów w ca"o4cistanowi ona utwór z *runtu ory*inalnyC &unsztownym formom wersyfikacynym odpowiadaszlac+etna w rysunku melodyka( p"ynca szerokim( powolnym strumieniemC 3ie4ci ona wso-ie znamiona ponadczasowe*o pi.kna( które nie zestarza"o si. i dzi4 eszcze przemawia donas *".-oko su*estywnym wyrazemC

#ocz$tki polifonii o niedawna +istori. polskie muzyki wielo*"osowe rozpoczynano dopiero od ;P wieku( zte*o -owiem okresu poc+odzi"y pierwsze zac+owane za-ytkiC 3o*"o to si. wydawaH dziwne(

eEeli si. zwaEy( Ee 4piew wielo*"osowy poawi" si. na zac+odzie ,uropy uE z ko/cem

poprzednie*o tysicleciaC JednakEe w ostatnic+ latac+ polscy muzykolodzy odnaleli znaczniewcze4niesze( nie znane dotd r.kopisy(w któryc+ zapisane s kompozyce wielo*"osoweC ierwszy r.kopis poc+odzi z za -ytkowe*o*otyckie*o klasztoru \4\\\J&\\\`?\22\ ma"ym uroczym pod karpackim miasteczkuC &lasztor za"o\ylaw_12RrFfai D-iB &in*a( królewna w.*ier ska( Eona ksi.cia Koles"awa Wstydliwe*oCW tym klasztorze sp.dzi"a( uE po 4mierci m.Ea( ostatnie lata swe*o po-oEne*o Eycia(Odnalezione u klarysek r.kopisy za wiera"y kompozyce wielo*"osoweB mC inC benedicamusomino Rutrzymany w pier wotne tec+nice or*analneS i mnia -enefictaB)G __) :zcze*ólnie interesucy okaza" si. dru*i lrtwórr_cztero*"osowy konduktus( któ re*o wszystkie*"osy utrzymane s w ednorodne rytmiceC &ompozyca ta( nie znana za *ranic( dowodzi*runtowne znaomo4ci re*u" stylistycznyc+ paryskie szko"y NotreDame( nawyEerozwini.te*o o4rodka wczesne polifonii w ,uropieC Okoliczno4H ta na-iera szcze*ólnewymowy( *dy si. zwaEy( w ak niespokonyc+czasac+ pisano w olsce tak muzyk.)Dna kra naciera"y -owiem +ordy tatar skie( pustoszce

-ezlito4nie wsie i miastaCru*i r.kopis( poc+odzcy z ;<P stulecia( odnaleziony zosta" w pi.knym roma/skim ko4cielew J.drzea w &rakowfó\owsta" on uE w czasac+ ostatnic+ iastów ) W"adys"awaMokietka lu-?moEF&azimierza Wielkie*oC &rólowie ci doprowadzili do ko/ca dzie"oostateczne*o zednoczenia pa/stwa( które wzros"o w nie znan od trzec+ wieków pot.*.CO*ólnemu do-ro-ytowi towarzyszy" -uny rozkwit nauki i kulturyC &azimierz Wielki za"oEy" w&rakowie w 1%# roku pierwszy na ziemiac+ polskic+ i eden z pierwszyc+ w ,uropie

4rodkowe uniwersytet( który uE w nast.pnym stuleciu zyska" s"aw. w ca"e ,uropieC&rakowski r.kopis z ko4cio"a wC Andrzea zawiera" trzy*"osowy utwór :urreYit =+ristus+odie( zwizany tematycznie ze 4wi.tami Wielkie NocyC 5eprezentue on czysty stylkonduktowy( a e*o surowy( arc+aiczny klimat zawiera swoiste( ascetyczne pi.knoCO-ok "aci/skie wielo*"osowe twórczo4ci reli*ine poawia si. wówczas równieE pierwsze

edno*"osowe pie4ni wielkanocne z polskim tekstemC W wielu ko4cio"ac+ czternastowieczneolski wznoszone s or*anyX posiadaniem te*o szlac+etne*o instrumentu poszczyciH si. mo* nie tylko duEe miasta( ak &raków( 6wów( ozna/ czy @niezno( ale takEe mniesze o4rodki( ak &alisz i W"oc"awekC :tosunkowo skpa ilo4H zac+owanyc+ róde" w niewielkim stopniuoddaeD o-raz Eycia muzyczne*o ówczesne olskiC Wzmianki w kronikac+ i rac+unkac+

mieskic+ pozwala sdziH( Ee w olsce iastów muzyka rozwia"a si. zarówno na dworzekrólewskim( ak i w ko4cio"ac+( klasztorac+ i miastac+C Fo upodo-anie ca"e*o narodu domuzyki wkrótce uEy -o w nast.pnym stuleciu( wydaH mia"o -o*aty plon

1%



%uzyka polska scyłku &redniowieczaW pierwszyc+ latac+ ;P wieku olska wkroczy"a w na4wietnieszy w swyc+ dzieac+ okresCzi.ki souszowi z 6itw( a takEe dzi.ki wielkiemu zwyci.stwu armii polskie i litewskie pod@runwaldem nad woskiem zakonu krzyEackie*o kra urós" w si". i znaczenie( stac si.

prawdziwym mocarstwemC od mdrymi rzdami W"adys"awa Ja*ie""y( >króla rzadkie

przyst.pno4ci )ak pisa" w swe kronice "u*osz ) który od o-.cia rzdów królestwa aE doko/ca Eycia okazywa" si. zawsze "askawym i wspania"ym?( olska rozwia"a si. +armoniniezarówno pod wz*l.dem *ospodarczym( ak i kulturalnymC 6iczne w owym czasie kontakty zkraami o4ciennymi wywiera korzystny wp"yw na Eycie intelektualne olskiC &raków ) siedzi-a króla i stolica pa/stwa ) stae si. w pierwszyc+ latac+ ;P wieku edn z metropoliieuropeskic+C !a"oEony eszcze przez &azimierza Wielkie*o( a odnowiony testamentemkrólowe Jadwi*i uniwersytet *romadzi na4wietniesze umys"y nie tylko olskiC Na dworzekrólewskim waEn rol. od*rywa muzyka( zor*anizowana zostae tu kapela wokalnoDinstrumentalna( u4wietniaca -ardzie uroczyste ceremonieC 3uzyka stae si. w tym czasierównieE dyscyplin uniwersyteckX od 1#0% roku wyk"adana est na krakowskim uniwersytecie

ako edna z tzwC sztuk wyzwolonyc+C ierwszymi profesorami teorii muzyki -yli :tanis"aw i3arcin z Olkusza oraz 3arcin Ke"szC!a rzdów królowe Jadwi*i i króla W"adys"awa Ja*ie""y Rkoniec ;<P i pocztek ;P wiekuSwzros"a wyranie licz-a muzyków dworskic+X s w4ród nic+ lutni4ci( fleci4ci( tr.-acze( a takEeszcze*ólnie lu-iani przez króla *.4larze ruscyC !a Eycia czwarte ma"Eonki Ja*ie""y ) !ofiiolsza/skie( po4lu-ione w 1#22 roku ) powsta"a kapela królewska( w które sk"ad wc+odziliinstrumentali4ci i Rprawdopodo-nieS trzy*"osowy zespó" wokalny a cappetta( u4wietniacyswymi wyst.pami na-oEe/stwa dworskieCO wysokim poziomie ówczesne kultury muzyczne 4wiadcz zac+owane po dzi4 dzie/r.kopisy zawierace liczne dzie"a s"awnyc+ w tamtyc+ latac+ kompozytorów w"oskic+ ifrancuskic+( a o-ok nic+ takEe utwory polskic+ muzykówC Nao-szernieszy z r.kopisówo-emue % kompozyci i rozpoczyna si. +ymnem na cze4H &rakowa =racoia ct/tasCMaci/skie strofy te*o +ymnu wysz"y spod pióra :tanis"awa =io"ka(? po,ancFeFr!e*o nadworze W"adys"awa Ja*ie""y( i *"osz s"aw. &rakowa( >stare*o( wielkie*o *rodu?( kwitnce*owszelkimi cnotami( a takEe c+wa". -o*ate*o patrycatu( uczonyc+ profesorów uniwersytetu ikrólaC Anonimowy autor muzyki wykaza" *runtown znaomo4H rzemios"a kompozytorskie*o(wczu" si. teE *".-oko w strofy poematu =io"kaC 3uzyka +ymnu ma podnios"y( maestatycznyc+arakter( e*o melodyka( wolna od nalecia"o4ci c+ora"u( rozwia si. p"ynnie i spokonieC=racoia ciitas est utworem trzy*"osowymX linii melodyczne *"osu wokalne*o towarzysz tudwa instrumenty( taka -owiem o-sada -y"a wtedy typowa dla muzyki w"oskie i -ur*undzkieC! &rakowem zwizany est równieE anonimowy utwór :reye re*num( "aci/ska pie4/ Eaków

krakowskie wszec+nicy( -.dca prawdziwym_unikafeJeriia tle Eycia o-yczaowe*o pi.tnastowieczne ,uropyC ie4/ ta zwizana -y"a z powszec+nym wówczas na wszystkic+uniwersytetac+ zwyczaem wy-ierania króla Eaków( z czym "czy"y si. kilkudniowe za-awy iswawoleC Fekst pie4ni mówicy o wy-orze >syna krakowskie*o( kwitnce*o ak lilia?( pe"en

est +umoru i EyciaC !wrotkowe Kree re*num( proste i utrzymane w marszowym rytmie(stanowi ciekawe 4wiadectwo o-yczaów studenckic+ ówczesne*o &rakowaCW4ród zac+owanyc+ -ezimiennie utworów zwraca uwa*. "aci/ska sekwenca ku czci 4wC:tanis"awa 5aster *re*is e*re*iusC Fen trzy*"osowy wokalnoDinstrumentalny utwór( oniezwykle plastyczneX ptynncrmelodyce( stanowi pi.kny przyk"ad 4redniowieczne lirykireli*ineC O-ok anonimowyc+ utworów w pi.tnastowiecznyc+ r.kopisac+ odnaduemy 9

kompozyci podpisanyc+ nazwiskiem 3iko"aa z 5adomiaC Jest to pierwszy muzyk polskiwielkie*o formatu( które*o talent i znaomo4H rzemios"a kompozytorskie*o stawia w rz.dziewy-itnyc+ artystów sc+y"ku 4redniowieczaC O e*o Eyciu wiemy niewiele ponad to( Ee

17



pozostawa" w -liskic+ stosunkac+ ! dworem króla W"adys"awa Ja*ie""yCi\iko"C z 5asiomiaQokazue si. twórc( ak na owe czasy( prawdziwie awan*ardowym( e*osztukaF:awizue -owiem do naznakomitszyc+ osi*ni.H szko"y -ummDdzkie z @uillaumeufayem na czele( -.dce nawyEe rozwini.tym -lrokiernGGQ Eycianmzyczne*o w,uropJ=\dzie"ac+ 3iko"aa z 5adomia odnaduemy nie tylko swoisty "a*odny liryzm( tak c+arakterystyczny dla muzyki -ur*undzkie*o mistrza( ale i stosowane przez ufaya nowe

4rodki kompozytorskieC Jedynym 4wieckim utworem polskie*o artysty est pane*iryczny +ymnistori*rap+i aciem napisany dla uczczenia narodzin królewicza &azimierza do tekstu:tanis"awa =io"kaC WyróEnia si. on *i.tk( pe"n polotu melodiC 3iko"a z 5adomia est

ponadto autorem trzec+ par cz.4ci mszalnyc+ R@loria( =redoS i trzy*"osowe*o 3a*nificat(oparte*o na s"owac+ zaczerpni.tyc+ z Nowe*o FestamentuC !nakomite to dzie"o( eszcze dzi4frapuce s"uc+acza wysokim artyzmem( stanowi szczytowe osi*niecie muzyki polskie*o4redniowieczaC 3a*nificat odznacza si. mistrzostwem warsztatowym( a takEe swo-od i

p"ynnolci melodyki o niezwykle szlac+etnym rysunkuC :kupiony( refleksyny liryzm te*odzie"a est muzycznym wyrazem reli*ine kontemplaciC W dru*ie po"owie ;P wieku olska

pod rzdami króla &azimierza Ja*iello/czyka ) syna W"adys"awa Ja*ie""y ) przeEywa okres

wielkie 4wietno4ciC olskiemu królowi sk"ada +o"d +ospodarowie wo"oscy( ksiE.tamazowieccy i 4lscy( a nawet ) pokonany w wyniku wony trzynastoletnie ) wielki mistrzkrzyEackiC W &rakowie( stolicy rozle*"e*o( rozci*ace*o si. od Ka"tyku aE po 3orze =zarne

pa/stwa polskoDlitewskie*o( panue w owyc+ czasac+ duEe oEywienie umys"oweC &rzyEu si. tu rozmaite prdy ) pozosta"o4ci 4redniowiecza miesza si. z +umanistycznymi ideamirenesansuC W tym czasie Wit :twosz rze-i dla ko4cio"a 3ariackie*o w &rakowie o"tarz ) arcydzie"o sztuki póno*otyckieX rozwia swe czysto uE renesansowe koncepce filozoficzne@rze*orz z :anoka( profesor krakowskie*o uniwersytetu( arcy-iskup lwowskiC :zlac+ta imieszcza/stwo c+.tnie da pos"uc+ nowinom p"yncym z W"oc+( na co zreszt o-urza si. Jan"u*osz( piszc( iE rodacy e*o >nie my4l o z-awieniu wiecznym( tak Eyc( ak *dy-y4myzawsze tuta EyH mieli?C! te*o okresu dotrwa"o do naszyc+ czasów niewiele utworówC Nieliczne( akie znamy( pisane s

uE nie w kosmopolityczne "acinie( lecz w .zyku polskimC :zcze*ólnie interesuca esttrzy*"osowa pie4/ ku czci 4wC :tanis"awa =+wal Fo-ie @ospodzinie( pierwszy utwór wielo*"osowy z polskim tekstemC Anonimowy twórca te pie4ni zna" niewtpliwie ówczesnetaniki kontrapunktuC rowadzi p"ynnie poszcze*ólne *"osy( stosuc nawet niekiedy do4Hskomplikowane 4rodki tec+niki polifoniczneC e"na liryzmu pie4/ odznacza si. "a*odnym(+armoninym -rzmieniem( c+arakterystycznym dla muzyki scJkyikrrsVednioweczaC Nieco

pónieszym utworem est dwu*"osowa pie4/ maryna#T(T\Z\#(s\CZatLia\ e twórca pos"u*uesi. z wielk wplfaw i swo-od nader kunsztownym kontrapunktemC 8twór odznacza si.

ponadto o*romn melodynosci i pe"nym 4wieEo4ci urokiem( a e*o -rzmienie stanowi

nie4mia" eszcze zapowied pi.kne( dorza"e pe"ni -rzmienia renesansowe polifoniiC

RenesansW dru*ie po"owie ;P wieku ,uropa wkroczy"a w eden z na4wietnieszyc+ okresów swe+istoriiC rzemoEna( ekspansywna si"a tkwica w nowe( renesansowe ideolo*ii( tak c+arakterystyczny dla nie niepokó umys"owy( spontaniczny p.d do poznania i zrozumienia ) wszystko to przyczyni"o si. do o*romne aktywizaci intelektualne ówczesnyc+ ludziCKy"y to czasy prawdziwyc+ *i*antów( któryc+ my4l i twórczo4H przekracza"y *ranice

poszcze*ólnyc+ sztuk i dyscyplin naukowyc+C W nie-ywa"ym( ol4niewacym wzlocie mia"yudzia" pocztkowo W"oc+y( a potem wszystkie krae europeskie( ideolo*ia renesansowa

-owiem o-."a we w"adanie o*romny o-szar( si.*acy od iszpanii( przez $ranc.( ksi.stwaniemieckie( aE po ziemie nad Wis"C rzewrót w Eyciu umys"owym 5zeczypospolitesc+arakteryzowaH moEna -y nao*ólnie ako ode4cie od 4redniowieczne*o mistycyzmu(

1'



upatruce*o nawyEszy cel Eycia ludzkie*o w Ko*u( i zwrot ku doczesno4ciC W centrumzainteresowania stae teraz cz"owiek ) istota pi.kna( mdra( doskona"aC JakEec+arakterystyczne s s"owa "aci/skie ele*ii &lemensa Janickie*o( pierwsze*o s"ynne*o poza*ranicami krau polskie*o poety( który pisa"B >iE po -o*ac+ 4wiat nie ma nic wi.ksze*o od

poetów?C Fen typowo antropocentryczny po*ld ówcze4ni my4liciele czerpali z filozofii iliteratury antyczne( pe"ne umi"owania Eycia i zac+wytu nad urod ziemskie*o -ytowaniaC &ult

dla my4li i sztuki staroEytne @reci i 5zymu sta" si. w olsce( podo-nie ak i w innyc+ kraac+,uropy( zasad determinuc kszta"t ówczesne kulturyC onios" cec+ renesansowe*o4wiatopo*ldu -y"a wiara w nieo*raniczone moEliwo4ci rozumu ludzkie*o( nawyEsze w"adzydane cz"owiekowi( edyne si"y zdolne przeniknH prawa przyrody i wszec+4wiata( -.dce wmocy wydawania 4ci4le lo*icznyc+ naukowyc+ sdówCierwszymi zwiastunami +umanizmu w olsce -yli( eszcze w ;P wieku( wspomniany uE@rze*orz z :anoka oraz w"oski erudyta $ilippo Kuonaccorsi( zwany &alliDmac+em(wyc+owawca synów &azimierza Ja*iello/czykaC Jednym z *"ównyc+ o4rodków nowe ideolo*ii

-y" uniwersytet krakowski( który przeEywa" wówczas okres prawdziwe 4wietno4ciC Naszcze*ólnie wysokim poziomie sta"o zw"aszcza studium matematyki i astronomiiC Fu pod

kierunkiem s"ynne*o astronoma i matematyka Wociec+a z Krudzewa kszta"ci" si. eden zna*enialnieszyc+ ludzi renesansu) 3iko"a &opernik( uczony nowe*o pokrou( ufny edyniew pot.*. rozumu i e*o moEliwo4ci poznawczyc+C >KyH moEe znad si. tacy( co lu-i -redziH imimo zupe"ne nieznaomo4ci nauk matematycznyc+ roszcz so-ie przecieE prawo dowypowiadania sdu o nic+ na podstawie akie*o4 miesca w i4mie wC( o4miel si. pot.piaH i

prze4ladowaH mo teori.C O tyc+ ednak zupe"nie nie d-am? ) pisa" &opernik w przedmowiedo swe*o epokowe*o dzie"a e reolutioni-us or-itan coelestiumC 6iteratura pierwszyc+ lat;P< wieku mia"a uE pewne rysy narodowe( poeci w wi.kszym niE dotd stopniu czuli si. zwizani z oczyst ziemiC 5ysy te odnaduemy zarówno w melanc+olinyc+ ele*iac+&lemensa Janickie*o( ak i w .d\rnyc+( ru-asznyc+ -akac+ Kiernata z 6u-linaC Janicki(urodzony na wsi kuawskie( wyc+owanek uniwersytetu -olo/skie*o( pisa" wprawdzie po"acinie( lecz spod e*o w"a4nie pióra wysz"y znamienne s"owaB >O akEem Eda" cie-ie(oczyzno( opiewaH czule?C Arc+itektura( stoca do niedawna pod znakiem *otyku( zmieni"arównieE radykalnie swó c+arakter( na-ierac cec+ stylu renesansu w"oskie*oC W pocztkac+;P< wieku !y*munt :tary( wielki mi"o4nik sztuk( rozpoczyna -udow. zamku królewskie*o naWawelu w &rakowie( z tyc+ czasów poc+odzi równieE s"ynna kaplica !y*muntowska( naleEcao-ok wspania"e rezydenci Ja*iellonów do napi.knieszyc+ za-ytków renesansu w olsceC Wmiastac+ ule*a prze-udowie *otyckie ratusze RmC inC w :andomierzu( oznaniu( !amo4ciu iFarnowieS( zac+wycace po dzi4 dzie/ +armoni konstrukci i wykwintnym smakiemdekoraciC

#ocz$tki renesansu W -unym( szerokim nurtem p"yncym Eyciu renesansowe olski istotne miesce przypad"omuzyceC JuE nie tylko król posiada nadworn kapel.( lecz za e*o przyk"adem i co znaczniesima*naciC o &rakowa 4ci*a na nauk. muzycy z róEnyc+ stron ,uropy( w4ród nic+ mC inCeinric+ $inek( wy-itny kompozytor niemieckiC Fen >nawy-itnieszy pomi.dzy muzykami nietylko z powodu talentu( ale i uczoDno4ci? ) ak *o okre4lano w Niemczec+ ) sp.dzi" w&rakowie m"odzie/cze lataC 3"ody $inek( c+órzysta z kapeli &azimierza Ja*iello/czyka(z*".-ia" pod okiem polskic+ muzyków taniki kompozytorskie*o kunsztu( zdo-ywac tak

pónie podziwian uczono4HCJa*iellonowie( wielcy znawcy i mi"o4nicy muzyki( "oEyli znaczne sumy na utrzymanie

królewskie kapeliC \\au\Jtaryiifundowa" nawet dru*( o-ok dworskie( Dkaele rorantytów( powo"an\\:HaFni:ala kultywowania muzyki reli*ineC !espó" ten ?z"oEony z kap"anówD4piewaków( mia" >dla powi.kszenia ozdo-y katedry? wykony waH co dzie/ msze roratne w

19



kaplicy !y*muntowskie na WaweluC 5oranty4ci -yli z woli króla( wyraEone w akciefundacynym( zespo"em rdzennie polskimX o-cyc+ muzyków nie przymowanoC <c+ -o*atyrepertuar o-emowa" dzie"a nawi.kszyc+ kompozytorów ;P< stulecia ) 6assa( alestriny(@oudimela( @om-erta( Victorii( =ertona( a takEe polskic+ twórcówC o &rakowa 4ci*ali w tymczasie utalentowani muzycy z ca"e olski( zn.ceni -o*atym( wyrafinowanym poziomem EyciastolicyC W 101 roku przy-y" tu na studiaerzSZ X 6irTa5(M(6*ncy\ók XJ#%#) po 1#%S( filoD

lo*D+ellenista( kompozytor i teoretyk( eden z nawHwsnieszyc+ twórców muzyki polskie*orenesansuC 6i-an nie posiada" szcze*ólne*o talentu( nieliczne zac+owane e*o kompozyceodznacza si. natomiast poprawnym prowadzeniem *"osów i pe"ni -rzmienia akordowe*oC&ompozytor nie si.*a" eszcze do znakomityc+ wzorów stylu niderlandzkie*o( nadace*o tonkulturze muzyczne zac+odnie ,uropyC W utworac+ te*o artysty widoczne s wp"ywy muzykiniemieckie( poznane w czasie po-ytu w &olonii( *dzie kontynuowa" studia filolo*iczneCFraktaty teore tyczne 6i-ana( -o*ato ilustrowane przyk"adami muzycznymi( 4wiadcz o *runtowne wiedzy i znaomo4ci przedmiotuC!aledwie w sze4H lat po 6i-anie przy-y" do &rakowa :e-astian z $elsztyna RokC 1#' ) po1%SC W aktac+ 8niwersytetu Ja*iello/skie*o naKmko e*o poawia si. w 107 roku przy

wpisie na ortes &eraZeT( czyli wydzia" sztuk wyzwolonyc+( do( któryc+ naleEa"a równieEmuzykaC :e-astian z $elsztyna( podo-nie ak 6i-an -y" nie tylko kompozytorem( lecz iteoretykiem( autorem traktatów o 4piewie *reD C*oriadskun i muzyce wielo*"osoweC Je*owielk zas"u* -y"o zaniec+anie zawi"yc+ spdfcuZacZV typowyc+ dla 4redniowiecza na rzeczrozwaEa/ o c+arakterze dydaktycz nymC Wzorem dla twórczo4ci kompozytorskie :e-astiana

-y"y mistrzowskie dzie"a niderlandzkie polifonii z ;P wiekuC Nie -y" on zapewne twórc wi.ksze*o formatu( posiada" ednak *runtowne wykszta"cenie muzyczneC 8twory ) oc+arakterze reli*inym ) -udowa" na melodii zaczerpni.te z c+ora"u *re*oria/skie*o( któr FOK&8Oai gh tenora ako tównonutowy contus firmus( :e-astian pos"u*iwa" si. ozdoggnyra\cflAraipAs\mr\ PaIs\ IjmD tac.C :zerokorozsnute linie melodyczne i *.sta polifoniczna tkanina spIoI%i *"o sowyc+ decydu o wyraziemuzyki :e-astiana z $elsztynaC Jest to sztuka poz-awiona wi.kszyc+ kontrastów( pe"naskupienia i powa*i( wyrastaca z klimatu reli*ine kontemplaciC/it!T\(JG" f gGowGnia !y*munta :tare*o poc+odz dwa -ezcenne dla polskie kulturymuzyczne za-ytkiB n.n*3o3m =>=??= ===?@ i Fa-ulatora or*anowa z klasztoru wC uc+a w&rakowie"( zakonnikiem z klasztoru kanoników re*ularnyc+ w &ra4niku pod 6u-linem ulaturaekpstanowi przekró ca"e ówczesne twórczo4ci polskie i zac+odnioeuropeskieC $i*uru w niedzie"a kompozytorów te miary co Josuin des rHs( =lement Janneuin( =laude de :ermisy(einric+ $inek( 6udwi* :enfl( =ostanzo $esta i wielu pomnieszyc+C O-ok nic+ znaduemy teEwiele utworów polskic+( opatrzonyc+ cz.stokroH edynie za*adkowymi inica"amiC o

Emudnyc+ -adaniac+ uda"o si. po cz.4ci ustaliH( kim -yli nie znani z nazwiska twórcyC Jeden znic+ ) 3iko"a z =+rzanowa R1#' ) po 1S ) -y" kompozytorem i or*anist katedrywawelskie w latac+ dwudziestyc+ ;P< wieku( wyst.powa" teE ako rzeczoznawca do sprawor*anówC ozosta" po nim zaledwie eden motet ) roteYisti me omineC wiadczy on oznacznym talencie polskie*o artysty( który z ca"kowit swo-od pos"u*ue si. skomplikowanymi 4rodkami polifonicznymiC Je*o muzyk. c+arakteryzue typowo renesansowa

pe"nia -rzmienia o urzekace mi.kko4ci i s"odyczyC Nawy-itnieszym kompozytorem polskim pierwsze po"owy ;P< wieku -y" 3iko"a(( r\owaS które*o utwory zac+owa"y si. w o-uocala"yc+ ta-ulaturac+( a takEe w krakowskie ta-ulaturze lutnioweC O e*o Eyciu nie wiemynic pewne*oC ozosta"o po nim ponad #0 utworów( które 4wiadcz o rozle*"yc+

zainteresowaniac+ artysty ) s w4ród nic+ pie4ni "aci/skie i polskie( fra*menty mszy( motety(or*anowe pream-u"a( ta/ce i liczne transkrypceCwie zac+owane w ta-ulaturac+ cz.4ci mszalne 3iko"aaB &yrie eleison pasc+ale i atrem per

20



octayas( wykazu zastosowanie cantus firmus( &yrie eleison z c+ora"u *re*oria/skie*o( za4atrem per octaas z muzyki ludoweC olski artysta z wielkim mistrzostwem opracowuemelodi. cantus firmus( przeprowadzac przez wszystkie *"osy na sposó- imitacy+y iozda-iac nierzadko kunsztownymi ornamentamiC 3otety 3iko"aa z &rakowa( oparte nalitur*icznyc+ tekstac+ "aci/skic+( równieE posiada d"u*onulowycaZzZuCT fir\s\C Odznacza si. one niezwykle przerzyst( plastyczn fonnFot:tu teE`W fznorodne uk"ady *"osoweC

Wzorem niderlandzkic+ mistrzów 3iko"a stosue w nic+ na szerok skal. imitac. i ozdo-ny(wyszukany kontrapunktC W4ród pie4ni reli*inyc+ te*o kompozytora wyróEnia si. dwieopatrzone polskimi tytu"amiB Nasz !-awiciel i Wesel si. olska &oronaC ierwsza z nic+ z-liEasi. do formy motelowe( z tym Ee ruc+liwe pod wz*l.dem rytmicznym *"osy wyEszezdecydowanie kontrastu z umieszczonym w -asie cantus firmus zcym z "aci/skie pie4niJesus noster eusC ru*a pie4/ ) wykorzystue s"owa dru*ie zwrotki znane uE w ;P wieku

pie4ni ku r :tanis"awa =+wal Fo-ie @ospodzinieC Niezwykle ory*inalny est cantus firmus te pie4ni( zwracacy uwa*. wyranie zaznaczon rytmik mazurowC ie4ni 3iko"aa z &rakowareprezentu( podo-nie ak e*o motety( wysoki poziom tec+niki polifoniczne i -o*actwoinwenciC

:zcze*ólne zainteresowanie +istoryków muzyki polskie wywo"a"a pie4/ AleH nade mn WenusC i.kny ten utwór przekazany nam zosta" niestety -ez tekstu w wersi or*anoweC od"u*otrwa"yc+ poszukiwaniac+ uda"o si. odnaleH w krakowskie ta-ulaturze lutniowe wiersz

poc+odzcy z pocztku ;P< wieku o podo-ne tematyce i pod"oEyH e*o strofy pod muzyk. 3iko"aa z &rakowaC rosty( c+oH pe"en naiwne*o uroku tekst mówi o porzucone dziewczynie(która skarEy si.B >mniema"am( iE sama Wenus mieszka z nama?C NTie4/3iko"aa\z\&akowa\uwaEana przez niektóryc+ -adaczy za pierwszy polski 32flfy*a"(Fiieoperue na o*:"?zKyt skomplikowanymi 4rodkami tec+nicznymi( odznacza si. ednak nieEwye_pF.1cn( -o*at i p"ynn melodykC Fa muzyka o wyranie 4wieckim o-liczuwyrasta z urzeczenia zmys"owymi walorami dwi.kuC @".-oko oso-isty ton pie4ni wzrusza nas

po dzi4 dzie/ zawartym w nie szczerym( niek"amanym przeEyciemC W porównaniu ze 4wietn wokaln twórczo4ci 3iko"aa z &rakowa e*o or*anowe pream-u"a prezentu si. dalekoskromnieC Nie -y"y one zreszt samodzielnymi kompozycami( spe"nia"y edynie rol.

przy*rywek do utworów wokalnyc+ i to !adecydowa"o zapewne o ic+ niewielkic+ rozmiarac+C8trzymane w fakturze polifoniczne( wprowadza uE miescami typowo or*anowe -ie*niki*amowe( stanowwic 4wiadectwo kszta"towania si. w olsce stylu muzyki czystoinstrumentalneC<nica"ami 3iko"aa z &rakowa podpisane s w Fa-ulaturze Jana z 6u-lina równieE liczneta/ce( po cz.4ci -.dce ory*inalnymi kompozycami polskie*o muzyka( po cz.4ci za4dokonanymi przez nie*o przeró-kami utworów s"ynnyc+ w ;P< wieku twórcówC 5ytmikaniektóryc+ ta/ców 3iko"aa wykazue silne wp"ywy popularnyc+ w owym czasie w ,uropieta/ców francuskic+ i w"oskic+)paany( passamezza( -ranie i *aliardyC O-ok nic+spotykamy ta/ce mace niewtpliwy zwizek z polsk muzyk ludowC wiadczy o tymzarówno ic+ rytmika( o-fituca w c+arakterystyczne synkopowane akcenty( ak i rysunek melodiiC Fa ostatnia *rupaRta/cówC 3iko"aa z &rakowa stanowi szcze*ólnie interesucezawisko( est -owiem ory*inaln syntez elementóac\polske*o\felkloruQ i dyspozyciformalnyc+ w"a4ciwyc+ muzyce taneczne europeskie*o renesansuC

'ozkwit muzyki-apogeum polifonii 6ata panowania !y*munta :tare*o R10%)1#'S i !y*munta << Au*usta R1#') 172Sstanowi"y szczytowy okres polskie*o odrodzeniaC Ostatni z Ja*iellonów ) wysokowykszta"cony( inteli*entny i samodzielny ) -y" typem o4wiecone*o w"adcyrenesansowe*oC rzeawia" Eywe zainteresowanie literatur i sztukami pi.knymi( skupiacwokó" krakowskie*o dworu nawy-itnieszyc+ artystów szesnastowieczne olskiC

21



:ekretarzami króla -yli poetaG Jan &oc+anowski J pisarz Mukasz @ómicki( nadwornymimuzykami ) Wac"aw z :zamotu"( 3arcin 6eopolita i Walenty @reffDKakwarkC rze"omoweznaczenie dla literatury polskie mia"a twórczo4H 3iko"aa 5ea z Na*"owiH( zwane*o ocemliteratury polskie( -ystre*o o-serwatora ówczesne rzeczywisto4ciC 8twory e*o( pisaneEywym( dosadnym .zykiem( pe"ne ru-aszne*o +umoru( *"oszce poc+wa". rozkoszy Eyciadoczesne*o( cieszy"y si. wielkim uznaniem wspó"czesnyc+C Odzwierciedleniem wysokie*o

poziomu umys"owe*o i moralne*o -y"a pu-cystycznpDpolityczna dzia"a-ao4HfAndrzea$rycza 3odrzewskie*o( wielkie*o reformatora i Earliwe*o moralisty( autora traktatu erepu-lica emeodaada RO naprawie 5zeczypospoliteSC:zczytne idea"y +umanizmu propa*owa" Mukasz @órnicki( który w dziele worzanin polskiRwzorowanym na s"ynnym ZZ =orte*iano Kaldassara =asti*lioneS stworzy" idealn postaHcz"owieka wykszta"cone*o na kulturze antyczne( znawcy poezi( muzyki i malarstwaCW tym teE czasie rozkwita"a twórczo4H Jana &oc+anowskie*o( nawi.ksze*o poety

polskie*o renesansu( który 4wiadom w pe"ni swe*o kunsztu( pisa"Bwdar"em si. na ska". pi.kne &aliopy(@dzie dotyc+miast nie -y"o znaku polskie stopyCFen *enialny artysta uczyni" c+ropawy( nierzadko szorstki eszcze wówczas .zyk polski*i.tkim( pos"usznym narz.dziem( zdolnym do wyraEenia o*romne*o -o*actwa przeEyHnowoEytne*o cz"owiekaC W tyc+ samyc+ latac+ co Jan &oc+anowski prze-ywa" nawawelskim zamku Wac"aw z :zamotu" RokC 12% ) okC 1%0S( nadworny kompozytor !y*munta Au*usta( eden z nawy-itnieszyc+ muzyków polskic+C 8rodzony w:zamotu"ac+( nauki po-iera" na uniwersytecie krakowskimC ierwszy -io*raf kompozytora

) :zymon :tarowolski R1'')1%%S)twierdzi"( Ee Wac"aw( o-darzony c+"onnymXwszec+stronnym umys"em( studiowa" nie tylko muzyk.( lecz równieE prawo i matematyk.(z*".-iac równocze4nie dzie"a filozoficzne ArystotelesaC Nie uda"o si. ustaliH z ca"

pewno4ci( czy istotnie Wac"aw posiada" wszystkie te przypisywane mu talenty( wiadomonatomiast( Ee -y" nie tylko wy-itnym muzykiem( lecz i zdolnym poetC wiadczy o tymzamieszczona w 6amentacac+ "aci/ska dedykaca królowi !y*muntowi Au*ustowi( macaform. kunsztowne*o poematuC Wac"aw z :zamotu"( wykazucy prawdziwie renesansow wszec+stronno4H zainteresowa/( -y" równieE *orcym patriot( zaan*aEowanym *".-oko wnadonio4lesze pro-lemy ówczesne*o EyciaC>Na co zda si. :armatom przedstawianie w ksiEkac+ samyc+ spraw cudzoziemskic+ ) pisa"

) kiedy w domu s rzeczy poEytecznieszeC Nasze umys"y znadu wi.ce podniety w przyk"adac+ domowe*o -lasku( kaEde*o o-c+odz sprawy mu -liEsze?C! -o*ate twórczo4ciWac"awa z :zamotu"( o-emuce róEne formy muzyki reli*ine( do naszyc+ czasówdoc+owa"o si. zaledwie kilka utworówB motety "aci/skie( 7 reli*inyc+ pie4ni wielo*"osowyc+

polskic+( l "aci/ska i *"os tenorowy z 6ametttaci JeremiaszaC Kezpowrotnie za*in."y OfficaczteroD i sze4cio*"osowe( ,ksklamace pi.cio*"osowe i monumentalna o4mio*"osowa 3szaC

Nawet te nieliczne znane nam dzie"a Wac"awa 4wiadcz o e*o 4wietnym talencie na miar. wy-itnyc+ twórców muzyki europeskie i o *runtowne znaomo4ci taników warsztatowyc+niderlandzkie polifonii( a zw"aszcza dzie" @om-erta i =lemensa non apaCO-darzony wielk inwenc melodyczn i su-teln wraEliwo4ci -rzmieniow UPacJawzX:zamotu"pos"u*iwa" si. ednocze4nie z nawi.ksz swo-od( *odn prawdziwe*omisifza(?komp8kowanymi *rodkami kontrapunktycznymiC Je*o utwory nie sprawia przytym wraEsnia suc+yc+ czy spekulatywnyc+( lecz pozosta Eyw( -o*at muzykC Fwórczo4HWac"awa zyska"a uznanie nie tylko w olsceX dwa e*o ZmotetyC) <n Fe omiae sperai i ,*o

sum pastor -oaus ukaza"y si. drukiem w NoDrymerdze w 1# i 1%# roku w z-iorac+zawieracyc+ kompozyce nawy-itnieszyc+ muzyków europsskic+B Josuina des rHs(Orlanda di 6asso( =laudeQa de :ermisy i =lemensa non apaC ierwszy z motetów Wac"awa )

22



<n Fe omine sperai( szeroko zakroony( opiera si. w ca"o4ci na tec+nice przeimitowaneC"ynny rozwó poszcze*ólnyc+ linii melodycznyc+ tworzy w rezultacie *.st tkanin.

polifonicznyc+ splotów o nieskazitelnie lo*icznym( zwartym prze-ie*uC 3elodyka o szerokorozpi.tyc+ "ukac+ nacec+owana est +armoninym spokoemC Wac"aw osi*a w tym motecie niespotykan przed nim w muzyce polskie pe"ni. -rzmieniaC ,*o sum pastor -oaus( wydany w

Norym-erdze w dziesi.H lat po la Fe omiae speDrai( krótszy i mnie skomplikowany niE

pierwszy motet polskie*o twórcy( zwraca uwa*. sw wytkow plastyczn( przerzyst formC8trzymany w asnyc+ -arwac+( est pe"en rado4ci( te spokone( dostone rado4ci typowe dlamuzyki renesansuC Na dworze !y*munta Au*usta Wac"aw spotyka" si. z ksi.ciem 3iko"aem5adziwi""em ) woewod wile/skim( patronem polskic+ kalwinistówC 5eformaca w olscemia"a prze-ie* "a*odny( nie -y"o tu walk reli*inyc+ ani prze4ladowania innowiercówC !y*muntAu*ust zamowa" wo-sc spraw wyznaniowyc+ stanowisko pe"ne toleranci( -.dce4wiadectwem e*o 4wiat"e naturyC >Nie -.d. królem waszyc+ sumie/? ) powiedzia" kisdy4CFoteE szesnastowieczna olska zyska"a so-ie w ca"e ,uropie s"aw. ako edyny kra wolny odterroru inkwizyciC 3iko"a 5adziwi""( 4wiadomy roli( ak moEe ode*raH muzyka w

popularyzaci nowe wiary( 4ci*n" do swe wile/skie kapeli Wac"awa z :zamotu"C rzystac

do o-ozu reformaci Wac"aw zmieni" c+arakter swe twórczo4ci ) zamiast skomplikowanyc+"aci/skic+ motetów pisa" pie4ni reli*ine z polskim tekstemC Niektóre z nic+( opracowanenaprostsz( akordow tec+nik( zac+owu we wszystkic+ *"osac+ ednakow rytmik.( codecydue o ic+ wielkie przerzysto4ci i doskona"e czytelno4ci tekstu RnpC pie4/ owszedniaspowiedSC W innyc+ pie4niac+ si.*a Wac"aw po kunsztowne 4rodki tec+niki polifoniczne("czc e w +armoniny sposó- z oso-istym( su*estywnym wyrazemC Napi.kniesz z pie4ni

polskie*o mistrza est JuE si. zmierzka ) modlitwa( *dy dziatki spaH idCKo*ata( 4piewna melodyka pie4ni( p"ynca spokon( szerok fal( i wspania"e wykorzystaniemoEliwo4ci kolorystycznyc+ wokalne polifonii decydu o niepowtarzalnym nastrou te*outworuC Jest w nim spokó c+wili przedwieczorne i *".-oka( dzieci.ca ufno4H w Ko*uCWac"aw z :zamotu"( uwaEany za Eycia za nawi.ksze*o polskie*o kompozytora( zosta"w"a4ciwie oceniony takEe przez póniesze pokoleniaC :zymon :tarowolski w -io*rafiikompozytora zamieszczone w ekatontas R1%2S( nie zawa+a" si. napisaH( Ee >*dy-y -o*owie

pozwolili :zamotulczykowi EyH d"uEe( olacy nie potrze-owali-y zazdro4ciH W"oc+omalestriny( 6appie*o( Viadany?C Wac"aw zmar" na*le oko"o 1%0 roku( mac zaledwie oko"o #lataC >=ie-ie( o *wiazdo muzyków( cie-ie nalepszy wieszczu( cie-ie Wac"awie( *"ówna cz.4cinasze*o serca( tak szy-ko wyrywa nam z"o4liwa arkaC o ca"ym królestwie( które dzierEy król

polski( smutny t"um muzyków( pod przewodem =ypriana( roz-rzmiewa ci*"ym .kiem? ) pisa" w Ea"o-ne ele*ii Andrze Frzecieski( -i-liotekarz królewski( wielki przyacielkompozytoraC=yprian Kazylik R1 ) po 1%00S( które*o imi. wymienia w swym wierszu Frzecieski( -y"

podo-nie ak Wac"aw muzykiem ksi.cia 3iko"aa 5adziwi""aC 8rodzony w :ieradzu w rodziniemieszcza/skie( wykszta"cenie zdo-y" na uniwersytecie krakowskimC rzez kilka lat -y"dworzaninem( prawdopodo-nie nawet sekretarzem króla !y*munta Au*ustaC W 17 rokuszlac+cic eraklides Kazylik( *"o4ny zaDwadiaka( przy" *o do +er-u i nazwiskaC W rok

pónie =yprian Kazylik przeniós" si. do Wilna na dwór 3iko"aa 5adziwi""aC Kazylik -y" nietylko kompozytorem( lecz równieE poet i t"umaczemC Je*o twórczo4H muzyczna o*ranicza"asi. do pie4ni reli*inyc+ z polskim tekstemC&ompozytor wykorzystue w nic+ wiersze ówczesnyc+ poetów ) 3iko"aa 5ea( AndrzeaFrzecieskie*o i Jaku-a 6u-elczykaCwana4cie zac+owanyc+ po dzi4 dzie/ pie4ni Kazylika reprezentue szeroki wac+larz 4rodków

warsztatowyc+ ) niezwykle proste( dost.pne nawet dla niewyszkolonyc+ amatorów utworyssiadu z -ardzie kunsztownymi kompozycami polifonicznymiC Fe ostatnie adresowane -y"ydo od-iorców wyszkolonyc+ muzycznie( ak ic+ okre4la" eden z kancona"ów )tyc+( >którzy

2



si. w fi*urnym 4piewaniu koc+a?CO-ok Wac"awa z :zamotu" i =ypriana Kazylika ) nawy-itnieszyc+ pie4niarzy ówczesnyc+

) dzia"a"o w olsce wielu twórców anonimowyc+( któryc+ kompozyce wydawane -y"yz-iorowo w przeróEnyc+ 4piewnikac+( tzwC kancona"ac+C !nane s zwizane z ruc+emreformacynym kancona"y Jana :eklucana R1#7S( Walente*o z Krzozowa R1#S( ie4nic+wa" -oskic+ Jana !ar.-y R1'S( ie4ni duc+owne @roicDkie*o i kancona" iotra Artomiusza

R17'SC &ancona"y( dostarczac prostyc+( przyst.pnyc+ pie4ni polskim dysydentom( pisane>ku pos"uEeniu a pocieszeniu wszec+ wierzcyc+ a mi"ucyc+ rodza i .zyk polski?(

przyczyni"y si. równocze4nie do krzewienia uczuH patriotycznyc+C O-ok kancona"ów protestanckic+ poawi"y si. liczne kancona"y sk"adane( z"oEone z oprawionyc+ razem lunyc+druków Rkancona" pu"awski i zamoskiSC ie4ni zac+owane w takic+ sk"adanyc+ kancona"ac+reprezentu -ardzo róEn tematyk.B motywy +istoryczne przeplata si. tu z pane*irycznymi+o"dami( pie4ni o c+arakterze o-yczaowym ssiadu z moraDlistycznymi napomnieniamiCAnonimowi autorzy niektóryc+ pie4ni szukali inspiraci w muzyce ludoweB w ie4ni nowouczynione na wesele Jana &ostki ze :ztym-arku -rzmi wyranie ec+a skoczne rytmikikrakowiaka( rzestrac+ na le sprawy Eywota za4( do s"ów 3iko"aa 5ea z Na*"owiH(

wykorzystue zadzierzyste rytmy mazuroweC W4ród anonimowyc+ pie4ni rozrzuconyc+ poszesnastowiecznyc+ kancona"ac+ trafia si. czasem male/kie arcydzie"a( zadziwiaceniezwyk" ednorodno4ci strony poetyckie i muzyczneC :zczytowym osi*ni.ciemanonimowe twórczo4ci pie4Dniarskie est 6ament Jeroaima :zafra/ca( starosty =+.ci/skie*o(tren Ea"o-ny -.dcy *".-oko ludzk refleks nad nieuc+ronno4ci 4mierci i przemianiaC Fekst

pie4ni pióra nieznane*o autora( pe"en dramatycznyc+ akcentów( napisany est pi.kn( p"ynn polszczyznC 3uzyka oddae w doskona"y sposó- nastró tekstuC 3elodyka oparta na powolnym( miarowym ruc+u rytmicznym( cz.ste recytacyne powtarzanie dwi.ków i d"u*owy-rzmiewacyc+ akordów ) wszystko to stwarza przemucy w swe szczero4ci wyrazsmutku i rezy*naciC 8koronowaniem twórczo4ci pie4niarskie polskie*o renesansu sta"y si. wydane w 1'0 roku w krakowskie drukarni Mazarza Andrysowicza 3elodie na psa"terz polski3iko"aa @omó"kiCo naszyc+ czasów doc+owa"o si. sporo wiadomo4ci o kompozytorze te*o monumentalne*ocykluC 3iko"a @omó"ka RokC 1 )po 191S( urodzony w :andomierzu( od nawcze4nieszem"odo4ci prze-ywa" na dworze !y*munta Au*usta( który darzy" szcze*ólnymi wz*l.damiutalentowane*o c+"opcaC 3"odziutki muzyk 4piewa" pocztkowo w c+órze kapeli królewskie(nast.pnie zaliczony zosta" w poczet królewskic+ tr.-aczy( w ko/cu Eal przeszed" do na-ardzieuprzywileowane *rupy fistulatorówC @omó"ka prze-ywa" w &rakowie do 1%% roku( po czym

powróci" do rodzinne*o :andomierzaC Fu ryc+"o zyska" so-ie powszec+ny szacunek( przezkilka lat -y" "awnikiem mieskim( a nawet zosta" wy-rany zast.pc wótaC 3elodie na psa"terz

polski s edynym znanym o-ecnie dzie"em sandomierskie*o artystyC :tanowi one muzyczn

wers. sa"terza awidowe*o Jana &oc+anowskie*o ) *enialne( -ardzo oso-iste parafrazy -i-linyc+ wierszy przypisywanyc+ królowi awidowiCsa"terz &oc+anowskie*o ukaza" si. drukiem w 179 roku( a uE w rok pónie wystpi"@omó"ka ze swymi 3elodiamiC=zarnoleski poeta ceniH musia" wysoko talent 3iko"aa( skoro powierzy" mu zadanie u.cia wkszta"t dwi.kowy swyc+ znakomityc+ wierszyC @omó"ka zacz" zapewne pracowaH nad swymz-iorem znacznie wcze4nie( korzystac z r.kopisów poety( trudno -owiem przypu4ciH( Eeskomponowa" muzyk. do 10 psalmów w czasie zaledwie paru miesi.cyC salmy @omó"ki s

pierwszym w +istorii muzyki polskie dzie"em o wyranyc+ rysac+ narodowyc+C Faka teE -y"azapewne intenca twórcy( który w przedmowie do sa"terza okre4li" swe pie4niB

: "acniuc+tto uczynione( rostakom nie zatrudaiotte( Nie dla W"oc+ów( dla olaków( lanaszyc+( prostyc+ domakówCRsa+ny\posiada na o*ó" niewielkie rozmiary ) od % do 1 taktówC :ymetryczna( zwrotkowa

2#



-udowa z-liEa e do popularnyc+ pie4ni reli*inyc+( a nawet do pie4ni ludowyc+C &ompozytor stosue w nic+ zwykle prostfakuir*\OFdpw( c+oH nie rezy*nue ca"kowicie z -ardziekunsztownyc+ 4rodków(?wprowad: ?Kowiem tec+nik. kanoniczn i kontrapunkt podwóny(dac tym 4wiadectwo wylsoFaeifiirwyDkszta"ceniu muzycznemuC =ztero*"osowe psa+nyopiera si.( z*odnie z normami kompozytorskimi epoki( ncantusfirmus( który stanowi trzonmelodyczny utworuC =z.stokroH @omó"ka si.*a poDffiófywy z?coTa+i *re*oria/skie*o( o-ok

nic+ wprowadza ednakEe frazy z c+ora"u prOte4tancl*e*ó?F?\\\\pc:enek tanecznyc+ Ju- teEmelodie w"aW*o ps\suC Wi.lcszo4H psalmów_sLindo7mQef4Ke*o muzyka ?odznacza si. mistrzostwem w oddaniu klimatu tekstu poetyckie*oX 4ci4le zespolone ze s"owem( pot.*u one

e*o "adunek emoconalnyC W dEeniu do uzyskania pe"ne spoisto4ci tekstu i muzyki nie cofasi. kompozytor przed popularnym w okresie renesansu ilustrowaniem poszcze*ólnyc+ s"ówwierszaC W wielu psalmac+ zwizek muzyki z poetyckim tekstem est ednak o wielesu-telniesze( *".-sze naturyC &ompozytor za po4rednictwem wszystkic+ dost.pnyc+ mu4rodków Rmelodii( rytmu( +armoniiS dEy do wywo"ania o-razu dwi.kowe*o( który -y"-y

pokrewny w c+arakterze wizi poetyC salmom radosnym odpowiada wi.c durowewspó"-rzmienia( prosta( 4piewna melodyka i wyranie wyczuwalna rytmika tanecznaC

Fra*iczne( smutne i -"a*alne wiersze opatrue @omó"ka muzyk utrzyman w ciemnymkolorycie( o-fituc w mollowe wspó"-rzmieniaC @".-oko refleksyna( zadumana melodykatyc+ psalmów mie4ci w so-ie o*romny "aduaek czysto oso-iste ekspresiCsalmy @omó"ki ) nawy-itniesze dzie"o polskie liryki reli*ine ) nie zdo-y"y so-ie

powszec+ne popularno4ci( o akie marzy" kompozytorC !-yt trudne dla przeci.tnyc+od-iorców( nie spotka"y si. równieE z naleEyt ocen w kr.*ac+ wysoko wykszta"conearystokraci( która *ustowa"a wówczas coraz -ardzie w wyrafinowane( pe"ne przepyc+u

-rzmieniowe*o polifoniiC Wydane tylko raz( doczeka"y si. salmy prawdziwe*o zrozumieniadopiero po up"ywie stuleci( kiedy uznano e za eden z napi.knieszyc+ pomnikówszesnastowieczne*o +umanizmuCO-ok -unie rozkwitace twórczo4ci pie4niarskie dru*im waEnym *atunkiem w muzyce

polskie ;P< stulecia -y"a mszaC O ile pie4ni ze wz*l.du na swe niewielkie rozmiary i pewn zamierzon prostot. 4rodków warsztatowyc+ pozwala"y kompozytorom na swo-odn ekspres. na-ardzie oso-istyc+( intymnyc+ uczuH i dozna/( o tyle wielka( sze4ciocz.4ciowa forma mszyo 4cis"ym sc+emacie i ustalonym raz na zawsze tek4cie litur*icznym stwarza"a do*odnewarunki do wykazania si. znaomo4ci re*u" kunsztowne*o kontrapunktuC o naszyc+ czasówdotrwa"o zaledwie kilka mszy( c+oH z ówczesnyc+ kronik i zapisków wiemy( Ee -y"o ic+znacznie wi.ceC Fwórc dwóc+ zac+owanyc+ niekompletnie mszy est &rzysztof Korek Rpo"owa ;P< wiekuS( o które*o Eyciu wiele nie wiemyC rawdopodo-nie -y" ksi.dzem(kierownikiem s"ynne kapeli rorantystów( za"oEone przez !y*munta :tare*oC Na r.kopisie

edne z e*o mszy widniee data 17( lecz nie zosta"o stwierdzone z ca" pewno4ci( czy ast

to rok powstania utworuC O-ie msze Korka opiera si. na cantus firmus( który stanowi trzondzie"aC =aatus pierwsze mszy zaczerpni.ty zosta" przez kompozytora z c+ora"u*re*oria/skie*o( a mianowicie ze s"ynne*o +ymnu poc+walne*o Fe eum laudamus( od cze*oteE wzi."a nazw. ca"a mszaC =antus dru*ie mszy nie zosta" dotd zidentyfikowanyC Korek -y"niewtpliwie muzykiem utalentowanym i znacym *runtownie rzemios"o kompozytorskieCEy" do nape"niesze*o usamodzielnienia poszcze*ólnyc+ *"osów( c+oH z dru*ie strony nieunika" tec+niki imitaciC olifonia e*o mszy odznacza"a si. duE *.sto4ci i spoiDsto4ci

prze-ie*uC5ówie4nikiem Korka -y" 3arcin 6eopolita RokC 1#0)1'9S( nawy-itnieszy o-ok Wac"awa z:zamotu" kompozytor polskie*o renesansu( muzyk wielkie*o formatu i *".-okie wiedzyC

oc+odzi" ze 6wowa( miasta zwizane*o z +umanizmem uE od czasów arcy-iskupstwa@rze*orza z :anoka( wy-itne*o my4liciela i mecenasa artystówC :tudia od-ywa" 6eopolita nauniwersytecie krakowskimC Nie znamy e*o m"odzie/czyc+ utworów( wcze4nie ednak musia"

2



osi*nH dorza"o4H artystyczn( *dyE mac oko"o 20 lat zosta" przy.ty do kapeli !y*muntaAu*usta ako nadworny kompozytorC o kilku latac+ artysta wróci" do rodzinne*o 6wowa(*dzie uwaEany -y" powszec+nie za ozdo-. i dum. miasta( a nawet zaliczony zosta" oficalnie w

poczet irorum illustrorumC i! -o*ate twórczo4ci 6eopolity( który -y" równieE poet( donaszyc+ czasów dotrwalor/lewiele kompozyciB edna asza pi.cio*"oDsowa 3issa pasc+alisRdwie inne za*in."yS i pi.H motetów reli*inyc+C^ Jedyna znana nam msza 6eopolity est

dzie"em wy-itnym( nie macym ) ze wz*l.du na poziom tec+niki kompozytorskie i pot.*. inspiraci ) odpowiednika w muzyce polskie ;P< wiekuC J3sz. swo opar" 6eopolita namateriale dwi.kowym czterec+ staryc+ polskic+ pie4nF\ytelkanocnyc+( które tkwi"ywprawdzie korzeniami w c+orale *re*oria/skim( lecz wykazywa"y przy tym wyrane znamiona

udóweT rzenika one ca"y utwór( nadac mu specyficzny( niepowtarzalny c+aralHterFa pierwsza z nic+ ) =+rystus aa zmartwyc+wsta" ) od*rywa rol. swoiste*o motywuczo"owe*oC 3issa pase+alis 4wiadczy o mistrzostwie polskie*o twórcy i wielkie swo-odzie( z

ak opsrue on 4rodkami polifonicznymi( rodem ze sztuki wy-itnyc+ kompozytorówflamandzkic+C 3otywy pie4ni poddae 6eopolita kunsztownym przekszta"ceniom ) wykorzystue au*mentac.( diminuc. i inwers.C @odna podziwu est inwenca melodyczna

kompozytora ) p"ynna( nierzadko -ardzo oDzdo-na melodyka 3issa pasc+alis odznacza si. zarazem wielk 4piewno4ci i szlac+etnym rysunkiem( a takEe trudnym do sprecyzowania( a ednak wyranie wyczuwalnym s"owia/skim c+arakteremC :zymon :tarowolski wentuzastycznym paDae*iryku naC cze4H 6eopolity Rekatontos( 1%2S stwierdzi" nawet( Ee podwz*l.dem pi.kna melodyki nikt w ,uropie me dorówna" lwowskiemu muzykowiC 3Zssa\osDc+alis est dzie"em wypracowanym niezwykle starannie i dro-iaz*owo( odkrywamy w nieo*romne -o*actwo pi.knyc+ szcze*ó"ówC &ompozytor z nawyEszym pietyzmem wnika w sens

poedynczyc+ s"ów( odnaduc dla nic+ odr.-ny kszta"t muzycznyC :tosue na szerok skal. c+wyty ilustracyne( tak lu-iane przez kompozytorów ;P< wieku( nie poprzestae ednak natym stosunkowo prostym 4rodku( lecz dEy do uzyskania pe"ne sync+ronizaci tekstu i muzyki

przez *".-ok wewn.trzn z*odno4H nastrouC Wszystkie elementy dzie"a wspó"dzia"a wwywo"aniu odpowiednie*o klimatuX celowi temu s"uEy zestawienie odcinków o -ardzoozdo-ne melodyce z odcinkami odznaczacymi si. wykwintn prostot( zmiany metrum z

parzyste*o na nieparzyste( odc+ylenia modulacyne do dalszyc+ tonaci( a takEe wykorzystaniemoEliwo4ci -rzmieniowyc+ polifonii wokalneC Arty4cie udae si. dzi.ki temu przepoiHniezmienny( od wieków ten sam tekst litur*iczny z *runtu oso-istym przeEyciem( typowym dlaszczere( spontaniczne wiary ludzi renesansuC =ztery znane nam w ca"o4ci motety 6eopolityRpi.cio*"osoweS zac+owa"y si. w transkrypci or*anowe( a wi.c -ez tekstuC Oparte na cantusfirmits z c+ora"u *re*oria/skie*o( wykazu podo-nie ak 3issa pasc+alis znakomiteopanowanie .zyka dwi.kowe*o renesansuC Odnaleziony ostatnio R1971 rokS pity motet Peaiin +orDtum meum w niekompletne postaci Redynie dwa *"osyS est utworem szeroko

zakroonym( o wysokic+ walorac+ artystycznyc+( 4wiadczcym o duEe wiedzy konDtrapunktyczneCW tym samym czasie co monumentalna 3issa pasc+alis 6eopolity powsta"y dwie mszeFomasza :zadka RokC 10 ) okC 1%11SB ies est laetitiae R17'S i Officium in melodiommotetae isneme R1'0SC :zadek( noszcy tytu" -aka"arza nauk wyzwolonyc+( przy.ty zosta" w

poczet 4piewaków kapeli królewskie w 1%9 rokuC o latac+ przeniós" si. do kapelirorantystówC Artysta widaH nie wytrzyma" surowe dyscypliny( aka panowa"a w te kapeli(z"oEone wy"cznie z ksi.Ey( ryc+"o -owiem kapitu"a katedralna oskarEy"a *o o niemoralneEycieC Od te pory urywa si. wszelkie wiadomo4ci o Fomaszu :zadkuC O-sada *"osowa

pozostawionyc+ przez nie*o dwóc+ mszy Ralt( 2 tenory( -asX mezzosopran( alt( tenor( -asS

wskazue( Ee kompozytor pisa" e z my4l o kapeli rorantystów nie dysponuce *"osamiEe/skimi RsopranamiSC ierwsza msza ) ies est laetitiae ) opiera si. na melodii -ardzo popularne w olsce kol.dy "aci/skie noszce ten sam tytu"C :zadek przytacza tylko

2%



dwukrotnie e melodi. w dos"ownym -rzmieniu( na o*ó" poddae daleko idcym zmianomwariacynym( wykazuc w tym zakresie znaczn pomys"owo4HC 3sza odznacza si. asnym(

pastelowym kolorytemCJe po*odny( a zarazem podnios"y c+arakter doskonale oddae nastró KoEe*o NarodzeniaCJedynym mankamentem te*o z*ra-nie skonstruowane*o utworu est pewne u-óstwomelodyczne( widoczne zw"aszcza w porównaniu z mistrzowskim dzie"em 6eopolity( któremu

:zadek( c+oH starannie wykszta"cony( nie dorównywa" talentemC ru*a msza :zadka( Officiumin melodiom motetae isneme( opiera si. na melodii c+anson =rHcuillona uis ne me peutmurC 3otywik owe pie4ni przepoi" kompozytor wszystkie *"osy mszy( nadac w ten sposó-swemu dzie"u -ardzo ednorodny c+arakterC Nie uda"o mu si. ednakEe uniknH pewne*osc+ematyzmu( widoczne*o zw"aszcza w rozplanowaniu koleno4ci we4H imitucyc+ *"osówCFwórczo4H mszalna :zadka przedstawia w muzyce polskie ten etap rozwou renesansowe

polifonii( który w muzyce europeskie reprezentu znakomite dzie"a atestriny i 6assaC8 sc+y"ku renesansu( w tym czasie co :zadek( dzia"a" w &rakowie równieE &rzysztof &la-onRokC 10 ) po 1%1%S ) kompozytor( 4piewak i lutnistaC !wizany od m"odo4ci z dworemwawelskim( pocztkowo ako 4piewakDdyszkancista( a nast.pnie ako flecista i lutnista( zosta"

ostatecznie kapelmistrzem kapeli królewskieC Jedynym zac+owanym w ca"o4ci e*o utworem est cykl % pie4ni cztero*"osowyc+ zatytu"owanyc+ ie4ni &alliopy :lowie/skie do wierszydworskie*o poety :taniDs"awa @roc+owskie*oC @roc+owski ) znany pane*irysta ) opiewa" w swym wierszuroz*orza" walk. o prawo do tronu polskie*o mi.dzy !y*muntem <<< Waz a3aksymilianem a-s-ur*iem( zako/czon potyczk pod KyczynC 8twór skomponowany

przez &Ja-ona wkrótce po opisywanyc+ przez @roc+owskie*o wypadkac+ -y" swoistym+o"dem dla zwyci.skie*o króla !y*munta <<<C:erce mi nieomylnie( królu moEny( tuszy( ?te mo*. podczas -awiH i twe pa/skie uszy ) pisa"&la-on w dedykaciC

ie4ni &alliopy :lowie/skie s proste i -ezpretensonalne( ma zreszt wiele wdzi.kuC&la-on wykorzystue w nic+ na szerok skal. Eyw( skoczn rytmik. taneczn( która do-rzeoddae po*odny( radosny nastró pie4niC W dwóc+ ostatnic+ pie4niac+ widoczne s pró-y

przeniesienia sc+ematów metrycznyc+ znanyc+ z poezi "aci/skie na *runt tekstu polskie*oC&la-on -y" ponadto autorem dwóc+ za*inionyc+ pie4ni na *"os solowy z towarzyszeniemlutni( które mo* -yH uwaEane za pierwsze polskie monodie akompaniowano( a wi.c za

przyk"ad *atunku zapowiadace*o w ,uropie zmierzc+ wielkie epoki renesansowe polifonii a cappella i nade4cie nowe*o rozdzia"u w dzieac+ muzyki ) -arokuC

#rzełom stylu renesansowego

&ompozytorem( w które*o twórczo4ci znalaz"o pe"ny wyraz c+arakterystyczne rozdwoenie postawy stylistyczne( tak typowe dla lat prze"omu renesansu i -aroku i widoczne zw"aszczaw muzyce 3onteerdie*o i @a-riele*o( -y" 3koUai!iele/skiC O e*o Eyciu nie wiemy nic

ponad to( Ee -y" or*anist i dyry*entem kapeli prymasa Wociec+a Karanowskie*o wMowiczuC o naszyc+ czasów doc+owa"y si. e*o dwa monumentalne z-ioryiOffe\oriCaJ\o"irmniones totius ami( wydane w 1%11 roku w Weneci u Vincentiu4a(Fsk\a\Jc\si._z\ffiiu\4i\?*Fósowyc+ i dziewite zawierace partitur. pro or*aooCOffertoria ) w licz-ie % ) npisaesana duE o-sadsiedmioD lu-\4mio*osowdwa

pód\ry\iawet na dwana4cie QPiole_rpuzoyr8trzymane w po8c+oramy/Fstylu szko"y weneckie( który osi*n" onalszy

kszta+ artystyczny w twórczo4ci @a-riele*o( stanowi Offertoria kompendiumrenesansowe polifonii w szczytowe fazie e rozkwituC =zy !iele/ski pozna" styl muzykiwieloc+órowe u same*o e ród"a ) w Weneci( czy nauczycielem e*o -y" moEe sam

27



wielki @a-rieli( nie wiemyC :twierdziH ednak moEna z ca" pewno4ci( Ee w"ada" on wdoskona"y sposó- skomplikowanymi 4rodkami tec+nicznymi z pewno4ci i swo-od mistrza( które*o staH ednocze4nie na to( -y dzie"o e*o -y"o nie tylko kunsztowne( lecz

pozostawa"o przy tym spontaniczn( porywac muzykC !iele/ski operue w Offertoriac+wielkimi p"aszczyznami -rzmieniowymi( mieszczcymi w so-ie *"osy i instrumenty(rozdzielac i przeciwstawiac( to znów "czc na d"uEsze przestrzeni t. pot.En mas.( codae -ardzo ciekawe efekty -rzmieniowe( dynamiczne i wyrazoweC Ko*ata melodykaOffertoriów odznacza si. szlac+etnym dostoe/stwem i *".-ok powa*C !iele/ski

przywizue tu wielk wa*. do na-ardzie wnikliwe*o odczytania tekstu( dEy do przeniesienia e*o warto4ci emoconalnyc+ na muzyk. stosuc wszystkie znane w ;P<wieku 4rodki ilustracyneC 3uzyk. e*o cec+ue znakomite poczucie formy( z enarastaniem aE po pot.Ene( triumfalne kulminace i z stopniowym wyciszaniem(wy*aszaniem spi.trzonyc+ mas dwi.kowyc+C Jest to sztuka pe"na przepyc+u

-rzmieniowe*o( okaza"a i monumentalna( sztuka operuca wi.kszymi kontrastami( -ardziedramatyczna niE +armonina muzyka renesansuC=ommuniones ) w licz-ie %) róEni si. znacznie od Offertoriów( iapisanes

-owiem na -ardzFeJlcameraln o-sad. ) od edne*o do sze4ciu *"osów E towarzyszeniemor*anów( a czasem i innyc+ instrumentów Rskrzypce( fa*otSC :zcze*ólnie interesuce s =ommuaiones( w któryc+ wyst.pue tylko eden *"os wokalny Rsopran( tenor( -aryton lu- -asS zor*anowym akompaniamentemC Nie ma one eszcze w pe"ni te*o c+arakteru coakompaniowane monodie =ameraty florenckie czy 3onteerdie*o( lecz stanowi na *runcie

polskim zdecydowan nowo4H( -.dc pierwsz zapowiedzi muzyki -arokuC Niezwykle -o*atamelodia *"osu wokalne*o =ommuniones o-fitue w kunsztowne -ie*niki i ornamenty( a nawetd"uEsze frazy koloraturowe( co w pe"ni odpowiada"o praktyce wirtuozowskie*o 4piewuozdo-ne*o( znane*o we W"oszec+ pod nazw *or*iaC !iele/ski zdawa" so-ie spraw. ztrudno4ci( ak dla mnie wyszkolonyc+ 4piewaków przedstawia"y e*o =ommuoiones( toteE

o-ok wersi ozdo-ne opracowa" równieE dru*( o wiele prostsz( któr mo*li wykonywaHniez-yt -ie*li w kunszcie 4piewaczym wokali4ciC O-ok solowyc+ utworów w *rupie=ommuniones znaduemy liczne duety( tercety( kwartety( kwintety( a nawet sekstety ztowarzyszeniem or*anów lu- wi.ksze*o zespo"u instrumentalne*oC 5ównie szczodrzewyposaEone w wyszukane ornamenty( stanowi pokaz mistrzostwa kontrapunktyczne*o(zac+wycac ednocze4nie pi.knem i -o*actwem pomys"ów melodycznyc+CW =ommuniones umie4ci" !iele/ski ponadto trzy czysto instrumentalne fantaze( przeznaczonena zespó" instrumentów smyczkowyc+ Rskrzypce( iole *rossoS lu- d.tyc+ Rkornety( fa*otS ior*anyC &ompozytor nawizue w nic+ do formy w"oskie*o ricercaru R< i << fantazaS oparte*ona mutacynym przeprowadzeniu tematu przez poszcze*ólne *"osy( i canzony R<<< fantazaS(

rozpadace si. na szere* mnieszyc+ odcinków( wykazuce teE pewne dEenie do symetriiformyC 3elodyka fantazi !iele/skie*o ) p"ynna( szeroka ) rozwia si. dostonie( -ez po4piec+uC !-liEa si. ona wyranie do typu 4piewne kantyleny wokalne( z rzadka trafia si. tu -ie*niki wykazuce uE odr.-ny( czysto instrumentalny c+arakterC Nie est to niczymdziwnym( *dy si. zwaEy( Ee prototypem zarówno fantazi( ak i ricercaru -y" wokalny motet

przeimitowanyC

(utni&ci Oso-ny( niezwykle waEny rozdzia" w +istorii muzyki polskie*o renesansu stanowi"a twórczo4HlutniowaC :ztuka *ry na tym instrumencie mia"a w 5zeczypospolite dawne tradyce( si.*ace

eszcze czasów W"adys"awa Ja*ie""yC !a panowania !y*munta Au*usta popularno4H lutni -y"atak wielka( Ee moEna tylko porównaH z popularno4ci( ak cieszy" si. fortepian w ;<;stuleciuC @rali na nie zarówno mieszczanie( ak i szlac+ta( e dwi.k u4wietnia" równieE

2'



dworskie -iesiadyC :zlac+etny( su-telny ton lutni( który sta" si. wówczas sym-olem wszelkiewykwitne sztuki( opiewali nawi.ksi poeciC6utnia ) wódz ta/ców i pie4ni uczonyc+(6utnia ) oc+"oda my4li utrapionyc+

) pisa" Jan &oc+anowskiC W kapeli królewskie na Wawelu szcze*ólnie uprzywileowanemiesce zamowali wirtuoziDlutni4ci( w4ród któryc+ nawi.ksz s"aw cieszy" si. poc+odzcy z

W.*ier Walenty @reff Kakwark R107)17%SC Artysta ten( urodzony w Krasso w:iedmio*rodzie( -y" pocztkowo nadwornym muzykiem woewody Jana !apolyi( póniesze*okróla W.*ierC &iedy w 1#9 roku przy-y" do olski( otacza"a *o s"awa nawi.ksze*o lutnistyswoic+ czasówC !y*munt Au*ust( pe"en podziwu dla talentu wielkie*o artysty( nada" muszlac+ectwoC Niezrównan *r. >w.*ierskie*o Orfeusza?)ak nazywano Kakwarka ) s"awili

polscy poeci( w4ród nic+ &oc+anowski( który pisa"BJak lutnia po Kakwarku( kiedy w inszym r.ku

Nie ma swe melodyi i pierwsze*o dwi.kuC!-iór utworów Kakwarka( po4wi.cony !y*muntowi Au*ustowi( ukaza" si. w drukarni MazarzaAndrysowicza w 1% rokuC &ompozyce w.*ierskie*o lutnisty o-emowa"y transkrypce

madry*a"ów( motetów i c+ansons ówczesnyc+ wy-itnyc+ twórców( a takEe ory*inalne fantaze iricercaryC Kakwark wykszta"ci" w nic+ styl muzyki lutniowe ) c+arakterystyczn dla te*oinstrumentu( o krótkim( szy-ko zanikacym dwi.ku( tec+nik. *ry akordowe i wyszukan ornamentyk.C wie z e*o fantazi inspirowane -y"y polskim folkloremC O-ecno4H na dworzewawelskim Kakwarka( który prze-ywa" w &rakowie do 1% roku( wp"yn."a na -uny rozkwitsztuki lutnioweCierwszym wy-itnym polskim wirtuozem *ry na tym instrumencie -y" Wociec+ "u*ora RokC10 ) okC 1%19SC Nie wiemy( czy -y" on uczniem w.*ierskie*o artystyC Oso-. "u*oraaotacza"a atmosfera skandalu i taemnicyC 8talentowany m"odzieniec -y" ulu-ie/cemmoEnow"adcy :amuela !-orowskk*oC Wiedziony nie wya4nionymi dotd po-udkami(szpie*owa" swe*o opiekuna( wykrad" kompromituce *o listy i przekaza" e kanclerzowi!amoyskiemu( co sta"o si. przyczyn procesu i 4mierci !-orowskie*oC "u*ora dosta" si. wówczas na dwór króla :tefana Katore*o( skd ednak szy-ko wyec+a" za *ranic. doWitten-er*iC !do-y" tam s"aw.( wyda" teE drukiem wiele kompozyciC O-ok fantaziwzorowanyc+ na formie przeimitowane*o ricercaru( w"oskic+ Iillanelli i francuskie olty pisa"równieE ta/ce o wyranie narodowym o-liczu ) Eywe( skoczne( zwracace uwa*. swymEywio"owym temperamentem i akcentac w"a4ciw dla rytmiki polskie*o folkloruC 8twory"u*oraa o-fitu ponadto w liczne efekty wirtuozowskieC <nnym znakomitym polskim lutnist

-y" Jaku- 5eys( zwany olakiem RokC 1# ) okC 1%0S( który sp.dzi" wiele lat we $ranci nadworze królewskimC 8waEany -y" za nawy-itniesze*o lutnist. swyc+ czasów( s"awa e*o -y"atak wielka( Ee eszcze w ponad sto lat po 4mierci polskie*o artysty $rancuz :aual pisa"B >Je*o

*ra -y"a tak pe"na i +armonina( e*o uderzenie tak silne i pi.kne( Ee wydo-ywa" on dusz. lutni?C Wiele utworów Jaku-a olaka zac+owa"o si. w ta-ulaturac+ KHsarda( $u+rDmanna i anden oeQaC Je*o preludia( niewielkie( pisane z my4l o celac+ dydaktycznyc+( o-fitu w

-ie*niki i ornamenty( stanowice podstaw. tec+niki *ry lutnioweC $antaze olaka odznacza si. konsekwentnym imitacynym przeprowadzeniem tematu przez poszcze*ólne *"osy(

-o*actwem 4piewne( p"ynne melodyki i niezwykle efektownymi pomys"ami wirtuozowskimiColak skomponowa" równieE liczne ta/ce francuskieB cowanty( -ranie i oltyCO ile "u*ora i olak( urodzeni i wyc+owani w olsce( szukali s"awy za *ranicami krau(iomedes =ato R170 ) okC 1%1S( urodzony w Weneci( sp.dzi" wiele lat ako lutnista nadworze polskie*o króla !y*munta <<< WazyC ! rodzinne Weneci przywióz" *o do :ztym-arka(

swe 4wietne rezydenci( :tanis"aw &ostka ) podskar-i ziem pruskic+C =ato -y" autoremlicznyc+ ta/ców( w tym równieE polskic+( oraz preludiów i fantazi( rozsianyc+ po ta-ulaturac+lutniowyc+ francuskic+( niemieckic+ i an*ielskic+C :zcze*ólnie wysoki poziom reprezentu

29



e*o fantaze( utrzymane w dorza"ym stylu polifonii renesansowe( z-liEone do ricercaruC W ic+4piewne( p"ynne melodyce widoczne s pewne 4lady melodyki wokalneC Oprócz utworówinstrumentalnyc+ =ato napisa" z-iór cztero*"osowyc+ pie4ni reli*inyc+( zatytu"owanyc+ 5ytmy"aci/skie dziwnie sztuczne( utrzymanyc+ w proste fakturze( oraz ie4/ o 4wC :tanis"awie(opracowan w stylu motetu przeimitowane*oCKuny rozwó polskie muzyki lutniowe i e niezwykle wysoki poziom artystyczny wz-udzi"y

zainteresowanie ca"e niemal ,uropyC O-cy( cz.stokroH anonimowi twórcy( wzoruc si. nakompozycac+ Kakwarka( "u*oraa i =atona( wykorzystucyc+ motywikeC polskie*o folkloru(

pisali liczne ta/ce polskie( zac+owane w ta-ulaturac+ lutniowyc+ niemieckic+( w"oskic+ i+olenderskic+C

%uzyka organowaW ;P< wieku nastpi"o znaczne oEywienie w dziedzinie muzyki or*anowe ) coraz wi.ceko4cio"ów w ca"ym krau Ri to nie tylko w duEyc+ miastac+S otrzymywa"o nowe instrumenty(stare za4( poc+odzce eszcze z czasów 4redniowiecza( poddawano prze-udowie i zaopatrywanow nowe reestryC o naszyc+ czasów przetrwa"y liczne wzmianki o polskic+ or*anmistrzac+ i

autentyczne r.kopisy umów zawieranyc+ mi.dzy nimi a kapitu"ami ko4cielnymi lu- w"adzamimieskimiC W &rakowie dzia"ali :tanis"aw &omorowski( twórca or*anów w katedrze R102S( iAndrze z OlkuszaC <nnym znanym mastrem -y" :tanis"aw !elik( który z-udowa" instrumentyw ko4ciele 3 w &rakowie Rl 0%S( a takEe w katedrac+ *nienie/skie i wroc"awskieC !a*ranic dzia"a" znany polski or*anmistrz 3iko"a !a".cki( -udowniczy instrumentów wko4cio"ac+ Kudziszyna( $rei-er*u( !*orzelca i !wickauC !nane s równieE nazwiska niektóryc+ówczesnyc+ or*anistów ) &rzysztofa &ieyc+era( Adama 3osiEkowskie*o i Jaku-a :ówkiCOr*anistami -yli równieE wy-itni kompozytorzy ) 3iko"a z =+rzanowa( 3iko"a z &rakowa(&rzysztof &Ja-on i 3iko"a !iele/skiC Nawcze4nieszymi za-ytkami polskie muzykior*anowe s dwa fra*menty la-ulatury odkryte w sze4Hdziesityc+ latac+ nasze*o wiekuCierwszy z nic+( -.dcy dzie"em or*anisty lwowskie*o Mukasza( znadowa" si. w ok"adce

polskie*o r.kopisu poc+odzce*o z pocztku ;P< wiekuC O-emue 1' kart( na któryc+zanotowane s kompozyce litur*iczne na trzy do pi.ciu *"osówC ru*i ) ukryty do niedawnaw oprawie *radua"u krakowskie*o z 12' roku( zawiera fra*ment &yrie z mszy or*anoweCierwszym prawdziwie o-szernym za-ytkiem polskie muzyki or*anowe est Fa-ulatora Jana z6u-lina R17)1#'S naleEca zarazem do nawi.kszyc+ w renesansowe ,uropie z-iorówte*o typuC Jan z 6u-lina -y" or*anist i zakonnikiem w klasztorze kanoników re*ularnyc+ w&ra4nikuC Fa-ulatur. otwiera traktat teoretyczny Rzapewne e*o pióraS( stanowicy wyk"ado-owizucyc+ w szesnastowieczne muzyce or*anowe norm kompozytorskic+( o-ficieilustrowany przyk"adamiC =z.4H muzyczna ta-ulatury o-emue duE *rup. transkrypci dzie"litur*icznyc+ Rcz.4ci mszalnyc+( introitów( *radua"ów( antyfonS( a takEe motetów( pie4ni

reli*inyc+ i 4wieckic+( a o-ok te*o kilkadziesit ta/ców i -lisko 20 pream-ulówC Fa-ulatura(stanowic swoisty przekró przez ówczesny repertuar( 4wiadczy niezwykle korzystnie o

poziomie polskie kultury muzyczne i Eywyc+ kontaktac+ z kraami ,uropy zac+odnieC Na ekartac+ spotykamy nazwiska nawy-itnieszyc+ kompozytorów ;P< wieku( takic+ ak =lHmentJanneuin( Josuin des rHs( =ostanzo $esta( =laude de :ennisy( +ilippe PerDdelot( 6udwi*:enflC W4ród kompozytorów polskic+ oznaczonyc+ inica"ami uda"o si. zidentyfikowaH3iko"aa z &rakowa( 3iko"aa z =+rzanowa i RostatnioS :eweryna &oniaC Franskrypcewokalne utworów reli*inyc+( zamuce wiele miesca w ta-ulaturze( wykazu znaczn róEnorodno4H i pomys"owo4H w traktowaniu cantus firmusC Wyst.pue on -d w tenorze Rco

-y"o wówczas szcze*ólnie popularn praktykS( -d w powi.kszonyc+ warto4ciac+

rytmicznyc+ w pedale( moEe teE poawiaH si. w *"osie nawyEszym lu- w.drowaH przezwszystkie *"osy kompozyciC $aktura owyc+ transkrypci nie róEni si. w niektóryc+ przypadkac+ od wokalne*o ory*ina"u( c+oH w wielu utworac+ o-serwuemy uE ornamenty i

0



-ie*niki o typowo instrumentalnym rodowodzie( wskazuce na kszta"towanie si. odr.-ne*ostylu muzyki or*anoweC Fa/ce zapisane w Fa-ulaturze Jana z 6u-lina wykorzystu nieednokrotnie tec+nik. imitacyn Rnawet w postaci imitaci kanoniczneS( c+oH spotykamyrównieE ta/ce utrzymane w proste( akordowe fakturzeC =z.4H z nic+ przypisue si. 3iko"aowiz &rakowa( inne natomiast naleE do popularnyc+ w szesnastowieczne ,uropie melodiitanecznyc+ stanowicyc+ wspólne do-ro róEnyc+ kraów RnpC pie4/ taneczna !aklulam si.

tantiem( zanotowana równieE w ta-ulaturac+ Attai*nanta( Newsidlera( :usata( eckla iAmmer-ac-aSC Na-ardzie interesuc *rup. stanowi pream-u"a ) ory*inalne kompozyceor*anoweC O ic+ stylu decydu fi*urace instrumentalne o pewnyc+ znamionac+wirtuozowskic+( c+oH kompozytorzy nie rezy*nu tu ca"kowicie z polifonii( wprowadza nawet sporadycznie imitac.C! tyc+ samyc+ lat co Fa-ulatura Jana z 6u-lina poc+odzi dru*ie -ardzo waEne ród"o polskiemuzyki or*anowe ) Fa-ulatura z klasztoru wC uc+a w &rakowie R1#'SC O-a z-iory

powsta"y w tym samym kr.*u( *dyE klasztor wC uc+a naleEa" do te same re*u"y co klasztor w &ra4nikuC !apisana est przy uEyciu te same notaci( co wi.ce ) zawiera nawet kilka

podo-nyc+ lu- tyc+ samyc+ kompozyciC O-ok dzie" Josuina des re?s( Verdelota( :enfla(

$incka( @om-erta i ofD+eimera odnaduemy tu znów kompozyce 3iko"aa z &rakowa i niezidentyfikowane*o mono*ramisty NC!C Fa-ulatura zawiera transkrypce utworów reli*inyc+(4wieckic+( % kanonów Rzwanyc+ tu fu*amiS i 11 pream-ulówC wa pream-u"a wyróEnia si. wi.kszymi rozmiarami i -o*actwem uEytyc+ 4rodków ) odcinki polifoniczne ssiadu tu ztoccatowymi fi*uracami( czterd*"os przeplata si. z dwu*"osemC ! dru*iX po"owy ;P< wieku

poc+odzi" -ardzo interesucy za-ytek ) Fa-ulatura Warszawskie*o Fowarzystwa3uzyczne*o RWF3S( która( podo-nie ak i wcze4niesza od nie Fa-ulatura z klasztoru :wCuc+a( ule*"a zniszczeniu podczas dru*ie wony 4wiatoweC 6iczy"a ona 9' kart i zawiera"awy"cznie kompozyce zwizane z litur*iB cz.4ci mszalne( introity( +ymny( sekwenceC :po4ródoznaczonyc+ inica"ami kompozytorów polskic+ uda"o si. zidentyfikowaH 3arcinaWarteckie*o( Jaku-a :ówk. i &rzysztofa &la-onaC W ta-ulaturze wyodr.-nia si. wi.ksza *rupakompozyci u"oEonyc+ wed"u* zasad kalendarza litur*iczne*o i sy*nowanyc+ mono*ramem3C6C Niektórzy polscy muzykolodzy dopatrywali si. w nie za*inione*o cyklu utworówwokalnyc+ przeznaczonyc+ na ca"y rok ko4cielny Rtotius atmiS 3arcina 6eopolity( lecz nieuda"o si. te*o ak dotd udokumentowaH w sposó- a-solutnie pewnyC Fa-ulatura WF3( -.dcazapewne dzie"em akie*o4 or*anisty i maca z te*o wz*l.du c+arakter wyranie uEytkowy(wya4nia w znaczne mierze udzia" or*anów w litur*iiC :tyl zawartyc+ w ta-ulaturze opracowa/melodii c+ora"owyc+ wykazue wyrane wp"ywy muzyki Josuina des rósC Widoczne est tozarówno w wy-orze uEytyc+ 4rodków tec+nicznyc+( ak i w niezwykle c+arakterystycznym dlasztuki wielkie*o mistrza przeciwstawianiu par *"osów wyEszyc+ i niEszyc+ lu- dwu*"osu pe"neo-sadzie( co dae ciekawe efekty -rzmienioweC 8twory zapisane w Fa-ulaturze WF3

nawizu do formy motetu z cantus firmus lu- przeimitowane*o oraz ricercaru( ic+ tematy(zaczerpni.te z c+ora"u *re*oria/skie*o( opracowywane s przy uEyciu tec+niki imitacyne iwariacyneC 3elodyka tyc+ kompozyci ma cz.stokroH znamiona wyranie instrumentalne( oczym 4wiadcz zarówno duEe kroki interwa"owe( ak i do4H oszcz.dnie zreszt stosowaneornamentyC! te*o same*o kr.*u co Fa-ulatura WF3 poc+odzi"y dwa zac+owane fra*mentarycznie za-ytkiRo-a ule*"y zniszczeniu podczas wonyS ) znane ako 3ola ta-uDlatura warszawska iFa-ulatura zamkowaC !apisane w nic+ -y"y motety Wac"awa z :zamotu"( 3arcina Warteckie*oi 3arcina 6eopolityC ! dru*ie po"owy ;P< wieku poc+odzi teE o-szerna Fa-ulatura Jana$isc+era z 3or*a( or*anisty toru/skie*oC O-ok transkrypci dzie" wokalnyc+ twórców te

miary co alestrina( Pecc+i( @asDtoldi( Willaert i di 6asso znaduemy w nie kompozyceiomedesa =ato ) spolonizowane*o wenecanina ) motet @ra"e4 eo canamus( $antaz.(zwan tu muDtetk( i $u*.C =ztero*"osowa mutetka pozostae( z*odnie zreszt ze sw nazw( w

1



4cis"ym zwizku z form motetu przeimitowane*o( dwucz.4ciowa za4 fu*a( wykorzystuca -d 4cis"( -d teE czasami -ardzie swo-odn tec+nik. mutacyn( reprezentue uE dalszyetap w rozwou polifonicznyc+ form muzyki instrumentalne( kiedy to zysku one noweo-licze( uwalniac si. od swyc+ wokalnyc+ pierwowzorówC

BarokW zaraniu ;P<< wieku olska stanowi"a rozle*"e( pot.Ene mocarstwoC Niezwykle znamienne

-y"o wówczas poczucie dumy z przynaleEno4ci do 5zeczypospolite nazywane >czo"emszeroko osiad"e*o s"owia/skie*o narodu?C Fowarzyszy"o temu mocno u*runtowane przekonanieo wysokic+ walorac+ ustrou olski( -.dce monarc+i o*raniczon repu-lika/skimi prawamiszlac+ty( wy-ierace króla w drodze wolne elekciCKy"y to czasy -une( -o*ate w wydarzeniaC Na pocztku ;P<< wieku król !y*munt <<< Waza

przeniós" stolic. z &rakowa do Warszawy( dawniesze siedzi-y ksiEt mazowieckic+C! woli króla roz-udowano zamek dawnieszyc+ w"adców 3azowsza( który na-ra" teraz

prawdziwie monarsze*o( okaza"e*o c+arakteruC 3a*naci( licznie przy-yli wraz z królem doWarszawy( wznosili wspania"e zamki i pa"aceC 6iczne ednak wony niszczce kra( wzrost

oli*arc+ii ma*nackie oraz zastó kulturalny o*ó"u szlac+ty wp"yn."y na za"amanie si. pot.*i5zeczypospoliteC 5oszczenia króla !y*munta <<< Wazy do korony szwedzkie wplta"y kra wwieloletni( przewlek" won. ze :zwecC 5ównocze4nie olska( uznaca prawa do tronumoskiewskie*o ymitra :amozwa/ca ako prawowite*o carewicza( zaan*aEowa"a si. w won. z 5osC W tym teE czasie wzros"a wyranie *ro-a ze strony Furci( -.dce wówczas pr.Enym(a*resywnym mocarstwem( postrac+em ca"e c+rze4cia/skie ,uropyC FakEe sytuacawewn.trzna krau w zaraniu ;P<< stulecia wyranie si. skomplikowa"aB olska przy."awprawdzie uc+wa"y so-oru trydenckie*o( które zapocztkowa"y szerok fal. kontrreformaci(nie zaEe*na"o to ednak zaciek"yc+ polemik reli*inyc+C !nik" natomiast optymistycznyraconalizm( w"a4ciwy ludziom renesansu( *odzcy w prosty( +armoniny sposó- warto4ci

doczesne i wieczne( duc+owe i cielesneC !ac+wia" si. i run" ustalony "ad 4wiata odrodzenia( wktórym wszystko -y"o asne( lo*iczne i dost.pne ludzkiemu intelektowiC W"a4ciwy nowe epoceniepokó i metafizyczny l.k opisywa" 3iko"a :.pD:zarzy/ski( który pierwszy da" wyraztendencom -arokowym w literaturze polskieC =z"owiek R>nie-aczny( wt"y( rozdwoony wso-ie?( ak *o okre4la" :.pD:zarzy/skiS stan" przed nieuniknion konieczno4ci wy-oruCJedn z moEliwo4ci -y"o a-solutne zdanie si. na Ko*a R>Nikt mnie podnie4H nie moEe( edno tysam( anie? ) pisa" :e-astian @ra-owiecki( inny prekursor -arokowe poeziS( dru* ) wyczerpanie wszystkic+ pon.t( akie niesie >5ozkosz ) weso"a pani w z"otolite szacie? Rak okre4la" ieronim 3orsztyn( piewca urody tyciaSC :ztuka polskie*o -aroku( rozdarta mi.dzy tedwie antynomie( na-ra"a nie znanyc+ w okresie renesansu w"a4ciwo4ciC ynamiczna( nami.tnai dramatyczna( mie4ci"a w so-ie o*romny "adunek ekspresiCFe cec+y( typowe dla nowe -arokowe literatury( widoczne -y"y równieE w innyc+ sztukac+C Warc+itekturze pierwsze po"owy ;P<< wieku wyraEa"y si. one w dEeniu do okaza"o4ci(monumentalizmu( przepyc+u dekoraciC owsta wspania"e ko4cio"y i klasztory( ma*nateriawznosi zamki i -o*ate pa"aceC W muzyce polskie wcze4nie poawi"y si. zapowiedzi nowe*ostylu ) odnaleH e uE moEna w monumentalnyc+ Offertoriac+ i =ommuniones 3iko"aa!iele/skie*oC olska mia"a w owym czasie Eywe kontakty kulturalne z W"oc+amiC rzez trzylata R19)19'S *o4ciem króla !y*munta <<< -y" 6uca 3arenzio( s"ynny madry*alista( zwany>nas"odszym "a-.dziem? w"oskie muzykiC &apelmistrzami kapeli królewskie( przeniesionewraz z ca"ym dworem do Warszawy( -yli koleno znani w"oscy muzycyB Asprilio acelliRnie*dy4 kapelmistrz przy ko4ciele wC iotra w 5zymieS( @ioanai $rancesco Anerio

Rpoprzednio dyry*ent kapeli w katedrze 6atera/skieS i 3arco :cacc+i Rza e*o dyry*entury ) 1%2)1%#9 ) zespó" liczy" oko"o 0 muzyków i reprezentowa" -ardzo wysoki poziomartystycznySC =i wy-itni kompozytorzy kultywowali na szerok skal. renesansow polifoni. a

2



cappetta( co -y"o zreszt z*odne z upodo-aniami !y*munta <<< WazyC

#ocz$tek nurtu instrumentalnegoW olsce w tym czasie Ey"o wielu znakomityc+( wy-itnie utalentowanyc+ twórcówC Jednym znic+ -y" Adam Jarz.-sld RkC 190)1%#'S( pierwszy w olsce twórca reprezentucy\3pe"ni\nowy( -arokowy stylC 8rodzony w Warce nad ilic w 4rednio zamoEne

rodzinie_liueszczan4lae^7_sfudiowa" prawdopodo-nie zaC *ranicC W 1%12 roku zosta" przy.ty ako skrzypek do -erli/skie kapeli elektora -randen-urskie*o Jana !y*muntaC Wraz z kapel od-ywa" liczne podróEe( co znalaz"o pónie od-icie w e*o twórczo4ci( al-owiem kilka zkoncertów artysty nosi tytu"y utworzone od nazw miast niemieckic+ ) Kerlinesa( &oni*s-er*aczy Norim-er*aC W 1%1 roku uzyska" roczny urlop na wyazd do W"oc+( w cztery za4 lata

pónie przy-y" do Warszawy( *dzie zosta" skrzypkiem w kapeli królewskie !y*munta <<<Wazy( a potem W"adys"awa <P( który Eywi" widocznie wielkie uznanie dla zdolno4ciJarz.-skie*o( o-darowywa" *o -owiem +onie licznymi dzierEawami i matkamiC Jarz.-ski -y"nie tylko znakomitym muzykiem( lecz nosi" równieE tytu" królewskie*o -udownicze*o Rwzwizku z -udow zamku królewskie*o w 8azdoDwieSC

Ws"awi" si. teE ako autor rymowane*o opisu uroków sto"eczne*o *rodu( zatytu"owane*o@o4ciniec al-o opisanie WarszawyC 8twór ten nie reprezentue wprawdzie wysokic+ walorów poetyckic+( krye w so-ie ednak o*romne -o*actwo inormac6o EyciuJWarszawy wnerwsze po"owie ;P<< wiekuC Wiele miesca w swym poemacie po:wi.HF$ ar tysla fiuzyce i muzykom(swym kole*om z kapeli królewskieC oro-ek kompozytorski Jarz.-skie*o( o-emucy z-iór 27 =anzonie\=*ceiki Rktóryc+ kopia z 1%27 roku przec+owywana -y"a do dru*ie wony4wiatowe w -i-liotece mieskie we Wroc"awiuS( przewyEsza zdecydowanie e*o pró-yliterackie( mace dzi4 znaczenie czysto +istoryczneC Jarz.-ski -y" ednym z pierwszyc+ w ,uro

pie 4rodkowe przedstawicieli nowe*o stylu muzyki czysto instrumentalneC KyH moEe pozna"on e*o zasady w czasie podróEy do W"oc+( oczyzny muzyki instrumentalne Wczesne*o

