ÇOCUKLARDA ÖFKE YÖNETİMİ• Büyüklere şikayet etmek ve başkalarının !çözüm üretmesini istemek Sebep ... zorunda olduğu üç kural vardır. Bunlar: bir başkasına vurmamak,

ÇOCUKLARDA ÖFKE YÖNETİMİ"!!ÖFKE TARZI Öfke üç temel tarzda ortaya çıkar. Öfkeyi kimin ya da neyin tetiklediğine bağlı olarak bu tarzlar değişebilir ama çoğu kişi bir tarza doğru eğilim gösterir. HAPSETMEK !Davranış • Duygusal olarak içe

içe dönmek • Küsmek, ağlamak • Hastalanmak ya da

tedirgin olmak • Öfke hissetmemek

ama başka yerden çıkarmak

• Problemi çözmek ya da provokatörle yüzleşmek için herhangi bir adım atmamak

• Umursamamak ya da provokatörden kaçmak

• Büyüklere şikayet etmek ve başkalarının çözüm üretmesini istemek !

Sebep • Öfkelenmeye hakkım yok • Öfkelenmek yanlıştır • Kontrolümü yitirebilirim • Şiddetli duygular ile baş edemiyorum • Öfkemi gösterirsem insanlar benden

hoşlanmazlar • Sevdiklerimi yitirebilirim • Birini üzmekten ya da incitmekten

korkarım. !!SERBEST BIRAKMAK !Davranış • İnsanlara patlamak • Fiziksel olarak zarar vermek • Tehdit etmek, bağırmak ya da küfretmek • Başkalarını suçlamak • Eşyaları kırmak

• Her rahatsızlıkta ortalığı kırıp dökmek !

Sebep • İnsanlara gücümü

göstermeliyim • İnsanlara fazla

yakınlaşmaktan korkarım

• Yanlış olmaya tahammülüm yok • Öfkeliyken, nasıl sakince iletişim kurulur

bilmiyorum • En iyi savunma saldırıdır ! YÖNETMEK !Davranış • Sakin kalmayı başarmak • Rahatsızlık veren davranışı sakince ifade

etmek • Tartışmaya imkan vermek • Empati yaparak başkalarının duygularını

anlamak • Uzlaşmak ve anlaşmak !Sebep • Öfke normal bir

duygudur – Öfke hissedebilirim.

• Öfkelendiğimde, öfkeme yol açan sorunu çözümlemek isterim.

• Öfkemi doğru bir şekilde ifade etmek isterim.

Urla Psikoterapi Merkezi"Nur Dikmen Cad. No: 24 D Blok D: 4 Urla İzmir!1401 sok. Kültür apt. No: 26 D:1 Alsancak İzmir!

Tel: 0532 699 33 33 - 0531 576 67 [email protected] www.urlaterapi.com

mailto:[email protected]

http://www.urlaterapi.com

ÇOCUKLARIN NE ÖĞRENMESİ GEREKİYOR? !!

Öfkenin Normal Olduğunu: Herkesin hatta sizin bile öfkelendiğinizi söyleyin. Öfke yönetim teknikleri ile bu sorunu aştığınızı, kendisine bu teknikleri öğretebileceğinizi anlatın. Bir konuda engellenildiğinde ya da işler istediğimiz gibi olmadığında belli duygular ve buna bağlı olarak bazı fiziksel belirtiler yaşarız, örneğin: kalp atışlarının hızlanması, hızlı soluk alıp verme ve vücut ısısının artması gibi. Öfke bu duygulara verilecek bir isimdir. !Hareket etmeden önce düşünmeyi. Çocuğunuza “Şu anda ne olmasını istiyorum?” sorusunu sormayı öğretin. Duyguları yönetmenin önemli bir sosyal beceri olduğunu ve hayatta başarılı olmanın en önemli anahtarlarından biri olduğunu aksi takdirde düşünmeden hareket ederek kendini başarısızlığa götürebileceğini öğretin. !Öfkesinin Nedenlerini: Çocuğun öfke alışkanlığını kırması için, öfkesini tetikleyen etkenlerin neler olduğu konusunda farkındalık geliştirmesine yardım edin. Örneğin; başka bir çocuğun kendisine vurması, tehdit etmesi, önemsenmemek, ya da istediğini alamamak gibi durumlar öfkesini tetikleyebilir. Aynı zamanda öfkenin olumsuz sonuçlarını anlamasını sağlayın. Örneğin: çocuk her ödev yapması istendiğinde öfkeleniyor olabilir. Sonra öğretmeni ile tartışıp, daha fazla sorun yaşıyor olabilir. !Öfkesini İfade Etmeyi: Çocuğa bu duyguları bastırmasını söylemek işe yaramaz: Duygular farklı şekillerde ve ortamlarda dışarı çıkar, daha büyük patlamalara neden olur ya da içe dönerek çocuğun kendine güvenini yitirmesine, kendini sevmemesine ya da depresyon yaşamasına neden olur. Kendini, pozisyonunu, ya da eşyasını saldırganlaşmadan ama aktif bir şekilde fiziksel ya da sözlü direnç göstererek korumayı öğrenmesi gerekir. !Öfkesini Yönetme Tekniklerini: Çocukların öfkelerini yönetme teknikleri, yetişkinlerin kullandığı ile aynıdır. Kendisini sakinleştirmeyi, sakin kalmak için stratejileri ve öfkesini yapıcı bir şekilde ifade etmenin yollarını öğrenmesi gerekir. !! !

