CHRISTER ÖHMAN

İllüstrasyonlar:JENS AHLBOM & ANDERS NYBERG

İsveççe’den Çeviren: ALİ ARDA

ÇOCUKLAR İÇİNDÜNYA TARİHİ

Çocuklar İçin Dünya Tarihi

Orijinal Ad›: Barnens Världshistoria Stenyxor Och Pyramider, Teatrar Och Triumfbågar,

Helgon Och Korsriddare, Kungar Och Sjöfarare,

Revolutioner Och Ångmaskiner, Skyttegravar Och Bildskärmar

Dinozor Çocuk: 15

Yazan: Christer Öhmanİllüstrasyonlar: Jens Ahlbom & Anders Nyberg

‹sveççe’den Çeviren: Ali ArdaDüzelti: Mehmet Celep

Kapak Uygulama: Gökçe AlperDizgi: Esin Tapan

© Metin: Christer Öhman, İllüstrasyonlar: Jens Ahlbom - Anders Neyberg© Stenyxor Och Pyramider, 1997 © Teatrar Och Triumfbågar, 1998

© Helgon Och Korsriddare, 1998 © Kungar Och Sjöfarare, 1999 © Revolutioner Och Ångmaskiner, 2000 © Skyttegravar Och Bildskärmar, 2000

© the text published by agreement with Rabén & Sjögren Agency

Bu kitab›n Türkçe yay›m haklar› Ayr›nt› Yay›nlar›’na aittir. Eserin ilk basımı, Rabén & Sjögren tarafından İsveç, Stockholm’de gerçekleştirilmiştir.

Bu eser, Rabén & Sjögren Agency ile yapılan anlaşmaya dayanılarak yayımlanmış,

yayım hakları Northern Agency aracılığıyla satın alınmıştır.

Bask›Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.

Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No.: 244Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85

ISBN: 978-605-5648-08-4Sertifika No.: 16061

Birinci Bas›m: 2011

DİNOZOR ÇOCUKHobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu - ‹stanbul

Tel.: (0212) 512 15 00 - 01 - 05 Faks: (0212) 512 15 11www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ ayrintiyayinlari.com.tr

1. BÖLÜM: TAŞ BALTALAR VE PİRAMİTLERAFRİKAHer Şey Nasıl Başladı? ........................................... 8İnsanlar Bütün Dünyaya Yayılıyor ...................... 10KUZEY AVRUPABir Taş Çağı Köyü .................................................. 12ÇATALHÖYÜKAletler Anlatıyor ..................................................... 14BÜTÜN DÜNYABecerikli Avcılar ..................................................... 16ÖN ASYAEn Önemli Buluş .................................................... 18BÜTÜN DÜNYAİnsanlar Başka Şeyler de Buldular ....................... 20SÜMERLERİN ÜLKESİFırat Kıyılarında ..................................................... 22Ur Şehri ................................................................... 24Büyük Tufan. .......................................................... 26Büyük Cenaze ......................................................... 28BABİLHammurabi Yasaları .............................................. 32MISIRBüyük Kuraklık ....................................................... 34Nil Yaşam Veriyor ................................................. 36Kutsal Yazı .............................................................. 39Piramitler ................................................................. 40Ölümden Sonra Hayat ........................................... 42Her Şeye Tanrılar Karar Veriyor ......................... 43FİLİSTİNİbrahim’in Soyu ...................................................... 44Yakup’un Oğulları .................................................. 46MISIRYusuf ve Firavun .................................................... 48Hz. Musa ................................................................. 50Hz. Musa Lider Oluyor ......................................... 52HİNDİSTANMohenjo Daro Şehrinde ........................................ 54Buda ......................................................................... 56ÇİNÇin Seddi ................................................................. 60

2. BÖLÜM: ŞEHİRLER VE EFSANELERYUNANİSTANEski Yunan’dan Bu Yana ..................................... 66 Yunanlıların İnandığı Birçok Tanrı Vardı ......... 68 Ölüler Krallığı ......................................................... 70Helios ve Apollon ................................................... 72Orfeus ve Eurydike Efsanesi ................................. 74Kral Minos ve Labirent Efsanesi .......................... 76Truva Savaşı Efsanesi ............................................. 80Korint, Sparta ve Atina .......................................... 86Okul ve Demokrasi ................................................ 88Akropolis ................................................................. 90Oidipus Trajedisi .................................................... 92İTALYARomus ve Romulus Efsanesi ................................. 96Roma İmparatorluğu ............................................. 98Kartaca Savaşları .................................................... 100ROMA İMPARATORLUĞURoma İmparatorları ............................................... 104Hz. İsa’nın Öyküsü ................................................ 106Kudüs’ün Yıkılması ............................................... 108Yahudiler Filistin’den Sürülüyor ......................... 110Roma Şehri .............................................................. 111Mahkemede ............................................................. 112Okulda ..................................................................... 113Hamamda ................................................................ 114Bir Ziyafet Sofrası ................................................... 116Pompei Faciası ........................................................ 118İTALYAHıristiyan Avı ......................................................... 120Roma İmparatorluğu’nun Parçalanması ............ 121