-arokuC =anzpnie=oncerti Jarzj-skioD napisane s na dwoe(troe lu- czworo skrzypiec(lu- na iol. tenorow al-o -asow( eden z\naFfa*ot i puzonC We wszystkic+ +armonicznykompozyci( realizowany przez instrument klawiszowyC od wz*lC dem stylistycznym est tofakt o*romne wa*i( o-ecno4H -owiem -asso continuo( a co za tym idzie ) my4leniaakordowe*o( stanowi"a edn z fundamentalnyc+ pec+C muzyki -arokuC __? _ ?? __ C

)D))Dwu*"osowe koncerty Jarz.-skie*o stanowi transkrypce utworów wokalnyc+3erula( @a-riele*o( 6assa i alestrinyC wiadcz one -ardzo korzystnie o kunD :Eciewarsztatowym i smaku artysty( który nie o*ran\y" si. do mec+aniczne*o przeniesienia

pierwowzoru wokalne*o na instrumenty( lecz wykaza" wielk pomy s"owo4H w przetwarzaniu irozwianiu motywów zaczerpni.tyc+ z dzie" mistrzów renesansuC Jarz.-ski przyozda-iamelodi. ory*ina"u w typowo instrumentalne ornamenty( cz.4cie ednak traktue ako kanw.(

na które rozsnuwa w"asne pomys"y melodyczne( wykorzystuc zarówno 4rodki polifoniczne( ak i tec+nik. wariacynC Jedn z pi.knieszyc+ transkrypci Jarz.-skie*o est :usanna idens(wed"u* c+anson Orlanda di 6asso :usanne un ourC :zeroka( 4piewna melodia te*o dzie"azac+wyca swym szlac+etnym rysunkiem i *".-okim( skupionym liryzmemC Na-ardzieinteresucym momentem koncertu est dialo* skrzypiec i wiolonczeli( utrzymany w wysokietemperaturze emoconalne( tak c+arakterystyczne dla Earliwe sztuki -arokuC W odróEnieniuod dwu*"osowyc+ koncertów( -.dcyc+ paDrafrazami dzie" wokalnyc+( trzyD i cztero*"osoweutwory zawarte w z-iorze =anzoni e =oncerti s ca"kowicie ory*inalnymi kompozycamiJarz.-skie*oC <c+ arc+itekDtonika nawizue do formy wieloodcinkowe canzony( wykszta"conena *runcie muzyki w"oskie przez @a-riele*o i $resco-aldie*oC onios"e znaczenie zyskue w

nic+ element kontrastu( po.te*o w ak naszerszy sposó- ) kompozytor wprowadza zawsze przynamnie edn cz.4H kontrastuc z pozosta"ymi pod wz*l.dem taktu( rytmiki( typumelodii( tempa( a nawet dynamikiC



W koncertac+ Jarz.-ski dEy równocze4nie do po*".-ienia spoisto4ci formalne( uzyskuc przez powtarzanie niektóryc+ czstekX szcze*ólnie typowym zawiskiem est nawizanieostatnie*o odcinka kompozyci do e cz.4ci pocztkoweC W canzonac+ i koncertac+Jarz.-skie*o znaduemy -o*aty zasó- wykszta"conyc+ na *runcie muzyki w"oskie 4rodkówstylu instrumentalne*oC &ompozytor( -.dc doskona"ym skrzypkiem( zna" wszystkie taniki *ryna tym instrumencie i wykorzystywa" e*o moEliwo4ci tec+niczne i -rzmienioweC 8twory

polskie*o muzyka o-fitu uE w typowo >skrzypcowe? -ie*niki i ornamentyC !*odnie ztradyc w"osk Jarz.-ski wprowadza" cz.sto w swyc+ koncertac+ stylizowan rytmik. ówczesnyc+ ta/cówB *aliardy lu- ilanelliColskim elementem w twórczo4ci warszawskie*o muzyka est poawiacy si. w canDzonie 2cytat ze znane kol.dy NuE my( dziatki( za4piewamyC Jedn z -ardzie interesucyc+kompozyci Jarz.-skie*o est Fam-uretta( opanowana w ca"o4ci przez Eywio"owy( pulsucy(

-ardzo wyrazisty motyw rytmiczny( co z-liEa do popularnyc+ w okresie -aroku utworów pro*ramowyc+ d la -atailleC !upe"nie inny c+arakter ma =+romatica( oparta na ciekawym(sc+romatyzowanym temacie( -liskim emoconalne sztuce 3onteerdie*o lu- $resco-aldie*oCJarz.-ski otworzy" sw twórczo4ci nowy rozdzia" w dzieac+ polskie muzyki instrumentalneC

Je*o utwory( utrzymane w stylu ówczesnyc+ kompozyci w"oskic+( 4wiadcz zarówno otalencie ic+ twórcy( ak i o wysokim poziomie warszawskie kapeli królewskie( z my4l októre -y"y pisaneC Nie -ez s"uszno4ci twierdzi" wi.c UB Jarz.-ski w swym @o4ci/cu ) iE w4ródmuzyków króla >skrzypkowie s ) cud powiedzieH?C

OperaKardzo wcze4nie przenikn."a do olski na-ardzie reprezentacyna forma muzyki -aroku ) opera Rzwana wówczas dramma per musicaS( powo"ana do Eycia we $loDrenci pod koniec ;P<wiekuC &rólewicz W"adys"aw( syn !y*munta <<< Wazy( na-ra" upodo-ania do 4wietnyc+widowisk muzycznoDdramatycznyc+ w czasie swe podróEy R1%2#)1%2S do $lorenci nauroczysto4ci weselne w domu 3edyD<pcettszówC Wówczas to wystawiono na cze4H W"adys"awa6a 6i-erazione di 5u**iero dallQisola dQAlcina RWy-awienie 5u**iera z wyspy AlcynyS ) oper. $ranceski =accini( córki s"ynne*o @iulia =accinie*o( cz"onka =ameraty florenckieCzie"o to( oparte fra*mentac+ Orlanda szalone*o Ariosta( zro-i"o o*romne wraEenie na polskim

pkrólewiczu i towarzyszcyc+ mu ma*natac+C Fe same zimy W"adys"aw <P mia" pnoEno4Ho-erzenia inne opery( tym razem nie -a4niowoDfantastyczne( lecz reli*ine) 6a re*ina :arttQOrsola 3arca da @a*lianoCX uE we $lorenci zrodzi" si. u królewicza plan stworzenia na dworze warDawskim teatruoperowe*oC ierwsze w olsce przedstawienie operowe dosz"o do w 1%2' rokuC Wystawionowówczas @alate. ) idyll. ry-ack nieznane*o R-yH moEe :andro Orlandinie*o( do tekstu@a-riela =+ia-rerySC W spekDi -rali udzia" sprowadzeni z W"oc+ 4piewacy( w4ród któryc+

wyróEnia" si. s"ynDsopranista Kaldassare $erriC Fowarzyszy"a kapela królewskaC :pektakl tenliczne intermediaX szcze*ólne wraEenie zro-i"a na dworzanac+ pe"na przepyc+u wystawasceniczna i skomplikowana maszyneria( zmontowana przez sprowadzone*o z 3antuispecalist.C W"adys"aw <P ) wielki mi"o4nik sztuki dramatyczne ) z c+wil wstpienia natron R1%2S mó*" urzeczywistniH wreszcie swó plan stworzenia na dworze warszawskim teatruoperowe*o )edne*o z pierwszyc+ w ,uropie poza W"oc+amiC JuE w pierwszym roku e*o

panowania wy-udowano na pierwszym pi.trze zamku królewskie*o sal. teatraln( z W"oc+ przy-yli teE licznie 4piewacy( 4piewaczki i tancerzeC Wiele miesca po4wi.ci" Jarz.-ski w@o4ci/cu -udzce podziw dworzan i przy-yszów z za*ranicy ) operzeBF+eatrum cudowne

! perspektywami( -udowne(:toi( zacne z kolumnamiC Nie pomin" teE w"oskic+ 4piewakówB >mistrzów wiele wprawnyc+( w *or*ii( w trele( w kunszt

#



wyprawnyc+?C Na uroczyste otwarcie królewskie*o teatru wystawiono oper. 6a fama reale iotra ,lerta RokC1%00)1%S( muzyka z kapeli W"adys"awa <PC ,lert( *racy w kapeli na skrzypcac+(

poc+odzi" z $rom-orka na WarmiiC rzy.ty do kapeli oko"o 1% roku( zosta" równieE póniesekretarzem królewskimC 3uzyka 6a fama reale( podo-nie ak i innyc+ oper skomponowanyc+w latac+ 1%)1%#'( nie zac+owa"a si.C Autorem wi.kszo4ci li-rett wystawianyc+ w

królewskim teatrze oper -y" W"oc+ Pir*illo uccitelli( 4piewak i sekretarz W"adys"awa <PCFematyka tyc+ dzie" zaczerpni.ta -y"a( z*odnie z duc+em epoki( *"ównie z mitolo*ii *reckieRafae( orwanie eleny( Armida opuszczona( Narcyz przemienionyS( rzadzie za4 z Eywotów4wi.tyc+ i m.czenników R:wC =ecyliaSC :tyl li-rett uccitelle*o( wzorowanyc+ na florenckic+dramma per musica( pe"en polotu( 4wiadczy korzystnie o zdolno4ciac+ literackic+ w"oskie*o4piewakaC 3uzyk. do wi.kszo4ci z nic+ skomponowa" 3arco :cacc+i( kapelmistrz królaW"adys"awa <PC 3uzyka ta( nie zac+owana niestety( utrzymana -y"a prawdopodo-nie wrecytatywnym stylu florenckoDrzymskim( 4wiadczy o tym nazwa recitatiIa( ak wówczas wWarszawie nadawano operzeC !a czasów panowania W"adys"awa <P wystawiono w sumie 11oper( niektórym z nic+ towarzyszy"y -alety RWi.zienie Amora( Afryka( @ladiatorzy( Orze"

Kia"ySC wistny rozkwit opery na warszawskim dworze zyska" polskiemu królowi w ca"e,uropie opini. wielkie*o mecenasa sztukiC rzedstawienia zawieszone zosta"y z c+wil 4miercimonarc+y R1%#'SC W nast.pnyc+ latac+ po*arszaca si. wciE sytuaca polityczna olski(spowodowana wy-uc+em powstania na 8krainie( a potem naazdem szwedzkim( nie sprzya"akultywowaniu sztukiC o wonie nikt w spustoszone stolicy nie my4la" o reaktywowaniuw"adys"awowskie*o teatru operowe*oC !arówno za panowania Jana &azimierza( ak i Jana <<<:o-ieskie*o opery wystawiano edynie sporadycznie dla u4wietnienia dworskic+ uroczysto4ciC

Formy muzyki religi)ne) Na dworze W"adys"awa <P wielkim uznaniem cieszy" si. 3arcin 3ielczewski RokC 1%00 ) 1%1S( muzyk "czcy wielki talent z *runtown znaomo4ci .zyka dwi.kowe*o -arokuC O

e*o Eyciu( a zw"aszcza latac+ m"odo4ci( wiemy niewieleC ierwsza wzmianka o 3ielczewskim poc+odzi z 1%9 roku( kiedy to wymieniony zosta" w4ród cz"onków kapeli W"adys"awa <PCW 1%# roku przeniós" si. na dwór -rata kró8wsk-*o( &arola $erdynanda( -iskupa p"ockie*o(*dzie o-" stanowisko kapelmistrzaCFwórczo4H 3ielczewskie*o olzielona -y"a na dwA\odr.-ne\urty kultywowa" _on_wHiE

eszczs Eywy( zw"aszcza w\u\c\eJi*l\psFyF\nesansowey_po1ir-nii pomp\wy7_c+ora,i*re*-ri\lie*oC Nie zanied-uc sFaf4*HF4tylu( pisa" ednak równieE B muzyk. ?zawierac wszystkie cec+y .zyka dwi.kowe*o -arokuC ostaw. t.( niezmiernie typow dlakompozytorów pierwsze polowy ;P<< wieku( trafnie sc+arakteryzowa" ówczesny teoretyk w"oski Kerardi R3isDcellanea 3usicaleS( piszcB >:tarzy mistrzowie renesansu posiadali tylko

eden styl i edn praktyk.( nowocze4ni ma trzy style ) ko4cielny( kameralny i teatralny( idwie praktyki ) pierwsz i dru*?C &ontrapunktyczny tyreesanspwe> polifoniireprezentu msze 3ielczewskie*o B 5orate( :ale :arwtaFparens( <n medio iccZene(?=iiii eós l Fle*iuemQ) wszystkie przeznaczone na c+ór\m.ski z dt*m ako *"osem nywyEszym( pisane prawdopodo-nie z?myliTFó_znane kapeiFc+óraFDC kompozytor wykorzystuew nic+ umieszczac e w -asie ako d"u*onutowy cantus firmusC 3sze a cappella 4wiadcz dodatnio \F1zeiniotl\\inU%zyfóF:^dini 3ielczewskie*o( który w"ada" po mistrzowskukunsztownym kontrapunktemC 3ielczewski -y" równieE autorem zac+owane w r.kopisieAfissa =eriensiana na sze4cio*"osowy c+ór i zespó" instrumentalny( w które*o sk"ad wc+odz mi.dzy innymi skrzypce( puzony i or*any realizuce parti. -osso continuoC 8twór ten stanowi

przyk"ad przeniesienia zasad -arokowe*o stylu koncertuce*o na *runt formy mszalneC Nawi.kszeziaczenie z ca"e*o doro-ku twórcze*o 3ielczewskie*o( liczce*o oko"ó:OpoyciRcz.4ciowo za*inionyc+S( ma e*o wokal noDinstrumentalne koncerty ko4cielne i



instrumentalne canzonyC&apelmistrz królewicza &arola $erdynanda -y" pierwszym w muzyce polskie

przedstawicielem koncertu ko4cielne*o( który sta" si. z czasem na-ardzie repreDzeatacynforin\\zyzn\polskie*o -arokuC &oncerty ko4cielne 3ielczewskie*ood\nacz\li.\wlelkr:Enorodno4ci w zakresie arc+itekt o niki oraz -o*actwem pomys"ówmelodycznyc+ i kontrapunktycznyc+C =ec+ c+arakterystyczn( poawiac si. we wszystkic+

koncertac+ ko4cielnyc+ polskie*o artysty est o-ecno4H wst.pne*o odcinka instrumentalne*o(zwane*o sinfoni lu- sonat( utrzymane*o w podnios"ym maestatycznym nastrouCJednym z napi.knieszyc+ koncertów wielo*"osowyc+ 3ielczewskie*o est KeneDdictio etclaritas na sze4cio*"osowy c+ór( dwoe skrzypiec( cztery puzony i -asso continuo( zac+owany w:taats-i-liot+ek w KerlinieC 8twór ten ) rodza krótkie*o( uroczyste*o kantyku ) u"kompozytor w form. rondow( -.dc wytkowym zawiskiem na *runcie dawne muzyki

polskie( z powracacym trzykrotnie refrenem i dwoma kupletamiC 5efren( wykonywany przezc+ór i ca"y zespó" instrumentalny( utrzymany w masywne fakturze akordowe( zwraca uwa*.

pe"nym uroczyste*o dostoe/stwa c+arakteremC zia"a on na s"uc+acza wielk mas dwi.ku(stanowic 4wiadectwo tak typowe*o dla -aroku lu-owania si. w okaza"o4ci i przepyc+u

-rzmieniowymC &uplety wykorzystu na szerok skal. 4rodki tec+niki koncertuce( a wi.c przeciwstawienia *"osów m.skic+ i Ee/skic+( *"osów wokalnyc+ ) instrumentom(dialo*owanie c+órów( ustawiczne zmiany w o-sadzie instrumentalneC &ompozytor wprowadzatu równieE pe"n -lasku koloratur.( -.dc ednym ze szcze*ólnie popularnyc+ 4rodkówmuzyki -arokowe( rozmi"owane w +onym przyozda-ianiu kaEde*o detalu kompozyci

-o*actwem ornamentówC odo-ne tendence widzimy równieE w arc+itekturze i poezi te epoki ) w kapice od z"ota dekoraci ko4cio"ów czy kwiecisto4ci epitetów( akimi usiane s strofyówczesnyc+ poetówC&oncert 3ielczewskie*o Friump+alis dies na dwa c+óry cztero*"osowe i instrumenty odznaczasi. eszcze wi.kszym -o*actwem i rozrzutno4ci pomys"ów melodycznyc+ orazna*romadzeniem róEnorodnyc+ efektów -rzmieniowyc+C Fen szeroko roz-udowany utwór(

przeznaczony na dzie/ dowolne*o 4wi.ta R-yH moEe napisany ku czci 4wC 3arcina( patronakompozytoraS( zwraca uwa*. mistrzostwem kontraDpunktycznym oraz radosn( pe"n rozmac+ui -lasku fi*urac *"osów wokalnyc+C &oloratury te( wyrastace z wirtuozowskic+ -ie*nikówskrzypcowyc+( -.d si. poawia"y w muzyce -aroku aE po Kac+a i aendlaC&oncert eus in Nomine Fuo na -as solo( dwoe skrzypiec( fa*ot i -asso continuo est edynymzac+owanym po dzi4 dzie/ solowym koncertem 3ielczewskie*o Rdwa inne za*in."ySC 8twór ten wydany zosta" w osiem lat po 4mierci artysty R1%9S w Kerlinie w z-iorowe pu-likacizatytu"owane Jesu +ilfL o-ok kompozyci twórców te miary co 3onteerdi( 5oetta i @randiCFekst zaczerpni.ty z psalmu KoEe( w imi. Fwoe z-aw mnie kompozytor podzieli" z*odnie zsensem lo*icznym na mniesze fra*menty( które sta"y si. podstaw wieloDodcinkowe formy

koncertuC 8twór rozpoczyna( ak zwykle u 3ielczewskie*o( instrumentalna sinfonia( która pokrótkim odcinku imitacynym przec+odzi w koncertucy dialo* skrzypiec i fa*otuC @"os

-asowy wc+odzi z doston( pe"n skupienia i powa*i fraz( w które szcze*ólne znaczeniezyskue krok kwarty( od*rywacy rol. swoiste*o motywu czo"owe*oC 3elodyka *"osu

-asowe*o( "czca hlementy 4piewne*o ariosa z plastycznym recytatywem o wyraziste rytmicei -o*at koloratur( odznacza si. *".-ok( c+oH pow4ci*liw ekspresC =anzonyinstmmentalne 3ielczewskie*o reprezentu dorza"y stylC WidaH w nic+ dok"adn znaomo4Hmuzyki w"oskie tamtyc+ czasów( a zw"aszcza kompozyci @a-riele*o i $resco-aldie*oC=anzony 3ielczewskie*o Rna dwos skrzypiec i -osso continuo lu- dwoe skrzypiec( fa*ot i

-asso continuoS dziel si. z re*u"y na szere* kontrastucyc+ z so- odcinkówC &ompozytor(

idc 4ladem $resco-aldie*o( stosue wariacyne przetwarzanie motywów( poddac ecz.stokroH kunsztownym zmiaDQ nom ornamentalnymC O-ok te typowe dla -aroku praktykiwykorzystue o-ficie imitac.( dialo*owanie instrumentów( efekty ec+a i inne 4rodki

%



wykszta"cone w muzyce w"oskie tec+niki koncertuceC Wieloodcinkowe canzony3ielczewskie*o wykazu pewne wyrane dEenie do symetrii ) pierwszy odcinek zwykle

-ywa powtórzony na ko/cu utworuC 3ielczewski( o-eznany *runtownie z normamio-owizucymi zarówno w starym( renesansowym( ak i nowym stylu( posiada" równocze4niewielk inwenc. melodyczn ) -o*ata i zróEnicowana melodyka e*o canzon "czy

-"yskotliw fi*urac. o typowo instrumentalnym c+arakterze z szerok( 4piewn kantylenC

Niezwykle interesuc cec+ niektóryc+ canzon 3ielczewskie*o est o-ecno4H elementów polskic+C Na-ardzie c+arakterystyczna est pod tym wz*l.dem =anzona prima Rzac+owana w -i-liotece paryskie w z-iorze w4ród 10 kompozyci innyc+ twórców europeskic+S( w które poawia si. wyrane rytmy posuwiste*o poloneza i Eywe*o( pe"ne*o wdzi.ku mazurkaC O-ok te pe"ne temperamentu i wirtuozowskie*o rozmac+u canzony na szcze*óln uwa*. zas"u*ue=anzona aDmoll Rr.kopis e zac+owa" si. w -i-liotece w @da/skuSCFen pi.kny( pe"en spokou i szlac+etne*o dostoe/stwa utwór( utrzymany przewaEnie w *.stefakturze polifoniczne( stanowi 4wiadectwo mistrzostwa kontrapunkDtyczne*o polskie*o artystyCpiewna melodyka canzony przepoona est *".-ok ekspresC O swoistym kolorycie te*odzie"a decydue równieE nasycone -rzmienie skrzypiec( ic+ Earliwa wi-racaC

ierwszym -ardzie wy-itnym talentem na *runcie krakowskim -y" w ;P<< wieku $ranciszek 6ilius RokC 1%00)1%7S ) kapelmistrz katedry wawelskie w latac+ panowania !y*munta <<< iW"adys"awa <PC :yn przy-y"e*o z W"oc+ muzyka PinDcenza @i*li ) 6iliusa( urodzi" si. iwyc+owa" uE w olsceC Mczy" on w swe twórczo4ci niewtpliwy talent z *runtown znaomo4ci rzemios"a kompozytorskie*o( i to zarówno w zakresie nowe*o stylu( ak irenesansowe polifoniiC ! e*o 2# kompozyci po"owa naleEa"a do stylu koncertuce*o( ednak niewiele z nic+ zac+owa"o si. do naszyc+ czasówC W stylu muzyki -aroku utrzymany estmonumentalny motet Ju-ilate eo ) na pi.cio*"osowy c+ór( zespó" instrumentalny i -assocontinuoC 8twór ten( oparty na wzorac+ pe"ne przepyc+u -rzmieniowe*o sztuki @a-riele*o(wykorzystue na szerok skal. 4rodki typowe dla weneckie*o stile coacertatoC omimowysokic+ kwalifikaci 6ilius nie -y" w ps"ni doceniany przez kapitu". katedry wawelskie ) kanonicy niez-yt widaH rozmi"owani w muzyce zarzucali kompozytorowi( Ee pisze >z-yt d"u*iemelodie?C Owocem kompromisu pomi.dzy zamys"em artystycznym 6iliusa a wymo*ami ksi.Ey

-y"a 3issa -reissima ) 3sza nakrótszaC zie"o to( napisane na o4mio*"osowy c+ór( czylio-sad. typow dla pó ne*o renesansu( est ednak utworem wyros"ym z duc+a muzyki -arokuC$aktura mszy nie est tak *.sta i spoista ak utworów szesnastowiecznyc+( kompozytor przeciwstawia tu -owiem w umie.tny sposó- odcinki imitacyne d"uEszym fra*mentomakordowymC 3uzyka wawelskie*o kapelmistrza o-fitue w typowe dla sztuki -aroku kontrastywyrazoweB 4piewne( powoli p"ynce frazy ssiadu z odcinkami Eywe( ostre rytmice( ciemne

-arwy *"osów m.skic+ przeplata si. z idyllicznym( asnym -rzmieniem sopranówC Wszystkiete 4rodki nie stanowi przy tym dla 6iliusa ostateczne*o celu( lecz s"uE oddaniu ekspresynyc+

warto4ci tekstu litur*iczne*oC Kart"omie .kiel RT ) 1%70S( o-darzony talentem na miar. europesk( znakomity pgp2nis\e\eiD!DnawiLitn\ zwizany -yFodlKódo4ci zkapellc:3ewsFl\lPa?rlizliwie\ zosta" or*anist ta kapeli( a w 1%#1 roku ) ewicekapelmistrzemC o wyedzie 3arco :cacc+ie*o o-" stanowisko kapelmistrzaC Wówczasto Adam Jarz.-ski w swym @o4ci/cu napisa" o nimB.kiel( zaaty or*anista(o-ry z nimEe komponistaCJako królewski muzyk rozwin" .kiel -o*at twórczo4H( reprezentuc w pe"ni nalepszecec+y .zyka dwi.kowe*o -arokuC ! tyc+ lat poc+odz dwie monumentalne msze artysty(napisane dla u4wietnienia na-oEe/stw dworskic+C 3issa =oncerDtata la 6om-ardes ca(

trzynasto*"osowa( est typowym przyk"adem przeniesienia 4rodków tec+niki koncertuce na*runt muzyki reli*ineC &ompozytor wykorzystue wi.c przeciwstawienie *"osów solowyc+ pe"ne o-sadzie c+óralne( dialo*owanie c+órów( a wreszcie kom-inue odcinki czysto

7



instrumentalne z odcinkami wokalnymiC Wielk mas *"osów i instrumentów w"ada .kiel pomistrzowsku( osi*ac -ardzo ciekawe rezultaty -rzmienioweC3ozaikowo -arwna 3issa =oncertata la 6om-ardesca w momentac+ kulminacynyc+ ol4niewa

pot.* i przepyc+em -rzmieniaC &ompozytor opar" ca" msz. na ednym *"ównym temacie( poddac *o w toku utworu daleko idcym zmianom wariacynym i "czc w pomys"owysposó- z nowymi motywamiC ! dru*ie skomponowane prawdopodo-nie równieE w Warszawie

3szy na dwa c+óry i duEy zespó" instrumentalny Rzawieracy instrumenty smyczkowe i d.teSzac+owa"y si. w r.kopisie edynie dwie cz.4ci ) &yrie i @loriaC

Nas"awniesz kompozyc .kiela z czasów( *dy pe"ni" funkc. kapelmistrza w kapeliW"adys"awa <P( est Audite mortales Rna sopran( alt( tenor( -as( trzy iole i -osso coatinuóSC!nakomite to dzie"o zac+owane zosta"o w z-iorac+ -i-lioteki -erli/skie -ez tytu"u( natomiastw r.kopisie odnalezionym w 8ppsali nosi tytu"B ialo*us Audite mortalesC Opinie -adaczydawne muzyki s podzieloneX cz.4H z nic+ uwaEa Audite mortales za pierwsze polskieoratorium( inni ) z*odnie z wers uppsalsk ) okre4la e ako dialo*o( popularn w ;P<<wieku form. muzyki dramatyczne( nie posiadac ci4le sprecyzowane*o sc+ematuarc+itektoniczne*oC Audite mortales( przeznaczone na adwent( opiera si. na trawestaci tekstów

-i-linyc+ dotyczcyc+ :duOstat.ezD( który podzieli ludzko4H na wy-ranyc+ i pot.pionyc+C ierwsze solo altu est na sd( nast.pnetrzy odcinki sym-olizu niepokó i l.k *rzeszników U W *odzinie sadu( pity ust.p to partia=+rystusa R-asS( wydace*o wyrok na pot.Dpionyc+C l Nast.pucy po nim tercet est lamentemskazanyc+ na wieczne m.ki( po czym =+ryDzwraca si. do wy-ranyc+( którzy dostpi wieczne*o z-awieniaCpartie dzie"a wraz z zamykacym utwór sekstetem odda rado4H z-aDnyc+ dusz( odc+odzcyc+ do krainy >spokone -"o*o4ci?C4wiadectwo doskona"e znaomo4cistylu monodyczD -.dce*o nawi.ksz( z *runtu ory*inaln zdo-ycz muzyki -arokuC Jzie"o$odznacza si. wielkim -o*actwem melodyki i si" wyrazu nie mac odpowiednika w muzyce

polskie tamtyc+ czasówC &ompozytor podszed" do tekstu z pe"n pietyzmu uwa*(wykorzystuc wszystkie dost.pne mu 4rodki muzyczne dla oddania ekspresi zawarte ws"owac+ Ki-liiC ierwsze solo altowe( -.dce wezwaniem na :d Ostateczny( utrzymane wsurowym( podnios"ym tonie( zwraca uwa*. fanfarowym c+arakterem melodyki Rz cz.stymuEyciem kroku kwartyS( co przywodziH mia"o na my4l dono4ne *"osy tr-C Jedn z

pi.knieszyc+ kart est arioso tenorowe eu me miserum( zac+wycace 4piewn( szlac+etn melodyk i -o*at( prawdziwie nowoczesn ak na owe czasy +armonikC 8st.p ten( -.dcyskar* duszy >*ince w upodleniu?( mie4ci w so-ie "adunek *".-oko ludzkie( przemuceekspresiC artia =+rystusa( wydace*o wyrok na *rzeszników( napisana w prostym(

poz-awionym wszelkic+ ornamentów stylu recytatywnym( odznacza si. maestatycznymc+arakteremC6ament pot.pionyc+ Rtercet( dwa soprany i altS( Ea"osne arioso z przewa* akordów mollowyc+(

nie przynosi ) z wytkiem krótkic+ imitaci ) Eadnyc+ skomplikowanyc+ 4rodkówXmistrzostwo te*o fra*mentu leEy w su*estywnym odmalowaniu stanu emoconalne*oC O tym( z

ak wielk wnikliwo4ci podc+odzi" .kiel do s"ów -i-line*o tekstu( przekonue nas nast.pna partia =+rystusa( zwracace*o si. do tyc+( >którzy w Eyciu zawsze do-ro czynili?C !nikasurowo4H( -ica z poprzednic+ s"ów =+rystusa( melodyka na-iera *i.tko4ci( rozwia si. szerzeC :zcze*ólnie interesucy moment zwizany est ze s"owamiB >przy-ywacie(

pospieszacie( wedcie do królestwa nie-ieskie*o i raducie si.? ) podnios"a( uroczysta frazaoparta na roz"oEonyc+ tródwi.kac+ przec+odzi w pe"n rozmac+u i -lasku( popisow koloratur.C :ekstet wyo-raEacy szcz.4cie z-awionyc+( który zamyka dzie"o( pe"en dostonerado4ci( wykorzystue polifoniczne prowadzenie *"osów i dialo*owanie solistówC

Naazd szwedzki rozproszy" muzyków z kapeli królewskieC .kiel nie powróci" uE dospustoszone naazdem :zwedów w 1% roku stolicy( osiedli" si. na sta"e w &rakowie( *dzie w1%7 roku( po 4mierci 6iliusa( zosta" kapelmistrzem kapeli katedralne na WaweluC W &rakowie

'



porzuci" pe"en przepyc+u styl -arokowy( sk"aniac si. ku c+óralne polifonii a cappellaC !my4l o kierowanym przez sie-ie zespole wawelskim napisa" .kiel dwie o4mio*"osowe msze zor*anami( okre4lone ako scnza cerimonie( mace c+arakter uEytkowy( oraz prost( nastroow 3issa pasc+alisC &ompozyca ta Rna c+ór m.skiS opiera si. na motywie te same stare pie4niwielkanocne( któr wykorzysta" nie*dy4 w swe 3issa pasc+alis 6eopolitaC 3sza wielkanocna.kiela( utrzymana na o*ó" w p:ieifekturzeJcon"R&J( zwraca uwyrilro*at\\meld\kC

Napisana równieE nac+ór( n*sk6;z altem ako *"osem i\\:\rsff"iiissaoreis estdzie"emFniezwykle warto4ciowym( 4wiadczcym o znakomitym opanowaniu prawide"kontrapunktuC 3elodyka mszy ) p"ynna( nastroowa( rozwiaca si. z dostoe/stwem i

powa*( przepoona est *".-okim( przemucym smutkiem Rzw"aszcza Kenedictus i A*nuseiSC @"ówny temat te mszy zaczerpn" .kiel z utworu =+arlesa 6eyt+ona( nadworne*oor*anisty cesarzy 3aksymiliana << i 5udolfa <<C 3issa -reis( utrzymana w *.ste fakturze

polifoniczne( wykorzystue o-ficie imitac.( w =redo poawia si. nawet fu*a podwónaC Naznakomitszym dzie"em .kiela z lat e*o po-ytu w &rakowie est 3issa ulDc+errima ) ostatnia kompozyca wielkie*o artystyC Napisana na cztero*"osowy c+ór a cappella( a wi.co-sad. typow dla renesansu( est ednak utworem wyros"ym z duc+a nowe( -arokowe

estetykiC 3iano >ulc+errima? Rnapi.knieszaS( akie nada" mszy rorantysta ksC 3i4kiewicz( estw pe"ni usprawiedliwioneC JuE sam *"ówny temat te*o dzie"a( wykorzystany w mistrzowskisposó- we wszystkic+ cz.4ciac+ cyklu( zac+wyca *".-okim liryzmemC 3elodyka utworu(odznaczaca si. urzekac 4piewno4ci i o-fito4ci ornamentów( p"ynie szerokim strumieniem

) odnaduemy w nie ow tak c+arakterystyczn dla -aroku rozrzutno4H pomys"ówC 5óEni si. ona znacznie od +armonine( oszcz.dne melodyki utworów renesansowyc+( w e -unym

przepyc+u krye si. wielka( ekspansywna si"aC O-ok nastroowyc+( lirycznyc+ fraz wyst.pu w dziele .kiela radosne fi*urace o wyranie instrumentalnym rodowodzie( przywodzcena my4l fi*uracyne motywy z pónieszyc+ dzie" wokalnyc+ Kac+aC Niespokona( zmiennai róEnorodna rytmika ulc+errimy od-ie*a równieE od wzorów renesansowyc+C

Nieskazitelna( *.sta tkanina splotów *"osowyc+( -o*atsza niE w innyc+ kompozycac+.kiela( 4wiadczy o kunszcie warsztatowym polskie*o twórcyC Artysta wnikn" *".-oko wnastró litur*iczne*o tekstu( nie uciekac si. do naiwnyc+ ilustraci( tak popularnyc+ wokresie renesansu( przepoi" swoe dzie"o *".-oko oso-ist( su*estywn ekspresC 3issaulc+errima ) nawspanialsze dzie"o reli*ine polskie*o -aroku ) naleEy do tyc+ niez-ytlicznyc+ w +istorii muzyki utworów( które pomimo up"ywu wieków nie straci"y swe si"yoddzia"ywaniaC Ostatnie lata Eycia .kiela przypada"y na czasy niez-yt sprzyacerozwoowi sztuki ) po zawarciu pokou ze :zwedami R1%%0S roz*orza"a na nowo wona z5os( kra n.ka"y równieE ustawiczne ataki wosk tureckic+C W spo"ecze/stwie szerzy"o si. nie-ywa"e rozprz.Eenie i anarc+ia( szlac+ta korzystaca -ez umiaru ze swe s"ynne >z"ote

wolno4ci? traci"a wszelki szacunek naleEny w"adzy królewskieC >Wolno4ci zowiemy( cosi. komu czyniH podo-a? ) pisa" w edne z ostryc+ :atyr &rzysztof Opali/skiC Niedawnekl.ski 4wiadczy"y o konieczno4ci reform( które przynios"y-y radykaln odmian. istniece*o stanu i powstrzyma"y proces upadku naroduC Jednak szlac+ta nie pra*n."aEadnyc+ zmian( po*rEac si. coraz -ardzie w ciasnym konserwatyzmieC W te sytuacina-ardzie 4wiatli arty4ci( nie mo*c nawizaH kontaktu z szerokimi kr.*ami narodu(szukali ucieczki w 4wiecie sztukiCFy4 i myc+ my4li uciec+a edyna(! to- si. szczera( do-ra my4l mi wszczyma

) pisa" nawykwintnieszy poeta polskie*o -aroku( Jan Andrze 3orsztyn( w apostrofie

zwrócone do >lutni wszec+mocne? ) sym-olu poeziC &o4ció" wkroczy" w tym czasie wszczytow faz. kontrreformaciC Nie osi*n."a ona w olsce tyc+ przeraEacyc+ rozmiarówco na zac+odzie ,uropy( -y"y to ednak lata 4cis"e cenzury ezuitów( procesów o ateizm(

9



+erez. i czary( kiedy to ksi.Ea ) ak pisa" 4wietny ówczesny poeta Wac"aw otocki ) >-ez-ronnyc+ do wiary przymusza?C 3uzyka( przemawiaca ak Eadna inna sztuka wsposó- szcze*ólnie -ezpo4redni do uczuH szerokic+ rzesz spo"ecze/stwa( od*rywa"a w

pro*ramie >wouce*o ko4cio"a? niezwykle istotn rol.CJednym z wy-itnieszyc+ twórców muzyki reli*ine -y" w dru*ie po"owie ;P<< wiekuJacek 5óEycki( nast.pca .kiela na stanowisku kapelmistrza kapeli królewskie wWarszawieC oawi" si. on w kapeli uE oko"o 1%#0 roku ako c+"opiecDdyszkanDcistaC@odno4H kapelmistrzowsk piastowa" -lisko 0 lat( s"uEc koleno królomB Janowi&azimierzowi( Janowi <<< :o-iesfciemu i Au*ustowi << :asowi( nawet wówczas kiedy

przeniós" on kapel. wraz z ca"ym dworem do reznaC W e*o twórczo4ci zdecydowanie przewaEa"y utwory wokalnoDinstrumentalne( utrzymane w duc+u muzyki -aroku ) koncerty ko4cielne i motety koncertuceC Ko*ata melodyka e*o utworów( a takEe staranne

prowadzenie *"osów i swo-odne pos"u*iwanie si. 4rodkami tec+niki polifoniczne 4wiadcz korzystnie o zdolno4ciac+ i wykszta"ceniu artystyC 5óEycki -y" równieE autorem 1+ymnów na cztero*"osowy c+ór a cappella( odznaczacyc+ si. prostot 4rodków( któr wyna*radza w pewnym stopniu urok melodykiC<stotn rol. w upowszec+nieniu muzyki reli*ine w4ród naszerszyc+ kr.*ów naroduod*rywa"y kapele szkolne dzia"ace przy -ursac+ ezuickic+ i piarskic+C Na ic+ czele stalicz.stokroH utalentowani muzycyC Naznakomitszym w4ród nic+ -y" niewtpliwie amian:tac+owicz RokC 1%%0)1%99S( cz"onek zakonu piarów( dzia"acy w kole*iac+ te*o zakonuw Warszawie( =+e"mie( iotrkowie( @órze &alwarii i oDdoli/cuC amian( -.dcy ponadto

profesorem retoryki i poetyki( wykorzystywa" w szerokim zakresie tec+nik. koncertucC Napopularnieszy e*o utwór ) Peni =onsolator( koncert ko4cielny na sopran( clarino ior*any ) odznacza si. doskona"ym poczuciem formy( o-fitue teE w ciekawe efekty

-rzmienioweC Fen pe"en wdzi.ku i po*ody utwór opiera si. wprawdzie na reli*inym tek4cie"aci/skim( z-liEa si. ednak pod wz*l.dem c+arakteru do muzyki 4wieckie( a zw"aszczaoperoweC Widoczne s w nim wyrane ec+a -"yskotliwyc+ arii z tr-k( -.dcyc+ ulu-ion form w operze weneckie i neapolita/skieCJednym z na4wietnieszyc+ talentów w muzyce polskie*o -aroku -y" :tanis"aw :ylwester :zarzy/ski Rprze"om ;P<< i ;P<<< wiekuSC oc+odzi" on prawdopodo-nie z rodziny :.pówD:zarzy/skic+( osiad"e od ;P< stulecia w okolicac+ 6wowaC ! te*o rodu poc+odzi" równieE

poeta 3iko"a :.pD:zarzy/skiC O Eyciu :tanis"awa :zarzy/skie*o nie wiemy nic ponad to( Ee -y" cz"onkiem zakonu cystersówC ! dziesi.ciu znanyc+ nam e*o utworów wi.kszo4H zac+owa"asi. w -i-liotece kole*iaty w Mowiczu( co mo*"o-y wskazywaH na zwizki artysty zmiescowym( *"o4nym w ca"ym krau zespo"emC Wszystkie kompozyce :zarzy/skie*oreprezentu dorza"y styl muzyki -aroku( nie znaduemy w4ród nic+ ani edne*o utworu a

cappellaC Ky" on przede wszystkim twórc o wy-itne inwenci melodyczne( która zapewni"amu trwa"e miesce po4ród nawi.kszyc+ kompozytorów dawne muzyki polskieC &oncertyko4cielne :zarzy/skie*o z-liEa si. ze wz*l.du na swó styl i form. do kantaty w"oskieC!-udowane z kilku odcinków Ro wi.kszyc+ rozmiarac+ niE analo*iczne cz.4ci sk"adace si. nakoncerty ko4cielne w pierwsze po"owie ;P<< wiekuS zestawionyc+ na zasadzie kontrastu(wykorzystu w pomys"owy sposó- tec+nik. koncertucC 3elodyka tyc+ koncertów(odznaczaca si. *".-okim nasyceniem emoconalnym( wyrasta z fascynaci pi.knem *"osuludzkie*oC =ec+y wirtuozowskie wnosz -ie*niki skrzypiec( a takEe ozdo-ne koloratury *"osuwokalne*o( stosowane zreszt przez kompozytora na o*ó" ze znacznym umiaremC W4ródkoncertów ko4cielnyc+ :zarzy/skie*o dwa zw"aszcza zas"u*u na uwa*. ze wz*l.du na

wysoki poziom warsztatowy i *".-i. inspiraciC ierwszy z nic+ ) Jesu spes mea Rna sopran(dwoe skrzypiec i or*anyS ) wykorzystue melodi. pie4ni ko4cielne rzez czy4HcoweupaleniaC 3elodyka te*o koncertu z-liEa si. na o*ó" do ariosa( c+oH widoczne s tu równieE

#0



pswne elementy recytatywuC Nastroowa( pe"na niezwyk"e*o spokou i nieco melanc+olinezadumy( p"ynie szerokim nurtemC :zlac+etnemu c+arakterowi melodyki( nie mace w so-ienic -analne*o( odpowiada su-telne -rzmienie dzie"aC:zarzy/ski okazue si. mistrzem nastrou( zestawiacym w umie.tny sposó- momenty owyEsze temperaturze emoconalne i momenty uspokoenia( stopniowe*o wy*aszania napi.ciaaE po roztapiace si. w ciszy ostatnie frazy koncertuC

ru*ie znakomite dzie"o :zarzy/skie*o ) ariendo on *raaris Rna tenor( dwoe skrzypiec ior*anyS ) opiera si. na formie czterocz.4ciowe sonaty da c+iesa Rada*ioDalle*roDada*ioDalle*rettoSC Odcinki utrzymane w wolnym tempie( urzekace liryzmem( 4piewno4ci i mi.kk

powa-no4ci -rzmienia( przepoone s typow dla muzyki -aroku e*zaltac uczuciow( woln wszakEe od tanie*o sentymentalizmu( w czym przypomina *".-oko emoconalne frazy z dzie"aendlaC &ompozytor przeciwstawia im pe"ne epickie*o rozmac+u i wirtuozowskie*o -laskucz.4ci szy-kie( o-fituce w -o*at koloratur. i koncertuce -ie*niki skrzypiecC o wysokie*o

poziomu dwóc+ koncertów solowyc+ :zarzy/skie*o z-liEa si. motet koncertucy Ad +ymnosad cantus Rna c+ór mieszany( dwoe skrzypiec( iole altow( tenorow i -asow( i or*anySC Fen

-o*aty w interesuce efekty -rzmieniowe utwór mozaikow -arwno4H zawdzi.cza

zróEnicowane o-sadzie( kom-inuce liryczne partie sopranu z c+órem mieszanym lu-m.skim( oraz szerokiemu zastosowaniu tec+niki koncertuceC &ompozytor nie stroni tu odsilnyc+ kontrastów( przeplatac 4piewne( szerokie frazy z Eywymi fi*uracami wokalnymi lu-wyrazistym parlandem c+óralnymCWytkowe miesce w twórczo4ci :zarzy/skie*o zamue :onata na dwoe skrzypiec i or*anyRprzekazana w kopii z 170% rokuS( edyny czysto instrumentalny utwór te*o artystyC !nakomiteto dzie"o( wyros"e z duc+a w"oskie muzyki -aroku( sk"ada si. z siedmiu kontrastucyc+odcinków( ednak forma e*o wykazue znaczn zwarto4H i spoisto4H( któr kompozytor osi*adzi.ki powtórzeniu wst.pne*o ada*ia na zako/czenie utworuC =z.4H ta( spinaca ak klamraca" sonat.( odznacza si. szlac+etn w rysunku( *".-oko emoconaln melodykC W nastróspokou i liryczne zadumy zdecydowany kontrast wprowadza odcinki utrzymane w tempieszy-kim ) lekkie( -"yskotliwe( prze-ie*ace w imitacynyc+ dialo*ac+ dwo*a skrzypiecC:onata :zarzy/skie*o 4wiadczy o wielkie wraEliwo4ci -rzmieniowe artysty i doskona"eznaomo4ci efektów instrumentalnyc+C O e pi.knie decydue o-ok niepospolite inwencimelodyczne równieE pe"ne Earliwe ekspresi( *.ste( nasycone -rzmienie skrzypiecCJedn z -ardzie interesucyc+ oso-owo4ci polskie*o -aroku -y" @rze*orz @erwz6@orczycki RokC 1%%7)17#S( ostatni wy-itny twórca te epokiC Wykszta"cenie w zaDkresieteolo*ii i muzyki zdo-y" na uniwersytecie praskimC Wy4wi.cony w 1%92 roku na ksi.dza(

pod" skromn i niez-yt odpowiedni dla swe*o talentu prac. peda*o*a w szkole misonarzy w=+e"mieC Nast.pnie przeniós" si. do &rakowa( *dzie w 1%9' roku zosta" kapelmistrzem kapelikatedralne na WaweluX *odno4H t. piastowa" aE do 4mierciC O-darzony wy-itnymi

zdolno4ciami( *runtownie wykszta"cony( tworzy" @orczycki zarówno pe"ne -lasku kompozycewokalnoDinstrumentalDne( reprezentuce styl -arokowy( ak i mistrzowskie polifoniczne dzie"aa cappella( nawizuce do stylu alestriny( co stanowi"o w owyc+ czasac+ swoistyanac+ronizmC ostawa ta w czasac+ wszec+w"adne*o panowania operowe szko"yneapolita/skie i daleko posuni.te*o ze4wiecczenia muzyki ko4cielne zyska"a mu u potomnyc+opini. twórcy konserwatywne*o( zapatrzone*o w prze-rzmia"a uE idea"y renesansowe

polifonii a cappellaC o u*runtowania te opinii przyczyni"a si. w znaczne mierze niepe"naznaomo4H e*o doro-ku kompozytorskie*o( z ponad -owiem #0 utworów napisanyc+ przez@orczyckie*o w okresie mi.dzywoennym znane -y"y w"a4nie *"ównie dzie"a a cappellaC

Nanowsze odkrycia polskic+ muzykolo*ów( którzy odnaleli kilka -ardzo interesucyc+ dzie"

wokalnoDinstrumentalnyc+ artysty( zmieni"y sd o wawelskim kapelmistrzuC zie"a te( mi.dzyktórymi znadu si. motet 6aetatus sum( =ompletorium i odkryta w 1972 roku 6itania(dowodz *runtowne znaomo4ci .zyka dwi.kowe*o -aroku( mistrzowskie*o opanowania

#1



tec+niki c+óralne( a takEe znakomite*o wykorzystania moEliwo4ci -rzmieniowyc+ idynamicznyc+( akie nios"a ze so- tec+nika koncertucaC W4ród kompozyci @orczyckie*outizymanyc+ w stylu muzyki -aroku na specaln uwa*. zas"u*ue motet 6aetatus sum Rnacztery *"osy( dwoe skrzypiec( clarini i or*anySC 8twór ten( skomponowany do tekstu salmu121( o-fitue w 4wietne efekty -rzmienioweC &ompozytor operue z ca" swo-od 4rodkami

póno-arokowe tec+niki koncertuce( przeciwstawiac w pomys"owy sposó- *"osy wokalne

instrumentom( wykorzystuc kontrasty reestrów i dynamikiC Kardzo ciekawa est ozdo-na(fi*uracyna melodyka *"osów wokalnyc+( wywodzca si. z popisowyc+ fi*ur instrumentalnyc+X

podo-ny typ melodyki znaduemy nieednokrotnie w utworac+ Jana :e-astiana Kac+a iaendlaC :zeroko roz-udowany motet <lluYit soi Rna pi.H *"osów i zespó" instrumentalnyS(napisany na uroczysto4H 3.czenników( reprezentue równieE styl koncertucy -arokuC zie"oto( pe"ne niezwyk"e*o przepyc+u -rzmieniowe*o( od4wi.tne i maestatyczne( 4wiadczy omistrzostwie warsztatowym @orczyckie*o( który -y" przede wszystkim znakomitym kontraD

punkcistC

Wytkowe miesce w -o*ate twórczo4ci wawelskie*o kapelmistrza zamue =ompletorium Rnac+ór( sol( dwoe skrzypiec( clarini i or*anyS ) wielki( -lisko sze4ciuDsettaktowy utwór(

odnaleziony w 19%1 roku w z-iorac+ ko4cio"a parafialne*o w 5akowie OpatowskimC Wy-itneto dzie"o zwraca uwa*. sw -o*at( *.st faktur polifoniczn i niepospolit inwenc melodycznC @orczycki( -ardzo pomys"owy w te dziedzinie( posiada" z*o"a odmienne

predyspozyce niE :zarzy/ski( równieE wy-itny melodystaC 3elodyka utworów :zarzy/skie*ozac+wyca liryzmem( 4piewno4ci i s"odycz( @orczycki natomiast Rzw"aszcza w koncertucyc+dzie"ac+ woDkalnoDinstrumentarayc+S celue w tworzeniu pe"nyc+ rozmac+u( dynamizmu i

-lasku 4piewów fi*uracynyc-( odznaczacyc+ si. Eyw( wartk rytmikC W =ompletoriumartysta wykorzystue w sposó- wszec+stronny aparat wykonawczy( zmieniac ustawicznieo-sad.( dzi.ki czemu dzie"o to mieni si. i ol4niewa -o*actwem kolorówC 8twór ten( pomimoduEyc+ rozmiarów zwarty i ednorodny( odznacza si. doskona" konstrukc formaln( w którewidoczne est zarówno d-a"o4H o staranne opracowanie nadro-nieszyc+ detali( ak i znakomiterozplanowanie momentów kulminaci i odpr.Eenia( stanowice o lo*ice rozwou wielkieformyC :zcze*ólnie d-a"y o czysto4H stylu w muzyce ko4cielne( si.*a" @orczycki w swyc+mszac+ R3issa 5orate( 3issa de =onceptione K3PS po cantus firmus z c+ora"u*re*oria/skie*o( co równieE stanowi"o w owyc+ czasac+ swoisty anac+ronizmC

Nawy-itnieszym dzie"em mszalnym @orczyckie*o est 3issa pasc+alis( oparta na szcze*ólnielu-iane przez polskic+ twórców melodii pie4ni wielkanocne =+rystus an zmartwyc+wsta"Rktór wykorzysta" poprzednio 6eopolita i .kielSC zie"o to( imponuce mistrzostwemkontrapunktycznym( utrzymane w *.ste fakturze polifoniczne( odznacza si. niezwyk"ymskupieniem i powa*C @".-oko refleksyne( wyros"e z duc+a reli*ine kontemplaci( od-iazdecydowanie od póno-arokowe muzyki ko4cielne( z-liEace si. nieednokrotnie do -el

canta opery w"oskieC :zeroko rozpi.te "uki melodii zdo-ne w d"u*ie melizmaty przepoone s mistycznym spokoem( -liskim nastroowi mszy alestrinyC=zasy( w któryc+ Ey" i tworzy" @orczycki( zdecydowanie nie sprzya"y rozwoowi kulturyC 6ata

panowania Jana <<< :o-ieskie*o mimo efektowne*o zwyci.stwa nad Furkami pod WiedniemR1%'S( a zw"aszcza panowanie królów z dynastii Wettinów R1%97)17%S stanowi okresnawi.ksze*o upadku pa/stwa polskie*oC &ra szarpany wonami przez rywalizuceu*rupowania ma*nackie( *ra-iony przemarszami o-cyc+ wosk ) traci" stopniowo coraz noweterytoria na rzecz rosncyc+ w si". pa/stw ssiednic+( >skurczy"a si. i s"awa( i polskie *ranice?

) pisa" z *orycz znakomity poeta Wac"aw otockiC W te sytuaci zacz."y rozle*aH si. corazcz.4cie *"osy nawo"uce do opami.taniaC Wstrzsaca wiza wielkie*o nie*dy4 narodu( który

znalaz" si. u pro*u katastrofy dzieowe( sta"a si. dominucym motywem ówczesne literaturyCJeden z poetów( 3ic+a" zia"y/ski( tak pisa"BJe4li kryH -.dziemy po kieszeniac+ pi.4ci( 5oz-ior pewnie mi.dzy si. na cz.4ci !nuEon

#2



olsk.C5ozk"ad moralny narodu szed" w parze z upadkiem nauki i szkolnictwaC !arówno Au*ustowi <<(

ak i Au*ustowi <<< o-o.tne -y"y losy kultury polskie( ic+ zainteresowanie sztuk o*ranicza"osi. do popierania spektakli operowyc+( wystawianyc+ przez oper. drezde/skC 3uzycy polscyzadowalali si. z konieczno4ci skromn e*zystenc prowinconalnyc+ kompozytorów które4 zlicznyc+ kapel ko4cielnyc+C Frudno si. dziwiH( Ee w tyc+ smutnyc+ czasac+ zainteresowanie

kultur( tak nie*dy4 *".-oko zakorzenione w spo"ecze/stwie( zesz"o na dalszy planC 8marli -d teE przestali tworzyH wy-itni poeci( muzyka wprawdzie nadal rozwia"a si. w kapelac+zakonnyc+( nie -y"o ednak wówczas w olsce Eadne*o wi.ksze*o talentu na miar. .kiela lu-3ielczewskie*oC

Nawy-itnieszym spo4ród dzia"acyc+ z dala od stolicy muzyków -y" Józef 3arcin e-rowskiR1702)1770S( skrzypek i 4piewak kapeli klasztoru aulinów na Jasne @órze w =z.stoc+owieC8prawianie muzyki mia"o dawne tradyce( si.*ace pocztków ;P< stulecia( kiedy to za"oEonatu zosta"a kapela wokalnaC Ko*ata twórczo4H reli*ina e-rowskie*o opiera"a si. na wzorac+operowe szko"y neapoDlita/skie( nadace ton muzyce europeskie pierwsze po"owy ;P<<<wiekuC Nawy-itniesze e*o dzie"o ) 3a*oificat Rna czterec+ solistów( c+ór( zespó"

instrumentalny i or*anyS ) stanowi rodza szeroko roz-udowane kantaty ko4cielneC:tarannie wykszta"cony( znacy *runtownie normyDkompozytorskie epoki( posiada" e-rowskidoskona"e poczucie formy i zasad e rozwouC 3a*nificat sk"ada si. z 10 odcinkówo-emucyc+ arie( duet( c+óry( przy czym kompozytor d-a o maksymalne urozmaicenieutworu( *rupuc poszcze*ólne numery na zasadzie kontrastuC =z.stoc+owski twórca operue wniezwykle efektowny sposó- *"osami wokalnymi( tworzc melodyne( kantylenowe frazy( toznów pe"ne rozmac+u( -o*ate w wirtuozowskie koloratury arieC :am -.dc do-rymskrzypkiem( zna" wszystkie taniki orkiestry -arokoweC O-darzony znaczn wraEliwo4ci kolorystyczn( traktowa" poszcze*ólne instrumenty w indywidualny sposó-C W 3a*nificaciewyst.pu wi.c arie z koncertucymi skrzypcami( iol i ro*ami( co -y"o ulu-ion praktyk opery neapolita/skie i stamtd przenikn."o do muzyki ko4cielneC e-rowski nie -y"szcze*ólnie uzdolnionym kontrapunkcist( std teE partie c+óralne( utrzymane w prostefakturze akordowe( nie naleE do na-ardzie udanyc+ fra*mentów e*o dzie"a( wysoki poziomartystyczny reprezentu natomiast solowe arie( zwracace uwa*. wielk inwenc melodyczn i -o*actwem nastroówC e-rowski tworzy" równieE kompozyce czysto instrumentalne( sonatyi ada*ia pro processione Rna róEnorodn o-sad. ) mi.dzy innymi skrzypce( clarini( o-oe ior*anySC !awiera one wiele elementów rdzennie polskic+X edna z sonat oparta est w ca"o4cina rytmice polonezaCJednym z licznyc+ w pierwsze po"owie ;P<<< wieku kompozytorów dzia"acyc+ przyklasztornyc+ kapelac+ -y" JC :taromieyski( cz"onek kapeli dominikanów we 6wowieC !espó"ten( za"oEony w ko/cu ;P< wieku( sk"ada" si. pocztkowo z c+óru wokalne*o( stopniowo

do"czy"y si. do/ instrumentyC W okresie( *dy :taromieyski dzia"a" w kapeli lwowskie(osi*n."a ona wysoki poziom artystycznyC o naszyc+ czasów doc+owa"y si. e*o czterykompozyceB msze( dwa koncerty i Vesprae de sanctis( siedmiocz.4ciowy cykl reli*inyC Ariesolowe wc+odzce w sk"ad te*o cyklu 4wiadcz korzystnie o inwenci kompozytora(nawy-itniesze*o liryka w muzyce polskie póne*o -arokuC

Na-ardzie pr.Enym zespo"em wokalnoDinstrumentalnym -y"a w pierwsze po"owie ;P<<<wieku kapela ezuitów przy ko4ciele wC wC iotra i aw"a w &rakowieC Fen nalicznieszy wolsce( -o liczcy '0 do 100 muzyków( zespó"( za"oEony w 1%7 roku( rozporzdza" -o*at

-i-liotek nutow i znaczn ilo4ci instrumentówC W inwentarzu ezuitów z 177 roku widnie nazwiska -lisko 20 kompozytorów dzia"acyc+ przy ko4ciele wC wC iotra i aw"aC

8prawiali oni róEne formy muzyki reli*ine ) msze( motety( litanie( koncerty( psalmy orazmuzyk. czysto instrumentalnC !e 4rodowiskiem krakowskim zwizany -y" pierwszy w olscetwórca symfonii ) Jacek :zczurowskiX e*o utwory orkiestrowe nie zac+owa"y si. do naszyc+

#



czasówC 8twory Józefa &o-ierkowicza( or*anisty i kompozytora z kapeli ezuitów( 4wiadcz odo-rym opanowaniu formy i poczuciu efektów wokalnyc+ i instrumentalnyc+C

%uzyka organowaoczesne miesce w4ród -o*ate*o instrumentarium polskie*o -aroku zamowa"y or*anyCwiadcz o tym zarówno zac+owane w r.kopisac+ z ;P<< i ;P<<< wieku nazwiska s"ynnyc+

or*anmistrzów i or*anistów( ak i wznoszone w ko4cio"ac+ ca"e*o krau instrumentyC Wiele znic+ przetrwa"o po dzi4 dzie/( stanowic 4wiadectwo kunsztu polskic+ mastrówC

Nawcze4niesze w epoce -aroku spo4ród tyc+ pi.knyc+( za-ytkowyc+ instrumentów s or*anyw Olkuszu( z-udowane w 1%12 roku przez poc+odzce*o z Norym-er*L Jana ummla(o-ywatela miasta &rakowaC ! tyc+ lat poc+odz or*any anonimowe*o twórcy w farze w&azimierzu nad Wis"C Wy-itnymi -udowniczymi or*anów o s"awie europeskie -yli

Nitrowscy ) Jerzy( Andrze i anielC Jerzy Nitrowski prze-udowa" or*any w ko4ciele N3 w&rakowie R1%'S( a pónie wraz z synem Andrzeem or*any w ko4ciele N3 w @da/sku R1%72

)1%7S ) znakomity szesnastowieczny instrument( -.dcy dzie"em Juliana Antonie*o 6e+mannaz KudziszynaC Andrze Nitrowski wzniós" or*any w katedrze w :andomierzu R1%9)1%9'S( trzeci

za4 -udowniczy z rodu NitroDwskic+ ) aniel ) -y" twórc or*anów w katedrac+ pelpli/skie ifrom-orskieC o nawspanialszyc+ siedemnastowiecznyc+ instrumentów naleE wielkie(ol4niewace -o*actwem z"oce/ i kunsztownymi splotami ornamentów or*any w 6eEaskuCKudow. ic+ rozpocz"( zreszt -ez powodzenia( :tanis"aw :tudzi/ski( ostateczny kszta"t nada" im

ednak dopiero Jan @"owi/ski z &rakowaCW ;P<<< wieku w4ród wy-itnyc+ or*anmistrzów wymieniH naleEyB iotra &oDsmowskie*o(noszce*o zaszczytny tytu" królewskie*o -udownicze*o( :zymona :adkowskie*o( twórc. istniecyc+ do c+wili o-ecne or*anów w ko4ciele wC Anny w &rakowie R172#S( oraz Wawrzy/caar-utowskie*o z &.t( który z-udowa" instrumenty w Wilamowicac+( F.czynku( olance Wielkiei iotrowicac+C Nawi.ksz s"aw. zyska" ednak Jan Wulf z Ornety( twórca monumentalne*oinstrumentu w ko4ciele =ystersów w OliwieC Kudowa tyc+ 4wietnyc+ or*anów trwa"a ponad 2 lat

R17%)17''SC Or*any oliwskie( zac+owane do dzi4( imponu niezwyk" pot.* -rzmienia irozle*" skal -arwC O-ok mastrów polskic+ lu- spolonizowanyc+ na terenie ca"e*o krau rozwialioEywion dzia"alno4H mistrzowie o-cy( w4ród któryc+ nawy-itniesz pozyc. zamowa"a 4lskoD+iEycka rodzina =asparinic+CW4ród znanyc+ nam dzi4 za-ytków polskie muzyki or*anowe na pierwszym miescu wymieniHnaleEy odnalezion w 19' roku Fa-ulatur. pelpli/skC !-iór liczcy % tomów( eden znao-szernieszyc+ r.kopisów te*o typu w ,uropie( est owocem pracowite*o Eycia zakonnika$eliksa Frzci/skie*o( który prze-ywa" w elplinie w latac+ 19#)1%#9C Fa-ulatora pelpli/sk

pozwala poznaH repeituar wykonywany w opactwie cystersów w pierwsze po"owie ;P<< wiekuC:zcze*ólnie wiele miesca zamu w nie transkrypce reli*inyc+ dzie" wokalnyc+ mistrzóww"oskic+C O-ok nic+ -o*ato reprezentowana est muzyka kameralna wczesne*o -aroku )

ory*inalne utwory or*anowe i transkrypce canzon zespo"owyc+ nawy-itnieszyc+ twórcóww"oskic+ ) @ioannie*o @a-riele*o( Faruinia 3eruli( =laudia 3erula( @iana C i Andrea =imyCW4ród autorów polskic+ spotykamy nazwisko Adama Jarz.-skie*o( ako autora canzon

przetranskry-owanyc+ na or*any( oraz Andrzea 5o+aczewskie*oC 5oD+aczewski -y" or*anist nadwornym ksC Al-erta 5adziwi""a w O"yce i Nie4wieEuC W ta-ulaturze zac+owa"y si. dwie e*okompozyceB motet =rucifiYus surreYit Rdziewi.cio*"osowyS oraz cztero*"osowa canzonainstrumentalna( utrzymana z*odnie z normami kompozytorskimi epoki w formie trzycz.4ciowe(

przy czym skrane ust.py wykazu zastosowanie tec+niki mutacyne( 4rodkowy za4 nawizue do pónorenesansowe akordowe faktury c+óralneC 5.kopis $eliksa Frzci/skie*o uzup"ni" w dru*ie po"owie ;P<<< wieku inny cysters ) -rat 3aurycyC Fa cz.4H Fa-ulatury pelpli/skie zawiera nieznane dotd muzykolo*om dzie"a kompozytorów niemieckic+B einric+a :c+eidemanna( $ranzaFundera i Nicolausa asse*oCru*im wielkim z-iorem muzyki or*anowe poc+odzcym z dru*ie po"owy ;P<< wieku est tzwCWarszawska Fa-ulatora or*anowaC owsta"a ona prawdopodo-nie na 3azowszu i )ak wykaza"a

##



*runtowna analiza ) pisana -y"a przez dwie róEne oso-yC ierwsza e cz.4H zawiera *"ównieutwory przeznaczone na or*any lu- inny instrument klawiszowyB preludia( toccaty( canzony i fu*i(dru*a ) transkrypce pie4ni "aci/skic+ i polskic+( +ymnów( sekwenci i kol.dC &ompozyceinstrumentalne( zawarte w pierwsze cz.4ci( wykazu o-ecno4H wp"ywów muzyki w"oskie(reprezentuce w owym czasie na-ardzie post.powy nurt w muzyce europeskieC W4ród tyc+utworów tylko eden opatrzony est nazwiskiem kompozytora ) est to reludium Jana

od-ielskie*oC Fwórca e*o Ey" na 3azowszu( a moEe nawet w rusac+C reludium( edyna znana e*o kompozyca( z*ra-ny( pe"en wirtuozowskie*o rozmac+u utwór( w niczym nie ust.puedzie"om siedemnastowiecznyc+ kompozytorów w"oskic+( przypominac zw"aszcza stylKernarda asuinie*oC Anonimowe toccaty z Fa-ulatury warszawskie( rozpoczynace si.

podnios"ym akordowym wst.pem( -y prze4H nast.pnie w wirtuozowsk cz.4H fi*uracyn lu-ust.p imitacyny( nawizu wyranie do stylu @irolama $resco-aldie*o i Jo+anna $ro-er*eraCream-u"a( przewaEnie utrzymane w masywne fakturze akordowe( rzadzie fu*owane( ma zre*u"y niewielkie rozmiary( co 4wiadczy"o-y o ic+ uEytkowym c+arakterze ako wst.pów lu-"czników pomi.dzy cz.4ciami mszyC Niektóre z fu* zapisanyc+ w z-iorze posiada d"u*ie(

-o*ate i z"oEone tematy( przypominace ekspresyny styl $resco-aldie*oC =anzony z

Fa-ulatury warszawskie zac+owu tylko po cz.4ci c+arakterystyczny dla te formy motywczo"owy opieracy si. na powtórzeniac+ dwi.ków( niektóre z nic+ nie róEni si. niczym odfu*C O-ok dwóc+ wielkic+ ta-ulator ) pelpli/skie i warszawskie do naszyc+ czasówdoc+owa"y si. fra*menty innyc+ za-ytków te*o typuC Jeden z nic+( wszyty w ok"adki r.kopisu3sza"u unickie*o i niedawno odnaleziony( liczy %# kartyC O-ok pie4ni ko4cielnyc+( fra*mentówkompozyci cerkiewnyc+( pie4ni i ta/ców 4wieckic+ znadue si. tam równieE duEa *rupautworów R9S przeznaczonyc+ na or*any lu- inny instrument klawiszowyC Naciekawszym znic+ est niewtpliwie $antasia sopra primo toao iotra elec+owskie*o( pozostaca w kr.*uwp"ywów szko"y $ro-er*eraC 5ozpoczyna d"uEszy odcinek o c+arakterze improwizacynym iwyranym zaci.ciu wirtuozowskim( oparty na fi*uracynyc+ -ie*nikac+ i poc+odac+ *amoDwyc+( po czym nast.pue kunsztowna cz.4H imitacyna( z-liEaca si. do prawid"owo

skonstruowane fu*iCW ;P<<< wieku dae si. zao-serwowaH wyrane o-niEenie poziomu artystyczne*o kompozycior*anowyc+C Nieliczne zac+owane za-ytki( z któryc+ nao-szernieszy o-emue zaledwie pi.Hlunyc+ kart( naleEcyc+ -ez wtpienia do akie*o4 wi.ksze*o z-ioru( nie wnosz Eadnyc+ciekawszyc+( nowyc+ pomys"ów( -.dc edynie kontynuac tradyci muzyki or*anowe ;P<<wiekuCOso-ne miesce w muzyce polskie*o -aroku zamowali or*ani4ciB Adam 3osiEek( o którym zzac+wytem pisali wspó"cze4ni mu( iE >*r sw tak pie4ci s"uc+ i tak do serc przemawia( Ee zdaesi.( ako-y martwe *"osy duc+em oEywia"?( oraz Andrze NiEankowski( ucze/ wielkie*o$resco-aldie*o( *racy przez trzy lata na or*anac+ rzymskie*o ko4cio"a :anta 3aria sopra

3ineraC

Oświecenie Nieudolne rzdy królów z dynastii saskie( trwace przez %% lat( ostatecznie zniweczy"ydawniesz 4wietno4H olskiC Widoczny upadek kultury( szkolnictwa i nauki szed" w parze zrosnc ciemnot i za-o-onami oraz rozprz.Eeniem moralnym naroduC :zerzca si. w krauanarc+ia( w które wyniku przez wiele lat Eaden sem nie doszed" do skutku( powaEniezmnieszy"a autorytet polityczny pa/stwa i e*o si". militarnC W takie w"a4nie sytuaci )g

po 4mierci Au*usta <<< :asa ) zosta" o-rany królem :tanis"aw Au*ust oniatowskiRpanowa" 17%#)179S( cz"owiek niezwykle inteli*entny( wszec+stronnie wykszta"cony(

*oraCcy zwolennik ideolo*ii o4wiecenia( któr pozna" w czasie swe podróEy do $ranci iAn*liiC od rzdami :tanis"awa Au*usta olska z wolna zacz."a przekszta"caH si. zzacofane monarc+ii stanowe w pa/stwo prawdziwie nowoczesneC &ról( nie mac

#



zdolno4ci dyplomatycznyc+ ani woskowyc+( -y" szczerym zwolennikiem reform( a takEe+onym mecenasem nauki i sztukiC aden inny monarc+a polski nie wywar" tak

przemoEne*o( a zarazem dodatnie*o wp"ywu na rozwó Eycia umys"owe*o i kulturalne*okrauC wiat"e( zakroone na szerok skal. plany zreformowania pa/stwa :tanis"aw Au*ustrealizowaH musia" w niezwykle trudnyc+ warunkac+C Na kra dwi*acy si. z zacofaniaspad" pierwszy roz-iór R1772S( w wyoiku które*o 5zeczpospolita straci"a edn trzeci terytoriówCrusy( 5osa i Austria uzasadni"y ten akt przemocy >ca"kowitym rozk"adem pa/stwa?C Fotra*iczne wydarzenie( nie mace odpowiednika w ca"e +istorii narodu( nie za+amowa"o

ednak procesu pozytywnyc+ przemian wewn.trznyc+CWielki pro*ram odnowy 5zeczypospolite( pod.ty przez :tanis"awa Au*usta i e*owspó"pracowników( zak"ada" zreformowanie krau od podstawC &ról pra*n" przedewszystkim wyc+owaH ca"e spo"ecze/stwo w duc+u raconalizmu i o4wieceniaC :em(wykorzystuc skasowanie przez papieEa &lemensa ;<P zakonu ezuitów( ode-ra"duc+owie/stwu zarzd nad szko"ami i powierzy" e opiece pa/stwaC Wyc+owaniemo-ywateli za."a si. powo"ana specalnie &omisa ,dukaci Narodowe( -.dca pierwszymna 4wiecie ministerstwem o4wiatyC :kupia"a ona w swyc+ szere*ac+ na4wiatlesze umys"ytyc+ czasówC &omisa ,dukaci Narodowe( od-ierac szkole e dawny( 4redniowiecznyc+arakter( mi.dzy innymi zreor*anizowa"a szkolnictwo 4rednie( poszerzy"a zakreswyk"adanyc+ przedmiotów( przeprowadzi"a reform. akademii( wyda"a wiele podr.cznikówrozwiacyc+ samodzielno4H my4low ucznia( >-y wyc+owaH z nie*o rozumne*o icnotliwe*o o-ywatela na to( a-y emu -y"o do-rze i -y z nim -y"o do-rze?C&ról przywizywa" równieE duE wa*. do upowszec+nienia w narodzie ideolo*iio4wieceniaC =elowi temu s"uEy"y czasopisma( takie mC inC ak 3onitor( pismo o wyraniemoralizatorskim zaci.ciu( walczce z ciemnot i przesdami( oraz !a-awy rzyemne ioEyteczne( pismo -ardzie elitarne( kszta"tuce smak estetyczny czytelników za

po4rednictwem starannie do-ranyc+ fra*mentów prozy i poeziC :tanis"aw Au*ust popiera"równieE -adania nad przesz"o4ci krau( z e*o inicatywy -iskup Adam Naruszewicz pod"

prac. nad istori narodu polskie*o( dzie"em( które mia"o przedstawiH w krytyczny inaukowy sposó- dziee pa/stwaC &ról( -.dcy wielkim mi"o4nikiem literatury( z*romadzi"na swym dworze i otoczy" troskliw opiek nawy-itnieszyc+ ówczesnyc+ poetówC

Niewtpliwie nawi.kszym talentem -y" w4ród nic+ -iskup <*nacy &rasicki( znakomitysatyryk( ironiczny o-serwator >4wiata zepsute*o?( zamucy wo-ec e*o -".dów pe"newyEszo4ci stanowisko autentyczne*o raconalisty( które*o *"upota -linic+ racze 4mieszy(niE *niewaC oeza &rasickie*o( znakomita pod wz*l.dem formalnym( pisana .zykiem

oszcz.dnym( o-fitowa"a w niezwykle celne( ci.te sformu"owaniaC 8lu-ie/Dcem króla -y"równieE poeta :tanis"aw Frem-ecki( *"adki dworak( twórca wykwintnyc+ wierszy(okoliczno4ciowyc+ ód( -aek wed"u* 6a $ontaineGa( swo-odnyc+ przek"adówC ! dworemwarszawskim zwizani -yli ponadto ówcze4ni komediopisarze ) ksC $ranciszek Ko+omolec i $ranciszek !a-"ocki( dostarczacy repertuaru otwartemu w 17% roku

pierwszemu w stolicy pu-licznemu teatrowiC W my4l powszec+ne*o wówczas przekonania(które trafnie u" ksC -iskup &rasicki ) >nie do4H nauczyH( trze-a( Ee-y4 -awi"?(komediopisarze ci wy4miewali wady i przywary rodakówC <c+ utwory( mocno osadzone wrealiac+ osiemnastowicczne rzeczywisto4ci( wprowadza"y na scen. nie tylko szlac+etnieurodzonyc+ panów( lecz takEe lud polski( e*o *war.( 4piewy i ta/ce( realizuc w ten

sposó- postulat sztuki narodowe( niezwykle c+arakterystyczny dla polskie*o o4wieceniaC&ról :tanis"aw Au*ust oniatowski zor*anizowa" na nowo kapel. królewskC Na czelekapeli stali koleno wy-itni muzycy w"oscyB @+erardi( eresc+ini( @aetani i Al-ertini

#%



Rostatni dwa -yli kompozytorami licznyc+ operSC &ról utrzymywa" aa swym dworzerównieE trup. operow francusk i w"osk( na-ardzie troskliw opiek otaczac ednak teatr( w którym od 177' roku wystawiane -y"y re*ularnie opery rodzimyc+ twórcówCO-ok kapeli i opery warszawskie duEe znaczenie w Eyciu muzycznym dru*ie polowy;P<<< wieku mia"y kapele i teatry operowe na dworac+ ma*nackic+C

#ierwsze opery polskie3uzyka czasów stanis"awowskic+ posiada"a równieE wyranie narodowe o-liczeC

Na-ardzie reprezentacyn form te*o okresu -y"a opera( realizuca w stopniu o wielewyEszym( niE mo*"a to uczyniH muzyka czysto instrumentalna( wyma*ania stawiane sztuce

przez ludzi o4wieceniaC Opera -owiem( ako utwór muzycznoDliteracki( nie tylko >-awi"as"uc+?( lecz e li-retto( nacz.4cie o wydwi.ku moraDlizatorskim( mo*"o >zawieraH wso-ie maksym fundamentalnyc+ z-iór? Rak pisa" wielki +etman litewski 3ic+a" &azimierzO*i/ski( muzyk( autor licznyc+ operSC :twprzenie rodzimyc+ dzie" operowyc+ sta"o si. wczasac+ za*roEenia -ytu narodowe*o am-ic wielu literatów i muzykówC >Na cóE my tak s"uEe-niczy c+arakter -raH mamy na nas( -y4my si. w naszym krau stosowaH mieli docudzoziemców wyrozumieniaT RCCCS &iedy nawet inne *ru-e narody( dosyH niesposo-ne domelodii( w"asne .zyki tak ceni( iE w nic+ opery ma? ) pisa" znany ówczesny muzyk ksCWac"aw :ierakowskiCierwsze polskie opery powstawa"y równole*le na dworze królewskim w Warszawie i nadworac+ ma*natówB 5adziwi""ów w Nie4wieEu i O*i/skic+ w :"onimiuC Featrowi w:"onimiu patronowa" 3ic+a" &azimierz O*i/ski R172')1'00S( wielki +etman litewski(zami"owany poeta i muzyk( *racy niele na kilku instrumentac+C @orcy mi"o4nik sztuki(stworzy" w swe wspania"e rezydenci scen. teatraln( na które wystawia" w"oskie opery dotekstów nas"ynniesze*o ówczesne*o li-reDcisty( 3etastasia( oraz utwory sceniczne zw"asnym tekstem i muzykC 3uzyka Eadne z pi.ciu oper O*i/skie*o nie dotrwa"a donaszyc+ czasów( zac+owa"y si. natomiast li-rettaC Na ic+ podstawie moEemywywnioskowaH( Ee opery +etmana litewskie*o sk"ada"y si. z wielu arii( recytatywów i scenzespo"owyc+( na zako/czenie wyst.powa" c+ór( zwracacy si. do pu-liczno4ci zmoralizatorsk maksymC 3ic+a" &azimierz O*i/ski -y" równieE autorem pie4ni z-liEonyc+do stylu pasterskic+ sielanek mi"osnyc+( co -y"o z*odne z *ustem raconalistyczne epoki(niec+.tne wielkim nami.tno4ciom( przek"adace sztuczn( konwenconaln prostot. nadszczere porywy sercaCW siedem lat po wystawieniu w :"onimiu opery O*i/skie*o $ilozof zmieniony R1771S wwarszawskim teatrze od-y"a si. premiera N.dzy uszcz.4liwione R11 lipca 177'S( uwaEaneza pierwsz oper. narodowC Je kompozytor( 3acie &amie/ski( opar" si. na komedii$ranciszka Ko+omolca( odpowiednio przero-ione przez Wociec+a Ko*us"awskie*oCKo*us"awski ) zwany pónie dla swyc+ wielkic+ zas"u* >ocem teatru polskie*o? ) mia"wówczas zaledwie 21 lat i li-retto N.dzy uszcz.4liwione -y"o edn z e*o pierwszyc+ pró-literackic+C Fwórca polskie opery narodowe ) 3acie &amie/ski R17#)1'21S ) -y" z

poc+odzenia :"owakiemC 8rodzony w :opron( wykszta"cenie muzyczne zdo-y" w WiedniuCOko"o 17%0 roku przy-y" do Warszawy( *dzie zosta" nauczycielem muzyki i kapelmistrzemCWystawienie N.dzy uszcz.4liwione stanowi"o donios"e wydarzenie w +istorii opery polskieC&ompozytor( powodowany pra*nieniem( -y )ak napisa" na pierwsze stronie partytury ) >takEe olacy 4piewali?( stworzy" dzie"o proste( przyst.pne( o swosko -rzmicyc+ melodiac+COpera &amie/skie*o -y"a tak lu-ian przez ówczesn pu-liczno4H sielank( w które perypetie

mi"osne pary m"odyc+( u-o*ic+ wie4niaków zysku szcz.4liwe zako/czenie dzi.kiwielkoduszne +ono4ci do-re*o panaC Wyst.pu w nie efektowne( szeroko roz-udowane ariew stylu w"oskim( zdo-ne w -o*at koloratur.( które sztuczno4H w ustac+ c+"opów niko*o

#7



wówczas nie razi"aC O-ok nic+ spotykamy komiczne arie w stylu -uffo i wreszcie proste( -ezpretensonalne piosenki o wyranie ludowym c+arakterzeC N.dza uszcz.4liwiona( któr Ko*us"awski okre4li" ako >cudo naówczas wszystkic+ zadziwiace?( przy.ta zosta"aentuzastycznie przez warszawsk pu-liczno4HC!ac+.ci"o to &amie/skie*o do tworzenia nowyc+ operC Nawizywa"y one podo-nie ak N.dzauszcz.4liwiona do tematyki wieskie( -d teE akca ic+ roz*rywa"a si. w 4rodowisku

mieszcza/skimC Jedynie dru*a z kolei ) !o4ka( czyli Wieskie zaloty( wykorzystucamotywik. polskie*o folkloru( osi*n."a wielki sukcesC Nast.pne opery artysty Rw sumie -y"oic+ siedemS nie wywo"a"y uE tak Eywe reakci pu-liczno4ci ak pami.tna premiera N.dzyuszcz.4liwioneC W rok po premierze opery &amie/skie*o sto"eczny teatr wystawi" oper. NiekaEdy 4pi( co c+rapi @aetaDnie*oC @aetani Rdru*a po"owa ;P<<< wiekuS( zwany równieE&aetanim( muzyk poc+odzenia w"oskie*o( -y" przedostatnim kapelmistrzem króla :tanis"awaAu*ustaC :komponowa" pi.H oper do polskic+ tekstów i edn do tekstu francuskie*o( -.dce*o

przeró-k s"ynne opery 6e dein du illa*e JC JC 5ousseauC Naciekawsz z oper @aetanie*o est niewtpliwie ólta szlafmyca al-o &ol.da na Nowy 5ok R17''S do tekstu znane*okomediopisarza $ranciszka !a-"ockie*oC Akca opery( roz*rywaca si. w 4rodowisku

mieszcza/skim( o-fitue w wiele za-awnyc+ sytuaci scenicznyc+( pe"na est werwy( +umoru iEyciaC @aetani nasyci" swó utwór w stopniu o wiele wi.kszym niE &amie/ski melodyk irytmami polskic+ ta/cówC :potykamy wi.c w e*o operze rytmy o-erka i poloneza( a nawetcytaty z autentycznyc+ melodii ziemi mazowieckieCKardzo waEn rol. w kszta"towaniu si. opery polskie ode*ra" teatr 5adziwi""ów w Nie4wieEuCocztki e*o dzia"alno4ci si.*a roku 17( kiedy to ksi.Ena $ranciszka pisa"a i wystawia"a tuliczne komedie przeplatane muzykC :zczytowy rozkwit zawdzi.cza"a scena nie4wieska3acieowi 5adziwi""owi( wielkiemu mi"o4nikowi muzyki( autorowi utworów instrumentalnyc+i li-rett operowyc+C We wrze4niu 17'# roku ksiE. podemowa" w swe rezydenci króla:tanis"awa Au*ustaC unktem kulminacynym te uroczyste wizyty sta"o si. wystawienie operyA*atka z tekstem 3aciea 5adziwi""a i muzyk Jana awida ollandaC rzedstawienie( *orcooklaskiwane przez króla( przeci*n."o si. do póne nocyC O-ok zawodowyc+ aktorów -rali wnim udzia" wie4niacy( naleEcy do kapsli ksi.ciaCJan awid olland R17#%)1'27S( muzyk poc+odzenia niemieckie*o( -y" pocztkowokapelmistrzem przy ko4ciele wC &atarzyny w erz-er*u( potem dyry*entem przy *"ównymko4ciele w am-ur*uC o olski przy-y" oko"o 17'0 roku i zosta" nadwornym muzykiemksi.cia 5adziwi""a( -y w kilkana4cie lat pónie o-H stanowisko lektora muzyki i dyry*entaorkiestry i c+óru na 8niwersytecie Wile/skimC =+oH w c+wili skomponowania A*atki artysta

prze-ywa" w olsce zaledwie od czterec+ lat( uda"o mu si. uc+wyciH istotne cec+y polskiemuzyki ludowe i powizaH e w z*ra-ny sposó- z panucym wówczas wszec+w"adnie stylem*alantC O-ok idyllicznyc+( sentymentalnyc+ piosenek( lu-ianyc+ przez *ustuc w pasterskic+

sielankac+ pu-liczno4H( w operze ollanda wyst.pue wiele motywów o wyranie ludowymc+arakterzeC Fak wi.c w duecie m"ode koc+ace si. pary wie4niaków -rzmi wyrane rytmy

poloneza( komiczna aria stare*o Walente*o za4( na-ardzie z-liEona do autentyczne muzykiludowe( przynosi zadzierzyste rytmy i taneczny rozmac+ krakowiakaC <nne kompozyceollanda wykorzystywa"y równieE rytmik. polskic+ ta/ców ) wykonana w 1792 roku wWarszawie e*o :ymfonia narodowa posiada"a << cz.4H zatytu"owan 8tie polonaise de c+asseC3acie 5adziwi"" R17#9)1'21S( autor li-retta A*atki( pisa" równieE kompozyce kameralne( zktóryc+ na szcze*óln uwa*. zas"u*ue urocze iertimento DdurC Jeszcze wi.kszy nacisk narodzimy c+arakter muzyki operowe k"ad" ksiE. Adam &azimierz =zartoryski( inicator i

protektor teatru w u"awac+C =zartorysk( wy-itny znawca sztuki( c+.tnie otacza" si. artystami

) w e*o 4wietne rezydenci prze-ywa" $ranciszek ionizy &nianin( przedstawiciel poezi polskie*o sentymentalizmuC W pu"awskim pa"acu Ey" i tworzy" równieE Wincenty 6essel R170 ) okC 1'2S ) utalentowany muzyk( poc+odzcy z =zec+C Wykszta"cenie muzyczne zdo-y" w

#'



Wiedniu i w renieC 6essel -y" kapelmistrzem pu"awskie kapeli i nadwornym kompozytoremksi.cia( autorem dziewi.ciu oper( opartyc+ przewaEnie na li-rettac+ &nianinaC Ky"y w4ródnic+ dzie"a o tre4ci +istoryczne Riast do tekstu NiemcewiczaS( patriotyczne R3atka :partaakawed"u* &nianinaS i udramatyzoDwane sielanki R=y*anie i Froiste wesele ) o-ie wed"u*&nianinaSC 6essel( kompozytor utalentowany i *runtownie wykszta"cony( wzorowa" si. namuzyce aydna i 3ozarta( ceni" równieE -ardzo wysoko sztuk. JC :C Kac+a( co wówczas

naleEa"o eszcze do rzadko4ciC <nteresowa" si. ponadto Eywo folklorem polskim( wprowadzacnieednokrotnie do swyc+ oper autentyczne mazury i krakowiakiC !e skomponowanyc+ przez

pu"awskie*o kapelmistrza oper zac+owa"y si. edynie nieliczne fra*mentyC 6essel -y" równieEautorem z*ra-ne Arietty na klawesyn Rlu- fortepianS( stanowice cykl 12 wariaciC&ompozytor przekszta"ca temat *"ównie za po4rednictwem 4rodków fi*uracynoDornamentalnyc+( szcze*ólnie popularnyc+ w okresie klasycyzmu( nie rezy*nuc ednakEe ztec+niki kontrapunktyczneC

Nawi.kszym wydarzeniem w dziedzinie opery -y"a w czasac+ stanis"awowskic+ premiera=udu mniemane*o( czyli &rakowiaków i @órali Rl marca 179#S z muzyk Jana :tefanie*o dotekstu Wociec+a Ko*us"awskie*oC ierwsze wystawienie te*o dzie"a z-ie*"o si. ze szcze*ólnie

donios"ymi dla narodu wydarzeniamiCO-raducy w latac+ 17'')1792 :em =zteroletni pod" ca"y szere* istotnyc+ decyzi( którezmieniH mia"y definitywnie sytuac. wewn.trzn krauC Wykorzystuc uwik"anie 5osi wwon. z Furc( sem zaEda" wycofania wosk rosyskic+ z terytorium olski i powo"a"stutysi.czn armi.C Nadonio4leszym aktem uc+walonym przez sem -y"a &onstytuca 3aa

) pierwsza w ,uropie( dru*a na 4wiecie Rpo :tanac+ !ednoczonyc+S sformu"owana na pi4mieustawa zasadniczaC &onstytuca( niezwykle post.powa w c+arakterze( wy-ie*aca wniektóryc+ swyc+ postanowieniac+ daleko w przysz"o4H( przynios"a zrównanie szlac+ty imieszczan( c+"opów wzi."a >pod opiek. prawa i rzdu kraowe*o?( wprowadzi"a toleranc. reli*in( ustali"a teE 4ci4le kompetence poszcze*ólnyc+ or*anów w"adzyC 8c+waleniukonstytuci towarzyszy" nie-ywa"y entuzazm pos"ów i ca"e*o ludu stolicyC W tym czasie 5osiuda"o si. zako/czyH won. z Furc( co umoEliwi"o &atarzynie << z-ron interwenc.Cretekstem do a*resi sta"a si. konfederaca tar*owicka( zawizana przez *arstk. zdraców(ma*natów niec+.tnyc+ reformom( którzy zwrócili si. do &atarzyny z pro4- o pomocC Wona

polskoDrosyska w o-ronie &onstytuci maowe zako/czy"a si. kl.sk wosk polskic+ iokupac stolicy( w wyniku cze*o nastpi" dru*i roz-iór krauC Odpowiedzi na ten akt

przemocy -y"o powstanie ko4ciuszkowskie ) wspania"y zryw wolno4ciowy ca"e*o narodu podwodz Fadeusza &o4ciuszki( 4wiat"e*o o-ywatela( znakomite*o dowódcy( -o+atera walk oniepodle*"o4H :tanów !ednoczonyc+CW tym w"a4nie czasie( poprzedzacym -ezpo4rednio wy-uc+ powstania( napisa" Ko*us"awski&rakowiaków i @óraliC @orcy patriota( pra*n" daH w swym dziele( ak pisa"( o-raz >tyc+

weso"yc+ i ru-asznyc+ &rakowiaków( którzy 4piewac uprawia ziemi. i 4piewac -i si. zani?C Fre4H( o-racaca si. z*odnie z przy.tymi wówczas konwencami wokó" perypetiikoc+ace si. pary m"odyc+ wie4niaków( o-fitowa"a ponadto w liczne aluze polityczne(doskonale czytelne dla warszawskie pu-liczno4ciC Autor muzyki ) Jan :tefani R17#%)1'29S(urodzony w radze( wykszta"cony we W"oszec+ ) dzia"a" ako skrzypek na dworze cesarskimw WiedniuC W 1771 roku przy-y" do olski na zaproszenie Andrzea oniaDtowskie*o( -ratakróla :tanis"awa Au*usta( i tu pozosta" aE do 4mierciC Ky" dyry*entem orkiestry Featru

Narodowe*o( kierowa" teE wykonaniem dzie" reli*inyc+ w katedrze wC JanaC &omponucoper. stara" si. przepoiH prawdziwie polskim duc+em( toteE szuka" dla swe muzyki inspiraciw folklorze polskimC >=o niedziela wyeEdEa" :tefani na wie4( a-y si. nas"uc+a" pie4ni(

napatrzy" ta/ców oc+ocze*o ludu nasze*o? ) tak opisywa" proces komponowania opery ) WócickiC adna inna opera czasów stanis"awowskic+ nie osi*n."a podo-ne*o realizmu w przedstawieniu Eycia luduC 3uzyka :tefanie*o ) pe"na rozmac+u i temperamentu( to znów

#9



za-arwiona nut melanc+oline zadumy( oddae w doskona"y sposó- szczer( uczuciow natur. podkrakowskic+ c+"opówC :tefani stara" si. ponadto wprowadziH róEnice miedzy 4piewamimieszka/ców wsi krakowskie i @óraliC ierwszyc+ c+arakteryzu motywy zadzierzyste*okrakowiaka i zamaszyste*o mazura( pie4ni @órali wykorzystu natomiast cytaty autentycznyc+melodii ludowyc+ spod Ka-ie @óryC Nie za-rak"o w operze :tefanie*o posuwistyc+ rytmów

poloneza ) na-ardzie reprezentacyne*o ta/ca narodowe*oC O-fituca w aluze polityczne

tre4H opery( ak i e rdzennie narodowy c+arakter sprawi"y( Ee premiera &rakowiaków( i @órali przekszta"ci"a si. w -urzliw manifestac. patriotycznC Opera po trzec+ zaledwie przedstawieniac+ zosta"a na rozkaz w"adz rosyskic+ zd.ta ze sceny Featru Narodowe*oC

#ocz$tki symfonizmu Nieco w cieniu opery( uwaEane w czasac+ stanis"awowskic+ za nawyEsze osi*ni.cieartystyczne w dziedzinie muzyki( rozwia"a si. polska twórczo4H symfonicznaC 8prawiana -y"azarówno na dworac+ ma*nackic+ Ri tak na przyk"ad na dworze <li/skic+ w 5omanowie dzia"a"ydwa zespo"yB wokalnoDinstrumentalny( -lisko 120Doso-owy( którym kierowa" <*nacyo-rzy/ski( i zespó" sk"adacy si. z ro*ów -laszanyc+ róEne wielko4ci ) w sk"ad te*o

ostatnie*o wc+odzili wy"cznie c+"opiS( ak i 4rodowisku mieszcza/skimC Niezwykle donios" rol. w rozwou i propa*owaniu muzyki symfoniczne od*rywa"y kapele dzia"ace przyko4cio"ac+ i klasztorac+C 8prawia"y one zarówno muzyk. reli*in( ak i 4wieckC <c+ -o*atyrepertuar o-emowa" wiele dzie" nawy-itnieszyc+ twórców europeskic+ Rniemieckic+(w"oskic+ i czeskic+S oraz utwory kompozytorów rodzimyc+C aden z polskic+ symfonikówDrówie4ników aydna i 3ozarta nie posiada" szcze*ólnie wy-itne*o talentu( ednak w ic+twórczo4ci o-ok elementów o-ie*owe*o .zyka dwi.kowe*o klasycyzmu( stanowice*owspóln w"asno4H ca"e muzyczne ,uropy( da si. zauwaEyH pewne indywidualne cec+yCJednym z pierwszyc+ kompozytorów symfonii -y" AC aczewski Rdru*a po"owa ;P<<< wiekuS(autor :ymfonii Ddur z 1771 rokuC 8twór ten pe"en est lekko4ci( wdzi.ku i melodyczneele*anci( w"a4ciwe stylowi *alantC Na szcze*óln uwa*. zas"u*ue << cz.4H :ymfonii ) olonez( oparta na rytmice na-ardzie reprezentacyne*o ta/ca narodowe*oC Nie ma on eszczete*o zamaszyste*o( maestatyczne*o c+arakteru( aki cec+ue dziewi.tnastowieczne polonezy(odznacza si. natomiast( z*odnie z duc+em epoki( dworsk *racCFwórc pi.ciu symfonii -y" Jaku- @o"-ek RzmC 17'9S( kompozytor poc+odzenia kie*o lu-czeskie*oC o &rakowa sprowadzi" *o ksC Wac"aw :ierakowskiC yka symfonii @o"-kawykazue eszcze pewne pozosta"o4ci stylu -arokowe*oC <J=ompozytor stosue teE z re*u"yskrócon form. repryzy( w które poawia si. tylko eden z tematów alle*ra sonatowe*oCJan Wa/ski R17%2 ) po 1'00S( utalentowany kompozytor i skrzypek( autor trzec+ symfonii( -y"nawy-itniesz postaci w Eyciu muzycznym oznaniaC wie z e*o symfonii osnute s namotywac+ za*inionyc+ oper artysty( noszcyc+ tytu"yB asterz nad Wisl i &miotekC

&ompozyce Wa/skie*o( utrzymane w po*odnym( asnym kolorycie( odznacza si. z*ra-n instrumentac i Eyw( pe"n polotu i wdzi.ku melodykC ! kapel klasztorn w =zerwi/sku

pod Warszaw zwizany -y" prawdopodo-nie Antoni 3ilwid Rdru*a po"owa ;P<<< wiekuS(twórca muzyki reli*ine Rmsze( litanie( :u- tuum praesidiumS i symfoniczneC Wszystkieutwory reli*ine 3ilwida napisane -y"y na sopran( -as i zespó" instrumentalny Rskrzypce(klarnety( ro*i( or*anySC &ompozytor zrezy*nowa" ca"kowicie z tec+niki polifoniczne( e*o z*runtu liryczny talent wypowiada" si. nape"nie za po4rednictwem szerokic+ 4piewnyc+ fraz(

pe"nyc+ "a*odne*o liryzmu( o wy-itnie s"owia/skim c+arakterzeC 3ilwid wykorzystywa"nieednokrotnie motywy zaczerpni.te z polskie muzyki ludowe ) w szeroko roz-udowanymcyklu( sk"adacym si. z dwunastu kantat( poawia si. rytmy poloneza i mazurka( w @lorii z

3szy in is ) melodia popularne kol.dy 6ulaEe( Jezuniu Rwykorzysta w wiele lat pónie=+opin w swym :c+erzo +DmollSC :"owia/ski c+arakter wykazu równieE symfonie 3ilwidaCWociec+ ankowski RurC okC 17%0S( twórca oko"o sze4Hdziesi.ciu kompozyci reDi Cli*inyc+ i

0



symfonii Rz któryc+ ocala"a tylko edna ) DdurS( zwizany -y" pocztkowo z @nieznem akokompozytor miescowe kapeliC W 1792 roku przeniós" qsi. do 6wowa( *dzie da" si. poznaHzarówno ako kompozytor ko4cielny( ak i teDNrtralny( *ra" ponadto w orkiestrze operowe naaltówceC JuE oko"o 1'00 roku zwiDza" si. z kapel katedry pozna/skieC 8twory reli*ineankowskie*o Rmsze( offerDtoria( nieszpory( litanie( +ymnyS utrzymane s na o*ó" w stylu+omof-nicznym( qc+oH kompozytor nie rezy*nue ca"kowicie z polifonii( wprowadzac

miescami Uniez-yt zreszt wyszukane 4rodki kontrapunkty czneC Fwórczo4H ankowskie*ostanowi syntez. o-ie*owyc+ zwrotów zaczerpni.tyc+ z muzyki w"oskie Rzw"aszczaneapolita/skie szko"y operoweS( 4rodków .zyka dwi.kowe*o klasycyzmu i elementówrdzennie polskic+C Fe ostatnie widoczne s uE nie tylko w pewnyc+ oderwanyc+ motywac+ oludowym za-arwieniu( lecz wr.cz opanowu wi.ksze cz.4ci qcyklu mszalne*o( o czym4wiadcz nawet tytu"yB Fempo di polonese czy Fempo di mazurC :ymfonie ankowskie*orównieE posiada rysy narodowe ) powolna l cz.4H dzi4 uE za*inione :ymfonii Ddur -y"a

polonezem( co wi.ceB pozosta"e cz.4cioru wykazywa"y równieE pewne wp"ywy rytmiki te*o ta/ca( dorzalsz postaH osi*a formasymfonii w twórczo4ci $ranciszka ci*alskie*o( \które*o Eyciu nie wiemy nic ponad to( Ee w

latac+ 1'21)1'27 -y" or*anist i dyDntem kapeli w @rodzisku Wielkopolskim i w oznaniuC:ymfonia Ddur( utrzymana w klasycznym sc+emacie czterocz.4ciowym( Eywa( ( pe"nawdzi.ku i finezi( odznacza si.C z*ra-n( przerzyst inslFumentacC interesuca est << cz.4Hte*o dzie"a( zwracaca uwa*. rozlewnym( s"owia/skim liryzmemC &ompozytor nie cytue tuEadne autentyczne iii ludowe( lecz udae mu si. wytworzyH klimat emoconalny -liski wc+arakDf rzewne melanc+olii polskie*o folkloruCQ aym twórc muzyki instrumentalne -y" $eliks Janiewicz R17%2)1'#'S( t z nawi.kszyc+skrzypków swoic+ czasówC 8rodzony w Wilnie( przy-y" w wieDlat do Warszawy( *dzie zosta"skrzypkiem w kapeli królewskieC 8waEany B o-iecucy talent( otrzyma" wkrótce stypendiumna dalsze studia muzyczDfNancyC W17' roku uda" si. do Wiednia( -y po-ieraH lekcekompozyci u Józefa aydnaC olski artysta cieszy" si. uE wówczas wielkim uznaniem akoskrzypekC 3ozart( zac+wycony e*o *r( napisa" specalnie dla nie*o Andante ADdur R&P #70SCW dalszyc+ latac+ Janiewicz podróEowa" po ,uropie( dac wiele koncertów we $lorenci(5zymie( 3ediolanie i aryEuC W 1792 roku osiad" w 6ondynie( *dzie wkrótce zdo-y" wielk s"aw.C Kra" udzia" w s"ynnyc+ koncertac+ :alomona( -y" teE ednym z or*anizatorów6ondy/skie*o Fowarzystwa $il+annoniczne*o i dyry*entem festiwali edyn-urskic+C 3uzykaJaniewicza 4wiadczy o *runtowne znaomo4ci rzemios"a ?kompozytorskie*o( a takEe o wielkimsmaku i -o*ate inwenci melodyczneC Odnaduemy w nie cz.sto motywik.( i rytmy polskic+ta/ców ) fina" ZZ &oncertu skrzypcowe*o Janiewicza est polonezem utrzymanym w formieronda( w wielu triac+ spotykamy równieE rytmik. te*o ta/ca( a takEe cytaty autentycznyc+melodii ludowyc+C W doro-ku kompozytorskim Janiewicza przewaEa zdecydowanie utwory

skrzypcowe Rpi.H koncertów( sonaty( triaSC Artysta( -.dcy ednym z nawy-itnieszyc+wirtuozów swoe epoki( wykorzystue w mistrzowski( prawdziwie nowoczesny sposó-moEliwo4ci -rzmieniowe i tec+niczne te*o instrumentuC

* progu romantyzmu Wy-uc+ powstania ko4ciuszkowskie*o i pierwsze wielkie zwyci.stwo wosk polskic+ w -itwie

pod 5ac"awicami roz-udzi"y w narodzie nadzie. na odzyskanie niepodle*"o4ciC Niezwyk"e -o+aterstwo powsta/ców nie -y"o ednak w stanie zrównowaEyH znaczne przewa*i wosk za-orców ) 5osi i rusC 10 padziernika 179# roku woska polskie ponios"y kl.sk. w -itwie

pod 3aHieowicami( &o4ciuszko dosta" si. do niewoliC W 179 roku nastpi" trzeci roz-iór

krau( w wyniku które*o pa/stwo polskie przesta"o istnieHC la szerokic+ rzesz patriotówrozpocz."y si. d"u*ie lata emi*racyne tu"aczki po wielu kraac+ ,uropyC Jednym z uc+odców -y" 3ic+a" &leofas O*i/ski R17%)1'S( utalentowany kompozytor( znany powszec+nie ako

1



autor polonezówC Ostatni wielki podskar-i litewski otrzyma" staranne wykszta"cenie muzyczneCJe*o pierwszym nauczycielem -y" Józef &oz"owski( nadworny muzyk ksiEt O*inskic-( Wczasie licznyc+ woaZy za*ranicznyc+ m"ody arystokrata zaznaomi" si. z prdami nurtucymimuzyk. europesk( po-iera" teE lekce *ry skrzypcowe u s"ynne*o w"oskie*o wirtuoza@ioannie*o Kattisty Viottie*oC O*i/ski -ra" udzia" w o-radac+ :emu =zteroletnie*o( a potem

)ak pisa" ) znalaz" si. >w szere*ac+ walczcyc+ w o-ronie oczyzny?C 8fundowa" z

w"asnyc+ pieni.dzy pu"k strzelców konnyc+( którym dowodzi" w kilku -itwac+C Na emi*racinis zaniec+a" dalszyc+ za-ie*ów o odzyskanie przez olsk. niepodle*"o4ciC Jedzi" ako a*entdo &onstantynopola i &open+a*i( pisa" p"omienne memoria"y do Napoleona( na które*o cze4Hskomponowa" oper. !elida i Valcour( czyli Konaparte w &airzeC 8twór ten( pe"en wyranyc+aluzi politycznyc+( opiera" si. na francuskim( li-retcie RrównieE pióra O*i/skie*oS(

przypominacym nieco tre4H 8prowadzenia z :erau 3ozartaC :zcze*ólnie interesuce s wte operze motywy nawizuce do muzyki ara-skie i tureckieC O*i/ski mia" nadzie.( Eedzie"o e*o zwróci uwa*. Napoleona na losy olski( nie uda"o mu si. ednak pozyskaH Eadne*oz teatrów paryskic+ i w rezultacie ni*dy nie dosz"o do wystawienia !elidy i ValcouraCO*i/ski( zaan*aEowany -ez reszty w dzia"alno4H polityczn( nie zanied-ywa" rówDaocze4nie

rozpocz.te eszcze w krau twórczo4ci fortepianoweC >Je4li w trakcie moic+ w.drówek natrafi"em przypadkiem aa fortepian( zasiada"em do nie*o mac+inalnie i wydo-ywa"em ze/dwi.ki smutne( rozdzierace( czasem *wa"towne( ak-y natc+nione przez akie4 maaczenia?

) pisa"C W ten sposó- powstawa"y polonezy O*i/skie*o( które przynios"y kompozytorowis"aw. i sta"y si. na d"u*ie lata sym-olem sztuki narodoweC Fe ma"e( nastroowe miniaturyliryczne( za-ar ione cz.sto nut melanc+olii( odznacza si. starann form i wytwornymsmakiemC :tyl ic+( poz-awiony wszelkic+ elementów wirtuozowskic+( i *".-oko oso-istyton stanowi"y pierwsz( nie4mia" eszcze zapowied romantyzmu w muzyce polskieCW dru*ie po"owie ;P<<< wieku poawi"o si. w olsce wielu 4wietnyc+ instrumentalistów(niektórzy z nic+ zdo-yli s"aw. i powszec+ne uznanie równieE poza *ranicami krauC O-ok

Janiewicza wy-itnym skrzypkiem -y" równieE Jan &leczy/ski R17%) 1'2'S( urodzony wWielkopolsce( od 17'0 roku zamieszka"y w Wiedniu( *dzie pe"ni" funkc. koncertmistrzanadworne kapeliC &leczy/ski -y" równieE autorem licznyc+ utworów skrzypcowyc+CWytkowy talent posiada" m"odo zmar"y wiolonczelista 3iko"a !y*muntowski RokC 1771

)17'%S( który uE ako siedmioletnie >cudowne dziecko? zac+wyca" sw *r aryEC

Od !opina do "zy#anowskie$o - %enryk "wolkie&#ocz$tki ++ wieku

Na pro*u ;<; wieku muzyka polska cieszy"a si. -o*at kilkuwiekow tradycC omimowymazania olski ako samodzielne*o politycznie pa/stwa z mapy ,uropy kultura polska

rozwia"a si. tym -ardzie -unie( Ee zyskiwa"a znaczenie or.Ea do walki o zac+owanienarodowe odr.-no4ci i o odzyskanie wolno4ciC Na terenie utworzone*o przez Napoleona w1'07 roku &si.stwa Warszawskie*o( a nast.pnie( uE po &on*resie Wiede/skim w 1'1roku( cieszce*o si. wz*l.dn autonomi &rólestwa olskie*o Warszawa stopniowoodzyskiwa"a znaczenie centrum kulturalne*o( w którym równieE i Eycie muzyczne t.tni"oEywio"owym pulsemC Nawy-itniesi solilciDwirtuozi z ummlem( a*aninim i 6isztem w

podróEac+ koncertowyc+ nie pomiali Warszawy( c+.tnie tu wst.puc i cenic so-iewysoko uznanie polskie pu-liczno4ciC !a szczytow form. muzyczn( za wyraz nawyEszekompetenci kaEde*o kompozytora uwaEano wtedy oper.C ierwsza po"owa ;<; wieku tow"a4nie okres wzmoEenia si. tendenci do nadania kosmopolityczne operze narodowyc+tre4ciC W olsce dEno4ci te podsycane -y"y przez patriotyczne uczucia szukacyc+ pokatastrofie polityczne oparcia dla sprawy polskie równieE i na terenie narodowe sztukiC!anim eszcze =+opin sta" si. e pierwszym w o-cyc+ kraac+ am-asadorem( zanim

2



prawdziwie narodowe polskie opery tworzyH pocz" 3oniuszko( powsta"o w olsce wieleoper( któryc+ tematyka zaczerpni.ta z dawnyc+ dzieów olski 4wiadczy"a wymownie o

panucyc+ wtedy nastroac+C Opery te wysz"y spod pióra dwóc+ twórcówB nauczyciela=+opina( Józefa ,lsnera R17%9)1'#S( i &arola &urpi/Dskie*o R17')1'7SC 8rodzony nalsku ) w po"udniowoDzac+odnie dzielnicy dawne i o-ecne olski ) ,lsner mia"-yzapewnione zaszczytne miesce w dzieac+ muzyki polskie tylko na zasadzie swe*owczesne*o poznania si. na *eniuszu ucznia( =+opinaC JednakEe ,lsner -y" nie tylkosumiennym peda*o*iem i zas"uEonym or*anizatorem polskie*o Eycia i szkolnictwamuzyczne*o( lecz równieE p"odnym kompozytoremC W latac+ 1799)1'2#( pracuc wWarszawie na stanowisku dyry*enta opery( o-ok mnóstwa kompozyci reli*inyc+ iokoliczno4ciowyc+( stworzy" 20 operC JuE ic+ polska tematyka +istoryczna -y"a w tyc+czasac+ 4mia" nowo4ciC

Niektóre z nic+( -iorce za temat królów polskic+( ak 6eszek Kia"y( &ról Mokietek( czyliWyliczanki( Ja*iello w Fenczynie( zdo-y"y znaczn popularno4HC o4ród dominucyc+zreszt wtedy w twórczo4ci operowe ca"e ,uropy wp"ywów w"oskic+ i francuskic+doc+odzi"y w operac+ ,lsnera do *"osu coraz wyranie elementy muzyki narodoweC

Niezwykle zas"uEony dla polskie*o teatru dramatyczne*o z prze"omu ;P<<< i ;<; stuleciaWociec+ Ko*us"awski powiedzia" o ,lsnerze( ze >zas"u*i i prace e*o w podwónymwz*l.dzie( to est )ako teatrowi samemu( po wtóre)ako o*ólnemu do-ru naroduuEyteczne( zwaEyH naleEy?C @dy-y &arol &urpi/ski pozostawi" tylko pie4ni patriotyczne(takie ak Olszypka( 3azur =++pickie*o ) *enera"a napoleo/skie*o( edne*o z

przywódców z-rone*o powstania polskie*o 1'0 roku( 6itwinka( a nade wszystko4piewana w do-ie te*o powstania i dzi4 nie zapomniana Warszawianka( za"-y w dzieac+

polskie muzyki zaszczytne miesceC JednakEe &urpi/ski zas"uEy" si. ponadtokomponowaniem oper i wodewilówC Napisa" ic+ "cznie 2#C O ile ,lsner *órowa" nad &urD

pi/skim wiedz muzyczn( o tyle &urpi/ski przewyEsza" *o talentem kompozytorskimC Ky"zreszt równie do-rym dyry*entem i or*anizatoremC Fo prawda( Ee wi.kszo4H e*o dzie"scenicznyc+ *as"a ak faerwerki uE po niewielkie ilo4ci przedstawie/( *"ównie zreszt z

powodu wtpliwe warto4ci ic+ okoliczno4ciowyc+ podk"adów s"ownyc+C Kraki wzdo-ywanym na w"asn r.k. wykszta"ceniu muzycznym( os"a-ionym samokrytycyzmem

przez "atwo uzyskiwane powodzenie( nie dopoma*a"y &urpi/skiemu mimo wielkie*otalentu w komponowaniu opieracyc+ si. wp"ywowi czasu dzie"C ost.pucy za prdemmody zalew w"oskie i francuskie produkci operowe( i to cz.sto w tandetnym e wydaniu(

paczy" *usty pu-liczno4ci( a co za tym idzie ) wykrzywia" talenty twórcze kompozytorównie mo*cyc+ oprzeH si. pokusie "atwe*o( -"yskotliwe*o sukcesuC

8rodzony w Wielkopolsce( zac+odnie dzielnicy olski( ako syn wieskie*o or*anisty( po po-ieEnym os"uc+aniu si. z wieloma w"oskimi i niemieckimi operami na scenie teatru w&iowie( znalaz" si. &urpi/ski w Warszawie w 1'10 rokuC :zcze*ólny traf zetkn" *o zWociec+em Ko*us"awskim( poszukucym w"a4nie dru*ie*o( o-ok ,lsnera( dyry*entaOpery WarszawskieC 3"ody &urpi/ski nie ulk" si. pot.Ene*o rywala w oso-ie ,lsnera(dac si. ponie4H am-ici do zmierzenia z nim swyc+ si"C o pierwsze( nie -ardzo udane

pró-ie( muzyce do sztuki wie c+atki( z które z*ra-na uwertura *rywana -ywa z powodzeniem na estradac+ symfonicznyc+ i dzisia ) posypa"y si. ak z ro*u o-fito4cioperetki( wodewile( operyC JuE same tytu"y 4wiadczy"y nie zawsze korzystnie o ic+literackic+ walorac+B a"ac 6ucypera( 3arcioowa w serau( :zarlatan( 3a"a szko"a ocówC

!nalaz"y si. teE( ak u ,lsnera( opery o tematyce +istoryczneB Jadwi*a( królowa olski( Jan&oc+anowski w =zarnym 6esie( &siE. opiel( O-l.Eenie @da/skaC o nalepszyc+ dzie"&urpi/skie*o( o-ok !a-o-onu( czyli &rakowiaków i @órali do tekstu Ko*us"awskie*o(



zaliczyH moEna opery !amek na =zorsztynie( &almor. i 6e4nicze*o w uszczy&ozienickieCJako dyrektor Opery Warszawskie po"oEy" &urpi/ski o*romne zas"u*i wystawianiem dzie"4wiatowe*o repertuaruC O-ok oper 3ozarta wystawia"( nieraz uE w kilka lat po ic+

prapremierac+( opery 5ossinie*o( twórcy nie4miertelne*o =yrulika :ewilskie*oC W muzyce&urpi/skie*o nietrudno odnaleH dowody dok"adne znaomo4ci muzyki 3ozarta i5ossinie*oC :potyka si. ednak w e*o muzyce specyficznie polsk nut.( co uderza"os"uc+aczy polskic+ przy wznowieniac+ w latac+ powoennyc+ wielu nies"uszniezapomnianyc+ oper &urpi/skie*oC =+arakterystycznym po"czeniem mozartowskie*o styluz tematyk polsk est npC uwertura do opery komiczne &urpi/skie*o 3arcinowa w serau(wiEca form. sonatow z rytmik i tematyk niefraso-liwe*o ludowe*o ta/ca polskie*o(o-erkaC &urpi/ski( stosownie do mody swoe epoki( potrafi" teE zdo-ywaH so-ie uznanie

pu-liczno4ci przy pomocy z upodo-aniem komponowanyc+ utworów fortepianowyc+ oza"oEeniac+ pro*ramowyc+ uwidacznianyc+ w ic+ tytu"ac+( akB =+wila snu okropne*o czyrze-udzenie si. Jana Jaku-a 5ousseau na wiosn.C uEym wzi.ciem cieszy"y si. polonezy&urpi/skie*oC W4ród utworów instrumentalnyc+ wyróEnia si. *rywany i dzisia e*o&oncert na klarnetC3imo wspomniane uE nierówne warto4ci e*o dzie" z pewno4ci -y" &urpi/ski przed=+opinem ednym z nawy-itnieszyc+ kompozytorów polskic+C Je*o wielostronnadzia"alno4H( podo-nie ak i dzia"alno4H ,lsnera( przyczyni"a si. walnie do nadaniaówczesne Warszawie ran*i powaEne*o o4rodka Eycia muzyczne*oC Nie ule*a kwestii( Eeatmosfera( w akie w Warszawie wzrasta" m"ody =+opin( u"atwi"a mu zdo-ycie powaEne*ozaso-u wiedzy i uawnienie si. uE w pierwszyc+ m"odzie/czyc+ utworac+C @dy

pami.tne*o wieczoru( 17 marca 1'0 roku( na krótko przed opuszczeniem na zawszeWarszawy( w sali Featru Narodowe*o =+opin *ra" po raz pierwszy swó &oncertfortepianowy fDmoll( -y"emu uczniowi ,lsnera towarzyszy"a orkiestra pod dyrekc &urpi/skie*oC

Fryderyk opin>5odem ) warszawianin( sercem ) olak( a talentem ) 4wiata o-ywatel?C =z.sto si. zdarza( Ee to( co -adaczomDnaukowcom przyc+odzi z trudno4ci( stae si. "atwe dla poety

powodowane*o sam tylko intuicC Nikt dotd trafnie nie zamkn" ca"e*o sensu wiedzy o=+opinie( ak uda"o si. to w zacytowane wypowiedzi ednemu z nawy-itnieszyc+ poetów

polskie*o romantyzmu( wspó"czesnemu =+opinowi( =yprianowi &amilowi NorwidowiC>5odem ) warszawianinCCC? 3ówic 4ci4le( =+opin urodzi" si. nie w Warszawie( lecz w

po-liskie elazowe WoliC A ednak od nawcze4nieszyc+ lat swe*o Eycia zwiza" si. zWarszaw tak mocno( Ee wolno *o uwaEaH za warszawianinaC Wi.ceCCC sam Warszaw. wolno okre4liH mianem miasta =+opinaC Futa =+opin mieszka"( tu zas"yn" napierw akowy-itnie uzdolnione dziecko( a pónie ako zdumiewacy wczesn dorza"o4ci pianista ikompozytor( std wreszcie( *dy wyeEdEac liczy" lat dwadzie4cia( mó*" uE -yH uznany zaw pe"ni uformowane*o artyst.C Opuszczac Warszaw. w 1'0 roku nie przypuszcza"( Ee

uE do nie nie powróciC Wróci"o tylko e*o serce( przec+owywane z naleEnym pietyzmem w ednym z warszawskic+ ko4cio"ówC Ko sam =+opin poc+owany zosta" na paryskimcmentarzu ere 6ac+aiseC Ociec =+opina( 3iko"a =+opin( rdzenny $rancuz( przy-y" zdalekie 6otaryn*ii do olski( -y osi4H w nie na sta"eC rzy-y" w *orcym okresie( *dy

naród polski toczy" rozpaczliw walk. w o-ronie politycznie za*roEone*o -ytuC 3iko"a=+opin udokumentowa" swoe uczucia do nowe oczyzny( -iorc czynny udzia" w powstaniu pod wodz &o4ciuszki w 179# rokuC !ac+owane e*o listy pisane s poprawn

#



polszczyznCW 1'02 roku 3iko"a =+opin przeniós" si. do elazowe Woli( *dzie zosta" domowymnauczycielem +ra-ie*o $ryderyka :kar-kaC Futa teE po4lu-i" polsk szlac+ciank.(

prowadzc domowe sprawy *ospodarcze :kar-ków( Justyn. &rzyDEanowskC $ryderyk :kar-ek( ceniony pónie autor zieów &si.stwa Warszawskie*o( takie pónie swemunauczycielowi w ami.tnikac+ swyc+ wystawi" 4wiadectwoB >Ky" on moralnym i

poczciwym cz"owiekiem( który po4wi.ciwszy si. wyc+owaniu m"odzieEy polskie niezak"ada" so-ie ni*dy te*o( a-y przekszta"caH na $rancuzów i wpaaH w ni zasady we$ranci *óruceC :zanuc olaków i wdzi.czny -.dc ziemi i ludziom( mi.dzy którymi*o4cinne znalaz" przy.cie i odpowiedni sposó- utrzymania Eycia( wyp"aca" si. im szczerzez o-owizku wdzi.czno4ci sumiennym kszta"ceniem ic+ potomków na uEytecznyc+o-ywateliC rzez d"u*oletni po-yt w krau naszym( przez stosunki przyacielskie z domami

polskimi( a *"ównie przez oEenienie si. z olk( sta" si. rzeczywi4cie olakiem?C 22 lute*o1'10 roku w oficynie +ra-iowskie siedzi-y przyszed" na 4wiat $ryderyk =+opinCJesieni 1'10 roku opu4ci" 3iko"a =+opin wraz z rodzin *o4cinn elazow Wol.( -yo-H posad. przy 6iceum Warszawskim ako nauczyciel literatury i .zyka francuskie*oCwa lata pónie otrzyma" nominac. na profesora w :zkole <nEynierii i Artylerii( pónieawans na profesora 6iceum( a wreszcie zostaL cz"onkiem komitetu do rewizi ksi*>-i-liotecznyc+ i szkolnyc+?C W pierwszym( do4H o-szernym mieszkaniu w pa"acu :askimza"oEyli pa/stwo =+opinowie pensonat dla ucz.szczacyc+ do 6iceum c+"opców zzamoEnyc+ rodzinC W domu =+opinów panowa"a atmosfera kulturalna( a z pensonariuszy3iko"aa =+opina wysz"o kilku wy-itnie pónie dla kultury polskie zas"uEonyc+uczonyc+C Nie ule*a kwestii( Ee takie otoczenie musia"o mieH duEy wp"yw naukszta"towanie psyc+iki $ryderyka( a przya/ z rówie4nikami( wyc+owankamiocowskie*o pensonatu( przetrwa"a d"u*ie lataCWarto wspomnieH( Ee ociec $ryderyka *ra" na skrzypcac+ i na flecie( a matka e*o udziela"aswym pensonariuszom lekci fortepianuC ierwsze lekce *ry fortepianowe dawa"a$ryderykowi o trzy lata starsza( wtedy dziewi.cioletnia( siostra 6udwikaC W domu=+opinów o-ok pani Justyny uczy" teE *ry fortepianowe renomowany warszawski peda*o*Wociec+ ywnyC ost.py( akie ro-i" $ryderyk( -y"y zdumiewaceC !w"aszczaimprowizacyny dar ma"e*o =+opinka( ak *o powszec+nie wtedy nazywano( -udzi" o*ólnyzac+wytCW listopadzie 1'17 roku( a wi.c *dy $ryderyk mia" siedem lat( ukaza"a si. w sztyc+owymwydaniu pierwsza e*o kompozyca( olonez *DmollC @dy liczy" lat osiem( na koncerciedo-roczynnym *ra" &oncert @yrowetza( odnoszc niezwyk"y sukces i stac si.

poszukiwan atrakc warszawskic+ salonów arystokratycznyc+C O-ok muzyczne*o talentuwcze4nie zwraca"a uwa*. inteli*enca c+"opcaC :we*o nauczyciela( c+oH róEnie o nimmówiono( ceni"( mówic po latac+( Ee >u pana ywne*o i osio" nauczy"-y si. *raH?C W

pi.knym( szcz.4liwie zac+owanym z +itlerowskie*o po*romu( -arokowym ko4ciele :ióstr Wizytek na &rakowskim rzedmie4ciu podczas na-oEe/stw( na które ucz.szczali uczniowie6iceum( *rywa" $ryderyk na or*anac+C @dy liczy" lat pi.tna4cie( ukaza"y si. drukiem e*odwa pierwsze mazurkiB @Ddur i KDdur( aC takEe oznaczone pierwszym numerem opusu ) 5ondo cDmollC Nauk. teorii muzyczne i kompozyci rozpocz" $ryderyk esieni 1'2% rokuw warszawskie :zkole @"ówne 3uzyki w klasie e rektora( Józefa ,lsneraC zia" nauki(do które*o zosta" zapisany( o-emowa"B >teori. muzyki( enera"D-asu i kompozyci we

wz*l.dzie *ramatycznym( retorycznym i estetycznym?C Wysoko oceni" ,lsner swe*ouczniaB >szcze*ólna zdolno4H ) *eniusz muzyczny?C Niewtpliwie pod okiem ,lsnera powsta"y wariace na temat duettina z 3ozarDtowskie*o



on Juona na fortepian z towarzyszeniem orkiestryC o ukazaniu si. drukiem e*o opusu 2 pozna" e 5o-ert :c+umannX pozna" i zac+wyci" si. nimiC !dawa"o-y si.B to takie proste ) poznaH si. na sztuce =+opinaCCC A ednak :c+umann( m"odszy nawet od =+opina o kilkamiesi.cy( zakasowa" pod tym wz*l.dem kilku znanyc+ wtedy recenzentówC <leE entuzazmu(a zarazem ileE prorocze*o instynktu krye e*o wykrzyknikB >&apelusze z *"ów( panowie ) oto *eniuszL? iszc o tym :c+umann dodawa"B >W tym czasie wypad"o pierwszewystpienie =+opina ako kompozytoraC Je*o poawienie poruszy"o mnie *".-okoC Nie myl. si.( -y"em pierwszym( który w wi.kszym artykule( w edynym wtedy or*aniezamieszczacym krytyki muzyczne( hAll*emeine !eitun*( wskaza" na te*o 4mia"ka?C Fawypowied :c+umanna ) owo s"awneB ut a-( i+r erreo( ein @eaiel )est na o*ó" znanaC3nie znane s e*o inne wypowiedzi o =+opinieC>CCCzdecydowanie ory*inalna narodowo4H( a mianowicie polskaCCC @dy-yE mó*" wiedzieH

pot.Eny samodzierEcy w"adz. monarc+a pó"nocy( ak nie-ezpieczny wró* za*raEa mu wdzie"ac+ =+opina( w prostyc+ melodiac+ e*o mazurków( to za-roni"-y te muzykiC 8twory=+opina s ukrytymi w kwiatac+ armatamiCCC?>Fo( co ostatnio stworzyli polscy kompozytorzy( da si. w wi.kszym czy mnieszym stopniusprowadziH do =+opinaC rzez nie*o otrzyma"a olska miesce i *"os w wielkle muzycznewspólnocie narodówC olitycznie unicestwiona( -.dzie ona( -yH moEe( w nasze sztucerozkwitaH eszcze d"u*o?C>Jest on i pozostanie na4mielszym i nadumnieszym poetyckim duc+em epokiCCC? >:tarczyte*o( co dotd skomponowa"( do wpisania e*o nazwiska w poczet nie4miertelnyc+ przysz"e+istorii sztuki( *dy-y nawet e*o dzia"alno4H mia"a o*raniczyH si. wy"cznie do wskie*okr.*u muzyki fortepianoweCCC? 3oEna -y mnoEyH te c+opinowskie cytaty u :c+umannaC Wm"odo4ci >odkry"? =+opina( a pónie kaEd sw wypowiedzi dawa" dowód( Ee do*".-nierozumia" ca" nowatorsk si". e*o muzykiC < akEe to c+arakterystyczne( Ee nie mia"wtpliwo4ci co do polsko4ci =+opina i e*o muzykiC rawd. mówic( nie mieli tewtpliwo4ci i +itlerowscy okupanciC Ko przecieE nie z-urzyli-y w Warszawie pomnika=+opina i nie zakazali-y wykonywania e*o muzykiCCC :"uc+ac w Warszawie Jo+na $ieldaczy Jana Nepomucena ummla nie mó*" wtedy =+opin nie ulec pewnym wp"ywom tyc+(wtedy tak *"o4nyc+( kompozytorówC Wystarczy ednak porównaH pierwszy warszawski

Nokturn eDmoll =+opina ) wydany po e*o 4mierci ako opus 72 ) -y stwierdziH( ak -ardzo -analne w zestawieniu z nim wyda si. nokturny $ieldaC 5ównie niekorzystnie dlakoncertów fortepianowyc+ ummla( dzi4 uE niemalEe zapomnianyc+( wypad"o-y

porównywanie ic+ z o-ydwoma m"odzie/czymi koncertami =+opina( *rywanymi wciE -ynamnie nie z raci tylko szacunku dla ic+ twórcyC

Jeszcze przed opuszczeniem Warszawy =+opin skomponowa" i wyda" wiele utworów( aw4ród nic+ pierwsz swo :onat. cDmoll RopC #S( Frio *Dmoll na fortepian( skrzypce iwiolonczel. RopC 'S( $antaz. ADdur na tematy polskic+ pie4ni ludowyc+ RopC 1S( 5ondo dla &rakowiak $Ddur RopC 1#SC JuE w tyc+ wczesnyc+ utworac+ uwydatnia si. ic+ odr.-nykolorytCodczas licznyc+ wycieczek w okolice Warszawy mia" =+opin nieraz okaz. s"uc+aH kapelwieskic+C Ale nie tylko s"uc+a"C ! w"a4ciwym so-ie zmys"em c+wyta" na *orco i notowa"w pami.ci sceny z Eycia wieskie*oC 3azurki =+opina to ) ak trafnie okre4li" znanymuzykolo* !dzis"aw Jac+imecki )( edyna w swoe ory*inalno4ci epopea muzyczna

polskie*o ludu?C

rzysz"a kole i na pierwsze wyazdy za*raniczneC W 1'2' roku w towarzystwie przyacielaoca odwiedzi" Kerlin( a w roku nast.pnym Wiede/C Fu uda"o si. zor*anizowaH koncert( naktórym =+opin *ra" z towarzyszeniem orkiestry wspomniane uE Wariace na temat duetu

%



6a d darem la mono z 3ozartowskie*o on JuanaC Odniós" spory sukces( cze*o dowodzi"zor*anizowany dla nie*o dru*i wyst.pC W4ród *ratulucyc+ nie za-rak"o =zerne*o(6ac+nera( Wiirfla( :c+uppanzi*+a( @yrowetzaC !nalaz"y si. równieE o-szerne i rzeczowesprawozdania w wiede/skie prasieC =zyta"o si. w nic+( Ee =+opin wprawi" wszystkic+ wzdumienieX Ee posiada istotnie -ardzo wy-itny talent( któremu naleEy przyznaH pewn *enialno4HX Ee est ednym z nadoskonalszyc+ pianistów( pokonywacyc+ nawi.kszetrudno4ci z dok"adno4ci i precyzX Ee est mistrzem( który sw -ie*"o4H okaza" w stopniudoskona"ymX Ee est wreszcie m"odzie/cem idcym zupe"nie swo w"asn dro*C W marcu1'0 roku za*ra" w Warszawie wraz z orkiestr pod -atut &urpi/skte*o swó pierwszy&oncert fortepianowy fDmoll Rwydany pónie ako dru*i i oznaczony 21 numerem opusuSCW tym samym roku skomponowa" teE i za*ra" dru*i swó &oncert eDmoll RopC 11SC 8waEano

powszec+nie( Ee musi wyec+aH na d"uEe za *ranic.( -y w Wiedniu( 3ediolanie( a przedewszystkim w aryEu tworzyH ) co( ak wtedy sdzono( -y"o edynie *odne kompozytora

) opery i symfonieC 3iko"a =+opin od dawna uE za-ie*a" o uzyskanie su-wenci nawyazd syna za *ranic.C JednakEe w odpowiedzi ministra &rólestwa stwierdzononiedwuznacznie( EeB >&omisa rzdowa spraw wewn.trznyc+ i polici nie moEe dzieliHzdania( aEe-y fundusze pu-liczne -y"y przeznaczone Rw pierwsze redakci napisanoBmarnowaneS na zac+.cenie te*o rodzau artystów?C A ednak i -ez te su-wenci uda"o si. doprowadziH do wyazduC Wiozcy =+opina dyliEans zatrzymano przy ro*atce mieskie(*dzie ucznia swe*o Ee*na" Józef ,lsner( dyry*uc w"asn &antat na *losy m.skie ztowarzyszeniem *itary( napisan na okoliczno4H wyazdu =+opinaC Wr.czono mu teEsre-rny puc+ar z ziemi oczyst( nie przeczuwac( Ee do oczyzny ni*dy nie powróci i Eeziemia ta wysypana zostanie na e*o trumn. na paryskim cmentarzuC=+opin opuszcza" kra ako w pe"ni uformowany artysta o skrystalizowaneindywidualno4ciC ro*a wiod"a przez Wiede/ i aryE do 6ondynu ) tak opiewa" paszportCW Wiedniu zdEyli uE zapomnieH o pierwszym( uwie/czonym sukcesami po-ycie =+opinaCWydawcy z-ywali *o komplementami( urzdzane koncerty nie wywo"ywa"y wi.ksze*oec+aC ! krau( w którym wy-uc+"o z-rone powstanie( nadc+odzi"y niepokoce wie4ciC Niedopisywa"o i tak zawsze wt"e zdrowieC rzez 6inz i :alz-ur* prowadzi"a dro*a do3onac+ium( *dzie zatrzyma" si. na dwa miesice( -y wreszcie pod koniec wrze4nia 1'1roku dotrzeH do aryEaC 5ezy*nuc z zamys"u dalsze nauki *ry fortepianowe u s"awne*o$riedric+a WC 3C &alk-rennera( =+opin za-ra" si. do or*anizowania pierwsze*o swe*o

paryskie*o koncertuC W po"owie stycznia 1'2 roku od-y" si. on w sali teyelaC Na saliznaleli si. 6iszt( 3endelsso+n( eine i wp"ywowy krytyk( redaktor 5eue 3usicale($rancois $Htis( z którymi =+opin zdEy" si. uE poznaH i zaprzyaniHC o tym koncercie

pisa" $HtisB>Oto m"ody cz"owiek( który poddac si. swym wrodzonym pop.dom i nie -iorc so-ieniko*o za wzór( znalaz")eEeli nie ca"kowit odnow. muzyki fortepianowe( to w kaEdymrazie cz.4H te*o( cze*o od d"uEsze*o czasu na darmo szukano( a mianowicieB o-fito4Hory*inalnyc+ my4li( któryc+ poc+odzenia ni*dzie niepodo-na wskazaHC Nie pra*n. twierdziH( Ee pan =+opin est o-darzony pot.En or*anizac akie*o4 Keet+oena( Ee-y w

e*o muzyce znadowa"y si. tak tytaniczne rzuty ak w dzie"ac+ te*o mistrzaC :koro si. przy"oEy t. miar.( to w utworac+ pana =+opina widz. oznaki rzeczywiste*o post.pu( któryz -ie*iem czasu moEe w te dziedzinie wywrzeH znaczny wp"yw?C A po latac+( wspominacten pierwszy paryski koncert =+opina( pisa" 6isztB >o-rze pami.tam pierwszy e*o koncert

w sali leyelaC @rzmice oklaski( którymi *o o-darzono( nie wyda"y mi si. eszczedostatecznym uznaniem dla te*o samorodne*o talentu( który w dziedzinie uczucia poetyczne*o tak cudowne poro-i" odkrycia( a sztuk. na tak nie znane dotd pc+n" tory?C

7



FenEe sam 6iszt( *dy tylko ukaza"y si. drukiem pierwsze etiudy =+opina RopC 10S( na kilkaty*odni wy"czy" si. nieako ze 4wiata( -y w*".-iH si. w t. muzyk. i wprowadziH do swe*orepertuaruC o dzi4 dzie/ etiudy te wraz z pónie wydanymi RopC 2S uwaEane -yH mo* zaszczytowe osi*ni.cia w dzieac+ twórczo4ci fortepianoweC

Nie sposó- -y"o ednak wyEyH w aryEu z samyc+ tylko kompozyciC 5ównieE i na koncerty pu-liczne decydowa" si. =+opin niec+.tnieX pu-liczno4H *o onie4miela"aC ozostawa"y wi.clekce( w któryc+ zdo-ywaniu dopoma*a"y mu liczne w aryEu osiad"e rodziny polskic+emi*rantówCW 1' roku wysz"o drukiem pierwsze :c+erzo R+Dmoll( opC 20S =+opinaC Na przekór swew"oskie nazwie sc+erza =+opina -y"y( ak i sc+erza Keet+oena( pe"nymi dynamiki

poematamiC :komponowa" ic+ "cznie czteryC W tym pierwszym( wzruszacym dowodemt.sknoty do krau -y"o nawizanie w 4rodkowe cz.4ci ) triu ) do melodii rzewne kol.dy

polskieC Jeszcze wi.ksz nowo4ci -y"y( równieE cztery( -alladyC ierwszy -io*raf =+opina($ryderyk Niecks( pisa"B >W Eadnym *atunku kompozytorskim nie dokona" =+opin wi.cena punkcie mistrzostwa formy( pi.kno4ci i poezi tre4ci( ak w swoic+ -alladac+C Fu osi*n"on( ak sdz.( szczyt swoe artystyczne si"y?C A c+opino*raf ameryka/ski James uneker nazwa" pónie -allady >Odyse duszy =+opina?CWe wrze4niu 1'% roku z"oEy" =+opin w 6ipsku wizyt. 5o-ertowi :c+umannowiC Wizyt. t. tak na *orco relaconowa" :c+umann w li4cie do swe*o dawne*o nauczycielaB >W"a4nie(kiedym one*da( otrzymawszy pa/ski list( za-iera" si. do odpowiedzi( wszed" do me*o

pokouCCC ktoT ktoT ) =+opinL Ky"a to wielka rado4H dla mnieC rzep.dzili4my ze so- pi.kny dzie/( po którym wczora eszcze odczuwa"em nastró 4witecznyC Ofiarowa" miswo dru* Kallad. R$Ddur( opC 'SC Jest ona( zdae mi si.( ze wszystkic+ e*o dzie"na-ardzie nacec+owana *enialno4ciC owiedzia"em mu to nawetC o d"u*imzastanowieniu odrzek" z naciskiemB -ardzo mi est przyemnie to s"yszeH( *dyE i mnie estona namilszaC rócz nie *ra" mi mnóstwo nowyc+ etiud( nokturnów i mazurków( wszystkow sposó- nieporównanyC atrzc na nie*o( ak siedzi przy fortepianie( uE si. doznaeduEe*o wzruszenia?C A w reda*owanym przez sie-ie pi4mie( w specalne o te wizycienotatce( doda" eszczeB >Ora" swoe nie-ia/skie utwory w sposó- ca"kiem nieporównany?C@dy pónie pisa" :c+umann recenz. p 12 etiudac+ =+opina RopC 2S( doda" tak uwa*.B>,tiudy te s"ysza"em po wi.ksze cz.4ci *rane przez same*o =+opinaC Wyo-racie so-ie+arf. eolsk o wszystkic+ skalac+( które r.ka artysty przerzuca w4ród narozmaitszyc+ozdó- fantastycznyc+ w ten sposó-( Ee -ezustannie s"yc+aH tony *".-okie w postaci t"a( przyczym rozle*a si. wciE mi.kki ton wyEsze*o *"osu( a -.dziecie mieli o *rze e*o

przy-liEone( c+oH niedok"adne po.cie?C Niecz.sty to przyk"ad( -y kompozytor i pianista

pisa" o wspó"czesnym so-ie innym kompozytorze i piani4cie z tak niezwyk"ymentuzazmemC Ale :c+umann -y" równie niezwyk"ym artyst( ak i cz"owiekiemC uE rol. w paryskim okresie =+opina ode*ra"a znana pisarka Aurora udeant( wyst.puca pod

pseudonimem @eor*e :andC =+oro-a( przy-ieraca na sile( utrudnia"a =+opinowi dawanielekci w te co dawnie ilo4ciC ! wielkim wysi"kiem zmusza" si. teE do edne*o w rokuwyst.pu w sali leyelaC Ostatni swó koncert pu-liczny w aryEu da" w lutym 1'#' rokuC Fo

uE rok >Wiosny 6udów?C =+opin 4ledzi wydarzenia europeskie( które ) ak na olaka przysta"o ) ocenia przez pryzmat >sprawy polskie?C W li4cie do przyaciela( Juliana$ontany( piszeB >CCCnie o-edzie si. -ez strasznyc+ rzeczy( ale na ko/cu te*o wszystkie*o estolska( 4wietna( duEa( s"owem olska?C W kwietniu( ule*ac zaproszeniom( decydue si. na

podróE do 6ondynuC !ac+owany z te okazi da*erotyp ) edyne z dwóc+ autentycznyc+zd.H =+opina ) ukazue cz"owieka -ardzo wym.czone*oC 6iczy na podreperowaniefinansów i zdo-ycie powodzenia koncertamiC 5zeczywi4cie *ra kilka razy pu-licznie( a

'



takEe i na przy.ciac+ prywatnyc+C Owszem( zara-ia( ale utrzymanie okazue si. kosztowne(a si" wciE u-ywaC 6atem wyeEdEa do :zkoci na zaproszenie panny Jane :tirlin* i esiostry( pani ,rskineC! ko/cem padziernika dociera do ,dyn-ur*a( -y zamieszkaH w polskim domu doktoraMyszczy/skie*oC Futa sporzdza co4 w rodzau testamentu( nazywac *o >rodzaem

porzdku z moimi *ratami do zro-ienia w przypadku( *dy-ym *dzie4 zdec+"?CW zimne :zkoci nie prze-ywa d"u*o i w listopadzie poawia si. ponownie w 6ondynieC

NiemalEe z "óEka dae si. wyci*nH( -y 1% listopada *raH pu-licznie na rzecz polskic+emi*rantówC Wyst.p ten przyp"aca d"uEszym omdleniemC Ky" to e*o ostatni koncert

pu-licznyCod koniec listopada wraca do aryEaC =zue si. uE -ardzo s"a-yC Odwiedza *o kilkakrotnie3ickiewicz( który kiedy4 namawia" *o do skomponowania narodowe operyC Kywa teE is"awny malarz elacroiY( notucy w swyc+ pami.tnikac+ rozmowy z =+opinem o muzycei tworzcy e*o wspania"y portretC Nie mo*c dawaH lekci( =+opin komponue( a-y c+oHnieco pieni.dzy zaro-iHC Ale mimo to -ieda za*lda do wn.trza e*o mieszkaniaC anna:tirlin* wspoma*a *o dyskretnieC Jedynie tylko dawni w aryEu polscy wiel-iciele(rozporzdzacy znacznymi 4rodkami( zda si. *o nie zauwaEaHCuE rado4H przynosi mu wizyta siostry( 6udwiki J.drzeewiczoweC rzy-ywa ona doaryEa w sierpniu( -y nie opu4ciH do*orywace*o -rata aE do ko/caC A koniec z-liEa si. nieu-"a*anieC rzyazd siostry -udzi w =+opinie ak-y nowe nadzieeC !mienia mieszkanie(

przenoszc si. do pi.kne*o s"oneczne*o apartamentu przyplacu VenddmeC JuE ednak w padzierniku wszelkie nadziee trze-a uznaH za straconeC Or*anizm ule*a w walce zc+oro- i 17 padziernika 1'#9 roku =+opin umieraC odczas uroczyste*o na-oEe/stwaEa"o-ne*o w ko4ciele 3adeleine z udzia"em wy-itnyc+ paryskic+ artystów wykonanezostae 5e[uiem 3ozartaC Na or*anac+ roz-rzmiewa równieE dwa preludia =+opinaB eDmoll i +DmollC @ró- e*o znalaz" si. w ssiedztwie *ro-ów Kellinie*o i =+eru-inie*oC :ercez"oEono do relikwiarza i wmurowano w eden z filarów ko4cio"a wC &rzyEa w Warszawie(a na ta-licy wypisan= cytat z ,wan*eliiB >@dzie skar- twó( tam serce twoe?C>!naczenie =+opina w +istorii sztuki pole*a na przysporzeniu muzyce nowyc+ czynników(ory*inalnyc+ 4rodków do wyraEenia nastroów i wraEe/( ak równieE nasu-telnieszyc+odcieni( które aE do e*o czasu naleEa"y do sfery rzeczy niewypoDwiedzialnyc+? ) pisa"$riedric+ NiecksCro-lem okre4lenia stylu =+opina est trudny( podo-nie zreszt ak i okre4lenie styluartystyczne*o kaEde*o *enialne*o twórcyC A ednak w kaEdym utworze =+opina( nawets"uc+anym po raz pierwszy( odr.-no4H e*o stylu wyczuwa si. nieomylnie( rozpoznae w lot

autorstwo utworuC Nie ule*a kwestii( Ee =+opin stworzy" nowy .zyk muzyczny i ustali" prawa nowe*o typu doskona"o4ciC Odkrywczo4H =+opina w dziedzinie twórczo4cifortepianowe idzie dalekoC Nie -rak opinii( Ee ca"a +istoria muzyki fortepianowe da si.

podzieliH na dwa okresyB przedc+opinowski i poc+opinowskiC Jeszcze na pocztku ;<;wieku( mimo pot.Enyc+ osi*ni.H Keet+oena( nie przeczuwano( ile moEliwo4ci krye si. wwyzyskaniu odcieni -arwy -rzmienia fortepianuC Karwy te wydo-y" w swyc+ utworac+dopiero =+opinC W dziedzinie -rzmienia i dynamiki fortepianu odkrywa =+opin nie znane

przed nim moEliwo4ciC5ównie odkrywczy est w dziedzinie +armonikiC elikatnemu or*anizmowi fortepianu da"on .zyk +armoniczny zupe"nie nowy i zdumiewaco -o*atyC Nie mnieszym -o*actwem

odznacza si. e*o pomys"y melodyczne( dorównuce pomys"om 3ozarta i :c+u-erta( a przewyEszace znacznie na przyk"ad pomys"y :c+umanna( nie mówic o innyc+C ! ednestrony przewaEaca w e*o melodyce diatonika( panuca w nie równowa*a i doskona"o4H

9



pozwala"y-y uwaEaH *o za klasyka( *dy-y nie daca si. wyraziH w s"owac+ poeza e*omuzykiC 3oEna *o( -yH moEe( uwaEaH za nawi.ksze*o klasyka w4ród romantyków(zw"aszcza *dy wemie si. pod uwa*. e*o niec+.H do nadawania swym utworom tytu"ów iliterackic+ podtekstówC Ale traktowanie prze.tyc+ ód klasyków form( z sonat na czele( estu =+opina nazupe"nie odr.-ne i noweC Nie rezy*nuc ze zwarto4ci -udowy i tak zwane

pracy tematyczne( -udue =+opin swe sonaty nadac im postaH improwizowane fantaziC Nalepszy dowód( Ee forma sonat =+opina -udzi"a niepokó nawet kompozytorówromantykówC Wszak to :c+umann okre4li" cztery cz.4ci :onaty -Dmoll =+opina mianem>czwórki niesfornyc+ dzieci?C=+opin)ak wiemy ) do-rze zna" polsk muzyk. ludowC W twórczo4ci o*ranicza" si.

ednak 4wiadomie tylko do przemowania e elementów formalnyc+( ak róEnorodno4Hrytmów z c+arakterystycznymi akcentami( odr.-no4H tonaci z cz.stymi zwrotamilidyskimi( fry*iskimi i eolskimiC W"a4nie w ponad 0 mazurkac+ =+opina( pozamistrzostwem formy i czarem melodii( zwraca uwa*. -o*actwo pomys"ów +armonicznyc+CJuE :c+umann zauwaEy"( Ee kaEdy mazurek =+opina zawiera w so-ie co4 odróEniace*o *ood innyc+( czy to pod wz*l.dem rysu poetyckie*o( czy teE formy lu- wyrazuC Fylko w

ednym z mazurków =+opina odnadue si. autentyczny cytatC Na mazurkac+ na"atwiewykazaH( ak =+opin( pozostac kompozytorem na wskro4 narodowym( potrafi"

przemawiaH .zykiem ponadnarodowym( o*ólnoludzkimC :ta" si. teE pod tym wz*l.demwzorem dla innyc+C Jak to pi.knie wyrazi" &arol :zymanowski( =+opin c+cia" >uHwieczy4cie -ice serce rasy w d"onie i odtworzyH na nowo w formie doskona"e*o(

powszec+nie zrozumia"e*o dzie"a sztuki to( co w ludzie przeawia si. ako samoistna( nieu.ta w Eadne kar-y dyscypliny si"a twórcza?C Nie -ez powodu mó*" nawy-itnieszykompozytor norweski( ,dard @rie*( wyznaH( Ee =+opin nauczy" *o pisaH po norwesku( a

piszc do 6iszta kompozytor czeski Kedrzic+ :metana przyznawa"( Ee w pisaniunarodowyc+ ta/ców czeskic+ dro*owskazem -y"y mu mazurki i polonezy =+opinaC

NiezaleEnie od tyc+ wyzna/ nietrudno wykazaH wp"yw muzyki =+opina na wszystkiekierunki narodowe w muzyce europeskie ;<; wiekuC 3a"o te*oL W e*o muzyce tkwiwiele oso-liwo4ci +armoniki 5yszarda Wa*nera ze s"awnym >akordem tristanowskim?w"cznie( a takEe nieedno odkrycie francuskie*o impresonizmuC W -alladac+ =+opinaodnaleH moEna inspirace poematów symfonicznyc+ 6isztaC >Nic( co po nim w minionyc+stu latac+ stworzono ) pisze !dzis"aw Jac+imecki ) nic( co si. dzisia tworzy( nie moEeani dorównaH( ani pomnieszyH wieczyste warto4ci sztuki =+opina( tak ak nie mo*"owp"ynH uemnie na znaczenie omera( ante*o czy :zekspira to( co po nic+ tworzyli inni

poeci( inni pisarze?C Na tle tak wytkowe*o zawiska( akim -y" =+opin( -ledn inni

wspó"cze4ni mu twórcy polscyC oza ,lsnerem i &urpi/skim( o któryc+ uE -y"a mowa(zdo-y"a za *ranic s"aw. ako pianistka 3aria z Wo"owskic+ :zymanowska R17'9)1'1S(kompozytorka etiud( preludiów( mazurów( polonezów( romansów( wariaci i kaprysówfortepianowyc+C Nawi.kszy roz*"os zapewni"a e miniatura 3urmureC Jako twórca muzykifortepianowe wyróEni" si. ucze/ aydna( $ranciszek 6essel RokC 17'0)1''SCWirtuozowskie koncerty fortepianowe pisa" Józef eszczy/ski R17'1)1'##SC Fwórc

pierwsze muzyki do $austa @oet+e*o -y" Antoni ksC 5adziwi"" R177)1'S( utrzymucyz =+opinem -liskie stosunkiC ! uczniów ,lsnera wyróEnili si. Józef Nowakowski R1'00) 1'%S i Fomasz Napoleon Nidecki R1'07) 1'2SC oza kraem dzia"aliB przyaciel =+opinaJulian $ontana R1'10)1'%9S ) twórca rozpowszec+nionyc+ w olsce pie4ni i utworów

fortepianowyc+( Antoni Or"owski R1'11)1'%1S ) skrzypek( dyry*ent i kompozytor( atakEe ,dward Wolff R1'1%)1''0S ) ceniony pianista i kompozytorC !amieszka"y stale wWarszawie <*nacy o-rzy/ski R1'07)1'%7S skomponowa" symfoni. odznaczon na

%0



konkursie w Wiedniu( wiele utworów muzyki kameralne( a takEe i dwie operyC@dy =+opin doEywa" w aryEu swyc+ ostatnic+ lat( osiad"y w Wilnie inny kompozytor

polski( :tanis"aw 3oniuszko( mia" uE w swe tece uko/czon oper.C Oper t -y"a alka( atwórca e mia" so-ie zas"uEyH na zaszczytne miano >twórcy polskie narodowe opery?C

%oniuszko - tw.rca narodowe) opery polskie)

>e kto4 est tyle *"upi( Ee-y si. mn po stracie =+opina mó*" pocieszaH( to nie moa wina( ini*dy sie-ie nie stawi"em o-ok akiekolwiek uprawnione znakomito4ci europeskie? )

pisa" w ednym ze swyc+ listów :tanis"aw 3oniuszko( dac( ak i przez ca"e swoe Eycie(dowód taktu i skromno4ciC A ednak( c+oH nie sdzone mu -y"o dorównaH =+opinowi( -októE zreszt mu dorówna"( zas"uEyH mia" nie tylko na w pe"ni uzasadnione miano twórcy

polskie narodowe opery( ale i w"a4ciwe*o twórcy polskie pie4ni artystyczneC8rodzi" si. w dziedziczne wiosce 3oniuszków( w 8-ielu ko"o 3i/ska( maa 1'19 rokuCJak wspomina w swym pami.tniku e*o ociec( =zes"aw 3oniuszko( -y"y oficer napoleo/ski( zdymisonowany w 1'1 roku kapitan w pu"ku konnyc+ strzelców litewskic+(

przy4ciu na 4wiat :tanis"awa towarzyszy"y k"opoty( *dyE matka >dr.czy"a si. w -ólac+ przez pi.H dni?C AE strac+ pomy4leH( co -y *rozi"o polskie operze i pie4ni( polskie kulturze(a nawet i polskie >sprawie?( *dy-y wtedy z >wielkie*o k"opotu? nie wy-rni.to ednak szcz.4liwieC=+opin i 3oniuszkoCCC ierwszy spo*lda" w swe muzyce w przysz"o4H( wy-ie*ac daleko

poza swoe i przysz"e pokolenieC ru*i skrystalizowa" styl niedawne przesz"o4ci( skupiacw nim wszystko( co w muzyce polskie( a takEe w muzyce innyc+ kraów( -y"o nalepsze*oC8waEa" si. za nast.pc. i ucznia &arola &urpi/Dskie*o i do e*o twórczo4ci operowe4wiadomie nawiza"C A Ee mia" od &urpi/skie*o wi.ce talentu( nie mówic o -ardziewszec+stronnym i *runtownym wykszta"ceniu( potrafi" tworzyH dzie"a zwyci.sko opieracesi. wpfywowi czasuC 3ó*" teE -yH przez wspó"czesnyc+ "atwie rozumiany( szczerzeodczuwany( mó*" -ardzie nawet niE =+opin -ezpo4rednio przemawiaH do swe*o pokoleniaw tra*iczne dla nie*o do-ie ) pomi.dzy listopadowym i styczniowym powstaniemCFrze-a pami.taH( Ee olska( utraciwszy pod koniec ;P<<< wieku samodzielny -yt

polityczny( rozdarta przez trzec+ za-orczyc+ ssiadówB 5os.( rusy i Austri.( nie sk"ada"aani na c+wil. -roniC wa wtedy nawi.ksze zrywy -oowe narodu polskie*o to powstanielistopadowe 1'0 i powstanie styczniowe 1'% rokuC O-ydwa( mimo m.stwa i -o+aterskiewalki( krwawo st"umione( nie os"a-i"y ednak w spo"ecze/stwie 4wiadomo4ci odr.-no4ci i

edno4ci narodowe i podsyca"y c+.H dalsze walkiC &aEdy z twórców uwaEa" za swó pierwszy patriotyczny o-owizek s"uEyH sw sztuk spo"ecze/stwuC W"a4nie pomi.dzy powstaniami rozwia"a si. twórczo4H 3oniuszkiC :zcze*ólnie trudnym okresem -y"y lata poprzedzace wy-uc+ powstania styczniowe*o i lata -ezpo4rednio po e*o upadkuC=+opin dzia"a" na emi*raci( z dala od krau( do które*o powróciH nie mó*"C 3oDniuszce

przypad"a trudniesza rolaB dzia"aH w krau( nieako na pierwsze linii frontu( s"uEyHnarodowi w nie na"atwieszyc+ przecieE warunkac+C ycie narzuca"o 3oniuszce skromneramyC Ociec *ospodarowa" w matku nie nalepie( trze-a -y"o liczyH si. z *roszemC Od"uEszyc+ podróEac+ artystycznyc+( po*".-iacyc+ wiedz. i do4wiadczenie( mó*":tanis"aw zaledwie marzyHC Wystarczy powiedzieH( Ee on( kompozytor operowy( ni*dy nie

-y" we W"oszec+C A ednak po uko/czeniu nauk mó*" przez cztery lata uzupe"niaH studia wKerlinie pcd kierunkiem do4H pedantyczne*o =arla 5un*en+a*enaC ! wielkic+ centrów

muzycznyc+ odwiedza" tylko eters-ur* i aryEC OEeni" si. i osiad" w WilnieC Futa podstaw. utrzymania dawa"o mu stanowisko dyry*enta w miescowym teatrze( a takEemarnie p"atne lekceC rze4ciowo pe"ni" równieE o-owizki or*anisty w ednym z

%1



wile/skic+ ko4cio"ówC =z.sto stawa" w o-liczu trudno4ci finansowyc+( zw"aszcza Ee e*o -ardzo szcz.4liwemu poEyciu ma"Ee/skiemu towarzyszy"o ustawiczne powi.kszanie si. rodzinyC a/stwo 3oniuszkowie doczekali si. dziesi.cior*a dzieci( a od pewne*o momentuwraz z piastunkami do dzieci i z *oszczon w domu star( zas"uEon s"uE- do sto"u wdomu 3oniuszków zasiada"o "cznie 1' osó-L Warto moEe zacytowaH -ardzoc+arakterystyczny list 3oniuszki( kiedy to w zwizku z wyazdem do eters-ur*a ) a -y"ato w ca"ym te*o s"owa znaczeniu podróE artystyczna) zmuszony -y" si. zad"uEyHC>Od czasu powrotu me*o ze stolicy tyle mam ci*"yc+ utrapie/ i smutków( ak *dy-ymodpokutowaH -y" powinien za przyemny czas w eters-ur*uC =o nadotkliwsze( Ee moe

pieni.Ene doc+ody znacznie si. uszczupli"y( te nawet( na które z pewno4ci liczy"emC Nietyle mnie sam niedostatek dole*a( aniEeli nierzetelno4H( do które niespodzianie zmuszony

estemC Niec+ an ra-ia raczy nie poz-awiaH mnie do-re*o mniemania i ufno4ci( któr tak szkaradnie( c+oH pomimowolnie( zawiod"emC K"a*am ana ra-ie*o( aEe-y raczy" odpisaH(na dowód( Ee mnie uwaEa za poczciwe*o cz"owieka( na które*o s"aw. wi.ce aniEeli naartystowskie laury *odzC3uza moa drzemie tak ak ca"a muzyka w WilnieCCC &r* me*o dzia"ania o*ranicza si. nadawaniu naniezno4nieszyc+ lekci m"odym panienkom( które tak si. do muzyki

przyk"ada( ak *dy-y ni*dy *raH nie mia"y zamiaru?COto -rulion listu pisane*o w Wilnie w 1'0 roku( spowodowane*o niemoEno4ci terminowe sp"aty zaci*ni.te*o d"u*uC Oto 4ciskacy serce o-raz sytuaci materialnekompozytora( mace*o uE wtedy od czterec+ lat skomponowan sw pierwsz oper.(kompozytora( które*o wydane drukiem piewniki domowe cieszy"y si. w krau nalepsz s"aw i który -y" uE wtedy uznan powa* w eters-ur*uC A sw pierwsz( po wodewilac+i operetkac+( oper. alk. pisa" 3oniuszko w Wilnie( prowinconalnym mie4cie( odci.tym

podówczas od ruc+u muzyczne*o ,uropy( poz-awionym wy-itnieszyc+ 4piewaków i powaEniesze*o zespo"u orkiestrowe*oC o sukcesie alki( wystawione -ez dekoraci nawik/skie estradzie( trze-a -y"o aE dziesi.ciu lat stara/( a-y ta pierwsza polska operanarodowa( na t. okaz. roz-udowana przez kompozytora z dwóc+ do czterec+ aktów(odnios"a wreszcie w dniu l stycznia 1'' roku na scenie Featru Wielkie*o w Warszawietriumfalny sukcesC Nie4mia"y( z lekka na edn no*. utykacy muzyk musia" te*o wieczorud"u*im szere*iem uk"onów dzi.kowaH za niemilknce oklaskiC =zye*o alka od razu

podo-a"a si. wszystkimT Owszem ) pod-i"a serca pu-liczno4ci z -alkonów i *alerii( podczas *dy ci -o*atsi z lóE i parteru nie potrafili tak od razu po*odziH si. z faktem podniesienia do roli tytu"owe -o+aterki opery >wieskie dziewki?C Fym w"a4nie epitetemuraczy" alk. eden z recenzentów( u-olewacy( Ee 3oniuszko nie potrafi" znaleH

lepsze*o tematu dla swe*o talentuC Ale w sumie -y" to sukces znacznyC 8 podstaw powodzenia alki leEy( ak w kaEde operze utrzymuce si. w repertuarze( do-re li-retto(które*o autorem -y" m"ody( utalentowany poeta( W"odzimierz WolskiC Akca zwarta(lo*icznie rozwini.ta( przeprowadzona z duEym wyczuciem praw sceny( przedstawia losyuwiedzione przez m"ode*o szlac+cica( a nast.pnie porzucone dziewczyny *óralskieC

Nieczu"a na mi"o4H *órala Jontka( *inie 4mierci samo-ócz w c+wili( *dy niecnyuwodziciel za4lu-ia pann. ze swe*o stanuCFemat porzucone dziewczyny wieskie poawia" si. wtedy w operac+ s"owia/skic+( ak na

przyk"ad w 5usa"ce Aleksandra ar*omyEskie*o( =+"op ako *"ówny -o+ater ) zawiskow operac+ zac+odnic+ kraów te epoki eszcze wtedy nie notowane ) -y" równieE

dramatycznym -o+aterem opery <wan :usanin 3ic+a"a @linkiC zi4 w +istorii muzykizyska" @linka zas"uEone miano >oca muzyki rosyskie?( wtedy ednak w ko"ac+ z-liEonyc+do cesarskie*o dworu okre4lano e*o oper. mianem >muzyki dla woniców?C !anim eszcze

%2



oficalny w"oski weryzm operowy wystartowa" w 1'90 roku 5ycersko4ci wie4niacz 3asca*nie*o( zanim wórzaic wystawi" nalepsz ze swyc+ oper( 5usa"k. ) eszcze ednomuzyczne u.cie skrzywdzone i porzucone dziewczyny ) 3oniuszko uE w 1'#' rokuwystpi" z prawdziwie werystycznym tematem operowymC3uzyka alki odznacza si. nerwem dramatycznym( psyc+olo*icznie po*".-ionymrysunkiem postaci( est pi.kna( czaruca niespotykan inwenc melodycznC od tymwz*l.dem nie dorównu 3oniuszce ani @linka( ani ar*omyEski( api twórca :przedanenarzeczone ) :metanaC :koro uE o nim mowa( warto przypomnieH( Ee okaza" on3oniuszce wiele Eyczliwe pomocy przy wystawianiu alki w radzeC Kliskie wi.zy"czy"y teE 3oniuszk. z ar*omyEskimC Warto zwróciH uwa*.( Ee +istoria opery rzadkodostarcza przyk"adu( -y twórca pie4ni ) a 3oniuszko skomponowa" ic+ ponad trzysta ) znatury swe*o talentu wypowiadacy si. racze w ma"yc+ formac+ o nastrou lirycznym(

potrafi" daH na o-cym so-ie polu dramatu dzie"a o pierwszorz.dnyc+ warto4ciac+C Warto4cite nie zatraca si. z czasemC :zczera inwenca( Eywio"owo4H i atrakcyno4H alki akowidowiska o mocnyc+ akcentac+ spo"ecznyc+ przemawia i dzisia do s"uc+aczy znies"a-nc si"Co swe alki skomponowa" 3oniuszko pi.kn uwertur.( wyzyskuc *"ówne tematyoperyC O-ok arii alkiB @dy-y rannym s"onkiem( dumki JontkaB :zumi od"y na *ór szczycie( arii panicza Janusza ) zwraca uwa*. sceny z-ioroweC Jest wi.c otwieracy

pierwsz scen. zar.czyn polonez odpowiednio uroczysty i napuDszony( zamykacy akt pierwszy mazur )na pewno nalepszy z symfonicznyc+ mazurów w muzyce polskie ) posarmacku zawadiackiC 5ównie udanym o-razem muzycznym -awicyc+ si. wie4niaków s ta/ce *óralskieC 5ecytatywy odznacza si. niesza-lonowym traktowaniem i )ak zawsze u3oniuszki ) duE 4wieEo4ci melodykiC Orkiestra( ak w wielu w"oskic+ operac+ epoki(nie o*ranicza swe roli do towarzyszce >wielkie *itary?C W"a4nie duEa niezaleEno4Hmuzyki 3oniuszki od przemoEnyc+ wtedy wp"ywów w"oskic+ i francuskic+ dae e*ooperom ak nalepsze 4wiadectwoC alka( wystawiana ostatnio coraz cz.4cie równieE i poza*ranicami olski( cieszy si. w4ród oper 3oniuszki nawi.ksz popularno4ciC Nie nakzy

ednak sdziH( -y inne e*o( pónie skomponowane opery nie dorównywa"y e podwz*l.dem warto4ci muzycznyc+ i widowiskowyc+Cwarszawskie premiery alki stanowi" punkt zwrotny w Eyciu 3oniuszki( i powiedzieH( EeWarszawa da"a mu wszystko( co wtedy -y"o moEliweC owoDna stanowisko dyry*entaFeatru Wielkie*o z przyzwoit pens( mó*" osi4H f Warszawie wraz z liczn rodzinC O-"teE stanowisko wyk"adowcy w Warszawskim <nstytucie 3uzycznymCW dwa lata po premierze alki od-y"a si. w Featrze Wielkim w Warszawie premiera

nast.pne opery 3oniuszki( równieE do li-retta Wolskie*o skomponowane ) ( ra-inyClo -y" dzie/ wczoraszy)pisaS sprawozdawca edne z *azet warszawskic+) pi.kny dla3oniuszkiCCC hra-ina( owo wypieszczone dziecko ima*inaci kompozytora( przy.tazosta"a z zapa"em prawie wi.kszym ak halka przy pierwszym e na 4wiatwystawieniuCCC?

Nowa opera 3oniuszki -y"a satyr na poniEac rol.( ak wówczas( na pro*u ;<; wieku(a wi.c tuE po roz-iorac+( od*rywa"a cz.4H spo"ecze/stwaC Fre4H opery zosta"a -owiemosnuta na pod"oEu sprzeczno4ci i rozdwi.ków w spo"ecze/stwieB niektórzy poddawali si. modzie i o-yczaom paryskim( pos"u*uc si. w stosunkac+ towarzyskic+ *"ównie .zykiemfrancuskimC rzeciwstawiali si. im patriotycznie ( my4lcy( pilnie przestrze*acy dawnyc+

narodowyc+ stroów i o-yczaówC o*odna w zasadzie tre4H opery nastroi"a 3oniuszk. doskomponowania muzyki przyst.pne( pe"ne -o*actwa melodiiC JuE uwertura( do które3oniuszko( tak ak :c+umann r do swe*o &arnawa"u wiede/skie*oD zakazan w Austrii

%



3etternic+a 3orsyliauk.( c zdo"a" przemyciH melodi. powsta/cz( 4wietnie przeciwstawiaso-ie dwie opisane e postawy spo"ecze/stwaC &ontrasty te uawnia si. nast.pnie i w ca"eoperze( E postaci zosta"a wyrazi4cie sc+arakteryzowana muzykC 3imo "adunku patriotyzmui sentymentów narodowyc+ ra-ina 3oniuszki est oper komiczn( nie wpadac ednak w trywialno4ci w"oskie -uffyC o akie*o stopnia rea*owa"a ao4c na akcenty patriotycznenuty( 4wiadczy przy.cie otwierace*o akt ostatni ele*ine*o polonezaC yry*ucy

premierowym wykonaniem kompozytor i niemilkncymi oklaskami zmuszony zosta" do powtarzania te*o poloneza piecioDotoiel 5ównie wyrazi4cie akcentom narodowym zosta"a przeciwstawiona w muDUryce salonowa( wr.cz -uduarowa nuta( proste piosence ) koloraturowa aria( U -arwnym( kosmopolitycznym w swym u.ciu scenom -aletowym ) wspomniany RpolonezCper"ami talentu 3oniuszki okaza"y si. dwie e*o ednoaktówkiBVtr-um ao-ile ) szydzce( c+oH sympatycznie( z o-yczaów szlac+eckie -raci( iZ&r )

-.dcy sielank mieszcza/sk roz*rywac si. na po-rzeEu Wis"yC 1'#9 roku( a wi.c eszcze przed warszawsk premier alki( od-y" 3oniuszko B do eters-ur*a( *dziewykona" swo kantat. 3ilda i uwertur. fantastyczn dedykowan ar*omyEskiemuC

Nast.pna wyprawa artystyczna do etersDw 1'% roku przynios"a 3oniuszce nowe sukcesyBkoncert kompozytorski i entuzastyczn recenz. *"o4ne*o krytyka( :ierowaC1'' roku( a wi.c uE po warszawskim sukcesie alki( od-y" 3oniuszko podróE 6 !ac+ódCW Weimarze odwiedzi" 6iszta( wydawc. e*o polonezów( pozna" :metan.C W aryEu(stanowicym *"ówny cel podróEy( nie zdo"a" nawizaH poEdanyc+ kontaktów( *"ównie zraci trafienia tam w martwym letnim sezonieC Nie zasta" wi.c znakomito4ci muzycznyc+(do któryc+ szturmowa" z listami polecacymiC =óE -y"o ro-iHCCC zamkn" okiennice( zapali"4wiec. i w ci*u kilku dni naszkicowa" muzyk. do sielankowe opery $lisC Ko -ezczynno4Hnie leEa"a w e*o naturzeC Wi.ce szcz.4cia mia" podczas dru*ie podróEy do aryEa w 1'%2rokuC !a-ie*i o wystawienie które4 z w"asnyc+ oper nie da"y co prawda rezultatu( pozna"

ednak 5ossinie*o( Au-era( zaprzyani" si. z @ounodemC Wtedy teE( dzi.ki poparciu pianisty Józefa Wieniawskie*o( -rata s"awne*o skrzypka( wysz"y w aryEu drukiem # pie4ni 3oniuszki( a takEe e*o ZZZ 6itania Ostro-ramskaC W latac+ -ezpo4rednio poprzedzacyc+ wy-uc+ powstania styczniowe*o 1'% roku 3oniuszko nieednokrotniedawa" wyraz patriotyzmu( -iorc czynny udzia" w pu-licznyc+ manifestacac+Co kl.sce powstania styczniowe*o spad"o na udr.czony naród szere* represiC !nalaz"a si. w4ród nic+ równieE decyza o zamkni.ciu Featru Wielkie*oC !awsze *odzce w 3oniuszk. trudno4ci materialne teraz uderzy"y we/ ze zdwoon si"C &ompozytor rozumia" ednak( Eemimo polityczne kl.ski naród Eye i EyH musiC NaleEy wi.c dodawaH mu otuc+y( krzepiHtyc+( co si. za"amu( podtrzymywaH patriotyczne*o duc+aC < wtedy to w"a4nie( >dla

pokrzepienia serc? rodaków( skomponowa" 3oniuszko nalepsz sw oper. ) :trasznydwórC lan skomponowania te opery( zarysowany eszcze przed wy-uc+em powstania(wyda" si. mu teraz ak na-ardzie aktualnyC W ci*u 1'%# roku opera -y"a w zasadzie*otowaC !aprzyaniony z 3oniuszk reEyser Featru Wielkie*o( nie poz-awiony talentuautor sztuk teatralnyc+( Jan =+.ci/ski( w oparciu o ludow *aw.d. napisa" li-retto:traszne*o dworuC A 3oniuszko skomponowa" muzyk. pi.kn i -ardzo polskC:traszny dwór est w zasadzie oper komicznC Warto przypomnieH o roli( ak wumacnianiu poczucia narodowe*o walczcyc+ wtedy o wolno4H =zec+ów ode*ra"a operakomiczna Kedrzic+a :metany ) :przedana narzeczonaC Fam -o+aterami -yli wie4niacyC:traszny dwór( który pod nieednym wz*l.dem moEe -yH porównywany do epopei

szlac+eckie 3ickiewicza an Fadeusz( est oper szlac+eckC rawda( Ee 3oniuszko( c+oHsam szlac+cic( lu-i" w swyc+ operac+ pod4miewaH si. nieco z wsatyc+( skoryc+ dosi.*ania po sza-le szlac+ciurówC Ale w do-ie popowstaniowe po*odna( zaprawiona)ak

%#



zawsze u 3oniuszki ) szczer nut liryzmu muzyka( tak ak i sama tre4H :traszne*o dworu przemawia"y do zn.kane*o politycznie( w tylu rodzinac+ okryte*p 4wieE Ea"o- narodu zeszcze*óln si"C &aEdy i dzi4 dla polskic+ s"uc+aczy nie do4H wyrazisty akcent polityczny(moderowany ze wz*l.du na czuno4H carskie cenzury( -y" przed stu laty dla walczce*o oodzyskanie przez oczyzn. niepodle*"o4ci narodu -ardzo wymownyC JuE prolo* opery ) ukazucy -raH szlac+eck na tle o-ozowyc+ namiotów( z -roni u -oku ) przypomina" tak niedawno minione dni walkiC @dy w s"awne arii z kurantem ) c+y-a napi.kniesze zewszystkic+ arii 3oniuszki ) rozle*a"y si. s"owaB 3atko moa mila( *dy f nas osieroci"aCCCna widowni ocierano "zy i nikt nie mia" wtpliwo4ci( Ee za t przerzyst metafor krye si. o-raz pokonane oczyznyC =+oH dzi4 olacy wywalczyli so-ie wolno4H i równo4Hspo"eczn( muzyka :traszne*o dworu 3oniuszki nie przestae ic+ wzruszaH nie sw nie*dy4aktualn wymow polityczn( lecz -ezpo4rednio4ci i pi.knemC &omponuc :traszny dwór w dwadzie4cia lat po alce( 3oniuszko dysponowa" duEo wi.kszym do4wiadczeniem(na-ytym przy pulpicie dyry*enta operowe*oC Nie -rak teE w partyturze :traszne*o dworuscen 4wiadczcyc+ o duEe swo-odzie w operowaniu orkiestr( c+órami( scenamizespo"owymi( nie -rak zr.cznie -udowanyc+ tercetów( kwartetów( nie mówic uE o

pe"nyc+ melodyno4ci ariac+C:traszny dwór( podo-nie ak i wcze4niesza ra-ina( est oper przemy4lnie "czc wydwi.k narodowy z komizmemC olonezowa aria 3iecznika to ak-y lekca polskie*o

patriotyzmu( s"awica m.stwo i rycerskie przymioty duc+a( a wyszydzaca o-ce stroe io-yczaeC Opera ta est eszcze edn sielank szlac+eckC Nie w same akci( lecz w tleo-yczaowym( ukazucym o-raz dawne( niepodle*"e olski( leEa"a wymowa polityczna:traszne*o dworuC =enzura zorientowa"a si. pr.dko i oper. zd.to z afiszaCJak przy."a w 1'% roku premier. :traszne*o dworu warszawska prasaT Ky"y to i dla niedni trudne( o sztuce pisano skpoCW Fy*odniku <lustrowanym recenza -y"a wprawdzie poc+le-na( lecz pow4ci*liwaCJedynie tylko @azeta 3uzyczna i Featralna trafnie oceni"a wraEenie( akie :traszny dwór wywar" na premierowyc+ s"uc+aczac+C >Napierwsze wraEenie ) czytamy w zamieszczonetam recenzi ) akie*o doznali4my od razu( -y"o uczuciem szcze*ólne*o zadowolenia(

akie4 -"o*o4ciC Jakie4 wewn.trzne ciep"o( e4li wolno si. tak wyraziH( opanowa"o nas(*dy4my s"uc+ali te muzyki tak swoskie( tak nasze( Ee mimo woli poczuwali4my si. do

pewne solidarno4ci z kompozytorem( który ) zdawa"o si.)ak-y nam( s"uc+aczom( wy"z piersi ak4 czsteczk. duszy i t. ozdo-i" i upi.kszy"( u"oEy" w cudn ca"o4H i to wszystkonam do podziwu przedstawi"C :"owem( -y"o co4( tylko nie umiemy si. z te*o lepiewyt"umaczyH( co nas od same*o pocztku poci*a"o i wiza"o z t kompozyc?C < dzisia

Eadna z operowyc+ arii 3oniuszki( nie wy"czac nawet dumki Jontka w alce( nie est przymowana z równ serdeczno4ci ak >aria z kurantem?C rawda( Ee mazur ust.pue>starszemu -ratu? z alkiC Ale za to ile romantyczne*o nastrou w kwartecie dwóc+zakoc+anyc+ par( ile +umoru w arii :ko"u-y o starym ze*arze( ile sentymentalne*o uroku wtercecie >=ic+y domku?( ile zadzierzysto4ci w polonezie 3iecznika( ile wreszcie liryczne*ociep"a w scenieD lania woskuC ! dru*ie strony( ile mistrzostwa w potraktowaniu sceny k"ótnimy4liwyc+B kompozytor zestawi" tu dialo* k"óccyc+ si. 3aciea i :ko"u-y z sekstetemsolistów i umie4ci" to wszystko na tle równocze4nie roz-rzmiewace*o c+óru m.skie*o( anast.pnie mieszane*oCo :trasznym dworze ) a -y"y to uE ostatnie lata Eycia 3oniuszki ) napowaEniesz

pró- operow -y" ariaC 3imo wielu warto4ci przeniesienie akci do <ndii +amowa"onieako kompozytora mo*ce*o czuH si. do-rze tylko w atmosferze rodzime tematykiCO-ok oper c+wale-n rol. w podnoszeniu i podtrzymywaniu 4wiadomo4ci narodowe

%



ode*ra"y pie4ni 3oniuszkiC Wysz"y one poza salony( +o"duce wtedy racze w"oskie ifrancuskie modzieC W pie4niac+ znadowa" pe"ny wyraz w"a4ciwy 3oDniuszce temperamentlirycznyC W wielu z nic+ dwi.czy serdeczna( polska nutaC Jeszcze w okresie studiów

-erli/skic+ wyda" 3oniuszko drukiem trzy pie4ni do tekstów poezi 3ickiewiczaC óniew"asnym sumptem i staraniem rozpocz"( eszcze w Wilnie( wydawanie piewnikówdomowyc+C Okre4lenie >domowy? zast.powaH musia"o za-ronione przez cenzur. s"owo>narodowy?C W pierwszym 4piewniku 3oniuszko zestawi" pie4ni o do4H dalekozaakcentowanyc+ am-icac+ artystycznyc+C < ) rzecz c+arakterystyczna ) nie zosta"o to

pokwitowane powszec+nym uznaniemC =ieszcy si. w spo"ecze/stwie wysokimautorytetem( wy-itny pisarz Józef <*nacy &raszewski( autor niezliczone ilo4ci powie4ci+istorycznyc+ i o-yczaowyc+( eszcze w 1'#2 roku( po ukazaniu si. drukiem pierwsze*o4piewnika 3oniuszki( tak ) w ednym z czasopism ) do kompozytora skierowa" pro4-.B>=+cieli-y4my( a-y natc+nione utwory pana 3oniuszki zastpi"y miesce tyc+ -ladyc+(

-ez-arwnyc+ 4piewek warszawskic+( któryc+ tyle widzimy na kaEdem fortepiano( tyles"yszemy zawsze ednakowyc+( zawsze p"yncyc+ po wierzc+u duszy i nie mo*cyc+docisnH si. do 4rodkaC late*o to pr osiem y pana 3oniuszki( a-y si. zniEy" do po.ciao*ó"u i uczyni" "atwymC :topniowo( pónie( -.dzie si. mó*"( oswoiwszy swoic+czytelników( podnie4H do trudnieszyc+ kompozyci?CKyH moEe( 3oniuszko z-yt dos"ownie wzi" do serca rady -ardzo mu zreszt Eyczliwe*o

pisarzaC 5zeczywi4cie -owiem w nast.pnyc+ 4piewnikac+ ) a wyda" ic+ za Eycia sze4H ) wyranie stara" si. o usuwanie trudno4ci zarówno w partii wokalne( ak i w fakturzefortepianoweC A ednak z*adzac si. z po*ldem &raszewskie*o( Ee >prostota nieeYkludue ani wdzi.ku( ani si"y( ani sztuki nawet? w tak "atwyc+ do s"uc+ania pie4niac+( ak rzaoiczka( 3orel( Frtolet( o oddalone czy !naszDli ten kra ) do s"ów @oet+e*o w

poetyckim przek"adzie 3ickiewicza ) potrafi" wznie4H si. do wyEyn mistrzostwa:c+u-ertaC W wielu pie4niac+ 3oniuszko si.*a po rytmy narodowyc+ ta/ców polskic+Cartia fortepianowa nieednokrotnie traktowana est -ardzie am-itnieC a si. to zw"aszczastwierdziH w pie4niac+ typu -alladowe*o( zarzucacyc+ -udow. zwrotkow( w któryc+wurtia fortepianowa o-fitue w efekty ilustruce tre:H tekstu( ak na przyk"ad :witeziaakado s"ów 3ickiewicza( ziad i -a-a do s"ów &raszewskie*o czy 3a*da karczmarka do s"ów,leonory :ztyrmerCJakim powodzeniem musia"y cieszyH si. pie4ni 3oniuszki( 4wiadczy fakt( Ee po e*o4mierci wydawcy( nie sk"onni przecieE do ponoszenia finansowe*o ryzyka( wydalinast.pnyc+ sze4H piewników domowyc+( tak Ee "cznie licz-a ic+ si.*n."a dwunastuCO-ok pie4ni 3oniuszko komponowa" teE utwory w formie kantatowe( litanie( utwory

c+óralneC !e szcze*ólnym pietyzmem odnosi" si. do poezi 3ickiewicza( piszc w oparciu onie nalepsze ze swyc+ pie4niC :tworzy" teE do e*o tekstów wi.ksze formyB kantat. Widma(opart na dru*ie cz.4ci poematu ziady( i cykl :onetów krymskic+( powsta"yc+ podwraEeniem podróEy poety na &rymC 3niesze znaczenie ma utwory fortepianowe3oniuszki i e*o dwa kwartety smyczkoweC =enn pozyc moniuszkowsk( 4wiadczc( Eei w ziedzinie symfoniczne mia" wiele do powiedzenia( est e*o uwertura koncertowaKaka( które kompozytor doda" pro*ramowy podtytu" Ka4/ zimowaC Odnios"a ona o*romne

powodzenie na koncercie kompozytorskim 3oniuszki w eters-ur*u i z pewno4ci mia"awszelkie szans. zadomowienia si. w muzyce europeskieC Niestety ednak sytuaca

polityczna olski nie sprzya"a temuC Wystarczy powiedzieH( Ee partytury Kaki nie wydano

drukiem za Eycia s twórcyC 5ównieE i uwertury do oper 3oniuszki( -ice pod nieednymwz*l.dem co do pi.kna i mistrzostwa formy nawet operowe uwertury Perdie*o( 4wiadcz korzystnie o e*o symfonicznym zmy4leC

%%



3imo Ee ca" sw twórczo4H po4wi.ci" 3oniuszko >krzepieniu serc? narodu( mimo Ee4wiadomie stara" si. pisaH muzyk. przyst.pn( nie mac Eadnyc+ awan*ardowyc+am-ici( nie wolno uwaEaH *o za kompozytora za4ciankowe*o( odci.te*o od wszystkie*o(co dzia"o si. wtedy w muzyce europeskieC rzeciwnie( zainteresowania e*o -y"y szerokieC3ia" wi.c na przyk"ad w swe -i-liotece pisma 5yszarda Wa*nera( a w uwerturze do sweopery aria uawni" powizania z wa*nerowskon stylemC:poro czasu zamowa"a mu praca peda*o*iczna( uwie/czona wydaniem podr.czniki+armoniiC o uczniów e*o( mi.dzy innymi( naleEa" eden z nowatorów rosyskieL spodznaku >ot.Ene @romadki?( =ezar =uiCru*a wona 4wiatowa i represe okupanta po st"umieniu powstania warszawskfe*c w 19##roku nie oszcz.dzi"y WarszawyC Fo( cze*o nie uszkodzi"y pociski i -om-y( pada"o ofiar systematyczne*o niszczeniaC O-rócono teE w *ruzy i warszawsk Featr Wielki( z tym Ee naszcz.4cie ocala" przepi.kny fronton te*o teatru ) dziele znakomite*o w"oskie*o arc+itektaAntonio =orazzie*oC @dy w 19% roku( u w wyzwolone olsce( otwierano uroczy4cieod-udowany i prze-udowany na edei z nanowocze4nie tec+nicznie wyposaEonyc+ teatrów,uropy ) Featr Wielki wystawiono :traszny dwór 3oniuszki z okazi stulecia premieryte*o 3oniusz kowskie*o arcydzie"aC Fa sama opera w nowe inscenizaci sta"a si. centralnyn punktem uroczysto4ci 1972 roku( proklamowane*o oficalnie ako >5ok 3oniusz kowski? ) w stulecie 4mierci 3oniuszkiC O*"aszane w tym roku konkursy 4piewacze wykaza"y duE Eywotno4H pie4ni 3oniuszki równieE i w4ród m"odzieEyC rzedod-udowanym Featrem Wielkim w Warszawie wznosi si.C o-ecnie pomni^3oniuszki( artysty( który wszystkie wysi"ki swe*o Eycia skoncentrowa" na s"uEeniu swemunarodowiC !as"u*i 3oniuszki zarówno ako twórcy polskie opery narodowe( ak iw"a4ciwe*o twórcy polskie pie4ni artystyczne s tak wielkie( Ee nie mo* i nie powinny

-yH nie docenianeC

/padko0iercy opina i %oniuszki W specyficzne sytuaci polityczne( w akie w ;<; wieku znadowa" si. naród polskiXEaden z polskic+ kompozytorów nie mia" wtpliwo4ci( Ee powinien komponowaH przedewszystkim muzyk. polsk w formie i tre4ciC Wzorami -yli oczywi4cie =+opin i 3oniuszkoCW dzieac+ muzyki nietrudno wykazaH( Ee naprawd. wy-itni kompozytorzy niB miewali nao*ó" *odnyc+ uwa*i kontynuatorówC JeEeli si.*ali oni po wzory swoic+ wielkic+

poprzedników tylko ako punkt wy4cia( -y pó4H dale w"asn dro*( eEeli na t. dro*. starcza"o im talentu( zapisywali nowe karty w dzieac+ muzykiC JeEeli ednak( ak to dawa"osi. zao-serwowaH u wielu komponucyc+ po =+opinie krakowiaki( polonezy( a przedewszystkim mazurki( potrafili oni c+opinowskie wzory zape"niaH -analn tre4ci( sc+odziliwy"cznie do roli epi*onówC! dru*ie strony sama sytuaca polityczna nie sprzya"a twórczo4ci narodoweC 5zdyza-orcze niec+.tnym okiem spo*lda"y na Eywsze przeawy podnoszenia polskie kultury(toleruc zaledwie dzia"alno4H kraowyc+ towarzystw muzycznyc+C O popieraniu twórczo4ci

polskie nie mo*"o -yH mowyC 5ównieE i propa*owanie muzyki polskie poza *ranicamikrau okazywa"o si. trudne( eEeli kompozytorzy i wykonawcy nie c+cieli wyst.powaH podsztandarem rosyskim( austriackim czy niemieckimC =+opin *rywany -y" co prawdawsz.dzie( ednakEe o e*o zwizku z oczystym kraem ak-y zapomnianoCrawda( Ee i sam 3oniuszko dzia"a"( ak widzieli4my( w wytkowo trudnyc+ warunkac+C

Ale równowaEy" to( przynamnie cz.4ciowo( si" swe*o wielkie*o talentuC ie4ni e*oodznacza"y si. prostotC 8 e*o wspó"czesnyc+( a takEe i nast.pców( owa prostota prowadzi"a do stworzenia o-szerne literatury muzyczne( w które ludowo4H i narodowo4H

%7



zaznacza"a si. tylko rytmem mazura( krakowiaka( c+arakterem dumki przewaEnie ckliwym iz-analizowanymCJe4li c+odzi o twórczo4H symfoniczn( w zasadzie ca"a ,uropa -y"a w ;<; wiekuzapóniona w stosunku do wspania"yc+ osi*ni.H wielkic+ klasyków wiede/skic+B aydna(3ozarta i Keet+oena( a takEe symfoników romantyzmuB :c+u-erta( :c+umanna i Kra+msaCopiero na prze"omie ;<; i ;; wieku pocz.to do*aniaH symfonik. niemieck( i toniekiedy ) rzecz c+arakterystyczna ) w"a4nie pod +as"em przeciwstawiania si. muzyceniemieckie w sensie akcentowania pierwiastka narodowe*oC Fwórczo4H =+opina( c+oH wdziedzinie symfoniki nie zapisa" on w"asne karty( stawa"a si. w tym wz*l.dzie wzorem i

podnietC Fak wi.c dopiero po kl.sce $ranci w wonie z rusami powstawaH zacz."y pierwsze francuskie symfonie &amila :aintD:aensaCW olsce o twórczo4ci symfoniczne w europeskim sensie -.dzie moEna mówiH dopiero poroku 1901( kiedy to otworzy"a swe podwoe $il+armonia WarszawskaC =iekawe( Ee)ak si.

przekonamy ) twórczo4H kilku wy-itnyc+ kompozytorów polskic+( z &arolem:zymanowskim w ic+ licz-ie( wyprzedzi wtedy znacznie w czasie now symfoniczn twórczo4H w"osk( starac si.( po kilku wiekac+ dominaci w"oskie opery( nawizywaH dowspania"e tradyci dawne w"oskie muzyki instrumentalneC:koro w rozdarte za-orami dziewi.tnastowieczne olsce nie -y"o w"a4ciwie sta"yc+orkiestr( fil+armonii( sal koncertowyc+( skoro w teatrac+ operowyc+ witano niec+.tnienowe pozyce polskie( kompozytorzy tracili oc+ot. do si.*ania po wielkie formysymfoniczneC odamy teE( Ee nie mieli oni na o*ó" warunków do zdo-ywania rzetelnieszewiedzy kompozytorskie( z trudem mo*li zapoznawaH si. ze zdo-yczami nowszyc+ stylówBneoklasycyzmu czy neoromantyzmuC Nic teE dziwne*o( Ee ówczesna twórczo4H polskauprawia"a *"ównie ma"e formy fortepianowe i wokalneC =i( którzy decydowali si. w tyc+tak nie sprzyacyc+ warunkac+ po4wi.ciH si"y twórcze kompozyci( toczyli ci.Ek walk. o

-yt( w które zw"aszcza nieuleczalna wtedy *rulica z-iera"a o-fite EniwoC Fylko 21 latzdo"a"a przeEyH ofiara c+oro-y p"ucne( wy-itny i 4wieEy talent ) Antoni :tolpe R1'1) 1'72S( komponucy *"ównie uwertury symfoniczneC olscy symfonicy zapatrzeni wtedy

-yli *"ównie w 3endelsso+na( co w dru*ie po"owie stulecia 4wiadczy"o o duEymzapónieniuC !do-ycze tec+niczne( akie do muzyki symfoniczne wnie4li Kerlioz( 6iszt iWa*ner( nie zdo"a"y ic+ zac+.ciHC !reszt( ak wiadomo( twórczo4H wymienionyc+ trzec+kompozytorów( uwaEana wtedy za skranie modernistyczn( tylko z trudem torowa"a so-iedro*. i na !ac+odzieC Wystarczy przypomnieH( Ee *"ówny polski przedstawiciel twórczo4cisymfoniczne w pierwsze po"owie ;<; wieku( kole*a szkolny =+opina ) <*nacy $elikso-rzy/ski R1'07)1'%7S na konkursie w Wiedniu w 1'# roku w4ród 0 nades"anyc+

partytur zdo-y" dla swe :ymfonii cDmoll >menDtion +onora-le?( podczas *dy :ymfonia$antastyczna Kerlioza nie doczeka"a si. na tym konkursie nawet te*o wyróEnieniaC!a nawy-itnieszyc+ polskic+ kompozytorów dru*ie po"owy ;<; wieku( a takEe i

prze"omu stulecia( przed wystpieniem >3"ode olski muzyczne? uwaEaH trze-aW"adys"awa ele/skie*o( !y*munta Noskowskie*o i <*nace*o Jana aderewskie*oCW"adys"aw ele/ski R1'7)1921S( po studiac+ w &rakowie( radze i w aryEu( dzia"a"koleno w &rakowie( Warszawie i ponownie w &rakowieC Ky" nawy-itnieszym po3oniuszce kompozytorem oper i pie4niC W te dziedzinie twórczo4ci moEna *o uwaEaH za

przedstawiciela polskie*o neoromantyzmu( natomiast w muzyce instrumentalne "czy"ele/ski tradyce muzyki klasyczne z elementami polskie*o folkloruC W pie4niac+

nawizywa" przewaEnie do nalepszyc+ tradyci 3oniuszki( reprezentuc z pewno4ci mniesz inwenc. melodyczn( natomiast -ardzie wyszukane traktowanie partiifortepianoweC