3. BÖLÜM: AZİZLER VE ŞÖVALYELERAVRUPAOrtaçağ Başlıyor ..................................................... 124 Sigurd Fafnesbane Masalı ..................................... 126 YAKINDOĞUHz. Muhammed ..................................................... 128Binbir Gece Masalları ............................................ 132

İÇİNDEKİLER

AVRUPABüyük Kral .............................................................. 136Şövalyelerin Şatosu ................................................ 138Papazlar ve Kilise ................................................... 140Manastır ................................................................... 142Çiftlik ....................................................................... 144Denizden Gelen Haydutlar ................................... 146Vikinglerin Keşifleri............................................... 148Kuzeylilerin Ülkesi ................................................. 150Hastings Savaşı ....................................................... 151Papa Krala Karşı ..................................................... 154Canossa’ya Yolculuk .............................................. 156İlk Haçlı Seferleri .................................................... 157YAKINDOĞU Kudüs’e Doğru ........................................................ 158Kudüs Savaşı ........................................................... 160ASYAMoğollar .................................................................. 162Marco Polo ve Kubilay Han ................................. 164AVRUPAAziz Francis ............................................................. 166İlahi Komedya ........................................................ 168Veba ......................................................................... 170Jeanne D’arc ............................................................ 173BÜTÜN DÜNYADünya Turu ............................................................. 176

4. BÖLÜM: KRALLAR VE KÂŞİFLERPORTEKİZ VE İSPANYAHindistan Denizyolu .............................................. 182 Afrika Kıyılarında .................................................. 185 Atlas Okyanusu’nda ............................................... 187AMERİKABüyük Okyanus’a Doğru ....................................... 188Azteklerin Ülkesi .................................................... 189Yerlilerin Kaderi ..................................................... 192ORTA AVRUPAMartin Luther ......................................................... 194Kiliseler Halka ........................................................ 196VIII. Henry .............................................................. 197Kraliçe Elizabeth ..................................................... 199

İNGİLTEREDeniz Savaşları........................................................ 200William Shakespeare.............................................. 202Romeo ve Juliet ....................................................... 203İlk Şirketler .............................................................. 206İTALYALeonardo da Vinci ................................................. 208Mikolaj Kopernik ................................................... 209Galileo Galilei ......................................................... 210ORTA AVRUPAOtuz Yıl Savaşları ................................................... 212Lützen Savaşı ........................................................... 214ASYADoğu Hindistan Şirketi ......................................... 216Tac Mahal ................................................................ 220FRANSAGüneş Kralı ............................................................. 222AMERİKABatıdaki Büyük Ülke .............................................. 224İNGİLTERE - AFRİKA - AMERİKAKöle Ticareti ............................................................ 226RUSYASerfler ....................................................................... 230...ve Kazaklar ........................................................... 231Doğudaki Büyük Ülke ........................................... 232Çar Deli Petro ......................................................... 234Bizden Sonra Tufan ............................................... 237

5. BÖLÜM: DEVRİMLER VE BUHAR MAKİNESİAMERİKAAmerika Başkaldırıyor ........................................... 240 Amerika Birleşik Devletleri’nin Doğuşu ............. 242 FRANSAXVI. Louis ve Marie Antoinette ........................... 244Ulusal Meclis ........................................................... 246Bastille Baskını ........................................................ 248Özgürlük, Eşitlik ve Kardeşlik .............................. 250Krallığın Sonu ......................................................... 252Krala Ölüm Cezası Veriliyor ................................ 254Terör Dönemi ......................................................... 256Herkes Vatan Haini! .............................................. 258