%'



=+cc lepie zrozumieH wytkow pozyc. ele/skie*o w muzyce polskie dru*ie po"owy;<; wieku( pami.taH trze-a( Ee znadowa"a si. ona wtedy pod znacznym wp"ywem muzykiniemieckie( a *"ównie 3endelsso+naC Fradyce c+opinowskie uawnia"y si. w sposó- nik"yi powierzc+ownyC Odkryte przez =+opina nowe 4wiaty +armonii nie mia"y kontynuatorówCKrak naleEyte*o wykszta"cenia muzyczne*o wytworzy" dyletantyzm i >swoski? styl w z"ymznaczeniu te*o s"owaC Nowe prdy idce z za*ranicy nie znadywa"y w muzyce polskieoddwi.kuC Na tle tyc+ za4ciankowyc+ stosunków twórczo4H ele/skie*o zyska"a so-ie wowym czasie pierwszorz.dne miesceC Ky" on na-ardzie( o-ok Noskowskie*o iaderewskie*o( utalentowanym i nawszec+stronnie wykszta"conym kompozytoremCrzyszed" na 4wiat w 1'7 roku( kiedy eszcze Ey" i 4wi.ci" triumfy w aryEu =+opinCele/ski rozpocz" studia w &rakowie pod kierunkiem $ranciszka 3areckie*o(kompozytora mi.dzy innymi wielu oper( a takEe cieszce si. wzi.ciem operetki Nocle* wApeninac+C alsze studia od-ywa" w radze pod kierunkiem AleYandra reysc+ockaRfortepianS i Józefa &reiHle*o Ror*any i kontrapunktS( a nast.pnie w aryEu RkompozycaSC

Na uniwersytecie krakowskim zdo-y" stopie/ doktora filozofiiCo uko/czeniu studiów osiad" ele/ski w &rakowie( w którym *"ównie rozwia"a si. e*otwórczo4H muzycznaC W 1'71 roku przeniós" si. do Warszawy( *dzie po 4mierci 3oniuszkio-" klas. kompozyci w <nstytucie 3uzycznym( a pónie dyrekc. Fowarzystwa3uzyczne*oC W 1''1 roku powróci" do &rakowa( o-emuc dyrekc. :zko"y 3uzyczne(

przemianowane dzi.ki e*o staraniom na &onserwatoriumC Futa tez zmar" w 1921 rokuC:zukanie w"asne i samodzielne dro*i twórcze ) mimo rzetelne wiedzy i duEe*otalentu ) nie -y"o dla ele/skie*o spraw "atwC ! domu rodzinne*o wyniós"na*".-sze umi"owanie muzyki c+opinowskieC 3usia" teE( podo-nie ak 3oniuszko(odczuwaH pewne onie4mielenie wo-ec o*romu znaczenia tak eszcze wtedy 4wieEyc+ iniedo4ci*"yc+ wzorów c+opinowskie sztukiC O*romne powodzenie oper 3oniuszki

stawia"o poczynania twórcze ele/skie*o na tym polu przed konieczno4ci sprostaniawysokim wyma*aniomC !apatrzony w dziedzictwo przesz"o4ci( racze o-cywspó"czesnym so-ie prdom( nie -y" ele/ski typem muzyka post.powe*o( c+oHdoskonale zdawa" so-ie spraw. ze szczytne*o pos"annictwa kompozytora polskie*o wtrudnyc+ warunkac+ politycznyc+ naroduC &ilkadziesit lat dzia"alno4ci peda*o*iczne(

pu-licystyczne i or*anizacyne ele/skie*o da"o kulturze polskie wiele trwa"yc+warto4ciCW e*o twórczym doro-ku nawaEniesze miesce za."y e*o cztery operyC :i.*n" wnic+ 4wiadomie po tematy zwizane z poez i literatur romantyzmuC :k"onno4H dokomponowania oper nie"atwo *odzi"a si. u nie*o z temperamentem lirycznymC

rzepoenie muzyki operowe Eywszym nerwem dramatycznym okazywa"o si. dla nie*ozadaniem trudnymC A ednak nie moEna e*o twórczo4ci operowe sprowadzaH tylko doroli pomoniuszkowskie*o epi*onizmuC JuE w pierwsze ze swyc+ oper( &onradzieWalleorodzie( si.*n" ele/ski po temat do poematu Adama 3ickiewiczaC iszc&onrada Wa"lenroda( 3ickiewicz pra*n" uci4nionym przez za-orc. rodakom daH wzór zastosowania c+ytro4ci i prze-ie*"o4ci w walce z przemoEnym wro*iemCru*a z oper ele/skie*o( @oplana( si.*n."a po wtek tre4ciowy do Kalladyny Juliusza:"owackie*oCWystawiana i dzisia z duEym powodzeniem( @oplana est z pewno4ci nalepsz z oper

ele/skie*oC Na-ardzie w duc+u tradyci moniuszkowskie utrzymana est trzecia opera ele/skie*o( Jayek(które akca roz*rywa si.( ak w alce( na od+aluC Niestety( mimo dorównucyc+ inwenc

%9



3oniuszce skar-ów liryki( te operze ele/skie*o nie dopomo*"o s"a-e li-rettoCW ostatnie wreszcie ze swyc+ oper( :tare -a4ni( si.*n" kompozytor do popularne powie4ciJózefa <*nace*o &raszewskie*oC ele/ski przeawia" swe mistrzostwo tec+niczne w 4wietnymoperowaniu partiami wokalnymi( "atwo4ci kontrapunkDtyczne*o splatania kilku liniimelodycznyc+( -arwno4ci i pomys"owo4ci instruDmentaciC O ile opery 3oniuszki -udowane

-y"y( z*odnie z tradyc( na zasadzie odr.-nyc+ >numerów? z wysuwaniem na plan pierwszy

arii( o tyle u ele/skie*o dominue recytatyw na tle szerze podkre4lone roli orkiestryC Wukazywaniu przyrody( stanowice t"o akci( przeawia ele/ski duE pomys"owo4HC

Niezaprzeczon zas"u* ele/skie*o -y"o teE podtrzymanie tradyci moniuszkowskie i wtwórczo4ci pie4niarskieC W kszta"towaniu linii wyrazowe swyc+ pie4ni est ele/ski nieco od3oniuszki surowszy( -.dc ednak urodzonym lirykiem( zdo-ywa si. ednak niekiedy narównie pi.kne pomys"yC Natomiast)ak uE wspomniano ) partia fortepianowa w pie4niac+ele/skie*o( traktowana nieraz ako samodzielne t"o nastroowe( -ywa -o*atszaC ele/skiuprawia" ponadto wiele formB pisa" utwory fortepianowe( a w4ród nic+ wyróEniacy si. &oncert( utwory kameralne i symfoniczneC :"uc+aczy polskic+( tak ak i w innyc+ kraac+(trze-a wtedy -y"o dopiero przyzwyczaaH do s"uc+ania muzyki symfoniczneC < w"a4nie

twórczo4H ele/skie*o ode*ra"a i na tym polu waEn rol.C W ostatnic+ latac+ u-ie*"e*o stulecia przeawi"o si. w olsce szcze*ólne zainteresowanie Fatrami i od+alem( tak w pu-licystyce ak i w literaturze( malarstwie i muzyceC >Odkryto? !akopaneC5ównieE i ele/ski z"oEy" +o"d polskim *órom( komponuc uwertur. W Fatrac+C W dzieletym pierwiastek ilustracyny podporzdkowue si. nieco pedantycznie zr.-om tradycyneformyC o4H akademicka fu*a ma -yH muzycznym o-razem -urzyC ele/ski pozostawi"równieE 2 symfonie( 7 kantat okoliczno4ciowyc+( 2 kwartety smyczkowe( ponad 100 pie4nii liczne utwory c+óralneC =+ociaE twórczo4H ele/skie*o nie nawizywa"a -ezpo4rednio do

prze"omu( aki na pro*u AA wieku stanowiH mia"y osi*ni.cia >3"ode olski? muzyczne(nie ule*a kwestii( Ee wielka d-a"o4H o nieskazitelno4H warsztatu muzyczne*o( tak dla

ele/skie*o typowa( dawa"a e*o nast.pcom ak nalepsze wzoryCO ile ele/ski wypracowa" swoe kompozyce z pedantyczn dok"adno4ci( o tylewspó"czesny mu dru*i wy-itny talent w muzyce polskie dru*ie po"owy ;<; wieku(!y*munt Noskowski R1'#%)1909S( odznaczac si. o*romn "atwo4ci komponowania(*rzeszy" niekiedy -rakiem staranno4ci w wypracowywaniu szcze*ó"ówC ewne*o razu( *dywydawca w &rakowie uzaleEni" wyp"acenie +onorarium od dostarczenia *otowe pie4ni(

Noskowski siad" w ksi.*arni przy -iurku i od edne*o poci*ni.cia piórem napisa" pie4/:kowroneczek 4piewa w rytmie krakowiaka( uwaEan i dzisia za edn z e*o nalepszyc+

pie4niC &omponuc 4piewnik dla dzieci do wierszy wy-itne poetki 3arii &onopnickie( pierwsze dziesi.H pie4ni napisa" w ci*u kilku *odzinC piewnik ten wciE est na nowo

wydawany i zaliczyH *o moEna do nalepszyc+ i napopularnieszyc+ utworów Noskowskie*oCodo-nie ak ele/ski( Noskowski zdo-y" wszec+stronne wykszta"cenie muzyczne wWarszawie i w KerlinieC rzez wiele lat *ra" na skrzypcac+ w orkiestrze Featru Wielkie*o wWarszawie( wyst.puc równieE ako 4piewak( pianista i dyry*entC ! o*romnym zapa"em

przez ca"e Eycie zamowa" si. pu-licystyk muzyczn( peda*o*ik i pisaniem podr.cznikówC Jako dyrektor Warszawskie*o Fowarzystwa 3uzyczne*o doprowadzi" e dorozkwitu( podnoszc prowadzon przez sie-ie orkiestr. te zas"uEone placówki na wysoki

poziomC 5ównieE i dzi.ki e*o staraniom powo"ano do Eycia w Warszawie w 1901 rokufil+armoni.( a data ta stanowiH mia"a punkt zwrotny w polskie twórczo4ci symfoniczneC W

$il+armonii Warszawskie Noskowski piastowa" stanowisko dru*ie*o dyry*entaCJako kompozytor utalentowany i wykszta"cony( szed" racze Noskowski tradycynymidro*amiC osiadac wi.ce inwenci melodyczne od ele/skie*o( szuka" 4rodków wyrazu

70



nie tyle w splotac+ kontrapunktycznyc+( ile w operowaniu -arwn orkiestrac przyzac+owywaniu wr.cz klasycznyc+ zr.-ów formyC :tara" si. zarówno w swe dzia"alno4ci(

ak i w twórczo4ci podkre4laH polsko4HC od koniec Eycia( *dy uE zdrowie i podziwiana przez wszystkic+ niezmordowana ener*ia przestawa"y mu dopisywaH( mówi" do uczniówB>&iedy umr.( nie wymieniacie Eadnyc+ moic+ tytu"ów ani stanowisk( napiszcie tylkoBhmuzyk polski?C

Na to zaszczytne miano zas"uEy" so-ie równieE swoim *orcym patriotyzmeiuC Jakokilkunastoletni c+"opak -ra" czynny udzia" w powstaniu styczniowym 1'% roku i rzdyza-orcze nie"atwo wykre4li"y ten fakt ze swe pami.ciC ierwsze laury kompozytorskie

przynios"y mu &rakowiaki Rna fortepian na # r.ceS( wywo"uce zac+wyt 6iszta( *dy prze*rywa" e wraz z Noskowskim sk"adacym mu wizyt. w WeimarzeC W latac+ 1'7%) 1''0 Noskowski zosta" dyrektorem Fowarzystwa piewacze*o >Kodan? w &onstanciCierwsz z e*o trzec+ symfonii wykonano po raz pierwszy na ednym z koncertów

-erli/skic+C O-ok nie skomponowa" eszcze dwie symfonie pro*ramoweB ,le*in i Odwiosny do wiosny ) zdecydowanie polskie w swym wyrazieC Nawi.ksze( trwa"e znaczeniez e*o utworów symfonicznyc+ zac+owa"a uwertura koncertowa :tep( w"a4ciwie pierwszyo-ok Kaki 3oniuszki polski poemat symfoniczny( przez d"u*ie lata na-ardziereprezentatywna pozyca polskie symfonikiC ro*ramowym pod"oEem te*o dzie"a sta" si. opis stepu ukrai/skie*o w powie4ci O*niem i mieczem laureata na*rody No-la enryka:ienkiewiczaC Na wst.pie partytury sam Noskowski da" taki pro*ramowy komentarzB>:tepiewspania"y( pie4ni ci. witamL o4ród twyc+ niezmierzonyc+ przestrzeni s"yc+aH -y"oi szum skrzyde"( i dwi.k kopyt konnicy( roz-rzmiewa"a fuarka pastusza i t.skna pie4/kozacza( które towarzyszy"y teor-any i -.-enki( rozle*a"y si. okrzyki woenne i z*rzyt4cieracyc+ si. sza-elC Walki i zapasy ol-rzymie sko/czy"y si.( woownicy w *ro-ie le*liCFy eden tylko( wielki stepie( pozosta"e4 wiecznie pi.kny i spokonyLCCC?3niesze znaczenie mia"a twórczo4H operowa Noskowskie*oC ierwsza opera( 6iiauintilla( nie odnios"a sukcesuC &ilka lat po nie powsta"a opera WyrokC rac. nad !emst(wed"u* komedii wy-itne*o komediopisarza polskie*o Aleksandra $redry( przerwa"a

Noskowskiemu 4mierHC zie"a ednak doko/czono i wystawiono w Warszawie( -ezwi.ksze*o ednak powodzeniaC

Na estradac+ symfonicznyc+ o-ok :tepu poawia si. równieE uwertura 3orskie Oko( -.dca podo-nie ak W Fatrac+ ele/skie*o( muzycznym wyrazem opisane*o uEzainteresowania FatramiC Ale i w4ród pie4ni solowyc+ i c+óralnyc+ utworów kameralnyc+wiele zac+owa"o sw Eywotno4HCWspania" kart. zapisa" Noskowski ako peda*o*C K.dc profesorem kompozyci(

kontrapunktu i teorii w &onserwatorium Warszawskim( nazywanym wówczas <nstytutem3uzycznym( podniós" nauczanie tyc+ przedmiotów na tak wysoki poziom( Ee pozazdro4ciH*o mo*"y nawet konserwatoria eters-ur*a i 3oskwy( w któryc+ nie stawiano pianistom tak wysokic+ wyma*a/ ak w WarszawieC Owocem te*o -y"y na*rody artystyczneotrzymywane przez uczniów Noskowskie*o na konkursac+ za*ranicznyc+( ak npC enryka3elcera za koncert fortepianowy( na*rodzony w Kerlinie mimo duEe*o wspó"zawodnictwakompozytorów z ca"e ,uropyCzi.ki niezmordowane aktywno4ci Noskowskie*o <nstytut 3uzyczny w Warszawie na

prze"omie stulecia przeEywa" okres 4wietne*o rozwouC O-ok Noskowskie*o dzia"ali tu peda*odzy te miary co Aleksander 3ic+a"owski ) pianistaDwirtuoz( 4wietny odtwórca

=+opina( czy :tanis"aw Karcewicz ) wy-itny skrzypekC Noskowski przeprowadzi" zasad.(Ee nauka przedmiotów teoretycznyc+ z kontrapunktem w"cznie o-owizywa"a równieEstudentów kszta"ccyc+ si. na wirtuozówB kaEdy musia" umieH napisaH fu*.C !daniem

71



Noskowskie*o do*".-na znaomo4H teorii okazywa"a si. niez-.dna dla rozumienia iw"a4ciwe*o interpretowania muzykiC opiero po uko/czeniu tzwC kontrapunktu >o*ólne*o?kandydaci na kompozytorów zapisywali si. na kontrapunkt >specalny? i dale uEstudiowali kompozyc. pod kierunkiem profesorówC Wyma*ac od swoic+ uczniówdoskona"e*o opanowania klasyczne tec+niki kompozyci( Noskowski ceni"indywidualno4ci twórcze( uwaEac( Ee po osi*ni.ciu odpowiednie*o stopnia wiedzy kaEdyz nic+ powinien i4H t dro*( ak sam wy-ierzeC < moEe dlate*o spo4ród uczniów

Noskowskie*o wysz"y tak odr.-ne indywidualno4ci ak &arol :zymanowski( ,u*eniusz3orawski( iotr 3aszy/ski( iotr 5ytel( enryk 3elcer( Juliusz Wert+eim( 6udomir 5óEycki( Adam Wieniawski( @rze*orz $itel-er* i wielu innyc+ utalentowanyc+kompozytorówC3imo tak poEyteczne dzia"alno4ci w Warszawie Noskowski nie mia" tu "atwe*o EyciaCrawda( Ee -y" -ardzo popularny( ale wielu niec+.tnyc+ i zazdrosnyc+ rzuca"o mu

przys"owiowe k"ody pod no*iC od koniec Eycia do"czy"y si. trudno4ci materialneC =i.Ekac+oro-a serca wyma*a"a kuraciC opiero *dy sytuaca okaza"a si. *rona( poruszy"o si. spo"ecze/stwoC !or*anizowano koncert kompozytorski na -enefis Noskowskie*o(zanotowany ako wielki sukcesC rawda( Ee -y" to sukces -ardzie moralny niE finansowy(*dyE wp"ywy okaza"y si. nieznaczneC Wówczas tak zawsze szczodry <*nacy aderewskJ

przys"a" z za*ranicy wi.ksz sum.( umoEliwiac wyazd kompozytora na za*raniczn kurac.C NiestetyL Ky"o uE za pónoB stan zdrowia c+ore*o nie pozwala" na dalek im.czc podróEC W lipcu 1909 roku serce Noskowskie*o przesta"o -iH na zawszeC>Fen !ar.-ski ) niec+ *o dia-li porwL ) to równie utalentowany pianista( ak ikompozytorL? ) napisa" w ednym z listów kompozytor rosyski Aleksander KorodinC A

pisa" tak pod wraEeniem wizyty u 6iszta( u które*o pozna" si. -liEe z !ar.-skimC Korodin pisa" równieE o silnym wstrzsie( akim -y"o dla nie*o wykonanie e*o symfonii na dwóc+fortepianac+ przez !ar.-skie*o i 6isztaC Wtedy teE przysz"emu twórcy &niazia <*orazaprezentowa" !ar.-ski partytur. swe $atttazi na fortepian i orkiestr. radzc si. *o ) z

przynoszc zaszczyt skromno4ci ) co do szcze*ó"ów instrumentaciC Fen w"a4nie utwór m"ode*o !are-skie*o wywo"a" podziw KorodinaC Juliusz !ar.-ski R1'#)1''S to eszcze

edna ofiara c+oro-y p"uc( szcze*ólnie dotkliwie z-ierace Eniwo w4ród utalentowanyc+kompozytorów polskic+ w u-ie*"ym stuleciuC Ko !ar.-ski ponad wszelk wtpliwo4H -y"talentem wysokie klasyC Wi.ce( twórczo4H e*o nosi"a znamiona wy-ie*ace wnadc+odzc epok.C o uko/czeniu konserwatoriów w Wiedniu i eters-ur*u ze z"otymimedalami -y" przez pewien czas uczniem 6isztaC ! pierwszymi koncertami wystpi" w&iowie i Odessie w dziewitym roku EyciaC 6iszt ) z pewno4ci nawi.kszy wtedy z

uznanyc+ autorytetów muzycznyc+ ,uropy ) ceni" -ardzo swe*o m"ode*o ucznia zarównodla e*o talentu( ak i dla zalet c+arakteruC od e*o wp"ywem !ar.-ski zaczakomponowaHC isa" przede wszystkim na fortepian( wykonuc nast.pnie pu-licznie swoeutworyC Jesieni 1'7% rC wystpi" !ar.-sk czterokrotnie w Warszawie( -udzc podziwfenomenaln tec+nik i wielkim talentemC 5ecenzent podkre4li" zw"aszcza doskona"ewykonanie Wariaci na temat aD*aninie*o Kra+msa( utworu -.dce*o i dzisia pro-ierzemnawyEszyc+ moEliwo4ci odtwórczyc+C !auwaEy" ednak( Ee pro*ramy czterec+ wyst.pów!ar.-skie*o -y"y dla ówczesne pu-liczno4ci z-yt trudne( tak Ee sala 4wieci"a pustkamiCFylko z trudem zdo"a" wtedy !ar.-ski pokryH koszty miesi.czne*o po-ytu w Warszawie i

powróciH do Weimaru( do ukoc+ane*o mistrza i przyaciela ) 6isztaC wa lata pónie

!ar.-ski koncertue w Warszawie ponownie( tym razem na s"awnym podówczas >piano3an*eot? ) fortepianie o dwóc+ klawiaturac+( z któryc+ dru*a -y"a odwróceniem pierwsze( normalneC Na ten instrument komponowa" !ar.-ski w"asne i przera-ia" znane

72



orkiestrowe utworyC Fym razem pu-liczno4H warszawska o-awi"a wi.ksze zainteresowanieCW tym samym roku popisywa" si. !ar.-ski na >piano 3an*eot? na 4wiatowe wystawie

paryskie( a nast.pnie w An*lii i 5osiC Wkrótce ednak porzuci" swó fortepian o dwóc+klawiaturac+( *"ównie z powodu k"opotliwe*o i kosztowne*o przewozuC Warto zaznaczyH(Ee instrument ten( przec+owywany w *mac+u &onserwatorium Warszawskie*o( podzieli"los nie wydane*o drukiem r.kopisu &oncertu fortepianowe*o !ar.-skie*o i sp"on"

podczas dzia"a/ woennyc+ w Warszawie w latac+ dru*ie wony 4wiatoweC &ompozycefortepianowe !ar.-skie*o "czy"y cec+y stylu =+opina i 6isztaC onad utwory na samfortepian wyrasta ednak e*o &wintet fortepianowyC wietna( szerokoDroz-udowana forma(

-o*ata kolorystyka( po wirtuozowsku potraktowana partia fortepianowa( a przedewszystkim duEa ory*inalno4H ) oto zalety te wy-itne pozyci polskie twórczo4cikameralneC W latac+ swe*o powstania &wintet -y" utworem niewtpliwie nowatorskimC !czterec+ cz.4ci wyróEnia si. zw"aszcza cz.4H trzecia ) sc+erzo( w które niezwykleory*inalny temat *ra fortepian na pulsucym tle instrumentów smyczkowyc+C !ar.-skidedykowa" ten utwór 6isztowiC Wykonanie dzie"a przy wspó"udziale !ar.-skie*o spotka"osi. z nawyEszym uznaniem mistrzaC Niestety( w tym samym roku !ar.-ski z"oEony c+oro- musia" porzuciH piastowane od kilku lat stanowisko profesora *ry fortepianowe w&onserwatorium w Krukseli i wracaH do rodzinne*o ytomierza na 8krainieC Futa( mimootoczenia *o naDtroskliwsz opiek( zmar" w trzydziestym dru*im zaledwie roku EyciaC ena tym straci"a polska twórczo4H muzyczna( trudno wypowiedzieHColska w opinii wielu uc+odzi za kra pianistówC JednakEe równie wspania"e s polskietradyce skrzypcoweC Wystarczy powiedzieH( Ee wspó"czesny a*aniniemu polski skrzypek&arol 6ip3ski R1790)1'%1S uc+odzi" za *rone*o rywala czarodziea z =remonyC Fym(który w swe *rze i w twórczo4ci wydatnie posun" naprzód zdo-ycze tec+niki *rya*aninie*o( -y" *"o4ny wirtuoz i utalentowany kompozytor enryk Wieniawski R1') 1''0SC zia"alno4H? Wieniawskie*o przypad"a na okres szczytowe*o rozkwitu wirtuozostwaskrzypcowe*oC wczesna epoka nie oc+"on."a eszcze z wraEe/( akie wywiera" zmar"y w1'#0 roku a*aniniC oawiali si. nast.pcy( c+ccy nie tylko dorównaH mistrzowi( ale i

prze4ci*nH *o wirtuozostwem tec+niki i 4mia"o4ci pomys"ówC Na estradac+ koncertowyc+ -"yszcza"y nazwiska wirtuozów skrzypków( akB Ole Kuli( enri PieuYtemps( JózsHfJoac+im( Apolinary &tskiC =o w tyc+ warunkac+ przesdzi"o wielk karier. i s"aw.Wieniawskie*oT Na czym pole*a"a odr.-no4H e*o *ry( decyduca o triumfalnyc+sukcesac+( mimo konkurenci tylu wirtuozówT ! licznyc+ recenzi rozsianyc+ po ca"e

prasie europeskie moEna odtworzyH so-ie o-raz *ry Wieniawskie*oC rzede wszystkimznamionowa" *o Eywio"owy temperament i niezwyk"a wprost 4mia"o4H( a zarazem fineza w

pokonywaniu nawi.kszyc+ trudno4ci tec+nicznyc+C 5ównocze4nie dysponowa" onniezmiernie mi.kkim( 4piewnym tonem i niezrównanym wdzi.kiemC @r sw )alc pisa" eden z krytyków ) >wprowadza" s"uc+aczy w ekstaz.( w istny sza"?C Wieniawskio-darzony -y" równieE nieprzeci.tnym talentem kompozytorskimC Je*o utwory( pisane naw"asny uEytek koncertowy( odznaczace si. poza wysokimi walorami artystycznyminawyEszym stopniem trudno4ci tec+nicznyc+( da o-raz moEliwo4ci wykonawczyc+ ic+twórcyCe-iutowa" ako >cudowne dziecko?C Od nam"odszyc+ lat zdradza" wr.cz fenomenalnezdolno4ci( -udzc tym o*ólny podziwC o krótkie nauce w rodzinnym 6u-linie zosta"

przy.ty do &onserwatorium aryskie*o( mimo Ee mia" dopiero lat osiem( a wi.c w my4l

statutu te uczelni -rakowa"o mu do przy.cia aE czterec+ latC O wytkowym potraktowaniu*o zdecydowa" eksperymentB kazano mu nauczyH si. koncertu skrzypcowe*o &reutzera zes"uc+u( -ez uEycia instrumentu( edynie przy pomocy zapisu nutowe*oC Fa pró-a

7



muzykalno4ci wypad"a znakomicieC W 1'#% roku edenastoletni wówczas c+"opiec ko/czy&onserwatorium aryskie( zdo-ywac wielki z"oty medalCodczas studiów przy-y"a do aryEa matka enryka wraz z e*o m"odszym -ratemJózefem( równieE o-darzonym duEymi zdolno4ciami muzycznymiC o od-yciu studiów

pianistycznyc+ Józef przez prawie dziesi.H lat koncertowa" wraz z enrykiem ako e*oidealny akompaniatorC W skromnym salonie paryskim pani WieDniawskie od-ywa"y si. spotkania wielu znakomito4ci ze 4wiata artystyczne*o( a w4ród nic+ poawia" si. i poetaAdam 3ickiewiczCierwsze koncerty -raci Wieniawskic+ w eters-ur*u( ówczesne stolicy 5osi( spotka"y si. z o*romnym entuzazmemC Fowarzyszy" on nast.pnie wszystkim wyst.pom w 5osiC Wci*u dwóc+ lat Wieniawscy dali tam 19# koncertyC Wsz.dzie przymowano ic+ owacynieCo nadalszyc+ zaktków dociera"y wie4ci o >akim4 taemniczym skrzypku( któryczarodziesk sztuk. *ry na skrzypcac+ odziedziczy" po a*aninim?Cru*im kraem( w którym wyst.py Wieniawskie*o zamieni"y si. w pasmo triumfów( -y"aKel*iaC Futa dla zaakcentowania -rawurowe*o wirtuozostwa artysty nadano mu miano>6iszta skrzypiec?C o pierwszym koncercie w adze z*otowano mu o*romn owac.C:przedawano lito*rafie z e*o portretem( rysunki i miedzioryty( plastyk 6acom-le wyrze-i"

e*o popiersie( wystawione nast.pnie w 3uzeum &rólewskim w adzeC,uropeskie dwory królewskie( któryc+ *o4ciem cz.sto -ywa" Wieniawski( prze4ci*a"y si. w o-darzaniu artysty zaszczytnymi odznaczeniami i dro*ocennymi podarkamiC &ról+olenderski Wil+elm( wielki meloman( zac+wycony *r Wieniawskie*o mianowa" *odwukrotnie kawalerem Orderu &ory .-owe i ofiarowa" wirtuozowi pier4cie/ wysadzany

-rylantami z cyfr królewskC &ról szwedzki nada" mu Order Wazów( król pruski odznaczy" *o wielkim z"otym medalem >:ztuki i Nauki?( na dworze za4

peters-urskim otrzyma" Wieniawski wysoki order wC AnnyC Wszystkie te zaszczyty niezdo"a"y przekonaH pana F+omasa emptona( -y oddaH arty4cie r.k. córkiC Jak mówiane*dota ) dopiero wys"uc+anie specalnie na t. okaz. skomponowane 6e*endy(

powsta"e pod wp"ywem mi"o4ci do miss <za-eli empton( skruszy"o opór przysz"e*o te4ciaartystyC

NiezaleEnie od o*romne*o talentu znamionowa"y Wieniawskie*o wy-itne zaletytowarzyskie( wytworno4H zac+owania i urzekacy dar ednania so-ie ludziC =iekawymdokumentem moEe -yH list Wieniawskie*o do akompaniatora( Antonie*o ooraB >Jestemc+ory na silne zapalenie *ard"a i przez d"uEszy czas nie -.d. mó*" powiedzieH nickonkretne*o poza tym( Ee Eona o-darzy"a mnie podarkiem noworocznym ) par -linitCWidzisz wi.c( koc+any oorze( Ee nie skomponowa"em wprawdzie takic+ klasycznyc+

duetów ak :po+r( ale za to stworzy"em dzie"a( akimi on poszczyciH si. nie mó*"?C6os ednak nie zawsze sprzya" WieniawskiemuC :zcz.4cie opuszcza"o *o cz.sto przyruletce( a *ra" z podo-n pas ak na skrzypcac+C 5az nawet( z*rawszy si. do nitki( zastawi"swó cenny instrumentC W4ród skrzypków krEy"a le*enda( Ee Wieniawski( prze*rawszykiedy4 w karty ze znanym -el*iskim skrzypkiem i kompozytorem enri PieuYtemps(zo-owiza" si. tytu"em rekompensaty skomponowaH dla/ utwórC Fak mia" powstaH polonezz orkiestr( który PieuYtemps wyda" nast.pnieQ ako w"asne dzie"oCWirtuozowska kariera Wieniawskie*o( nieustanne podróEe i przy*otowania do wyst.pówsprawi"y( te niewiele czasu pozostawa"o mu na twórczo4HC late*o teE dopiero podczas

prawie dwunastoletnie*o po-ytu w eters-ur*u( *dzie pe"ni" funkce nadworne*o

cesarskie*o skrzypka( mó*" Wieniawski wi.ce czasu po4wi.caH kompozyciC Futa teE powsta"y e*o nalepsze utwory( ak ,tudesD=aprices( $antaza na tematy z $austa( Wielkiolonez ADdur i ZZ &oncert skrzypcowyC &oncert ten dzi.ki swym nieprzemiacym

7#



warto4ciom naleEy do nalepszyc+ w literaturze skrzypcowe( utrzymuc si. do dzi4 wrepertuarzeCW czasie po-ytu w eters-ur*u Wieniawski o-" klas. skrzypiec w &onserwatoriumeters-urskim( a w czasie urlopów od-ywa" liczne podróEe koncertoweC Odwiedzi" wi.ckilkakrotnie An*li.( $ranc.( Niemcy( :zwec.( Norwe*i.( a nawet Furc.( *dzie nazaproszenie su"tana *ra" w e*o pa"acuC Nie mniesze sukcesy odnosi" i w czasie toumHes poAmeryce ó"nocne( w które w ci*u ' miesi.cy da" 21 koncertówC

Niezmiernie intensywny try- Eycia i niezwykle wyczerpuca praca w ci*"ym napi.ciunerwowym nie pozosta"y -ez wp"ywu na zdrowie Wieniawskie*oC 3imo coraz cz.stszyc+o-awów c+oro-y serca nie zmniesza" on ednak swe aktywno4ciC od" prac. w&onserwatorium w Krukseli( od-y" wiele podróEy koncertowyc+( na W.*ry( do 5umunii i

po"udniowe 5osiC W ko/cu 1'79 roku wyec+a" do 3oskwy( -y na zaproszenie 3iko"aa5u-insteina wziH udzia" w koncercie Fowarzystwa 3uzyczne*oC Na ednym ze swyc+ostatnic+ koncertów czu" si. tak le( Ee zmuszony -y" *raH siedzc w foteluC =+oro-arozwia"a si.C Froskliwa opieka lekarzy i starania przyació" okaza"y si. -ezskuteczneC !mar"w # roku EyciaC Fwórczo4H enryka Wieniawskie*o( 4ci4le zwizana z dzia"alno4ci wirtuoza( zapewni"a mu trwa" pozyc. w dzieac+ muzykiC 8twory Wieniawskie*o(>-ardzo skrzypcowe?( dace artystom duEe moEliwo4ci zaprezentowania kunsztuwykonawcze*o( ciesz si. do dzi4 nies"a-ncym powodzeniemC Ale walory wirtuozowskienie wyczerpu ic+ znaczeniaC5ównieE ako >cudowne dziecko? rozpocz" karier. skrzypka pi.cioletni wtedy Apolinary&tski R1'2%)1'79S( przez pewien czas ucze/ a*aninie*oC < on( po wielu sukcesac+ naza*ranicznyc+ estradac+( zosta" solist dworu cesarskie*o w eters-ur*uC ?W 1'%2 tokuzalotyl w ?Warszawie <nstytut 3uzyczny( przemianowany nast.pnie R1919S na a/stwowe&onserwatorium 3uzyczneC Frudno -y"o-y przeceniH wp"yw te placówki na dalsze

podnoszenie si. poziomu wiedzy i kultury muzyczne w olsceC$akt ten odnotowa"a +istoria na li4cie zas"u* &tskie*o przed e*o dzi4 zapomnianymikompozycami( w4ród któryc+ ednak &aprysyDetiudy zac+owa"y sw warto4H

peda*o*icznCo 4mierci Apolinare*o &tskie*o dyrekc. <nstytutu 3uzyczne*o w Warszawie o-"Aleksander !arzycki R1'#)1'9S( utalentowany pianista i kompozytorC &oncertowa"on równieE w &olonii( 6ipsku i WiedniuC 8twory swe wydawa" drukiem w aryEu( a nakoncercie symfonicznym w Warszawie w 1'%' roku *ra" z duEym powodzeniem w"asnykoncert fortepianowyC =iekawe( Ee nazwisko swe utrwali" !arzycki ednym utworem( aw"a4ciwie e*o dedykacC 3owa tu o 3azurka @Ddur na skrzypce i fortepian(

dedykowanym przez nie*o s"awnemu skrzypkowiDwirtuoDzowi epoki a-lo :arasatemu iw"czonym przez wirtuoza do swe*o repertuaruCO ile nazwiska i twórczo4H ele/skie*o i Noskowskie*o( mimo niezaprzeczonewarto4ci ic+ osi*ni.H( nie zdo"a"y utrwaliH si. poza *ranicami olski( o tyle nazwisko<*nace*o Jana aderewskie*o R1'%0)19#1S sta"o si. uE za Eycia te*o artysty równies"awne ak nazwisko =+opinaC Niewtpliwie zawaEy" tu teE fakt( Ee ten wspania"ywirtuoz( utalentowany kompozytor( mo*cy -yH uznany za pomost mi.dzy muzyk

polsk ;<; wieku a twórczo4ci >3"ode olski?( -y" równieE( a moEe przedewszystkim( wspania"ym cz"owiekiem( umiecym ak ma"o kto zdo-ywaH sympati. iuznanieC =amille :aintD:aens( znany z te*o( Ee do wszystkic+ prawie ze wspó"czesnyc+so-ie twórców muzycznyc+( a w ic+ licz-ie do Wa*nera( Perdie*o i 3uDsor*skie*o(odnosi" si. wro*o i niko*o nie oszcz.dza" w swyc+ wypowiedziac+( o aderewskim

7



wyrazi" si. nast.pucoB >Jest to *eniusz( który przypadkowo *ra równieE nafortepianie?CFrudno -y"o-y dzisia zliczyH +o"dy( akie aderewski z-iera" od nawyEe postawionyc+osó-( w"czac w to *"owy koronowane i prezydentów pa/stw( wymieniH odznaczenia(doktoraty +onorowe i inne dowody uznania( akic+ nie szcz.dzono mu podczas d"u*ic+

lat e*o wielkie karieryC JeEeli =+opina ) i s"usznie ) nazywano >pierwszymam-asadorem sprawy polskie?( to z pewno4ci na miano e*o nast.pcy zas"uEy" swo pozyc i sw dzia"alno4ci aderewskiC =+opin oddzia"ywa" wy"cznie swo sztukCaderewski o-ok dzia"alno4ci artystyczne w"czy" si. czynnie w s"uE-. dla walczce oodzyskanie niepodle*"o4ci oczyzny( wyzyskuc swoe rozle*"e stosunki i nie wa+acsi.( *dy nadesz"a dzieowa c+wila( rezy*nowaH z kariery wirtuoza na rzecz piastowanianawyEszyc+ urz.dów politycznyc+C @odny podkre4lenia est teE fakt( Ee swo pozyc. artysty( polityka i m.Ea stanu zdo-ywa" aderewski edynie i wy"cznie dzi.ki urokowiswe oso-owo4ci i autorytetowi cz"owieka i artystyC

Nie ule*a ednak kwestii( Ee dopoma*a"a mu le*enda( ak -y" otoczony uE za EyciaB

wr.cz ma*nacki try- Eycia w willi nad 6emanem w :zwacarii( fantastyczne +onoraria po-ierane za wirtuozowskie wyst.py w Ameryce( po które podróEowa" w"asnymwa*onemC u-liczno4H zrywa"a si. z miesc( *dy ukazywa" si. na estradzieCCC Wiedziano(Ee -ardzo cz.sto przeznacza swe ol-rzymie +onoraria w ca"o4ci na cele do-roczynneCA tymczasem *"ówn taemnic sukcesów aderewskie*o -y"a praca( codzienna(o*romna pracaC >owodzenie moe ) powiedzia" kiedy4 ) zawdzi.czam w ednym

procencie talentowi( w dziewi.ciu procentac+ szcz.4ciu( a w dziewi.Hdziesi.ciu procentac+ ) pracyC raca( praca( praca )est nawi.ksz taemnic powodzenia?C Nie przecenia" wi.c swe*o talentu( moEe nawet *o nie docenia"C >:zcz.4cie?( o którymmówi"( to nie tylko wy*ld( wspania"a prezenca( m.ska postawa( mdra *"owa zez"ocistym runem w"osów( to nie tylko 4wietne r.ce pianisty( ale i dar s"owa( przymiotytowarzyskie( znakomite opanowanie kilku .zyków( sztuka prowadzenia rozmowywytworne i dowcipneC aderewski ni*dy nie pozwala" nawet nawyEe w +ierarc+iispo"eczne postawionym poufaliH si. ze so-( zac+owuc dystans i czynic zdo-ycie e*o

przyani spraw -ardzo wysokie cenyC 8rodzony w dniu % listopada 1'%0 roku w&ury"ówce na odolu( poc+odzi" z rodziny o pi.knyc+ tradycac+ patriotycznyc+C ouko/czeniu studiów pianistycznyc+ w <nstytucie 3uzycznym w Warszawie o-" klas. fortepianu w te uczelniC a" si. ednak namówiH na kontynuowanie studiówkompozytorskic+ u $riedric+a &iela i einric+a 8r-ana w WiedniuC :tudia te rozpocz"

eszcze w Warszawie pod kierunkiem @ustawa 5o*uskie*oC8waEa" wtedy( Ee przeznaczeniem e*o est zawód kompozytoraC @dy w Wiedniu przedstawi" si. Feodorowi 6eszetyckiemu( s"awnemu uczniowi &arola =zerne*o( piani4cie iwy-itnemu peda*o*owi polskie*o poc+odzenia( zaprezentowa" mu swoe fortepianoweWariace aDmoll( "adnie napisane dzie"o m"odzie/cze( 6eszetycki poc+wali" kompozyc. m"ode*o olaka( -y" ednak przede wszystkim zaskoczony zdolno4ciami pianistycznymTswe*o *o4ciaC < tak dosz"o do prze"omowe*o momentu w Eyciu aderewskie*oB uwaEa"sie-ie dotd za kompozytora *race*o( a nawet i koncertuce*o na fortepianieC Ferazzrozumia"( Ee *"ównym e*o powo"aniem ako artysty powinna pozostaH pianistykaC !osta"wi.c uczniem 6eszetyckie*o( i to uczniem wytkowym( odznaczacym si. niezwyk"

wprost pracowito4ciC Nie mac wrodzonyc+ predyspozyci tec+nicznyc+ w tym stopniu coJózef ofman czy Artur 5u-instein( musia" aderewski HwiczyH codziennieC >Jak nie *ram eden dzie/ ) mówi" pónie do uczniów ) wiedz o tym tylko domownicy( ak nie *ram

7%



tydzie/ ) wie o tym ca"y 4wiat?C Na-ardzie zdumiewac cec+ talentu pianistyczne*oaderewskie*o -y"a teE nie tyle urzekaca( c+oH wypracowana tec+nika palcowa( ile*".-oka i rzadko w tym stopniu spotykana u innyc+ muzykalno4H i wraEliwo4H( które zkaEde interpretaci czyni"y kreac. dwi.kow przesycon wysu-limowan uczuciowo4ci(swoi4cie romantycznym su-iektywizmemC W po"czeniu z niezwyk" sylwetk artysty e*o*ra( podnoszca si. niekiedy do wyEyn ekstatyczne*o uniesienia( wydawa"a si. czym4równie niecodziennym ak *ra innyc+ nawi.kszyc+ wirtuozów( z a*aninim( 6isztem i:arasatem w ic+ licz-ieCJak przedstawia"a si. kariera pianistyczna aderewskie*oT e-iutowa" w Wiedniu w 1''7roku( odnoszc pierwszy( ol4niewacy sukcesC 3ia" wtedy 27 latC W ko/cu 1'91 rokurozpocz" seri. koncertów w AmeryceC &aEdy e*o wyst.p stawa" si. sensac sezonu( as"awa *enialne*o pianisty wciE ros"a( osi*ac nie spotykane dotd rozmiaryCWartp wspomnieH o krakowskim wyst.pie aderewskie*o w 1'' roku( a wi.c eszcze

przed nieako oficalnym pocztkiem e*o 4wiatowe karieryC Ky"o to po e*o sukcesie -erli/skim( które*o ec+a tylko w s"a-ym stopniu dotar"y do krauC Fak wi.c( wyst.puc w&rakowie o-ok cenione*o wtedy skrzypka W"adys"awa @órskie*o( -y" aderewski na tymterenie prawie zupe"nie nie znanyC Wyst.puc( mia" przedstawiH swó skromny eszczewtedy doro-ek kompozytorskiC Na "amac+ krakowskie*o =zasu znalaz"a si. po tymwyst.pie nast.puca recenza pióra W"adys"awa ele/skie*oB>CCCan aderewski zac+wyci" wszystkic+ prze4licznym wykonaniem Kallady AsDdur =+opinaC :pokó w pocztku( a nast.pnie stopniowanie si"y utrzymane -y"o doskonaleC$razowanie asne uwydatnia"o wszystkie patetyczne intence kompozytoraC Jako pianista ma

pan aderewski przed so- przysz"o4H wielk( a ako kompozytor ) -yH moEe )eszczewi.kszCCC usza polska wyziera wsz.dzieC Falent pana aderewskie*o est 4wietn zapowiedzi przysz"e muzyki polskieCCC a( anie KoEe( Ee-y tak dale szed" na swedrodze( a powitamy w nim artyst.( które*o nazwisko przyniesie c+lu-. sztuce polskieCCC?&ilka miesi.cy pónie ponownie wyst.pue aderewski w &rakowieC :i.*nimy tym razemdo kart e*o pami.tnikaB >CCCoec+a"em na krótki urlop w Fatry( a-y popracowaH nadre*ionaln muzyk ludow RCCCS ozna"em tam s"awn polsk aktork.( elen.3odrzeewsk RCCCSC Ky"a wciE eszcze -ardzo pi.knaC 8c+odzi"a za nawspanialsz artystk. dramatyczn naszyc+ teatrówC RCCCS :potkanie moe z ni w !akopanem ) *dy -y"em

eszcze -iednym( nieznanym studentem ) sta"o si. punktem zwrotnym w moim Eyciu RCCCSC3odrzeewska odnios"a si. do mnie nies"yc+anie Eyczliwie RCCCSC :ta"em si. cz.stym*o4ciem w e domuC 5ozmawia"a ze mn duEo na temat myc+ planów i me przysz"o4ciRCCCSC ) owinien pan uE wreszcie rozpoczH karier. pianisty( nie wolno panu d"uEe

zwlekaH( estem o tym *".-oko przekonanaD) mówi"aC ) < a tak uwaEam )odpowiedzia"em ) lecz wydae mi si.( Ee nie mam eszcze odpowiednie*o repertuaru( Ee -rak mi odpowiednie*o dla pianisty przy*otowania RCCCSC =oraz cz.4cie rozmawiali4my naten tematC owiedzia"em e teE( Ee pra*n"-ym przed wyazdem za *ranic. koncertowaH w&rakowieC &raków ) urocze i interesuce miasto( edno z napi.knieszyc+ w ,uropie(nie*dy4 stolica olski( pe"ne pi.knyc+ za-ytków i -ardzo staryc+( ciekawyc+ domów(

posiada"o dla mnie wiele urokuC late*o wi.c -ardzo c+cia"em wystpiH tam z koncertemC@dy powiedzia"em o tym 3odrzeewskie( -y"a zac+wyconaC ) Wspania"a my4lL ) rzek"a

) musi pan daH koncert w &rakowie( a panu we wszystkim dopomo*.C ) Ky"em szczerzewzruszony e do-rociCCC *dyE znaczy"a ona wyprzedan sal.C Ja sam przecieE -y"em

eszcze tak ma"o znany ako muzyk( Ee niewielka wyna.ta salka na pewno nie -y"a-yzape"nionaC 3odrzeewska poec+a"a wi.c ze mn do &rakowa i pomo*"a w urzdzeniukoncertuC Je nazwisko( fi*uruce w pro*ramie( mia"o ma*iczn si".C eklamowa"a par.

77



poematów i wz-udzi"a( ak zawsze( furor.C :ala -y"a przepe"niona( a doc+ód z koncertuwyniós" #00 *uldenów ) oko"o 200 dolarów( co dla mnie przedstawia"o o*romn sum.LFen koncert w &rakowie umoEliwi" mi wyazd do Wiednia i dalsze studia u 6eszetyckie*o?Co raz trzeci wystpi" aderewski w &rakowie w 1''9 roku( opromieniony uE s"aw 4wiatow po triumfac+ w Wiedniu( aryEu( 6ondynie( KerlinieC Opinie za*ranicznyc+recenzentów( s"awice aderewskie*o ako *eniusza *ry fortepianowe( dociera"y uEszerokim ec+em do krauC Na wyst.p aderewskie*o w &rakowie sprowadzono z Wiedniaspecalny fortepian koncertowy KdsendorferaC :ala Featru :tare*o -y"a przepe"nionaC =eny

-iletów podwyEszono( a aderewski ca"y doc+ód przeznaczy" na cele spo"eczneC Naestradzie( tuE o-ok sie-ie( kaza" ustawiH kilkadziesit krzese" dla niezamoEnyc+ studentówC< wreszcie wspomnieH trze-a o pami.tnym wydarzeniu( akim dla &rakowa i dla ca"e*onarodu -y"o uroczyste ods"oni.cie ufundowane*o przez aderewskie*o pomnika(upami.tniace*o pi.Hsetlecie wspania"e*o zwyci.stwa polskie*o nad zakonem krzyEackimw -itwie pod @runwaldem 1 lipca 1#10 rokuC !arzymy raz eszcze do pami.tnikówmistrzaB>Ky"em zaledwie dziesi.cioletnim c+"opcem( *dy po raz pierwszy przeczyta"em o -itwie

pod @runwaldem w roku 1#10C 5eakca moa na to +istoryczne wydarzenie -y"a tak *orca(Ee uE wtedy pomy4la"emB JakEe -y"-ym szcz.4liwy( *dy-ym mó*" uczciH to wspania"ezwyci.stwo( staH si. -o*atym( -y pi.Hsetn rocznic. te s"awne -itwy upami.tniH

pomnikiem RCCCSC Od te c+wili me*o dzieci/stwa sta"o si. to marzeniem moe*o Eycia(utkwi"o na zawsze w sercu i my4liC W roku 1910 przysz"a c+wila urzeczywistnienia ) imarzenie moe si. spe"ni"o RCCCSC =a"e Eycie z-iera"em na ten cel pienidze( odk"adac

pewn cz.4H z kaEde zaro-ione sumyC JuE w roku 190' zamówi"em pomnik( postanowi"em ednak( Ee uroczysto4H ods"oni.cia nastpi w pi.Hsetn rocznic. ) dnia 1 lipca 1910roku?C>zie/ ten)ak wspomina wspó"czesny autor( Jerzy arzy/ski ) sta" si. narodowymwydarzeniem dla wszystkic+ olaków( Eycyc+ pod trzema za-oramiC W &rakowiez*romadzi"y si. wielotysi.czne t"umy( od-ywa"y si. wspania"e manifestace( zlot sokolstwa(festyny( przemówieniaCCC 3istrz aderewski przy-y" na uroczysto4H ods"oni.cia pomnikaoso-i4cie( a w pi.knym okoliczno4ciowym przemówieniu mówi" o konieczno4cizac+owania edno4ci narodu polskie*o wo-ec czekaDcyc+ *o ci.Ekic+ kolei losu( z wiar

ednak w lepsz przysz"o4H( tak ak *"osi"y s"owa wyryte na cokole pomnikaB hraocom nac+wa".( -raciom na otuc+.?C Nie po raz pierwszy wtedy aderewskiDartysta przemieni" si. w aderewskie*oDpolityka( uwaEace*o s"uE-. oczynie i narodowi za swó patriotycznyo-owizekC omnik *runwaldzki( macy przypominaH ca"emu narodowi dni c+wa"y i

nieako przy*otowywaH *o do z-liEace si. walki o wyzwolenie polityczne( mia" o*romneznaczenieC !aledwie w cztery lata po ods"oni.ciu te*o pomnika wy-uc+nH mia"a pierwszawona 4wiatowa( maca przynie4H kl.sk. wszystkim trzem za-orcom i odzyskanieniepodle*"o4ci przez olsk.C W ci*u trwania te wony aderewski nie przerywa"dzia"alno4ci polityczneCW 1919 roku( uE w niepodle*"e olsce <*nacy aderewski( rezy*nuc w praktyce zkariery artysty( o-" urzd premiera rzdu i ministra spraw za*ranicznyc+( popierany przez:tronnictwo NarodowoDemokratyczneC Fo e*o podpis( o-ok podpisu 5omanamowskie*o( widniee na traktacie wersalskim( dacym równieE i nowemu pa/stwu

polskiemu prawne podstawy -ytuC

o rezy*naci ze stanowisk politycznyc+ aderewski powróci" do pracy artystyczne( doktóre równieE do"czy"a si. praca peda*o*icznaC W e*o willi w 3or*es w :zwacarii*o4cili i doskonalili swe umie.tno4ci pod okiem mistrza tacy piani4ci( ak :tanis"aw

7'





po4wi.ci" oczynieC Na-ardzie dla wczesne*o i póniesze*o romantyzmu typow form w muzyce -y"a pie4/C@dzieE( ak nie w pie4ni( "atwie -y"o romantycznemu kompozytoDrowiDpoecie ) a kaEdykompozytor te epoki -y" po trosze poet ) "czyH s"owo z muzyk( c+wytaH na *orco szy-ko

przemiacy nastróC =zyE nie ta w"a4nie forma mo*"a na-ardzie -ezpo4rednio trafiaH donowe*o s"uc+aczaT A kim -y" ten nowy s"uc+aczT Ky" w przewaEace mierze s"uc+aczem

mieszcza/skim( który me-luc swoe mieszkanie nie zapomina" )e4li nie o fortepianie( to przynamnie o niez-.dnym rekwizycie secesyne*o saloniku ) pianinieC Je4li nawet nie *ra"on sam ) z-yt duEo czasu za-iera"a mu ustawiczna po*o/ za pienidzem ) to na pewno *ra"a

e*o kszta"cona( co naleEa"o do do-re*o tonu( córkaC Ky"y teE i inne powody( dla któryc+ pie4/krzewi"a si. w"a4nie w te epoceC We wszystkic+ kraac+ ,uropy -udzi"o si. i umacnia"o

poczucie odr.-no4ci narodoweC Nowa klasa posiadaca szuka"a sprzymierze/ca w ludzie( -udzi"o si. zainteresowanie muzyk( ludowC odsycali e zreszt poeci i malarzeC Opera wciE eszce opanowana -y"a przez artystów w"oskic+C Na estradac+ koncertowyc+ wykonywa"o si. tylko modne( za*raniczne romanseC A w domuT Futa w"a4nie( zrazu nie4mia"o( a potem coraz4miele( pocz.to wykonywaH nowe pie4niC

W rozdarte roz-iorami olsce rola pie4ni oparte na oczystym tek4cie i nawizuce dotwórczo4ci ludowe mia"a specalne znaczenieC o =+opinie i 3oniuszce kaEdy kompozytor polski pisa" pie4niC od koniec stulecia tacy twórcy ak ele/ski( Noskowski( &ar"owicz(5óEycki i :zymanowski)e4li wymienimy tylko nawy-itnieszyc+ ) w coraz wi.kszymstopniu dawali wyraz >symfonicznym t.sknotom?C Kez przesady ednak moEna nazwaH u-ie*"estulecie mianem polskie pie4niC ! pewno4ci oddzia"ywa"a tu eszcze i ta przyczyna( Ee rzdyza-orcze t"umi"y dzia"alno4H koncertow( *romadzc na salac+ wielk licz-. pu-liczno4ciC8trudniano wi.c powo"ywanie do Eycia orkiestr symfonicznyc+( -rakowa"o odpowiednic+

pomieszcze/( sta"yc+ zespo"ówCFak wi.c wiek ;<; -y" u nas *"ównie wiekiem pie4niC Fen *atunek artystyczny na"atwiezyskiwa" so-ie wdzi.cznyc+ od-iorców( a kompozytorzy( nie wy"czac pozornie odcodzienne*o Eycia oderwanyc+ romantyków( sk"onni -yli zawsze komponowaH to( cze*o odnic+ oczekiwanoC !as"uEony krytyk muzyczny Józef :ikorski( twórca pierwsze*o polskie*o

periodyku muzyczne*o 5uc+ 3uzyczny( tymi s"owami wita" pie4ni 3oniuszkiB >&"osyzE.te*o snopa na rodzinne zE.te niwie( któremuE z was daH pierwsze/stwoT O wy(mi"o4nicy *nu4nyc+ melodii kompozytorów w"oskic+( c+odcie tu s"uc+aH Eycia w pe"ne

-udzce*o si. piersi( c+odcie zuEyte mi.kko4ci czucie orzewiH tc+nieniem rodzinne*o powietrza?C5os"a kalina z li4ciem szerokiem( Nad modrym w *au ros"a potokiemC ro-ny deszcz pil(ros. z-iera"a( W maowym s"o/cu li4cie kpa"aCC(Fen w"a4nie tekst poety 4rednie miary( Feofila 6enartowicza( wzi" za temat swe pie4nikompozytor <*nacy &omorowski R1'2#)1'7SC >@dy-y &omorowski nic wi.ce nadh&alin. nie stworzy" ) pisa" ówczesny krytyk( 3aurycy &arasowski ) sta"-y zawsze wrz.dzie wyEszym natc+nieniem namaszczonyc+ kompozytorów?C5zeczywi4cie przyznaH trze-a( Ee &alina unie4miertelni"a w pami.ci rodaków nazwisko&omorowskie*oC Wspó"czesna mu literatka zanotowa"a w swym pami.tniku w dniu 4mierciDletnie*o artysty te s"owaB >zi4 w nocy umar" <*nacy &omorowski( narodowy naszlirnik( który do *.4li 6enartowicza umia" tak cudne do-ieraH tonyC :ko/czy" tak m"odo( c+oHEycie e*o nie zosta"o -ez 4ladu w oczynie?C ycie &omorowskie*o to smutny( c+oHniestety wtedy -ardzo typowy przyk"ad uzdolnione*o muzyka( który w tamtyc+ czasac+

mó*" liczyH edynie na w"asne si"yC A si"y te -y"y wt"eB or*anizm e*o wcze4nie pad" ofiar *rulicyC 3imo trudnyc+ warunków &omorowski uczy si. prywatnie *ry fortepianowe( *ryna skrzypcac+ i wiolonczeli( a dorywczo takEe teorii muzykiC =zue zreszt stale -raki w

'0



swe wiedzy teoretyczne i e*o marzeniem est wyazd za *ranic. dla uzupe"nienia studiówCOdy ednak znadzie si. we W"oszec+( celem te podróEy -.dzie nie nauka( lecz ostatnia

pró-a ratowania za*roEone*o uE EyciaC 8trzymue si. z licznyc+ lekci( a takEe z *ry nawiolonczeli w orkiestrze Featru Wielkie*o w WarszawieC &omponue *"ównie pie4ni( zktóryc+ ) poza do dzi4 eszcze 4piewan &alin ) wiele zosta"o nies"uszniezapomnianyc+CW 1'7 roku( w dwa miesice po 4mierci twórcy &aliny( przyszed" na 4wiat ,u*eniuszankiewicz R1'7)1'9'SC( NaleEa" za Eycia do namnie znanyc+ pie4niarzy polskic+(mimo Ee artystyczne zalety e*o pie4ni stawia"y *o w rz.dzie nawi.kszyc+ w tym *atunkutwórców do-y pomoniuszkowskieCJak wiadomo( w dru*ie po"owie u-ie*"e*o stulecia polska pie4/ solowa rozwia"a si. podznakiem twórczo4ci 3oniuszkiC Nawet wy-itniesi kompozytorzy( ak ele/ski i

Noskowski( poddawali si. e wp"ywom w tym stopniu( Ee zdawali si. nie zauwaEaHzdo-yczy( które nios"a ze so- twórczo4H pie4niarska wspó"czesne im ,uropyC Fym -ardzieteE zdecydowanie zarysowue si. sylwetka twórcza ,u*eniusza ankiewicza( odznaczacasi. wy-itn indywidualno4ci( odr.-nym( a na tle ówczesne twórczo4ci pie4niarskie wr.cz

pionierskim stylemC wieEo4H pomys"ów melodycznyc+( niezwykle staranne wypracowanie partii fortepianowe( ustawiczna dEno4H do wytworzenia -ardzie po*".-ione*o wyrazu pozwala uwaEaH ankiewicza za( -yH moEe( edyne*o w dru*ie po"owie u-ie*"e*ostulecia kompozytora polskie*o( który -y" nie tylko na4ladowc( lecz i kontynuatorem=+opinaC Wszystkie te( na ówczesnym polskim *runcie nowatorskie poczynaniaankiewicza nie edna"y mu zwolennikówC Wspó"cze4ni zarzucali mu c+"ód( z-ytniewyrozumoDwanie( a nawet dziwactwaC Nie zdawali so-ie sprawy z te*o( Ee m"odykompozytor nie spo*lda ak tylu innyc+ w przesz"o4H( lecz z duE intuic ) w przysz"o4HC

Niestety( podo-nie ak i &omorowskiemu( c+oro-a p"uc nie pozwoli"a ankieDwiczowirozwinH w pe"ni skar-ów swe*o talentuCWiele pie4ni ankiewicza powsta"o z prze.cia si. twórczo4ci ludowC Nie -y" on edynymz kompozytorów( którzy po tematyk. ludow si.*aliC Wystarczy ednakporównaHopracowania ankiewicza z opracowaniami takic+ kompozytorów ak NoskowskJ( @ali(

Niewiadomski czy Nowowieski( a-y tym lepie oceniH 4mia"o4H i ory*inalno4H e*oartystyczne stylizaciC Wykwintna( od-ie*aca od sza-lonu melodyka( pomys"owe iory*inalne wspó"-rzmienia +armoniczne( cz.sto stosowana wielo*"osowo4H( samodzielnietraktowana partia fortepianu zdradza"y wy-itn( twórcz indywidualno4H ankiewiczaC>Na wszystko si. *odz.( ale *dy-y mi powiedziano( Ee ma zniknH melodiaCCC wtedy

powiedzia"-ym( Eem Ey" nadaremno? ) powiedzia" kiedy4 Jan @ali R1'%)1912S(

kompozytor piszcy niemal wy"cznie pie4niC Napisa" ic+ '9( nie 8czc kilkuset opracowa/c+óralnyc+C 3elodyka e*o pie4ni est naturalna( szeroka( wyrazista( prozodia -ardzie niE uinnyc+ starannaC Nastró racze ednostanyB teksty w o*romne wi.kszo4ci mówi o mi"o4ci(wio4nie( kwiatac+CCC owstawa"y Eywio"owo( a kompozytor nie zadawa" so-ie z-ytnie*otrudu dla kunsztowniesze*o wypracowania partii fortepianoweC Nie szuka" teE tekstów o*".-szym( emoconalnym wyrazieC :zuka" takic+( które pozwala"y mu "atwo poEe*lowaH nafalac+ melodii( nie troszczc si. z-ytnio o reszt.C A ednak e*o twórczo4H pie4niarskaode*ra"a duE rol.( wysuwac *o na czo"o polskic+ pie4niarzy w pomoniuszkowskiedo-ieC

Nawi.ksz popularno4H od czasów 3oniuszki zdo-ywa"y w olsce pie4ni :tanis"awa

Niewiadomskie*o R1'9)19%SC 8twory e*o to dalszy ci* zapocztkowane*o przeztwórc. alki >domowe*o stylu pie4niarskie*o?C rzepoone swosk nut pie4ni wzrusza"ydzi.ki tym elementom( o któryc+ kiedy4 powiedzia" sam 3oniuszkoB >Fo( co est narodowe(

'1



kraowe( co est ec+em dziecinnyc+ naszyc+ wspomnie/( ni*dy mieszka/com ziemi( naktóre si. urodzili i wzro4li( podo-aH si. nie przestanie?C

Niewiadomski pozostawi" sto kilkana4cie pie4ni( w któryc+ zwraca uwa*. melodyDno4H(wzorowo4H formy( staranne potraktowanie partii fortepianu i przepoenie ca"o4ci wyrazemuczuciowymCJednym z na-ardzie zas"uEonyc+ krzewicieli 4piewu c+óralne*o w olsce -y" iotr 3aszy/ski R1')19#SC isa" przede wszystkim dla c+órów( lecz wiele e*o pie4nisolowyc+ zyska"o duE popularno4HC !a edne*o z -ardzie udanyc+ na4ladowców3oniuszki( ako kompozytora pie4ni( moEna uwaEaH enryka Jareckie*o R1'#%) 191'SCWp"ywy nalepszyc+ liryków niemieckic+ przy stosunkowo nieznacznym wp"ywie3oniuszki przeawia w swyc+ pie4niac+ Wii+elm Froszel R1'2)1''7SC !nacznymroz*"osem cieszy"y si. kiedy4 pie4ni &azimierza &ratzera R1'##)1'90S( nie mo*ce*o

ednak wykazaH si. poradno4ci w akompaniamencie fortepianowymC >amitkami?( atakEe >*rzec+ami m"odo4ci? nazywa" swe 2# pie4ni 3ieczys"aw &ar"owicz R1'7%)1909SCOdznaczac si. *".-okim samokrytycyzmem( pozwoli" wydaH za Eycia drukiem tylkoniektóreC 3imo Ee twórczo4H &ar"owicza( naleEca do inne uE epoki( znadzie si. wnast.pnym rozdziale( warto wspomnieH o nie uE w tym miescuC Frudno -owiem -y"o-yumnieszaH znaczenie pie4ni &ar"owicza nawet w zestawieniu z e*o poematamisymfonicznymi( macymi dla polskie twórczo4ci znaczenie wr.cz epokoweCie4ni -y"y de-iutem kompozytorskim &ar"owiczaC :poro w nic+ eszcze kompromisów z

przesz"o4ci( zw"aszcza w pewnyc+ zwrotac+ melodykiC Jednak uE w tyc+ wczesnyc+utworac+ dwi.czy owa *".-oko wyczuwalna( specyficznie >kar"owiczowDska? nuta( aki4zakl.ty smutek( melanc+olia( co4 ze sporzenia na 4wiat oczami samotnika zamy4lone*o nadza*adk -ytuC W zestawieniu z o*romn polsk twórczo4ci pie4niarska u-ie*"e*o stulecia

pie4ni &ar"owicza zamu odr.-ne miesceC :potyka si. w nic+ tu i ówdzie tc+nieniewa*neryzmu( czue si. doskona" znaomo4H muzyczne literatury europeskie(wspó"czesne twórcyC O-ok niekiedy -ardzo oso-iste nuty( o-ok wyrazi4cie zarysowane*ostylu( z niektóryc+ pie4ni wiee tc+nienie wielko4ciC &ar"owicz czu" si. przede wszystkimsymfonikiemC Odczuwa si. to po trosze i w e*o pie4niac+( któryc+ niezwykle po*".-iona

partia fortepianowa zapowiada nieako przysz"e wspania"e osi*ni.cia na polu czystoinstrumentalne muzykiC Akompaniament dae tekstom pie4ni &arfowicza *".-szy( idcy odwn.trza muzyczny komentarzC !arówno wykonawcom( ak i s"uc+aczom stawia te pie4niwi.ksze wyma*aniaC Fo uE nie pie4ni @alia czy Niewiadomskie*o( w któryc+ wystarcza"ocieszyH si. pi.knem melodii i niefraso-liwo4ci tekstuCCC!awsze mi smutno i wsz.dzie mi edno< wsz.dzie mi le( i wiem( Ee le -.dzielFen dwuwiersz ko/czcy wiersz Juliusza :"owackie*o( rozpoczynacy si. od s"ów :kd

pierwsze *wiazdy( to ak-y Eyciowa dewiza &ar"owicza( wyraEaca tak typowy dla e*omuzyki nastró smutku *raniczce*o z pesymizmemC

#okolenie 1%łode) #olski2 &oniec ;<; wieku w literaturze polskie est pocztkiem nowe*o okresu trwace*o do

pierwsze wony 4wiatoweC Nacz.4cie okre4la si. ów okres mianem >3"ode olski?C W1'9'rokum"ody pu-licysta Artur @órski o*"osi" w ednym z krakowskic+ czasopism cyklartyku"ów wskazucyc+ na niepokoe ideowoDkulturalne nurtuce m"ode pokolenie ówczesneinteli*enci twórczeC =ykl ten nosi" tytu" 3"oda olskaC Wkrótce zacz.to tym okre4leniem

o-emowaH ca"y okres literatury ko/ca ;<; i pocztku ;; wiekuC odo-ne zawiskowyst.powa"o wtedy i w innyc+ kraac+( w któryc+ odpowiednio si.*ano po nazwy 3"odeKel*ii( 3"odyc+ Niemiec czy 3"ode :kandynawiiC 5ównieE i póniesi polscy krytycy i

'2



+istorycy literatury uEywali te nazwy( a s"ynne dzie"o krytyczne tyc+ czasów pióra krytyka i pu-licysty :tanis"awa Krzozowskie*o nosi tytu"B 6e*enda 3"ode olskiC 5odzc si. z -untu przeciwko panucym stosunkom( nowa literatura -roni"a swo-ody artysty i e*o prawa doodmienne*o widzenia i wyraEania wiataC Niektórzy pisarze pocz.li *"osiH +as"o >sztuka dlasztuki?( inni ) a w ic+ licz-ie :tanis"aw Wyspia/ski i :tefan eromski ) c+oH -ronili sweniezaleEno4ci artystyczne( wizali si. przecieE z patriotycznymi dEeniami spo"ecze/stwa i

uczuciami narodu( protestuc przeciwko niesprawiedliwo4ci spo"eczneC !namienny -y" *"os:tanis"awa :zczepanowskie*o( który pisa"B >Nie interesue mnie literatura ako sztukaC 3oEe s szcz.4liwsze narody( które taki z-ytek piel.*nowaH mo*C 3y( którzy walczymy o nasze Eycie(o -yt narodowy( my przy kaEdym o-awie powinni4my si. pytaHB czy to( co si. dziee(wzmacnia nasze si"y( czy poma*a nam w te walceT < dlate*o literatura ma dla mnie donios"o4Htylko o tyle( o ile pokrzepia duc+a narodowe*o?Codo-nie teE i kompozytorzy porzucali tradyconalistyczn postaw. swyc+ poprzedników zdru*ie po"owy ;<; wiekuC Wyst.puc tuE po 1900 roku pod wspólnym +as"em >3"oda olskaw muzyce?( c+.tnie poddawali si. nowym prdom( oEywieni dEeniem poznania i z*".-ieniate*o wszystkie*o( co wspó"czesne( oraz dorównania w moEliwie nakrótszym czasie reszcie

,uropyC!a pierwszy i niez-.dny warunek wszelkie twórczo4ci uznano ustawiczne doskonalenierzemios"a muzyczne*o( podniesienie poziomu tec+niczne*o ako warunku podniesienia

poziomu artystyczne*oC ! szacunku dla rzemios"a wyrasta"( dzi.ki wspótoym wysi"kom>3"ode olski?( po4ród ustawicznyc+ walk i tarH z wsteczDnictwem rodzimyc+ tradycimuzycznyc+( proces uwspó"cze4niania ca"e polskie twórczo4ci muzyczne w pierwszyc+dziesitkac+ -ieEce*o stuleciaC W akic+ warunkac+ rozpocz" si. renesans muzyki polskie w;; wiekuT &im -yli ci ludzie( którzy rozpocz.li ów wielki wysi"ek dwi*ni.cia polskietwórczo4ci muzyczne na wysoki poziom( i akie -y"y wp"ywy oddzia"uce na nic+T@rupa kompozytorów polskic+ na prze"omie ;<; i ;; wieku przeciwstawiaca si. radykalizmem stylu i tec+niki muzyce tradyconalne opar"a si. na wzorac+ neoromantyków z6isztem i Wa*nerem na czele( nowatorów rosyskic+( a zw"aszcza na :kria-inie( oraz na styluorkiestrowym 5yszarda :traussaC Jak uE o tym -y"a mowa( wysz"a ona spo4ród uczniów!y*munta Noskowskie*oC Wnie4li oni do muzyki polskie form. poematu symfoniczne*o(form. pie4ni deklamacyne si.*ace do wzorów u*o Wolfa( poszukiwali nowyc+ 4rodków+armonicznyc+ i nowe instrumentaciC!anim eszcze w 1901 roku rozpocz."a sta" prac. powo"ana do Eycia( cz.4ciowo za fundusze

prywatne( $il+armonia Warszawska( *runt dla recepci muzyki symfoniczne przy*otowywany -y" przez utwory noweC O*romne zas"u*i na tym polu po"oEy" ,mil 3"ynarski R1'70)19S(wy-itny dyry*ent i nie poz-awiony talentu kompozytorC !do-y" on uznanie ako dyry*ent(

potwierdzone sukcesami w An*lii( :zkoci i AmeryceC W latac+ 1'9')1'99 zor*anizowa" sta"e

koncerty symfoniczne z udzia"em orkiestry Opery Warszawskie( w które pe"ni" funkcedyry*entaC W 190# roku zosta" dyrektorem Warszawskie*o <nstytutu 3uzyczne*o( pe"nic

ednocze4nie funkc. dyrektora artystyczne*o $il+armonii WarszawskieC W latac+ pierwszewony 4wiatowe prze-ywa" w 3oskwie( 6ondynie i :zkociC o wonie o-" stanowiskodyry*enta i dyrektora artystyczne*o Opery WarszawskieC W okresie e*o dyrekci R1919) 1929S na scenie te*o teatru wystawiono mi.dzy innymi wiele wspó"czesnyc+ oper kompozytorów polskic+COtwarcie i rozpocz.cie sta"e dzia"alno4ci przez $il+armoni. Warszawsk pozwoli"o z ednestrony na prezentac. wielu pozyci muzyczne literatury wspó"czesne( oswaac z nimi

pu-liczno4H( a z dru*ie zac+.ci"o *rup. m"odyc+ kompozytorów polskic+ do twórczyc+

wysi"kówC Na-liEszy +as"om *rupy kompozytorów okre4lane mianem >3"ode olski w muzyce?( azarazem nawi.kszy po :zymanowskim talent twórczy)to niewtpliwie 3ieczys"aw

'



&ar"owiczC =óE to za strata( Ee ten tak wy-itny kompozytor pad" ofiar uE nie )ak tylu innyc+ ) c+oro-y p"uc( lecz 4nieEne lawiny w Fatrac+L Warunki( w któryc+ wyrasta" &ar"owicz( ak na ówczesne stosunki polskie( -y"y wr.cz wytkoweC rzyszed" na 4wiat w Wiszniewie naWile/szczynie w domu zamoEnym i wysoce kulturalnymC Ociec( wy-itny naukowiec( osiad"(*dy &ar"owicz mia" pi.H lat( w WarszawieC Ky" on równieE muzykiem wiolonczelist(wyst.pucym nawet pu-licznieC onadto *ra" na fortepianie i or*anac+C W domu or*anizowa"

zespo"y kameralne( do któryc+ wcze4nie wci*n" synaC 5ównieE i umie.tno4ci muzycznematki &ar"owicza wyc+odzi"y poza ramy amatorstwaC rowadzili dom otwarty( przez który

przewin."y si. niemal wszystkie wy-itniesze oso-isto4ci z ówczesne*o 4rodowiskaintelektualne*oC =z.ste podróEe i d"uEsze po-yty za *ranic umoEliwi"y m"odemu&ar"owiczowi wcze4nie uE kontakty z muzyk zac+odnie ,uropy( zw"aszcza ze wspó"czesn muzyk niemieck( zast.puc mu to( cze*o nie mó*"-y mieH wtedy w krauC W tym kierunku(

przekraczacym ówczesne polskie moEliwo4ci( zacz."o si. od wczesnyc+ lat wykszta"ceniem"ode*o &ar"owiczaC Nauk. *ry na skrzypcac+ rozpocz" w eidel-er*u( kontynuuc nast.pnie u róEnyc+ peda*o*ów( w pierwszym rz.dzie u :tanis"awa KarcewiczaC rzez d"uEszyczas wydawa"o si.( Ee po4wi.ci si. karierze wirtuozowskieC Falent kompozytorski o-awi" si.

-owiem u &ar"owicza stosunkowo do4H pónoC Wykszta"cenie przysz"e*o skrzypkaDwirtuozaod-ywa"o si. od pierwsze c+wili na solidnyc+ podstawac+ zdo-ywania wiedzyo*ólnomuzyczneC Oprócz nauki *ry na fortepianie uczono *o +armonii i kontrapunktuC opierona tym fundamencie rozpocz" &ar"owicz w 1'9 roku nauk. kompozyci u einric+a 8r-anaw Kerlinie( uzupe"niac nast.pnie nauk dyry*entury na kursac+ Art+ura Nikisc+a w 6ipskuConadto na uniwersytecie -erli/skim studiowa" muzykolo*i. w zakresie +istorii instrumentów(

praktyczne za4 studia z instrumentoznawstwa prowadzi" na konferencac+ z koncertmistrzamifil+armonii -erli/skieC3uzyczna ideolo*ia &ar"owicza kszta"towa"a si. przede wszystkim w oparciu o wspó"czesn muzyk. niemieckC Nie liczc pierwszyc+ m"odzie/czyc+ entuzazmów dla oper @oldmarka(3asca*nie*o i 6eoncaalla( które w latac+ pónieszyc+ spowodowa"y ednak wyran niec+.Hdo opery w o*óle( poza dzie"ami symfonicznymi Wielkie itki rosyskie( poza sentymentemdla @rie*a oraz dla =zakowskie*o( na-ardzie entuzastycznie odnosi" si. &ar"owicz do5yszarda :traussa Rzw"aszcza e*o opera :alome wz-udza"a stale e*o zac+wytS oraz doKruckneraC ! nowszyc+ kompozytorów francuskic+ ceni" Vincenta dQ<ndy( a zw"aszcza aulaukasaC Wa*nera uznawa" wy"cznie tylko ako muzyka( *dyE ca"y literackoDfilozoficzny

podk"ad e*o muzyki -y" mu o-cyC !decydowanie nie lu-i" Kerlioza i Kra+msa Rwytek ro-i"tylko dla &oncertu skrzypcowe*oS( reprezentuce*o dla/ konserwatywny kierunek w muzyceniemieckie( owiany >c+"odem akademickim?C Nie czu" nawet sympatii dla mistrzów

przedklasycznyc+ i klasyków przed Keet+oenemC Nie sdzi"( -y >po wyswo-odzeniu muzyki przez romantyków z p.t sztywne*o konDwenconalizmu i wz-o*aceniu e przez nowy element

emoconalny dzie"a klasyczne mo*"y wznieciH szczery oddwi.k?C Fak wi.c oso-owo4Htwórcza &ar"owicza kszta"towa"a si. prawie wy"cznie w oparciu ó ideolo*i. neoromantyczn(

pozostac w nazupe"niesze z*odzie ze 4wiatopo*ldem wyraEanym w e*o muzyceCistorycznie rola &ar"owicza pole*a przede wszystkim na wype"nieniu te luki( aka powsta"ana skutek konserwatywne*o nastawienia wi.kszo4ci kompozytorów polskic+ z dru*ie po"owy;<; wiekuC $akt ten poci*n" za so- w konsekwenci nie tylko -rak kontaktu z o*óln 8ni rozwoow muzyki europeskie w dru*ie po"owie ;<; wieku( zw"aszcza z e od"amem

-ardzie post.powym( ale w c+wili likwidaci te*o stanu rzeczy przez >3"od olsk.? wysun"konieczno4H stworzenia akie*o4 "cznikaC =+odzi"o o znalezienie o*niwa prowadzce*o przez

-ardzie post.pow ideolo*i. neoromantyzmu uE -ezpo4rednio w wiek ;;C O*niwo to(

nawizuce do post.powe sztuki z dru*ie po"owy ;<; wieku i równocze4nie do e ostatnieko/cowe fazy rozwoowe( reprezentowane przez 5yszarda :traussa( znalaz"a +istoria muzyki polskie w"a4nie w &ar"owiczuC :td e*o dzi4 uE +istoryczne znaczenie dla nasze muzykiC

'#





studiowa" w Akademii 3uzyczne w Kerlinie pod kierunkiem ,n*el-erta umperdincka(twórcy opery Ja4 i 3a"*osiaC :amodzieln dzia"alno4H artystyczn rozpocz" w roku 1907(o-emuc we 6wowie stanowisko dyry*enta operowe*o i profesora klasy *ry fortepianowe wtamteszym konserwatoriumC !niec+.cony stusunkami w lwowskim 4rodowisku artystycznym(

powróci" do WarszawyCJeszcze podczas studiów -erli/skic+ zetkn" si. 5óEycki -ezpo4rednio z 5yszard. m :traussem

i z e*o poematami symfonicznymi( a takEe mia" sposo-no4H o*ldania na scenie dramatówmuzycznyc+ 5yszarda Wa*neraC Nie pozosta"o to -ez wp"ywu na e*o twórczo4HC W Kerlinie( anast.pnie we 6wowie pisze swó pierwszy poemat symfoniczny Koles"aw mia"y( na tledramatu :tanis"awa Wyspia/skie*o osnute*o na Eyciu króla polskie*o z ;< wieku( który

popad"szy w konflikt z w"adzami ko4cielnymi( po zamordowaniu -iskupa krakowskie*o(uc+odziH musia" na wy*nanieC ! te*o surowe*o( o silnyc+( dramatycznyc+ rysac+ poematuzrodzi"a si. nast.pnie trzyaktowa operaC!y*munt Noskowski( zapytany kiedy4( ak przysz"o4H wróEy wy-itnieszym uczniom

prowadzone przez sie-ie klasy kompozyci( odpowiedzia"( Ee ma trzec+ wyc+owanków( poktóryc+ spodziewa si. wieleC Jeden z nic+ to prawdziwie fenomenalny talent( o którym z

pewno4ci *"o4no kiedy4 -.dzie w 4wiecie ) c+odzi"o o ApeliDnare*o :zelut.C ru*i( moEe nietak ak tamten( wytkowo utalentowany ) mowa tu -y"a o 5óEyckim ) ma teE dane( -y staHsi. wy-itnym kompozytorem( odznacza si. -owiem duE inwenc melodyczn i 4wietno4ci instrumentaciC Frzeci wreszcie

) c+odzi"o o &arola :zymanowskie*o ) nie dorównue tamtym dwóm m"odymmuzykom( ale i z nie*o co4 -.dzie( zwaEywszy( Ee ze szcze*ólnym talentem opanowuezw"aszcza taniki kontrapunktuC Jak to niekiedy -ywa( wytrawny muzyk i peda*o* pomyli"si.C Fen trzeci( >nie dorównucy tamtym dwóm?( &arol :zyDmanowski( zyska" z czasemzaszczytne miano nawi.ksze*o po =+opinie kompozytora polskie*oC :zeluto nie spe"ni"

pok"adanyc+ w nim tak wielkic+ nadzieiC A 5óEyckiT 3imo duEe indywidualno4ci(

wielkie*o potenca"u twórcze*o i wielkic+ zrazu am-ici do4H szy-ko przeszed" na pozyceumiarkowane*o tradyconalisty( rezy*nuc z roli >odnowiciela sztuki? na rzeczinkasowania pewnieszyc+ i "atwieszyc+ sukcesówC

Nie zmienia to faktu( Ee po 3oniuszce i ele/skim polska muzyka operowa zyska"a woperac+ 5óEyckie*o kilka znakomityc+ pozyciC o cyklu poematów symfonicznyc+( ak an Fwardowski( Warszawianka( An+elli( 3ona 6isa @ioconda i wreszcie &ról &ofetua(odznaczony pierwsz na*rod na konkursie kompozytorskim zor*anizowanym z okazidziesi.ciolecia istnienia $il+armonii Warszawskie( 5óEycki za" si. twórczo4ci operowCo wspomnianym uE Koles"awie mialym powsta"aQ nast.pna opera( 3eduza( a po nienawy-itniesza z oper 5óEyckie*o( ,ros i syc+e( oparta na dramacie Juliusza

u"awskie*o( wystawiona z duEym powodzeniem na wielu scenac+ niemieckic+( anast.pnie w 191' roku i w WarszawieC Nawi.ksz popularno4H z oper 5óEyckie*o zyskaHmia"a e*o opera komiczna =asano( osnuta na przy*odac+ *"o4ne*o awanturnikaw"oskie*o( nie pomiace*o w swyc+ w.drówkac+ równieE i WarszawyC O*romn

popularno4H zdo-y" -alet an Fwardowski oparty na powie4ci JC <C &raszewskie*o(opisuce le*endarne dziee polskie*o $austa( który pokumawszy si. z piek"em odzyska"m"odo4H i wydatnie z e atry-utów korzysta"C owaEniesz pozyc operow -y"a KeatriY=enci R1927S)edno z nalepszyc+ dzie" 5óEyckie*o( oparte na dramatyczne tra*ediiJuliusza :"owackie*oC Opery ani Walewska 5óEycki nie doko/czy"CJeszcze ednym wy-itnym uczniem Noskowskie*o -y" @rze*orz $itel-er* R1'79) 19S(

studiucy równieE *r. skrzypcow pod kierunkiem :tanis"awa KarcewiczaC Jakokompozytor dwóc+ symfonii ) opartyc+ na tematyce ludowe 5apsodii polskic+ i poematusymfoniczne*o ie4/ o sokole wed"u* 3aksyma @orkie*o( przysporzy" $itel-er* polskie

'%



literaturze symfoniczne dzie"a wysokie warto4ciC Nierównie ednak wi.ksze zas"u*i po"oEy" ako wy-itny dyry*ent i *orcy propa*ator nowe muzyki polskieC Od 190' roku -y" dyry*entem $il+armonii Warszawskie( od 1912 ) Opery Wiede/skieC W 191 roku powróci" na dawne stanowisko do WarszawyC rzezca"y czas prowadzi" niestrudzon kampani. na rzecz wykonywania muzyki polskieC NiezwaEa" na to( Ee wstawiac)ak inni dyry*enci ) do pro*ramów swyc+ koncertów

pozyce o-ie*owe( szcze*ólnie lu-iane przez pu-liczno4H( "atwie zyskiwa"-y powodzenieC6ansowa" utwory &ar"owicza( 5óEyckie*o( :zymanowskie*oC W latac+ pierwsze wony4wiatowe dyry*owa" w 5osiC ónie wspó"pracowa" ze s"ynnym zespo"em :ier*ieaia*ikwa( dyry*uc na prapremierze opery 3awra <*ora :trawi/skie*oC W latac+ 1921) 19# ponownie pe"ni" o-owizki dyry*enta $il+armonii Warszawskie( a od 19 roku ) orkiestry olskie*o 5adia w WarszawieC ru* won. 4wiatow przeEy" w ortu*alii iAmeryceC W 19#7 roku o-" kierownictwo artystyczne Wielkie Orkiestry :ymfoniczneolskie*o 5adia w &atowicac+( doprowadzac ten zespó" do ran*i 4wiatoweC Nie sposó-

pominH teE zas"u* $itel-er*a dla :zymanowskie*o( któremu na przyk"ad dopomó*" wnadaniu e*o ZZ :ymfonii ostateczne*o kszta"tu instrumentaDcyne*oC$itel-er* ako artysta -y" nieu-"a*anym wro*iem wszelkie "atwizny( podkre4lac zawsze(Ee propa*owana powinna -yH tylko muzyka do-ra( i to tylko w doskona"e interpretaciC JuEsam uk"ad pro*ramu kaEde*o dyry*owane*o przez $itel-er*a koncertu mó*" -yHdro*owskazem orientucym o tym( co odznacza"o si. prawdziw nieprzemiac warto4ciCWspomniany uE ucze/ Noskowskie*o( Apolinary :zeluto R1''#)19%%S( zdo"a" przeEyHwszystkic+ towarzyszy m"odzie/czyc+ zrywów pod +as"ami >3"ode olski?( przeEy"

ednak niestety równieE i w"asn s"aw.C W latac+ 1909)191 wyst.powa" ako pianista wkrau i za *ranicC 3imo si.*ania po wspó"cze4niesze 4rodki twórczo4H kompozytorska:zeluty w swyc+ za"oEeniac+ estetycznyc+ i 4rodkac+ warsztatowyc+ nie wysz"a pozatradyce ;<; wiekuC rzez wiele lat pracowa" :zeluto ako prawnikC od koniec Eycia odda"si. wy"cznie pracy kompozytorskieC Frwalsze znaczenie zac+owa"y wczesne utwory:zeluty( a zw"aszcza e*o pie4niCW4ród kompozytorów moEna eszcze wymieniH takic+( którzy sympatyzuc z +as"ami>3"ode olski? pra*n.li odnowiH warsztat twórczy i wyci*aH wnioski z szy-kie*orozwou muzyki europeskie w ;<; wiekuC Frudno -y"o-y ednak mówiH tu o akie4zwarte *rupieCJeszcze przed po4wi.ceniem uwa*i sylwetce twórcze &arola :zymanowskie*o wypada

podaH nazwiska kilku niewtpliwie utalentowanyc+ polskic+ kompozytorów( którzy na

pro*u >3"ode olski? osi*n.li uE dorza"o4H twórczC 3imo Ee nie poddawali si. oninowym +as"om( rozwin.li cenn dzia"alno4H zarówno na polu twórczym( ak i peda*o*icznymCenryk 3elcer :zczawi/ski R1'%9)192'S( pianista( kompozytor i wy-itnie zas"uEony

peda*o*( równieE ucze/ Noskowskie*o( zosta" w 191' roku profesorem( a w latac+ 1922) 192 dyrektorem &onserwatorium Warszawskie*oC Na tym stanowisku po"oEy" nawi.kszezas"u*i( zarówno ako peda*o* ak i or*anizatorC Fwórczo4H swo( w4ród które wyróEni"ysi. dwa koncerty fortepianowe( o-ydwa na*rodzone na za*ranicznyc+ konkursac+(utrzymywa" w stylu neoromantycznymC 5oman :tatkowski R1'9)192%S( ucze/ WCele/skie*o( za oper. $ileois otrzyma" w 190 roku < na*rod. na konkursie w 6ondynie( a

za oper. 3aria wed"u* AC 3alczewskie*o < na*rod. na konkursie kraowymC Ky" zast.pc enryka 3elcera na stanowisku dyrektora &onserwatorium( a z e*o klasy kompozytorskiewysz"o wielu wy-itnyc+ uczniówC

'7



,u*eniusz 3orawski R1'7%)19#9S( ucze/ Noskowskie*o( kontynuowa" studiakompozytorskie i malarskie w aryEuC W twórczo4ci e*o wyróEni"y si. poematysymfoniczne komponowane z prze.cia si. francuskim dekadentyzmem i twórczo4ci ,d*ara Allana oe R8lalume( NeermoreS( a takEe -alety R3i"o4H( witeziaakaSC orewoluci 190 roku zmuszony do opuszczenia Warszawy( 3orawski na d"uEe osiad" waryEuC o powrocie do krau o-" w 190 roku dyrekc. &onserwatorium ozna/skie*o( aod 192 pe"ni" funkce rektora &onserwatorium Warszawskie*oC iotr 5ytel R1''#)1970S(ucze/ Noskowskie*o i :tatkowskie*o( ako kompozytor nie zdo"a" wy4H poza tradyceromantyzmu i neoromantyzmuC !w"aszcza w poematac+ symfonicznyc+( niewyróEniacyc+ si. -o*actwem inwenci( dominu spónione wp"ywy wa*nerowskieC Fosamo powiedzieH moEna i o operze <ola R1927SC!y*munt :toowski R1'70)19#%S( ucze/ ele/skie*o( prze4ciowo takEe i adeDrewskie*o(uzupe"nia" studia w aryEuC W4ród e*o utworów wyróEnia si. :ymfonia dDmoll( 2 koncertyfortepianowe( &oncert skrzypcowy( &oncert wiolonczelowy oraz olska rapsodia nafortepian i orkiestr.C Osiedliwszy si. od 190% roku w Ameryce( :toowski( utrzymucy doko/ca Eycia -liskie wi.zy z oczystym kraem( znany -y" przede wszystkim ako do-ry

pianistaDpeda*o*C Juliusz Wert+eim R1''0)192'S( kompozytor( dyry*ent( pianista( peda*o*i krytyk muzyczny( twórca :ymfonii eDmoll i utrzymuce si. w repertuarze :onaty naskrzypce i fortepian i szere*u pie4ni( poszukiwa" skutecznie w"asne dro*i( nie poddac si. z-ytnio +as"om modernistycznymCFo samo powiedzieH moEna i o $ranciszku Krzezi/skim R1'%7)19##S( prawniku(kompozytorze i pu-licy4cie muzycznymC !do-y" on duE popularno4H ako recenzent &urieraWarszawskie*o( odnoszc si. do nowyc+ kierunków w muzyce z daleko posuni.tymo-iektywizmemC !decydowanie niec+.tnie do nowyc+ prdów w muzyce( a zw"aszcza do

póniesze twórczo4ci :zymanowskie*o( odnosi" si. niewtpliwie utalentowany kompozytor(dyry*ent i peda*o* ) Witold 3aliszewski R1'7)199SC W twórczo4ci swe( o-emuce

symfonii( 2 -alety( &oncert fortepianowy( 5e[uiem( suity( pie4ni i utwory kameralne(3aliszewski( ucze/ 3iko"aa 5imskie*oD&orsakowa i mC inC d"u*oletni dyrektor konserwatorium w Odessie( moEe -yH uwaEany za "cznika mi.dzy muzyk rosysk i polskCOd 1921 roku profesor &onserwatorium Warszawskie*o( da" si. poznaH ako zapalacywyo-rani. uczniów peda*o*C

Karol /zymanowski-odnowiciel muzyki polskie) >o serca w"asne*o narodu dotrzeH moEe edynie artysta dro* stwarzania wszec+Dludzkic+warto4ci RCCCS Nie naleEy w moe muzyce szukaH kosmopolityzmu RCCCSC 3oEna w nie znaleH

edynie europesko4H( ta za4 nie zaprzecza polsko4ci?C W tyc+ dwóc+ wypowiedziac+

:zymanowskie*o krye si. nie tylko klucz do zrozumienia e*o estetyki( ale i wszystko( cze*o potrze-a( -y do*".-nie poH istot. sztuki =+opina( istot. dEe/ >3"ode olski?( istot. wszelkie am-itne i nowatorskie sztukiC=elem dEe/ kaEde*o twórcy( tak do-rze po.tym i tak konsekwentnie realizowanym wew"asne twórczo4ci( -y"o ) zdaniem :zymanowskie*o ) nie zamkni.cie si. w ciasnyc+ramac+ re*ionu( lecz wyraEenie warto4ci o*ólnoludzkic+ w szacie w"asne*o( przez twórc. wypracowane*o styluC W stylu tym odzwierciedla si. o-licze narodu( który twórc. wyda"( iepoka( w które mu EyH wypad"oC Warunki( w akic+ wzrasta" &arol :zymanowski( urodzony wewsi Fymoszówka powiatu czec+ry/skie*o( na odolu( w dniu % padziernika 1''2 roku(

przypomina"y pod nieednym wz*l.dem warunki wzrostu m"ode*o &ar"owiczaB kulturalne

otoczenie piel.*nuce rodzinne tradyce( miesce nieustannyc+ spotka/ ciekawyc+ ludzi(interesucyc+ si. na4wieEszymi wydaniami dzie" literatury polskie i o-ceC Nie -rakowa"o wdomu dzie" &asprowicza( Fetmaera( Wyspia/skie*o( eromskie*o( rzy-yszewskie*oC W

''



po-liEu fortepianu( o-ok nut 3ozarta( Keet+oena i =+opina( -y"y równieE utwory Wa*nera i5yszarda :traussaC yskutowano( muzykowano( inscenizowano przedstawienia( ka-aretyartystyczneC Atmosfer. domu :zymanowDskic+ przesyca"a muzykaC Ociec &arola -y" w ewy-orze surowy i wyma*acyC 8czy" teE syna w domu( tak Ee e*zamin maturalny w 1900 rokusk"ada" &arol ako eksternistaC @dy sko/czy" lat 12( wy-ra" si. wraz z rodzicami w pierwsz

podróE za*raniczn do :zwacariiC o drodze zatrzymano si. w Wiedniu( *dzie c+"opiec dozna"

ol4nienia o*ldac wa*nerowskie*o 6o+en*rina na scenie wiede/skie operyC Wcze4nie teEzacz" sam komponowaHCo maturze postanowiono wys"aH &arola do WarszawyC Wtedy to w"a4nie w mie4cie tym4wita"a( e4li o muzyk. c+odzi( nowa eraCOtwiera"a swe podwoe w nowo z-udowanym *mac+u $il+armonia WarszawskaC yrekc. Featru Wielkie*o o-" pe"en ener*ii ,mil 3"ynarskiC :zymanowski zosta" prywatnym uczniem

profesora <nstytutu 3uzyczne*o( !y*munta Noskowskie*oCOkaza" si. pracowitym uczniemC "u*ie *odziny sp.dza" przy fortepianie( na którym *ra"

-ie*leC =+odzi" na koncerty do $il+armonii( *dzie zaprzyani" si. z dwoma muzykamiB pierwszym skrzypkiem orkiestry ) aw"em &oc+a/skim( pónieszym wirtuozem o

4wiatowym roz*"osie( i skrzypkiem ) @rze*orzem $itel-er*iem( pónieszym znakomitymdyry*entemColityka reertuarowa $il+armonii pr.dko ednak sk"oni"a czo"owyc+ muzyków warszawskic+(z 3ieczys"awem &ar"owiczem w ic+ licz-ie( do pu-liczne*o protestuB doma*ali si. wykonywania równieE nowo powstace muzyki polskieC Jesieni 190 roku @rze*orz$itel-er* i 6udomir 5óycki rzucili my4l utworzenia >:pó"ki Nak"adowe &ompozytorówolskic+?C !nalaz" si. szczodry mecenas( ksiE. W"adys"aw 6u-omirski( meloman zkompozytorskimi am-icami( *otów podpieraH finansowo dzia"alno4H stowarzyszeniaC o"czy"si. do >:pó"ki? :zymaDnowski( a w 4lad za nim i Apolinary :zelutoC !adaniem spó"ki -y"o )

ak *"osi" statut ) >popieranie nowe muzyki polskie za pomoc koncertów i wydawnictww"asnyc+ utworów stowarzyszonyc+( a tym samym torowanie so-ie dro*i ku przysz"o4ciartystycznym prze-oem na zasadzie szerokie samopomocy( wyzwalac si. tym samym zci.Ekie nieednokrotnie zaleEno4ci od wydawców z edne( a od impresariów z dru*ie strony?Cosz"o wreszcie w $il+armonii Warszawskie do pierwsze*o koncertu stowarzyszonyc+C:zymanowski wystpi" z 8wertur koncertow na wielk orkiestr. symfoniczn i z Wariacamifortepianowymi na polski temat ludowyC Wariace *ra" kuzyn &arola( wy-itny pianista arry

Neu+ausC Orkiestr dyry*owa" niezawodny $itel-er*C W pro*ramie znalaz"y si. eszcze utwory$itel-er*a( 5óEyckie*o( :zeluty( a takEe i 6u-omirskie*oC &oncert( na którym :zymanowskizosta" pasowany na kompozytora( -y" sukcesemC Nikt ednak nie przypuszcza" wtedy( Ee datate*o koncertu -.dzie stanowiH pocztek nowe*o okresu w dzieac+ muzyki polskieC Odtd

-owiem muzyka polska zacz."a wznosiH si. ku europeskiemu poziomowiC Ky"o to *"ównie

zas"u* :zymanowskie*oC=iekawe( Ee i ostroEni zazwycza krytycy pisali o tym koncercie -ardzo przyc+ylnie( witacm"ode i o-iecuce talenty w >powszec+ne szarzynie( panuce od pocztku sezonu?C=zo"owy wtedy krytyk warszawski( Aleksander oli/ski( pisa"B >Ws"uc+uc si. wczora wwykonanie utworów pC &C :zymanowskie*o ani na c+wil. nie wtpi"em( Ee mam do czynienia zkompozytorem nadzwyczanym( moEe nawet *eniuszemC Ko na wszystkim( co dotd utworzy"(

po"oEy" pi.tno *enialno4ciC !arówno w e*o hWariacac+ fortepianowyc+ na temat ludowy( ak i w przecudne h,tiudzie -Dmoll( pod któr mó*"-y si. podpisaH c+oH-y sam =+opin( ak i wh8werturze ) roz-rzmiewa melodie pi.kne( +armonie dotyc+czas nie uEywane( a -rzmice

przeDwy-ornie( a wszystkie te pi.kno4ci opromienia poeza( fantaza m"odzie/cza oEywia i

ca"o4H +armoninie "czy zdrowa idea przewodnia?C o kilku dniac+ koncert zosta" powtórzonyC5ównie Eyczliwie przy.to m"odyc+ kompozytorów polskic+ w Kerlinie( *dzie miesic póniewystpili z tym samym pro*ramemC

'9



:zymanowski nie -y" ednak zadowolony ze swe 8wertury( dostrze*ac w nie -rakiinstrumentacyne i pewien nie"ad w formieC !a-ra" si. wi.c do poprawekC zisia w 8werturze:zymanowskie*o odnaduemy dowód e*o ówczesne fascynaci partyturami 5yszarda:traussa( z które*o wp"ywu -ardzo ednak szy-ko mia" si. wyzwoliHCo przyació" &arola( o-ok kuzyna Neu-ausa( zalicza" si. równieE inny znakomity pianista(Artur 5u-insteinC &arol pisa" dla nic+ utwory fortepianowe( a oni w"czali e do pro*ramów

swoic+ recitaliC W ten sposó- muzyka :zymanowskie*o pocz."a roz-rzmiewaH w 6ipsku(renie( WiedniuC>:pó"ka? dzia"a"a aktywnie przez kilka lat( or*anizuc kilka koncertów w Warszawie i Kerlinie(

pu-likuc nowe utwory za po4rednictwem wydawcy -erli/skie*oC Nie ule*a"o kwestii( Ee dzia"alno4ci sw >:pó"ka? wprowadza"a niepokóC Nawet i samoli/ski zmieni" tonB>&ompozytorzy znadu si. w sferze akie*o4 z"e*o duc+a( który ic+ twórczo4H deprawue(stara si. wyzuH z ory*inalno4ci indywidualne i narodowe i przemieniH w papu*i na4laduceniezdarnie *"osy Wa*nera i :traussaL? W odpowiedzi $itel-er* i :zymanowski o*"osili w prasielist otwarty protestucy przeciwko o-raliwym sformu"owaniom krytykaC Fakie stanowisko

krytyki -y"o i pónie typoweB *dy kompozytor si.*a" po o-ce nowo4ci( mianowano *o>papu*?X *dy powiela" dawne( zuEyte wzory( mó*" liczyH na miano >narodowe*o?C W niewielelat pónie :zymanowski tak okre4la" niedomo*i rodzime krytyki muzyczneB >&rytyka naszamuzyczna ma niewtpliwie prawo wydawania mnie lu- wi.ce s"usznyc+ czy teE -".dnyc+sdów o poszcze*ólnyc+ dzie"ac+ poawiacyc+ si. na estradzie lu- na operowe scenieCosiada prawo( nie posiada ednak c+arakteru rzecznika opinii pu-liczneC Nie posiada *o za4(

poniewaE opinia pu-liczna w sprawac+ muzyki wcale u nas nie istnieeC A racze istniee w tak pierwotnym m*"awicowym stanie( iE pierwszy lepszy niewczesny koncept z pewnymautorytetem wy*"oszony( nawet przez krytyka minorum *entium( moEe zupe"niezdezorientowaHCCC? ierwsz swo symfoni. :zymanowski wycofa"( ako nieudanC Nad dru*

pracowa" dwa lataC>:trasznie si. -o.( czy wydo"am te okropne mac+inieC 5o-i.( co mo*.( -y uniknH róEnyc+idiotyzmów w instrumentaci?Cónie sam przeinstrumentowa" pierwsz cz.4H symfonii( powierzac przeinstruDmentowaniecz.4ci dru*ie $itel-er*owiC ! pewno4ci ZZ :ymfonia to pierwsze wielkie dzie"o:zymanowskie*oC Niemal równocze4nie z ni powsta"a e*o ZZ :onata fortepianowaC O-ydwa teutwory wesz"y od razu na estrady europeskieC =ofnimy si. na c+wil. do pierwsze*o wydane*odrukiem przez >:pó"k.? utworu :zymanowskie*o( 9 reludiów opC 1C>od pierwszym( radosnym wraEeniem z poznania tyc+ utworów ) pisa" w 1927 roku!dzis"aw Jac+imecki ) nasuwa"o si. wspomnienie okrzyku( akim 5o-ert :c+uDmann wita"

poawienie si. m"odzie/cze kompozyci =+opinaC ! uszanowaniem i rozrzewnieniem

poc+ylili4my *"owy przed wsc+odzc na widowni. dzieów kultury polskie now oso-isto4ci twórcz( które szlac+etny( pi.kny profil duc+owy rysowa" si. wyranie na tle tyc+hreludiów( ak-y na su-telnie rEni.te kamei?C We wspomnianyc+ reludiac+ :zymanowski4wiadomie nawiza" do =+opina( o którym pisa" tak *".-oko umuc e*o sztuk.B >Ky" on

ednym z nawi.kszyc+ rewoluconistów w muzyce( -urzc -owiem tradyconalizm formalny iduc+owy( otworzy" e dro*. do wolno4ci RCCCS $ryderyk =+opin est wieczystym przyk"adem(czym -yH moEe muzyka polska( a takEe ednym z nawyEszyc+ sym-oli zeuropeizowane olski

) nie tracce nic ze swyc+ rasowyc+ odr.-no4ci( a stoce na nawyEszym poziomie kulturyeuropeskie?C&omponuc ,tiudy RopC#S( z tak do dzi4C popularn ,tiud -Dmoll( znadowa" si. :zymanowski

niewtpliwie w kr.*u wp"ywów :kria-inaC W ,tiudzie -Dmoll skala artyzmu wznosi si. ednak o wiele wyEe niE w 11 ,tiudzie :kria-inaC :"yc+aH w nie ak-y ec+a akie4 melanc+oline pie4ni ukrai/skie z !adnieprza( *dzie leEa"a rodzinna FymoszówkaC

90



Na kilku pierwszyc+ utworac+ fortepianowyc+ :zymanowskie*o ciEy wp"yw NosDkowskie*o(u które*o wtedy po-iera" lekceC JednakEe ani w kameralnyc+( ani w symfonicznyc+ utworac+swe*o nauczyciela nie odnadywa" :zymanowski wzorów do na4ladowaniaC Fo( cze*o:zymanowski s"uc+a" na koncertac+ $il+armonii Warszawskie( ukazywa"o mu( ak dalece wnowoczesne muzyce europeskie i pod wz*l.dem 4rodków tec+nicznyc+( i moEliwo4ciartystyczne wypowiedzi posuni.to si. naprzódC ostanowi" wi.c( przy ca"ym szacunku dla

nauczyciela( na w"asn r.k. szukaH w"asne dro*i twórczeC 6ata poprzedzace pierwsz won. 4wiatow znaczy"y cz.ste wyazdy :zymanowskie*o i $itel-er*a do WiedniaC =+odzi"ooczywi4cie o nawizanie kontaktów z oso-isto4ciami wiede/skie*o Eycia muzyczne*oC>3asa nowyc+ osó- *rupue si. ko"o nas i poc+"ania nam wiele czasu( w cz.4ci z korzy4ci dla nasC rzekonali4my si.( ze imponowaH ludziom w Wiedniu nie o wiele trudnie niE wWarszawieC @dy-y4my o-a mieli wi.ce ka-oty/skoDreklamiarDskie natury ) rezultatymo*"y-y -yH wi.ksze( ale cz.sto nam si. cze*o4 nie c+ce( i to decydue o tym lu- owymkrokuC Naturalnie wszystko ro-i $icio )a estem przewaEnie "atw do kierowaniamarionetkC Nie macie po.cia( ak mi moa nieporadno4H i nieumie.tno4Hwykorzystywania sytuaci ko4ci w *ardle staeC Fak mi. czasem moa artystyczna hkariera

m.czy i zniec+.ca do wszystkie*oCCC? Wielkim sukcesem :zymanowskie*o -y" koncert w6ipsku( na którym *rano wy"cznie e*o utwory przy wype"nione saliC O*óln uwa*. zwróci" fakt( Ee w edne z lóE poawi" si. uwiel-iany przez pu-liczno4H dyry*ent o4wiatowym roz*"osie ) Art+ur Nikisc+C !awienie si. e*o na koncercie kompozytorskimma"o wtedy znane*o kompozytora -y"o faktem zdumiewacym i wysoce znamiennymC o8werturze Nikisc+ wszed" do loEy :zymanowskie*o( -y z"oEyH mu swoe *ratulaceCozosta" nast.pnie z nim aE do ko/ca koncertuC3iar rosnce*o mi.dzynarodowe*o uznania :zymanowskie*o sta"o si. podpisanie przeze/w 1912 roku kontraktu ze znan wiede/sk firm wydawnicz 8niersal ,ditionC 3oc te*okontraktu przez nast.pnyc+ lat dziesi.H wszystkie e*o utwory mia"y -yH wydawane i

propa*owane przez t. firm.C Nalepie pracowa"o si. :zymanowskiemu( zw"aszcza w miesicac+ letnic+( w rodzinneFymoszówce( kiedy z domu przenosi" si. do stoce*o w odle*"ym kcie parku domkuo*rodnika( nazywane*o odtd >kompozytorni?C @dy w 190% roku umar" ociec &arola(matkiem :zymanowskic+ pocz" zarzdzaH starszy e*o -rat $eliksC @ospodarka nie -y"analepsza( a rodzina do4H licznaC =oraz trudnie -y"o &arolowi od-ywaH wymarzone

podróEeC Na szcz.4cie trafi" na melomanaDmecenasa( zamoEne*o przemys"owca( :tefana:piessa( z którym mó*" poznaH ca"e W"oc+y( zatrzymuc si. d"uEe na :ycyliiC>@dy-y W"oc+y nie e*zystowa"y( a -ym teE nie mó*" e*zystowaHC Nie estem malarzem anirze-iarzem( ale *dy przec+odz. przez sale muzeów( ko4cio"y( ulice( wreszcie *dy patrz. nate wynios"e( dumne( wiecznie po-"aEliwym i po*odnym u4miec+em dla wszystkie*o( co*"upie( niskie i -ezduszne( u4miec+ni.te dzie"a ) *dy uzmys"owi. so-ie te ca"e pokolenianapi.knieszyc+( na*enialnieszyc+ ludzi( czu.( Ee warto EyH i pracowaHL?Jeszcze w Wiedniu zetkn" si. :zymanowski z muzyk <*ora :trawi/skie*oC Wyst.powa"tam w"a4nie -alet rosyski :er*iusza ia*ilewa wystawiacy ietruszk. R191SC>@enialny est :trawi/ski Rod rosyskic+ -aletówS( estem nim strasznie prze.ty i wskutek te*o zaczynam nienawidziH Niemców Rnie mówi. naturalnie o staryc+LSC W o*óle my4l oWiedniu przyprawia mnie o md"o4ci?CWiosn 191# roku wyrusza :zymanowski do W"oc+ i do pó"nocne AfrykiC =udowna

przyroda( ruiny rzymskic+ i staro*reckic+ -udowli( e*zotyka otoczenia ) wszystko to pozostawi na wraEliwo4ci kompozytora niezatarte wraEenia( rzutuc zdecydowanie na profil e*o twórczo4ciC :potyka znów :trawi/skie*o( uE mu oso-i4cie znane*o( i podziwia

91



nowe e*o utworyC oryzont europeski zale*a ednak c+muryCWy-uc+a wona 4wiatowaC! 6ondynu 4pieszy :zymanowski do Warszawy i &iowaC Ostatni poci* kursucynormalnie dowozi *o do domuC Jeszcze ako trzyletni c+"opiec c+orowa" :zymanowski nano*.( nie odzyskawszy ni*dy pe"ne w nie w"adzyC Fo zwalnia"o *o o-ecnie od s"uE-ywoskoweC ! tym wi.kszym teE zapa"em wzi" si. do kompozyciCowsta w zacisznym domku o*rodnika w pe"ni uE dorza"e dzie"a( ak Z &oncertskrzypcowy i <<< :ymfoniaC WraEenia sycyliskie od-ia si. w cyklu trzec+ poematów naskrzypce i fortepian( o-.tym wspólnym tytu"em 3ityC ierwszy zw"aszcza z utworów cyklu(ródlo Aretuzy( dostae si. do repertuaru nawy-itnieszyc+ skrzypkówC W partii fortepianowe(

uE w pierwszyc+ taktac+ wst.pu( nietrudno odnaleH wp"yw e-ussyQe*oC Ale skala 4rodkówimpresonizmu zosta"a tu rozszerzona( dysonansowo4H zaostrzona( -arwa podkre4lonaC Wmuzyce te est co4 ol4niewace*o( a zarazem przesycona est ona poez( plastyczn wiz 4wiate" i cieni uwik"an w su-telne tkaninie formyC W Narcyzie ) dru*im o*niwie cyklu )

panue tak c+arakterystyczna dla ca"e twórczo4ci :zymanowskie*o atmosfera przesyconaerotyzmemC < wreszcie w ostatnim o*niwie( or*iastycznym o-razie ryad i ana( na d"uEsze

przestrzeni wyst.pue politonalno4H( konflikty HwierHDtonowe( uwik"ane w przepyszne efekty

wirtuozowskie partii o-ydwu instrumentówC JeEeli moEna tu mówiH o impresonizmie( to z pewno4ci est to w"a4ciwy :zymanowDskiemu impresonizm polskiC =yklowi skrzypcowemu3ity odpowiada fortepianowe 3etopyB Wyspa syren( &alipso( NausicaeC W Wyspie syrenfortepian( roz-rzmiewacy niemal w ca"e rozci*"o4ci klawiatury( przywodzi na my4l

-rzmienie orkiestryC &askady pasaEów( arpe**ia( tryle( tremolanda ) to tylko 4rodki naus"u*ac+ nowe*o stylu fortepianowe*o :zymanowskie*o( zaznaczace*o si. uE w 3itac+Cro*ramowo4H leEy równieE w za"oEeniu nast.pne*o cyklu trzec+ utworów fortepianowyc+B3askac+( o-emucyc+ :zec+erezad.( K"azna Fantrysa i :erenad. on JuaaaC &ompozytor( ak si. zdae( pra*n" tu wyraziH tra*iczny konflikt zac+odzcy mi.dzy stanem psyc+icznym

-o+aterów tyc+ poematów a ic+ rol wo-ec ludziC

W 192 roku wy-itny muzykolo* @uido annain tak pisa" o :erenadzie on JuanaB >!aczynasi. wy-uc+owo i *órnolotnie( -ezczelnymi arpe**iami *itaryC otem od wewntrz dolatue ec+o*oryczy i melanc+oliiC miec+ i "zaC miec+ przec+odzi w szyderszy c+ic+ot( "za w "kanieCFrudno est znaleH w nowoczesne literaturze fortepianowe ak4 rzecz -ardzie p"omienn(muzyk. -ardzie zwart i ruc+liwsz( -ardzie zaso-n w dwi.k i poci*ac wyrazemludzko4ci?C Jak stwierdza !dzis"aw Jac+imeckiB >Wyszed"szy z impresonizmem e-ussyQe*o(

prze-ie*" :zymaDnowski w czasie niezmiernie krótkim ca" t. dro*.( któr talent e-ussyQe*owyE"o-i" w muzyce nowoczesne( i mó*" z dum przeciwstawiH e-ussyQemu w"asne zdo-yczei w"asn dro*.( któr c+cia" i4H dale w swoe twórczo4ci?C :pot.*owaniem elementówstylowyc+ 3itów( 3etop i 3asek est < &oncert skrzypcowyC &oncert ten po4wi.ci":zymanowski e*o pierwszemu wykonawcy( aw"owi &oc+a/skiemu( autorowi kadenci dote*o koncertuC Nied"u*o po koncercie powsta" Z &wartet smyczkowy( utwór( w którymkompozytor ak-y celowo zwraca" si. do tradycyne formy sonatowe( niezamcone*o "adurytmicznoDmetryczne*o i tonalDno4ciC !wraca uwa*. fina"( w którym cztery instrumenty *ra wczterec+ róEnyc+( oznaczonyc+ przy kluczac+ tonacac+( odpowiadacyc+ akordowizmnieszone septymy Rc( es( fis( aSC o trzec+ wy-ranyc+ przez sie-ie kaprysów a*aninie*odoro-i" :zymanowski parti. fortepianowCW 1922 roku Aleksander Fansman( kompozytor polskie*o poc+odzenia stale osiad"y we$ranci( tak c+arakteryzowa" twórczo4H :zymanowskie*oB >5zadko spotkaH moEna artyst. ak :zymanowski( u które*o prze-ie* rozwou -y"-y tak asny( wyznaczony lini prost -ezwstrz4nie/ i poszukiwa/ RCCCSC Ostro4H wraEliwo4ci( tra*iczny rysunek melosu( nieustanna

ruc+liwo4H my4li( +oryzontalna koncepca +armoniczna wystpi"y tu od razu RCCCSC ywio"+umorystyczny est :zymanowskiemu zupe"nie o-cyC Natura e*o est racze marzycielska(

poetyczna( dost.pna dla nawyEszyc+ wzlotów uczucia( dla akcentów wstrzsace*o tra*izmuC

92



:zymanowski naleEy niewtpliwie do szere*u nawi.kszyc+ nasze epoki?Co Fymoszówki do-ie*a"y pocztkowo tylko ec+a toczce si. wonyC Na sta"yc+ koncertac+kameralnyc+ dosz"o do wykonania utworów :zymanowskie*oC W &iowie *ra" &oc+a/ski przyakompaniamencie kompozytoraCrzyszed" ednak moment( kiedy :zymanowscy opu4cili matek( przec+odzcy na w"asno4Hc+"opów( i przenie4li si. do Jelizawiet*raduC

>Nie ruszamy si. prawie z domu( -o nie ma -ardzo *dzie( a póno wieczorem nie -ardzo i -ezpiecznie ) c+ociaE dotyc+czas nic -ardzo straszne*o si. nie dzieeC Fylko smutno tu( -ez-arwnie( a poniekd -eznadzienieC Na*orsze est( Ee nie mo*. na razie komponowaH(wi.c troc+. pisz. ) -ez Eadnyc+ oczywi4cie pretensi literackic+?C@dy fala rewolucyna o*arn."a miasteczko( :zymanowski wszed" w sk"ad &omitetu3uzyczne*o przy 6udowym &omisariacie O4wiatyCW nie opalonyc+ i s"a-o o4wietlonyc+ salkac+ urzdzano koncerty( któryc+ s"uc+aliro-otnicy i uz-roeni Eo"nierzeC W tym niespokonym czasie( *dy *"ód dawa" znaH o so-ie(

eszcze edno ze wspomnie/ sycyliskic+ mia"o we4H w faz. realizaciB :zymanowskirozpocz" prac. nad oper( które akca roz*rywa si. w 4redniowieczne :ycylii( a do któreli-retto napisa" e*o m"odszy kuzyn( pisarz i poeta Jaros"aw <waszkiewiczC Oper t -y" &ról5o*erCW 1919 roku na 8krain. wesz"y woska niemieckie i austriackieC okd ec+aH( nie -y"owtpliwo4ci ) do stolicy oczyste*o krau( który w"a4nie po latac+ niewoli odzyska"niepodle*"o4H( do WarszawyC:zymanowski przypomnia" so-ie czasy nie tak dawne( kiedy pu-liczno4H wdzi.cznie

przymowa"a e*o muzyk.C Ky" tu teraz z aw"em &oc+a/skim( siostr :tanis"aw ) 4piewaczk( -ratem $eliksem ) akompaniatoremC !akrztni.to si. i wkrótce poawi"y si. afisze zapowiadace koncert kompozytorski :zymanowskie*oC Jak wypad" on w relaci:zymanowskie*o w li4cie do edne*o z przyació"B >omy4l( sala nie -y"a wyprzedanaC=zyli Ee w Warszawie nie znalaz"o si. %00 osó-( któryc+ -y zainteresowa"o( co a ro-i"em

przez ostatnie latL rzyznasz( Ee to nieweso"eL?W te sytuaci trudno -y"o oprzeH1 si. listownym wezwaniom Artura 5u-insteina( wirtuozao 4wiatowe s"awie( zapraszacym do AmerykiC W styczniu 1921 roku :zymanowski i&oc+a/ski z Eon( o-ok serdecznie ic+ przymuce*o 5u-insteina( wsiedli w 6ondynie nastatek p"yncy do AmerykiC >omimo róEnyc+ za*ranicznyc+ pokus( które roztacza przedemn Arturek( czu.( Ee -.d. musia" wróciH do krauL otrze-ne to koniecznie dla moeduc+owe atmosfery?C< powróci" -ez zw"oki( zdac so-ie spraw. z o-owizków ciEcyc+ na nim ako arty4cie wodrodzone oczynieC !daniem e*o( a-y olska znów mo*"a staH si. pe"nowarto4ciowymcz"onkiem europeskie spo"eczno4ci( trze-a -y"o nadra-iaH zale*"o4ci równieE i w sztuceC3uzyka polska( -y staH si. wielk( musi otrzsnH si. z >arzma stworzonyc+ wczora normi nakazówC Niec+ -.dzie narodow w rasowe swe odr.-no4ci( niec+ ednak dEy -ez l.kutam( *dzie wznoszone przez ni warto4ci sta si. o*ólnoludzkimiC Niec+ -.dzie narodowa(lecz nie prowinconalnaC Niec+ wszelkie prdy rodzce si. w sztuce 4wiatowe( swo-odnie

przep"ywa i przez nasz sztuk.? ) wo"a" w ednym z prasowyc+ wywiadówC W mau1922 roku Featr Wielki w Warszawie wystawia m"odzie/cz oper. :zymanowskie*oa*it+C o drodze do aryEa :zymanowski zatrzymue si. w radze( *dzie s"uc+a swe*o&oncertu skrzypcowe*o pod -atut $itel-er*aC W aryEu od-ywa si. koncertkompozytorski( po którym poawia si. o-szerne recenzeC >3oi nadroEsi ) pisze:zymanowski do rodziny w Warszawie ) nie *niewacie si.( Ee dzi4 dopiero pisz.C &oncertdoskonale si. uda" i mia" duEe powodzenieC Atmosfera -y"a -ardzo mi"a i przyaznaC

9



A1J tu( w aryEu ) wprost trudno c+wil. czasu znaleH( taka tu masa osó-( i tak mi.okropnie m.czC !nalaz"em si. w wirze osó-( 4niada/( o-iadów( teatrów( koncertów etcC Fumiliard ludzi znaomyc+ róEnyc+ ras i kolorów ) ci*le mnie *dzie4 zaprasza ) i nudzimnie to okropnie( ale trudno( trze-a to znie4H?C o przyc+ylnyc+ *"osów krytyki paryskiedo"cza si. krytycy Wiednia( ra*i(WeneciC 8twory :zymanowskie*o dosta si. do pro*ramów festiwalów 3i.dzynarodowe*oFowarzystwa 3uzyki Wspó"czesne w 5zymie( Weneci( $rankfurcie( :alz-ur*u( 6ipsku(KrukseliCW towarzystwie :zymanowski est wprost rozrywanyC Jest ele*ancki( wykwintny( dowcipny(znacy kilka .zyków( nieoceniony kompan( zadziwiacy -"yskotliwo4ciC Ale ten 4wiatowiecskrycie t.skni za kraem( czemu dae wyraz w li4cie do siostryB >Wiesz( !ioka ) tam -y"naoko"o las( z-oEa( zupe"nie ak u nasC Ky"em ca"kiem wzruszony( ak zo-aczy"em krzaczki(wprost o*romne "any pszenicy z makami?C8znanie( akim cieszy" si. :zymanowski( nie sz"o -ynamnie w parze z zapewnieniem muzno4nyc+ warunków materialne e*zystenciC okucza"o to tym -ardzie( Ee :zymanowski)ak sam sie-ie okre4la" ) >niedo".*a Eyciowy( zupe"ne zero pod wz*l.dem zaradno4ci i sprytu?(

musia" -yH *"ównym oparciem dla swe rodzinyC Ni*dy teE nie potrafi" przec+odziH o-o.tniewo-ec potrze-ucyc+C W czerwcu 192% roku wystawiono w Warszawie &róla 5o*eraC Akcate opery roz*rywa si. w istocie w *".-i duszy ludzkieC yspozyc. e u" autor li-retta(Jaros"aw <waszkiewicz( nast.pucoB >Akt pierwszy to skostnia"o4H -izanty/skic+ formCCC a naic+ tle asna postaH asterza( wzywaca do inne rado4ci( w które dusza i cia"o mo*"y-y stopiHsi. w owo ma*iczne i nieosi*alne edno)cel tylu wysi"ków reli*inyc+( artystycznyc+ ifilozoficznyc+C Akt dru*i ) to Wsc+ód( askrawy( -icy w oczy( ale zakrywacy pod pow"ok cielesne*o zam.tu ec+o( daleki zew *"osu -oskie*oC Frzeci akt ) to osi*niecie nawyEszyc+t.sknotB poznanie -óstwa i odnalezienie dro*i do nie*o( usym-olizowane ko/cow apostrof króla 5o*era do s"o/ca ponad ruinami *reckie*o teatru ionizosa?C

Ko*actwo( kontrasty( fantaza i -arwno4H te muzyki 4wiadcz o zupe"nym opanowaniu przezkompozytora konkretno4ci s"yszenia( która pozwala mu na wspania" realizac. wielkic+ scenoperowyc+( przy rozwini.ciu ca"e*o aparatu c+órów( solistów i orkiestryC>JeEeli za pomoc porówna/ ) pisze !dzis"aw Jac+imecki ) moEna sklasyfikowaH akie4dzie"o artystyczne( to h&róla 5o*era wolno zestawiaH tylko z hFristanem i <zoldC <deadionizyska wywo"a"a w *enialnym kompozytorze nasze epoki podo-nie doskona"y w kszta"cieartystyczny refleks twórczy( ak oso-isty wstrzs erotyczny w Wa*nerze( *enialnym

przedstawicielu romantyzmu?C&ilka miesi.cy po wystawieniu &róla 5o*era otrzyma" :zymanowski list od wiede/skie*o

przyaciela( pianisty i kompozytora( profesora konserwatorium ) Józefa 3arYaC>ro*i &aroluC W &airze poszuku dyrektora konserwatorium( kompozytora dostatecznieznane*o( w"adace*o kilkoma .zykami( isteresuce*o si. muzyk orientalnC !apewnia doskona"e warunkiC oda"em two kandydatur.( nie widz. lepszeC asuesz do e*ipskic+wyma*a/ ak ula"C :"ysza"em o twoim nie nalepszym ostatnio zdrowiu ) tam -.dziesz mia"idealny klimat( zapomnisz( co to c+oro-y( -.dziesz nareszcie uwolniony od trosk materialnyc+Comy4l( a racze zdecydu si.( i da mi ak napr.dze znaH?C<leE pro-lemów Eyciowyc+ :zymanowskie*o mo*"o rozwizaH przy.cie te propozyciBzdrowie( sytuaca materialna( pomoc rodzinie( moEno4H spokone*o komponowania( ostateczniei pewien zaszczytC Ale :zymanowski nie namy4la" si. d"u*oB >@dy-y mi npC w Ameryceofiarowywali miliony na akim4 stanowisku( na pewno -ym nie przy" i dale -ym -ied. wolsce klepa"?C

Fak teE uczyni" ) odmówi"C 8czyni" to i dlate*o( Ee w"a4nie otwiera"a si. przed nim nowa(narodowa misa( od wype"nienia które( ak wierzy" *".-oko( nie wolno mu -y"o si. uc+yliHC@dy-yE mó*" wtedy wiedzieH( ak wielk ofiar okupi t. swo decyz.( ile *oryczy dozna i ile

9#



e*o naszlac+etnieszyc+ intenci( podemowanyc+ wysi"ków zostanie o-róconyc+ wniweczL&onserwatorium 3uzyczne w Warszawie od pierwszyc+ dni istnienia odrodzoneolski wyma*a"o reformy w sensie nadania mu ran*i wyEsze uczelniC anowa"y tamnieprzyemne stosunki( sytuaca wyma*a"a radykalnyc+ posuni.HC Wtedy to w"adzeministerialne zwróci"y uwa*. na :zymanowskie*o( proponuc mu stanowisko dyrektora&onserwatorium Warszawskie*oC :zymanowski wyrazi" z*od. i w marcu 1927 roku stanowisko

o-"C Warto tu dodaH( Ee korzy4ci materialne zwizane z tym stanowiskiem -y"y wr.czznikomeC rzyaciele ostrze*ali *o( ale on pozosta" *"uc+y na ic+ ostrzeEeniaC o pracy za-ra"si. z ca"ym zapa"emC >RCCCS pomimo pozorów estem strasznie am-itny i nic nie mo*. zro-iH w

po"owieC OtóE po*rEy"em si. w t. atmosfer. zupe"nie( nieraz po ' *odzin dziennie siedz. w&onserwatorium lu- akim4 3inisteriumC 8czniowie co lepsi s ze mnie uszcz.4liwieni( reszta

) szara masa ) -oi si. mnie( -o estem spokony i *rzeczny( ale stanowczy i sro*i RCCCSC!or*anizowa"em administrac. ) zaan*aEowa"em szere* nowyc+( m"odyc+( zdolnyc+

profesorów ) zrealizowa"em wreszcie klas. kapelmistrzów( która dotd istnia"a na papierze(zor*anizowa"em w sposó- -ardzo pomys"owy klas. operowC Orkiestra pod iciem *ra lepieniE fil+armoninaC =z.4H *mac+u uE troc+. oczy4ci"em i odnowi"em( zdo-ykm 4rodki i kredyty

na *runtowny remont latemC 3oi uczniowie oso-i4cie zac+wyceni s mymi lekcami i ro-i *wa"towne post.pyRCCCSCOkaza"o si.( Ee wszystko( co ro-i"em( -y"o s"uszne( konieczneC odniesienie si. poziomu&onserwatorium est oczywiste i na*orsi wro*owie nie mo* uE te*o zaprzeczyHL?A wro*ów tyc+ przy-ywa"oC Nie zasypiali sprawy( zwierac swoe szere*i i mnoEc atakiCrzecieE to ten znienawidzony :zymanowski( nienawidzony coraz -ardzie( w miar. ak e*omuzyka zdo-ywa coraz wi.ksze powodzenieC otd moEna -y"o tylko ksaH *o w recenzac+(teraz pole krytyki znacznie si. rozszerzy"oB nie szanue staryc+ zas"uEonyc+ peda*o*ów(urz.dowe papiery podpisue na stoco( est samow"adny( trwoni *rosz pu-liczny( przyc+odzi nalekce w palcie RCCCSC >RCCCS nie -y"o takie*o -"ota( które*o -y mi na *"ow. nie wylaliC 5ozpocz.to

przeciw mnie kampani. nienawi4ciC Fylko dlate*o( Ee naprawd. uda"o mi si. co4 zdzia"aHL?:zymanowski zdawa" so-ie spraw. z wielko4ci ponoszone ofiaryB od c+wili o-.cia dyrekciuczelni przesta" zamowaH si. w"asn twórczo4ciC A ednak pró-owa" eszcze walczyHC>Wiem na pewno( Ee praca ta za-ia mnie ako artyst.C ! dru*ie strony troc+. mi Eal tak

pi.knie rozpocz.te*o dzie"aC A poza tym czu. dzi4 wprost na so-ie o*romn odpowiedzialno4H uE nie wo-ec moe kompozyci wy"cznie( a wo-ec ca"e moe roli( powiedzmy( spo"eczne iwyc+odzce poza mury &onserwatorium?C opis po dru*im roku pracy :zymanowskie*o

przyniós" ol-rzymi sukcesC Niestety on sam czu" w so-ie coraz mnie si" do dalsze walkiC Nieoczekiwanie w sukurs wro*om przyszli lekarzeC dali wypoczynku( sanatoryne opieki(leczeniaC Nowoczesne idee :zymanowskie*o zapada"y w serca m"odyc+ wyc+owankówuczelni( a takEe i *rona m"odyc+ profesorówC 3ó*" im zawierzyH( tak ak oni wierzyli w e*o

ideeC < na*le przeraEaca prawda nie da"a si. d"uEe ukryHC Wyrok lekarzy -rzmia"B ci.Eka*rulica p"ucL Frze-a -y"o przekazaH kierowanie uczelni w zaufane r.ce !-i*niewarzewieckie*o i wyec+aHCocztkowo -y" to tylko kilkuty*odniowy wypoczynek w podwiede/skim sanatoriumC Ale uEw sierpniu 1929 roku trze-a -y"o wyec+aH do aos w :zwacarii na dalsze leczenieC 6ekarzenakazu zupe"n -ezczynno4HC :zymanowski poddae si. temu z trudem i przy-y"e wodwiedziny siostrze dyktue )ak to nazywa ) >ma" -roszurk. o wyc+owawczym znaczeniumuzyki?C < dzisia praca ta zac+wyca pi.knem u.cia i stylu( zadziwiac *".-oko4ci zawartyc+w nie my4li( które nie straci"y swe aktualno4ciCW aos :zymanowski nie przestae my4leH o uczelni( w któr w"oEy" tyle pracyC !atrzymywaH

si. w po"owie dro*iT ) to nie w e*o styluC Okazue si.( Ee podo-nie my4lano i w WarszawieCostanowiono -owiem utworzyH wyEsz uczelni. pod nazw Akademii 3uzyczne z rektoremna czeleC @odno4H t. ofiarowano :zymanowskieDmuC 8roczyste otwarcie uczelni nastpi"o 7

9



listopada 190 roku w o-ecno4ci prezydenta 5zeczypospoliteC <nau*uracyne przemówieniewy*"asza" rektorC rzypomnia"( ak po powstaniu litopadowym zamkni.to :zko". @"ówn 3uzyki w Warszawie( które uczniem -y" $ryderyk =+opinC =ieszy" si.( Ee dzisia drzwi te z

powrotem si. otwiera( -y opieku/czo *arnH ku so-ie coraz liczniesze zast.py m"odzieEyC&o/czy" swe pi.kne przemówienie nawizuc do =+opinaB >Kezcenne dziedzictwo

pozostawione nam( muzykom polskim( w nie4miertelnym e*o dziele o-owizue nas nieako(

wskazuc na wynios"e szczyty( ku którym dEyH naleEyC Niec+Ee wi.c wielkie imi. $ryderyka=+opina ) imi.( które wymawiam z na*".-sz czci( na*or.tsz mi"o4ci ) pozostanie tu

ako ednoczce nas +as"o na straEy prac naszyc+ i trudów( które dzi4 oto podemuemy spo"emdla do-ra( napi.kniesze*o rozwou i c+wa"y 3uzyki olskie?C !dawa"o-y si.( Ee istnieniec+ociaE-y edyne w pa/stwie muzyczne szko"y wyEsze na szcze-lu akademickim nie

powinno -udziH niczyic+ wtpliwo4ciC NiestetyCCC dla wielu >ednoczcym +as"em? pozostawa"awalka z :zymanowskimC On sam mówi" do !ofii &oc+a/skieB>Fu w ostatnic+ czasac+ wprost prze4ladu mnieC Fy nie masz po.cia( !osie/ko( co za aka4dzika nienawi4H do mnieC :traci"em nalepsze lata( Ee-y tu co4 zro-iH( popc+nH( z-udowaH(wszystko nadaremnieC @dy-ym c+ociaE walczy" z inn( ale prawdziw ide( ale walcz. wprost z

pod"o4ci ludzk?C !ofia &oc+a/ska zarea*owa"a z w"a4ciw so-ie pasB>=ze*o te "adaki c+c od cie-ieL Fo zazdro4H wszystkic+ "apserdakówL O-urza mnie to ) niemo* uszanowaH( Ee ma wielkie*o cz"owieka na czele instytuciL? 5ównieE i na stanowiskuministra o4wiaty znalaz" si. wtedy smutne pami.ci Janusz J.drzeewicz( równieniekompetentny ak ar-itralnyC od.to decyz. o likwidaci WyEsze :zko"y 3uzyczneCymisa :zymanowskie*o z dniem l maa 192 roku zosta"a przy.taC>&l.skaT ) zapytue w swe znakomite ksiEce dla m"odzieEy o :zymanowskim Feresa=+yli/skaC ) Fak( dorana( -ezpo4rednia( namacalnaC !wyci.stwoT ) Fak( po4rednie( wumys"ac+ i sercac+ wyc+owywane przez tyc+ kilka lat m"odzieEy( zwyci.stwo idei( duc+a(4mia"e my4liC 3uzyka polska( raz wyprowadzona na szerokie przestrzenie europeskie sztuki(nie powróci"a uE do staryc+ formC <dea okaza"a si. silniesza od nierozumne si"y w"adzyC3"odzi muzycy wiedzieli uE( dokd i4H?C Wkrótce po tyc+ smutnyc+ wypadkac+ :zymanowskiw wywiadzie prasowym powiedzia" mi.dzy innymiB>Nie-awem ci m"odzi musz do4H do *"osuC 3a nie tylko talenty( ale i inicatyw.( i wreszcie

poczucie wspó"czesne rzeczywisto4ciC Oni za4 uE wiedz( w akim celu hdezor*anizowa"emkonserwatorium pa/stwowe przez szere* latC Wówczas nastpi re+a-ilitaca ca"e moe pracy iwysi"ków( które dzi4 zda si. daremne( na zawsze stracone?CWarto -y"o nieco d"uEe zatrzymaH si. nad tym( zdawa"o-y si.( epizodem w Eyciu:zymanowskie*o( poniewaE skupia" on ak w soczewce wszystkie trudno4ci( akie na swedrodze spotyka"a post.powa muzyka polska( i demaskowa" wro*ie poczynania nie

prze-ieracyc+ w 4rodkac+ przeciwnikówC =ena( ak musia" te zma*ania op"acaH

:zymanowski( -y"a przeraEaco wysokaB zdrowie e*o ule*"o dalszemu po*orszeniuC :zuka"ratunku i moEliwie zupe"ne izolaci w !akopanemC Ky"y oczywi4cie i c+wile radosneB

przyznanie odznaczenia francusk 6e*i onorow( czy teE nadanie przez 8niwersytetJa*iello/ski w &rakowie tytu"u doktora +onoris causaC W atmosferze !akopane*o odnadywa"o-ecnie co4 oczyszczyce*o( przywracace*o równowa*. duc+a i spokóC!etkni.ciu si. kompozytora z folklorem *óralskim zawdzi.czamy utwory powsta"e w ostatnic+latac+ e*o EyciaC la lu-icyc+ mie4ciH wszystko w podziale na okresy my4lano i wWarszawieC ostanowiono -owiem utworzyH wyEsz uczelni. pod nazw Akademii 3uzycznez rektorem na czeleC @odno4H t. ofiarowano :zymanowskieDmuC 8roczyste otwarcie uczelninastpi"o 7 listopada 190 roku w o-ecno4ci prezydenta 5zeczypospoliteC <nau*uracyne

przemówienie wy*"asza" rektorC rzypomnia"( ak po powstaniu litopadowym zamkni.to :zko". @"ówn 3uzyki w Warszawie( które uczniem -y" $ryderyk =+opinC =ieszy" si.( Ee dzisiadrzwi te z powrotem si. otwiera( -y opieku/czo *arnH ku so-ie coraz liczniesze zast.py

9%



m"odzieEyC &o/czy" swe pi.kne przemówienie nawizuc do =+opinaB >Kezcenne dziedzictwo pozostawione nam( muzykom polskim( w nie4miertelnym e*o dziele o-owizue nas nieako(wskazuc na wynios"e szczyty( ku którym dEyH naleEyC Niec+Ee wi.c wielkie imi. $ryderyka=+opina ) imi.( które wymawiam z na*".-sz czci( na*or.tsz mi"o4ci ) pozostanie tu

ako ednoczce nas +as"o na straEy prac naszyc+ i trudów( które dzi4 oto podemuemy spo"emdla do-ra( napi.kniesze*o rozwou i c+wa"y 3uzyki olskie?C !dawa"o-y si.( Ee istnienie

c+ociaE-y edyne w pa/stwie muzyczne szko"y wyEsze na szcze-lu akademickim nie powinno -udziH niczyic+ wtpliwo4ciC NiestetyCCC dla wielu Cednoczcym +as"em? pozostawa"awalka z :zymanowskimC On sam mówi" do !ofii &oc+a/skieB>Fu w ostatnic+ czasac+ wprost prze4ladu mnieC Fy nie masz po.cia( !osie/kp( co za aka4dzika nienawi4H do mnieC :traci"em nalepsze lata( Ee-y tu co4 zro-iH( popc+nH( z-udowaH(wszystko nadaremnieC @dy-ym c+ociaE walczy" z inn( ale prawdziw ide( ale walcz. wprost z

pod"o4ci( ludzk?C !ofia &oc+a/ska zarea*owa"a z w"a4ciw so-ie pasB>=ze*o te "adaki c+c od cie-ieL Fo zazdro4H wszystkic+ "apserdakówL O-urza mnie to ) niemo* uszanowaH( Ee ma wielkie*o cz"owieka na czele instytuciL? 5ównieE i na stanowiskuministra o4wiaty znalaz" si. wtedy smutne pami.ci Janusz J.drzeewicz( równie

niekompetentny ak ar-itralnyC od.to decyz. o likwidaci WyEsze :zko"y 3uzyczneCymisa :zymanowskie*o z dniem l maa 192 roku zosta"a przy.taC>&l.skaT ) zapytue w swe znakomite ksiEce dla m"odzieEy o :zymanowskim Feresa=+yli/skaC ) Fak( dorana( -ezpo4rednia( namacalnaC !wyci.stwoT ) Fak( po4rednie( wumys"ac+ i sercac+ wyc+owywane przez tyc+ kilka lat m"odzieEy( zwyci.stwo idei( duc+a(4mia"e my4liC 3uzyka polska( raz wyprowadzona na szerokie przestrzenie europeskie sztuki(nie powróci"a uE do staryc+ formC <dea okaza"a si. silniesza od nierozumne si"y w"adzyC3"odzi muzycy wiedzieli uE( dokd i4H?C Wkrótce po tyc+ smutnyc+ wypadkac+ :zymanowskiw wywiadzie prasowym powiedzia" mi.dzy innymiB>Nie-awem ci m"odzi musz do4H do *"osuC 3a nie tylko talenty( ale i inicatyw.( i wreszcie

poczucie wspó"czesne rzeczywisto4ciC Oni za4 uE wiedz( w akim celu dezor*anizowaC"emkonserwatorium pa/stwowe przez szere* latC Wówczas nastpi re+a-ilitaca ca"e moe pracy iwysi"ków( które dzi4 zda si. daremne( na zawsze stracone?CWarto -y"o nieco d"uEe zatrzymaH si. nad tym( zdawa"o-y si.( epizodem w Eyciu:zymanowskie*o( poniewaE skupia" on ak w soczewce wszystkie trudno4ci( akie na swedrodze spotyka"a post.powa muzyka polska( i demaskowa" wro*ie poczynania nie

prze-ieracyc+ w 4rodkac+ przeciwnikówC =ena( ak musia" te zma*ania op"acaH:zymanowski( -y"a przeraEaco wysokaB zdrowie e*o ule*"o dalszemu po*orszeniuC :zuka"ratunku i moEliwie zupe"ne izoJaci w !akopanemC Ky"y oczywi4cie i c+wile radosneB

przyznanie odznaczenia francusk 6e*i onorow( czy teE nadanie przez 8niwersytetJa*iello/ski w &rakowie tytu"u doktora +onoris causaC W atmosferze !akopane*o odnadywa"

o-ecnie co4 oczyszczyce*o( przywracace*o równowa*. duc+a i spokóC!etkni.ciu si. kompozytora z folklorem *óralskim zawdzi.czamy utwory powsta"e w ostatnic+latac+ e*o EyciaC la lu-icyc+ mie4ciH wszystko w podziale na okresy

DA?CiA?a Qtuioi %i KfruwizpzKd maKuzo 3 ars KAiAG[poa*fdio Ka yy-fntaoao\ oiaoZtu\4 A< afes3od qK" DfeAiouK&fo"JO drKd KA8gqO:

9i[is K< KzoK8zazd aiA?ppR 3 \azoiuotaZfs p3n afnaodurcof CDK<8K3O\OJK! [psódsA?APO8 KO rs afnpfo*p pq:A8g8KarZ=z* Qootaod off*f KO KAzotq qKpK8 QK\JKO< KCio[oK!O!:KJ3! K QKtttzpoi z\pazd K QpsoM=zin Xs :pór aXa ifoA?zódiuoTf fauics 7CfoAiosaK8u AG3CKSspod foKs 9qK QpnraoSs 9Ta9i3K[zod KJK!OK8!O Kiopf

K\si3O8Ks sz KfsnaA?a!KJAG3 ;azoK8zoupaf QA?azof O<K8 dis dfnzK\n ifoA?uzoZ"srq\s 8K!KiAiod i i090 A?u7Ju39! o\ pods 97

97



Q":9f 98!K3 CD98!K3 fKap*f o saf 9fg Dnfsr3 ;; fonzoZ=sffA\s 9rdKt Kaarasi3Oosfaram 9ap[za[ r jp\ KJKrapn"n ) po3opnzn f 6"77 "l-#! p7$BD7$lC $!- -!jE"$ M !$B>Fl GlH IB7d - Mp7-

Dosos pouRKqA?pKJ r pofKiar QorzrKoK QrazXqKf3 Qarzraofs9Jdun[AAP oT9f arA?upoXouzp i 8<9JK! s*f ) i\sarpiz fózapay zsn*pK\ 9zsid )olfopfs3O8Ktns f\J:?;oKfKzsniz3 zoiAI rs \zofe Kosod narz\dosK O<8KJT op

KcrozpK3Odop z QRDZZcZ\ to[o: umuoKJO 3 fKf QA?p9pq9i\ DK<8 nG rsKZiKSsp9!Jd taopofKfn[\R9rzpJK[ fes Kra9r f9rzpJK[ n ssf p\O3OsaKiiosAGp8 drs fefKpKpfs AGaz9tuoouKi yfaooKzsofAZtt apfK K 3 Q9tstniJ spac 3 K8!O8< oop nurapf:3O8,ur\z* K!tifs Q9azoiraii i Kraararzi[ JOJ<:O psq QnurziqKi3 pfpoaz\K8p*f DKfp"JK* i op [psods 89 3C rs fefKrf[z QmazifeimC op n ts KOKJ3<! 8MR3C: 3 fef f!KqK8po Q3ppoKa tfoAiaar ifOKnqOq 3 pfA\oz:a \OKftufnzsod QpJ$-*p-S7nB"ia oS-!p-SK$ldj$7L !#-"7 " J$E3ep-SL"7p nj$L#L-$7 E("pIDLp$F "-

QipZMiionr9finz[ 3p\and i atKqd a\iaKs K* *fndasZ=tt fouzoraouuKDoazo\p6$-!G Fj9)#-"7 (!a-F$=p"7C !1S(!G "$ lL$Fjp7I K JMpp$B-d! #L"j !/$ Gll(M(NOd-ajPQR oT9f yPP

Q\nfpaf nftzpo 8F<O3: 3 saf opq:3oinTurA_zs A\ttoodDfefs qA?s r ?znai opo\fs3oaKor\zsQ pKZq3 A?uosr foXzpJK[fKtr o QfeZAoiuD9rarz[ t\R":y=iOf0q qo[o Qrfs9Jdsf9 dZ= A?3iq[oso na=azoiuonMre rarKJfporiaAGasD9zooAIoa f9tzpqK[ o*soKftu4do KJO"Kna\aof oi K! !09f Qo:-Zssiu*a f Kar[KiJq*do3opKf\Ka K! su p'TK3n odr3 o Kuzop QopfsnoaKJt 3poZzoduiof po f*fsp*tazoKaz p\ozo3Jtofpo r ntoK3oa*KAtt AP rs ofefKAmsod QqZ=zf ZRa&saidsfa fp3s"G !- -FB$"l$n-C -7-SM$a"ukz* $!T(SSn! !M1#Lai

fefbsKaK K8A8K[ z dts KKfdszid Kq;nf artapoosA spi QKr\f 1\D1GL drsKfK!Kuzpo \oA\af\sads\a 3pofK3 ifoZ3Cs qo[o Q9f9! K8 -niofuit=s <<<C

DzoA?oz:9? 9pAGzoduroXf QK3Of\urz f9izpK[ saf pyo3ffJKT K3OpnzonDA?z* n o QmazAGA?siur op \rzpKAod Kra9tj9ian aazo\Ksfs Km[K8q* n eap9f9q o DKrados o99zszAG3JKa op saKAiofdiods OJK3KJ:O! *nfKaofooraa aprdtTuQ[A?Kia 9iaKAiA\opn[zo zazd Qnsuas o\aazorarouon, RizpJK[ !KJOO ntruo A?[ 9TrQA\*fKir przpsiAis o Qnf9f3 ;; fapfspsdona a\znur 3 3ppiarapf z 0T@!73ppL $p $E!plSl$G"3aUB* p"M$Ś!7!BS"B #B1#G$#L "!B77 Vn- -L!!T JlIjnB"Gr -

;z9aofod o**f offA? A?niKazn Kuido\ A?o3n >s3OpoKu? K! urpfKf 3 Qnrados3aT- 7 M '1p#Q 7S!- $7 #1#-p7#-$ JX7$B$7pM7 $S d- S-3$-$ Y33$pZ7"$F $7 7S!-

*ue oczywi4cie @rze*orz $itel-er*( przy fortepianie na tle orkiestry zasiada kompozytorC:ukces est duEyC Artystów zmusza do powtórzenia ostatnie cz.4ci utworuC :am

:zymanowski est nieco zaskoczony powodzeniem koncertuB >Wszystko uda"o si. znakomicie( do te*o stopnia( Ee musia"em -isowaH ca"y fina"L Nie 4miecie si. ze mnie ) sam w"a4ciwie kpi. z me*o hpianizmu( ale da. s"owo( Ee ludzie zac+odz w *"ow.( skd

a w o*óle *ramC Ja sam nie -ardzo rozumiem( ak do te*o doszed"em( Ee mo*"em to wo*óle wz*l.dnie poprawnie i z pewnym szwun*iem wy*raHC =a"o4H -rzmi doskonale( asno(

przerzycie?C Fak wi.c +onoraria za udzia" w wykonaniu <P :ymfonii na koncertac+ sta"ysi. teraz podstawowym ród"em zaro-ków :zymanowskie*oC W ci*u paru nast.pnyc+ latwystpi on 0 razy w 2# miastac+ ,uropy( przemierzac od Oslo do Kolonii( od 3oskwydo 6ondynu( od 5y*i do :ofiiC W akim stopniu podróEe i towarzyszce pu-licznymwyst.pom napi.cie od-ia"y si. na e*o zdrowiu( lepie nie mówiHC zi4( *dy twórczo4H

utalentowanyc+ kompozytorów polskic+ otoczona est w olsce opiek pa/stwa( trudnowprost zrozumieH( ak moEna -y"o wtedy pozostawiaH samemu so-ie kompozytora oustalone pozyci( -orykace*o si. ze 4mierteln c+oro-C A ednak tak -y"oC

9'



Wystawieniu &róla 5o*era w uis-ur*u w 192' roku towarzyszy"y antypolskiewystpienia niemieckic+ naconalistówC !a to wystawienie w praskim teatrze operowym w192 roku okaza"o si. prawdziwym triumfemC o przedstawieniu wywo"ywanokompozytora czterna4cie razyL ! te*o pami.tne*o wieczoru zac+owa" si. wzruszacydokumentB na*rane na ta4m. dzi.kczynne przemówienie :zymanowskie*oC! podróEy koncertowyc+( skranie wyczerpany( powraca kompozytor do !akopane*o( dowyna.te dawnie przez sie-ie willi >Atma?( któr( ak kiedy4 rodzinn Fymoszówk.(uwaEa za w"asny domC>owlok"em si. pó"Eywy do !akopane*o( *dzie po prostu po"oEy"em si. do "óEkaC Nieumiem ci powiedzieH( ak to coraz ponurze przedstawia si. kaEdy powrót tutahmarnotrawne*o syna?CAle podróEowaH i koncertowaH trze-aC 6ata 19 i 19# sp.dza :zymanowski w poci*ac+(+otelac+ i estradac+ koncertowyc+C aryE( Kolonia( Furyn( FriestC o 3oskwy edzie wraz z$itel-er*iem i 4piewaczk ,w KandrowskDFurskC ! 3oskwy 4piesz na wielkie tournHe

po Ka"kanac+C ónie dro*a wiedzie przez aryE( Amsterdam( a*.( 6ondynC!nów spada na/ zaszczytyB królewska Akademia wC =ecylii w 5zymie powo"ue *o na+onorowe*o cz"onkaC !ostae odznaczony &rzyEem &omandorskim Orderu olskiOdrodzoneC W $il+armonii Warszawskie od-ywa si. u-ileuszowy koncert czczcy

pi.Hdziesi.ciolecie urodzin kompozytoraC W 3adrycie pod auspicami 6i*i Narodówod-ywa si. mi.dzynarodowy zazd intelektualistów i artystówC O-radom przewodniczywielka olka( odkrywczym radu i polonu ) 3aria :k"oDdowskaD=urieC W zedzie( akodele*at olski( -ierze równieE udzia" &arol :zymanowskiC W pro*ramac+ koncertów naestradac+ ,uropy i Ameryki *rywane s e*o utworyB < &oncert( :ta-at 3ater( <<< :ymfonia(3ityC :"awa :zymanowskie*o ro4nieC awe" &oc+a/ski wykonue w Warszawie po raz

pierwszy ZZ &oncert skrzypcowy ) ostatni utwór :zymanowskie*oCA sam :zymanowskiT O*arnia *o coraz wi.ksze znuEenieC 6edwie zaleczona *rulicaatakue ze zdwoon si"C Ody w lecie sezon koncertowy zamiera( do zakopia/skie >Atmy?za*lda zwyczana -iedaCCC : to lata wielkie*o kryzysu( trudna sytuaca uderza przedewszystkim w artystówCW 19 roku -rak uE 4rodków na utrzymanie >Atmy?C Frze-a *niedziH si. w +otelac+ lu-korzystaH z *o4cinno4ci rodzinyC &ilka dalszyc+ podróEy koncertowyc+( skranewyczerpanie ) lekarz paryski nakazue natyc+miastowy wypoczynekC :zymanowskiwyeEdEa na 6azurowe Wy-rzeEe do OrasseC Futa doc+odz *o tele*ramy z aryEaC Ko tamdo-ie*a szcz.4liwe*o ko/ca d"u*otrwa"e pertraktace z Oper o wystawienie arnasiówC3nóstwo k"opotów( w4ród któryc+ nawi.kszyc+ przyczynia" wykonawca *"ówne rolitaneczne( :er*iusz 6ifarC :zymanowski dla u"a*odzenia te kapry4ne m.skie prima-alerinymusia" dokomponowaH muzyk. pod solowy popis 6ifaraC < wreszcie premiera 27 kwietnia 19%rokuC :ukcesC Kalet powtarza eszcze trzy razyC 5ecenze znakomiteC Oczywi4cie przy.cia(rauty( -ankietyC &ompozytor oczekiwa" dalszyc+ propozyciC Niestety( *dy min" uroczystynastró( pozosta"a tylko c+oro-a w zaostrzone formieB *rulica *ard"aC 6ekarze nie z*adza si. na po-yt c+ore*o w !akopanemC $undusze wyczerpu si. i lato trze-a sp.dziH w duszneWarszawieC 5zdowe stypendium na leczenie est -ardzo skromneC Jesieni udae si. ednak wys"aH c+ore*o do aryEa( a stamtd( idc za wskazówkami lekarza( znów do pensonatu w@rasseC =zy paryski lekarz *rzeszy" nadmiernym optymizmem( nie kieruc pacenta w tymstanie na leczenie w sanatorium( lecz na po-yt wypoczynkowy( pozostanie taemnicC :tanc+ore*o po*arsza si. z dnia na dzie/( listy e*o tc+n -eznadzieno4ciC Napierw sekretarka(

zacna 6eonia @radstein( a nast.pnie i siostra kompozytora( :tanis"awa( 4piesz do $ranciC8dae si. nak"oniH c+ore*o do przeniesienia si. do sanatoriumC &aretka zawozi *o do =lini[uedu :i*nal w 6ozannieC Fo uE tylko C kwestia kilku dniC 27 marca przyeEdEa siostra( 29 marca

99



197 roku &arol :zymanowski umieraC ierwszym( który u wez*"owia zmar"e*o sk"ada kwiaty( est <*nacy aderewskiCW 1927 roku( *dy uroczy4cie sprowadzono do olski proc+y poety Juliusza :"owackie*o( -yz"oEyH e w krypcie wawelskie( :zymanowski zauwaEy"B >&iedy teraz niedawno patrzy"em nacudowny( mityczny aki4 niemal o-c+ód :"owackie*o( o tym my4la"em( Ee za akie4 100 lat

-.d moEe ) oczywi4cie nie z tak nies"yc+an parad( ale z równym karawaniarskim

amatorstwem ) o-nosili i moe kosteczki po olsce( ale cóE mi wówczas z te*o przydzieT5zecz w tym( Ee olacy nie znosz Eywyc+ ludzi( a u-óstwia trupy( z którymi mo* ro-iH( coim si. podo-a( dlate*o teE zawsze dE do te*o( Ee-y Eywyc+ ukatrupiH RCCCSC =+cia"-ym mieHdzi4 c+oH cz.4H tyc+ pieni.dzy( które wydadz na mó po*rze-?C 5zeczywi4cie( po*rze- -y"równie uroczysty ak kosztownyC :zymanowskie*o poc+owano w sarkofa*u w krypciezas"uEonyc+ na :ka"ce w &rakowieC :erce pozosta"o w Warszawie( -y spoczH w ko4ciele wC&rzyEa o-ok serca =+opinaC Niestety( dzielc los tylu Eywyc+( sp"on."o ono podczas powstaniawarszawskie*o w 19## rokuC>:zymanowski samotnym wysi"kiem twórczym zrówna" zapónion w swym rozwou muzyk.

polsk z poziomem europeskimC Wyrwa" ze 4lepe*o toru( którym od d"uEsze*o czasu toczy"a

si. -iernie za muzyk niemieck( i nada" e kierunek umoEliwiacy dalszy rozwóCoprowadzi" swo tec+nik. kompozytorsk do nieosi*alnyc+ u nas przed nim wyEyndoskona"o4ciC FoteE sta" si. wzorem i nauczycielem m"ode*o pokolenia kompozytorów

polskic+( którym utorowa" dro*. na aren. muzyki 4wiatoweC JeEeli dzi4 nasi kompozytorzyodnosz sukcesy na estradac+ za*ranicznyc+( niema"a w tym zas"u*a :zymanowskie*o?C Fak

pisa" o :zymanowskim autor pierwsze o nim pe"ne mono*rafii( :tanis"aw @oDlac+owskiCWzorem kompozytora polskie*o( który wytworzy" w"asny i ednocze4nie narodowy styl( -y" dla:zymanowskie*o =+opinC 5ównieE i :zymanowski pod" walk. o polsk muzyk. narodow wnaistotnieszym sensieC Jak nieeden twórca prawdziwie post.powy( od-y" d"u* dro*.(realizuc swó cel nieako etapamiC W pocztkowyc+ utworac+ 4wiadomie nawiza" do=+opinaC rze-rn" zwyci.sko przez wp"ywy 5yszarda :traussa( :kria-ina i francuskic+impresonistów z e-ussym na czele( zac+wyci" si. muzyk :trawi/skie*o( nie pozosta"nieczu"y na specyficzny stosunek Kartoka do folkloruC Od pocztku ednak muzyka:zymanowskie*o pe"na -y"a 4mia"yc+ w"asnyc+ poszukiwa/( a kaEdy z etapów znaczy" si. szere*iem wy-itnyc+ utworówC &aEdy utwór :zymanowskie*o a4niee -laskiem doskona"o4citec+niczne( wyp"ywace z mistrzowskie*o opanowania rzemios"a kompozytorskie*oC W-rew

panucym w muzyce europeskim tendencom zast.powania tre4ci uczuciowe przez sam konstrukc. i tec+nik. :zymanowski( idc za *"osem w"asne estetyki( wysuwa" we wszystkic+swoic+ dzie"ac+ na plan pierwszy *".-oki i szczery emoconalizmC ! pewno4ci est to i

pozostanie -ardzo typow cec+ muzyki polskie wszystkic+ czasówC3uzyka :zymanowskie*o od pierwszyc+ opusów tc+nie autentyczn poez( autentyczn

inwenc i fantaz muzyczn cz"owieka mace*o co4 waEne*o do powiedzeniaC 3owa ta niezawsze -ywa "atwa i przyst.pna( zawsze ednak est prawdziwaC rawdziwa wtedy( *dy wyraEaszczery liryzm( prawdziwa równieE( *dy przedziera si. przez trudny *szcz poszukiwa/nowe*o( lecz w"asne*o .zyka muzyczne*oC :zymanowski nie tworzy" w oderwaniu od EyciaCy" on ednym rytmem z polskimi pisarzami i poetami( c+"onc teE to( co w literaturze4wiatowe ukazywa"o si. nalepsze*oC =zuemy w e*o twórczo4ci kontakt z Eyciem( ze4wiatem i losem ludzkim( wielkie i *".-okie prze.cie si. rol( ak artysta ma w tym 4wiecieode*raH w pe"ni poczucia odpowiedzialno4ci za to( co mówi i daeC W twórczo4ci swe posiada"cenny dar niekopiowania ni*dy same*o sie-ieC =zuc si. do szpiku ko4ci artyst i muzykiem(

pra*n" swym dzie"em zamanifestowaH i sie-ie wo-ec krau( i kra ten wo-ec 4wiataC :td w

nim ów ustawiczny niepokó( ustawiczna walka o idea" artystyczny( walka o atmosfer. wielkic+ praw( które sztuka wyraEa( walka wreszcie z ko"Dtu/stwem( które wr.cz usi"owa"o odmówiH mu prawa do istnienia( twierdzc( Ee to( co tworzy( est zaprzeczeniem talentu i edynie móz*ow

100



konstrukc dwi.kowC >W tym krau ludzie my4l( Ee arty4ci nie powinni my4leH? ) mawia"(zatroskany o los polskie sztuki( o los m"odyc+( którzy coraz licznie *arn.li si. pod e*oskrzyd"a( czuc( Ee znad w nim oparcie na te ciemne i trudne drodzeC zisieszy s"uc+acz

przeszed" uE d"u* dro*. uwspó"cze4nienia i umuzykalnienia( .zyk muzyczny:zymanowskie*o nie krye dla nie*o takic+ trudno4ci ak dla e*o wspó"czesnyc+C okoleniewspó"czesnyc+ kompozytorów polskic+ wysz"o z or-ity -ezpo4rednic+ wp"ywów

:zymanowskie*o( odesz"o od su-iektywizmu e*o wcze4niesze*o okresu( prze."o ednak potrze-. nadale posuni.te znaomo4ci wspó"czesne*o rzemios"a i tec+niki kompozytorskieC3oEna wi.c mówiH o testamencie :zymanowskie*o( odnowiciela muzyki polskie i inspiratora

e sta"yc+ odtd dEe/ ku szczytomC

Wirtuozi polscy ++ i ++ wieku Wielu artystów polskic+ uwaEa"o za swó patriotyczny o-owizek s"uEyH rodakom nieopuszczac krauC < dlate*o( c+ociaE w pierwsze po"owie ;<; stulecia( w miar. rosnce*o wca"e ,uropie kultu wirtuozów( nie -rak"o i w4ród olaków wy-itnyc+ pianistów( skrzypków iwokalistów( tylko niektórzy z nic+ opuszczali kra udac si. na za*raniczne tournee i dlate*o(

mimo wielkie*o nieraz talentu i o*romnyc+ zas"u*( nie zdo"ali utrwaliH swyc+ nazwisk nazac+odzie ,uropyC rzyk"adowo wymieniH tu moEna znakomit par. wykonawców *"ównyc+ partii w pierwsze polskie operze narodowe( alce :tanis"awa 3oniuszkiB aulin. 5ioli iJuliana o-rskie*oC! dru*ie strony zarówno wirtuoziDsoli4ci( ak i dyry*enci dawali si. poznaH zazwycza akowykonawcy w"asnyc+ utworów( podo-nie ak to -y"o z a*aninim( 6isztem czy Wa*neremCJe4li c+odzi o polskic+ pianistów w erze romantyzmu( c+oH wy-itnyc+ nie -rakowa"o(wszystkic+ przys"oni" o*romem swe*o talentu $ryderyk =+opinC 3oEe tylko 3aria:zymanowska R17'9)1'1S( o które ako cenione wysoko zw"aszcza przez 5o-erta:c+umanna kompozytorce -y"a wyEe mowa( da"a si. poznaH ako znakomita pianistka naestradac+ aryEa( 6ondynu( 6ipska( rezna( 3ediolanu( 5zymu( Neapolu i w wielu miastac+rosyskic+C Wystarczy powiedzieH( Ee na e cze4H pisa" poematy sam @oet+eC Wspó"cze4ni

podkre4lali >polski wdzi.k? e *ryC 5ównieE wspomniany wyEe kompozytor( &arol 6ipi/skiR1790)1'%1S( przez wielu stawiany wyEe nawet od a*aninie*o( wytworzy" polski styl *ry naskrzypcac+C Nawy-itnieszym ednak polskim skrzypkiem wirtuozem u-ie*"e*o stulecia -y"utalentowany kompozytor enryk Wieniawski R1')1''0SC Wyst.puc sam( czy teE wespó"ze swym -ratem Józefem( 4wietnym pianist( a takEe i z Antonim 5uD-insteinem( odnosi"Wieniawski zawrotne wr.cz sukcesy na o-ydwu pó"kulac+C !naczne sukcesy odnosili w4wiecie dwa wy-itni skrzypkowie polscy ) Apolinary &tski R1'2%)1'79S i <zydor 6ottoR1'##)19%SC Krat Apolinare*o( Antoni &tski R1'17)1'99S( pierwszy polski pianistawirtuoz( który zdo-y" w 4wiecie prawdziw s"aw.( zyska" o*romn popularno4H zr.cznie

napisanym utworem 6e reeil du 6ion( niezaleEnie od niewielkie warto4ci artystyczne temuzykiC Juliusz !ar.-ski R1'#)1''S( eden z naulu-ie/szyc+ i nazdolnieszyc+ uczniów6iszta( wy-itny kompozytor( zas"yn" ako pianista popisucy si. *r na fortepianie o dwóc+klawiaturac+C odziwiano równieE pianistówB 3auryce*o 5oDsent+ala R1'%2)19#%S(Aleksandra 3ic+a"owskie*o R1'1)19'S( Józefa liwi/Dskie*o R1'%)190S( a zw"aszczaJózefa ofmanna R1'7%)197SC !do"ali oni utrwaliH swe nazwiska w kronikac+ muzycznyc+(mimo Ee wszystkic+ ic+ przes"ania"a sylwetka <*nace*o aderewskie*oC Na prze"omie stulecia4wiatowy roz*"os zdo-y" skrzypek Kronis"aw u-erman R1''2)19#7S( a takEe i niec+.tniewydalacy si. poza Warszaw. :tanis"aw Karcewicz R1'')1929SC Je4li c+odzi o wy-itnyc+

polskic+ wokalistów ;<; wieku( utrwalili swe nazwiska na scenac+ 4wiata przedstawiciele

rodziny 5eszke( a zw"aszcza znakomity tenor Jan 5eszke R1'0)192SC 3arcelina :em-ric+D&oc+a/ska R1'')19S( zaan*aEowana do londy/skie =oent @arden( wyst.powa"a nascenac+ $ranci( 5osi( Niemiec( iszpanii i AmerykiC W4ród e uczennic znalaz"y si. takie

101



s"awy ak usolina @iannini i 3aria JeritzaCO-ok wielkie*o rosyskie*o -asa $iodora :zalapina stawiano znakomite*o polskie*o -ossocantante Adama idura R1'7#)19#%S( solist. mediola/skie 6a :caliC W4ród s"awnyc+ równieE

poza *ranicami krau polskic+ tenorów wymieniH moEna Aleksandra Kandrowskie*o R1'%0) 191S ) zmar"e*o podczas wykonywania partii 5adamesa w Aidzie na scenie opery w renie

) i Józefa 3anna R1'')1921SC ! sopranów duEy roz*"os zdo-y"y Janina &orolewiczD

Waydowa( elena !-oi/skaD5uszkowska( ,wa KandrowskaDFurska( Wanda Wermi/ska(3atylda oli/skaD6eDwicka( Ada :ari( 3aria 3okrzycka( :tani !awadzkaC !as"yn."y teEnazwiska wy-itnyc+ polskic+ tenorówB <*nace*o y*asa( :tanis"awa @ruszczy/skie*o( JózefaWoli/skie*o( a zw"aszcza Jana &iepury zdo-ywace*o uznanie równieE w filmieC W okresie

pomi.dzy dwoma wonami 4wiatowymi wyp"yn."y równieE nazwiska polskic+ wirtuozówinstrumentalistówDpianistówB !ofii 5a-cewiczowe( enryka :ztompki( :tanis"awa:zpinalskie*o( Witolda 3a"cuzy/skie*o( Jana ,kiera( Koles"awa Woytowicza( !-i*niewarzewieckie*o( Józefa Furczy/skie*o( klawesyDnistkiB Wandy 6andowskie( or*anistówBKronis"awa 5utkowskie*o( $eliksa 5czDkowskie*o( skrzypkówB <reny u-iskie( ,u*enii8mi/skie( aw"a &oc+a/skie*o( enryka :zeryn*a( wiolonczelisty &azimierza

Wi"komirskie*o i innyc+C < wreszcie w4ród dyry*entów polskic+( cieszcyc+ si. do-r s"aw równieE i na wielu estradac+ za*ranicznyc+( wymieniH trze-a przede wszystkimB ,mila3"ynarskie*o( @rze*orza $itel-er*a( Artura 5odzi/skie*o( aw"a &leckie*o( 3ieczys"awa3ieDrzeewskie*oC Warto teE pami.taH( Ee s"awny dyry*entB 6eopold :tokowski( ak równieEuwaEany d"u*o za >króla pianistów? Artur 5u-instein( przy kaEde okazi szczyc si. swoim

polskim poc+odzeniemC

'owa #uzyka - (rze$orz Mic!alski

3o wy0ucu wo)ny &wiatowe)

mierH :zymanowskie*o zamkn."a waEny i pi.kny rozdzia" w dzieac+ polskie muzykiCWprawdzie nie wszyscy eszcze zdawali so-ie spraw. z donios"o4ci dzie"a wielkie*o kompozytora(lecz przecieE w muzyce)ak w o*óle w sztuce)ednomy4lno4H w odczuwaniu pi.kna nie estniez-.dna ani nawet poEdanaCo*rze- &arola :zymanowskie*o sta" si. okaz do wielkie demonstraci i oddania +o"du arty4cie icz"owiekowiC wiadomo4H niepowetowane straty( ak ponios"a polska kultura( -y"a ednak c+oH wcz.4ci z"a*odzona faktycznie wysok pozyc nasze muzyki( z-udowan na solidnym fundamenciespu4cizny :zymanowskie*oC ró-a dok"adne*o okre4lenia wp"ywu :zymanowskie*o na dalszyrozwó muzyki polskie natrafia nawet dzi4 na niema"e trudno4ciC Fen wy-itny twórca tylko przezkrótki okres swe*o Eycia zamowa" si. dzia"alno4ci peda*o*iczn( c+oH odwa*a przekona/(dEenie do odnowienia .zyka muzyczne*o oraz przymioty c+arakteru zawsze przyci*a"y do nie*o

utalentowanyc+ m"odyc+ kompozytorówC :zymanowDski -ez wa+ania udziela" m"odym i potrze-ucym nie tylko rad( ale takEe pomocy w we4ciu do >wielkie*o 4wiata? artystyczne*o( czynawet wr.cz zapomó* finansowyc+C !arazem ednak Eaden z uczniów czy podopiecznyc+ nie zosta"

e*o epi*onem( Eaden nie kopiowa" podziwiane*o mistrzaCCC $akt zastanawiacyC:zymanowski( wraEliwy o-serwator nanowsze muzyki( zdawa" so-ie spraw. z powszec+ne w4wiecie reakci na niemiecki neoromantyzm i francuski impresonizmC Odwrót od wyros"yc+ w ;<;wieku idei nie prze-ie*a" ednak wed"u* akie*o4 o-owizuce*o planuC Kunt przeciwko tradycizrodzi" zarówno twórczo4H :traDwi/skie*o( :c+ón-er*a( ak rokofiewa czy @rupy :ze4ciuC <stnia"o

ednak miesce( *dzie ) niczym w -i-line wieEy Ka-el ) reprezentanci naróEnieszyc+kierunków spotykali si.C 3iescem tym -y" oczywi4cie aryEC:tyl muzyki &arola :zymanowskie*o i e*o oso-iste upodo-ania tkwi korzeniami w epoceromantyzmu ) dotyczy to w"a4ciwie wszys kic+ e*o dzie"( niezaleEnie od zasadniczyc+

przeo-raEe/( akie dokona"y si. w e*o twórczo4ci w ci*u pierwszyc+ trzydziestu lat nasze*ostuleciaC 3imo to( pozostac do pewne*o stopnia w sprzeczno4ci z w"asn dzia"alno4ci

102



kompozytorsk( :zymanowski doskonale przewidywa" i wskazywa"( ak dro* potoczy si. dalszyrozwó muzykiCW t. dro*. wy-ra"a si. spora *rupa m"odzieEy i w latac+ poprzedzacyc+ won. moEna -y"ospotkaH w aryEu prawie wszystkic+ nazdolnieszyc+Czi4 o-serwuc tamte lata z do4H znaczne*o oddalenia( moEna uE z pewno4ci powiedzieH( Ee:zymanowski -y" *"ównym inicatorem zawiska( które zadecydowa"o o o-liczu polskie

muzyki na nast.pne dziesi.cioleciaC Wyc+owany na wzorac+ neoromantyzmu( sta" si. mimo to*orcym zwolennikiem idei z-liEenia do tradyci francuskic+ ) e-ussyQe*o i 5aela( potemtakEe :trawi/skie*oC Nie est zapewne rzecz przypadku( Ee od 1922 roku dzie"a e*o -y"ysystematycznie prezentowane s"uc+aczom aryEa i spotka"y si. z -ardzo Eyczliwym( niekiedyentuzastycznym przy.ciemC W s"ynnym artykule 3y splendidisolation pisa"B >!drowy rozwómuzyki polskie zaleEny est edynie od te*o( w akim stopniu potrafimy wyzwoliH si. zmocnyc+ u4cisków tradycyne hdo-re( hnalepsze muzyki niemieckie?C! pe"nym poparciem :zymanowskie*o spotka"a si. zatem pod.ta z ko/cem 192% rokuinicatywa e*o ucznia iotra erkowskie*o i $eliksa 5oderyka Ma-u/skie*o zor*anizowania:towarzyszenia 3"odyc+ 3uzyków olaków w aryEuC ierwszym prezesem zosta" iotr

erkowski( a naleEeli do :towarzyszenia mC inC :tanis"aw WieDc+owicz( 3ic+a" &ondracki(:zymon 6aks( Jan 3aklakiewicz( Alfred @radstein( !y*munt 3ycielski( Fadeusz :zeli*owski(Fadeusz &assern( Antoni :za"owski( Koles"aw Woytowicz( @raEyna Kacewicz( Jerzy $itel-er*(3ic+a" :pisak( Wifold 5udzi/ski( pianista enryk :ztompka( skrzypkowieB Wac"aw Niemczyk(<rena u-iska( ,u*enia lZmi/ska( 5oman Foten-er*( 4piewaczka !ofia 3assalskaC o 199roku :towarzyszenie zareestrowa"o 1#0 cz"onkówC3"odzi arty4ci przystpili do dzia"ania z wielkim impetemC !do"ali zapewniH so-ie poparcieczo"owyc+ postaci ówczesne*o muzyczne*o aryEaB Nadii Koulan*er( Art+ura one**era(3auryce*o 5aela( Al-erta 5oussela( $lorenta :c+mitta( a takEe wy-itnyc+ muzyków polskic+B<*nace*o aderewskie*o( &arola :zymanowskie*o( 6eopolda :tokowskie*o( AleksandraFansmanaC W wydane w 190 roku deklaraci inicatorzy :towarzyszenia pisaliB >AtmosferaaryEa RCCCS est dla m"odyc+ kompozytorów nad wyraz poEdana( nie pozwala -owiem ani nac+wil. *nu4DnieH w sza-lonie RCCCS( zmusza do sta"e*o wy4ci*u pomys"owo4ci( nieednokrotniew zawrotnym tempieC JakEe korzystny est ten hwy4ci* dla m"ode*o( twórcze*o umys"u(niespokone*o( poszukuce*o wciE nowyc+ form( nowe*o wyrazu( 4wieEyc+ wraEe/muzycznyc+ ) s"owem( te*o wszystkie*o( co dae ta szcze*ólna atmosfera aryEa( w które

-unie dorzewa i owocue wszelki post.p?C>3"ode umys"y? nie o*ranicza"y si. tylko do wc+"aniania wraEe/ i *romadzenia wiedzyC olscyarty4ci pod.li prac. trudn i waEnB propa*owali nasz muzyk. w ca"e $ranci( dEyli do

prze"amania muru i*noranci( do zaprezentowania naszersze*o wac+larza polskie twórczo4ciCzi.ki ic+ wysi"kom 4wiat muzyczny po raz pierwszy( mó*" do4wiadczyH( Ee tradyce polskie

nie o*ranicza si. do =+opina( lecz si.*a w przesz"o4H do wieku ;P< Rdzi4 *ranica ta przesuni.ta zosta"a znacznie daleS( a i w okresie poc+opinowskim o-emu nazwiska niesame*o tylko 3oniuszki i :zymanowskie*oC Naszerze ednak prezentowana -y"a twórczo4Hkompozytorów wspó"czesnyc+C O nasileniu akci propa*andowe 4wiadczyH moEe fakt( Ee wlatac+ 1922)199 od-y"o si. w aryEu ponad 70 koncertów wype"nionyc+ w ca"o4ci lu- wznaczne cz.4ci utworami m"odyc+ olakówCrzede wszystkim ednak polscy arty4ci zdo-ywali w aryEu wiedz. o nowe muzyce( kszta"cilisi. pod kierunkiem Nadii Koulan*er( aula ukasa i innyc+ wy-itnyc+ peda*o*ów francuskic+(a w swoe twórczo4ci podEali dro* wskazan przez e-ussyQe*o( 5aela( 5oussela(:zymanowskie*o i :trawi/skie*oC Kez Eadne przesady stwierdziH moEna( Ee pod wz*l.dem

sprawno4ci i aktualno4ci warsztatu kompozytorskie*o ni*dy przedtem nie -y"o w olsce tak liczne *rupy utalentowanyc+ twórcówC <c+ dzia"alno4H i Eywe kontakty z kraem wp"yn."ydecyduco na podniesienie standardu wiedzy i umie.tno4ci wszystkic+ muzyków i da"y podstaw.