Napolyon ................................................................. 260Napolyon’un Bir Askeri ........................................ 262AMERİKADevrim Yayılıyor .................................................... 264İNGİLTEREİplik Makinesi ......................................................... 266...ve Buhar Makinesi .............................................. 267Demiryolları ............................................................ 268İşçiler Başkaldırıyor ............................................... 270İlk Aşı ....................................................................... 272ASYADoğu Hindistan Şirketi ......................................... 274Afyon Savaşı ............................................................ 276Samuraylar .............................................................. 278AMERİKAAmerikan İç Savaşı ................................................ 280Küçük Bighorn Çatışması ..................................... 282Ampulün Mucidi .................................................... 284Bant Sistemi ............................................................ 285İlk Uçak ................................................................... 286AFRİKAAfrika’nın İçlerine Doğru ..................................... 287Sömürgecilik ........................................................... 290AVRUPAYeni Savaş Tehdidi ................................................. 291İNGİLTEREKadınlar Oy Hakkı İstiyor .................................... 292AVRUPADevrim ve Milliyetçilik .......................................... 294

6. BÖLÜM SAVAŞ VE BİLGİSAYARAVRUPASaraybosna’da Kurşun ........................................... 298Birinci Dünya Savaşı .............................................. 300 Versay Antlaşması .................................................. 302Rus Devrimi ............................................................ 303 AVRUPA - AMERİKABir Daha Savaş mı? Asla! ...................................... 306Kara Perşembe ........................................................ 308 ALMANYAÜçüncü Cumhuriyet .............................................. 310

Toplama Kampları ................................................. 312 AVRUPAİkinci Dünya Savaşı ............................................... 314Anne Frank ............................................................. 316JAPONYAHiroşima’nın Bombalanması ............................... 320AVRUPAYerle Bir Edilmiş Ülkeler ...................................... 322Avrupa’nın Gelişmesi ............................................ 324AMERİKALittle Rock ............................................................... 326Film, Caz ve Rock’n Roll ....................................... 328ASYAYa Özgürlük Ya Ölüm! .......................................... 330Kaybolmuş Ülke ..................................................... 332Uzun Yürüyüş ......................................................... 334Mao’nun Diktatörlüğü .......................................... 336Tiananmen Meydanı ............................................. 338AFRİKAGüney Afrika’da Irk Ayırımcılığı ......................... 339AMERİKAKüba Krizi ............................................................... 342AVRUPAİktidar Dengeleri Değişiyor .................................. 344İki Almanya Birleşiyor .......................................... 346Sovyetler Birliği Dağılıyor ..................................... 347Yugoslavya Trajedisi .............................................. 348BÜTÜN DÜNYADaha İnsanca Bir Dünya ....................................... 349Dünya Nereye Gidiyor? ......................................... 353

TAŞ BALTALARVE

PİRAMİTLER

1. BÖLÜM

AFRİKA

HER ŞEY NASIL BAŞLADI?Uzakta bir volkan görüyoruz. Lavlarını öfkeyle püskürtüyor. Gökyüzünde kül ve dumandan siyah bir bulut oluşmuş. Sıcak küller yavaş yavaş toprağa dökülüyor. Bunaltıcı bir sıcak var. Korku her yeri sarmış. Birazdan kızgın lavlar ateşten bir nehir gibi dağın tepesinden aşağılara akacak. Bütün canlılar bu öfkeli dağdan uzaklaşmaya çalışıyor. Bizim gördüğümüz yalnızca zebralar ve buffalo. Büyükten küçüğe bütün canlılar bu cehennemden kaçıyor. Aaa bunlar da ne? Uzakta garip yaratıklar var. Biri küçük ikisi büyük... Büyük maymunlara benziyorlar ama... Yoksa bunlar insan mı? Üçü de iki ayağının üzerinde duruyor.Birden yağmur başlıyor. Bir kül yağmuru bu. Yumuşak, nemli bir tül gibi ovanın üzerine yayılıyor. Bu örtünün üzerinde bütün canlıların ayak izleri kalıyor.

8

3 MİLYON YIL ÖNCE

Bu olayın üzerinden binlerce yıl geçti. Küller kuruyup taş gibi sertleşti. Bu ilk katmanın üzerinde yeni yeni katmanlar oluştu. Ama bu katmanların altındaki izler kaybolmadı. Bütün izler taşa kaydedilmiş fotoğraflar gibi hâlâ duruyor. Aşağı yukarı üç milyon yıl sonra, yani 1976 yılında Mary ve Louis Leakey adında iki Amerikalı arke-olog Tanzanya’da Laetoli bölgesine geldi. İlk insanlara ait izleri arıyorlardı. Bir gün Mary çok derin ve kurumuş bir nehir yatağına rastladı.İşte orada aradığı izleri buldu.Üç milyon yıldan daha fazla bir zaman önce buradan, biri çocuk üç kişi geçmişti. İki ayakları üzerin-de yürümüş oldukları açık bir şekilde görülüyordu.