10



dla sta-ilizaci osi*ni.te*o wysokie*o poziomuCO-serwuc ten niemal ednomy4lny zwrot ca"e*o pokolenia twórców od muzyki niemieckie dofrancuskie i rosyskie( trudno uniknH nasuwacyc+ si. tu skoarze/ z o*óln sytuac sztuki te*ookresu( a takEe ) co z pewno4ci nie -y"o -ez znaczenia ) z uk"adem si" politycznyc+C !apewnew pierwsze fazie te*o prze"omu wz*l.dy pozaartystyczne nie od*rywa"y wi.ksze roliC Jednak narastace w latac+ trzydziestyc+ napi.cie w stosunkac+ polskoDniemieckic+ i ednoczesne

z-liEtnie francuskoDpolskie stworzy"y wytkowo korzystn sytuac. dla utrwalenia i po*".-ieniarozpocz.te*o procesuC Jedyny polski przedwoenny dodekafonista Józef &offler nie zdo-y" w krau popularno4ci( a e*o dzie"a lepie znano i cz.4cie *rywano za *ranicC Nawet ci nieliczni m"odzikompozytorzy( którzy nie odczuwali potrze-y uzupe"niania edukaci w aryEu ak c+ociaE-y Witold6utos"awski i Koles"aw :za-elski( w swoe twórczo4ci poszli dro* 5aela i :trawi/skie*oCFwórczo4H cz"onków :towarzyszenia 3"odyc+ 3uzyków olaków w aryEu nie doczeka"a si. dotyc+czas syntetyczne*o opracowaniaC Kez wtpienia z"oEy"o si. na to szere* waEnyc+ przyczynBwona zniszczy"a wiele r.kopisów( niektórzy wy-itnie utalentowani arty4ci osiedli na sta"e pozaolsk RFansman( :pisak( :za"owski( &assern( Ma-u/ski( 3acieewski( JC $itel-er*( 6aksS( po 19#roku inne pro-lemy zamowa"y muzykolo*ów( dzi4 wreszcie wi.kszo4H powsta"yc+ wówczaskompozyci ma znaczenie *"ównie +istoryczne( ako dowód m"odzie/cze twórczo4ci s"yncyc+ z

pónieszyc+ dokona/ autorówC 3oEliwa est ednak o*ólna( c+oH z konieczno4ci takEe powierzc+owna( c+arakterystyka cec+ wspólnyc+ utworów skomponowanyc+ w kr.*u >szko"y paryskie?CW dziedzinie formy dominowa"o dEenie do uk"adów przerzystyc+( czytelnyc+ i klasycznie

proporconalnyc+C Wzory przesz"o4ci -y"y wysoko cenione( o czym 4wiadcz c+oH-y uprawiane*atunkiB pie4ni( sonaty( symfonie( uwertury( koncerty( kwartetyC O-owizywa"a estetyka -rzmienia

przyemne*o dla uc+a i pow4ci*liwe emoci( c+.tnie za-arwiane akcentami lekkie*omuzyczne*o dowcipuC Fen umiar i dystans do muzyki stwarza" c+y-a naistotniesz róEnic. mi.dzyfrancuskimi i polskimi neoklasykami a niemieckimi dodekafonistami i spadko-iercami sztuki5yszarda Wa*neraCaryE wyznawa" takEe sformu"owany przez :trawi/skie*o w oetyce po*ld o rzemie4lniczenaturze zawodu kompozytorskie*oC W my4l te zasady twórca -y" powo"any do umie.tne*o

porzdkowania dwi.ków( a w muzyce powinny znaleH odwierciedlenie e*o wiedza i sprawno4Htec+niczna( a nie wewn.trzne stany duszyC !alecenie to( traktowane w praktyce do4H elastycznie(wywar"o ednak wyrane pi.tno na twórczo4ci polskic+ kompozytorówC rzeawi"o si. zw"aszcza wwiernym stosowaniu re*u" poprawne tec+niki komponowania Rforma i szcze*ólnie instruDmentacaS( a takEe w dEeniu do o-iektywizaci wyrazu emoconalne*o muzykiC =elowi temus"uEy"o pewne uproszczenie rytmiczne( przeradzace si. w szy-kim tempie w motoryk.( orazroz-icie napi.H funkcynyc+ +armonii i melodii( dokonywane naróEnieszymi metodami Rnoweskale( akordy o -udowie nietercowe( poliDtonalno4H itdCSC Jednym z *"ównyc+ dEe/kompozytorów -y"o tworzenie dzie" interesucyc+ edynie ze wz*l.du na samo -rzmienie( -ez

odwo"ywania si. do skoarze/ pozamuzycznyc+( -ez owe*o sterowania dusz i draEnienias"uc+acza *wa"townymi wy-uc+ami uczuHC:zcze*ólny pietyzm( akim neoklasycy otoczyli ako4H -rzmienia( e*o pi.kno i ory*inalno4H(korespondue z zapocztkowanym przez :c+ón-er*a i innyc+ dodekaDfonistów procesem roz-ianiauk"adów o tradycynym c+arakterze i emancypaci poedynczyc+ dwi.kówC W o-ydwuzwalczacyc+ si. wzaemnie kierunkac+ na czo"o wysun."a si. traktowana dotd dru*oplanowo

-arwa i w"a4nie ta wspólna cec+a wywar"a potem -oda nasilnieszy wp"yw na dalszy rozwómuzykiC olscy kompozytorzy -rali udzia" w tym otwieraniu perspektyw przysz"o4ci uE nie akoo-serwatorzy( lecz ako wspó"twórcy( a ic+ osi*ni.cia -y"y znane s"uc+aczem nie tylko wkrauCFymczasem w olsce Eycie muzyczne toczy"o si. wartkim nurtemC Warszawska $il+armonia

4ci*a"a s"uc+aczy na znakomite koncerty nalepszyc+ w 4wiecie artystów ) w krótkic+odst.pac+ czasu moEna tu -y"o us"yszeH $ritza &reislera( Wil+elma &empfla( ,*ona etri(zo-aczyH mistrzów -atutyB ermanna :c+erc+ena i ermanna A-endrot+aC W Operze triumfy

10#



4wi.cili wy-itni polscy 4piewacy( w4ród nic+ takie *wiazdy ak ,wa KandrowskaDFurska(:tanis"aw @ruszczy/ski( ,u*eniusz 3ossaDkowski( !y*munt 3ossoczy i inC oza stolic ca"yszere* miast nie rezy*nowa"o z am-ici powaEnyc+ o4rodków Eycia kulturalne*oC &raków zeswo $il+armoni( ozna/ ze stoc na wysokim poziomie Oper( lwowski Featr Wielkidacy kilkadziesit spektakli operowyc+ w sezonieC =oraz wi.ksz rol. w przekazywaniumuzyki spe"nia"o olskie 5adioC od wz*l.dem radiofonizaci znaleli4my si. wprawdzie na

nie nalepszym( -o ósmym miescu w ,uropie( ednak w po-itym polu zostawili4my mC inCW"oc+y i Austri.C O poziom prezentowane w radiu muzyki za-ie*a" przede wszystkim s"ynnydyry*ent( przyaciel i popularyzator twórczo4ci :zymanowskie*o ) @rze*orz $itel-er*(or*anizuc w roku 19 orkiestr. radiow w WarszawieCo4H szeroko roz-udowane i nieustannie doskonalone -y"o polskie szkolnictwo muzyczneC

Nasza reprezentacyna uczelnia ) &onserwatorium Warszawskie z rektorem ,u*eniuszem3orawskim na czele ) mia"a swoe odpowiedniki we 6wowie( &rakowie( &atowicac+(oznaniu oraz prowadzone przez or*anizace spo"eczne konserwatoria w Wilnie( Modzi i@da/skuX statystycy podliczyli( Ee w 199 roku w 1 szko"ac+ muzycznyc+ w olscekszta"ci"o si. 11 0'0 osó-C ! perspektywy póniesze*o rozwou polskic+ szkó" muzycznyc+

ciekawie wy*lda przy*otowany w 19% roku proekt reor*anizaci szkolnictwa( przewiducytrzy typy szkó"B konserwatoria( odpowiadace pro*ramem nauki i or*anizac wyEszymuczelniomX instytuty 2 pro*ramem niez-.dnym dla kszta"cenia zawodowe*o i szko"ymuzyczne( tylko w zakresie wykszta"cenia i )ak wówczas mawiano ) >u4wiadomieniamuzyczne*o?C

Na tym tle niekorzystnie rysowa"a si. sytuaca wydawnictw muzycznyc+( które dysponowa"yskromnym zapleczem tec+nicznym( a ponadto ca" uwa*. skupia"y na muzyce dawneC W 192'roku powsta"o Wydawnictwo awne 3uzyki olskie pod redakc wy-itne*o muzykolo*a

profC Adolfa =+y-i/skie*o( kierownika !ak"adu 3uzykolo*ii 8niwersytetu 6wowskie*oX do199 roku wyda"o 17 zeszytów( zawieracyc+ *"ównie utwory kompozytorów z okresurenesansu i -arokuC Fwórcy wspó"cze4ni musieli nacz.4cie szukaH wydawców za *ranic ) w

Niemczec+( $ranci( Austrii( co oczywi4cie znacznie o*ranicza"o rozpowszec+nianie nowemuzyki polskieCW ostatnic+ latac+ przed won dwa wydarzenia w polskim Eyciu muzycznym od-i"y si. szerokim ec+em w 4wiecieC ierwszym z nic+ -y" trzeci z kolei 3i.dzynarodowy &onkursianistyczny imC $ryderyka =+opina( które*o wyniki o*"oszono 1 marca 197 roku o *odzinie2C0 w nocy( przy szczelnie wype"nione sali $il+armonii WarszawskieC Wysokie ury( wktórym zasiadali mC inC ,mil :auer( 3a*da Fa*Dliaferro( 6azare 6ey( Wil+elm Kack+aus( ,mil$rey( =arlo !ecc+i( arry Neu+aus i nawy-itniesi polscy peda*odzyDpiani4ci ) przyzna"o

pierwsz na*rod. Jaku-owi akowi z !:55C Witold 3a"cuEy/ski otrzyma" trzeci na*rod.( nasiódmym miescu wyróEniono 3oniue de la Kruc+ollerie( a na ósmym Jana ,kieraC ru*im

wydarzeniem( o którym kronikarzowi zapomnieH nie wolno( -y" zor*anizowany w kwietniu199 roku w Warszawie ;P<< $estiwal 3i.dzynarodowe*o Fowarzystwa 3uzykiWspó"czesne( przy*otowany przez e*o polsk sekc. ze !-i*Dniewem rzewieckim i5omanem alestrem na czeleCOkres poprzedzacy wy-uc+ dru*ie wony 4wiatowe -y" na o*ó" korzystny dla nowe muzyki

polskieC zia"a"o wówczas kilku wy-itnyc+ peda*o*ów z Adamem :o"tysem( Witoldem3aliszewskim Re*o uczniem est mC inC Witold 6utos"awskiS( ,u*eniuszem 3orawskim(za*orza"ym wa*neryst iotrem 5ytlem i wreszcie wyc+owawc wielu pokole/ m"odyc+kompozytorów ) &azimierzem :ikorskimC ywe eszcze i nadal podtrzymywane przez6udomira 5óEyckie*o( @rze*orza $itel-er*a i coraz rzadzie wyst.puce*o Apolinare*o

:zelut. idee >3"ode olski? oraz ) co nie mnie waEne ) szerokie kontakty ze wszystkimicentrami ówczesne*o 4wiata muzyczne*o stanowi"y dla kompozytorów -odziec do ci*"e*odoskonalenia swe*o warsztatu( kaza"y im konfrontowaH swo twórczo4H z nawy-itnieszymi

10



osi*ni.ciami muzyki wspó"czesne( po-udza"y do polemik i poszukiwania ory*inalnyc+w"asnyc+ rozwiza/ aktualnyc+ pro-lemów twórczyc+C Je4li mówi si. o dominuce rolineoklasycyzmu w nasze muzyce lat trzydziestyc+ i o e*o znaczeniu po wonie( utrzymucymsi. w"a4ciwie do dzi4( warto zdaH so-ie spraw.( Ee ten stan rzeczy est w duEym stopniu zas"u* dwo*a ludzi ) peda*o*ów wielkie*o formatuB Nadii Koulan*er RurC 1''7S i &azimierza:ikorskie*o RurC 1'9SC rzez z *ór pó" wieku swe dzia"alno4ci wykszta"cili oni kilka pokole/

kompozytorów( a w4ród nic+ nawy-itnieszyc+ polskic+ neoklasykówB 3ic+a"a :pisaka(Antonie*o :za"owskie*o( @raEyn. Kacewicz i wielu m"odszyc+ artystówCW4ród dzia"acyc+ w olsce kompozytorów wyróEniH moEna dwa *"ówne nurty estetyczneBzwolenników neoromantyzmu reprezentowali starsi twórcy ) iotr 5ytel( Adam :o"tys( wniektóryc+ utworac+ takEe 6udomir 5óEyckiC Naliczniesz *rup. stanowili przedstawicieleróEnyc+ tendenci neoklasycznyc+( mi.dzy nimi czo"ow postaci -y" niewtpliwie Antoni:za"owski ) e*o skomponowana eszcze w czasie studiów 8wertura R19%S zdo-y"a wkrótkim czasie 4wiatowy roz*"os( dzi.ki mistrzowskie konstrukci formalne( dynamice iklarowno4ci prze-ie*u( znakomitemu wyczuciu -arw orkiestralnyc+C <nni reprezentanci

polskie*o neoklasycyzmu takEe odnosili znaczne sukcesyB 3ic+a" :pisak ) autor mC inC

:erenady aa orkiestr.( Artur 3alawski( Jan 3aklakiewicz ) "czcy w swe twórczo4cielementy arc+aiczne z ludowymi i orientalnymi( Koles"aw Woytowicz( Witold 6utos"awskiRWariace symfoniczneS( Koles"aw :za-elski ) poszukucy oparcia w -arokowe tec+nice

polifoniczne( Fadeusz &assern ) autor szere*u ory*inalnyc+ koncertów RmC inC na sopran iorkiestr.( na flet i orkiestr.( na kontra-as i orkiestr.S( Fadeusz :zeli*owski( iotr erkowski(5oman 3acieewski( 3ic+a" &ondrackiC Oso-n pozyc. zamowa" Józef &offler( edyny polskidodekafonista( cz"onek ury 3i.dzynarodowe*o Fowarzystwa 3uzyki Wspó"czesne R19#S(autor wielu na wskro4 ory*inalnyc+ i pi.knyc+ utworów( niestety s"a-o znanyc+ polskie

pu-liczno4ciC JuE w swyc+ pierwszyc+ kompozycac+ ) za*inionym z-iorze #0 polskic+ pie4niludowyc+ na fortepian ) pos"u*iwa" si. &offler -ardzo nowoczesn tec+nik( opierac+armoni. i melodi. na tym samym materiale dwi.kowymC W pierwszym utworze serialnym ) 3usiue de Kallet opC 7 ) wprowadzi" w kaEde cz.4ci inn seri.( co -y"o uzasadnione c+oH-yskontrastowaniem poszcze*ólnyc+ ust.pów Rcz.4ci 4rodkowe to walc i tan*oSC Jednak

poczynac od opusu 9 kompozytor wykorzystue w kaEdym utworze ) takEe w cyklicznyc+ ) tylko edn seri.C ro-iaz*owe analizy pozwoli"y stwierdziH ponad wszelk wtpliwo4H( Eew dalsze twórczo4ci Józef &offler pozosta" konsekwentnie wierny tec+nice dodekafoniczne(c+ociaE) ak moEna przypuszczaH ) nie wiza" z ni nadziei stylotwórczyc+( szuka" edyniedyscypliny my4lenia( przerzysto4ci konstrukcyne( a takEe skuteczne metody wyzwolenia si. od wp"ywów tonalno4ci systemu durDmollC Wszystkie te cele uda"o mu si. w pe"ni zrealizowaHCzie"a &offlera wyróEnia si. na tle ówczesne polskie twórczo4ci wytkowo zwart -udow(wzorowan do4H wiernie na klasycznyc+ sc+ematac+ symfonii( suity czy wariaciC 5ównieE

>klasyczn? cec+ tec+niki kompozytora est tematyczne z re*u"y traktowanie serii ) co ednak ni*dy nie prowadzi do asocaci z systemem durDmollC=iekaw cec+ twórczo4ci polskie*o dodekafonisty est e swoiste wewn.trzne rozdarcieC!"oEona i 4ci4le zraconalizowana tec+nika( odwaEne nowoczesne traktowanie +armonii imelodii idzie tu w parze z pewnym sc+ematyzmem formy i uproszczeniem metrorytmikiC&ompozytor nie unika" wyranyc+ nawiza/ do muzyki rozrywkowe R3usi*ue de Kalie t(Wariace aa temat walca Jana :traussa opC 2S( pisa" serialne utwory peda*o*iczne R:onatinaopC 12SC W ca"ym doro-ku Józefa &offlera odczytaH moEna dEenie do znalezienia z"ote*o4rodka mi.dzy radykalizmem nowe tec+niki i nowe estetyki dwi.ku a tradyconalizmemnawyków perDcepcynyc+ i o*raniczon elastyczno4ci s"uc+aczyC

3imo to twórczo4H &offlera nie -y"a w olsce popularna( c+oH sam kompozytor zamowa"wy-itn pozyc.C Od 192' roku do wkroczenia +itlerowców w 19#1 prowadzi" klas. kompozyci w &onserwatorium olskie*o Fowarzystwa 3uzyczne*o we 6wowie( -y" przez

10%



wiele lat redaktorem naczelnym pism Orkiestra i ,c+o( a takEe recenzentem lwowskic+*azetC Je*o utwory wykonywano za *ranic z duEym powodzeniem ) takEe na cieszcyc+si. wysokim prestiEem festiwalac+ 3i.dzynarodowe*o Fowarzystwa 3uzyki Wspó"czesneROYford 191( Amsterdam 19( 6ondyn 19'SC Wiadomo( Ee &offler utrzymywa" do4HoEywione kontakty z wieloma wy-itnymi kompozytorami( mC inC z Arnoldem:c+ón-er*iemC zi4 niestety trudno est znaleH dokumenty potwierdzace te faktyC Józef &offler wraz z ca" rodzin zosta" zamordowany przez +itlerowców w 19#R##TS roku(z*in."y prawie wszystkie e*o r.kopisy( nie zac+owa"o si. prywatne arc+iwumC O wieluwaEnyc+ utworac+( zw"aszcza orkiestrowyc+( wiadomo dzi4 tylko tyle( ile przekazali

przedwoenni recenzenci prasowi( niektóre dzie"a znane s tylko z tytu"ówC Fe luki prawdopodo-nie nie zdo"a uE wype"niH na-ardzie nawet skrupulatne poszukiwania+istorykówC5zecz ciekawa i wielce c+arakterystycznaB prawie wszyscy wymienieni wyEe twórcy( -ezwz*l.du na orientac. estetyczn i uprawian tec+nik.( si.*ali w wielu dzie"ac+ do

polskie*o folkloru( widzc w muzyce ludowe atrakcyne i -ynamnie nie martwe ród"oinspiraci i kontynuuc w sposó- mnie lu- -ardzie -ezpo4redni tradyce :zymanowskie*oi =+opinaCWydae si.( Ee polska muzyka ko/ca lat trzydziestyc+ nasze*o stulecia osi*n."a poziomtec+niczny i artystyczny nie notowany c+y-a od czasówCCC -arokuC Jedn z waEnieszyc+

przyczyn te*o radosne*o zawiska -y" niewtpliwie fakt( Ee oto po d"u*ic+ latac+ upadku iniewoli naród nasz rozpocz" normaln e*zystenc.C !-ierali4my owoce dwudziestu latwolno4ciCCC

%uzyka w niewoli Wy-uc+ wony l wrze4nia 199 roku rozpocz" tra*iczny( trwacy ponad pi.H lat okreszaEarte walki toczone na róEnyc+ frontac+ i przy uEyciu róEnyc+ rodzaów -roniC 3ilitarnakl.ska we wrze4niu i za.cie krau przez woska +itlerowskie stworzy"y konieczno4H

pod.cia walki cywilne z >narodem panów?( który swó cel i pos"annictwo widzia" wzniszczeniu kultury( a w dalszym ci*u w za*"adzie -iolo*iczne o-cyc+ rasowo>elementów s"owia/skic+?C JuE we wrze4niu 199 roku w wyniku -om-ardowa/ Warszawysp"on."y mC inC -udynki $il+armonii i Opery wraz z wi.kszo4ci -ezcennyc+ z-iorówksiEek( nut i instrumentówC o kapitulaci stolicy R29 wrze4niaS muzycy pod.li pró-. zor*anizowania orkiestry symfoniczne( udaremnion ednak przez w"adze niemieckieCoz-awieni dos"ownie z dnia na dzie/ ród"a utrzymania( polscy arty4ci znaleli si. w sytuacidramatyczne( któr po*orszy"o eszcze zarzdzenie O+len-usc+a ) nadradcy w WydzialeO4wiaty 6udowe i ropa*andy przy rzdzie @eneralne*o @u-ernatorstwa ) rozwizucewszystkie instytuce muzyczneC W te sytuaci dyry*ent( muzykolo* i Eo"nierz w edne oso-ie

) :tefan ledzi/ski ) pod" na pocztku 19#0 roku uwie/czon powodzeniem pró-. zor*anizowaniaCCC uliczne orkiestry symfoniczne( z"oEone *"ównie z -y"yc+ cz"onków orkiestr woskowyc+C !espó" ten istnia" -ardzo krótkoC Na prze"omie lat 199 i 19#0 stworzono ednak do4H sta-iln or*anizac. Eycia muzyczne*oC Je *"ówny filar stanowi" tany !wizek 3uzyków(w które*o sk"ad wc+odzi"o sze4H komisiB koncertowa( szkolnictwa( od-udowy $il+annonii(od-udowy Opery( wydawnicza i repertuaru muzyczne*o dla zespo"ów partyzanckic+C W tymsamym czasie dzia"alno4H artystyczn RtakEe koncertowS pod."o wiele warszawskic+ kawiarni

) -y"a to edyna nie o-.ta zakazem okupanta forma pu-liczne*o muzykowaniaC Nieskr.powana dzia"alno4H lokali *astronomicznyc+ trwa"a ednak -ardzo krótkoC sme*o

marca 19#0 roku *eneralny *u-ernator ans $rank wyda" zarzdzenie nast.puce tre4ciB>&aEdy( kto na o-szarze @eneralne*o @u-ernatorstwa est czynnym pu-licznie w dziedziniemuzyki( sztuk plastycznyc+( teatru( filmu( pi4miennictwa( prasy i foto*rafii( podle*a nadzorowi

107



Wydzia"u O4wiaty 6udowe i ropa*andy RCCCSC Kezro-otnyc+ polskic+ aktorów( 4piewaków iartystów naleEy zatrudniaH w dozwolonyc+ imprezac+( a-y powstrzymaH ko"a intelektualistówod konspiraci politycznyc+RCCCSC Wspólne wyst.py artystów polskic+ i niemieckic+ s za-ronioneC RCCCS Je4li c+odzi o artystów polskic+( nie ma Eadnyc+ zastrzeEe/ przeciw o-niEaniu

poziomu lu- erotyzowaniu pro*ramuC !akazane s wszelkie wyst.py( które przedstawia Eycienarodu polskie*o?C !arzdzenie to -y"o edynie wst.pem do realizaci szersze*o i -ardzie

dalekosi.Ene*o pro*ramu dzia"ania( który cynicznie sformu"owa" einric+ immler w maute*oE rokuB >la nieniemieckie ludno4ci Wsc+odu nie mo* istnieH szko"y wyEsze niEczteroklasowa szko"a ludowaC =elem takie szko"y ma -yH wy"cznieB proste liczenie( nawyEedo 00( napisanie nazwiska( nauka( Ee nakazem KoEym est pos"usze/stwo wo-ec Niemców(uczciwo4H( pilno4H i *rzeczno4H?C olacy ednak nie c+cieli -yH >*rzeczni?C Fany !wizek 3uzyków w 4cis"e wspó"pracy z szeroko roz*a".zion or*anizac ruc+u oporu przez ca"yokres okupaci prowadzi" nieust.pliw walk. z +itleryzmem( walk. o polsk muzyk.( kultur. i*odno4H polskie*o artystyCierwszym o-owizkiem muzyków -y"a troska o to( a-y spo"ecze/stwo okupowane*o kraumia"o moEliwie naszerszy dost.p do polskie sztukiC O-owizucy zakaz wykonywania

utworów =+opina( 3oniuszki( kompozytorów Eydowskic+ i wszelkic+ dzie" o tre4ci patriotyczne -y"( naturalnie( systematycznie "amanyC Niemiecka cenzura zatwierdza"a pro*ramy istnieca nacz.4cie tylko na papierze( w rzeczywisto4ci repertuary koncertów przemyca"y takEe za-ronion muzyk.C Warszawskie kawiarnie na okres prawie ca"e wonysta"y si. swe*o rodzau instytucami kulturalnymi( prowadzcymi sw dzia"alno4H nanawyEszym poziomieC Wynika"o to std( Ee wyst.powali w nic+ ) w poszukiwaniu c+le-a( atakEe kontaktu z pu-liczno4ci ) nasi nalepsi soli4ci i muzycy orkiestrowiC

Nawcze4nie rozpocz."a oficaln dzia"alno4H w Warszawie orkiestra symfoniczna w kawiarni6ardelle*o( zor*anizowana przez Adama o"Eyckie*oC 5yc+"o ednak( na skutek u*odowe

postawy swe*o szefa wo-ec w"adz okupacynyc+ i szykanowania pu-liczno4ci i muzyki polskie( zosta"a o-.ta powszec+nym -okotem spo"ecze/stwa( a na wspó"prac. z ni tany!wizek 3uzyków udziela" specalnyc+ zezwole/ tym tylko artystom( którzy ze wz*l.du nasytuac. rodzinn musieli odwróciH uwa*. +itlerowców od w"asne oso-y( stwarzac pozoryloalno4ci w stosunku do okupantaC Odrzucenie >propozyci? wyst.pów z o"Eyckim nie -y"oz-yt -ezpieczneC :"ynna skrzypaczka ,u*enia 8mi/ska musia"a w takie sytuaci rato waHG si.

przed aresztowaniem przez *estapo( uciekac z Warszawy pod zmienionym nazwiskiem( ako nie znana nikomu Anna &wiatkowskaC Od pocztku 19#0 roku rozpocz."a dzia"alno4Hdru*a warszawska orkiestra symfoniczna w lokalu >@astronomia?C Je szefem -y" wytrawnydyry*ent operowy !y*munt 6atoszewski( który przy*otowywa" mC inC cieszce si. duE

popularno4ci montaEe operowe( ako solist. an*aEuc cz.sto -y"e*o -asa 6a :cali i3etropolitan Opera ) Adama iduraCMatwiesze or*anizacynie i zarazem trudnie poddace si. kontroli -y"o muzykowaniekameralne( toteE liczne warszawskie kawiarnie( a takEe domy prywatne Ro czym szerze zac+wil.S sta"y si. prawdziwymi salonami muzycznymi( do któryc+( niestety( wst.p mielitakEe nieproszeni >*o4cie?C Futa prawdziw per" -y" >:alon :ztuki? Koles"awaWoytowicza( który pod szyldem kawiarni kry" *aleri. cennyc+ dzie" sztuki i sal. nanawyEszym poziomie prezentowane muzyki kameralneC Koles"aw Woytowicz( samznakomity pianista i kompozytor( zaprasza" do swoe*o salonu tylko nalepszyc+ artystówC@ra"y u nie*o w duecie skrzypcowym ,u*enia 8mi/ska i <rena u-lskaX dwóc+wy-iacyc+ si. m"odyc+ kompozytorów ) Witold 6utos"awski i Andrze anufnik )

wyst.powa"o w duecie fortepianowymX 4piewaliB ,wa KandrowskaDFurska( Wiktoria =alma(Ada :ari( Adam idurX na fortepianie *raliB !-i*niew rzewiecki i awe" 6ewieckiX list. 4wietnyc+ nazwisk moEna -y przed"uEaHC odsumowanie pro*ramów koncertów w

10'



>:alonie? wypada doprawdy imponuco( Ee-y wymieniH tylko wszystkie sonatyfortepianowe Keet+oena w wykonaniu Woytowicza( kwartety klasyczne i nowe worzaka(@raEyny Kacewicz( &azimierza Wi"komirskie*o( Koles"awa Woytowicza( *rano takEeutwory 6utoDs"awskie*oCWspomniany uE duet 6utos"awski)anufnik koncertowa" systematycznie w kawiarni>:ztuka i 3oda? Rpopularny :i3S( wykonuc wiele dzie" ory*inalnyc+ i transkrypcimuzyki powaEne( a takEe ponad dwie4cie >wizanek? rozrywkowyc+ w uk"adzie tyc+utalentowanyc+ kompozytorówC3uzyka polska roz-rzmiewa"a takEe na licznyc+ koncertac+ or*anizowanyc+ niele*alnie wdomac+ prywatnyc+C Akca ta( kierowana przez !wizek 3uzyków( mia"a szcze*ólneznaczenie( z edne strony mo-ilizuc spo"ecze/stwo do oporu wo-ec okupanta( z dru*ieza4 ) *warantuc muzykom niewielkie wyna*rodzenieC Wst.p na te koncerty -ywa"

p"atny( c+oH nie okre4lano ceny >-iletu?( a pienidze cz.sto -y"y zast.powane artyku"amispoEywczymi( w4ród któryc+ s"onina i mka naleEa"y do wysoko cenionyc+C Warunkikonspiraci nie pozwala"y oczywi4cie na drukowanie pro*ramów( ni " istnia"y Eadne spisyadresów *ospodarzy i artystów( std znaczna cz.4H imprez ule*"a po prostu zapomnieniu( oinnyc+ niedoskona"a pami.H ludzka zac+owa"a tylko fra*mentaryczne informaceC Jednak okilku koncertac+ naleEy wspomnieH ze wz*l.du na ic+ wytkow ran*.C ! inicatywy

-y"e*o redaktora muzyczne*o olskie*o 5adia ,dmunda 5udnickie*o zor*anizowano wiele>koncertów twórczo4ci woenne?( na któryc+ wykonywano ) cz.sto po raz pierwszy ) kompozyce @raEyny Kacewicz( Witolda 6utos"awDskie*o( &onstante*o 5e*ameya( Artura3alawskie*o i wielu eszcze dzia"acyc+ w krau twórcówC3ocno zapad"y równieE w pami.H koncerty urzdzane z okazi rocznic urodzin i 4mierci$ryderyka =+opina i &arola :zymanowskie*o( na któryc+ wyst.powali mC inC Jan ,kier(!-i*niew rzewiecki i <rena u-iskaC !wizek 3uzyków or*anizowa" systematycznietakEe koncerty symfoniczne( wykorzystuc ako szyld s"a- wprawdzie( ale ednak zale*alizowan or*anizac. spo"eczn( tzwC 5ad. @"ówn Opieku/czC Oficalny c+arakter koncertów pozwala" na udzia" w nic+ duEe licz-y s"uc+aczy( std teE ic+ oddzia"ywanie

-y"o naszerszeC Or*anizac imprez za" si. :tanis"aw &azuro( potem Jerzy WaldorffC oswoe dyspozyci mieli oni w latac+ 19#2)19## osiemdziesi.ciooso-ow orkiestr. oficalnie reestrowan akoCCC ma"a orkiestra kameralnaC rawykonanie na koncertac+5@O mia"o npC iertimento na orkiestr. Witolda 5udzi/skie*o( prezentowano takEe utworyadlewskie*o( :za-elskie*o( :za"owskie*o( 5óEyckie*o i WoytowiczaCO-ecno4H muzyki w spo"ecze/stwie zapewnia koncerty ) ale dla e rozwou i trwa"o4cikonieczne est na wysokim poziomie postawione szkolnictwoC zia"alno4H polskic+ szkó"muzycznyc+ zosta"a zdezor*anizowana uE we wrze4niu 199 roku( zamkni.to wszystkie

konserwatoria i wi.kszo4H szkó" niEsze*o stopnia( znaczna cz.4H( zw"aszcza mnieszyc+ uczelni(musia"a przerwaH prac. z powodu trudno4ci finansowyc+CW *mac+u &onserwatorium Warszawskie*o +itlerowcy urzdzili -iuro paszportowe( niszczc irozkradac z-iory arc+iwalne i wiele cennyc+ instrumentówC odemowane przez -y"e*o rektora,u*eniusza 3orawskie*o pró-y reaktywowania uczelni nie powiod"y si.Copiero latem 19#0 roku &azimierz :ikorski( dzi.ki pomocy muzykolo*a Juliana ulikowskie*o(uzyska" zezwolenie na otwarcie szko"y muzyczne( która ) z*odnie z intenc w"adz okupacynyc+

) mia"a -yH edyn te*o typu szko" w @eneralne @u-erni( z pro*ramem nauczania o*raniczonymtak( a-y mo*"a kszta"ciH tylko muzyków orkiestrowyc+C 8zyskawszy akceptac. swe*o planudzia"ania od tane*o !wizku 3uzyków( &azimierz :ikorski pod" ryzykown prac. nadzor*anizowaniem uczelni >o dwóc+ twarzac+?C =+odzi"o o to( a-y ) pozornie podporzdkowucsi. zarzdzeniom Niemców ) utrzymaH zarazem dzia"alno4H uczelni na poziomie przedwoenne*o&onserwatorium( wraz z pe"nym pro*ramem akademickie*o wykszta"cenia muzyczne*oC W te>szkole dla muzyków orkiestrowyc+? istnia"y wi.c klasy dyry*entury( kompozyci( nauczano

109



kontrapunktu i wyEsze +armoniiC Wi.kszo4H za.H prowadzili profesorowie przedwoenne*o&onserwatorium( a takEe kilku muzyków rzuconyc+ przez los do stolicyC Fakie*o zespo"u

peda*o*ów nie powstydzi"a-y si. nieedna z nalepszyc+ uczelni na 4wiecieB piani4ci rzewiecki i6ewiecki( skrzypkowie u-iska i :tanis"aw Jarz.-ski( wiolonczelista ezyderiusz anczowski(or*ani4ci Józef =+wedczuk i Kronis"aw 5utkowski( klarnecista 6udwik &urkiewicz( o-oista:eweryn nieckowski( teoretycy :ikorski i ledzi/ski i wielu innyc+C A-solwenci szko"y

otrzymywali dwa dyplomyB oficalny( stwierdzacy uko/czenie >:taatlic+e 3usiksc+ule?( iniele*alny( polski dyplom &onserwatorium Warszawskie*oC Nieoficalna dzia"alno4H szko"y nie o*ranicza"a si. do rozszerzania pro*ramów kszta"ceniaC zi.kiniemieckiemu szyldowi le*itymaca :taatlic+e 3usiksc+ule stanowi"a dla e posiadacza oc+ron.

przed przymusowym wywiezieniem na ro-oty do Niemiec i pozwala"a wymykaH si. z ulicznyc+"apanekC olscy peda*odzy wykorzystywali ten fakt( wpisuc na listy uczniów wiele >martwyc+dusz?( ludzi z muzyk niewiele macyc+ wspólne*oC Oficalnie zareestrowana licz-a uczniówdoc+odzi"a niekiedy do o4miuset ) z te*o po"owa -ra"a udzia" w za.ciac+Czia"alno4H konspiracyna uczelni przy-ra"a eszcze na sile( kiedy +itlerowcy mianowalidyrektorem szko"yCCC altowiolist. Al-erta osla rodem z 3onac+iumC =z"owiek ten nie interesowa"si. w namnieszym c+oH-y stopniu prac podle*"e mu szko"y( natomiast przez sam fakt swe

o-ecno4ci u4pi" czuno4H i poderzliwo4H wspó"ziomków z 8rz.du O4wiaty 6udowe i ropa*andyCOd-ywa"y si. zatem w &onserwatorium ze-rania or*anizaci podziemnyc+( w piwnicac+ ukrytouratowane wydawnictwa awne 3uzyki olskie( uczelnia s"uEy"a teE ako sk"ad -roni oraz tanadrukarniaC Wszystkie te funkce spe"nia"o &onserwatorium do wy-uc+u powstania warszawskie*o lsierpnia 19## roku( w czasie które*o *mac+ doszcz.tnie sp"on" wraz z wi.kszo4ci zac+owanyc+w nim eszcze z-iorówC O poziomie i efektac+ pracy zakonspirowane uczelni 4wiadczyH mo* nazwiska nawy-itnieszyc+ e wyc+owankówB !-i*niewa =+wedczuka( Andrzea o-roDwolskie*o( <reny @arzteckie( Jana &renza( Fadeusza aciorkiewicza( &onrada a"u-ickie*o(&azimierza :erockie*o( &rystyny :zczepa/skie( Wandy Wi"komirskieCJedyn szko" w Warszawie( która od pocztku okupaci prowadzi"a nieprzerwan dzia"alno4H(

-y"a rednia :zko"a 3uzyczna kierowana przez ,mila !ac+arasiewiDcza( przy czym oficalnieistnia"a tylko od sierpnia do *rudnia 19#0 rokuC Ka"a*an administracyny i -iurokracaniemiecka pozwoli"y szkole istnieH mimo urz.dowe*o zakazu dzia"alno4ciC:zko"a !ac+arasiewicza realizowa"a pro*ram na poziomie podstawowym i 4rednimC W *ronie

peda*o*ów fi*urowa"o wiele wy-itnyc+ nazwiskB 4piewacy 3aria i &azimierz =zekotowscy(skrzypek :tanis"aw Jarz.-ski i inniC ród"o utrzymania stanowi"y dla nic+ niewielkie op"aty zanauk. i cz.4H doc+odów z or*anizowanyc+ w niedziele koncertów R"cznie w latac+ 199) 19## od-y"o si. ic+ 1%9S( na któryc+ wyst.powali nawy-itniesi warszawscy soli4ciC oniewaEkoncerty -y"y niele*alne( a *romadzi"y nierzadko powyEe 00 osó- ) pu-liczno4H musia"a zewz*l.du na w"asne -ezpiecze/stwo z-ieraH si. i rozc+odziH poedynczo i w niewielkic+*rupac+( co trwa"o czasem i trzy *odzinyC

<stnia"a w okupowane Warszawie eszcze edna uczelnia muzyczna o c+arakterze -ardziekameralnym( ale postawiona na wysokim poziomieC @rupa peda*o*ów pod kierunkiemdyry*enta i kompozytora :tanis"awa &azury realizowa"a pro*ram konserwatoryny w zakresiekompozyci( dyry*entury( 4piewu( teorii( fortepianu i innyc+ instrumentówC Wyk"adowcami -ylimuzycy nawyEsze klasy( 4piewak Wiktor KrH*y( pianistka i klawesynistka 3ar*eritaFrom-iniD&azuro( dyry*ent Walerian Kierdiaew( kompozytor i teoretyk iotr 5ytel i inniCWaEnym uzups"nieniem dzia"alno4ci szko"y -y"y lekce prywatne( udzielane przez -ardzo wielu

prze-ywacyc+ w Warszawie muzykówC Nawi.ksz aktywno4H wykazywali na tym polu4piewacy( w4ród nic+ wymieniH moEna ,w. KandrowskDDFursk( Adama idura( <*nace*oy*asa( Ad. :ariC

3uzyka roz-rzmiewa"a w Warszawie takEe podczas powstania w 19## rokuC Akc. koncertow przy*otowywano uE na rok wcze4nie i dzi.ki temu w czasie % dni( *dy Eo"nierza podziemnyc+ armii walczyli o wolno4H stolicy\ od-y"o si. kilkadziesit koncertów( w któryc+

110



udzia" -rali JC ,kier( 5C adlewski i wielu innyc+C :tefan ledzi/ski dowodzi" w powstaniuczterdziestooso-ow woskow orkiestr d.t( :tanis"aw &azuro or*anizowa" w *mac+u&onserwatorium popo"udniowe >c+wile muzyki powaEne?C Ky"y to uE ednak ostatnie c+wileEycia Warszawy ) 2 padziernika podpisano akt kapitulaci oddzia"ów powsta/czyc+ i+itlerowcy przystpili do usuwania z miasta wszystkic+ mieszka/ców i -urzenia tyc+ niewielu

-udynków( które zdo"a"y przetrwaH wrzesie/ 199 i lato 19##C

odo-nie( c+oH z wielu wz*l.dów mnie intensywnie prze-ie*a"o Eycie muzyczne wokupowanym &rakowie( siedzi-ie *eneralne*o *u-ernatoraC zia"a"a tu wprawdzie od 19#2roku postawiona na -ardzo wysokim poziomie orkiestra symfoniczna @eneralne @u-erni(

ednak olacy mieli wst.p edynie na pró-y i z >przywileu? te*o racze nie korzystaliCrzez d"u*i czas miescem spotka/ i koncertów polskic+ artystów -y"a kawiarnia w omulastykówC Wyst.powali tam Jan ,kier( ,u*enia 8mi/ska( Fadeusz mudzi/ski i wielu innyc+Czia"alno4H te*o lokalu zako/czy"a si. tra*icznie 10 kwietnia 19#2 roku( kiedy to Niemcyzamkn.li kawiarni. pe"n pu-liczno4ci i wszystkic+ o-ecnyc+ wywieli do O4wi.cimiaCozosta"a zatem szcze*ólnie nie-ezpieczna i trudna konspiracyna dzia"alno4H muzycznaC Naniele*alnyc+ koncertac+ w domac+ prywatnyc+ *rano przede wszystkim utwory =+opinaC

W &rakowie po zamkni.ciu przez okupantów w styczniu 19#0 roku wszystkic+ szkó"muzycznyc+ dzia"a"a przez ca"y okres okupaci w warunkac+ konspiraci :zko"a 3uzyczna imCW"adys"awa ele/skie*o( prowadzc takEe kursy na poziomie konserwatoriumC

Niezwykle trudno est po wielu latac+ odtwarzaH kszta"t Eycia muzyczne*o w okupowaneolsceC ro-ne i rozproszone informace ods"ania fra*menty zma*a/ o utrzymanieaktywno4ci( o przec+owanie nacennieszyc+ tradyci nasze sztuki( ednak o-raz ca"o4ci est

-ardzo niepe"ny( zam*lony( nie pozwala na dokonanie syntezyC Niektórzy wy-itni polscy arty4cisp.dzili won. zaszyci w wieskic+ kryówkac+( korzystac z *o4cinno4ci i pomocyzaprzyanionyc+ rodzin ziemia/skic+C <nni c+wytali si. naróEnieszyc+ za.H( nic niemacyc+ wspólne*o ze sztuk( ale za to umoEliwiacyc+ zdo-ycie 4rodków do EyciaC Jeszczeinni( uciekac przed wkraczacymi woskami +itlerowskimi( znaleli si. za *ranic i tam naw"asn r.k. pró-owali stworzyH so-ie normalne warunki pracyC Wszyscy stan.li do walki o

polsk muzyk. i wielu w te walce pole*"oCW same tylko Warszawie lista zmar"yc+ i zamordowanyc+ w czasie wony muzyków o-emue

ponad 10 nazwisk( a z ca" pewno4ci wiadomo( Ee est ona -ardzo niekompletnaC Na ulicac+Warszawy rozstrzelano altowiolist. enryka Frzonka( w powstaniu pole*" m"ody( utalentowanykompozytor 5oman adlewski( wielk strat dla polskie muzyki -y"a 4mierH Józefa &offlera(zamordowane*o w 19# R##TS roku w OcowieC Fra*iczny los spotka" wszystkic+ cz"onkówEydowskie orkiestry symfoniczne z warszawskie*o *ettaC !*in.li wówczas kompozytor(wiolonczelista i dyry*ent 3arian Neuteic+( kompozytor awid 6aks( pianista <*nacy5osen-aum i wielu innyc+C oczet tra*icznie zmar"yc+ artystów est -ardzo d"u*iC 3imo tak

wielkic+ strat i prze4ladowania muzyka polska nie zamilk"a ani na c+wil.( nie zamilkli takEe polscy kompozytorzyCW dziedzinie twórczo4ci orkiestrowe poawi"o si. w trudnym czasie wony wiele utworów oduEe warto4ci artystyczne( w4ród któryc+ wymieniH moEna dwie symfonie @raEyny Kacewicz(&oncert fortepianowy fDmoll R19#2S i &oncert skrzypcowy R19##S 6udomira 5óEyckie*o( Z:ymfoni. Artura 3alawskie*o R19#S( Z :ymfoni. R19#1) 19#7S Witolda 6utos"awskie*o(:erenad. na orkiestr. smyczkow Fomasza &ieseDwettera( :ymfoni. zwyci.stwa 3ic+a"a&ondrackie*o( poemat symfoniczny @runwald Jana 3aklakiewicza( :ymfoni. iotraerkowskie*o( &oncert fortepianowy R19#1S Fadeusza :zeli*owskie*oC 8twory te nie stanowi zwarte stylistycznie *rupyC rzeawia si. w nic+ z róEn si" tendence neoklasyczne

RKacewiczówna( 6utoDs"awski( 5udzi/skiS( neoromantyczne R3aklakiewiczSC Niektóre zwymienionyc+ utworów -y"y wykonane uE w czasie wony( ednak wi.kszo4H ) o ile nieule*"y zniszczeniu ) doczeka"a si. pu-liczne prezentaci dopiero po wyzwoleniu i wtedy

111



w"a4nie moEna -y"o w pe"ni oceniH ic+ wa*.C! duEym aplauzem przymowano wielokrotnie po dzi4 dzie/ wykonywany &oncertfortepianowy :zeli*owskie*o( utwór o trzycz.4ciowe konstrukci formalne i do4H tradycynyw -rzmieniu( lecz wytkowo z*ra-ny i -"yskotliwy w partii fortepianoweC Nowsza w 4rodkac+i -ardzie ednolita stylistycznie est << :ymfonia alestraC Je tradycyna forma ) Alle*ro nontroppo( 3olto lento( :c+erzo RPiaceS( $u*a ) umue w zwarty i precyzynie przemy4lany

kszta"t -o*at tkank. dwi.kow o mocno za*.szczone fakturze w cz.4ciac+ skranyc+ ilekkim( fantazynym( nieco Earto-liwym wyrazie 6ento i :c+erzoC $ina"owa fu*a zamyka izarazem wiEe cykl w ca"o4H( dzi.ki pokrewie/stwu tematycznemu z cz.4ci pierwszC Nawskro4 ory*inalnym dzie"em est 8wertura tra*iczna Andrzea anufnikaC W utworze tymznaleH moEna wiele elementów c+arakterystycznyc+ dla póniesze twórczo4ci kompozytoraCanufnik tworzy dzie"a klarowne( selektywne( w instruDmentaci wyranie oddziela

poszcze*ólne *rupy instrumentów( w melodyce wykorzystue *"ównie naprostsze nast.pstwadiatoniczne( uzyskuc tym silnieszy kontrast z ostro dysonansow +armoniC 8werturatra*iczna( podo-nie ak ZZ :ymfonia alestra zako/czona fu*( sprawia wraEenie( ak-y uEyte wnie zosta"y tylko te dwi.ki i tylko w taki sposó-( aki -y" niez-.dny dla zrealizowania z *óry

powzi.te*o i dok"adnie opracowane*o planu o*ólne*oC Fa oszcz.dno4H 4rodków i przerzysta( poz-awiona -"a+yc+ ozdo-ników faktura ) to trwa"e cec+y stylu takEe pónieszyc+ dzie"anufnikaCWarto4ciowe pozyce w niez-yt o-fite woenne twórczo4ci symfoniczne stanowi dwiesymfonie i 8wertura @raEyny Kacewicz( pozostace wyranie w or-icie wp"ywów francuskie*oneoklasycyzmuC ! te*o same*o rdzenia stylistyczne*o wyrasta &oncert net orkiestr. smyczkow Fadeusza &asserna ) dzie"o tak dalece wewn.trznie zróEnicowane( Ee powiedziano o nim( iE>sk"ada si. w"asQciwie z czterec+ -ardzo róEnyc+ utworów?CWy-ie*acym nieco wprzód ukoronowaniem twórczo4ci symfoniczne tyc+ lat -y"a Z :ymfoniaWitolda 6utos"awskie*o( rozpocz.ta w czasie wony( ale zako/czona dopiero w 19#7 rokuC oza*inionym :c+erzu R190S i Wariacac+ symfonicznyc+ R19%)19'S est to trzecie dzie"o

orkiestrowe m"ode*o kompozytora i zarazem ostatnie( zamykace okres neoklasyczriy w e*otwórczo4ciC alszy rozwó artystyczny 6utos"awskie*o( e*o znakomite osi*ni.cia i dzisieszaczo"owa rola w polskie muzyce zac+.ca do szcze*ólnie uwaEne*o przestudiowania tyc+ dzie"(c+oH z pewno4ci takEe zaostrza kryteria ocenyCywio"owe( dowcipne( "czce elementy -arokowe rytmiki z romantycznym emoDconalizmem iimpresonistycznym stosunkiem do -arwy Wariace symfoniczne 4wiadcz nalepie oCCC talencie

peda*o*icznym Witolda 3aliszewskie*oC <ndywidualno4H e*o ucznia Rwówczas 2Dletnie*oS niedoc+odzi tu eszcze w pe"ni do *"osu( widaH zaledwie pierwsze symptomy 4wiadome*o wy-oruestetyczne*o w unikaniu z-yt radykalnyc+ rozwiza/( w pow4ci*liwo4ci i poszukiwaniu z"ote*o4rodka w "czeniu róEnorodnyc+ stylistycznie elementówC =el to w istocie trudny do osi*ni.cia( i

e*o realizaca wyma*a doskona"e*o opanowania naróEnieszyc+ odmian wspó"czesne tec+nikikompozytorskie( ale nade wszystko wielkie wyo-rani i zarazem dyscypliny my4leniaC:komponowana po dziewi.ciu latac+ Z :ymfonia est pod wieloma wz*l.dami spokrewniona zWariacami symfonicznymiC Naistotniesze zmiany dotycz elementów natrudnie uc+wytnyc+Bklimatu i dorza"o4ci emoconalne oraz proporci w wywaEeniu formyC zie"o wydae si. uEz-liEaH do sformu"owane*o przez kompozytora wiele lat pónie idea"u kompozyci >roz-udowanew *"-?( odkrywace przy kolenyc+ przes"uc+aniac+ coraz to nowe o-licze( frapuce

-o*actwem i konsekwenc w na*romadzeniu szcze*ó"ówC Z :ymfonia( -ardzie niE którykolwiek zinnyc+ utworów 6utos"awskie*o( est neoklasyczna przez dEenie do ednolito4ci(zdyscyplinowania( do klasyczne*o w"a4nie pi.kna proporciC A ednak idea" >klaDsyczno4ci? takEe wtym dziele nie zosta" osi*ni.ty( c+oH e*o o-ecno4H wyczuwalna est w kaEdym takcieC KyH moEe

przeszkod -y"o tu z-yt wielkie przywizanie i szacunek dla tradyci( nakazucy arty4cie do4Hwiernie przestrze*aH dawnyc+ re*u" -udowy symfonii RAlle*ro( Ada*io( :c+erzo( $inalSC 3oEe toczas swym -ezlitosnym dzia"aniem uawni" niedostrze*alne przedtem( a dzi4 wywo"uce niedosyt(

112



pokrewie/stwa z 5aelem czy :trawi/skimT Fe s"a-o4ci ust.pu ednak na plan dalszy wo-ecznakomite*o( mimo pewne*o tradyconalizmu( panowania nad wielk formC5omantyzm o-ali" do*mat doskona"o4ci proporci( uznac prymat tre4ci lu- wyrazuemoconalne*o nad form i dyscyplin intelektualn( wiek AA pró-ue na róEne sposo-y poz-awiHten pro-lem znaczeniaC A ednak o-serwuc *"ówny nurt rozwou nowe muzyki dotrze*a si. wyranie( Ee owa dialektyka wyrazu( tre4ci czy -rzmienia i formy( intelektu czy normy tec+niczne

est aktualna nadal i musi -yH wciE na nowo rozwizywanaC Witold 6utos"awski( ak zreszt wi.kszo4H polskic+ kompozytorów 4rednie*o i m"ode*o pokolenia( szuka" swe*o idea"u formy uklasyków ;P<<< i ;<; wiekuCW ednolitym o-razie polskie muzyki do4H nieoczekiwane zak"ócenie wprowadzi" &onstanty5e*amey ) :zwacar z poc+odzenia i o-ywatelstwa( urodzony w &iowie( wykszta"cony wWarszawie i aryEu i przez wiele lat Rprawie do ko/ca wonyS eden z naaktywnieszyc+ polskic+krytyków muzycznyc+C Je*o rozprawa $orma i tre4H w muzyce R19S( a takEe póniesze artyku"y

postulowa"y przywrócenie uczuciu i tre4ci naleEne*o im w muzyce miesca( z które*o lekkomy4lniespyc+ane -y"y przez sno-istyczn komplikac. 4rodków i panowanie c+"odne*o intelektuC W latac+okupaci 5e*amey pod" pocztkowo tylko teoretyczne( a potem takEe praktyczne studia nadtec+nik dodekafotiiczn( przy czym )ak moEna przypuszczaH ) czyni" to nie tyle z sympatii dla

szko"y wiede/skie( co racze powodowany c+.ci poznania cze*o4( co w istocie o-ce -y"o e*otemperamentowiC Jako wynik tyc+ analiz i wprawek powsta"y pierwsze pró-y kompozytorskieznakomite*o filolo*a i krytyka( oparte na swoi4cie interpretowane tec+nice serialneC 5e*ameystwierdzi" mianowicie( Ee w ramac+ systemu dwunastodwi.kowe*o moEna tworzyH uk"ady o

-ardzo róEne przynaleEno4ci stylistyczne( seria zatem nie wp"ywa w stopniu istotnym na styl ic+arakter utworu( natomiast narzuca kompozytorowi precyzynie sformu"owan dyscyplin. my4lenia( dae lo*iczny fundament or*anizaci dwi.kówC Fe przemy4lenia sta"y si. punktemwy4cia dla ciekawe koncepci muzyki polistyDlistyczne( "czce elementy tec+nik kompozytorskic+ róEnyc+ okresów +istorycznyc+( a nawet róEnyc+ kulturC 5ozle*"a wiedza iznaomo4H cywilizaci orientalnyc+ pozwoli"y kompozytorowi pode4H z dystansem do tradycieuropeskic+( c+oH zarazem -y" on na*".-ie przekonany o niemoEno4ci uwolnienia si. odnawyków i wyo-raEe/ wpoonyc+ arty4cie przez spo"ecze/stwo( które *o wyc+owa"o i w którymEyeC Je*o muzyka pozosta"a zatem pro*ramowo muzyk europesk( wz-o*acon ednak o pewnecec+y stylistyczne Rlu- tylkoB tec+niczneS sztuki Wsc+oduC otyczy"o to zw"aszcza rytmiki itemperaci skali( co est widoczne w edne z pierwszyc+ kompozyci &onstante*o 5e*ameya) ie4niac+ perskic+ na -aryton i orkiestr. do tekstu Omara el &+ayyama R19#S( a takEe w&wintecie na skrzypce( klarnet( fa*ot( wiolonczel. i fortepian R19##SCOkupacyna twórczo4H kameralna -y"a naturalnie -ardzie o-fita od symfoniczneC Wp"yn."y na tow decyducym stopniu duEe trudno4ci z wykonywaniem utworów o liczne o-sadzie( z dru*iestrony istnia"o zapotrze-owanie na dost.pne utwory o tematyce aktualneC Wreszcie wyst.pucy wniewielkic+ lokalac+( zw"aszcza w Warszawie( soli4ci i zespo"y kameralne mo*li prezentowaH nowe

utwory kameralne i c+.tnie to ro-iliC W ten sposó- powsta"a edna z na-ardzie znanyc+ dzi4kompozyci z te*o okresuB Wariace na temat a*aniaie*o na dwa fortepiany Witolda6utos"awskie*oCAutorami wielu warto4ciowyc+ instrumentalnyc+ utworów kameralnyc+ -yli wówczasB @raEynaKacewicz( elena ora-ialska( Witold $riemann( <rena @arztecka( Jan &renz( Artur 3alawski iwielu innyc+C6ata okupaci nie -y"y zatem okresem zastou dla polskie muzykiC owstawa"y wówczas wy-itneutwory( c+oH ze zrozumia"yc+ wz*l.dów w niez-yt duEe ilo4ci( kszta"cono m"odyc+ artystów(wy"awiac wiele nieprzeci.tnyc+ talentów( wreszcie przy*otowywano si. do pod.cia normalne

pracy po wyzwoleniu krauC Fany !wizek 3uzyków uE w 19#0 roku rozpocz" opracowywanie pro*ramów szkó" muzycznyc+ wszystkic+ stopni( -ardzo aktywnie dzia"a"y komise Od-udowy

$il+armonii i Od-udowy OperyC zi.ki wspó"pracy arc+itektów pierwszy proekt nowe*o *mac+uFeatru Wielkie*o RprofC 6ec+a Niemoewskie*oS -y" *otowy uE w mau 19#0 rokuC <stnia"y takEe -ardzo szcze*ó"owe pro*ramy dzia"ania przysz"yc+ redakci muzycznyc+ warszawskie roz*"o4ni

11



radiowe( a takEe zasady or*anizacyne i pro*ramowe przysz"e*o wydawnictwa muzyczne*oCWszystkie te plany w znaczne cz.4ci -y"y po wonie zrealizowane i przyczyni"y si. do szy-kierekonstrukci Eycia muzyczne*o krauC

(ata od0udowy !adania ludzi kultury( artystów( twórców i or*anizatorów w wyzwolonym pa/stwie nie

pole*a"y tylko na od-udowie i rekonstrukci stanu przedwoenne*oC 3uzycy( i nie tylko oni(znaleli si. w sytuaci podo-ne do arc+itektów WarszawyB zrunowane miasto trze-a -y"oz-udowaH od podstaw( ednak pi.kniesze( -ardzie wy*odne i nowoczesneC Wspania"e wize

przysz"o4ci rodzi"y si. w naprymitywnieszyc+ warunkac+( a u-o*a rzeczywisto4H tym silniemo-ilizowa"a do pracy dla do-re*o utraC:y*na"em macyc+ wkrótce nastpiH przemian -y"o powo"anie 3inisterstwa &ultury i :ztuki(a w nim epartamentu 3uzyki pod dyrekc 3ieczys"awa ro-neraC Ni*dy przedtem w5zeczypospolite muzyka nie -y"a u+onorowana tak wysokim urz.demC Owocem pracepartamentu -y"a proklamowana uE w mau 19# roku reforma szkolnictwa muzyczne*o(maca na celu od-udowanie oraz uednolicenie systemu nauczania i przede wszystkim

stworzenie moEliwo4ci nauki kaEdemu( -ez wz*l.du na sytuac. materialn i poc+odzeniespo"eczne( wreszcie podniesienie poziomu zawodowyc+ uczelni muzycznyc+C Autorem proektute pierwsze reor*anizaci szkolnictwa -y" Janusz 3iketta( który opar" si. *"ównie na modeluradzieckim i zaproponowa" podzia" szkó" na umuzykalniace i zawodowe( dzielc te ostatniena trzy typyB niEsze Rtrwace latS przy*otowuce dzieci do dalsze nauki oraz kszta"cce wzakresie instrumentów wyma*acyc+ d"uEsze*o okresu studiówX 4rednie ) sze4cioletnie(uczce zawodowyc+ muzyków w zakresie *ry na fortepianie i wszystkic+ instrumentac+orkiestry oraz 4piewu i niektóryc+ przedmiotów teoretycznyc+X wyEsze ) kszta"ccewirtuozów( instrumentalistów( 4piewaków( a takEe peda*o*ów( kompozytorów( dyry*entów(teoretyków i nauczycieli 4piewu w szko"ac+ o*ólnokszta"ccyc+Cod protektoratem pa/stwa i wed"u* centralnie opracowanyc+ pro*ramów oraz strukturyor*anizacyne zaczyna teraz powstawaH w ca"ym krau szko"y muzyczne( osi*ac wkrótcelicze-no4H znacznie przewyEszac stan przedwoennyC Jako pierwsza powsta"a w 6u-linieszko"a nazwana <nstytutem 3uzycznym( wkrótce potem takEe szko"y w 5zeszowie iKia"ymstokuC W miar. wyzwalania krau spod okupaci +itlerowskie ilo4H tyc+ placówek wzrasta -ardzo szy-ko( a-y w ko/cu roku 19# osi*nH licz-. '%( w tym % wyEszyc+ uczelniRdwa lata pónie szkó" wyEszyc+ est uE 7 i ta licz-a zosta"a utrzymana do dzisiaSC=+arakterystyczne dla pierwszyc+ lat powoennyc+ est wspó"istnienie pewnyc+ formor*anizaci Eycia muzyczne*o typowyc+ dla olski przedwoenne z formami nowymi(opartymi uE na zasadac+ wprowadzanyc+ przez nowe w"adzeC Kilans stanu szkolnictwamuzyczne*o w olsce z ko/cem roku 19# wykazue( Ee istnia"o wówczas tylko 19 szkó"

pa/stwowyc+( kszta"ccyc+ "cznie ponad 200 uczniów( a w %7 szko"ac+ niepa/stwowyc+ ) prywatnyc+ i spó"dzielczyc+ ) uczono ponad '700 adeptów sztuki muzyczneC Fe proporce wnast.pnyc+ latac+ ule*"y do4H szy-kim zmianomC JuE w roku szkolnym 19#Z na o*óln ilo4H11% szkó" muzycznyc+ tylko -y"y niepa/stwoweC !aostrzono takEe kryteria przy.Hkandydatów( w wyniku cze*o spad"a wprawdzie o*ólna licz-a uczniów( wzros"a ednak -ardzosprawno4H szkolenia( wyraEaca si. stosunkiem licz-y a-solwentów do przy.tyc+ kandydatówz te*o same*o rocznikaCW pierwszym powoennym dziesi.cioleciu eszcze nieraz dokonywano istotnyc+ korekt wstrukturze or*anizacyne i pro*ramac+ nauczania szkó" muzycznyc+C W roku 19#9 po$estiwalu :zkó" 3uzycznyc+ w oznaniu( który sta" si. okaz do konfrontaci i dyskusi nad

pro-lemami pracy róEne*o typu uczelni( pod.to decyz. o przeprowadzeniu kolene reformy(dzielc szko"y na dwa *"ówne typyB l ) przysposo-ienia zawodowe*o( 2 ) zawodoweC o pierwsze *rupy naleEa"y szko"y niEsze i umuzykalniace po"czone w eden or*anizm( z dzia"em

11#



dzieci.cym i m"odzieEowym( w dru*ie *rupie znalaz"y si. szko"y 4rednie i wyEszeC ezaEszkolnictwa muzyczne*o powoenne olski trze-a eszcze uzupe"niH katedrami muzykolo*ii( któredzia"a"y przy uniwersytetac+ w oznaniu( &rakowie( Wroc"awiu i WarszawieC :zczup"a(

przerzedzona latami wony kadra muzykolo*ów polskic+ przeawia"a ednak w latac+ 19#)19wielk aktywno4H ) nie zawsze zreszt o c+arakterze naukowym ) w"czac si. i inspirucdyskuse nad za*adnieniami natury ideolo*iczne( ale takEe wspó"dzia"ac przy tworzeniu

koncepci or*anizacynyc+ i pro*ramowyc+ szkolnictwa muzyczne*o i ) co nawaEniesze ) kontynuuc zapocztkowane wcze4nie prace( a takEe rozwiac nowe dziedziny -ada/muzykolo*icznyc+Czi4( *dy z perspektywy lat o-serwowaH o-raz pocztków nowe*o Eycia muzyczne*o wzrunowanym krau( uderza przede wszystkim o*romna szy-ko4H zmian( widaH entuzazm i pas.

popyc+ac ludzi do nieustanne aktywno4ci( do tworzenia od podstaw te*o( co zosta"o zniszczone(a takEe te*o( co dotyc+czas istnia"o tylko w marzeniac+C3oEna zac+wycaH si. statystyk i wspania"ymi dokonaniami( nie wolno ednak zapominaH( akimkosztem sukcesy te osi*anoC Jest przecieE rzecz oczywist( Ee zaso-y finansowe pa/stwazrunowane*o materialnie( i o ludno4ci wyniszczone -lisko w dwudziestu procentac+( nie mo*"y

-yH duEe( natomiast potrze-y okre4la"a przede wszystkim konieczno4H zapewnienia warunków

pracy i Eycia wszystkim o-ywatelomC $akt *wa"towne*o rozwou Eycia muzyczne*o w olscena-iera zatem szcze*ólne wymowy( *dy przypomni si.( Ee przez pierwszy rok w wi.kszo4ci( wnast.pnyc+ za4 latac+ w znaczne cz.4ci arty4ci i or*anizatorzy pracowali za sym-olicznymwyna*rodzeniemC Kardzo niskie pense nauczycieli( muzyków orkiestr i teatrów operowyc+zmusza"y ic+ do poszukiwania dodatkowyc+ róde" doc+odu ) znadowali e nacz.4cie wzespo"ac+ kawiarnianyc+( niekiedy w innyc+( niewiele macyc+ ze sztuk wspólne*o( zawodac+C!asadniczo s"uszne i w perspektywie -ardzo o-iecuce za"oEenie pa/stwowe*o mecenatu nadtwórczo4ci artystyczn i upa/stwowienie ) zatem i sta-ilizaca ) wszystkic+ sta"yc+ instytucimuzycznyc+ natrafia"o wi.c na trudno4ci wynikace z -raku 4rodków materialnyc+ na e*o pe"nezrealizowanieC Frudno wyk"adaH sztuk. muzykowania( *dy szkole -rak instrumentów i klasX trudno*raH( *dy znalezienie nowe struny urasta do ran*i powaEne*o pro-lemuC Narzekano wi.c( ale teEnikt nie Eda" niemoEliwe*o i zamykac oczy na ten nieweso"y o-raz >pod"e materii?( tym usilniedEyli muzycy do pomnoEenia i rozpropa*owania doskona"e sztuki ) oczywi4cie *"ównienarodowe( polskie( o ileE droEsze i pi.kniesze po latac+ wonyCW Warszawie od-udowa miasta z ruin musia"a potrwaH d"u*oC Niemnie uE w pierwsze po"owie19# roku powsta"o tu wiele placówek muzycznyc+C 5oman Jasi/ski zor*anizowa" Wydzia"3uzyczny olskie*o 5adia( sk"adacy si. pocztkowo ) wed"u* kronikarskie*o zapisu ) >z

edne*o pokou( który -y" ednocze4nie studiem( -iurem Wydzia"u i sypialni dyrektora( udace*osi. na spoczynekCCC na dywan( ma"e *rupki przy*odnyc+( -.dcyc+ nacz.4cie przeazdem wWarszawie( artystów i edne*o pianina?C 8tworzono równieE pod dyrekc Jerze*o WaDsiakaWarszawsk Orkiestr. :ymfoniczn o do4H przypadkowym( z konieczno4ci( sk"adzieC :zy-ko

pod."y prac. uczelnieB a/stwowe &onserwatorium pod dyrekc :tanis"awa &azury( WyEsza:zko"a 3uzyczna kierowana przez Adama WieniawDskie*o i :zko"a imC &arola &urpi/skie*o z,u*eniuszem !ac+arasiewiczem ako dyrektoremC Jeszcze w *rudniu te*o roku od-y"o si.

pierwsze przedstawienie na :cenie 3uzycznoDOperoweCWo-ec wielkic+ zniszcze/ w stolicy do ran*i *"ównyc+ centrów Eycia kulturalne*o uros"ystosunkowo ma"o zrunowane Mód i &rakówC W &rakowie prze-ywa wówczas wielu wy-itnyc+muzykówB !-i*niew rzewiecki( !y*munt 6atoszewski( muzykolo* :tefania Mo-aczewska( Artur 3alawski i inniC Fu w"a4nie powstae pierwsza a/stwowa $il+armonia 3uzyczna( kierowana

pocztkowo przez 6atoDszewskie*o( a po e*o prze4ciu do pozna/skie opery ) przez3aklakiewiczaC 5ektorem konserwatorium zostae !-i*niew rzewieckiCW kwietniu( 19# roku 3inisterstwo &ultury i :ztuki powo"ue do Eycia olskie Wydawnictwo

3uzyczne z siedzi- w &rakowie( powierzac or*anizac. i kierownictwo te instytucidyrektorowi dawne*o Fowarzystwa Wydawnicze*o 3uzyki olskie ) FadeuszowiOc+lewskiemuC FakEe ta placówka dysponue pocztkowo -ardzo skromn -az materialn(

11



niemnie sam fakt e powstania i rozle*"e( opracowane w wi.kszo4ci uE w czasie wony( planydzia"ania roku ak nalepieC W krótkim czasie powstae teraz wiele waEnyc+ instytucimuzycznyc+ w ca"ym krauC W mau lu-elska Orkiestra &ameralna przekszta"ca si. wsymfoniczn( ozna/ ma uE fil+armoni.( oper. i konserwatorium( a/stwowe &onserwatoriumw &atowicac+ pracue od lute*o( w marcu za4 powstae tam Orkiestra olskie*o 5adia(zor*anizowana i kierowana przez m"ode*o dyry*enta Witolda 5owickie*oC !sspó" ten zyska"

wkrótce ) uE pod dyrekc @rze*orza $itel-er*a ) ran*. nalepsze orkiestry symfoniczne wkrau( naleEy wi.c odnotowaH( iE pierwszy koncert da" on 2 marca 19# roku wyst.puc w

pe"nym sk"adzieCCC 2 muzykówC W mau &atowice wz-o*aci"y si. o fil+armoni.( nied"u*o potem powsta"a Opera lsk\ WymieniH tu naleEy pierwsze powoenne konserwatorium(zor*anizowane w Modzi przez &azimierza Wi"komirskie*o( wkrótce Modzi przy-y"a eszczeorkiestra symfonicznaC 5ok zako/czenia wony da" eszcze pocztek operze i orkiestrzesymfoniczne we Wroc"awiu( orkiestrze w Kyd*oszczy( $il+armonii Ka"tyckie w :opocie(wreszcie przodkowi >olskic+ Na*ra/? ) olskim !ak"adom $ono*raficznym >Odeon?( które

ednak nie mo*"y podH normalne produkci( czekac na od-udow. zniszczonyc+ -udynkówCFen impet or*anizatorski nie os"a-" takEe w nast.pnyc+ latac+C W roku 19#' istnia"o uE %

fil+armonii( ' orkiestr symfonicznyc+( # opery( natomiast do roku 19% ilo4H orkiestr wzros"ado 27( a oper do 9( powsta"o takEe ' teatrów muzycznyc+ i operetekC 6ato 19# przynios"o eszcze dwa waEne wydarzeniaC W po"owie czerwca od-y" si. w Warszawie < Walny !azdele*atów !wizku !awodowe*o 3uzyków 5zeczypospolite olskie( który wy-ra" akoswe*o przewodniczce*o iotra erkowskie*oC rzy !arzdzie @"ównym !wizku powsta"o=entralne Kiuro &oncertowe( które*o zadania o-emowa"y planow or*anizaceX koncertów wca"e olsce( nawizywanie kontaktów z pa/stwami zaprzyanionymi w celu mi.dzynarodowewymiany artystów( opiek. nad m"odymi talentami( upowszec+nianie muzyki w4ród szerokic+mas spo"ecze/stwa( a takEe oc+ron. polskie*o artysty przed wyzyskiem prywatnyc+ a*entówCFen ostatni cel szy-ko straci" akiekolwiek znaczenie wo-ec zaniku zawodu prywatnyc+

przedsi.-iorców i a*entów koncertowyc+C =entralne Kiuro &oncertowe powo"a"o wewszystkic+ miastac+ woewódzkic+ -iura okr.*owe( utworzono takEe kilka przedstawicielstww wi.kszyc+ miastac+ powiatowyc+C ru*im wydarzeniem -y" zwo"any pa prze"omie sierpnia iwrze4nia do &rakowa zazd kompozytorów( l 8czestnicy zazdu postanowili utworzyH !wizek &ompozytorów olskic+ ako kontynuac. przedwoenne*o :towarzyszenia &ompozytorówolskic+C FakEe tuta prezesem wy-rano iotra erkowskie*o( stanowisko sekretarza za4

powierzono Witoldowi 6utos"awskiemuC Na zako/czenie zazdu od-y" si. czterodniowy$estiwal olskie 3uzyki Wspó"czesne( w które*o pro*ramie umieszczono mC inC kompozyce:zymanowskie*o R6itaniaS( :zeli*owskie*o R,piDtap+iumS( :za"owskie*o( Kacewiczówny(adlewskie*o( erkowskie*o( &asserna R&oncert na *"osS( 3alawskie*o( 6utos"awskie*oC$estiwal nie -y" wielkim wydarzeniem artystycznym( mia" natomiast duEe znaczenie

propa*andoweB po raz pierwszy po wonie pod.to powaEn inicatyw. dokonania prze*ldunowe twórczo4ci i kaEdy s"uc+acz mó*" przekonaH si. oso-i4cie( iE dziaD\ "acy w kraukompozytorzy stanowi liczn i -ardzo wyranie zróEnicowan *rup.CS$estiwal da" okaz. do zademonstrowania róEnorodno4ci i wszec+stronno4ci muzyki polskie( akilka zaprezentowanyc+ wówczas utworów zwróci"o uwa*. nieprzeci.tnymi waloramiartystycznymiC W4ród tyc+ dzie" wymieniH trze-a symfonie 3alawDskie*o( Frio6utos"awskie*o i zaprezentowane wówczas po raz pierwszy ie4ni ludowe anufnika( które wrok pónie na AA $estiwalu :<3= w 6ondynie sta"y si. e*o de-iutem mi.dzynarodowyn(Zzi4( *dy z niewielkie( -o dopiero trzydziestoletnie perspektywy pró-ue si. oceniH wa*. wydarze/ i zawisk w ówczesnym Eyciu muzycznym( na pierwszy plan wysuwa si.

narastace coraz *or.tsze i coraz -ardzie konkretne dyskuse ideolo*iczne( inspirowane przeznowe w"adze i zmierzace do okre4lenia funkci muzyki i artystów w spo"ecze/stwiesocalistycznymC Na rozwizanie czeka"o tu za*adnienie o kapitalnym znaczeniu dla wszystkic+

11%



rodzaów sztuki( mianowicie pro-lem zaspokoenia potrze- i edukaci artystyczne wielkic+rzesz nowyc+ od-iorcówB ro-otników i c+"opówC ycie ca"e*o spo"ecze/stwa zosta"o przecieEzor*anizowane tak( a-y nie tylko znie4H istniece -ariery i mec+anizmy dyskryminaci( leczoddaH w r.ce nowe klasy rzdzce w"adz. decydowania o kszta"cie i przysz"o4ci pa/stwaC =inowi s"uc+acze -yli w istocie -ardzo s"a-o przy*otowani do od-ioru wspó"czesne sztuki( nie

posiadali ani wiedzy( ani nawyków tradycyne pu-liczno4ci sal koncertowyc+C NaleEa"o zatem

stworzyH taki rodza sztuki( który z edne strony -y"-y dla nic+ w pe"ni zrozumia"y( z dru*ieza4 ) dzi.ki swym warto4ciom artystycznym ) pozwala" rozszerzyH skal. wraEliwo4ci(wyzwoli" nowe zainteresowania i potrze-yCierwsze sformu"owania postulatów z*odnyc+ z aktualn sytuac spo"ecznoDpoliDtyczn -y"ydzie"em muzykówDpeda*o*ówC rzed szkolnictwem( zw"aszcza wyEszym( stawiano wówczaszadanie >naukowe*o opracowywania i ulepszania metod nauczania( dEcyc+ do wytworzenia

polskie*o stylu muzyczne*o?C ród"o owe*o stylu widziano w muzyce ludoweB nestor polskic+muzykolo*ów profC Adolf =+yD-i/ski -y" inicatorem wprowadzenia w soko"ac+ muzycznyc+wszystkic+ stopni >dwi.kowe nauki o folklorze polskim?( postulowa" takEe nasycenie muzyk ludow 4piewników dla szkó" podstawowyc+ i liceów oraz ruc+u amatorskie*oC 3ia"o to

stworzyH u4wiadomion potrze-. stylu polskie*o nie tylko u kompozytorów( ale i u masowe*ood-iorcyCFak silne dEenie do stworzenia sztuki narodowe -y"o ) ak si. wydae ) przede wszystkimwynikiem lat wony( z-ie*"o si. ze szcze*ólnie intensywnym poczuciem wspólnoty narodowe i

patriotyzmuC $akt ten zas"u*ue na podkre4lenie( *dyE mia" on duEe znaczenie w dalszymrozwou muzyki polskieCWysuwany przez muzyków postulat nawizywania do folkloru -y" z*odny z Edaniem

polityków tworzenia sztuki dla naszerszyc+ mas spo"ecze/stwaC :dzono( nie -ez podstaw( Eew"a4nie warto4ciowa( nawet nowatorska( twórczo4H oparta na muzyce ludowe -.dzie tym

poszukiwanym z"otym 4rodkiem( "czcym powszec+n przyst.pDno4H z indywidualnymi(ory*inalnymi warto4ciami estetycznymiC Jednak polityka kulturalna ludowe*o pa/stwa stawia"a

przed twórcami wyma*ania wi.kszeC ostulowano odzwierciedlenie w sztuce nawaEnieszyc+ pro-lemów -udowy socalizmu i propa*owanie poEdanyc+ wzorów zac+owa/ i postawCU ierwsze powoenne dziesi.ciolecie przynios"o wiele utworów o duEe warto4ci ) trze-a przytym zauwaEyH( iE wi.kszo4H z nic+ nosi"a wyranie narodowy c+arakter dzi.ki nawizaniom dofolkloruC ,lementy ludowe poawia si. wówczas w twórczo4ci kompozytorów wszystkic+*eneraciB :tanis"awa Wiec+owicza( ApoliDnare*o :zeluty( Jana 3aklakiewicza( Artura3alawskie*o( Witolda 6utos"awskie*o( &azimierza :erockie*o i innyc+CWarto4ciowy nurt stanowi równieE utwory nawizuce do wydarze/ ostatnie wonyC Futa na

pierwszy plan wysuwa si. dzie"aB ZZ :ymfonia Warszawska Koles"awa Woytowicza i ZZ:ymfonia Olimpiska !-i*niewa Furskie*oC :ymfonia Warszawska R19#S Woytowicza stanowi

-ezpo4redni wynik okupacynyc+ przeEyH kompozytoraC Jest to dzie"o monumentalne(czterocz.4ciowe R6ar*o( 3oderato):c+erzo)Andante)PioS( o lo*icznie uporzdkowanekonstrukci^ =z.4H pierwsza w formie sonatowe( z przetworzeniem w postaci fu*i( stanowi

ak-y podnios" uroczyst inwokac.( wprowadza pe"en powa*i klimat z wyranyminawizaniami do c+ora"u *re*oria/skie*oC :c+erzo przynosi kontynuac.( a nawetspot.*owanie dramatyzmu cz.4ci pierwszeC ecydue o tym nie tylko pokrewie/stwomateria"u tematyczne*o( ale równieE duEy "adunek emoconalny zawarty w szerokozarysowanyc+ "ukac+ napi.ciowyc+( prowadzcyc+ do kulminaci( w które poawia si. motywWarszawiankiC Andante est 4cis" podwón fu* opart na wtkac+ o-ydwu poprzednic+cz.4ci oraz na tematac+ o wyranie ludowym c+arakterzeC $ina" z-udowany w formie ronda

nawizue do wykorzystywanyc+ uE wcze4nie elementów ludowyc+( powraca tu takEe tematWarszawianki( wreszcie w kodzie poawia si. marszowa ie4/ -raci pancernyc+(skomponowana przez Woytowicza w czasie okupaci z przeznaczeniem dla tane*o 4piewnika

117



woskowe*oC od wz*l.dem konstrukci << :ymfonia Warszawska Koles"awa Woytowicza estutworem doskona"ym ) mistrzostwo tec+niki kompozytorskie stawia e autora w rz.dzietwórców w pe"ni dorza"yc+( 4wiadomie realizucyc+ swoe celeC<< :ymfonia !-i*niewa Furskie*o( podo-nie ak utwór Woytowicza( tkwi silnie korzeniami wtradycac+ okresu mi.dzywoenne*o( c+oH czerpie z nieco innyc+ róde"C Fytu" te*o dzie"aROlimpiskaS nie ma Eadne*o tre4ciowe*o zwizku z c+arakterem muzyki i poc+odzi std( Ee

:ymfonia otrzyma"a < na*rod. i z"oty medal na 3i.dzynarodowym Olimpiskim &onkursie:ztuki w lipcu 19#' rokuC 8twór ten równieE posiada pewne cec+y klasycystyczne( widocznec+oH-y w szerokim stosowaniu faktury polifoniczne( ednak silny emoconalizm wiEe *oracze z tradycami symfoniki póne*o romantyzmu( c+oH oczywi4cie est on znacznie nowszy

pod wz*l.dem stosowanyc+ 4rodków tec+nicznyc+( iZNa wspomnianym konkursie wyróEnienia przyznano eszcze dwo*u polskim kompozytoromB@raEynie Kacewicz za &antat. olimpisk i :tanis"awowi Wiec+ owiDczowi za &antat. EniwnC! tyc+ dwu ednocz.4ciowyc+ utworów wi.ksz popularno4H zdo-y"a &antata Wiec+owicza( wktóre znaleH moEna wiele interesucyc+ pomys"ów zastosowanyc+ przez kompozytora takEew innyc+ e*o dzie"ac+ c+óralnyc+C Wiec+owicz nadawa" swym utworom ludowy polski

c+arakter -ez cytowania autentyczne*o folkloru( nie uciekac si. takEe do opracowa/ory*inalnyc+ melodiiC ,fekt wyrane*o ludowe*o za-arwienia uzyskiwa" dzi.ki wykorzystaniu pewnyc+ o*ólnyc+ za"oEe/ twórczo4ci ludowe( mianowicie c+arakterystycznyc+ zwrotówmelodycznyc+( formu" rytmicznyc+( wreszcie zasad tonalnyc+C Fakie pode4cie do folkloru

prezentowa" kompozytor uE znacznie wcze4nie RnpC w 3ruczkowyc+ -akac+ z 190 rokuS(nie poniec+a" *o takEe w utworac+ pónieszyc+C Wy-itny talent Wiec+owicza w dziedzinietwórczo4ci pie4niarskie oparte na folklorze rozwin" si. zreszt -ardzo szy-koC W e*o

przedwoennym doro-ku znadue si. mC inC duEa ilo4H c+óralnyc+ opracowa/ melodiiludowyc+( a takEe kompozyci ory*inalnyc+( nawizucyc+ do folkloruC !w"aszcza w tymdru*im rodzau osi*n" Wiec+owicz doskona"e rezultaty( wypracowuc w"asn metod. konstruowania linii melodycznyc+ i uk"adów tonalnoD+armonicznyc+ na4ci4le zwizanyc+ zistot muzyki ludoweC zi.ki temu kompozytor mó*" w nowy( indywidualny sposó-kszta"towaH form. swoic+ dzie"( nadac im postaH artystyczn i rozmiary odpowiednie doswoic+ zamierze/( a nie skr.powane ustalonymi i niezmiennymi uk"adami utworów ludowyc+CW nawy-itnieszyc+ powoennyc+ kompozycac+ koncentrue si. :tanis"aw Wiec+owicz na

pro-lemac+ tec+nicznyc+ o kapitalnym znaczeniu dla rozwou nowe muzykiB na za*adnieniac+faktury c+óralneC W"a4nie w &antacie Eniwne oraz w takic+ dzie"ac+ ak &uawiakD-allada czy&ol.dzio"ki -eskidzkie prezentue wiele nowyc+ pomys"ów prowadzenia i zestawiania *"osów(oEywia i urozmaica linie melodyczne za pomoc -o*ate*o zestawu starannie do-ranyc+4rodków artykulacynyc+C aden nowy element( niecodzienny c+wyt tec+niczny nie est ednak dla Wiec+owicza warto4ci >sam w so-ie?( arty4cie ca"kiem o-ce est dEenie do popisywania

si. zaskakucymi efektamiC :am doskona"y dyry*ent( tworzy dzie"a( któryc+ wykonaniesprawia rado4HX -.dc zarazem kompozytorem o silnie rozwini.tym poczuciuodpowiedzialno4ci ) d-a w pierwszym rz.dzie o czysto4H i pi.kno kszta"tu artystyczne*oCzie"a c+óralne :tanis"awa Wiec+owicza( mimo ca"e*o -o*actwa i odkrywczo4ci stosowane wnic+ tec+niki( uderza prostot( pewn surowo4ci -rzmienia oraz konsekwenc i

przerzysto4ci konstrukciC O*raniczony i od dawna eksploatowany aparat wykonawczy( akim est c+ór( sta" si. tu instrumentem w pe"ni zdolnym do rozwiania wspó"czesne*o .zykadwi.kowe*oC uEe znaczenie dla ewoluci tec+niki kompozytorskie Wiec+owicza mia"azapewne twórczo4H :zymanowskie*o z ostatnie*o okresu REe-y wspomnieH c+oH-y ie4nikurpiowskie czy wcze4niesze :+piewDnieS( ednak poszed" on dale od swe*o wielkie*o

poprzednika w kierunku wz-o*acenia palety -arw i 4rodków ekspresiC Warto tuta zwróciHuwa*. na interesucy sposó- opracowywania ludowyc+ tekstów( *dzie nierzadko w wyniku powtarzania poszcze*ólnyc+ s"ów( syla-( a nawet *"osek nast.pue zatarcie sensu zda/ i

11'



ednocze4nie wyeksponowana est warstwa -rzmieniowa s"ów i poedynczyc+ fonemówC WiEesi. z tym takEe roz-ianie prze-ie*u dwi.kowe*o na mikrostruktury( -.dce *"ównieno4nikiem -arwyC Opierac si. na tonalne i >frazeolo*iczne? -azie folkloru( :tanis"awWiec+owicz unikn" nie-ezpiecze/stw( z akimi musieli -orykaH si. twórcy nurtuneoklasyczne*o( a takEe dodekafoni4ci( mianowicie nie-ezpiecze/stw wynikacyc+ zodrzucenia tonalnyc+ zasad or*anizaciC W wi.kszo4ci swoic+ utworów c+óralnyc+ pos"u*iwa"

si. Wiec+owicz czystymi( >nieozdo-ionymi? skalami ludowymi( decyduc si. na radykalne(ale i naturalne o*raniczenie uEywane*o materia"u dwi.kowe*oCFwórczo4H wokalna ) przede wszystkim c+óralna( ale takEe pie4/ solowa i utwory wokalnoDorkiestrowe ) rozwia"a si. w dziesi.cioleciu powoennym -ardzo -unieC &ompozytorzyczerpali z -o*ate tradyci dziewi.tnasteD i dwudziestowieczne*o doro-ku w te dziedzinie( przyczym istotne znaczenie mia"o równieE poparcie pa/stwa i zapotrze-owanie ze strony*wa"townie rozrastace*o si. ruc+u amatorskie*oC !ainteresowanie kompozytorów skupi"o si. na takic+ formac+ ak kantata( pie4/ c+óralna i solowa( a takEe symfonia z *"osami wokalnymiC!*odnie z panuc wówczas tendenc znaczna wi.kszo4H tyc+ dzie" skierowana -y"a doszerokie*o kr.*u od-iorców( co naturalnie nie sprzya"o eksperymentom tec+nicznym i

poszukiwaniu nowyc+ rozwiza/ formalnoDwyrazowyc+C ! te same przyczyny zasad niemalsta"o si. nawizywanie w twórczo4ci wokalne do muzyki ludoweC Frze-a ednak stwierdziH( Eeo-ok wielu utworów eklektycznyc+ i niesamodzielnyc+ powsta"o wówczas szere* dzie"

-ezsprzecznie warto4ciowyc+( nie-analnyc+ i na wysokim poziomie tec+nicznymC WymieniH tumoEna kantaty i pie4ni &azimierza :ikorskie*o( Witolda 5udzi/skie*o( Alfreda @radsteina(iotra erkowskie*o( Witolda 6utoDs"awskie*o( a takEe twórców rozpoczynacyc+ karier.B&azimierza :erockie*o( Jana &renza( :tanis"awa :krowaczewskie*o i Fadeusza KairdaC=iekawe rezultaty przynios"y zw"aszcza utwory wokalnoDorkiestrowe( stoc pod wz*l.demformalnym na po*raniczu roz-udowane kantaty( oratorium i symfoniiC zie"a takie tworzyli:erocki R:ymfonia pie4ni na sopran solo( c+ór mieszany i orkiestr. ) do tekstów ludowyc+ ) 19S( Woytowicz Rkantata rorok na -as( dwa c+óry i orkiestr. do s"ów uszkina ) 190S(&renz Rwa miasta( kantata na dwa c+óry i orkiestr. do s"ów @a"czy/skie*o ) 190S(3alawski R:tara -a4/( kantata powsta"a ako muzyka do teatralne wersi powie4ci&raszewskie*o ) 19#9SC Nawy-itnieszymi dzie"ami te*o rodzau s :ymfonia pie4ni&azimierza :erockie*o i Wierc+y Artura 3alawskie*oC Fen ostatni utwór powstawa" do4Hd"u*oC !asadnicza cz.4H pracy toczy"a si. ) ak powiedzia" kompozytor w wywiadzie radiowym

) >pod koniec okupaciRCCCS w ostatnie siedem miesi.cy pisa"em e w =zarnym unacu inaszkicowa"em ca" partytur. ) ponad 200 stronC W roku 190 przekomponowa"em ReS zupe"nieRCCCS pozostawiac edynie melodie napisane do tekstów?C&anw. literack do swe*o -aletuDpantomimy zaczerpn" twórca ze z-ioru *óralskie*o poety Jana3azura ! wysokik Fater wiaterny sumCCC :po4ród 2' zawartyc+ tam wierszy wy-ra" 3alawski 11(

uk"adac e wed"u* planu z*odne*o z w"asnym li-rettemCFematyka *óralska i ory*inalny folklor muzyczny te*o re*ionu interesowa"y artyst. uE od dawnaCwiadectwem te*o est kwintet d.ty ywio"y Fatr z 19# roku i szkic symfoniczny Wierc+y R19#SCKezsporne est( Ee te pierwsze stylizace powstawa"y pod wp"ywem arwsiów :zymanowskie*oR192)191S( decyza pod.cia pracy nad Wierc+ami -y"a wi.c zwizana równieE z pró- wyzwolenia si. od wp"ywów przesz"o4ci i wspó"czesne*o rozwizania wciE aktualne*o pro-lemutwórczo4ci narodoweCW stosunku do arnasiów :zymanowskie*o( -aletDpantomima Wierc+y na sol( c+ór i orkiestr. symfoniczn 3alawskie*o reprezentue odmienny sposó- pode4cia do muzyki ludoweC Jest toutwór w ca"o4ci ory*inalny( wolny od akic+kolwiek cytatów ludowyc+ melodii( ednak podkaEdym wz*l.dem or*anicznie z folklorem zwizanyC Fo *enetyczne pokrewie/stwo pole*a w

pierwszym rz.dzie na przepoeniu materia"u kompozyci elementami ludowymiC WidaH to wyraniew tonalno4ci Rwykorzystuce ory*inalne( niekiedy modyfikowane skaleS( +armonice Rakordykatercowa( równole*"e poc+ody akordów maorowyc+ ) nie podle*ace oczywi4cie relacom

119



systemu durDmollS( melodyce Rc+arakterystyczne zwroty i ca"e modele o okresowe symetryczne -udowie( odpowiadace *óralskim >nutom?S( wreszcie w rytmice( wykorzystuce typoweformu"y( zw"aszcza *óralskic+ ta/cówC 3alawski w znacznym stopniu podporzdkowa" muzyceludowe takEe instrumentac. Wierc+ów( operuc cz.sto ma"ymi( wy-ranymi z orkiestry(zespo"ami o zmiennym sk"adzieC zi.ki temu edn z nawaEnieszyc+ cec+ te*o utworu stae si. nieustanna zmienno4H -arw orkiestrowyc+( skoarzona -ardzo umie.tnie takEe z róEnorodno4ci

tematów i zwizanyc+ z nimi tre4ci emoconalnyc+CWierc+y do4H d"u*o czeka"y na pu-liczn prezentac.C <c+ prawykonanie w wersi koncertoweod-y"o si. dopiero 11 stycznia 192 roku w &rakowieC rawykonanie sceniczne od-y"o si. dziesi.Hlat pónie( w roku 19%2( w Warszawie( pod dyrekc Ko+dana WodiczkiC Artur 3alawski zmar"

pi.H lat wcze4nieC Fa monumentalna kompozyca sta"a si. wielkim sukcesem artysty ispowodowa"a e*o >re+a-ilitac.? i uc+ylenie sformu"owane*o wcze4nie przez oficaln krytyk. zarzutu formalizmuC ! dzisiesze perspektywy Wierc+y( o-ok &oncertu na orkiestr. 6utos"awskie*o( uwaEane s za nawy-itnieszy utwór oparty na polskim folklorze z pierwsze*o

powoenne*o dziesi.cioleciaC Wesz"y one do kanonu repertuarowe*o nasze muzyki narodoweo-ok dzie" =+opina( 3oniuszki i :zymanowskie*oCo skomponowania Wierc+ów doszed" 3alawski nie"atw dro*C Wspomniane wcze4nie utwory(

4wiadczce o zainteresowaniac+ folklorystycznyc+ twórcy( leEa"y w istocie na mar*inesie *"ówne pro-lematyki e*o dzie"C W skromnym ilo4ciowo wcze4nieszym doro-ku artysty Rstudiakompozytorskie u &azimierza :ikorskie*o w &onserwatorium Warszawskim pod" dopiero mac2 lata ) w roku 19%S na czo"o wysuwa si. takie utwory( ak Wariace na orkiestr. symfoniczn R197S( Z :ymfonia R19')19#S( Foccata na ma" orkiestr. symfoniczn R19#7S( ,tiudysymfoniczne na fortepian solo i wielk orkiestr. symfoniczn R19#')19#9S( Foccata z fu* wformie wariaci na fortepian solo z wielk orkiestr symfoniczn R19#9SC zie"a te( nieraz uE

poddawane muzykolo*icznym analizom( dostarcza -o*ate*o materia"u do rozwaEa/ nad tec+nik i estetyk muzyki po"owy nasze*o stulecia( ednak uE z samyc+ tytu"ów moEna si. domy4liH( Ee3alawski pozostawa" w kr.*u wp"ywów neoklasycyzmuC !a tak klasyfikac przemawia przedewszystkim ran*a( ak nadawa" kompozytor konstrukci formalne( a takEe e*o stosunek dorytmiki i instrumentaciC Jednak klasycyzm 3alawskie*o -y" szcze*ólne*o rodzau( *dyE "czy"si. z cec+ami postimpresonistycznymiC wiadczy o tym duEe wyczulenie kompozytora na

-arw. -rzmienia( które cz.sto podporzdkowane s inne wspó"czynniki utworów( ak +armonika( or*anizaca tonalna( takEe instrumentacaC Je4li dodaH do te*o eszcze -arokow Rzatem neoklasycznS tendenc. do szerokie*o stosowania polifonii( do za*.szczania faktury

przez równoczesne snucie wielu samodzielnyc+ linii melodycznyc+( nasyconyc+ duEym"adunkiem emoconalnym( pe"nyc+ Eywio"owe( dynamiczne ekspresi( wówczas pe"nieszystae si. o-raz specyficzne tec+niki i ory*inalne*o kszta"tu dwi.kowe*o utworów3alawskie*oC zie"em( które w nape"niesze postaci zawiera cec+y te*o .zykakompozytorskie*o( est skomponowana w latac+ 19)19% << :ymfonia >ramatyczna?(

-.dca ednym z na-ardzie ednolityc+( przekonucyc+ utworów 3alawskie*oC ro*arozwou oso-owo4ci te*o wy-itne*o kompozytora -y"a silnie uwik"ana w przemiany+istoryczne tyc+ latC 5efleksa taka nasuwa si.( e4li prze4ledziH etapy ewoluci estetyki idorzewania tec+niki 3alawskie*oC o uko/czeniu studiów i po wy-uc+u wony znalaz" si.( ak zreszt wszyscy arty4ci( w sytuaci nie sprzyace akiekolwiek swo-odne pracy twórczeC!araz po wyzwoleniu z niezwyk"ym impetem rzuci" si. w wir pracy kompozytorskie( -y" takEeczynny ako dyry*ent i peda*o*C W efekcie w ci*u trzec+ lat zdo-y" so-ie mi.dzynarodow s"aw. i pozyc. edne*o z nawy-itnieszyc+ i na-ardzie nowatorskic+ kompozytorów

polskic+C otem wszakEe( posdzony o formalizm i ostro krytykowany( zwtpi" w trwa"o4Hsukcesu i zacz" poszukiwaH nowyc+ dró* rozwou swe*o warsztatuC :ukces Wierc+ów zd" z

nie*o ednak anatem. krytyki( dzi.ki czemu artysta mó*" kontynuowaH prac.( rozwiacwcze4nie pod.t lini. neoklasycznC Nie trwa"o to ednak d"u*o ) w roku 19%( wraz zna*"ym przyp"ywem informaci o nie znane u nas awan*ardowe muzyce !ac+odu( zac+wia"o

120



si. równieE przekonanie kompozytora o s"uszno4ci swyc+ dotyc+czasowyc+ decyziCW wypowiedziac+ twórcy z lat 19%)197 poawia si. nieednokrotnie zdanie o fascynacimuzyk dodekafonistówC 3alawski zdae si. -yH zdecydowany na pod.cie ) tym razem uEwy"cznie z w"asne inicatywy ) kolene rewizi swoe tec+nikiC 8miera ednak w *rudniu197 roku( w wieku lat( pozostawiac wiele dzie" 4wiadczcyc+ o e*o wy-itnym talencie(

ednak )ak si. wydae ) nie osi*nwszy wszystkie*o( co osi*nH mó*" i c+cia"C

W twórczo4ci 3alawskie*o poawi"o si. zawisko "czenia elementów neoklasyczDnyc+ zludowymi lu- ) mówic konkretnie ) stosowania pewnyc+ w"a4ciwyc+ neoklasycyzmowizasad kompozytorskic+ do materia"u spokrewnione*o z folkloremC W zwizku z tym wartozwróciH uwa*.( Ee powoenny neoklasycyzm nie -y" uE stylem ednorodnymC rzerzysto4Hform opartyc+ na dawnyc+ sc+ematac+( -arokowa motoryka( klasyczna instrumentaca straci"y

po prostu sw doskona"o4H wo-ec -raku nadrz.dne zasady or*anizuce( mianowicie systemufunkcynoDtonalne*oC !apewne tu w"a4nie tkwi"a przyczyna ekspansywno4ci neoklasycyzmu(który zacz" wc+"aniaH normy stylistyczne wcze4nieszyc+ okresów +istorycznyc+ RrenesansS iwreszcie si.*n" po koncepce nowszeB neoromantyczne( impresonistyczne i ) w pónieszyc+latac+ ) równieE ekspresonistyczneC roces ten poci*n" za so- znaczne os"a-ianie

zwarto4ci i odr.-no4ci neoilasycyzmu( *dyE rozszerzac swó zakres mie4ci" on w so-ieutwory o -ardzo róEnyc+ cec+ac+ stylistycznyc+C A-y zatem uniknH mistyfikaci( naleEa"o-ymówiH racze o postawie neoklasyDcystyczne kompozytorów( pole*ace na 4wiadomymwykorzystywaniu pewnyc+ +istorycznyc+ norm tec+nicznyc+ Rnacz.4cie -.d one dotyczy"y

planu konstrukci formalneS( natomiast zrezy*nowaH trze-a z uEywania te*o terminu dlac+arakterystyki stylistyczne utworów powsta"yc+ po wonieCFendence neoklasyczne przeawia"y si. w muzyce polskie powoenne*o dziesi.ciolecia -ardzoróEnieC wiadcz o tym uE utwory wymienione wcze4nie RWoytowieEa( 3alawskie*o(KacewiczównySC Jednak w na-ardzie c+arakterystyczne postaci wyst.powa" neoklasycyzm wutworac+ -.dcyc+ 4wiadomym nawizaniem do muzyki dawnyc+ epok( zawieracyc+element arc+aizaci i stylizaciC zie" o takic+ cec+ac+ moEna -y wymieniH -ardzo wiele( alenie wszystkie one posiada równ warto4H i( zaleEnie od talentu kompozytora( w róEnymstopniu przyczynia si. do wz-o*acenia i rozszerzenia .zyka wspó"czesne muzyki polskieCWytkowo utalentowanym mistrzem arc+aizaci okaza" si. m"ody Rurodzony w 192' rokuSFadeusz Kaird( eden z cz"onków za"oEone w 19#9 roku na zedzie w Ma*owie @rupy #9RKaird( &renz( :erockiSC @rupa ta nie posiada"a wspólne estetyki( "czy"a natomiast c+.Htworzenia muzyki dost.pne dla szerokie*o kr.*u od-iorców( silnie osadzone w tradyci(zarazem ednak wspó"czesne Rc+oH nie awan*ardowe( eksperymentuceS w -rzmieniu(rozszerzace zakres do4wiadcze/ ma"o os"uc+ane pu-liczno4ciCFadeusz Kaird konsekwentnie realizowa" te +as"a od c+wili swe*o kompozytorskie*o de-iutu(

pozostawa" przy tym w kr.*u neoklasycyzmu( wykorzystuc pewne formy i c+wyty tec+niczne

z -ardzo rozle*"e*o o-szaru +istoriiC ostawa ta widoczna est w takic+ utworac+( ak :infonietta R19#9S( &oncert fortepianowy R19#9S( 8wertura w dawnym stylu na ma" orkiestr. symfoniczn R190S czy &oncert na orkiestr. R19SC Jednym z nalepszyc+ utworów Kairda zte*o okresu est suita w dawnym stylu =olas Kreu*uon ) na orkiestr. smyczkow z fletemR191SC &anwa literacka te*o dzie"a( zaczerpni.ta ze znane powie4ci 5omain 5ollanda( da"akompozytorowi okaz. do arc+aizaci( odsy"ace aE do czasów renesansuC 3ówi o tym uEtytu"y poszcze*ólnyc+ cz.4ciB reludium( =antilene dQamour y Faniec <DKasse danse( =+aot triste(Faniec D@aillarde( ostludiumC Fen o*ólny zarys zosta" ednak wype"niony tre4ci owyranym romantycznym rodowodzieC wiadcz o tym szcze*ó"y +armonicznoDmelodyczne iinstrumentacyne( a takEe klimat emoconalny( nawizucy do romantyczne liryki :c+u-erta(

3endelsso+na( Kra+msaC !nac póniesze utwory Kairda moEna -ez trudu dostrzec w tymdziele upodo-anie kompozytora do tworzenia melodii o c+arakterze wokalnym( a takEe ow ulotn pro*ramowo4H( któr odnadue si. w tak wielu wspania"yc+ dzie"ac+ KerDlioza( =+opina

121



czy e-ussyQe*[CW pierwszyc+ latac+ po wonie de-iutowa" dru*i wy-itnie uzdolniony twórca ) &azimierz:erocki RurC 1922SC Wyszed" on( podo-nie ak Kaird( ze szko"y nawy-itniesze*o peda*o*a w+istorii polskie muzyki ;; wieku( nie*dy4 wspó"pracownika :zymanowskie*o ) &azimierza:ikorskie*oC&azimierz :erocki rozpocz" swo karier. ako pianista( osi*ac na tym polu niema"e

uznanie zarówno w roli koncertuce*o solisty( ak i akompaniatoraC zia"alno4H pianistyczn zako/czy" ednak uE w roku 191( po4wi.cac si. odtd wy"cznie pracy kompozytorskieC3imo iE w"a4ciwy rozkwit e*o talentu nastpi" po roku 19%( to ednak uE pierwsze dzie"a:erockie*o zwróci"y na nie*o uwa*. 4rodowiska muzyczne*oC W swyc+ wczesnyc+ utworac+kompozytor reprezentue nurt neoklasycyzmu 4wiadomie nawizuce*o do tradyciromantycznyc+C wiadcz o tym w pierwszym rz.dzie &oncert romantyczny na fortepianR190S oraz ZZ :ymfonia RtzwC :ymfonia pie4ni _ 19S( a takEe nacz.4cie wykonywany utwór :erockie*o z tamtyc+ lat ) &oncert na puzon i orkiestr. R19SC W dziesi.cioleciu

powoennym artysta skomponowa" teE wiele utworów o aktualnym( uEytkowym c+arakterze( ak utwory peda*o*iczne( pie4ni masowe( muzyka dla filmu i teatruC W doro-ku :erockie*o

niewiele est pozyci ma"o waEnyc+( na wnikliwe poznanie spo4ród dzie" te*o okresu zas"u*ue ednak przede wszystkim ZZ :ymfonia ) symfonia pie4ni na sopran( -aryton( c+ór i orkiestr.(skomponowana w roku 19 i kilkana4cie lat pónie przerzana ponownie i zrewidowana*"ównie pod wz*l.dem inDstrumentaciC Jest to utwór o proste( a zarazem ory*inalne -udowie(sk"ada si. z czterec+ cz.4ci oznaczonyc+ kolenoB Arioso ) :c+erzo ) uasi Iariazioni) $inaleC Autentyczne ludowe teksty u"oEone s w taki sposó-( Ee tworz -ardzo zróEnicowane(ale c+arakterystyczne o-razy z Eycia dawne polskie wsiC ierwszy o-raz to dialo* dwo*am"odyc+ o mi"o4ci i t.sknocie( w cz.4ci dru*ie od-ywa si. +uczne wesele( z kolei ko"ysanka4piewana dziecku wprowadza klimat domu rodzinne*o( a w finale Eniwa da okaz. do

pokazania codzienne*o trudu wie4niakówC O ile teksty wzi.te s in crudo z folkloru( o tylemuzyka nie zawiera nawet ludowyc+ cytatówC Jest to fakt do4H znamienny ) podo-nie postpiw rok pónie Witold 6utos"awski w &oncercie aa orkiestr.C 5oz-udowana forma i duEy aparatwykonawczy nie mo*"y zostaH oparte na tak prostyc+ konstrukcac+ dwi.kowyc+ ak ludowe

piosenkiC :erocki pod" wi.c decyz. stworzenia ory*inalne muzyki( która -y"a-y nieakoapoteoz folkloru( czerpic z nie*o c+arakterystyczne rytmy( zwroty melodyczne( zr.czniewy"awiac niektóre c+wyty wykonawczeC ! tyc+ prostyc+ elementów z"oEy" ednak ca"o4Hniezmiernie skomplikowan i podporzdkowan prawom wielkie formyC wiadczy o tymskontrastowanie wyrazowe cz.4ci( a przede wszystkim -udowa poszcze*ólnyc+ ust.pów( z

-ardzo plastycznie zarysowanymi kulminacami( przepyszn instrumentac( która wespó" zwyrafinowanymi efektami +armonicznymi tworzy specyficzny( tak typowy dla :erockie*oklimat -arwy dwi.koweC 3"ody kompozytor da" tu( c+y-a po raz pierwszy( dowód

fenomenalne wyo-rani( która pónie zaowocowa"a tak odkrywczymi dzie"ami ak oeze czy<mpromptu fantasueCW kr.*u podo-ne co :erocki pro-lematyki kompozytorskie pozostawa"a @raEyna KacewiczR1909)19%9S( c+oH e neoklasycyzm zdradza" wyrane zami"owanie artystki do muzyki wieku;P<<< ) -y" to wi.c neoklasycyzm w znaczeniu dos"ownymC 3imo iE e dzia"alno4H twórczarozpocz."a si. kilka lat przed won( nawi.ksze sukcesy zacz."a odnosiH uE po wyzwoleniuCowodem te*o -y"y liczne na*rody kraowe( a takEe osi*ni.cia na konkursac+mi.dzynarodowyc+B < na*roda w 6ie*e za <P &wartet smyczkowy R191S czy ) wy-ie*acnieco w przód ) trzecie miesce 3uzyki na smyczki( tr-ki i perkus. na Fry-unie&ompozytorów 8N,:=O R19%0SC Analizuc ród"a odr.-no4ci i stylu Kacewiczówny trudno

przemilczeH fakt( iE -y"a ona takEe doskona" skrzypaczkC raktyczna znaomo4H i upodo-aniedo instrumentów smyczkowyc+ z pewno4ci silnie zawaEy"y na e twórczo4cikompozytorskieC Wykorzystywa"a zatem Kacewiczówna smyczki na sposó- ) -y tak rzec )