Arkeologlar eski zamanlara ait izleri araştırır. Yeraltındaki izlerin kazı sırasında zarar görmemesi için çok dikkatli çalışmak zorundadırlar. En küçük bir izi kaybetme-mek için kazı yerinden çıkarılan toprağı elekten geçirirler. Bir kalıntının zarar görme-mesi için küçük fırçalarla çalışırlar.

9

10

AFRİKA

İNSANLAR BÜTÜN DÜNYAYA YAYILIYORLAR

Tarihi karıncalar yazsaymış tarih karıncalarla başlarmış. Neyse, biz insanların tarihini anla-tıyoruz. Araştırmacılara göre, insana benzeyen ilk yara-tıklar yaklaşık üç milyon yıl önce Doğu Afrika’da yaşadı. Bunlara Latince, Australopithecus, yani “Güneyden Gelen Maymun” denildi. Bu Australopithecus’lar bizim şimdi göründü-ğümüz gibi değillerdi. Boyları 120 santimet-reyi geçmiyordu. Dizlerini kırarak yürüyor-lardı. Bizimkinden daha düz ve uzun alınları vardı. Ama iki ayakları üzerinde yürüyorlardı. Ağaçların yere yakın dallarından meyve ve yemiş toplayabiliyorlardı.

Sonra binlerce yıl geçti. Birbirine benzeyen günlerin tekrarlandığı binlerce yıl. İnsanlar yavaş yavaş yeryüzüne yayılmaya baş-ladılar. Avrupa, Hindistan ve Çin’e kadar gide-bildiler. O zamanlar Sibirya ve Alaska arasında kara bağlantısı olduğu için Amerika’ya da geçtiler.

yıllar

yılla

rı, yıl

lar yılları, yıllar yılları, yıllar yılları

Bu kitap bir tarih kitabıdır. İnsanların değişik çağlarda ve değişik ülkelerde nasıl yaşadıklarını anlatır. Tarih ilk insanlarla birlikte başlar. Akıllı baykuşa göre, bunun nedeni tarihi insanların yazmasıdır.

10

11

3 MİLYON YIL ÖNCE

Ama Avustralya ve Güney Denizi adalarına gide-bilmek için, kayıklarda kürek çekmek zorunday-dılar.

Bu çağda insanlar avlanarak, meyveleri ve yenilebilir bitki köklerini toplayarak yaşıyorlardı.

İnsanlar en sonunda kuzeye ulaştılar.

yıllar yılları, yıllar yılları, yılları, yıllar yılları kovaladııı...

İnsanların alet ve silahlarını taştan yaptıkları bu çağa taş çağı adı verildi.

11

AVRUPA

BİR TAŞ ÇAĞI KÖYÜBir taş çağı köyündeyiz. Bu köy deniz kıyısına kurulmuş. Ormanlar denize kadar uzanıyor. Sıcak bir yaz günü. Sahilde ağaç ve yapraklardan yapılmış evler var. Köpekler havlıyor. Evlerin önünde kadın-lar oturmuş çalışıyor. Çocuklar deniz kıyısında çırılçıplak oynuyor.Köydekiler bir gün önce büyük bir geyik avlamış. İki kadın bu geyiğin etini pişiriyor. Kadınların bir kısmı da geyiğin derisini yere germiş, taşları deriye sürterek giysi yapmak için hazırlıyor.Bu köyün kadınları deri işleme konusunda oldukça ustalaşmış. Derinin iç tarafındaki yağlar bütü-nüyle kazınmazsa derinin çürüyeceğini biliyorlar. Kadınlar geyiğin kemiklerinden tarak, kolye, küpe ve birtakım aletler yapıyor.

12

7000 YIL ÖNCE

Erkekler büyük bir ağacın altına oturmuş dinleniyor. Şimdi birkaç gün yetecek yiyecekleri olduğu için yapacakları fazlaca iş yok. Av sırasında kırılan bir mızrağı tamir etmek veya yeni oklar yapmak gibi küçük işleri var. Mızrak ve oklarını ağaç dallarının ucuna bağladıkları keskin taşlarla yapıyorlar. Elbette balta ve bıçakları da taştan. Geyik eti bitince yeniden avlanmak zorundalar. Ama ormanda bir sürü hayvan olduğu için bu iş çok zor olmayacak. Bazen mızraklarıyla balık da avlıyorlar.Yiyecekleri yalnızca erkekler bulmuyor. Kadınlar da avlanmayı ve balık tutmayı biliyor. Kadınlar ava çıkınca onların işini erkekler yapıyor. Sonbaharda yaban elması ve yemiş toplayarak kurutuyorlar.Taş çağı insanları, yemek artıklarını büyük bir çukura gömüyor. Böylece bu artıkların kokmasını ve sineklerin toplanmasını engelliyorlar.

13

ÇATALHÖYÜK

Taş çağında insanlar nasıl yaşıyordu? Bunu, onlardan bize kalan aletlerden öğreniyoruz. Çatalhöyük yakınlarında bir yer; çiftçi Mehmet, çiftliğine giden bir yol yapmak istiyor. Bunun için çakıla ihtiyacı var. İşçilerin eski bir nehir yatağından çakıl getirmelerini istiyor. Nehir yatağını kazan işçiler çakmaktaşından ve kemiklerden yapılmış birtakım aletlere rastlıyor.Kemiklerden bir tanesi, bir ele benziyor. Bu kemiği inceleyen işçiler kemiğin alt kısmında bir delik görüyor. Bunu bir insanın yaptığı belli. Bu dört dişli bir tarak olmalı. Çiftçi Mehmet bunu Ankara’daki yetkililere gönderiyor. Araştırma için gelen arkeologlar burada kazı yapmaya başlıyor. Bu kazılarda, taş çağında yaşayan insanların kullandığı birçok alet bulunuyor.

ALETLER ANLATIYOR

DENİZ KABUKLARI

FINDIK KABUKLARI VE ELMA

ÇEKİRDEKLERİ

YABANDOMUZU VE ÖKÜZ KEMİKLERİ

OK VE MIZRAK UÇLARI

KEMİK SAPLITAŞ BALTA

15

7000 YIL ÖNCE

Taş çağı insanları birçok önemli alet yapmıştı. Taşı yontup keskinleştirerek balta yaptılar.

Düz bir dal parçasının ucuna sivri bir çakmaktaşı yerleştirerek ok yaptılar.

Sağlam bir dal parçasını alıp eğdiler. İki ucuna ip bağlayarak yay yaptılar. Böylece ok ve yay sahibi olmuşlardı.

Sağlam bir ağaç dalının ucunu sivriltip daha yumuşak bir ağaç parçasında açtıkları bir deliğe yerleştirip hızlı bir şekilde çevirerek ateş yakabiliyorlardı.

Keskin çakmaktaşlarıyla geyik, öküz ve diğer hayvanların derilerini kazıyarak kullanılma-ya hazır hale getirdiler. Kemikten yaptıkları iğneler ve ağaç liflerinden elde ettikleri iplik-lerle bu derileri dikip elbise yaptılar.

Böylece Çatalhöyük’te

yaşayan taş çağı insanlarının nasıl

yaşadıklarını öğre-nebildik. Bunlara Homo Sapiens Sa-

piens deniliyordu. Latince olan bu sözcük, “ne bildiğini bilen insan” anlamına geliyor.

BECERİKLİ AVCILARTaş çağı insanları çok kurnaz avcılardı. İşte burada, önce mamutların geçtiği yolları buluyorlar. Derin bir çukur kazıp üzerini dallarla kapatıyor ve dalların üzerini otlar ve yapraklarla örtüyorlar. Şimdi koşarak mamutlar geliyor. Bir mamut çukura düşüyor. Çaresizlik içinde kurtulmaya çalışıyor. Ama ne yaparsa yapsın kurtulma şansı yok. Çukur kurtulamayacağı kadar derin kazılmış; şimdi sıra avcılarda. Saklandıkları yerden ortaya çıkıyorlar. Mamut artık kendini savunamayacak kadar çaresiz. Avcılar hep birlikte mızraklarını mamuta saplı-yor. Uzun zaman alsa da sonunda mamut ölüyor. Avcılar onun kocaman bedenini parçalara ayırıp evlerine taşıyorlar. Şimdi ailelerine aylarca yetecek kadar etleri var. Etleri yaktıkları ateşin dumanında tütsüleyerek ya da küçük parçalara ayırıp güneşte kurutarak, uzun süre kokmadan ve çürümeden saklayabiliyorlar.

16

BÜTÜN DÜNYA