122



naturalny( w nieznacznym tylko stopniu modyfikuc wykszta"cone przez stulecia typowe dlatyc+ instrumentów formu"yC WidaH to wyranie w &oncercie na orkiestr. smyczkow R19#'S )

ednym z napopularnieszyc+ utworów @raEyny Kacewicz z te*o okresuC W dziele tym uderza ) typowa dla wi.kszo4ci e utworów ) przerzysto4H i lo*ika konstrukci( dyktowanaznaomo4ci rzemios"a( pow4ci*liwo4H we wprowadzaniu nowyc+ efektów -rzmieniowyc+( atakEe fineza i wirtuozowski rozmac+ we fra*mentac+ koncertucyc+C istoryk -ez trudu

odkrywa w tym utworze powizania z -arokiem ) w motorycznyc+ rytmac+( konsekwentnezasadzie rozwiania i opracowywania dro-nyc+ motywów( wreszcie w c+óralnym traktowaniuca"e*o zespo"u orkiestryB klasycyzm dae tu o so-ie znaH *"ównie w sferze o*ólne koncepciformy( *dzie dostrzec moEna elementy alle*ra sonatowe*o( ronda czy wariaciC 5ówniedoskona" konstrukc i wirtuozowskim wykorzystaniem tradycyne*o zespo"u instrumentówsmyczkowyc+ odznacza si. <P i P< &wartet smyczkowy R191( 199S( &wintet fortepianowyR192S( czy wreszcie 4wietne w wi.kszo4ci koncerty skrzypcowe oraz Z &oncert wiolonczelowyR191SC O-fita i ) poza nielicznymi wytkami ) na wysokim poziomie stoca twórczo4HKacewiczówny i pierwsze*o powoenne*o dziesi.ciolecia prowadziH moEe do wniosku( iE -y"aona wynikiem nadzwycza szcz.4liwe*o skoarzenia rodzau talentu kompoDzytorki z

naodpowiedniesz dla nie*o tec+nikC <stotnie neoklasycyzm w swoe naczystsze Ro ile takaistnieeLS postaci( w swym kulcie dla doskona"o4ci konstrukci formalne( w swym poddaniu si. zasadom klasyczne instrumentaci( dawa" kompozytorom solidny i pewny fundament(dostarcza" *otowyc+ wzorów post.powania i wytycza" asno okre4lone cele pracy twórczeCAntyromantyczne wyniesienie postaci kompozytoraDrzemie4lnika nad artyst. po*rEone*o wsamotne walce z wtpliwo4ciami w"asne duszy( postawienie doskona"o4ci warsztatu nadory*inalno4ci i niepowtarzalno4ci utworu pozwala"o autorowi zrezy*nowaH z drEenianiez-adanyc+ o-szarów muzyki i cieszyH si. osi*an wypró-owanymi 4rodkamidoskona"o4ci -rzmieniowCKy"o-y ednak -".dem sdziH( Ee kompozytorzy naleEcy do te*o w"a4nie nurtu neoklasycyzmunie wnie4li nowyc+ warto4ci do muzyki wspó"czesneC <c+ sztuka nie mo*"a przecieE opieraH si. na dos"ownym przeniesieniu nadoskonalszyc+ nawet zasad twórczo4ci minionyc+ epokC<stnie wprawdzie nieliczne przyk"ady wierne rekonstrukci( a nawet >udoskonalania?osi*ni.H stylistycznyc+ -aroku czy klaDsycyzmu( ale stanowi one mar*ines twórczo4ci izaliczyH -y e moEna do >praktyczne? +istorii stylów muzycznyc+Cledzc nowe elementy w utworac+ @raEyny Kacewicz naleEa"o-y wskazaH przede wszystkimna e osi*ni.cia w dziedzinie kolorystyki -rzmienioweC oc+odzi"a do nic+ kompozytorka nadrodze niestereotypowyc+ uk"adów +armonicznyc+( a takEe przez wprowadzanie -o*ate*ozaso-u 4rodków artykulacynyc+ i ciekawe( nie-analne rozwizania fakturalneC wspecyficzny( s"yszalny w wielu utworac+ klimat -arwny na-ra" szcze*ólne*o znaczenia z

perspektywy pónieszyc+ dzie" artystki( pisanyc+ uE po prze"omie ko/ca lat pi.Hdziesityc+C

W4ród polskic+ reprezentantów powoenne*o neoklasycyzmu waEne miesce zamuekompozytor starsze*o pokolenia( eden z nielicznyc+ uczniów &arola :zymanowDskie*o ) Koles"aw :za-elskiC Je*o powoenna twórczo4H est uE wynikiem wielu lat pracy i -o*atyc+do4wiadcze/( wielkie za4 poczucie odpowiedzialno4ci i talent te*o artysty kaE z uwa* sporzeH na powstace wówczas kompozyceC :za-elski ) od 1929 roku profesor or*anów ikompozyci w WyEsze :zkole 3uzyczne w &atowicac+ ) wcze4nie zdeklarowa" si. akozwolennik te*o nurtu neoklasycyzmu( który nawizywa" do róde" muzyki -arokoweC :tdw"a4nie czerpa" wzory zarówno konstrukcyne( ak i tec+niczne( ednak e*o indywidualny iniezaleEny od mody stosunek do twórczo4ci przeawia" si. mC inC w szerokim wykorzystywaniuzdo-yczy +armonicznyc+( instrumentacynyc+ i fakturalnyc+ neoromantyzmuC Wszystkie te

elementy widoczne s takEe w e*o dzie"ac+ z lat powoennyc+( z tym Ee inacze uk"ada si. ic+ proporce( nast.pue do4H wyrane przesuni.cie punktów ci.Eko4ci i w rezultacie muzyka:za-elskie*o stae si. -ardzie przerzysta( ednorodna stylistycznie i zarazem -ardzie

12



nowoczesna pod wz*l.dem wykorzystywanyc+ 4rodków tec+nicznyc+C 8podo-aniekompozytora do tworzenia wielkic+ form i moDnumentalizmu -rzmieniowe*o uwidoczni"o si. w ZZZ i <P :ymfonii R191 i 19%S( w któryc+ nastpi"o -ardzo konsekwentne zsyntetyzowanieelementów tec+niki i formy -aroku i neoklasycyzmu z nowszymi( niekiedy wr.cz odkrywczymiuk"adami fakturalnymiC W"a4nie wraEliwo4H na nowe warto4ci -arwne( poszukiwanienowatorskic+ rozwiza/ pro-lemów +armonicznyc+ i fakturalnyc+ w po"czeniu ze swo-od i

precyz w operowaniu wielkim zespo"em instrumentalnym przesdza o warto4ci tyc+ dzie"C:za-elski( o-ok m"odszyc+ twórców ) Artura 3aDlawskie*o( Witolda 6utos"awskie*o(naszy-cie zmierza" do radykalne*o odnowienia .zyka muzyczne*oC WidaH to szcze*ólniewyranie w =oncerto *rosso R19#S( *dzie o*raniczenie o-sady i -arokowa czysto4Hkonstrukci formalne uawnia z ca" si" 4wieEo4H +armoniki i uwypukla znaczenie detalifakturalnyc+ i instrumentacynyc+CFwórczo4H Koles"awa :za-elskie*o est dowodem na to( Ee w ramac+ o*ólne poetykineoklasyczne istniee moEliwo4H intensywne*o i p"odne*o rozwiania wspó"czesne tec+nikikompozytorskieC @"ównym terenem przeo-raEe/ stae si. przy tym faktura i instrumentaca(które na-iera coraz wi.ksze*o znaczenia( stac si. pe"nowarto4ciowymi wspó"czynnikami

dzie"aC 5ównole*le toczy" si. proces radykalizaci 4rodków +armonicznyc+( stopniowe*oodc+odzenia od asocaci z systemem tonalnym durDmoll( a takEe emancypaca ostryc+(dysonansowyc+ -rzmie/C !awiska te( przed"uEac Eywotno4H i atrakcyno4H konwencineoklasycznyc+( mie4ci"y zarazem w so-ie elementy za*"ady o-owizucyc+ wyo-raEe/ omuzyceC Wszak zarysowuca si. uE wyranie perspektywa pierwszoplanowe roli -arwy

-rzmienia -y"a ednocze4nie wyrokiem na dotyc+czasowe metody komponowania( poz-awia"awarto4ci o-owizuce po*ldy na fundamentalne prawa muzyki( uznace priorytet melodii i+armonii oraz przymuce za do-r monet. zespó" sprawdzonyc+ w +istorii re*u" sensowne*ostrukturowania materia"u dwi.kowe*oC :ymptomy nadc+odzcyc+ zmian poawi"y si. takEe wdzie"ac+ innyc+ polskic+ kompozytorówC Wielce o-iecuco pod tym wz*l.dem kszta"towa"asi. twórczo4H Andrzea anufnikaC Ky"a uE o tym mowa w zwizku z e*o wcze4nieszymiutworamiC Okres powoenny przyniós" wiele dzie" te*o kompozytora( z któryc+ kaEde zawieranowy interesucy pro-lemC 3uzyka anufnika równieE wywodzi si. z nurtu neoklasyczne*o(

-ardzo szy-ko ednak kompozytor w"czy" w o-szar swoic+ zainteresowa/ wiele za*adnie/znacznie rozszerzacyc+ ramy te*o( co moEna nazwaH >neoklasycznym?C wiadczy"y o tym uEwspomniane wcze4nie 8wertura tra*iczna i ie4ni ludowyc+( powsta"e w czasie okupaciCFrze-a ednak powiedzieH( Ee ory*inalno4H i radykalizm niektóryc+ propozycikompozytorskic+ nie wp"yn."y w istotnym stopniu na o-raz polskie muzyki dziesi.ciolecia

powoenne*oC Wynika"o to z o*ólnie niekorzystne*o klimatu wo-ec wszelkic+ nowo4ci( co przynios"o w konsekwenci kolac. polskic+ twórców od na-ardzie awan*ardowyc+ prdówmuzyki wspó"czesneC :powodowa"o to os"a-ienie tempa rozwou sztuki( takEe muzyki( c+oH

dzi.ki swemu asemantycznemu tworzywu dawa"a ona twórcom szans. znacznieswo-odniesze*o dzia"ania ) i kompozytorzy polscy wykorzystali t. szans. w pe"niCrzyk"adem ) dzie"a wcze4nie wspomniane( a takEe utwór uwaEany za nalepsz kompozyc. omawiane*o okresu ) &oncert na orkiestr. R19#S DWitolda 6utos"awskie*oCJuE tytu" te*o dzie"a wskazue( Ee mie4ci si. ono w ramac+ neoklasycyzmuC W"a4nie forma&oncertu na orkiestr. sta"a si. nieako wizytówk te*o nurtu muzyki ;; wiekuC Jednak utwór 6utos"awskie*o ) podo-nie ak kompozyce anufnika ) daleko od-ie*a od wskorozumiane*o nawizywania do tradyci klasycznyc+C Fytu"y poszcze*ólnyc+ cz.4ci R<ntrada) =apriccio notturoo arioso)assaca*lia( Foccata( =oraleS su*eru zwizek z muzyk -aroku(

ednak analiza tre4ci dzie"a kaEe t. su*esti. odrzuciH( &oncert 6utos"awskie*o est -owiem

utworem w pe"ni ory*inalnym i wspó"czesnym pod kaEdym wz*l.demC wiadczy o tym w pierwszym rz.dzie stosunek do -arwy -rzmienia i sposó- zor*anizowania materia"udwi.kowe*o( a takEe o*ólna koncepca formalna( pole*aca na stopniowym pi.trzeniu

12#



napi.cia aE do kulminaci w trzecie cz.4ci utworuC &ompozytor pos"uEy" si. tuta materia"emludowym( ednak sposó- e*o wykorzystania znacznie os"a-i" specyfik. c+arakteru folkloruCFen za-ie* kompozytorski stae si. zupe"nie zrozumia"y( e4li porównaH skromne i proste w

-udowie sc+ematy melodii ludowyc+ z monumentalnym( zakroonym na duE skal. zamys"em&oncertuC 5ozwó prze-ie*a tu wed"u* zasad rzdzcyc+ wielkimi formami symfonicznymiC:"uEy temu symfoniczny zespó" orkiestrowy ze zwi.kszon o-sad perkusiC zie"o to imponue

-o*actwem pomys"ów instrumentacynyc-( róEnorodn( znakomicie zakomponowan faktur inadzwyczan precyz w konstruowaniu prze-ie*ów napi.ciowyc+C O-ok tradycynyc+uk"adów melodycznoD+armonicznyc+ Rc+oH poz-awionyc+ akic+kolwiek odniesie/ do systemudurDmollS wyst.pue tu nowy sposó- my4lenia w kate*oriac+ dynamiki( stopliwo4ci( -arwy

-rzmieniaC rzeawia si. to *"ównie w sposo-ie operowania orkiestr( z które kompozytor wydo-ywa naróEniesze efekty( raz przez wy"anianie z ca"e*o zespo"u rozmaityc+ *rup( toznów przez ciekawe wielowarstwowe uk"ady fakturalne( -ardzo zr.cznie zestawiac przy tymfra*menty Eywio"owe( dowcipne z odcinkami lirycznymi( o szlac+etnym pastoralnymc+arakterze oraz ust.pami pe"nymi dramatyczne*o napi.ciaC &oncert na orkiestr. 6utos"awskie*o( dzi.ki swym wy-itnym warto4ciom artystycznym i -"yskotliwe( -o*ate

szacie instrumentacyne( naleEy do nacz.4cie *rywanyc+ dzie" te*o wy-itne*o kompozytoraCW 19% roku utwór otrzyma" < na*rod. @esellsc+aft der 3usikfreunde i 8N,:=OC o dzi4utrzyma"y si. takEe w repertuarze inne dzie"a 6utos"awskie*o z e*o >folklorystyczne*o?okresu( zw"aszcza reludia taneczne R19#S( Kukoliki na fortepian R192S( a takEe Fryptyk 4lski na sopran i orkiestr. symfoniczn R191S i 3ala suita R190Z1SCKardzo cennym nurtem twórczo4ci 6utos"awskie*o -y"y w tyc+ latac+ piosenki dzieci.ce(stanowice do te pory ) a wi.c uE z *ór przez dwadzie4cia lat ) podstawowy i ulu-ionyrepertuar przedszkolakówC 3oEna wi.c twierdziH( Ee nam"odsza *eneraca wspó"czesnyc+kompozytorów polskic+ swe pierwsze spotkania z muzyk zawdzi.cza w"a4nie Witoldowi6utos"awskiemuC

Nowe drogi Ostatnie rozdzia"y te ksiEki s zarazem opowie4ci o nowym( trwacym wciE etapie wdzieac+ muzyki polskie( dodaH trze-a ) etapie ciekawym i niezwykle pomy4lnym( -o*atymw sukcesy( c+oH oczywi4cie nie poz-awionym pewnyc+ nieDdostatkówC\5ok 19% ako *ranicadwóc+ okresów nie est( naturalnie( dowoln( ar-itralnie przy.t dat( lecz pozostae w 4cis"ymzwizku z zasz"ymi wówczas przemianami w Eyciu ca"e*o spo"ecze/stwaC Oto -owiem polatac+ odci.cia od do4wiadcze/ 4wiatowe awan*ardy i koncentraci na celac+ tzwC realizmusocalistyczne*o nasta" czas nieskr.powane*o przep"ywu informaci i równouprawnieniawszystkic+ kierunków twórczo4ciC =zy arty4ci nasi przy*otowani -yli na t. zmian. i czy

potrafi z nie skorzystaHT Na to pytanie odpowiedzia" w 197 roku na zedzie !wizku

&ompozytorów olskic+ Witold 6utos"awskiB >Na pewno takC Ale mimo to sytuaca nasza nie est "atwaC rzed kaEdym z nas stae pro-lem znalezienia swe*o miesca w tym zam.cie( aki przedstawia so- sztuka nasze do-yC :zcze*ólnie ostro rysue si. ten pro-lem przed tymi z nas(którzy po kilkuletnie przerwie nawizali kontakt z muzyk zac+odnioeuropeskC Nie mamy tuwszyscy asne*o po*ldu na to( co si. w te muzyce dziee( ku czemu ona zmierzaC Wierz.

ednak( Ee est to tylko kwesti czasu( Ee nie tylko zdo-.dziemy asny po*ld na sytuac.( ale Eeode*ramy w nie pozytywn i wcale nie namniesz rol.?Croces w"czania si. w *"ówny nurt muzyki 4wiatowe -y" spraw z"oEon i wyma*a" czasuC5ozpoczH naleEa"o od zapoznania si. z tym wszystkim( co przez minione lata w sztuce si. wydarzy"o( a do nas nie dotar"oC 5ol. t. mia" spe"niH zor*anizowany po raz pierwszy w

padzierniku 19% roku w Warszawie 3i.dzynarodowy $estiwal 3uzyki Wspó"czesne>Warszawska Jesie/?C Je*o or*anizatorzy ) *rupa naaktywnieszyc+ kompozytorów zKairdem i :erockim ) stawiali przed t imprez wiele zada/( w miar. krzepni.cia festiwalu z

12



-ie*iem lat zmieniac oczywi4cie ic+ +ierarc+i.C 3odel pro*ramowy >Warszawskie Jesieni?zasadza" si. wi.c na szerokie informaci o nowyc+ zdo-yczac+ muzyki 4wiatowe( prezentaciutworów tzwC klasyków AA wieku( w olsce nie znanyc+( lu- nie zapami.tanyc+ wreszcie natym tle demonstraci osi*ni.H naszyc+ twórców( s"uEce zarówno zapoznaniumi.dzynarodowe pu-liczno4ci z polsk muzyk( ak i porównaniu e o-licza z tym( co

powstae za *ranicC

! dzisiesze perspektywy widaH wyranie( Ee festiwal spe"ni" donios" rol. dla wielu dziedzinnasze*o Eycia muzyczne*oC rzyczyni" si. do szy-kie*o nadro-ienia zale*"o4ci w zakresieinformaci( co z pewno4ci wp"yn."o na ukierunkowanie zmian w twórczo4ci wielu naszyc+kompozytorówC JuE poczynac od dru*ie >WarszawDskie Jesieni? R19'S poawiaH si. zacz."yw pro*ramac+ dzie"a 4wiadczce o radykalne zmianie zainteresowa/ twórców ) przyk"adem3uzyka Ea"o-na R19'S 6utos"awskie*o( :onety R19'S :za-elskie*oC $estiwal ryc+"o sta" si. takEe try-un utalentowane m"odzieEy ) tu w"a4nie fundamenty swe kariery tworzyliWociec+ &ilar( &rzysztof enderecki( enryk @órecki( !y*munt &rauze ) nowe nazwiska

poawia si. zreszt co rokuC:ymptomy odnowy poawi"y si. naturalnie równieE w innyc+ dziedzinac+ poza twórczo4ciC

Odnowiono kontakty z wieloma o4rodkami za*ranicznymi( reaktywowano dzia"alno4H polskiesekci 3i.dzynarodowe*o Fowarzystwa 3uzyki Wspó"czesne RprzewodniczcyB qArtur 3alawskiS( przy.to nasz kra w poczet cz"onków 3i.dzynarodowe 5ady 3uzyczne( Lprzywrócono samodzielno4H !wizkowi !awodowemu 3uzyków olskic+ Rprzekszta"conemu w:towarzyszenie olskic+ Artystów 3uzykówSC OdEy"y dyskuse nad kszta"tem i potrze-amiszkolnictwa muzyczne*o( szukano dró* wzmoEenia aktywno4ci naszyc+ czo"owyc+ instytucimuzycznyc+( prowadzono dysputy o pryncypia i detale( a miescem tyc+ sporów cz.sto -y"reaktywowany w 197 roku dwuty*odnik 5uc+ 3uzycznyC Wynikiem nowe politykikulturalne pa/stwa -y"o takEe wznowienie kontaktów z wieloma twórcami polskimi

prze-ywacymi za *ranic ) mC inC z 3ic+a"em :pisakiem( Antonim :za"owskim( Fadeuszem&assernem( Aleksandrem FansmaDnemC WzmoEona ruc+liwo4H i ekspansywno4H polskie*o4rodowiska muzyczne*o ryc+"o przynios"a efekty w postaci coraz cz.stsze*o prezentowanianasze muzyki na ca"ym 4wiecieCl !aplecze dla wspó"czesnyc+ kompozytorów zosta"o pod-udowane edn waEn( c+oHniewielk( instytucC W 19' roku utworzono przy olskim 5adiu w Warszawie :tudio,ksperymentalne( które sta"o si. dla twórców warsztatem pracy i ekspsrymentatorskic+

poszukiwa/ w dziedzinie muzyki elektroniczne i konkretneC &ierownikiem :tudia zosta"muzykolo* i fizyk Józef atkowskiC :c+y"ek lat pi.Hdziesityc+ przyniós" zatem wielezasadniczyc+ zmian w naszym Eyciu muzycznym( a wraz z nimi dokonywa"y si. istotne

przeo-raEenia w twórczo4ciC W oczac+ -ezpo4rednic+ o-serwatorów zac+odzcyc+ wówczas procesów wy*lda"o t Nna prze"om nie macy so-ie równe*o w +istorii muzyki polskie(

ednak w miar. up"ywu lat coraz wyraniesze stawa"y si. powizania powoenne*odziesi.ciolecia z okresem nast.pnymC Owa ci*"o4H wynika"a przede wszystkim std( Eewi.kszo4H naszyc+ nawy-itnieszyc+ kompozytorów osi*n."a pe"n dorza"o4H artystyczn uE

przed rokiem 19%C ,ksploza nowyc+ informaci i pokusy naróEnieszyc+ propozyciestetycznyc+ zasta"y ic+ zatem zdolnymi do dokonywania wy-oru i oceny wszelkic+ rozwiza/tec+nicznyc+ z punktu widzenia w"asnyc+ potrze-C late*o teE nie moEna mówiH o

przyspieszonym rozwou muzyki polskie w tyc+ latac+)to( co si. wówczas sta"o( s"usznie -y"o-y nazwaH 4wiadom asymilac elementów nowyc+ tec+nik( asymilac( którawyeliminowa"a konieczno4H przeprowadzania wcze4nie uE przez innyc+ dokonywanyc+ pró- ieksperymentów( która mo*"a zatem o-H tylko zdo-ycze o sprawdzone i przydatne kaEdemu

twórcy warto4ci( frak wi.c kompozytorzy polscy uczynili oko"o 19%0 roku *wa"towny skok wkierunku nowyc+ tec+nik( omiac przy tym etap poszukiwa/ metod pró- i -".dów( z dru*iestrony ednak kontynuowali w wi.kszo4ci t. lini. dzia"ania( któr wy-rali wiele lat wcze4nieC

12%



<nacze przedstawia"a si. sytuaca m"odyc+ twórców( de-iutucyc+ uE po 19% roku( ak &rzysztof enderecki RurC 19S( enryk 3iko"a @órecki RurC 19S( !y*munt &rauze Rur(19'S i inC la nic+ wy-ór dro*i artystyczne -y" otwarty tak samo ak dla ic+ rówie4ników zinnyc+ kraów( mo*li wprawdzie swo-odnie podemowaH decyze( ale teE postawieni zostaliwo-ec konieczno4ci samodzielne*o formu"owania wszystkic+ fundamentalnyc+ za"oEe/ i celów

pracy twórczeC Wynika"o to z faktu( iE moment ic+ startu -y" zarazem okresem -ez"adne

rewizi podstaw sztukiC Nie stwarza"o to oczywi4cie warunków do wykszta"cenia powszec+nieakceptowane*o systemu dydaktyczne*o( zmusza"o takEe do ustosunkowania si. donaróEnieszyc+( cz.sto skranie radykalnyc+ rozwiza/ tec+nicznyc+ i demonstracynyc+

postaw estetycznyc+C:ymptomy nadc+odzcyc+ zmian widoczne -y"y takEe przed rokiem 19%( ednak nape"niesza proklamaca nowe*o okresu nastpi"a w roku 19' ) roku uko/czenia i

prawykonania Q3uzyki Ealo-ne Witolda 6utos"awskie*oC 8twór ten powsta" z inspiraci ina zamowienis Jana &renza( który pra*n" e*o pierwsz prezentac uczciH dziesit rocznic. 4mierci Keli KartokaC Jednak praca kompozytora( zamiast planowanyc+ kilkumiesi.cy( trwa"a dwa lata( co)ak stwierdzi" artysta ) -y"o wynikiem >powaEnyc+

trudno4ci warsztatowyc+?C Wypowied ta -rzmi zaskakuco w ustac+ autora 8wertury nasmyczki i &oncertu na orkiestr.( zw"aszcza e4li dodaH( Ee dzie"o to trwa zaledwie oko"o 1#minut i est przeznaczone na orkiestr. smyczkowC Jednak uE pierwsze przes"uc+aniewya4nia ewentualne wtpliwo4ci( al-owiem w stosunku do poprzednic+ utworów6utos"awskie*o 3uzyka Ea"o-na wprowadza ca"kowity prze"omC !rywac z o-ecnymi doniedawna w e*o muzyce reminiscencami systemu durDmoll( kompozytor ze zdumiewac

precyz i konsekwenc pod" zadanie zor*anizowania struktury utworu na nowyc+zasadac+C odstaw ca"e*o dzie"a est dwunastodwi.kowy prze-ie* +oryzontalny(wykazucy -liskie pokrewie/stwo z seri dodekafonicznC Je*o istot. stanowiniaprzemienne szere*owanie trytonu i opadace sekundy ma"e ) interwa"ów( które

na-ra"y szcze*ólne*o znaczenia w muzyce wspó"czesneC owstaca w ten sposó-( podanaw d"u*ic+ warto4ciac+ melodia ma ory*inalny( ele*iny c+arakterC Opisana seria s"uEy takEe(czy moEe przede wszystkim( celom +armonicznym( a to dzi.ki wykorzystaniu e w takisposó-( Ee od pocztku utworu stopniowo wprowadzane s kolene wspó"-rzmienia( a-y wkulminaci do4H do dwunastodwi.kuC 3uzyka Ea"o-na sk"ada si. z czterec+ ust.pównast.pucyc+ po so-ie attaccaB rolo*u( 3etamorfoz( Apo*eum i ,pilo*uC &onsekwentnierealizowany plan dynamicznoDa*o*iczny wprowadza narastanie napi.cia przez zwi.kszanieilo4ci instrumentów( rozdra-nianie warto4ci rytmicznyc+ i stopniow intensyfikac. +armonii od spokone*o kanonu dwóc+ solowyc+ wiolonczel w rolo*u( poprzezekstatyczne( pot.Ene Apo*eum( aE do roz"adowuce*o napi.cia ,pilo*u( -.dce*o ak-y

lustrzanym od-iciem pierwsze*o odcinkaC 3ilkn kolene instrumenty( ruc+ melodii staesi. coraz spokonieszy( znowu poawia si. >seria? w ca"ym "a/cuc+u kanonów i wreszcieutwór ko/czy samotna wiolonczelaCJuE po pierwsze prezentaci sta"o si. asne( Ee poawi" si. oto utwór o wielkim dla muzyki

polskie znaczeniuC 5uc+ 3uzyczny opu-likowa" wkrótce potem wywiad z kompozytoremRKo+dana ilarskie*oS( w którym 6utos"awski uczyni" mC inC takie oto wyznanieB >CCCmoa

praca w ci*u d"u*ic+ lat mia"a cz.sto c+arakter dwoistyB o-ok studiów nad nowym .zykiem ) twórczo4H( w które pos"u*iwa"em si. 4rodkami do-rze mi znanymi(opanowanymiC late*o niektóre moe utwory zaliczy"-ym c+.tnie do twórczo4ci zast.pczeCRCCCS Fwórczo4H zast.pcza powstae na zasadzieB pisz. tak( ak potrafi.( nie umiec w danec+wili pisaH tak( ak -ym c+cia"C :topie/ zaan*aEowania si. kompozytora przy takietwórczo4ci moEe -yH nawet -ardzo wysoki( mimo Ee ma ona w so-ie co4 z aktu rezy*naciC=o do samopoczucia psyc+iczne*o przy takie dwoiste drodze Rnie-ezpieczny to tematLS )

127



znosi"em e ako4( mimo Ee -y"o ono dalekie od wewn.trzne*o komfortuC =iesz. si.( Eemo*. o tym mówiH w czasie przesz"ym?C3uzyka Ea"o-na z edne*o eszcze wz*l.du est utworem wytkowym( stanowi -owiem

pierwsz w muzyce polskie reakc. na twórczo4H edne*o z nawy-itnieszyc+kompozytorów AA wieku ) Keli KartokaC @woli 4cis"o4ci naleEy dodaH( Ee 6utos"awskiwyranie stwierdzi"( iE c+odzi"o mu edynie o oddanie +o"du pami.ci kompozytoraw.*ierskie*o( natomiast w Eaden sposó- nie wzorowa" si. na dzie"ac+ KartokaCrze"amanie >-ariery informacyne? i lawinowy nap"yw nowyc+( powsta"yc+ w

poprzednim dziesi.cioleciu utworów spowodowa"y( iE wielu nawy-itnieszyc+ polskic+kompozytorów podemowa"o trud weryfikaci i unowocze4nienia swe*o warsztatuC=+arakterystyczne( Ee nawi.ksze nadziee wizano z dodekafoni( seriaDlizmem i

punktualizmem( czyli tymi nurtami( które od czasów przedwoennyc+ nie cieszy"y si. w olsce popularno4ciC ierwsze powoenne pró-y kompozyci dodekafonicznyc+ pod.li &azimierz:erocki w :uicie preludiów na fortepian R192S( a w roku nast.pnym Ko*us"aw :c+affer RurC1929S( kilka lat pónie dodekafoni sta"a si. tec+nik powszec+nie stosowan przezkompozytorów 4rednie*o i m"ode*o pokolenia( a takEe niektóryc+ starszyc+ twórców RKoles"aw

:za-elskiSC 5ozwó dodekafonii seryne trwa" na !ac+odzie nieprzerwanie uE odkilkudziesi.ciu lat( kompozytorzy polscy przeszli ten etap pónie( ale znacznie szy-cie( nieule*ac przy tym fascynaci sam tec+nik( lecz na kaEdym kroku poszukuc e przydatno4cido realizowania nadrz.dnyc+ koncepci wyrazowyc+C :zcze*ólnie klarownie wyst.pue tozawisko w utworac+ artystów o orientaci romantyczne Rw potocznym( a nie +istorycznymznaczeniu s"owaS ) Fadeusza Kairda( &azimierza :erockie*o( Koles"awa :za-elskie*o(3iko"aa @óreckie*oC O*ólnie mówicB ic+ odr.-no4H w stosowaniu dodekafonii pole*a"a

pocztkowo na traktowaniu serii analo*icznie do tradycyne*o tematu melodyczne*o( z czymwiza"o si.( naturalnie( dEenie do nadania e zdecydowane*o kszta"tu emoconalne*oC Niewdac si. w szcze*ó"ow analiz. sposo-ów funkconowania dodekafonii w muzyce polskie

prze"omu lat pi.Hdziesityc+ i sze4Hdziesityc+( trze-a stwierdziH( Ee sta"a si. ona impulsem pocztkucym zasadnicze zmiany w dziedzinie stosunku twórców do dwi.ku( przy czym wrazz poawianiem si. nowyc+ rozwiza/ tec+nicznyc+ nastpi"o znaczne rozszerzenie zaso-u4rodków wyrazowyc+( zmianie ule*"y takEe estetyczne kryteria oceny pi.knaC 5yc+"o teE sta"osi. asne( Ee waEne est nie to( czy materia" dwi.kowy zosta" uporzdkowany serynie( czy inn metod( lecz rezultat estetyczny( który w wyniku wprowadzone*o "adu powstaeC Fakie w"a4nie

przekonanie sk"oni"o wi.kszo4H polskic+ kompozytorów do rezy*naci z wierno4ciortodoksynym zasadom dodekafonii i do niesc+ematyczne*o poszukiwania w"asnyc+rozwiza/ tec+nicznyc+( dla któryc+ serializm -y" cz.sto edynie ród"em inspiraciCAktywnym i wraEliwym zwolennikiem dodekafonii sta" si. w tyc+ latac+ Fadeusz KairdC o

&wartecie smyczkowym R197S napisa" =ztery esee R19'S( o któryc+ powiedzia"( iE s >dodekafoniczne w 99 procentac+?( skomponowane za4 w 199 roku ,ksprese s uE w ca"o4ciwierne tec+nicznym nakazom dwunastotonowo4ciC Wymienione utwory oraz ,*zorta R19%0S ica"a póniesza twórczo4H Kairda stanowi naczystszy przyk"ad odr.-no4ci muzyki polskie wca"okszta"cie rozwou muzyki 4wiatowe w dru*ie po"owie AA wiekuC la sc+arakteryzowaniastanowiska kompozytora warto przytoczyH e*o s"owa wypowiedziane w 197 rokuB >3uzyka

est dla mnie czym4 innym lu- czym4 wi.ce ponad or*anizowanie dwi.ków w czasie RCCCSC lamnie 4rodki nie s celem samym w so-ie( a edynie s"uE do osi*ni.cia celu( który est od nic+waEnieszy i który przez ca"e *enerace muzyków( krytyków czy -adaczy muzyki -y"kwestionowanyC Jak wiadomo( kwestionowano cz.sto istnienie c+oH-y na-ardzie umownierozumiane tre4ci w muzyce( utoEsamiac z formC la mnie ten rozdzia" est wyrany i

odczuwalny?Ceklaraca ta asno t"umaczy ród"a nieustanne*o rozwou twórczo4ci Fadeusza Kairda(uzasadnia takEe pe"en sceptycyzmu stosunek kompozytora do czyste*o konstruktywizmu( a

12'



takEe e*o desinteressement wo-ec szokucyc+( lecz pustyc+ demonstraci liczne *rupymuzycznyc+ kontestatorówC Wszystkie( niez-yt zreszt radykalne zmiany w tec+nicekompozytorskie Kairda poawia"y si. zawsze przynoszc ze so- nowe warto4ci emoconalneC,*zorta( ,ksprese( =ztery dialo*i na o-ó i orkiestr. kameraln R19%#S( 3uzyka epifanicznaR19%S czy wreszcie wstrzsaca ZZZ :ymfonia R19%9S ) to ak-y kolene z-liEenia donadoskonalsze*o( -ezpo4rednie*o wcielenia emoci w dwi.kiC w zmys"owo uc+wytny(

niemal dotykalny sens ma wszystkie dzie"a instrumentalne Kairda( c+oH naturalnie w róEnyc+utworac+ wyst.pue on z róEn silC Artysta wcze4nie i rzetelnie opanowa" kanon zasadkompozytorskic+ ) ta wiedza zaowocowa"a w doskona"yc+ pierwszyc+ utworac+B =olasKreu*uon) suita w dawnym stylu i inC 5ozpoczynac nowy okres od ca"kowite*o zerwania ztonalno4ci tradycyne*o typu i wprowadzac wspó"czesne metody or*anizaci materia"udwi.kowe*o( kompozytor z duE swo-od podporzdkowa" e w"asnym koncepcomwyrazowymC W e*o muzyce nadal waEn rol. od*rywa melodyka typu kantylenowe*o( ednak

e kontury ule*a zaostrzeniu( oderwana od reminiscenci tonalnyc+( zyskue wi.ksz niezaleEno4H( wzma*a si. e "adunek emoconalny( z wi.ksz niE kiedykolwiek si" doc+odzido *"osu warto4H -arwy -rzmieniaC W"a4nie wspania"a( -o*ata paleta -arw est *"ównym

walorem =zterec+ eseów na orkiestr.C 5óEnorodne zestawy instrumentów( zmieniaca si. rytmika( artykulaca( dynamika( wyrafinowane +armonie wreszcie s -arwnym t"em dlanasycone( c+wilami liryczne melodykiC W ,kspresac+ na skrzypce i orkiestr. punkt ci.Eko4cispoczywa zdecydowanie na wyrazisto4ci emoconalne melodii( natomiast ,*zorta na *"osrecytucy i orkiestr. do tekstów staroD+e-raskic+ to krok w kierunku muzyczne*o dramatu oekspresonistycznym rodowodzieCOd dawna analityków wspó"czesne muzyki polskie pasonue pro-lem definitywne*o ustaleniaspecyficznyc+ cec+ tzwC polskie szko"y kompozytorskieC Okre4lenie to( ukute przezza*raniczn krytyk. u sc+y"ku lat pi.Hdziesityc+( ni*dy nie zosta"o asno zdefiniowane i dla

polskie*o 4rodowiska nadal pozostae eni*matyczneC Wydae si.( Ee dzi4 rozwizanie te*oza*adnienia est uE do4H trudne( -o przecieE muzyka polska ule*"a dalszemu zróEnicowaniu(

ednak lat temu pi.tna4cie sytuaca przedstawia"a si. pro4cieC W"a4nie w utworac+ FadeuszaKairda z te*o okresu widaH wyranie zestawienie cec+( akie*o nie moEna -y"o spotkaH wdzie"ac+ kompozytorów innyc+ narodowo4ciC Ky"a to ry*orystyczna( ale nie sc+ematycznadyscyplina tec+niczna( asny i or*anicznie zwizany z materia"em dwi.kowym rozwó formy(nowoczesna postaH wszystkic+ wspó"czynników dzie"a i -ezwz*l.dne podporzdkowanie ca"ekonstrukci nadrz.dne idei estetycznoDwyrazoweC =zyE nie est faktem uderzacym( Ee mimowszelkic+ róEnic podo-ne podsumowanie Rz silnieszym akcentem na walory konstrukcynoDformalneS moEna odnie4H takEe do 3uzyki Ea"o-ne Witolda 6utos"awskie*oT A przecieEw"a4nie 3uzyka Ea"o-na i =ztery esee odnios"y precedensowy w ;; wieku sukces dla muzyki

polskie( zdo-ywac dwa pierwsze miesca na 3i.dzynarodowe Fry-unie &ompozytorów

8N,:=O w aryEu w 199 rokuCKy"o-y oczywi4cie naiwno4ci szukaH wszystkic+ cec+ polskie szko"y kompozytorskie wkilku utworac+ Fadeusza KairdaC 6ata 19')19%0 przynios"y sukcesy do4H liczne *rupynaszyc+ kompozytorów i wszyscy oni przyczynili si. do stworzenia o*ólne*o o-razu polskiemuzykiC rzypominac tylko waEniesze wydarzeniaB W sierpniu 19' roku na3i.dzynarodowyc+ &ursac+ armstadzkic+ od-y"o si. prawykonanie 3usica concertante&azimierza :erockie*oX w tym samym roku podczas >Warszawskie Jesieni? zaprezentowanodoskona"y cykl pie4ni :erce nocy te*oE kompozytoraC W kwietniu roku nast.pne*o na aren. wkroczy" 2%Dletni wówczas &rzysztof enderecki( zdo-ywac od razu trzy *"ówne na*rody nakraowym &onkursie 3"odyc+ &ompozytorów Rza :trofy( ,manace i salmy awidaSX miesic

pónie na wspomniane Fry-unie &ompozytorów w aryEu o-ok utworów 6utos"awskie*o iKairda wyróEniono na siódmym miescu :infoniett. na 2 orkiestry smyczkowe :erockie*o( wewrze4niu za4 w czasie kolenyc+ &ursów w armstadcie wykonano po raz pierwszy 3usiue

129



en relief W"odzimierza &oto/skie*oC Jeszcze te*o same*o roku w padzierniku riY <taliazdo-y" !-i*niew Wiszniewski za oper. radiow NeffruX rok 19%0 przyniós" trzecie miesce3uzyki na smyczki( tr-ki i perkus. @raEyny Kacewicz na paryskie Fry-unie &ompozytoróworaz na*rod. $undaci imC 6iii Koulan*er w Kostonie dla Wociec+a &ilara za Od. Kela Kartok in memoriamC 3uzyka polska odnios"a takEe w tym roku niema"y sukces prestiEowyBWitold 6utos"awski zosta" wy-rany wiceprezesem 3i.dzynarodowe*o Fowarzystwa

3uzyki Wspó"czesne R:<3=SCW pierwszyc+ latac+ omawiane*o okresu interesuc przemian. przeszed" kompozytor oustalone uE wysokie pozyci ) &azimierz :erockiC !area*owa" on -ardzo szy-ko na

powiew nowyc+ prdów( tworzc w 19% roku cykl pie4ni :erce nocy na -aryton i fortepiando tekstów &onstante*o <ldefonsa @a"czy/skie*o( utrzymane w tec+nice dodekafoniczneC5ok pónie powsta"a dru*a wersa tyc+ pie4ni z towarzyszeniem orkiestry oraz nast.pnycyklB Oczy powietrza do tekstów Juliana rzy-osia w dwu wersac+ ) na *"os i fortepianoraz na *"os i orkiestr.C &ompozyce te otworzy"y nowy pi.kny rozdzia" w twórczo4ci:erockie*oC otyc+czas znany racze z zami"owania do duEyc+ form i monumentalizmu(zaprezentowa" si. teraz ako su-telny lirykC odporzdkowuc si. 4ci4le dyscyplinie

dodekafonicZne z wyranym ciEeniem w kierunku punktualizmu( pozosta" :erockinaczystszym romantykiem w sferze wyrazoweC O-ydwa cykle pie4ni c+arakteryzuefineza w opracowaniu kaEde*o detalu( -o*actwo 4rodków artykulaci( -arw i odcieniemoconalnyc+( zarazem wszystkie te utwory w nielicznyc+ punktac+ kulminacynyc+wykracza poza o-szar su-telne( pow4ci*liwe narraciC &ompozyce &azimierza:erockie*o posiada"y eszcze eden wart odnotowania walor ) -y"y przyk"adem na-ardziezaawansowane w sensie tec+nicznym doDdekafonii( która uE w 3usica concertante naorkiestr. R19'S przy-ra"a postaH punktualizmuC Jest to fakt waEny( *dyE punktualizmnaskutecznie roz-i" spoisto4H melodyki( redukuc e rol. do izolowanyc+ poedynczyc+

-rzmie/C W wyniku te*o za-ie*u elementem podstawowym wiEcym konstrukc. dzie"astawa"a si. +armonika i -arwa( a w konsekwenci nowe ako4ci -rzmieniowe( oparte nawtórnyc+) wed"u* tradyci dziewi.tnastowieczne ) elementac+ utworu Rdynamika(artykulaca( instrumentacaS oraz na pewnyc+ zawiskac+ dawnie nie dostrze*anyc+Rstopie/ dysonansowo4ci( stopliwo4H lu- selektywno4H wspó"-rzmie/( *.sto4H wertykalna i+oryzontalnaSC Oczywi4cie w pe"ni 4wiadome i swo-odne stosowanie tyc+ nowyc+ kate*oriidwi.kowyc+ -y"o niemoEliwe w ramac+ sztywne*o i w istocie czystokonstruktywistyczne*o systemu serialne*o( zw"aszcza serializmu inte*ralne*o lu- wskrane postaci totalne*oC &ompozytorzy polscy dotarli zatem do punktu( w którymwyczerpywa"y si. moEliwo4ci dalsze*o proste*o rozwiania sc+on-er*owskie dodekafonii

) kaEdy nast.pny krok w kierunku nowe tec+niki wyma*a" uE rozstrzy*ania podstawowyc+ pro-lemów kompozytorskic+C Naturaln kole rzeczy na-ardzie powo"anymi do podemowania nowyc+ za*adnie/ -yli twórcy nam"odsiC W4ród nic+nawi.ksz indywidualno4ci okaza" si. &rzysztof enderecki RurC 19SCocztek kariery te*o kompozytora -y" wytkowo -"yskotliwy i stanowi" zapowied

pónieszyc+ wspania"yc+ sukcesówB w roku 199 zdo-y" trzy *"ówne na*rody na&onkursie 3"odyc+ &ompozytorów or*anizowanym przez !wizek &ompozytorówolskic+( w roku 19%0 trzeci na*rod. na o*ólnopolskim konkursie imC @rze*orza$itel-er*a za Fren Ofiarom iroszimy( w nast.pnym roku Fren sklasyfikowano na trzecimmiescu w czasie paryskie Fry-uny &ompozytorów( w roku 19%2 za4 kompozytor zosta"wyróEniony na*rod <<< stopnia 3inistra &ultury i :ztuki i zdo-y" pierwsz na*rod. nakonkursie imC 3alawskie*o za &anon na orkiestr. smyczkow i dwie ta4myma*netofonoweC

10



W utworac+ z te*o okresu enderecki skoncentrowa" si. w pierwszym rz.dzie naeksperymentalnyc+ poszukiwaniac+ nowyc+( niekonwenconalnyc+ -rzmie/ tradycynyc+instrumentówC !a"oEenie to poci*n."o za so- konieczno4H rezy*naci z wielu utrwalonyc+w muzyce zasad( dotyczcyc+ zarówno podstawowyc+ kate*orii dwi.kowyc+( ak ifakturyC JuE w pierwszyc+ kompozycac+ artysta da" dowody niezwykle -une wyo-rani iimponuce dyscypliny my4leniaC 8twory takie ak ,maaace na dwie orkiestry smyczkoweR199S( Fren R199Z%0S( olimorp+ie na #' instrumentów smyczkowyc+ R19%1S( &anonR19%2S( &wartet smyszkowy R19%0S czy wymiary czasu i ciszy na czterdziestooso-owy c+ór mieszany i zespól kameralny R19%0S mo*"y-y wszystkie s"uEyH za przyk"ady modelowe studiówkompozytorskic+( u.tyc+ w niena*anny kszta"t artystycznyC zie"a te ) a do"czyH do nic+moEna eszcze $luorescence na orkiestr. R19%1S ) nasuwa porównanie z c+opinowskimietiudami( w któryc+ takEe suc+e i niepoetyckie pro-lemy tec+niczne da"y impuls do powstaniautworów o doskona"ym kszta"cie i pi.kne( odkrywcze tre4ciC Nowy( znacznie w pónieszetwórczo4ci wz-o*acony wtek wprowadzi" enderecki utworem :ta-at 3ater na c+óry acappella R19%2S( który zosta" potem w"czony do monumentalne asi wed"u* 4wC Mukasza na*"osy solowe( c+ór i orkiestr. R19%SC :ta-at 3ater w nowe muzyce polskie est dzie"em

wytkowym( a i w twórczo4ci 4wiatowe niewiele ma so-ie podo-nyc+C &ompozytor pod" tuwtek o wielowiekowe tradyci( si.*ace róde" nowoEytne cywilizaciC $akt ten znalaz"wyrane od-icie w muzyce( która opiera si. na proste formule trzec+ diatonicznyc+ dwi.kóww o-r.-ie ma"e terciC Fen surowy materia" pos"uEy" do skonstruowania klarowne*o(oszcz.dne*o prze-ie*u( w którym na pierwszym planie pozosta"y ca"y czas dro-ne iuporczywe( ak-y o-sesyne ruc+y *"osów trzec+ rozstawionyc+ w róEnyc+ punktac+ salic+órówC !-ia si. one w nasycone( czasem dramatycznie skandowane klastery( to znówsplata w siatk. ledwie rozrónialne polifoniiC 8twór ko/czy si. nieoczekiwanie >fi*ur retoryczn? ) akordem DdurC Nowy utwór endereckie*o( ak zreszt uE niektórewcze4niesze e*o dzie"a( sta" si. rewelac na skal. 4wiatowC Jednak o ile poprzednio do

sukcesu przyczyni"y si. w znacznym stopniu 4mia"e( niekonwenconalne rozwizaniatec+niczne( o tyle w :ta-at 3ater zdumiewaca -y"a odwa*a pod.cia te*o w"a4nie tematu izaprezentowania *o w ca"e e*o surowe( ascetyczne prostocieC Ory*inalno4H te*o dzie"auawnia si. w sposó- oczywisty na tle nie znane dotd w +istorii muzyki róEnorodno4ci postawi tec+nik kompozytorskic+( akie wy"oni"y si. na prze"omie lat pi.Hdziesityc+ isze4Hdziesityc+C !raconalizowana dodekafonia zaowocowa"a w postaci naróEnieszyc+mutaci( a-y wreszcie zrodziH pomys" -.dcy e lo*icznym zaprzeczeniem ) aleatoryzmCwiadome wprowadzenie przypadkowo4ci do kompozyci poci*n."o za so- waEnekonsekwence ) zreszt w mnieszym stopniu natury artystyczne( a -ardzie psyc+olo*iczneC:koro -owiem moEna -y"o tworzyH dzie"a( któryc+ konkretny kszta"t -rzmieniowy zaleEa" od

przypadkowyc+ decyzi wykonawców( to sam proces komponowania równieE mó*" -yH seri dowolnyc+ dzia"a/C3in."y czasy powszec+ne akceptaci zasad i norm kompozytorskie*o rzemios"a ) ednak tam(*dzie nie istnie re*u"y( kaEde post.powanie est prawomocneC estrukca warsztatukompozytorskie*o post.powa"a szy-ko( e rzecznikami za4 okazali si. w równym stopniu =a*ei z*rupowani wokó" nie*o zwolennicy muzyki przypadku( co :tock-ausen ze swym niezaspokoonym dEeniem do totalne or*anizaci serialne wszystkic+ aspektów dzie"amuzyczne*oC =a*e ryc+"o wyszed" poza o-szar muzyki i wkroczy" w sfer. sztuki konceptualneRw szerokim( a nie tec+nicznym znaczeniu te*o s"owaS( seriali4ci za4 pozostali wprawdzie w4wiecie dwi.ków( lecz wi.ksz cz.4H twórcze*o wysi"ku inwestowali w teoretyczneuzasadnianie i wya4nianie lo*iki post.powania( tracc ednocze4nie kontrol. nad rezultatami

-rzmieniowymi swoic+ kalkulaciC 3i.dzy tymi dwoma skranymi nurtami istnia"onieo*raniczone pole postaw po4rednic+( Cnie moEna takEe zapominaH o aktywnyc+ nadaltwórcac+ starsze*o pokolenia ) c+oH ic+ >okres -urzy naporu? naleEa" uE do +istoriiC

11



&ompozytor macy am-ice tworzenia muzyki prawdziwie nowoczesne znalaz" si. zatem wtrudne sytuaciC Krak autorytetów poci*a" za so- konieczno4H poszukiwania w"asne dro*ica"kowicie samodzielnie( a podemowane rozstrzy*ni.cia musia"y dotyczyH spraw na-ardzie

podstawowyc+( poczynac od odpowiedzi na pytaniaB =zym est muzykaT =zym est utwórT&im wreszcie est kompozytorT Naturalnym produktem te*o okresu c+aosu -y"a do4H liczna*rupa dyletantów( skutecznie uzurpucyc+ so-ie miano kompozytorów i pod tym szyldem

pu-likucyc+ cokolwiek -dC Wo-ec -raku o*ólnie o-owizucyc+ kryteriówzweryfikowanie te*o rodzau >dzie"? -y"o trudneC ! kolei niektórzy twórcy o nie do ko/caskrystalizowane indywidualno4ci szukali potwierdzenia swyc+ kwalifikaci i umie.tno4ci wdzie"ac+ nad miar. skomplikowanyc+( któryc+ autorom z ca" pewno4ci nie moEna -y

postawiH zarzutu -raku znaomo4ci literatury muzyczneC3uzyka polska pocztku lat sze4Hdziesityc+ równieE znalaz"a si. w zasi.*u te*oo*ólno4wiatowe*o zam.tuC Jednym z naza*orzalszyc+ i zarazem na-ardzie konsekwentnyc+

propa*atorów wszystkic+ zdo-yczy nowe tec+niki -y" kompozytor i muzykolo* Ko*us"aw:c+affer RurC 1929SC Nazwisko e*o -y"o uE wymienione wcze4nie w zwizku z pierwszymi

powoennymi polskimi utworami dodekafoniczDnymiC Jednak istotne znaczenie dla

popularyzaci propa*owanyc+ przez :c+affera idei mia"a e*o ksiEka Nowa muzyka( pro-lemywspó"czesne tec+niki kompozytorskie R19'SC u-likaca ta z pewno4ci przyspieszy"a rozwótec+niki wielu polskic+ kompozytorów( zw"aszcza tyc+( którzy nie mieli wcze4nie dost.pu doinformaci o aktualne twórczo4ci muzyczne na 4wiecieC Ko*us"aw :c+affer nie poprzesta" nasystematycznym wyk"adzie nowyc+ tec+nik dwi.kowyc+( w swoic+ utworac+ rozwia" daleniektóre pro-lemy tec+niczne( wykazuc przy tym imponuc róEnorodno4H zainteresowa/CJe*o postaw. c+arakteryzue nast.puca wypowiedB >ekompozyca est wi.c w aktualnymstanie rozwou muzyki Rrok 19%9 ) przypC @C 3CS podstawowym kanonem etycznymwspó"czesne*o kompozytoraC Nie o-urzamy si. na s"owo( spró-umy zrozumieH( co ono

eszcze zawieraC !awiera ono fundamentaln prawd. o sztuceB nowa muzyka rozpoczyna si. stale od punktu zerowe*oC Fo( co wiemy o nie z dotyc+czasowe*o rozwou( moEe stanowiHtylko ne*atywny wskanik twórczy( dzi.ki nie wiemy( cze*o nie wolno ro-iH?Crzewiaca si. w tym cytacie idea dekompozyci poawia si. w twórczo4ci :c+affera dopiero

pod koniec lat sze4Hdziesityc+C Wcze4nie -y" on pionierem w dziedzinie pewnyc+ zastosowa/serializmu( zamowa" si. pro-lemami notacyDnymi Rstworzy" w 197 roku -eznutow partytur. ,kstrema na 10 instrumentówS( stosowa" róEne rodzae aleatoryzmu( stworzy" wiele kompozyciz *atunku teatru instrumentalne*o( z duEym powodzeniem wkroczy" równieE na teren azzu(

ako autor utworów >trzecie*o nurtu?C Frudno -y"o-y daH akkolwiek o*óln c+arakterystyk. dotyc+czasowe twórczo4ci :c+affera ) z*odnie z wyEe przytoczon wypowiedzi kszta"t

e*o dzie" ule*a" nieustanne przemianieC W4ród wielkie ilo4ci utworów est co namnie kilka o -ezsporne duEe warto4ciC WymieniH tu moEna 3al symfoni.B :cultura na #0 instrumentów

R19%0S( F<: 3W2B kompozyca sceniczna R19%S( Assem-la*e na ta4m. ma*netofonow R19%%S( Frio na flet( +arf.( altówk. i ta4m. ma*netofonow R19%%S( :ymfonia ) muzykaelektroniczna R19%%S( &oncert na ta4m. R19%9S( eraklitiana na ta4m. ma*netofonow i 10instrumentów solowyc+ R1970 ) znana racze w wersi na ta4m. i +arf. soloSC W utworac+ tyc+znaleH moEna pewn cec+. wspóln ) sst ni przerzysto4H formalna i konsekwenca rozwouemoconalne*oC Wniosek ten wydaH si. moEe paradoksalny zw"aszcza w stosunku dokompozyci w pewnym zakresie niedookre4lonyc+( i to zarówno pod wz*l.dem materia"udwi.kowe*o ak o*ólne*o kszta"tu formalne*oC Jednak ic+ zwarto4H i lo*ika konstrukci estnacz.4cie wystarczaco silnie za*warantowana dyspozycami partytury( niekiedy za4 zasadzasi. na intuici i poczuciu "adu wykonawcy ) co w przypadku do-re*o muzyka z re*u"y dae

zadowalace rezultatyCro-lematyka estetyczna i tec+niczna twórczo4ci Ko*us"awa :c+affera moEe daH wyo-raEenie oróEnorodno4ci muzyki powstace w olsce lat sze4Hdziesityc+C A przecieE nie on eden stan"

12



w szere*u awan*ardystówC <nni( c+oH ) ak si. okaza"o ) mnie radykalni w przekonaniac+(równieE tworzyli dzie"a w swoim czasie nowatorskie i -ezkompromisowe( a wiele z tyc+

pozyci posiada trwa" warto4H artystycznC Wprawdzie nie moEna twierdziH( -y kompozytorzyci stancDwili ak4 zwart *rup. o wspólnym pro*ramie estetycznym( niemnie wszystkic+"czy" do4H m"ody wiekB Au*ustyn Kloc+ RurC 1929S( Wociec+ &ilar RurC 192S( enryk 3iko"a@órecki RurC 19S( W"odzimierz &oto/ski RurC 192S( Witold :zalonek RurC 1927S( wreszcie

&rzysztof enderecki RurC 19SC ro*a twórcza kaEde*o z tyc+ artystów -y"a odmiennaCenryk 3iko"a @órecki przeszed" w ci*u ostatnic+ pi.tnastu lat ciekaw ewoluc.( któradoprowadzi"a do skrystalizowania postawy niezwykle zwarte( rzec moEna ) monolityczneCJuE w pierwszyc+ utworac+ opartyc+ na tec+nice dodeDkafoniczne uawnia si. ory*inalno4H

e*o talentuC &ompozytor koncentrue si. na penetraci moEliwo4ci porzdkuce*ooddzia"ywania serii w zakresie makroDformy przy ednoczesnym podporzdkowaniudro-nieszyc+ struktur ekspresynym walorom -arwy( a*o*iki i dynamiki -rzmieniaC Fa

pro-lematyka zosta"a naszerze rozwini.ta w !derzeniac+ R:contri( 19%0S i 3onolo*ac+R19%0SC 5ozpoczynacy dru*i etap w twórczo4ci @óreckie*o cykl @enesis RZC ,lementi per tr. arc+i ) 19%2( <<C =anti strumentali per 1 esecutori ) 19%2( 3onodram per soprano( metalli di

percussione e sei iol-assi) 19%S ak-y porzdkue i utrwala *"ówne cec+y e*o styluC :ta si. nimi upodo-anie do skranyc+ efektów dynamicznyc+ Rod pppp do ffffS( przeciwstawianierytmów re*ularnyc+( ostinatowyc+ ) niere*ularnym( niekiedy przypadkowym( wreszcie

-udowanie duEyc+ odcinków na ednorodnym typie relaci melicznoD+armonicznyc+X punktualistycznyc+ lu- pasmowyc+( kasteDrowyc+C 8twory @óreckie*o zawiera tylko tyle itakic+ dwi.ków( akie s niez-.dne do wywo"ania okre4lone*o skutku wyrazowe*o( wnast.pnyc+ za4 latac+ wraz z coraz -ardzie konkretnym pro*ramem te muzyki RAd 3atrem ) 1971( :ymfonia kopernikowska ) 197S rozmaito4H uEytyc+ w nie struktur ule*ary*orystyczne redukciC :kutkiem te*o monumentalna pod wz*l.dem o-sady i pot.*i

-rzmienia :ymfonia kopernikowska z-liEy"a si. do nurtuCCC minimdl art i e*o koncepciskranie o*raniczone*o materia"u dwi.kowe*oC Jednak :ymfonia zawiera niezwykle silny"adunek ekspresi( przez sw o-sesyn powtarzalno4H wyzwala nie znany dotd rodza ener*ii(nadae inny sens or*anizaci czasu( oddzia"ue na s"uc+acza w sposó- -ezwz*l.dny iwyrac+owany( c+oH inspirac i takEe skutkiem te muzyki s uczucia o wyranym mistycznymza-arwieniuC 5ównie prosty pod wz*l.dem materia"u i uEytyc+ 4rodków tec+nicznyc+ estutwór Ad 3atrem na sopran solo( c+ór i orkiestr.C ,kspresa te*o dzie"a( c+oH o równie silnymnat.Eeniu( ma ednak inny c+arakterX est przyt"umiona( za-arwiona lirycznie( Earliwa inasyconaC =a"a kompozyca oparta est na kilku strukturac+B powolnym perkusynymcrescendo( imitucym -icie serca( ostrym akordzie tr-ek( niskim i wewn.trznie ruc+liwymklasterze smyczków( c+ora"owym c+órze i frazie sopranu ze s"owamiB 3ater mea( dolorosa(lacrimosaC ,lementy te uszere*owane i zestawiane ca"kiem przerzy4cie tworz su*estywn i

przemuc ca"o4HC zie"o to w swoe niespotykane zwarto4ci i prostocie est -ez reszty podporzdkowane edne idei ) oddaniu +o"du pami.ci matkiC=a"kiem inn dro* poszed" w swoe twórczo4ci Au*ustyn Kloc+C odo-nie ak Fadeusz Kairdi &azimierz :erocki do4H d"u*o i na duE skal. stosowa" tec+nik. dodekafoniczn i e 4ladywidoczne s nadal w e*o dzie"ac+( mimo znaczne*o rozlunienia ic+ zasad konstrukcynyc+CWydae si.( Ee stylistyk. Kloc+a równieE moEna uznaH za c+arakterystyczn dla tak zwane>polskie szko"y kompozytorskie?C rzesdza o tym zarówno uporzdkowany i nowoczesnyo-raz dwi.kowy( ak i klimat emoconalny e*o dzie" ) "czcy w so-ie finez. i +umor zelementami dramatycznymi i lirycznymiC ,ksponowane miesce w twórczo4ci Kloc+a zamu utwory wokalneC WymieniH tu moEna ,spressioni na sopran i orkiestr. do tekstów Jaros"awa

<waszkiewicza R199S( 3edytace na sopran( or*any i perkus. do tekstów -i-linyc+ R19%1S(oper.Dmisterium Aelet( córka Jefte*o do li-retta JC <waszkiewicza R19%7S( czy wreszcie salmradosny R:almo *ioioso per soprana e cinue fiati ) 1970SC :posó- uEycia *"osu podle*a

1



ednak w twórczo4ci Kloc+a podo-ne ewoluci ak operowanie instrumentamiC W utworac+sprzed roku 19%0 est to eszcze instrumentaca tradycyna( oparta na wzorac+ -aroku iklasycyzmu R=onDQcertino ) 19'S( stopniowo partie instrumentalne sta si. coraz -ardzieskomplikowane( samodzielne i silnie zróEnicowane R3edytaceS( a-y wreszcie przekszta"ciH si. na powrót w prostsze uk"ady zespo"owe( ale uE o ca"kiem nowym c+arakterze(

podporzdkowanym nie tyle wymo*om tradycynyc+ podzia"ów melodycznoD+arDmonicznyc+

) co racze warto4ciom -arwy( dynamiki i a*o*iki R,nfiattdo ) 1970SC 3imo stopniowe i -ardzo konsekwentne modernizaci .zyka muzyczne*o Au*ustyn Kloc+ ni*dy niezrezy*nowa" z elementów tak silnie zakorzenionyc+ w tradyci muzyki europeskie ak uc+wytne postaci melodyczne( wyraziste rytmy czy "czce si. na4ci4le z dzisieszym teatreminstrumentalnym popisy wirtuozowskie *ry R:almo *ioiosoSC Fen >tradyconalizm?( z pewn

poderzliwo4ci traktowany w latac+ ekspl\u nowo4ci tec+nicznyc+( zaczyna dzi4 na-ieraH ponownie warto4ci i znaczenia) <tyH moEe przyczyn te*o zawiska est rosncy *"ódsta-ilizaci( a takEe coraz powszec+nie akceptowane( c+oH nienowe przekonanie( Ee rzecz kompozytora est przekazywaH w dwi.kac+ tre4H( my4li( idee lu- emoceC 8twór( który niemówi nic ) równieE mówi prawd. o e*o twórcy( ale takic+ prawd nie este4my uE ciekawiC

(ata 4567-4587 rzyst.puc do opisania muzyki polskie ostatnie*o dziesi.ciolecia autor musi uczyniHwyrane zastrzeEenieB wszelkie sdy( oceny i klasyfikace s uE tuta -ardzie niE kiedykolwiek od-iciem oso-istyc+ przekona/ i *ustów krytykaC Wszak muzyka( o które -.dzie mowa( Eye wnape"nieszym znaczeniu te*o s"owaC &aEdy z powsta"yc+ w tym okresie wy-itnyc+ utworów

-rzmi 4wieEo( odkrywa nowe o-szary pi.kna i w"a4nie przez nas ) s"uc+aczy( wykonawców(analityków)est ozda-iany w"asn tradyc i z-iorowym wysi"kiem wprowadzany do +istoriilu- teE z nie ru*owanyC Wo-ec wspó"cze4nie powstacyc+ dzie" wykszta"cone wcze4niekryteria analizy i oceny nacz.4cie zawodzC <stniee ednak w sztuce zasada( które dotyc+czasnie z"ama"y Eadne( na-ardzie nawet prowokacyne demonstrace ) zasad t est kreowanie

pi.knaC Oczywi4cie kate*oria pi.kna nie est uniwersalna i zapewne kaEdy cz"owiek mia"-y naten temat co inne*o do powiedzenia( w pomowaniu pi.kna róEni si. mi.dzy so- równieEkompozytorzyC !apocztkowana na prze"omie lat pi.Hdziesityc+ i sze4Hdziesityc+ ewolucamuzyki Fadeusza Kairda znalaz"a potem swo kontynuac. w wielu -ardzo wysoko ocenianyc+kompozycac+B dramacie muzycznym Jutro do li-retta JC :ito R19%%S( # Nowelac+ na orkiestr. kameraln R19%7S( # ie4niac+ do s"ów C o4wiatowskie na mezzosopran i 1% instrumentówR19%'S( :infonii -reis R19%'S( ZZZ :ymfonii R19%9S( kantacie 6isty @oet+e*o na -aryton( c+ór iorkiestr. R1970S( kwartecie smyczkowym lay R1971S( syc+odramie na orkiestr. R1972S(&oncercie na o-ó i orkiestr. R1972Z7S( ,le*ii na orkiestr. R197S i =oncerto lu*u-re naaltówk. i orkiestr. R197#Z7SC !ainteresowania kompozytora w tyc+ latac+ do-rze c+y-a

c+arakteryzue nast.pucy fra*ment wypowiedzi z 1971 rokuB >O-ecnie sprawy tec+niczne(sprawy konstrukcyne interesu mnie w muzyce coraz mnie( eszcze mnie niE kiedykolwiek

poprzednioC W"a4ciwie wszystko( co w te c+wili staram si. ro-iH( est( czy teE ma -yH( podporzdkowane sprawom wyrazu( sprawom ekspresi( i korzystam( czy teE staram si. korzystaH( z takic+ 4rodków( które wyda mi si. 4rodkami nape"nie i naprecyzynieoddacymi my4l muzyczn?CW wymienionyc+ tu utworac+ znaleH moEna ekspres. róEne*o typu( std teE róEnorodno4Hsame muzykiC 8praszczac moEna -y zaliczyH te dzie"a do dwóc+ kate*oriiB edn tworzy"y-ykompozyce o -ardzo oso-istym( wr.cz ekspresonisDtycznym c+arakterze( dru*a natomiast

-y"a-y -ardzie zo-iektywizowana( nastawiona na rozwizywanie konkretnyc+ pro-lemów

kompozycynyc+C Na czo"o pierwsze *rupy wy-ia si. zdecydowanie ZZZ :ymfonia( dzie"o tak dalece oso-iste( Ee sprawiace wraEenie intymne*o zwierzeniaC :tan niepokou i napi.cia(osi*ni.ty uE po kilkudziesi.ciu sekundac+( nie ule*a do ko/ca roz"adowaniuC $ra*menty

1#



liryczne przy*otowu nadc+odzcy dramat( kulminaca za4 zdae si. nie mieH ko/ca ispe"nienia( prowadzc w nieustannym narastaniu do ekstatyczne*o( wr.cz spazmatyczne*owy"adowaniaC &to akceptue te*o rodzau muzyk. i est w stanie przeEyH( dozna w zetkni.ciuz ZZZ :ymfoni( wstrzsu( aki zawsze pozostawia wys"uc+anie szczere opowie4ci o dramaciedru*ie*o cz"owiekaC Fe*o rodzau >literacka? refleksa nasuwa si. nieodparcie w zwizku zutworem Kairda( mimo e*o neutralne*o tytu"u i( nao*ólnie -iorc( tradycyne

czterocz.4ciowe -udowyC od wz*l.dem rodzau ekspresi przeciwie/stwem ZZZ :ymfonii est&oncert na o-ó i orkiestr. ) utwór pi.knie z-udowany( o doskonale wywaEonyc+ proporcac+

-rzmienia i ele*ancko rozwianyc+ "ukac+ napi.ciowyc+C artia solowa( -ardzo trudna( w wielufra*mentac+ popisowa i wirtuozowsko -"yskotliwa( przeciwstawia delikatny rysunek skomplikowanyc+ rytmów i pu\JFualistycznie postrz.pione melodyki zwartemu( nasyconemu

-rzmieniu orkiestryC=iekaw i wyma*ac szcze*ó"owyc+ studiów ewoluc. przeszed" w ostatnic+? kilkunastulatac+ &azimierz :erockiC Je*o warsztat w kaEdym kolenym utworze wz-o*aca" si. o noweelementy( w4ród nic+ znaleH moEna wiele ory*inalnyc+ pomys"ów( rozwiacyc+ wspó"czesn tec+nik. kompozytorskC Jakkolwiek partytury :srockie*o przyci*a -o*actwem uEytyc+

4rodków i dostarcza wiele ciekawe*o materia"u do studiów nad now muzyk( to ednak owarto4ci tyc+ dzie" decydue ic+ -rzmienie i klimat emoconalnyC ominuc cec+ postawy:erockie*o sta"o si. w ostatnic+ latac+ dEenie do konstruowania formy o wyranym zarysienapi.H i odpr.Ee/ uzyskiwanyc+ za pomoc tak trudno uc+wytne*o sk"adnika -rzmienia ak

-arwaC :td kaEdy w"a4ciwie utwór wprowadza nowy zasó- dwi.ków i szmerów(wydo-ywanyc+ zwykle ze znanyc+ instrumentów( ednak przy uEyciu niekonwenconalnyc+sposo-ów *ryX te nowe -rzmienia za4( starannie zestawiane i porzdkowane( pozwala nauzyskiwanie trudne do o*arni.cia rozmaito4ci -arwC 5ol. porzdkuc spe"nia w utworac+:erockie*o rytm ) cz.sto intensywny( motoryczny( niekiedy przeciwstawiany poszarpanym

punktuDalistycznym strukturomC 5ytm w po"czeniu z dynamik nada niektórym dzie"om te*otwórcy a*resywny( prawie -ruitystyczny c+arakter R$orte e piano ) muzyka na dwa fortepianyi orkiestr. ) 19%7S( kiedy indzie rola ic+ zostae o*raniczona przez nasycone +armonie imelodie o wielkim nat.Eeniu emoci Rramatic :tory na orkiestr. ) 19%')1970( czy $antasiaele*iaca na or*any i orkiestr. ) 1971Z72SCWreszcie w kompozycac+ o mniesze o-sadzie instrumentalne na pierwszy plan wysuwa si. czyste -rzmienie i ono w"a4nie stae si. *"ównym no4nikiem wyrazu R=ontinuum na sekstet

perkusyny ) 19%Z%%( czy <mpromptu fantasue ) 197SC W tym ostatnim rodzau stworzy":erocki dzie"a porywace niespotykan aur dwi.kow i -ezsprzecznie utwory takie ak oeze na sopran i orkiestr. kameraln do s"ów :tanis"awa 5óEewicza R1970S czy wspomniane=ontinuum i <mpromptu zaliczyH moEna do naznakomitszyc+ dzie" wspó"czesne kameralistyki

polskieC $enomenalna wyo-rania( podsuwac twórcy na-ardzie nieoczekiwane zestawienia

-arw( wiEe si. tu nierozerwalnie z wielce pracoc+"onn o-ró-k kompozytorsk( al-owiem:erocki ani przez moment nie zadowala si. wynalezieniem nowe*o efektuC :dzc z

precyzynyc+ kszta"tów e*o utworów moEna przypuszczaH( Ee wszystkie dwi.kowe odkrycias u nie*o wynikiem Emudnyc+ poszukiwa/( któryc+ celem est znalezienie na-ardzieodpowiednie szaty -rzmieniowe dla wcze4nie powzi.tyc+ koncepci formalnoDwyrazowyc+C:dz.( Ee w tym w"a4nie tkwi sedno sprawyC :"uc+ac muzyki :erockie*o est si. zmuszonymdo 4ledzenia rozwou formy ) zawsze -ardzo plastyczne( wyrazisteC Od-iorca estzaa-sor-owany odczytywaniem my4li zawarte w dziele( dopiero po c+wili przyc+odzirefleksa( Ee my4l ta zosta"a wyraEona niezwyk"ymi 4rodkami( które kiedy indzie mo*"y-ysame w so-ie stanowiH pierwszoplanow atrakc. utworuC

Wiele wskazue( Ee taki w"a4nie est stosunek :erockie*o do twórczo4ci ) 4wiadczy o tymtakEe d"u*i zwykle okres pracy nad kaEdym dzie"em oraz niecodzienne Rw utworac+kameralnyc+ zw"aszczaS zestawy instrumentówC :am kompozytor nie potwierdza te*o domys"u(

1



*dyE odmawia z zasady wszelkic+ pu-licznyc+ wypowiedzi o swoe muzyceCrze"om zaznaczy" si. równieE wyranie w twórczo4ci @raEyny Kacewicz R191)19%9SCoczynac od 3uzyki oa smyczki( tr-ki i perkus. R19'S( P< i P<<< &wartetu smyczkowe*oR199( 19%#S( ensieri aotturni na orkiestr. kameraln R19%1S( po ostatnie nie doko/czonedzie"o ) -alet oEdanie( kompozytorka systematycznie rozszerza"a i modernizowa"a zasó-4rodków swe*o warsztatu( pozostawiac ednak zawsze ako cel nadrz.dny pi.kno -rzmienia i

doskona"o4H proporci formyC !w"aszcza 3uzyka na smyczki( tr-ki i perkus. RwyróEniona natrzecim miescu przez 3i.dzynarodow Fry-un. &ompozytorów 8N,:=O w aryEu w 19%0rokuS oraz ensieri notturni wz-udzi"y wielki podziw i zainteresowanie dzi.ki swemuradykalizmowi -rzmieniowemu( wielkie wraEliwo4ci w odkrywaniu nowyc+

-arworkiestrowyc+ i przerzyste lo*iczne konstrukciCT enderecki( dzi4 o-ok =+opinana-ardzie c+y-a znany polski kompozytor( dzi.ki swym pierwszym utworom zdo-y" niekwestionowane miano awan*ardysty( c+oH od pocztku e*o przekonania i kierunek

poszukiwa/ zasadniczo róEni"y si. od powszec+nyc+ u sc+y"ku lat pi.Hdzi\ityc+ tendenciwywodzcyc+ si. z kr.*u &ursów armstadzkic+C &ompozytoff-ardzo wcze4nie zadeklarowa"si. ako przeciwnik wszelkic+ form przypadkowo4ci w muzyce( ni*dy teE nie poci*a"y *o

spekulace wynik"e z serialnyc- zasad konstruowania utworuC !a nawaEniesze kryteriumoceny dzie"a uwaEa" zawsze do4wiadczenie lu- wyo-raEenie s"uc+owe ) std e*o dEenie dowyszukiwania atrakcynyc+( niekonwenconalnyc+ -rzmie/( std cis"a kontrola rozwouformy( zawsze zwarte( lo*iczne i podporzdkowane psyc+olo*icznym i fizolo*icznym

prawom percepciC enderecki szokowa" niekiedy konserwatywnie nastawionyc+ s"uc+aczyniecodziennymi sposo-ami uEycia instrumentówC Je*o pomys"owo4H w te dziedzinie estrzeczywi4cie imponucaC zi4 moEna uE -ez o-awy pomy"ki stwierdziH( Ee w kompozycac+endereckie*o z lat 199)19% zosta" wykszta"cony zasó- podstawowyc+ dla muzykiwspó"czesne 4rodków *ry na instrumentac+ smyczkowyc+C<nnym zasadniczym pro-lemem pod.tym po raz pierwszy na szerok skal. przezendereckie*o -y" sposó- wykorzystania odkryte*o przez =owella klasteruC W te dziedziniekompozytor równieE poszed" -ardzo daleko i wnikliwa analiza e*o utworów pozwalasformu"owaH szeroko roz-udowany system zasad i moEliwo4ci uEycia te*o pierwotnienieskomplikowane*o 4rodka tec+niczne*oC KliEsze zapoznanie si. ze stosowanymi przezendereckie*o sposo-ami tworzenia i "czenia klasterów pozwala zarazem dostrzec pewnewtki nowe*o( wz*l.dnie uniwersalne*o systemu kompozyci wspó"czesneC o dalekie

przesz"o4ci naleE uE czasy( kiedy sama a*resywno4H -rzmienia ostre plamy szere*ussiaducyc+ wspó"-rzmicyc+ dwi.ków stanowi"a wystarczaco atrakcyny efekt( potemnastpi"o szere*owanie klasterów w róEnyc+ reestrac+( zmiany szeroko4ci -rzmice*o pasma(std -y" uE niewielki krok do poruszenia wewn.trzne struktury klasteru i po"czenia *o zruc+em melodycznymC Fak >poruszony? klaster sta" si. dla endereckie*o punktem wy4cia do

konstruowania szeroko roz-udowanyc+ odcinków formy( opartyc+ npC na przesuwacyc+ si. pasmac+ -rzmieniowyc+ RFrenS czy wprowadzacyc+ do -rzmice*o -loku ruc+ wewn.trzny(cz.sto po"czony ze zmianami instrumentaci i artykulaci ) zatem -arwyC W pónieszyc+kompozycac+ RJutrznia( < :ymfoniaS rola klasterów ule*a dalsze komplikaci( powstae uE

pewna tec+nika( któr przez analo*i. do muzyki dawne moEna -y nazwaH >kontrapunktemklasterowym?C Wz-o*acone i zróEnicowane zosta sposo-y tworzenia poszcze*ólnyc+ -loków

-rzmieniowyc+ ) ma one róEne kszta"ty -arwne( dynamiczne( róEni si. intensywno4ci isposo-em wprowadzania ruc+u wewn.trzne*oC &lastery takie nie pe"ni uE funkci >plamy?(lecz s wyranie indywidualnymi strukturami( które mo* -yH zestawiane( przekszta"cane i

poddawane naróEnieszym za-ie*om kompozycynymC Naturalnie przy tak wielu

moEliwo4ciac+ dzia"ania musz istnieH akie4 zasady re*uluce prawid"owo4ci kompozyciCFakie uniwersalne( nadal moEliwe do wykorzystania zasady istnie w muzyce od dawna( s nimiB zestawianie struktur kontrastucyc+ lu- podo-nyc+( przekszta"canie i szere*owanieC

1%



&rzysztof enderecki nie *ardzi Eadn z tyc+ metod( c+oH nie wszystkie stosue z równymupodo-aniemC rzedmiotem e*o nawi.ksze troski est zapewnienie utworowi zwarto4ci i

ednolito4ci prze-ie*uC Nie wyklucza to wcale stosowania kontrastów( wr.cz przeciwnie ) wymo*i psyc+olo*iczne Rpercepca s"uc+aczaS i kompozycyne Rno4no4H formalna struktur dwi.kowyc+S stanowi silne ar*umenty na rzecz wyrane*o zróEnicowania prze-ie*u utworuCJednak kontrast)ak we wszelkic+ sensownyc+ wypowiedziac+ ) powstae tylko wówczas(

*dy ca"y dyskurs est powizany wspóln my4l zasadnicz( -.dc ak-y punktem odniesieniadla roz*rywane akciC W kaEdym utworze endereckie*o tak zasad. or*anizuc znaleHmoEna -ez truduC 5az -.dzie wyznacza" tekst s"owny( kiedy indzie su*erowany tytu"em

pro*ram( czy wreszcie czysto muzyczny pro-lem estetyczny lu- Rco takEe si. zdarzaStec+nicznyC Fa zasada edno4ci i ci*"o4ci formy moEe -yH takEe prze4ledzona w wielu -ardzieszcze*ó"owyc+ planac+ e*o kompozyci( w stosowaniu operaci kontrapunktu renesansowe*o i

-arokowe*o( w powtarzalno4ci niektóryc+ odcinków( w ewolucynym przekszta"caniu liniimelodycznyc+( w kom-inatorycznym Rniekie\ -ardzo skomplikowanymS traktowaniuelementów rytmicznyc+( melodycznyc+\ +armonicznyc+C Jednak niezmiennie tym( co wkaEdym utworze endereckie*o wy-ia si. na pierwszy plan( est estetyka -rzmienia( z re*u"y

podporzdkowana wymo*om wyrazowym wynikacym z funkci dzie"aC &ompozytor)ak si. wydae)est w swe postawie równie daleki od reprezentowane*o przez :trawi/skie*oraconalne*o kultu rzemios"a( co od Earliwe mistyki 3essiaena i zwizanyc+ z tym kalkulacitec+nicznyc+C Je*o stosunek do w"asne profesi est zapewne rzeczowy( lecz poz-awionycynizmu( o czym nalepie 4wiadcz e*o dzie"aC !naleH moEna w4ród nic+ zarówno Earto-liwe=apriccio per :ie*fried alm( wstrzsace :ta-at 3ater czy wirtuozowsk artit. na klawesyni orkiestr. symfonicznC &aEdy z tyc+ utworów ma inni przeznaczenie( kaEdy est inny i wswoim rodzau znakomityCenderecki do4H wcze4nie zwróci" na sie-ie uwa*. swo-od w pokonywaniu trudno4ciuwaEanyc+ za podstawowe dla wspó"czesne muzykiC oczynac od wczesnyc+ utworów( *dziestworzy" par eYcellerCce symfoniczne formy w oparciu o na wskro4 nowoczesny .zyk dwi.kowy( poprzez :ta-at 3ater i znan szeroko w 4wiecie as. wedlu* 4wC Mukasza( którewskrzesi"y w nowe postaci oratorium( po oper. ia-"y z 6oudun R19%9S( msz. prawos"awn Jutrzni. R1970S i 3a*nificat R197#SCWymienione tu dzie"a wokalnoDinstrumentalne( a do"czyH do nic+ moEna eszcze &osmo*oni. R1970S( wyznacza monumentalny( dramatyczny nurt doro-ku endereckie*oC W zwizku ztym wnikliwi o-serwatorzy twórczo4ci te*o artysty podnie4li pro-lem stosunku tekstówliterackic+ do muzyki ako eden z nawaEnieszyc+ w zrozumieniu postawy kompozytoraComiac opinie sprzeczne( edno nie ule*a wtpliwo4ciB &rzysztof enderecki wy-iera tekstydo swoic+ kompozyci -ardzo starannie( kieruc si. w"asnym smakiem( ale równieE sk"aniacsi. wyranie do literatury podemuce waEkie( o*ólne pro-lemy etyczne i filozoficzneC

ozornie w sprzeczno4ci z tym stwierdzeniem stoi fakt( Ee w niektóryc+ utworac+ teksty potraktowane zosta"y ako materia" czysto -rzmieniowy i wskutek za-ie*ów kompozycynyc+ic+ czytelno4H ule*"a zatarciu R&osmo*onia( =anticum =anticorum :aloDmoais ) 1970) 197SC Jednak -liEsze poznanie i analiza utworów pozwala odkryH 4cis"y zwizek muzyki itekstów( c+oH opiera si. on na nowyc+ zasadac+B pokrewie/stwo dotyczy tu zawsze warstwyideowe i wyrazowe( est zatem przeniesione w plan -ardzie o*ólny przy ednoczesnymrozlunieniu lu- zatarciu szcze*ó"owyc+ powiza/ znaczeniowyc+CWytek od te zasady stanowi opera ia-ly z 6oudun R19%9S( edno z na4wietnieDszyc+ dzie"te*o *atunku we wspó"czesne literaturze 4wiatowe( znane uE z licznyc+ inscenizaci wróEnyc+ punktac+ nasze*o *lo-uC W kompozyci te surowy( pe"en napi.cia tekst wy-ia si. na

pierwszy plan( narzucac c+arakter i form. ca"o4ciC Jedynie w partiac+ c+óru nast.puezamazanie czytelno4ci poszcze*ólnyc+ s"ów na rzecz czysto muzycznyc+ efektów -arwnyc+ iwyrazowyc+C W utworze tym osi*n" enderecki nadzwycza rzadk i przez to cenn

17



równowa*. partii solowyc+( c+óralnyc+ i orkiestrowyc+ ) dodaH trze-aB partiiCpoz-awionyc+wszelkic+ ozdo-ników( momentów wirtuozowskie*o popisuC Niezwykle silny emoconalizm temuzyki utrzymue uwa*. s"uc+acza w nieustannym napi.ciu( atakuc z równ si" doskonaleskonstruowanym tekstem( co ) mimo ascetyczne surowo4ci ) -arwnym( su*estywnym

-rzmieniemCW ci*u kilkunastu lat( akie min."y od de-iutu endereckie*o( kompozytor prze-y" do4H d"u*

dro*.C Je*o pierwsze dzie"a wywo"a"y sensac. ory*inalno4ci szaty -rzmieniowe i stworzy"ynapowaEniesz alternatyw. wo-ec o-owizuce*o >stylu darmstadzkie*o?C Jednak odkryciatec+niczne nie -y"y dla artysty celem( a tylko 4rodkiem umoEliwiacym wypowiadanienowyc+( ednocze4nie powszec+nie rozumianyc+ tre4ciC &omunikatywno4H muzykiendereckie*o ) pod kaEd szeroko4ci *eo*raficzn ) pozostae nadal zawiskiemzdumiewacym( -owiem trze-a pami.taH( iE e*o tec+nika kompozytorska est na wskro4nowoczesnaC =o wi.ce ) moEna przypuszczaH( Ee dzie"a te*o artysty sprawia wi.cek"opotów muzykom niE s"uc+aczomC rzekonaH si. o tym moEna porównuc wykonania pod

-atut kompozytora z realizacami innyc+( nawet -ardzo utalentowanyc+ dyry*entówCKo*actwo pomys"ów i osza"amiaca -arwno4H partytur endereckie*o cz.sto utrudnia

dotarcie do sensu ideowe*o muzyki( a -ez takie*o zrozumienia nie moEe -yH mowy oodczytaniu lo*iki konstrukci( w konsekwenci za4 o adekwatne interpretaciC &onserwatyzmwielu zawodowyc+ muzyków i krytyków est( ak si. okazue( -ardzo *".-okG zakorzenionyCJednak wszystko wskazue na to( Ee &rzysztof enderecki nie d*faniczy aktywno4ci twórcze i

)e4li utrwali swo niezaleEn ory*inaln pozyc. ) wówczas pewnie z -ie*iem lat corazcz.4cie towarzyszyH mu -.dzie miano >klasyka wspó"czesno4ci?Czisiesza wysoka pozyca polskie muzyki wspó"czesne est zas"u* niema"e *rupykompozytorówC ! ic+ pracowni rok w rok wyc+odz dzie"a o wielkie warto4ci artystyczne(wz-o*acace doro-ek kulturalny olski i wpisuce si. trwale do nawy-itnieszyc+ osi*ni.Hmuzyki 4wiatoweC O-serwatorom rozwou nasze muzyki dana est zatem szansa 4ledzenia+istorycznyc+ dokona/ in statu nascendiC Fakie w"a4nie poczucie z nawi.ksz intensywno4ci towarzyszy poawianiu si. nowyc+ dzie" Witolda 6utos"awskie*oC Wcze4nie uE -y"a mowa o

prze"omie( aki wprowadzi"a w twórczo4ci kompozytora 3uzyka Ea"o-na( c+oH niektórzykrytycy widzieli w tym utworze racze podsumowanie do4wiadcze/ minione*o okresu wdzieac+ muzyki niE zapowied nowyc+ odkryHC Jednak wszyscy( niezaleEnie odreprezentowane*o punktu widzenia( z*odnie podkre4lali wytkow szlac+etno4H -rzmienia(

przerzysto4H konstrukci i imponuc precyz. w zakomponowaniu ca"e*o dzie"a ) oddro-nyc+ detali po o*ólny plan te czterocz.4ciowe formyC odo-ne cec+y posiada wszystkieutwory 6utos"awskie*o powsta"e po 19' rokuCW okresie komponowania 3uzyki Ea"o-ne artysta pracowa" nad dwoma innymi dzie"ami(

powsta"o wtedy ie4ni do s"ów &azimiery <""akowiczówny R197 )wersa na *"os i fortepian(

19' ) wersa na *"os i 0 instrumentówS oraz Frzy postludia R19')19%0SC 8twory te posiada wiele cec+ wspólnyc+( s -ardzo zwi.z"e( lapidarne( wewntrz cykli o-owizuezasada wyrane*o kontrastowania nastrou( fakturyC 3istrzostwo wytrawne*o instrumentatorawidoczne est w pe"nym wymiarze w ie4niac+ do s"ów <""akowiczównyC oszcze*ólneutwory R3orze( Wiatr( !ima( 5ycerze( zwony cerkiewneS to krótkie( wyraziste o-razkimuzyczne( zespolone w idealne +armonii z sensem i -rzmieniem tekstu poetyckie*oC !nana uEz wcze4nieszyc+ utworów 6utos"awskie*o tendenca do o-iektywizowania wyrazu muzykinadae pie4niom pow4ci*liwy( niea*resywny c+arakterC 5ok 19%1 przyniós" koleny wspania"yutwór 6utos"awskie*o ) @ry weneckie RJeuY enitien4SC Fytu" dzie"a nie su*erue Eadnyc+tre4ci pro*ramowyc+B prawykonanie od-y"o si. w Weneci na $estiwalu 3uzyki Wspó"czesne

) std >weneckie?X ako waEny za4 element wspó"dzia"ania wykonawców wprowadzony zosta"aleatoDryzm ) std >*ry?C zie"o to inicue nowy waEny wtek w rozwou tec+nikikompozytorskie 6utos"awskie*oC Artysta( dacy nieustannie dowody w"asne niezaleEno4ci i

1'



ak nadalszy od ule*ania wp"ywom mody( w"czy" oto do zaso-u stosowanyc+ przez sie-ie4rodków przypadek ) ten na-ardzie c+y-a kontrowersyny wynalazek wspó"czesne tec+nikikompozytorskieC Jednak kszta"towanie niektóryc+ struktur dwi.kowyc+ na zasadzie losowe*owy-oru nie ma tu nic wspólne*o z rezy*nac z kontroli nad kszta"tem -rzmieniowym utworuCrzypadkowo4H dzia"a/ wykonawców zosta"a -owiem o*raniczona do niewielkie*o zakresu(o-emuce*o w praktyce edynie pewne swo-ody rytmiczne( ednocze4nie w wyniku

symultaniczne*o zestawiania wielu podo-nyc+ aleatorycznyc+ partii kompozytor( tworzy ca"e -loki( pasma dwi.kowe o -o*atym( nierozróEnialnym ruc+u wewn.trznym( lecz 4ci4lezaplanowane pod wz*l.dem dynamiki( -arwy( artykulaci( a takEe sk"adu interwa"ówmelodycznyc+ i +armonicznyc+C @ry weneckie s wi.c przyk"adem celowe*o zastosowaniaaleatoryzmu( celowe*o w tym sensie( Ee poEdany efekt -o*ato zróEnicowane*o rytmicznie

-loku moEe -yH niezawodnie i napro4cie osi*ni.ty przez swo-odne( przypadkowerozmieszczenie okre4lonyc+ dwi.ków wielu wspó"*racyc+ partiiC @ry weneckie zosta"ywyróEnione na 3i.dzynarodowe Fry-unie &ompozytorów 8N,:=O w 19%2 rokuCJuE w 3uzyce Ealo-ne Witold 6utos"awski penetrowa" inny podstawowy pro-lem dla muzykiwspó"czesne( mianowicie moEliwo4ci +armoniczne( -arwne i melodyczne tkwice w

dwunastodwi.kuC Je*o stosunek do materia"u dwi.kowe*o róEni" si. przy tym zasadniczo od po*ldów twórców i kontynuatorów serialnyc+ zasad or*anizaciC 3ówic nao*ólnieB róEnicata pole*a"a na odrzuceniu uniwersalne*o c+arakteru serii ako idealne struktury interwa"owe

) wynikiem te\\wyD-oru -y"o po"oEenie punktu ci.Eko4ci procesu komponowania na operacena konkretnyc+ dwi.kac+( zamiast ) ak w czystym serializmie ) na dzia"ania lo*iczneC6utos"awski zadeklarowa" si. ako zwolennik te*o nurtu muzyki wspó"czesne( które*o ród"atkwi w twórczo4ci e-ussyQe*o ) stac tym samym w opozyci do tradycisc+on-er*owskie*o kr.*u wiede/skie*oC Wprawdzie dzie"a 6utos"awskie*o s tak dalecesamodzielne( Ee trudno -y"o-y doszukiwaH si. ic+ -liskie*o pokrewie/stwa z którymkolwiek zwspó"czesnyc+ twórców( niemnie est faktem -ezspornym( Ee od momentu( kiedy artystazdecydowanie przesta" si. interesowaH folklorem( kompozyce e*o wykazu silny zwizek zmuzyk i kultur francuskC :postrzeEenie to potwierdza dzie"o skomponowane w 19% roku ) Frzy poematy enri 3ic+auY RFrois poemes dQenri 3ic+auYSCW tym nowym utworze kontynuowa" Witold 6utos"awski eksperymenty pod.te w @rac+weneckic+( wprowadzac wielokrotnie o*raniczony lu- >kontrolowany? aleatoryzmC :wo-odywykonawcze dotycz takEe tuta rytmiczne*o ukszta"towania poszcze*ólnyc+ partii wwi.kszyc+ -lokac+ -rzmieniowyc+ i s"uE uzyskaniu okre4lonyc+ efektów wyrazowyc+ przezwzmoEenie dynamizmu( ruc+liwo4ci fra*mentów kulminacynyc+C W utworze tym na -aczn uwa*. zas"u*ue sposó- traktowania c+óru( który nieednokrotnie pe"ni rol. równoprawne zorkiestr *rupy instrumentalneC &ompozytor z równ pieczo"owito4ci wydo-y" z poezi esens filozoficzny i emoconalny co i walory -rzmieniowe francuskie*o tekstuC Wielkie

-o*actwo efektów -arwnyc+ uzyskiwanyc+ za pomoc róEnyc+( cz.sto niekonwenconalnyc+metod artykulaci powodue( iE Frzy poematy to eden z na-ardzie kolorowyc+ utworów6utos"awskie*oC 5ok po napisaniu te*o dzie"a kompozytor otrzyma" za nie w aryEu na*rod. imC &usseitzkyQe*oC Frzy poematy uznano takEe za nalepszy utwór na doroczne sesi3i.dzynarodowe Fry-uny &ompozytorskie 8N,:=O w aryEu w 19%# rokuCoczynac od 3uzyki Ea"o-ne( a w"a4ciwie od &oncertu na orkiestr.( o-serwowaH moEnaniezwykle konsekwentny i szy-ki rozwó tec+niki kompozytorskie Witolda 6utos"awskie*oC8tworem( w którym dokonane zosta"o podsumowanie e*o wcze4nieszyc+ do4wiadcze/ zaleatoryzmem( sta" si. &wartet smyczkowy R19%#SC O utworze tym kompozytor napisa"B>!arówno tempa( ak i warto4ci rytmiczne naleEy traktowaH ako przy-liEone( kaEdy

wykonawca powinien *raH swo parti. tak( ak-y *ra" sam RCCCS ionowy rezultat nak"adania si. czterec+ partii nie est w tym utworze ca"kowicie ustalony( w zwizku z czym nie istnieemoEliwo4H zanotowania *o w formie partytury RCCCS Nie c+odzi mi -ynamnie o inno4H kaEde*o

19



z ewentualnyc+ wykona/ ani o element niespodzianki czy zaskoczenia ko*okolwiek( ani teE ozrzeczenie si. cz.4ci odpowiedzialno4ci za mó utwór na rzecz wykonawcówC =elem myc+za-ie*ów est pewien zamierzony i ca"kowicie okre4lony rezultat dwi.kowy( rytmiczny iekspresyny( akie*o nie da si. osi*nH w Eaden inny sposó-C CuE rol. *ra tuta dzia"anietekstu muzyczne*o( a takEe wya4nie/ s"ownyc+ na psyc+ik. wykonawców?Craktyka koncertowa potwierdzi"a w ca"e rozci*"o4ci przewidywania kompozytoraB &wartet(

mimo ca"e swoe niedookre4lono4ci( pozostae w kaEdym wykonaniu tym samym utworemCominue w nim pow4ci*liwa( c+"odna w *atunku ekspresa( wyrafinowane su-telne

-rzmienia( rozwó za4 formy uderza precyz przemy4lenia wszystkic+ planów dzie"aB poczynac od rodzau ruc+u( poprzez zmieniace si. ako4ci -rzmie/( aE do szere*owaniawi.kszyc+ odcinków( "czcyc+ si. ostatecznie w dwie zasadnicze cz.4ci ) wst.pn i *"ównC:posó- zestawienia partii poszcze*ólnyc+ instrumentów &wartetu zasadza si. na do4H lunewzaemne korelaci( ednak w efekcie powstae konstrukca o przewidzianyc+ z *óry walorac+ekspresynyc+C Naturalnie dla uzyskania te*o efektu zasadnicze znaczenie ma rodzawykonania( zaan*aEowanie i wraEliwo4H odtwórców dzie"aC rzypomina to -arokow praktyk. inutowizowania niektóryc+ *"osów w fakturze polifoniczne przy danym

sc+emacieFiarmonicznym i podstawie -asoweC W o-ydwu wypadkac+ od wykonawcówwyma*ano 4wiadome*o i twórcze*o uczestnictwa w koncercie( a takEe praktyczne znaomo4cistylistyki wykonywane muzykiC W istocie muzyk -arokowy mia" moEe nawet wi.ce swo-ódrealizacynyc+ niE wykonawca dzie" 6utos"awskie*o( ale przecieE nie o miar. tu c+odzi( lecz o

porównanie zasadCFec+nik. swo-odne*o wspó"dzia"ania muzyków zastosowan w &wartecie smyczkowymnazwa" potem kompozytor >kontrapunktem aleatorycznym?C W zwizku z tym warto

przypomnieH przytoczone wcze4nie uwa*i o wywodzce si. z -loków dwi.kowyc+ ) klasterów ) tec+nice &rzysztofa endereckie*oC Oto -owiem o-ydwa twórcy( idc z róEnyc+stron( doszli do podo-ne*o pro-lemu( mianowicie za*adnienia wspó"czesne*o kontrapunktuC3imo oczywistyc+ róEnic dzielcyc+ muzyk. tyc+ dwóc+ artystów istnie pewne o*ólne cec+ywspólne dla ic+ tec+niki i sposo-u my4leniaC Wynika one z rezy*naci z pierwszoplanoweroli detalu Rinterwa"u( motywu( fi*ury rytmiczneS na rzecz -ardzie *eneralnyc+ kryteriów( ak intensywno4H ruc+u( rodza interwa"ów +armonicznyc+ i melodycznyc+( o-owizucy na

pewnym odcinku *atunek -rzmieniaC 6utos"awski i enderecki sformu"owali w"asne metodyor*anizaci dzie"a muzyczne*o( nadali im skrystalizowan postaH( moEliw do zanalizowania iopisania( i w ten sposó- stworzyli tec+niki które ) nie naduEywac terminu ) nazwaH moEnanowymi rodzaami kontrapunktu dwudziestowieczne*oC&wartet smyczkowy Witolda 6utos"awskie*o zas"u*ue na uwa*. takEe ze wz*l.du na swo

-udow. formalnC wucz.4ciowy uk"ad( *dzie pierwsza cz.4H stanowi ak-y wst.p(nieo-owizuce przy*otowanie do cze*o4( co za c+wil. nastpi( dru*a za4 zarysowue *"ówne

konflikty dramatur*iczne i przynosi spe"nienie roz-udzonyc+ nadziei ) ta formu"a leEy u podstaw skomponowane w latac+ 19%%)19%7 ZZ :ymfonii( e 4lady znaleH moEna w6irepour orc+estre R19%'S( a nast.pnie takEe w nowe postaci w reludiac+ i fudze R1972SCZZ :ymfonia sta"a si. kolenym sukcesem twórcy przynoszc mu uE po raz trzeci pierwszemiesce na paryskie Fry-unie &ompozytorów 8N,:=O w 19%' rokuC !aprezentowanowówczas na*ranie( w którym Wielk Orkiestr :ymfoniczn olskie*o 5adia i Felewizidyry*owa" Witold 6utos"awskiC JuE wcze4nie( przy okazi Frzec+ poematów enri 3ic+auY(artysta zdecydowa" si. wystpiH na podium dyry*uc u -oku Jana &renza parti c+óraln(

potem prowadzi" takEe londy/skie prawykonanie aroles tissees na tenor i 20 instrumentówR19%SC Je*o wyst.py w roli dyry*enta pozosta w 4cis"ym zwizku z rozwoem tec+niki

kompozytorskie( al-owiem wraz z wprowadzeniem do utworów aleatoryzmu i rezy*nac ze4cis"e*o oznaczania tempa i ukszta"towania rytmiczne*o w nowe sytuaci znalaz" si. równieEdyry*entC W wielu fra*mentac+ dzie"a musia" on zrzec si. funkci odpowiedzialne*o

1#0



koordynatora dzia"a/ muzyków( zarazem ednak nieustannie musia" czuwaH nad prawid"owymkszta"tem ekspresynym wykonania i nad z*odno4ci akci instrumentalistów z dyspozycami

partyturyC Nowa funkca dyry*enta stawa"a w wielu punktac+ w sprzeczno4ci z akademickimkanonem kapelmistrzowskic+ uprawnie/ i dlate*o nawet do-rzy dyry*enci z trudno4ci i niezawsze z sukcesem spe"niali te zadaniaC 6utos"awski( formu"uc now tec+nik. komponowania( pod" si. takEe w"asnor.cznie zademonstrowaH( w aki sposó- tak pomy4lane

dzie"a powinny -yH wykonaneC3y4l o muzykac+Dwykonawcac+ nie opuszcza"a artysty w Eadnym momencie komponowania(wyznawa" on i realizowa" zasad.( iE wykonywanie muzyki powinno -yH wz*l.dnie "atwe i

przyemneC Fo w istocie etyczne za"oEenie narzuca"o oczywi4cie twórcy wiele o*ranicze/ iutrudnia"o realizac. nowatorskic+( dalekic+ od utartyc+ konwenci( pomys"ówC Jednak wykorzystuc nowoczesne 4rodki )ak c+oH-y aleatoryzm ) an*aEowa" 6utos"awskiwyo-rani. i roz-udza" u odtwórców 4wiadomo4H w"asne warto4ci i odpowiedzialno4ci zado-re wykonanieC 3oment ten od*rywa w ZZ :ymfonii istotn rol.C otyczy to zw"aszcza

pierwsze cz.4ci ) esitant)z-udowane z szere*u krótkic+( przedzielonyc+ pauzamiodcinków( przeplatanyc+ refrenem( *dzie ca"y ci.Ear akci muzyczne spoczywa na prezentaci

róEnyc+ rodzaów -rzmie/( starannie do-ranyc+ i róEno-arwnyc+( lecz celowozakomponowanyc+ w taki sposó-( a-y nie stwarzaH Eadnyc+ napi.H i kulminaci( natomiastwywo"aH wraEenie -ezkonfliktowe*o( a nawet -"a+e*o uporzdkowania dwi.kówC =z.4H dru*a

) irect ) wyprowadzona -ez Eadne cezury z esitant( zasadza si. na prostym pomy4lenieustanne*o wzma*ania napi.cia przez powolny( konsekwentny wzrost dynamiki(intensyfikac. ruc+u( za*.szczenie faktury i rozszerzanie wolumenu -rzmienia( a-y po d"u*outrzymywane kulminaci i >zwodniczym? zako/czeniu roz"adowaH wszystkie konfliktysolowymi epizodami wiolonczel i kontra-asówC&olene dzie"o 6utos"awskie*o ) 6ire pour orc+estre ) ma wiele cec+ wspólnyc+ z <<:ymfoniC =ztery cz.4ci utworu Rc+apitresS( zawierace istotn tre4H muzyczn( s

przedzielone intermediami( o swo-odnym nieo-owizucym c+arakterzeC !osta"a tu zatemutrzymana zasada dzielenia utworu na cz.4ci waEne i -"a+e( co -ez wtpienia est z*odne z

psyc+olo*icznymi prawami percepci muzykiC 6ire( niezaleEnie od swe*o zaawansowaniatec+niczne*o i -ardzo wspó"czesnyc+ kate*orii -rzmienia( wiEe si. takEe z kilkomawcze4nieszymi kompozycami ) &oncertem na orkiestr.( 3uzyk Ealo-n ) przezkonsekwentne i do4H radykalne o*raniczenia materia"u dwi.kowe*oC W kolenyc+ cz.4ciac+Drozdzia"ac+ o-owizue zasada powtarzania i przekszta"cania podo-nyc+ niewielkic+ struktur c+arakterystycznyc+C zi.ki nieustannym su-telnym zmianom akca muzyczna toczy si. wartko( prze-ie*ac dynamicznie o-szary róEnyc+( kaledoskopowo wirucyc+ -arwC=+arakterystyczna dla 6utos"awskie*o wyrafinowana( starannie wyselekconowana tkaninadwi.ków uk"ada si. w -ardzo skomplikowany o-raz( które*o pi.kno odkrywaH moEna

stopniowo przy kolenyc+ przes"uc+aniac+( wnikac coraz *".-ie w tre4H utworu i wy"awiacwciE nowe( frapuce detaleC Now pro-lematyk. przynosi &oncert wiolonczelowy R1970 rokSCo &wartecie smyczkowym i ZZ :ymfonii est to kolene dzie"o nawizuce do klasycznyc+form muzycznyc+( ednak o ile w poprzednic+ kompozycac+ twórca zdecydowanie unika"analo*ii konstrukcynyc+ z modelami tradycynymi( o tyle w &oncercie nawizanie do tradyciwyst.pue z ca" wyrazisto4ciC Osnow utworu est zestawienie partii solowe i epizodóworkiestrowyc+( przy czym te dwie warstwy zosta"y silnie zróEnicowaneC &oncert rozpoczyna si. introdukc solisty( w które spokony( -eznami.tnie powtarzany eden dwi.k przy*otowue

poawienie si. nieco 4mielszyc+ motywów( a-y znów wróciH do stanu pocztkowe*o z pewnymi zmianami dynamicznymi i artykulacynymiC W cz.4ci dru*ie wiolonczela koncertue

ak *dy-y w przerwac+ mi.dzy *wa"townymi interwencami *rup orkiestrowyc+C Frzecia cz.4H ) &antylena ) to szeroko roz-udowana fraza wiolonczeli z towarzyszcymi e instrumentamismyczkowymi( która rozwiac si. w coraz szy-szym tempie( przy*otowue kulminac.C

1#1



Jednak moment kulminacyny nie nast.pue od razu( oto -owiem wraz z pocztkiem czwartecz.4ci interweniu instrumenty -laszane( a-y w coraz *wa"townieszym dialo*u z solist doprowadziH do tutti ca"e*o zespo"u( przerwane*o pauz *eneraln( po czym *wa"towne

-ie*nikowe fi*ury solisty i interwence orkiestry przec+odz w prawdziw kulminac.Bmiarowo uderzany akord orkiestry( zatrzymany w pi.tnastosekundowym tuttiC Nast.puca terazkoda wy-rzmiewa ednym powtarzanym przez solist. dwi.kiemC &oncert wiolonczelowy uE

po londy/skim prawykonaniu zdo-y" opini. edne*o z nawy-itnieszyc+ wspó"czesnyc+ dzie"te*o *atunkuC o e*o *"ównyc+ walorów naleE -ez wtpienia precyza i lo*ika konstrukcioraz dramatyczna( su*estywna ekspresaC artia solisty( w wielu fra*mentac+ trudna i -ardzoefektowna( est podporzdkowana dramatur*ii dzie"a i wyma*a od wykonawcy opanowania inieustanne kontroli efektów wspó"dzia"ania z orkiestrC Fen krotki i ele*ancki w wyko/czeniuutwór frapue zw"aszcza plastycznym( c+wilami ostrym w konturac+ dialo*iem koncertanta zzespo"emC :u*erue on( z si" nie spotykan we wcze4nieszyc+ dzie"ac+ 6utos"awskie*o(istnieiyU akie*o4 literackie*o pro*ramuC Fo odczucie potwierdza równieE niektórewypowiedzi kompozytora( c+oH on sam zdecydowanie przeciwstawia si. interpretaci+ermeneutyczne( twierdzc( Ee literacki .zyk opisu &oncertu to po prostu >malowniczy

sposó- wskazywania kontrastów mi.dzy poszcze*ólnymi sekcami utworu( tak a-y wykonawcamó*" "atwie znaleH w"a4ciwe do nic+ pode4cie?C Na *runt wolne od literackic+ su*estii muzyki wróci" Witold 6utos"awski w reludiac+ i fudzeR1972SC 8twór ten( przeznaczony na kameraln orkiestr. smyczkow( est kolenym przyk"ademwspó"czesne*o rozwizania za*adnie/ formalnyc+ p wielowiekowe tradyciC W dziele tym wszcze*ólny sposó- powróci"a znana uE idea muzyki waEne i -"a+eC OtóE rol. owe*onieo-owizuce*o wst.pu od*rywa tu siedem preludiów o kontrastucym c+arakterzeC Jak wewszystkic+ te*o rodzau fra*mentac+ utworów 6utos"awskie*o przewaEa w nic+ nastró za-awydwi.kiem( przy które uwa*a s"uc+acza kierowana est na walory -rzmieniowe( a niekonstrukcyneC W partyturze umieszczony zosta" przepis nie spotykany dotd w dzie"ac+ te*otwórcy( zezwalacy na wykonanie dowolne ilo4ci spo4ród siedmiu preludiówC!asadnicz cz.4H dzie"a stanowi szeroko roz-udowana sze4ciotematyczna fu*a( -.dca podwz*l.dem konstrukci edn z nadoskonalszyc+ kompozyci w polskie muzyce AA wiekuCoszcze*ólne tematy róEni si. wyranie -udow i typem ekspresi( towarzysz im oznaczeniaBcanta-ile( *razioso( lamentoso( misterioso( estatico( furiosoC !*odnie z t dyspozyc róEne s takEe kolene odcinki ekspozyciC Warto tu zwróciH uwa*. na ory*inalny sposó- prezentowaniatematów ) poawia si. one zawsze w wielu luno skorelowanyc+ *"osac+ ednocze4nie(dzi.ki czemu powsta nie linie( lecz >wizki? *"osoweC Wed"u* podo-ne zasady wprowadzanes równieE kontrapunktyC ,fekt -rzmieniowy tyc+ za-ie*ów pozwala zac+owaH pewne aluzedo -arokowe polifonii( lecz zarazem osi*a faktur. na wskro4 nowoczesnC O*raniczony(

ednorodny zespó" instrumentalny podkre4la tym wyranie przerzysto4H i niemal dotykaln

plastyk. rysunku te misterne konstrukciC zie"o to sta"o si. impulsem do sformu"owaniaopinii( iE Witold 6utos"awski est nawi.kszym polskim kompozytorem po =+opinie ) tak w"a4nie twórczo4H e*o ocenia wspó"cze4ni mu krytycyCW tak skondensowanym szkicu o wspó"czesne muzyce polskie nie sposó- zmie4ciH wszystkiewaEne nawet nazwiska( trudno nawet kusiH si. o wymienienie wszystkic+ -ardzie znanyc+utworówC &onieczny est daleko posuni.ty wy-ór( które*o kryteria nie zawsze 4ci4leodpowiada upodo-aniom autoraC Niemnie przeto naleEy przynamnie wymieniH kilku

eszcze kompozytorów( którzy wpisali si. )ak moEna przypuszczaH ) na trwa"e do +istoriimuzyki polskie( twórców o skrystalizowanyc+ indywidualno4ciac+ lu- teE rokucyc+( podo-rym pocztku( ak nalepsze nadziee na dalszy rozwóC

Andrze o-rowolski RurC 1921S stosunkowo póno osi*n" sw o-ecn pozyc.( co wznacznym stopniu uwarunkowane -y"o racze niewielk ilo4ci skomponowanyc+ utworówCJe*o zainteresowania i postawa estetyczna skrystalizowa"y si. wyranie na pocztku lat

1#2



sze4Hdziesityc+( kiedy stworzy" 3uzyk. na ta4m. nr l R19%2S i 3uzyk. na orkiestr. smyczkow i # *rupy instrumentów d.tyc+ R19%#SC Fe dwa nurty ) muzyki eksperymentalne iorkiestrowe ) zdominowa"y póniesz twórczo4H o-rowolskie*oC W utworac+ na ta4m. ) zw"aszcza w 3uzyce na ta4m. i o-ó solo R19%S oraz w 3uzyce na ta4m. ma*netofonow ifortepian R1971S ) doprowadzi" do doskona"o4ci now postaH tec+niki koncertuce( *dziesolista wspó"dzia"a z -rzmieniem zapisanym na ta4mie ma*netofonoweC 8koronowaniem

dru*ie*o nurtu e*o doro-ku s 3uzyka aa orkiestr. R19%'S( Ator( muzyka na orkiestr. nr 2R1972S i 3uzyka na orkiestr. nr R1972)SC 5ównieFw te dziedzinie Andrze o-rowolskidrEy" nieustannie eden pro-lem ) stosunku formy i czasu do wspó"czesnyc+ 4rodkówdwi.kowyc+C :zcze*ólnie w ostatnim z wymienionyc+ dzie" osi*n" -liskie idea"uwywaEenie proporci formy wype"nione pieczo"owicie przemy4lanymi( frapucymi 4wieEo4ci

-rzmieniamiC W"odzimierz &oto/ski RurC 192S na prze"omie lat pi.Hdziesityc+ isze4Hdziesityc+ -y" ednym z tyc+ twórców( którzy naaktywnie rewoluconizowali pezaEstylistyczny muzyki polskieC 8tworami takimi ak 3usiue en relief na % *rup orkiestrowyc+R199S( 3usica per fiati e fimpani R19%S( A -at ter. na *itar.( altówk.( wiolonczel.( klawesyn imetale perkusyne R19%%S zdo-y" wysok pozyc. i s"aw. wraEliwe*o znawcy wspó"czesnyc+

tec+nik kompozytorskic+C Je*o *".-okie zainteresowanie dla instrumentów perkusynyc+o-rodzi"o wieloma ciekawymi dzie"ami oraz ksiEk <nstrumenty perkusyne we wspó"czesneorkiestrze R19%SC otem zwróci" si. w kierunku muzyki eksperymentalne( pracuc w :tudiu,ksperymentalnym olskie*o 5adia oraz w studiac+ za*ranicznyc+ Westdeutsc+er 5undfunk w&olonii( @roupe de 5ec+erc-es 3usicales OC5CFC$C w aryEuC Wynikiem tyc+ studiów -y"y mCinC 3ikrostruktury ) muzyka konkretna R19%S( Aela ) muzyka elektroniczna R1970S(,urydice ) muzyka elektroniczna R1970S( utwory o Eywym toku narraci i poci*acym(wysmakowanym -rzmieniuC Ostatnio kompozytor po4wiec wiele uwa*i teatrowiinstrumentalnemu( widzc w tym nurcie szans. wyzwolenia muzyki od kr.pucyc+ iskostnia"yc+ o-yczaów koncertowyc+( utrudniacyc+ spontaniczny od-iór i os"a-iacyc+

przyemno4H doznawan w kontakcie z now muzykC W wielu kraac+ ,uropy prezentowano e*o dzie"a te*o rodzauB 3ultiplay na % instrumentów d.tyc+ -laszanyc+ R1971S i 3usical@ames na wykonawców R197SCWitold :zalonek RurC 1927S zdo-y" so-ie opini. edne*o z nawytrawnieszyc+ znawcówtaników instrumentaciC Je*o dzie"a stanowiH mo* ród"o -o*ate wiedzy o nowyc+moEliwo4ciac+ -rzmieniowyc+ znanyc+ od dawna instrumentówC ! wielk precyz idyscyplin kre4li kszta"ty formy( ni*dy nie poprzestac na prostym eksponowaniu na-ardzienawet niecodziennyc+ efektówC Je*o utwory( ak c+oH-y uattro monolo*+i per o-oe soloR19%%S( <mproisatious sonoristiues na klarnet( puzon( wiolonczel. i fortepian R19%'S czy Frzyszkice na +arf. solo R1972S( urzeka finez fi*ur rytmicznyc+( su-telnymi zmianami -arw ilekko4ci formyC

Wy-itn( c+oH skromn postaci est Wociec+ &ilar RurC 192S( artysta( który szere*iemefektownyc+ dzie" ROda Kela Kartok in memoriam ) 19'( 5iff %2 na orkiestr. ) 19%2(@eneriue na orkiestr. ) 19%S za" wysok pozyc. w4ród naszyc+ awan*ardystów( a-ynast.pnie nieoczekiwanie zwróciH si. w kierunku minimal musie R8pstairsDowustairs naorkiestr. i c+ór sopranów ) 1971( rzy*rywka i kol.da na # o-oe i orkiestr. smyczkow ) 1972S( a ostatnio z-ulwersowa" 4rodowisko muzyczne i oczarowa" s"uc+aczy poematemsymfonicznym &rzesany R197#S( opartym na folklorze *órali tatrza/skic+CKez wtpienia na odnotowanie c+ociaE zas"u*ue twórczo4H Witolda 5udzi/skie*o(krotnic w olsce wystawiane( ak Janko muzykant wed"u* noweli enryka :ienkiewicza R19#')191S(Odprawa pos"ów *reckic+ wed"u* Jana &oc+anowskie*o R19%2S czy dramat muzyczny =3opi wed"u*

W"adys"awa 5eymonta R1972SC Fenostatni est zarazem nawi.kszym utworem scenicznym 5udzi/skie*o i zyska" so-ie -ardzo poc+le-ne recenzeC zie"o to moEna uznaH za syntez. wieloletnie*o -o*ate*o doro-ku

1#



kompozytoraC ierwszoplanowa rola c+óru i roz-udowana partia orkiestry pozwala przekonaHsi. o -o*actwie i doskona"o4ci warsztatu autora( który ) zr.cznie wykorzystuc róEne tec+nikii wplatac do muzyki materia" ludowy ) potrafi" nadaH ca"o4ci ednolity kszta"t stylistyczny ikonsekwentnie przeprowadzi" plan dramatur*icznyC Na uwa*. zas"u*ue tu stosunek kompozytora do folkloruB dzi.ki do4H dald\t zaawansowanym przekszta"ceniom zosta"y zatartena-ardzie uc+wytne( indywidualne cec+y polskie muzyki ludowe( uawni"y si. e cec+y

pierwotne i zarazem o*ólne( ak naturalna ekspresa zawarta w wyDkrzykac+ czy zwizek znaprostszymi ruc+ami tanecznymi lu- kontemplacyny c+arakter niektóryc+ 4piewówo-rz.dowyc+C W ten sposó- ludowo4H =+lopów( mimo e polskic+ róde"( zyska"a walor

ponadnarodowy( stal si. w równym stopniu czytelna dla $rancuza( 3eksyka/czyka czy5osaninaC

Nawi.ksze sukcesy na polu muzyki sceniczne odnosi" w ostatnic+ latac+ 5omualdFwardowski RurC 190S( laureat wielu na*ród na powaEnyc+ mi.dzynarodowyc+ konkursac+B wradze R19%%S( w 3onaco Rdwukrotnie < na*roda ) 19% za -alet os*i czarnoksi.Enika i197 za dramat muzyczny 6ord Jim wed"u* =onradaS( dru*ie miesce na 3i.dzynarodoweFry-unie &ompozytorów 8N,:=O w 19%# roku za Antyfoo. na trzy *rupy orkisstrowe(

wreszcie <<< na*roda na konkursie w :koDpe za Od. do m"odo4ci na *"os recytucy( c+ór iorkiestr. do tekstu Adama 3ickiewicza R19%9SC W wymienionyc+ utworac+( a takEe w =antiantiui per soprana( claicem-alo( piaooforte e percussione R19%2S( czteroaktowe operze=yrano de KerD*eracR19%2S( moralitecie Fra*edya al-o rzecz o Janie i erodzie R19%S( 3alelitur*ii prawos"awne na zespó" wokalny i orkiestr. kameraln R19%'S indywidualne cec+ymuzyki 5omualda Fwardowskie*o osi*n."y swo pe"ni.C Fwórca zadeklarowa" si. akozwolennik tradyci w nao*ólnieszym zakresie( ednym za4 z podstawowyc+ elementów swe*okompozytorskie*o rzemios"a uczyni" arc+aizac.( odwo"uc si. do wzorów si.*acyc+4redniowiecza( a takEe czasów pónieszyc+( aE do pocztków AA wiekuCzie"a Fwardowskie*o ma zwykle ostro zarysowane( wyraziste kontury( s silnie wewn.trznieskontrastowane( dynamiczneC Nie -rak w nic+ takEe momentów lirycznyc+( nasyconyc+zmys"owym emoconalizmem( czy patetycznyc+( *wa"townyc+ kulminaciC Fwardowski( wiernyswemu zami"owaniu do dawnyc+ czasów( ni*dy nie da" si. skusiH urokom wspó"czesneawan*ardy i kaEdym swoim dzie"em dowodzi( Ee w doro-ku kultury i sztuki europeskiemoEna znaleH sytuace odzwierciedlace trafnie wiele dzisieszyc+ konfliktówC la nie*o

pro-lem pole*a na tym( a-y te znane i trwa"e tre4ci przekazaH nowym .zykiem( nado-itnie przemawiacym do wraEliwo4ci wspó"czesne*o s"uc+aczaCWy-itn indywidualno4ci w4ród polskic+ kompozytorów est !y*munt &rauze RurC 19'S(znany i ceniony równieE ako pianista( wykonawca muzyki wspó"czesneC Od wielu latzwizany 4ci4le ze 4wiatow awan*ard muzyczn( sformu"owa" i zrealizowa" ory*inaln koncepc. muzyki oderwane od czasu( trwace -ez pocztku i ko/ca( zatem i -ez ustalone

zamkni.te formyC rawdziw rewelac sta" si. e*o iece for Orc+estra No l R19%9S( o którymsam napisa"B >Fo( z czym s"uc+acz si. spotyka w pierwszyc+ sekundac+ trwania utworu )

-.dzie trwa"o do ko/caCCC 8twór moEe -yH przerwany w dowolnym momencie swoe*o trwaniai nie zmieni to e*o podstawowyc+ cec+?C &rauze konstruue -rzmienie orkiestry z wielurównole*le -rzmicyc+ p"aszczyzn( które wspó"tworz w kaEdym momencie -ardzo -o*at(zróEnicowan tkanin.( penetrowan uc+em stosownie do zainteresowa/ i wraEliwo4ci od-iorcyCrze-ie* sprawia wraEenie stanu ustalone*o( -ez zmian dynamicznyc+( z ledwie uc+wytnymruc+em *"osów( -ez wyczuwalne pulsaci rytmuC iece for Orc+estra No l to -oda na-ardziekonsekwentna demonstraca idei formy -ezkontrastoweC odo-ny zamys" leEy u ród"a iecefor Orc+estra No 2 R1970S oraz pónieszyc+ dzie" &rauze*o( takEe szeroko dyskutowane $olk

3usie na orkiestr. R1972SC Na to ostatnie dzie"o sk"ada si. wiele cytatów z muzyki ludoweróEnyc+ narodów ,uropy( wykonywanyc+ ednocze4nie przez ma"e *rupy instrumentalne isolistówC 8zyskane w ten sposó- sumaryczne -rzmienie est niezwykle skomplikowane i

1##



-o*ate( ponadto niezaleEnie od intensywne*o ruc+u wewn.trzne*o nieustannie ewoluue naskutek zmian proporci dynamicznyc+ mi.dz\lpoDszcze*ólnymi *rupkami i solistamiC&ompozytor pos"uEy" si. wiernymi zapisami ludowyc+ melodii( wykonywanymi w miar. moEliwo4ci na ory*inalnyc+ instrumentac+( w sumie za4 uzyska" rezultat w niczym nie

przypominacy folkloruC Na podo-nym pomy4le oparty est utwór wiatówka Rznany racze pod niemieckim tytu"em Ans aller Welt stammendeSC Atrakcyny kszta"t -rzmieniowy tyc+

kompozyci( trudno uc+wytny urok ak-y zawieszenia up"ywu czasu( wyrafinowany smak wdo-ieraniu niewielu starannie wyselekconowanyc+ -arw ) wszystkie te walory zyska"ykompozytorowi wielkie uznanie i e*o twórczo4H uwaEa si. dzi4 za edno z na-ardziewarto4ciowyc+ osi*ni.H kompozytorów polskic+ m"odsze *eneraciCWy-itn postaci w4ród m"odyc+ kompozytorów est &rzysztof 3eyer RurC 19#S( laureat wieluna*ród na konkursac+ kraowyc+( a takEe za*ranicznyc+ ) < na*rody w 3onaco za oper. komiczn =y-eriada do li-retta :tanis"awa 6ema R1970S i wyróEnienia na 3i.dzynarodoweFry-unie &ompozytorów 8N,:=O w aryEu R1970SCArtysta le*itymue si. uE do4H duEym doro-kiem( w którym na pierwszy plan wy-ia si. cztery symfonie R19%#( 19%7( 19%'( 197#S( kwartety smyczkowe R19%( 19%9( 1970)71( 197#S(

&oncert skrzypcowy R19%S( cztery sonaty fortepianowe( &oncert wiolonczelowy R1972SC Na pierwszy rzut oka zainteresowania i am-ice kompozytora mo* wydawaH si. anac+roniczne ) 3eyer swó talent po4wi.ca prawie wy"cznie formom >+istorycznym?B sonatom( symfoniom(kwartetom( koncertomC !wizek z tradyc zac+owue nie tylko w tytu"ac+( lecz równieE wo*ólnyc+ za"oEeniac+ formalnyc+( podziale na cz.4ci( niekiedy nawet w szcze*ó"ac+( takic+ ak skontrastowanie *"ównyc+ wtków utworu czy sposó- wspó"dzia"ania solisty z orkiestrCodo-nie na formac+ +istorycznyc+ opierali si. neoklasycy( ednak twórczo4ci 3eyera Eadn miar nie moEna zaliczyH do neoklasycyzmuC rzesdza o tym tak podstawowe elementystylu( ak +armonika( melodyka( a zw"aszcza rodzae stosowanyc+ za-ie*ówkontrapunktycznyc+C Jednak i pod wz*l.dem tyc+ czynników si.*n" kompozytor do znanyc+wzorów( c+oH z inne*o kr.*u ) mianowicie do dodekafonii seryne w e rozszerzone(inte*ralne formie( uEywac e ednak w sposó- do4H swo-odny w wy-ranyc+( z re*u"ynawaEnieszyc+ punktac+ utworówC Wziwszy dwa tak róEne elementy ) klasyczn ide. formy i serialn zasad. porzdkowania materia"u dwi.kowe*o ) po"czy" e w 4ci4lezor*anizowan ca"o4H( co z punktu widzenia tec+niki kompozytorskie -y"o za-ie*iem -ardzotrudnymC o tym pierwszym efektownym prze"amaniu trudno4ci warsztatowyc+ 3eyer zacz"stopniowo wprowadzaH nowe 4rodki kompozytorskie( pocz" takEe -ardzie elastyczniekszta+owaH form.( w ostatnic+ za4 utworac+ ) ZZZ &wartecie smyczkowym i <P :ymfonii ) na pierwszy plan wysun" pro-lem ekspresynyc+ warto4ci or*anizaci czasuC 8twory 3eyeradostarcza -ardzo -o*ate*o materia"u dla analizy tec+niczne( zdumiewa precyz i stopniemz"oEono4ciC od wz*l.dem walorów -rzmieniowyc+ i koncepci estetyczne muzyka e*o

zmierza wyranie w kierunku po*".-ienia wyrazu i wz-o*acenia 4rodków ekspresi( wi.ksze*oic+ zróEnicowaniaC&ompozytor wy-ra" wytkowo trudn dro*.( decyduc si. na kontynuowanie form o wielkietradyci i doskona"yc+ wzorac+C Frudno wi.c -y"o oczekiwaH szy-kic+ i efektownyc+sukcesówC Jednak wiele wskazue na to( Ee postawiony so-ie cel nowe( wspó"czesne realizacitradycynyc+ re*u" -udowy formalne nie-awem osi*nieC Fymczasem uE posiad" umie.tno4H

-.dc dla wielu celem Eyciowym( mianowicie kontrol. nad form utworu( wyczucie no4no4ci pomys"u dwi.kowe*o( e*o warto4ci wyrazowe i przydatno4ci do przekszta"caniaC owodemte wysokie dorza"o4ci est ZZZ &wartet smyczkowy ) utwór pod wz*l.dem rozmiarów nieust.pucy kwartetom Keet+oena( z-udowany za4 tak doskonale i tak w swym pi.knie *".-oki(

Ee mimo na wskro4 Dnowoczesne*o( trudne*o -rzmienia przykuwa uwa*.( wci*a i wzruszaC8twór ten( od czasu prawykonania prezentowany wielokrotnie( zosta" od razu uznany za ednoz nawy-itnieszyc+ dzie" wspó"czesne polskie muzyki kameralne JG swoim *atunku za4

1#



mó*"-y skutecznie u-ie*aH si. o prymat( mimo powaEne &onkurenci kwartetów6utos"awskie*o( endereckie*o i KairdaCrze*ldac doro-ek polskic+ kompozytorów w ostatnic+ dziesi.cioleciac+ znaleH w nimmoEna eszcze wiele dzie" dorza"yc+( w pe"ni zas"u*ucyc+ na trwa"e miesce w repertuarzekoncertowymC Nieprzerwanie dzia"a przecieE twórcy starsze*o pokoleniaB !y*munt3ycielski( Fadeusz aciorkiewicz( iotr erkowski( &azimierz :ikorski( Koles"aw :za-elski(

powaEnymi osi*ni.ciami le*itymue si. mistrz muzyki c+óralne Andrze &oszewski( podwieloma wz*l.dami interesuce dzie"a tworzy Juliusz Muciuk( 3arek :tac+owski komponuewprawdzie niewiele( ale kaEde e*o dzie"o wywo"ue duEe zainteresowanie ory*inalno4ci idorza"o4ci koncepciC ! pswno4ci na uwa*. zas"u*ue twórczo4H Jana $otka( zw"aszcza e*okompozyce dla dzieci( indywidualno4ci w swoim rodzau est Fomasz :ikorski( penetrucywytrwale skuteczno4H naprostszyc+ formu" dwi.kowyc+C Na -liEsze poznanie zas"u*uemuzyka !-i*niewa Kar*ielskie*o( artysty -ardzo niezaleEne*o( autora ory*inalne koncepcicentrowe or*anizaci dwi.kówC =iekawy wtek rozwia w swe pracy dwa kompozytorzyzwizani ze :tudiem ,ksperymentalnym olskie*o 5adia ) ,u*eniusz 5udnik i Ko*dan3azurekC owody duEe*o talentu da" w swyc+ nielicznyc+ dzie"ac+ koncertowyc+ Waldemar

&azaneckiC owaEnym i poEytecznym doro-kiem zw"aszcza w dziedzinie muzyki or*anoweszczyci si. Fadeusz 3ac+lC W wysokie cenie s partytury !-i*niewa Kuarskie*o( który niestety wostatnic+ latac+ niewiele czasu po4wi.ca na komponowanieC Autor czue si. ponadto wo-owizku zwróciH uwa*.( Ee zosta"y tu pomini.te liczne( zapewne wysokie ako4ci( dzie"a

polskic+ kompozytorów prze-ywacyc+ za *ranicC 8twory te dociera do nas ze znacznymnieraz opónieniemC Wreszcie wypada po4wi.ciH s"ów kilka nam"odsze *eneracikompozytorskie( -o równieE w4ród niedawnyc+ a-solwentów( a nawet studentów poawia si. nazwiska zwracace uwa*.B 3arta taszy/ska zdo-y"a so-ie duEe uznanie doskona"ymopanowaniem taników wspó"czesne perkusi( Nor-ert 3ateusz &unik efektowniezade-iutowa" na >Warszawskie Jesieni? 197 utworem or*anowym Or*anoc+romia( ory*inalne

propozyce przedstawi"o niedawno troe kompozytorów zor*anizowanyc+ w *rup. o nazwie&,WB &rzysztof &nittel( ,lE-ieta :ikora i Wociec+ 3ic+niewskiC

Wykonawstwo muzyczne w #olsce powo)enne) We wst.pie do te ksiEki znalaz" czytelnik wiele informaci o dzisieszym o-razie Eyciamuzyczne*o w olsceC rzedstawione tam zosta"y waEniesze instytuce i imprezy( wymienieniniektórzy wykonawcyC Nie od razu ednak w dziedzinie wykonawstwa muzyczne*oosi*n.li4my dzisieszy >stan posiadania?( polscy arty4ci w krau zrunowanym won d"u*o icierpliwie pracowali nad zrekonstruowaniem i rozwini.ciem podstawowyc+ or*anizmówmuzycznyc+B szkolnictwa( orkiestr symfonicznyc+ i teatrów operowyc+C :ta-ilizaca w te

dziedzinie nastpi"a -ardzo szy-ko( zaledwie w kilka lat po wonie( i odtd datue si. pocztek nieustace serii wielkic+ i ninieszyc+ sukcesów naszyc+ muzykówCJuE w 19# roku do intensywne pracy przyst.pue wielu wy-itnyc+ artystów( skupiac si. wstosunkowo ma"o zniszczonyc+ miastac+ ) &rakowie( Modzi( oznaniu( &atowicac+( a takEetworzc nowe o4rodki Eycia muzyczne*o we Wroc"awiu i @da/sku( potem w innyc+ miastac+CW latac+ nast.pnyc+ lista centró\muzyczDnyc+ *wa"townie si. rozrastaC ! te*o okresu wartowy"owiH kilka waEnyclr\ydarzeri B w marcu 19# pierwszy koncert Wielkie Orkiestry:ymfoniczne olskie*o 5adia w &atowicac+ pod dyrekc Witolda 5owickie*o( w mauinau*uraca dzia"alno4ci $il+armonii &rakowskie pod !y*muntem 6atoszewskim( w czerwcu

pierwsza premiera w Operze ozna/skie kierowane przez !y*munta Wociec-owskie*o i

kilka dni pónie start Opery lskie w &atowicac+( zor*anizowane przez Adama iduraC JuEwe wrze4niu od-ywa si. pierwsza powaEna manifestaca muzyczna ) $estiwal olskie3uzyki Wspó"czesne w &rakowie( na który zec+a"o wielu wy-itnyc+ solistów ze !-i*niewem

1#%



rzewieckim( Janem ,kierem( :tanis"awem :zpiDnalskim( <ren u-isk( ,w KandrowskDFurskC =i w"a4nie arty4ci oraz skrzypaczki @raEyna Kacewicz i ,u*enia 8mi/ska orazwiolonczelista &azimierz Wi"Dkomirski stanowiH -.d przez kilka na-liEszyc+ lat 4cis" czo"ówk. polskic+ muzykówCW4ród dyry*entów prym wiód"Z@rze*orz $itel-er*( Wielce zas"uEony propa*ator muzykiwspó"czesne( któr *rywaFzlfoJifnym entuzazmem w czasac+ :zyF:ianowDskie*o co i

6utos"awskie*oC W 19#% roicu na konkursie muzycznym w @enewie w czo"ówce na*rodzonyc+ poawia si. dwa waEne nazwiska ) skrzypaczki Wandy Wi"komirskie i pianisty W"adys"awa&.dryC Wanda Wi"komirska -ardzo szy-ko zdo-y"a so-ie pozyc. nawy-itniesze polskiewiolinistki( od wielu lat zaliczana est do czo"ówki 4wiatowe w4ród muzyków te specalno4ciCopiero niespe"na dziesi.H lat temu poawi" si. u nas skrzypek o równie wielkim talencie ) &onstanty Andrze &ulkaCW nast.pnyc+ latac+ nazwiska m"odyc+ wy-itnyc+ artystów poawia si. do4H rzadkoC 5ok 19#9 przynosi mi.dzynarodowy de-iut -asa Kernarda Madysza( do dzi4 dzierEce*o palm.

pierwsze/stwa w olsce w swoe specalno4ci( c+oH ostatnio mocno za*roEone*o przezutalentowane*o i szy-ko rozwiace*o si. 4piewaka 6eonarda Andrzea 3roEC

Okaz do uawnienia ca"e *rupy do-ryc+ pianistów sta" si. <P &onkurs =+opinowski(zor*anizowany w 100Dlecie 4mierci =+opina w 19#9 rokuC !wyci.Ey"a wówczas alina=zernyD:tefa/ska ReY aeuo z Kell awidowiczS( na kolenyc+ za4miescacFF4kFasyfikowano Kar-ar. esseDKukowsk( Waldemara 3aciszewskie*o(W"adys"awa &.dr.( 5yszarda Kaksta( !-i*niewa :zymonowicza( 5e*in. :menDdziank. iFadeusza mudzi/skie*oC Odtd nowe talenty w pianistyce polskie zaczyna poawiaH si. wrytm konkursów c+opinowskic+C W roku 19 < na*rod. zdo-ywa Adam &arasie wie( aspo4ród laureatów wy"oniH moEna nazwiska 6idii @ryc+to"ówny i Andrzea =zakowskie*oC

Na nast.pnym konkursie olacy nie odnie4li sukcesu Rwy*ra" 3aurizio olliniS( nieco lepie powiod"o si. naszym pianistom w roku 19%( kiedy na*rodzono 3art. :osi/sk i ,lE-iet. @"-ówn. Rzwyci.Ey"a wówczas 3arta Ar*eric+S( w roku 1970 za4 nastpi"a wyrana poprawaformy naszyc+ wirtuozów fortepianu( a laureat <<< na*rody iotr aleczny est dzi4 ednym znawy-itnieszyc+ artystów te specalno4ciC Wreszcie ostatni konkurs przyniós" zwyci.stwowy-itnie utalentowanemu m"odemu &rystianowi !imermanowiC 5ozwó ) o-y ak nawspanialszy ) e*o kariery 4ledziH -.dziemy wszyscy E wielkim zainteresowaniemC lauzupe"nienia o-razu polskie pianistyki trze-a eszcze dodaH nazwiska artystów zdo-ywacyc+wysok pozyc. niezaleEnie od konkursów c+opinowskic+ ) est to do4H m"oda( ale ciekawa*rupa z ,w Osi/sk( ,w Kukoemsk( Jerzym :ulikowDskim( Andrzeem 5atusi/skim iwy-itnymi wykonawcami muzyki wspó"czesneB !y*muntem &rauze( 3arkiem rewnowskimi Andrzeem utkiewiczemC &onkurs :krzypcowy imC enryka Wieniawskie*o( roz*rywany woznaniu( nie zdo-y" ran*i tak wysokie ak konkursy c+opinowskieC Nowy ciekawy talent

poawi" si. dopiero w 19%2 roku ) -y" nim &rzysztof Jakowicz( a pi.H lat pónie na*rodzonoiotra Janowskie*o R< na*rodaS i &a. anczowskC :eri. doskona"yc+ de-iutów na areniemi.dzynarodowe rozpocz.li w 19# roku 4piewacyB na konkursie w Fuluzie na*rodzonoAndrzea iolskie*o i ,dmunda &ossowskie*o( d\ lata pónie alina Mukomska wy*rywakonkurs w ertoD*en-osc+( a Kernard Madysz zwyci.Ea w VercelliC 5ok 197 przynosi <na*rod. dla Jadwi*i 5oma/skie w 3onac+ium( a za rok na konkursie w Fuluzie poawia si. nazwisko &rystyny :zostekD5adkoweC Fuluza okazue si. nadal szcz.4liwa dla naszyc+4piewakówC Na nast.pnym konkursie na*rody zdo-ywa tam Jerzy Artysz i alina :"onicka( aw roku 19%0 zwyci.Ea alina 5umowskaX w4ród na*rodzonyc+ znadue si. &azimierzustelakC 5ównocze4nie w erto*en-osc+ laureatk << na*rody zostae <rena For-usD

3ierzwiakowa( a w 3onac+ium start do wspania"e mi.dzynarodowe kariery rozpoczynaFeresa ylisD@ara\ alsze wyliczanie na*ród zdo-ywanyc+ przez polskic+ 4piewaków mia"o-yc+y-a niewiele sensu( est ic+ -owiem o*romnie duEoC $akt to oczywi4cie radosny i ze

1#7



statystycznyc+ zestawie/ wynika( Ee olska est pot.* 4wiatow w dziedzinie wokalistyki iteatru operowe*oC Nie wszyscy ednak tak optymistycznie ocenia nasz pozyc. w tedziedzinie( c+oH -ezsprzecznie do4H liczna *rupa polskic+ 4piewaków zalicza si. doeuropeskie czo"ówkiX prócz wymienionyc+ takEe elfina Am-roziak( Feresa &u-iak( Anna3alewiczD3adey( :tefania Woytowicz( Wies"aw Oc+man( Andrze :aciukC Jest uE polsk tradyc( Ee nasi nawy-itniesi dyry*enci s zarazem wy-itnymi odtwórcami i propa*atorami

muzyki wspó"czesneC Fradyca ta poc+odzi od @rze*orza $itel-er*a( kontynuu za4 tak doskonali kapelmistrze ak enryk =zyE( Jan &renz( Andrze 3arkowski( :tanis"aw:krowaczewski( Ko+dan WodiczkoC Witold 5owickiG skoncentrowa" si. racze na muzyce

prze"omuX ;<; i ;; wieku( :tanis"aw Wis"ocki na dzie"ac+ epoki klasycyzmuC Natomiasttradyce wy-itnyc+ dyry*entów operowyc+ ,mila 3"ynarskie*o i Waleriana Kierdiaewakontynuu Jerzy :emkow i od niedawna &azimierz &ord ) o-ydwa wyst.pucy *o4cinnie wnalepszyc+ teatrac+ operowyc+ 4wiataC W4ród dyry*entów m"odsze*o pokolenia nie -rak równieE talentów nawyEsze pró-y ) w4ród nic+ wy-ia si. Jerzy 3akDsymiuk( Antoni Wit(Wociec+ 3ic+niewski( 3arek iarowski( Jacek &asprzykC =ec+ c+arakterystyczn polskie*oEycia muzyczne*o do ko/ca lat pi.Hdziesityc+ -y"o stopniowe podnoszenie poziomu we

wszystkic+ dziedzinac+ szkolnictwa i wykonawstwaC 6ata nast.pne( do dzi4( to uE okresnormalne pracy( która przy*otowue re*ularnie poawiace si. mnie lu- -ardziespektakularne sukcesy( nade wszystko ednak *warantue ci*"o4H dzia"ania i sta-ilizac.

poziomu wszystkic+ instytuci muzycznyc+C Ostatnie lata przynios"y wreszcie rozwókameralistyki( ni*dy przedtem z-yt do-rze w olsce nie postawioneC oawi"y si. klasycznekwartety( kwintety( tria( zespo"y muzyki dawne( orkiestry kameralne Ro któryc+ est mowa wewst.pieSC 5ównieE muzyka wspó"czesna ma swoic+ prota*onistów w zespo"ac+ >Warsztatu3uzyczne*o? i 3W2Co-ry poziom osi*a c+óry akademickie( wysoka est sprawno4H wszystkic+ orkiestr(zespo"ów operowyc+ i -aletowyc+C Jest to wynik zmian powolnyc+ i ma"o efektownyc+( alec+y-a nawaEnieszyc+( al-owiem od nic+ w ostatecznym rozrac+unku zaleEy kulturamuzyczna naroduC

Biblio$rafia )wybór*K5ONOW<=!D=V6<:&A FC( &arol :zymanowski( &raków 19%2C=O3<N:&< JC 3C( 3uzyka olski 6udowe( Warszawa 19%'C,5A5F 6C( 3uzyka w olsce( Warszawa 197#C,5A5F 6C( :potkania z &rzysztofem endereckim( &raków 197C@O6A=OW:&< :C( &arol :zymanowskiC Warszawa 19#'Cistoria muzyki powszec+ne pod redC JC3C =+omi/skie*o( !C 6issy( :C Mo-aczewskie( 1C1(

&raków 197CJA=<3,=&< !C( &arol :zymanowskiC 5ys dotyc+czasowe twórczo4ci( &raków 1927CJA=<3,=&< !C( 3uzyka polska w rozwou +istorycznym( 1C1( &raków 19#'C JA=<3,=&< !C(=+opinC 5ys Eycia i twórczo4ci( Warszawa 19#9C &A=!V:&< FC( 5ozmowy z Witoldem6utoslawskim( &raków 1972C&ultura muzyczna olski 6udowe 19##)19 pod redC JC3C =+omi/skie*o( !C 6issy( &raków197C3<=A6:&A &C( ycie koncertowe w Warszawie w okresie okupaci 199)19##( >3uzyka?( nr( 1970C3ON<8:!&O :C( 6isty ze-rane pod redC WC 5udzi/skie*o i 3C :tokowskie( &raków 19%C3uzyka polskaC <nformator pod redC :C ledzi/skie*o( &raków 19%'C

A,5,W:&< <CJC( spisa"a 6awton 3C( ami.tniki( &raków 19%1CO=<,J KC( 6utoslawski a warto4H muzyki( &raków 197%Colska wspó"czesna kultura muzyczna 19##)19%# pod redC ,C zi.-owskie( &raków 19%'C

1#'



:WO6&J,N C( ie4/ polska po =+opinie Rod 3oniuszki do :zymanowskie*oS( Warszawa 19%C !dzieów polskie kultury muzyczne pod redC !C :zweykowskie*o( 1C1( &ultura staropolska( &raków19'C! dzieów polskie kultury muzyczne Rpraca z-iorowaS( 1C1B Od O4wiecenia do 3"ode olski(&raków 19%%C!ffi6<:&< FCAC( :tyle( kierunki i twórcy muzyki ;; wieku( Warszawa 1972C

+ndeks nazwiskA-endrot+ ermann 12Al-ertini Joac+im 9Ala 6ui*i 1#Am-roziak elfina 1%'Ammer-ac+ ,lias Nicolaus #1Andrysowicz Mazarz #( #0Andrze z Olkusza( patrz zB OlkuszaAndrzeAnerio @ioanni $rancesco #An*eles Victoria de los 1#Anonim @ali patrz @ali Anonim Ar*eric+ 3arta 1%'Ariosto 6odoico #Artomiusz R&rzesic+le-S iotr #Artysz Jerzy 1%' Arystoteles 2Attai*nant ierre #1Au-er ,sprit '0Au*ust << :as 1'( 1( #Au*ust <<< :as #( 'Kacewicz @raEyna 10( 1%( 121( 12#( 127( 10( 12( 1( 17( 1#1( 1#2)1#( 1#9( 1%( 1%7

Kac+ Jo+ann :e-astian 1( 17( #7( 1( ( %1Kack+aus Wil+elm 12Kaird Fadeusz 1%( 2#( 1'( 1#1( 1#( 1#')1#9( 1( 1#( 1%%Kakfark Walentyn( patrzB @reffDKakwark WalentyKakst 5yszard 1%'KandrowskaDFurska ,wa 11#( 117( 12( 127( 129( 1%7KandrowskiD:as Aleksander 117Karanowski Wociec+ 'Karcewicz :tanis"aw '7( 99( 102( 117Kar*ielski !-i*niew 1%%Kartok Kela 1%( 11( 11( 1#7( 1#9( 1%#

Katory :tefan #0Kattistini 3attia 1Kazylik =yprian )#Kazylik eraklides espota #Keet+oen 6udwi* an 7( 7( '( 100( 10#( 127( 1%%Kekwark Walentyn( patrzB @reffDKakwark WalentyKellini Vincenzo 7Ke"sz 3arcin 27Kerardi An*elo #%Ker* Al-an 1%Ker*man :tanis"aw 100

Kerio 6uciano 1%Keart RKer*erS 3aurice 1#Kerlioz ector '#( 100( 1#1

1#9



KHsard JeanDKaptiste #0Kierdiaew Walerian 129( 1%9Kiernat z 6u-lina( patrz zB 6u-lina KiernatKizet @eor*es 9#Kloc+ Au*ustyn 1)1#Ko*us"awski Wociec+ %0( %1( %2( %'( %9

Ko+omolec $ranciszek 9Koles"aw =+ro-ry 2#Koles"aw mia"y 2Koles"aw Wstydliwy 2%Korek &rzysztof %Korodin Aleksander ''Koulan*er 6iii 1#9Koulan*er Nadia 121( 12#Krac+ocki Aleksander 9#Kra+ms Jo+annes '( ''( 100( 1#1Kre*y Wiktor 129

Kruc+ollerie 3oniue de 6a( patrzB 6a Kruc+ollerieKruckner Anton 100z Krudzewa Wociec+ 29Krzezi/ski $ranciszek &sawery 10#z Krzozowa Walenty #Krzozowski :tanis"aw 9'Kuarski !-i*niew 1%7Kukoemska ,wa 1%'Kuli Ole Kornemann '9Kuonaccorsi $ilippo( patrzB &allimac+=accini $rancesca #=accini @iulio #=a*e Jo+n 11=alma R&otulakS Wiktoria 127=apsir 3ercedes 1=aruso ,nrico 1=asparini RrodzinaS %=asti*lione Kaldassar 2=atalani An*elica 1=ato iomedes #0( #2=ecylia 4wC

=erton=+aczaturian Aram 1%=+eru-ini R3ariaS 6ui*i R!eno-ioS 7=+.ci/ski Jan '0=+omi/ski Józef 3ic+a" 11=+opin ,milia 21=+opin $ryderyk $ranciszek 10( 17( 1'( 19( 20( 21( 2#( %( %'( 70)7%( 77( '( '#( '7( ''( 91( 92(9#( 9( 9%( 102( 10#( 10( 10%( 112( 11( 11( 11%( 117( 121( 12( 12( 12%( 127( 129( 19( 1#1( 1%(1%=+opin <za-elaC 21=+opin Justyna z &rzyEanowskic+ 21( 70

=+opin 6udwika 21( 71( 7#=+opin 3iko"a 21( 70( 71( 72=+ia-rera @a-riello #

10



z =+rzanowa 3iko"a 1( #1=+wedczuk Józef 12'=+wedczuk !-i*niew 12'=+y-i/ski Adolf ,ustac+y 11( 100( 12( 1%=+yli/ska Feresa 112=ima Andrea %

=ima @ian aolo %=io"ek :tanis"aw 27=lemens non apa 2( =onrad R&orzeniowskiS Josep+ 1%#=orazzi Antonio '2=owell enry iYon 1%=reuillon F+omas 7=ui =ezar '2=zakowski Andrze 1%'=zakowski iotr 100=zartery ski Adam &azimierz %1

=zekanowska Anna 11=zekotowska 3aria 129=zekotowski &azimierz 129=zerny =arl 72( 92=zernyD:tefa/ska alina 1( 1%'=zyE enryk 1%9al 3onte Foti 1anczowska &aa 1%'anczowski ezyderiusz 12'ankowski RanekS Wociec+ %ankwart RanuartS Kaltazary 21ante Ali*+ieri 7%ar*omyEski Aleksander 7'( 79awid RkrólS #awidowicz Kella 1%'e-ussy =laude 10'( 11( 11( 121( 1#1( 19elacroiY ,u*ene 7#eszczy/ski Józef 7%ia*ilew :ier*ie 102( 107idur Adam 1( 117( 127( 129( 1%7"u*ora Wo3iec+ #0

"u*osz Jan\:( 2%( 2'mowski 5oman 9#o-rowolski Andrze 12'( 1%o-rski Julian 11%o-rzy/ski <*nacy $eliks %2( 7%( '#o"Eycki Adam 12%oor Antoni 90ora-ialska Julia elena 12rewnowski 3arek 1%'reysc+ock AleYander '#ro-ner 3ieczys"aw 1

rzewiecki =onrad 1rzewiectó !-i*niew 111( 12( 127( 12'( 1#( 1( 1%7u-iska <rena 117( 121( 127( 12'( 1%7

11



udeant Aurora 7#ufay @uillaume 27ukas aul 100( 121utkiewicz Andrze 1%'worzak RofakS Antonin 7'( 127y*as <*nacy 117( 129

y*at !y*munt 9#zia"y/ski 3ic+a" #,3er Jan 117( 12( 127( 129( 1%7,lert iotr #%,lsner Józef &sawery 10( 21( %'D%9( 70( 7(7%,ntelis 6eonid 1%$eic+t ieronim 12z $elsztyna :e-astian 0$erri RKalcerekS Kaldassare #$esta =ostanzo 1( #1$etis $rancoisDJosep+ 7

$ield Jo+n 72$inek einric+ 0( 1( #2$isc+er Jo+ann #2$itel-er* @rze*orz 12( '7( 101( 102( 10( 10%( 107( 109( 111( 11#( 117( 12( 12#( 1( 10( 1%7(1%9$itel-er* Jerzy 121( 122$leta 3ic+ele R3i*uelS 1$ontana Julian 7#( 7%$otek Jan 1%%$ranciszka Rksi.EnaS %0$rank ans 12%$redro Aleksander '7$resco-aldi @irolamo #( #'( 7$rey ,mil 12$riemann Witold 12$ro-er*er Jo+ann Jaco- 7$u+rmann @eor* 6eopold #0@a-rieli @ioanni '( ##( #( #'( %@aetani 9( %0@a*liano 3arco da #@ali Anonim 2#

@ali Jan &arol 97( 9'@a"czy/ski &onstanty <ldefons 1'( 10@a"o/ski :tanis"aw [email protected] <rena 12'( 12@astoldi @ioanni @iacomo #2@+erardi 9@iannini usolina 117@iaurow Nikolai 1#@linka 3ic+ai" 7'@"-ówna ,lE-ieta 1%'@"owi/ski Jan 17( %

@oet+e Jo+ann Wolf*an* 7%( '2( 117@olac+owski :tanis"aw 11@oldmark &aroly 100

12



@o"-ek Jaku- %@om-ert Nicolas 0( ( #2@omó"ka 3iko"a #)@orczycki @rze*orz @erwazy )#@órki 3aksim 102@oudimel =laude 0

@ounod =+arles $rancois '0@órecki enryk 3iko"a 12( 1%( 17( 1#%( 1#'( 1@órnicki Mukasz 2@órski Artur 9'@órski W"adys"aw 92@ra-owiecki :e-astian #@radstein Alfred 121( 1'@radstein 6eonia 11@randi Alessandro #'@reff Kakwark Walenty 2( #0@rie* ,dard 7%( 100

@ro-licze RlutnicyS 21@roc+owski :tanis"aw '@roicki Kart"omie #@ruszczy/ski :tanis"aw 117( 12@ryc+to"ówna 6idia 1%'@rze*orz z :anoka( patrz zB :anoka @rze*orz@yrowetz Adal-ert RJirowec Wot4c+S 71( 72a-s-ur*( patrzB 3aksymilian aczewski AC %2ansen WC 19andel @eor* $riedric+ 12( #7( 2( arasiewicz Adam 1%'ar-utowstó Wawrzyniec %asse Nicolaus %aydn Josep+ %1( %2( %#( 7%eckel Wolf RWolf*an*S #1eine einric+ 7empton <za-ela 90empton F+omas 90esseDKukowska Kar-ara 1%'immler einric+ 12%iolski Andrze 1%'

of+eimer aul #2oftnan Józef 92( 117olland Jan awid %1olsza/ska !ofia 27omer 7%one**er Art+ur 121ósel Al-ert 12'oe Joac+im an den #0u-erman Kronis"aw 117ummel Jan ummel Jo+ann Nepomuk %'( 72

umperdinck ,n*el-ert 101uneker James @i--ons 7<li/scy %2

1



<""akowiczówna &azimiera 1'( 19<ndy Vincent dQ 100<es =+arles ,dward 1%<waszkiewicz Jaros"aw 109( 110( 1Jac+imecki !dzis"aw 11( 72( 10%( 10'( 110Jadwi*a RkrólowaS 2%( 27

Ja*iellonowie 0( 2Jakowicz &rzysztof 1%'Jaku- olak( patrzB 5eys Jaku-Janicki &lemens 29Janiewicz $eliks R:zcz.snyS %( %#( %Jan &azimierz #%( 1Janneuin =lHment 1( #1Janowski iotr 1%'Jan <<< :o-ieski 1( #%( 1( #Jan z 6u-lina( patrz zB 6u-lina JanJan !y*munt -randen-urski #

Jarecki enryk 97Jarz.-stó Adam ##)#%( #9( %Jarz.-ski :tanis"aw 12'( 129Jasi/ski 5oman 1#Jeritza 3aria 117J.drzee wie Janusz 112Joac+im JózsHf '9Jos[uin des res 0( ( #1( #2&aetan patrz @aetani&alk-renner $riedric+ Wil+elm( 3ic+ael 7&allimac+ 29&amie/ski Mucan 11&amie/ski 3acie %0&ami/ski W"odzimierz 1&arasowski 3aurycy 9%&ar"owicz 3ieczys"aw 9( 97)9'( 99)101( 102( 10#( 10&arol $erdynand R-iskupS #7&asprowwl Jan 10#&asprzyk Jacek 1%9&assern Fadeusz !y*fryd 121( 122( 12#( 11( 1( 1#%&atarzyna << %1

&azanecki Waldemar 1%%&azimierz Ja*iello/czyk 2'( 29&azimierz Wielki 2%&azuro :tanis"aw 127( 129( 1#&tski Antoni 117&tski Apolinary '9( 90)91( 117&empff Wil+elm 12&.dra W"adys"aw 1%7( 1%'&+ayyam Omar el 12&ie" $riedric+ 92z &ielc Wincenty 2

&iepura Jan 1( 117&iesewetter Fomasz 10&ieyc+er &rzysztof #1

1#



&ilar Wociec+ 1%( 1#%( 1#9( 1( 1%#&in*a 2%&la-on &rzysztof 7)'( #0( #2&leczy/ski Jan %&lemens ;<P papieE '&nianin $ranciszek ionizy %1

&nittel &rzysztof 1%7&o-ierkowicz Józef &oc+anowski Jan 2( ( 9( 1%#&oc+a/skaD:em-ric+ 3arcelina( patrzB :em-ric+D&oc+a/ska 3arcelina&oc+a/ska !ofia 112&oc+arfslci awe" 10( J0'( 109( 11#( 117&ofer Józef 122( 12#)12( 10&omorowsfci <*nacy 3arceli 9%&omorowski :tanis"aw #1&ondracki 3ic+a" 121( 12#( 10&onopnicka 3aria '%

&o/ :eweryn #1&opernik 3iko"a 29&ord &azimierz 12( 1%9&orolewiczDWaydowa Janina 1( 117&orwinD:zymanowska :tanis"awa 109( 11&osmowski iotr %&ossowski ,dmund 1%'&ostka Jan #&ostka :tanis"aw #0&oszewski Andrze 1%%&o4ciuszko Fadeusz %1( %#( 70&oto/sld W"odzimierz 1#9( 1( 1%)1%#&oz"owski Józef %#z &rakowa 3iko"a 1)2( #1( #2&rasicki <*nacy 9&raszewski Józef <*nacy '1( '2( '( 9#( 102( 1'&ratzer &azimierz 97&rauze !y*munt 13( 1%( 1%'&rei=i Józef '#&reisler $ritz 12&renz Jan 12( 12'( 12( 1'( 1#1( 1%1( 1%9

&reutzer 5udolp+e '9&u-iak Feresa 1( 1%'&ulka &onstanty Andrze 1%'&urkiewicz 6udwik 12'&urpi/ski &arol &azimierz %'( %9)70( 72( 7%( 77( 1#&usseitzky :ier*ie 1%0&unik Nor-ert 3ateusz 1%7&wiatkowska Anna( patrzB ,u*enia 8mi/ska6a Kruc+ollerie 3oni*ue de 126ac+ner $ranz 726acom-le '9

6a $ontai+e Jean de '6aks aid 106aks :zymon 121( 122

1



6andowska Wanda 10( 1176appi 5etro #6ardelli 12%6asso Orlando di 0( ( 7( #2( ##6atoszewski !y*munt 127( 1#( 1( 1%76azzinl Josep+ 1

6e+mann Julian Antoni %6em :tanis"aw 1%6enartowicz Feofil 9%6eoncaallo 5u**iero 1006eopolita 3arcin 2( %)7( #2( 0( #6essel $ranciszek 7%6essel Wincenty $erdynand %16eszetycki Feodor 92( 96ey 6azare 126ewiecki awe" 127( 12'6eyt+on =+arles 0

6i-an Jerzy z 6e*nicy 06ifar :er*e 116ilius R@i*liS $ranciszek #')#9( 06ipi/stó &arol Józef '9( 1176issa !ofia 116iszt $erenc %'( 7( 7%( 79( '#( '%( ''( '9( 92( 99( 100( 11%( 1176on* 3aruerite 1'6otto <zydor 1176u-elczyk Jaku- #z 6u-lina Kiernat 29z 6u-lina Jan 0( 1( #26u-omirski W"adys"aw 106utos"awski Witold 10( 1%( 2#( 10#( 122( 12#( 127( 10( 11( 12( 1( 1%( 1'( 19( 1#0( 1#2(1#( 1##)1#( 1#%( 1#7( 1#9( 10( 1')1%( 1%%( 1%7Ma-u/ski $eliks 5oderyk 121( 122Madysz Kernard 1%'Mo-aczewskaD$esten-ur* :tefania 1Muciuk Juliusz 1%%Muczak Alozy 11Mukasz Ror*anistaS #1Mukasz 4wC 17

Mukomska alina 1%'Mukowicz Jerzy 1Myszczy/ski 7#3ac+l Fadeusz 1%73acieewski 5oman 122( 12#3aciszewski Waldemar 1%'3aklakiewicz Jan Adam 121( 12#( 10( 1C 1%3aksymilian arcyksC '3aksymilian << 03aksymiuk Jerzy 12( 1%93alawski Artur 12#( 127( 10( 12( 1( 1%C 1'( 19)1#0( 1#1( 1#( 1#%( 10

3alczewski Antoni 103alewiczD3adey Anna 1%'3aliszewski Witold 10#( 12#( 11

1%



3a"cuEy/ski Witold 9#( 117( 123ann Józef 1173arenzio 6uca #3arcin z Olkusza( patrz zB Olkusza 3arcin3arcin 4wC #73arcin z Warty( patrz zB Warty 3arcin

3arkowski Andrze 17( 1%93arks ,CKC 193ara Josep+ 1103asca*ni 5etro 7'( 1003assalska !ofia 1213aszy/ski iotr '7( 973ateko Jan 1013aurycy RcystersS %3azur Jan 193azurek Ko+dan 1%%3elcerD:zczawinski enryk '7( 10

3endelsso+nDKart+oldy $eliY 7( '#( 1#13erula Faruinio ##( %3erulo =laudio %3essiaen Oliier 173etastasio &etro 93ettemic+DWinne-ur* &lemens 6ot+ar Wenzel on 793eyer &rzysztof 1%)1%%3ic+alowski Aleksander '7( 1173ic+auY enn 19( 1%13ic+niewski Wociec+ 1%7( 1%93ickiewicz Adam 7#( '0( '1( '2( '( '9( 9#( 1%#3ielczewski 3arcin #7)#'( #3ierzeewski 3ieczys"aw 1173ieszko < 2#3iketta Janusz 13iko"a z =+rzanowa( patrz zB =+rzanowa 3iko"a3iko"a z &rakowa( patrz zB &rakowa 3iko"a3iko"a z 5adomia( patrz zB 5adomia3iko"a 3ilwid Antoni %3irecki $ranciszek '#3i4kiewicz R3iskiewiczS 3acie Arnulf 0

3C 6C RFa-ulatora or*anowa Warszawskie*o Fowarzystwa 3uzyczne*oS #23"ynarski ,mil 99( 10#( 117( 1%93odrzeewska elena 93odrzeewski Andrze $rycz 23oeck 193okrzycka 3aria 1173oniuszko =zes"aw 7%3oniuszko :tanis"aw 10( 1( 19( 20( 21( 2#( %'( 7%)h( '#( '( '%( 9( 9%( 97( 102( 11%( 121( 12%(193onteerdi =laudio 9( #( #'3orawskiD-rowa ,u*eniusz '7( 10( 12( 12#( 12'

3orsztyn ieronim #3orsztyn Jan Andrze 13osiEek Adam 7

17



3osiEkowski Adam #13ossakowsld ,u*eniusz 123ossoczy !y*munt 123ozart Wolf*an* Amadeus %1( %2( %( %#( %9( 71( 72( 7( '( 10#3róz Andrze 6eonard 1%'3usor*ski 3odest 91

3ycielski !y*munt 121( 1%% Napoleon %#( %' Naruszewicz Adam ' Neu+aus arry 10( 12 Neuteic+ 3arian 10 Neeu @inette 1' Newsidler RNeusidlerS ans #1 Nidecki Fomasz Napoleon 7% Niecks $riedric+ 7( 7 Niemcewicz Julian 8rsyn %1 Niemczyk Wac"aw 121

Nilsson Kir*it 1# Niemoewski 6ec+ 12 Niewiadomski :tanis"aw 97( 9' Nildsc+ Art+ur 99( 107 Nitrowstó Andrze ( % Nitrowski aniel ( % Nitrowski Jerzy NiEankowski Andrze 7 Non\=yprian &amil 70 Noskowski !y*munt '#( '%)'7( 91( 9( 9%( 97( 99( 101( 102( 10( 10#( 10% Nossi* Alfred 9# Nowakowski Józef 7% Nowowieski $eliks 97 NC !C RFa-ulatora or*anowa klasztoru wC uc+aS #2Oc+lewski Fadeusz 1( 19( 1Oc+man Wies"aw 1( 1%'OdrowE <wo 2O*i/scy 9O*i/ski 3ic+a" &azimierz 9O*i/ski 3ic+a" &leofas %#O+len-usc+ 12%

Ostrac+ awid 1'Ostrac+ <*or 1'z Olkusza Andrze #1z Olkusza 3arcin 27z Olkusza :tanis"aw 27Opali/ski &rzysztof 1Orlandini :andro #Orlando di 6asso( patrz 6asso Orlando diOr"owski Antoni 7%Osi/ska ,wa 1%'acelli Asprilio #

aciorkiewicz Fadeusz 12'( 1%%aderewski <*nacy Jan 10( 12( 1( 19( 21( '#( '7( 91)9( 10( 11( 117( 121adlewski 5oman 12'( 129( 10( 1

1'



a*anini Niccoló %'( ''( '9( 90( 92( 10'( 11%( 117( 12aleczny iotr 1%'alester 5oman 12( 10alestrina @ioanni ierlui*i da 0( #( 7( #2( ##( ( #alm :ie*fried 17a"u-icki &onrad 12'

ankiewicz ,u*eniusz 9%)97annain @uido 10'anufnik Andrze 127( 10( 1%( 1##arzy/ski Jerzy 9asuini Kernard 7atkowski Józef 1#% atti Adelina 1enderecki &rzysztof 10( 1%( 17( 20( 2#( 1#%( 1#9( 10)11( 1( 1%)1'( 1%0( 1%%eresc+ini 9erkowski iotr 121( 12#( 10( 1( 1'( 1%%erz 3iros"aw 11etri ,*on 12

]\fel Kart"omie #9)1( 1( #iarowski 3arek 1%9ilarski Ko+dan 1#7iwkowski &azimierz 1od-ielski Jan %oe ,d*ar Allan 10oli/skaD6ewicka 3atylda 117oli/ski Aleksander 11( 10( 10%ollini 3aurizio 1%'oniatowski Andrze %2oniatowski :tanis"aw Au*ust( patrzB :tanis"aw Au*ust oniatowskio4wiatowska alina 1#otocki Wac"aw 1( #rokofiew :er*iusz 120rzy-o4 Julian 10rzy-yszewski :tanis"aw 10#taszy/ska 3arta 1%7uccitelli Vir*ilio #%ulikowski Julian 12'ustelak &azimierz 1%'uszkin Aleksander 1'

z 5adomia 3iko"a 275adziwi"" Al-ert %5adziwi"" Antoni 21( 7%5adziwi"" 3acie %15adziwi"" 3iko"a R>=zarny?S #5adziwi""owie 9( %05am-ert R5am-ac+S 3arie 15atusi/ski Andrze 1%'5ael 3aurice 121( 122( 115e*amey &onstanty 127( 11)125e 3iko"a 2( #

5eszke ,dward 15eszke Jan 1( 1175eszke RrodzinaS 117

19



5eymont W"adys"aw 1%#5eys Jaku- #05icordi @ioanni 195imskiD&orsakow 3iko"a 10#5ioli R5ywackaS aulina 11%5odzi/ski Artur 117

5o*uski @ustaw 925o+aczewski Andrze %5olland 5omain 1#15oma/ska Jadwi*a 1%'5osen-aum <*nacy 105osent+al 3aurycy 1175ossini @ioacc+ino Antonio %9( '05ousseau Jean Jacues %05oussel Al-ert =+arles 1215oetta @ioanni #'5owicki Witold 12( 1( 1%7( 1%9

5óEewicz :tanis"aw 15óEycki Jacek 15óEycki 6udomir '7( 9( 101)102( 10( 12#( 12'( 105u-instein Antoni 1175u-instein Artur 92( 10( 109( 1175u-instein 3iko"a 905udnicki ,dmund 1275udnik ,u*eniusz 1%%5udolf << 05udzi/ski Witold 121( 12'( 10( 1'( 1%#5uffo Fitta 15umowska alina 1%'5un*en+a*en =arl $riedric+ 775utkowski Kronis"aw 12'5ytel iotr '7( 10( 12#:aciuk Andrze 1%':adkowski :zymon %:aintD:aens =amille '( 91:ala-ert 19:alomon Jo+ann eter %:amozwaniec ymitr #

:and @eor*e 7#z :anoka @rze*orz 2'( 29( %:arasate a-lo 91( 92:ari R:zayerS Ada 1( 117( 127( 129:auer ,mil on 12:aual #0:cacc+i 3arco #( #%( #9:c+affer Ko*us"aw 1#'( 12:c+eidemann einric+ %:c+erc+en ermann 12:c+mitt $lorent 121

:c+ón-er* Arnold 1%( 120( 122( 12( 19:c+u-ert $ranz eter 7( '2( '( 1#1:c+umann 5o-ert AleYander 71( 72( 7( 7#( 7( 79( '( 10%( 11%

1%0



:c+uppanzi*+ <*naz 72:e-astian z $elsztyna( patrz zB $elsztyna:e-astian :eklucan Jan #:em-ric+D&oc+a/ska 3arcelina 1( 9( 117:emkow Jerzy 1%9 :enfl 6udwi* 1( #1( #2:ermisy =laude de 1( ( #1

:erocki &azimierz 1%( 2#( 12'( 1%( 1'( 1#1)1#2( 1#( 1#'( 1#9( 10( 1( 1)1%:.pD:zarzy/ski 3iko"a #( 2:.pD:zarzy/scy RrodzinaS 1:ienkiewicz enryk '%( 1%#z :ieradza =yprian( patrzB Kazylik =yprian:ierakowski Wac"aw 9( %:ierow Aleksander Niko"aewicz 79:ikora ,lE-ieta 1%7:ikorski Józef 9:ikorski &azimierz 12#( 12'( 1'( 19( 1#1( 1%%:ikorski Fomasz 1%%

:ito JC 1#:kar-ek $ryderyk 70:k"odowskaD=urie 3aria 11#:kria-in Aleksander 10%( 11( 11:krowaczewski :tanis"aw 1'( 1%9:"onicka alina 1%':"owacki Juliusz '( 9'( 102( 11:mendzianka 5e*ina 1%':metana Kedrzic+ RKedfic+S 7%( 7'( 79( '0:o-ieski Jan( patrzB Jan <<<:o"tys Adam 12#:osi/ska 3arta 1%':ówka R:owaS Jaku- #1( #2:oderstróm ,lisa-et+ 1#:pisak 3ic+a" 121( 122( 12#( 1#%:piess :tefan 107:po+r 6ouis 90:tac+owicz amian 1)2:tac+owski 3arek 1%%:tanis"aw Au*ust oniatowski 1('(9(%0:tanis"aw z Olkusza( patrz zB Olkusza

:tanis"aw:tanis"aw 4wC 2( 27( 2'( 1( #0:taromieyski JC :tarowolski :zymon 2( ( %:tatkowski 5oman 10(:tefanL Jan %1( %2:tefa/skaDMukowicz ,lE-ieta 1:tefa/ski 6udwik 1:tirlin* ,rskine 7#:tirlin* Jane 7#:tock+ausen &arl+einz 1%( 11

:toowski !y*munt 10:tokowski 6eopold 117( 121:tolpe Antoni '#

1%1



:tradiari Antonio 1':trauss 5yszard 99( 100( 101( 10#( 10( 10%( 11:trawi/stó <*or 1%( 102( 107( 11( 11( 120( 121( 122( 11( 17:tuckensc+midt ans einz 1%:tudzi/ski :tanis"aw %:tuli*rosz :tefan 12

:twosz Wit 2':ulikowski Jerzy 1%':urzy/ski Józef 11:usato Fielmann #1:utkowski :tefan 1:za-elski Koles"aw 122( 12'( 1#( 1#%( 1#'( 1%%:zadek Fomasz 7:zafraniec Jeronim #:zalapin $iodor 1( 117:zalonek Witold 1( 1%#:za"owski Antoni 121( 122( 12#( 12'( 1( 1#% z

:zamotu" Wac"aw 2)( #( %( #2:zarzy/ski :tanis"aw :ylwester 2)( #:zczepanowski :tanis"aw 9':zczepa/ska &rystyna 12':zczurowski Jacek :zekspir William 1( 7%:zeli*owski Fadeusz 121( 12#( 10( 1:zeluto Apolinary 101( 102( 10( 10(Q 12#( 1%:zeryn* enryk 117:zostakowicz ymitri 1%( 1':zostekD5adkowa &rystyna 1%':zpilman W"adys"aw 1:zpinalski :tanis"aw 9#( 117( 1%7:ztompka enryk 9#( 117( 121:ztyrmer ,leonora '2:zymanowska z Wo"owskic+ 3aria 7%:zymanowskaD&orwin :tanis"awa( patrzB&orwinD:zymanowska :tanis"awa:zymanowski $eliks 107( 109:zymanowski &arol 10(12(1( 1(1%(17(19( 20( 21( 2#( 7( '( '7( 9( 99( 102( 10( 10#)11%( 120(121( 12( 127( 1( 1'( 19( 1#1( 1#( 1%7:zyma/ski W"odzimierz 1

:zymonowicz !-i*niew 1%':zyrocki Jan 12ci*alski $ranciszek %ledzi/ski :tefan 12%( 12'( 129liwi/ski Józef 117nieckowski :eweryn 12'Fa*liaferro 3a*da 12Fansman Aleksander 10'( 121( 122( 1#%Felemann @eor* +ilipp 17FetmaerDrzerwa &azimierz 10#Feutsc+ &arol 1

F+ietmar RkronikarzS 2#For-usD3ierzwiakowa <rena 1%'Foten-er* 5oman 121

1%2



Frem-ecki :tanis"aw 'From-iniD&azuro 3ar*erita 129Froszel Wil+elm 97Frzci/sld $eliks %Frzecieski Andrze #Frzonek enryk 10

Funder $ranz %Furski !-i*niew 1%( 17Fwardowski 5omuald 1%#)1%8mi/ska ,u*enia 117( 121( 12%( 129( 1%78r-an einric+ 92( 99Vecc+i Orazio #2Verdelot +ilippe #1( #2Perdi @iuseppe '2( 91Viadana 6odoico @rossi da #Victoria F+omas 6uis de 0PieuYtemps enri '9( 90

Vincentius Jaku- 'Viotti @ioanni Kattista %#Pialdi Antonio 1Wac"aw z :zamotu"( patrz zB :zamotu" Wac"awWa*ner 5ic+ard 7%( '2( '#( 91( 9#( 99( 101( 10#( 10%( 110( 11%( 122Waldorff Jerzy 127Walenty z Krzozowa( patrz zB Krzozowa WalentyWa/ski Jan Nepomucen %z Warty 3arcin RWarteckiS #2Wasiak Jerzy 1#We-em Anton 1%Wein*artner $eliY aul 1'Wenni/ska Wanda 117Wert+eim Juliusz '7( 10Wiec+owicz :tanis"aw 121( 1%( 17)1' QWieniawski Adam '7( 1#Wieniawski Józef '0( '9( 117Wieniawski enryk 1'( 19( 21( 2#( '9D90( 117( 1%'Wil+elm RkrólS '9Willaert Adrian #2Wi"komirska Wanda 12'( 1%7

Wi"komirski &azimierz 117( 127( 1( 1%7Wincenty z &ielc( patrz zB &ielc WincentyWis"ocki :tanis"aw 1%9Wiszniewski !-i*niew 1#9Wit Antoni 1%9W"adys"aw Mokietek 2%W"adys"aw Ja*ie""o 2%( 27( 2'( 9W"adys"aw <P Waza ##( #%( #'( #9Wodiczko Ko+dan 12( 19( 1%9Wociec+ z Krudzewa( patrz zB Krudzewa Wociec+Wociec+ 4wC 2

Wociec+owski !y*munt 1%7Wolfu*o 99Wolff ,dward 7%

1%



Wolski W"odzimierz 7'Woytowicz Koles"aw 121( 12#( 127( 12'( 1%)17( 1'( 1#1Woytowicz :tefania 1%'Wócicki &azimierz W"adys"aw %2WulfJan %Wurfel Wil+elm Wac"aw 72

Wyspia/ski :tanis"aw 9'( 101( 10#!a-"ocki $ranciszek 9( %0!ac+arasiewicz ,mil 129( 1#ak Jaku- 12!a".cki 3iko"a #1!amoyski Jan 9!apolyi Jan 9!ar.-a R!arem-aS Jan #!ar.-ski Juliusz ''( 117!arzycki Aleksander 91!awadzka :tani 117

!-oi/skaD5uszkowska elena 117!-orowski :amuel #0!ecc+i =arlo 12!iele/ski 3iko"a ')9( #0( #!ieli/ski Fadeusz Andrze 11!elik :tanis"aw #1!imerman &rystian 1%'!y*munt < :tary 0( 2( %!y*munt << Au*ust 1( 2( #( ( %( #0!y*munt <<< Waza '( #0( #( ##( #( #'!y*muntowski 3iko"a %e-rowski 3arcin Józef elec+owstó iotr 7ele/ski W"adys"aw '#)'%( '7( 91( 92( 9( 9%( 102( 10( 129eromski :tefan 9'(10#mudza/sld Fadeusz 129( 1%'u"awski Juliusz 102ylisD@ara Feresa 1%'ywny Wociec+ 21( 71

"pb ilus,raci

1C 3ultanki( P<<<)P< wC pCnCeC( rekonstrukca znaleziska z rzeczyH( kC !awiercia( znaduce*o si. w z-iorac+ 3uzeum @órno4lskie*o w Kytomiu Rozna/( 3uzeum NarodoweSC2C Wczesno4redniowieczna piszcza"ka z ko4ci( odnaleziona na terenie zamku w 3i.dzyrzeczuWielkopolskim R3i.dzyrzecz Wielkopolski( 3uzeumSCC @.4le z @da/ska( pocztek ;<<< wC( rekonstrukca Rozna/( 3uzeum NarodoweSC#C 3iniatura dedykacyna z listu 3atyldy do 3ieszka <<( okC 1027C 5kps per*aminowy -i-liotekiko4cio"a wC Jadwi*i w Kerlinie Rza*inionySC &o/cowy fra*ment sekwenci Annua recolamus( poczC ;< wC Froparium z 5eic+enau RKi-lioteka3ieska w Kam-er*u( sy*nC ,CCPC 9 RfolC 97 SC%C $ra*ment wielkoso-otaie*o 4piewu ,Yultet( okC 10%0C :acramentarlum tynieckie RWarszawa(Ki-lioteka Narodowa( sy*nC KO! cimC 'Z00( pC 1#0SC

7C o"nierze dmcy w ro*i( relief czary w"oc"awskie( 2 pó"C ;<< wC R&raków( 3uzeum NarodoweS('C 3aiestas omini( miniatura ca"ostronna( okC 10%0C :acramentarium tynieckie( pC 2C9C :anctusDanno myl( ;<<< wC @raduale( 12#)12%0 R&raków( Ki-lioteka klasztoru &larysek( 3s

1%#



3 20( fC 27SC10C rzwi *nienie/skie( okC 1170 R@niezno( katedraSC11C @oud. 3at er oloniaC Antyfonarz kielecki( 172 R&ielce( Arc+iwum katedry( fC 22%SC12C @"upiec *racy na fidel( kompozyca mar*inalna( okC 170)1'0C sa"terz floria/skiRKi-lioteka Narodowa w Warszawie( rkps '002( kC 1'SC1C Ko*urodzica( nastarszy przekaz ród"owy R&raków( Ki-lioteka Ja*iello/ska( rkps 1%19SC

1#C @rupa 4piewacyc+ anio"ów( fra*ment tryptyku wC Frócy( 1#%7 R&raków( katedra naWaweluSC1C ostaH *raca na dudac+( polic+romia okC 10 R3ieronice kC J.drzeowa( ko4ció" parafialnywC Jaku-aSC1%C Anio" *racy na lutni( rze-a z O+arza 3ariackie*o Wita :twosza( 1#77)1#'9 R&raków(ko4ció" 3ariackiSC17C KoEe Narodzenie i pok"on pasterzy( scena inica"owa( okC 11'C 3sza" ,razma =io"ka R3issale

polonicomS( kC 102 C RWarszawa( Ki-lioteka Narodowa( rkps 0%SC1'C Widok &rakowa wed"u* drzeworytu C :c+edla w 6i-er c+ronicarum( Norym-er*a( AC &or-eD*er( 1#9 RWarszawa( Ki-lioteka Narodowa( sy*nC <ncC $C 10'SC19C wC &lara dyry*uca c+órem zakonnic( scena inica"owaC @raduale klarysek *nienie/skic+

R1#1'S R@niezno( Ki-lioteka &apitulna( rkps 170S( kC 2#7C20C Orze" Ja*iellonów i putto *race na wioli( fra*ment p"yty na*ro-ne $ryderyka Ja*iello/czyka(

pracownia iotra Visc+era( 110 R&raków( katedra na WaweluSC21C :atyr trzymacy wiol.( fra*ment kraty kaplicy !y*muntowskie( pracownia iotra Pisc+era(1 R&raków( katedra na WaweluSC22C !apis utworu 3iko"aa z &rakowa Alek nade mn Wenus( pó"C ;P< wC Fa-ulatora Jana z6u-lina R&raków( Ki-lioteka AN( rkps nr 171%S( kC 90 rC2C &arta tytu"owa traktatu Opusculum musicaeCCC :e-astiana z $elsztyna( drzeworyt( &raków( okC11 R&raków( Ki-lioteka Ja*iello/skaSC2#C @raek dworski z lutni( fra*ment polic+romii( okC 120)10 [email protected]/ kC Wielunia( ko4ció"

parafialny wC FrócySC2C =+ór anio"ów( fra*ment tryptyku !a4ni.cie 3atki Koskie( przed 10' RKodzentyn kC &ielc(ko4ció" parafialny Wnie-owzi.cia N3SC2%C &arta tytu"owa dzie"a 3iko"aa @omó"ki 3elodie na psa"terz polski( &raków 1'0 RWarszawa(Ki-lioteka 8niwersytetu Warszawskie*o( sy*nC 2'CC#C9CSC27C Ale*oria :"uc+u( fra*ment reliefu z trumny !y*munta Au*usta( 17 R&raków( katedra naWaweluSC2'C Ale*oria Wieczoru( kwatera drzwi drewnianyc+( okC 1%0 RForu/( 3uZeum omorskieSC29C &arta z kancona"u =antional al-o &si.*y c+wal Koskyc+CCC AC Au*ezdeckfc*o( &rólewiec 1#RWroc"aw( Ki-lioteka Ossoli/skic+SC0C 3uzykanci polscy na koniac+( rycina z ko/ca ;P< wC R&raków( 3uzeum Narodowe( Oddzia"B

!-iory =zartoryskic+SC1C Fr.-acz konny( fra*ment fresku na zaniku wawelskim w &rakowie( okC 1C2C Osiog *racy na lutni( fra*ment polic+romii( okC 1' RKo*uszyce kC 5awy 3azowieckie(ko4ció" parafialny wC :tanis"awa KiskupaSCC @"ówka skrzypiec 3arcina @ro-licza <( &raków( 2C pó"C ;P< wC Rozna/( 3uzeum NarodoweSC#C Jeremiasz $alckB Ale*oria :"uc+u( miedzioryt( pó"C ;P<< wC R&raków( 3uzeum Narodowe(Oddzia"B !-iory =zartoryskic+SCC @ryf lutni teor-anizowane( olska( ;P<< wC Rozna/( 3uzeum NarodoweSC%C 3uzyka nie-ia/ska( szcze*ó" miedziorytu Jeremiasza $alcka z 2C Hwierci ;P<< wC wed"u*o-razu Jana de 6ys >,kstaza 4wC $ranciszka? R&raków( 3uzeum Narodowe( @a-inet 5ycinSC7C Or*any( 1%20 rC R&azimierz olny( ko4ció" parafialny wC Jana =+rzcicielaSC

'C ulpit muzyczny rze-iony w drewnie( 1% rC RKiecz( ko4ció" parafialnySC9C Faniec 4mierci( fra*ment o-razu $ranciszka 6ekszyckie*o RTS( C HwierH ;P<< wC R&raków(ko4ció" KernardynówSC

1%



#0C ozytyw przeno4ny( olska( okC 1%#0 Rozna/( 3uzeum NarodoweSC#1C utto z c+óru muzyczne*o katedry wawelskie( okC 17' R&raków( katedra na WaweluSC#2C &arta tytu"owa kancona"u protestanckie*o( @da/sk( 170%C#C !a-awa w karczmie( drzeworyt ze :k"adu al-o skar-ca znakomityc+ sekretów ekonomiiziemia/skie^ Jaku-a &azimierza aura( &raków 1%9 R&raków( Ki-lioteka Ja*iello/skaSC##C rospekt or*anów w katedrze we $rom-orku( 1%')1%'C

#C rospekt or*anów ko4cio"a Kernardynów w 6eEasku( 1%'0)1729C#%C $ra*ment c+óru muzyczne*o i or*anów z ko4cio"a wC wC iotra i aw"a w &rakowie( ;P<<<wC#7C anorama Warszawy od strony ra*i w* :CJC a+l-er*a( miedzioryt( :C uffendorfB e re-us a=arolo @ustaoCCC *estis( Norym-er*a 1%9% RWarszawa( $ototeka <: RANSC#'C &apela polska( rysunek piórkiem lawowany( koniec ;P<<< wC R&raków( 3uzeum Narodowe(Oddzia"B !-iory =zartoryskic+SC#9C enry KonnartB iszczek kapeli anczarskie króla polskie*o( miedzioryt( poczC ;P<<< wCR&raków( 3uzeum Narodowe( Oddzia"B !-iory =zartoryskic+SC0C Jan iotr Nor-linB Kal polski( rysunek tuszem i sepi( koniec ;P<<< wC R&raków( 3uzeum

Narodowe( Oddzia"B !-iory =zartoryskic+SC

1C @iuseppe 3arc+iB ortret <za-eli z $lemin*ów =zartoryskie( mezzotinta( 1777 R&raków(3uzeum Narodowe( Oddzia"B !-iory =zartoryskic+SC2C Wincenty de 6esseurB ortret &rystyny 5adziwi""ówny( kopia o-razu Józefa @rassie*o( 179%RMa/cut( 3uzeumSCC Kelotto Kernardo zwC =analettoB &rakowskie rzedmie4cie( 17%7)17%'C#C Jan iotr Nor-linB &oncert w parku( o-raz oleny( 17' R&raków( 3uzeum Narodowe( Oddzia"B!-iory =zartoryskic+SCC Józef ,lsner( portret oleny nieznane*o autora( po 1'#7 RWarszawa( 3uzeum Fowarzystwa imC$C =+opinaSC%C &arol &urpi/ski( portret oleny Aleksandra 3olinarie*o( 1'2 RWarszawa( 3uzeum NarodoweSC7C :cena z -aletu Wesele w Ocowie &arola &urpi/skie*o i Józefa amse*o( lito*rafia =laude5H*nieraC i ,u*ene =icHrie*o wed"u* rysunku Antonie*o !aleskie*o i Józefa Waniewskie*o(drukowana w zak"adzie 6emerciera w aryEu( 2C HwierH ;<; wC R&raków( 3uzeum Narodowe(Oddzia"B !-iory =zartoryskic+SC'C $ryderyk =+opin( miniatura Anny =+amieH R19%'S w* portretu Am-roEe*o 3iroszewDskie*oR1'29S( akwarela i *waszC Warszawa( 3uzeum Fowarzystwa imC $C =+opinaC9C om urodzenia $ryderyka =+opina w elazowe WoliC%0C 5odaice =+opina( szkic o"ówkowy Am-roEe*o 3iroszewskie*oC%1C :alowk muzyczny w domu urodzenia =+opinaC%2C :ala leyela w aryEu( drzeworyt sy*nowany >5? RaryE( w z-iorac+ Arc+iwum leyelaSC%C $ryderyk =+opin( portret oleny ,u*ene elacroiY( 1'' RaryE( 6uwrSC

%#C Aleksander &otsisB Nucenia wiosenne( o-raz oleny( 1'%# RWarszawa( 3uzeum NarodoweSC%C Auto*raf =+opina( olonezD$antaza AsDdur opC %1( 1'#)1'#% RWarszawa( Ki-lioteka NarodowaSC%%C rzyaciele @eor*e :and w No+ant( o-raz oleny Rwac+larzS AC =+arpentiera RaryE( 3usee=amaaletSC

epe3y3orium z 9is3orii muzyki 211/T21121C 3uzyka staroEytnyc+ kultur RCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCS2C owstanie i rozwó or*anum Rod praktyki poprzez tec+nik. do formyRCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCS

C =+ora" *re*oria/ski( e*o ród"a( cec+y i formyRCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCS#C =+arakterystyka muzyki 4redniowiecza Rdataca( przemiany stylu( formy( *atunki

1%%



RCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCSC 3uzyka polskie*o 4redniowieczaRCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCS%C 3uzyka 4wiecka okresu 4redniowiecza Rliryka rycerska( formy wielo*"osoweRCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCS7 owstanie i rozwó motetu

RCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCS'C 3uzyka 4redniowiecza a muzyka renesansu Rtonalno4H( faktura( praktyka wykonawcza( formy(*atunki9C =+arakterystyka muzyki renesansu Rdataca( o4rodki( faktura( tonalno4H( praktyka wykonawcza(formy( *atunki( przedstawicieleRCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCS10CC O4rodki rozwou muzyki w epoce renesansu Rprzedstawiciele( tec+niki( formyRCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCS11C 3adry*a" w twórczo4ci kompozytorów renesansuRCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCS12C 3uzyka 4wiecka epoki renesansu

RCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCS1C 3uzyka reli*ina epoki renesansuRCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCS1#C 3sza Ropracowania mszalneS w róEnyc+ epokac+ Rpierwsze za-ytki( powstanie cyklu( cz.4cista"e i zmienne( cantus firmus i sposo-y e*o wykorzystania( msza w szko"ac+ flamandzkic+(

pro-lemy tonalno4ci( msza wokalnoDinstrunienDtalna( nowe 4rodki w mszac+ pónieszyc+ epokS1C 5ozwó muzyki instrumentalne w epoce renesansuRCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCS1% !" t i k ki l ki

Documents

Ochlewski Tadeusz - Dzieje Muzyki Polskiej (167)