!!!!!!!!!





ÇOCUĞU DİNLEME VE KATILMA !Çocukların öfkelerini ifade etmeleri için ortam yaratırken ve yol gösterirken eğitmenler için en büyük zorluk, çocukların öfkeli duygularını kabul etmelerini ve daha etkili bir şekilde ifade etmelerini öğretmektir. Bunu başarmak için: !Duygusal olarak güvenli bir ortam yaratın: Öfkesinden dolayı çocuğu ayıplamayın ya da böyle hissetmemesi gerektiğini söylemeyin. Yoğun duyguları yok saymak ör: “O kadar büyük bir durum değil, hadi sakinleş!” demek faydalı değildir. Çocuk hem kendisini öfkelendiren esas konudan dolayı, hem anlaşılmadığı hissiyle kendi içinde kaynamaya devam edecektir. Çocuğun duygularını kabul edin ve onaylayın. Çocuğun yoğun duygularını dışarı çıkarabileceği uygun bir yol gösterin. Duyguları anlaşıldığında çocuk kendini daha iyi hissedecek, kendini açıklamak ya da haklılığını ispat etmek zorunda kalmayacak ve daha sakinleşecektir. Duygular ifade edildikten sonra, çocuğun duygularını içerde biriktirmesi sorununun önüne geçilecek ve patlamaların olması engellenecektir. !Çocuğun duygularını doğru şekilde ifade etmesine yardım edin: Yargılamadan, yorum yapmadan, farklı şekilde hissetmesini istemeden dinleyerek ve sadece ne anladığınızı tekrarlayarak kendini ifade etmesine yardım edin. Çocuğun yaşadığı duyguları isimleri ile tanımasını sağlayın. Çocuğa duygularını tanımlayınca ve isimlendirince çocuklar duygularını daha iyi anlarlar. Çocuğun öfkesinin arkasındaki duyguyu belirleyin ve isimlendirin. “Bu durum seni çok üzdü”; “Zorunda olmaktan hoşlanmıyorsun”; “Sana haksızlık edildi” Çocuğun isteklerini tahmin ederek anladığınızı gösterin. “Sana ait bir eşya alınmadan önce sorulmasını istiyorsun”; “Annenin hep senin yanında kalması ne güzel olurdu” !!

DUYGULAR VE DAVRANIŞLAR ARASINDA AYRIM YAPMAK !Agresiflik birisine ya da mala zarar verme amacıyla yapılan davranıştır. Bu davranış sözlü saldırıyı, tehdit etmeyi ya da şiddet uygulamayı içerir. Diğer tarafta öfke ise, bir duygudur ve agresifliğe yol açmak zorunda değildir. Dolayısıyla bir kişi agresif olmadan öfke hissedebilir. Öfke ve agresiflikle bağlantılı bir başka kelime düşmanlıktır. Düşmanlık agresif davranışı motive eden, bir takım tavırları ve yargıları içerir. Öfke sadece bir duyguyken, düşmanlık başkalarından hoşlanmamayı ve onları negatif bir şekilde değerlendirmeyi içeren bir tavırdır. !Agresif davranışı limitlemek için tutarlı ve net bir şekilde davranın. Çocuğun duygularının normal olduğunu fakat agresifliğin olmaması gerektiğini öğrenmesi gerekir. !Çocuğun seviyesine inerek, sakin ama rahatsız olduğunuzu gösteren kesin bir tonda neyi yanlış yaptığını açık ve net bir şekilde söyleyin. “Arkadaşına vurman çok yanlış bir hareket.” !





Eğer uyardıktan sonra yanlış davranışlarına devam ederse, net ve açık bir şekilde davranışlarının sonuçlarını yaşamasını sağlayın, örneğin: Ayrıcalıklarını almak, sevdiği bir

işi yapmasını engellemek gibi. Eğer çocuk agresif bir şekilde hareket etmeyi bırakırsa, onu öven sözler söyleyin. !!

ÖFKEYİ TETİKLEYEN DAVRANIŞLARI BELİRLEMEK !Sürekli olarak çocukların öfkesini yoklamak gerekir çünkü çok şiddetlenmeden baş etmek daha kolaydır. Bazı çocuklar öfkelerini saklamak konusunda (hem kendilerinden hem başkalarından) oldukça başarılıdır.Dolayısıyla öfke yönetimini öğretirken, çocuklara öfkelerini tetikleyen işaretlerini belirlemelerine yardım etmek oldukça önemlidir. Bu işaretler, öfkelenmeye başlandığını ve gittikçe arttığını gösteren uyarı sinyali olarak çalışır. 4 Kategoride incelenebilirler: Fiziksel, Davranışsal, Duygusal ve Zihinsel (Düşünsel) işaretler Fiziksel İşaretler: Fiziksel işaretler, öfkelendiğinde vücutun verdiği sinyalleri içerir. Örneğin, kalp atışı hızlanabilir, göğüs kafesinde sıkışma hissedilebilir ya da sıcaklık hissi duyulabilir. Bu fiziksel işaretler öfkenin kontrol dışına çıktığını gösterir. Fiziksel işaretleri öğretmek için çocuğa çok öfkeli hissettiği bir zamanı hatırlamasını isteyin. Gözlerini kapatmasını ve gözünün önünde canlandırmasını söyleyin. Ne hissettiğini sorun. Vücutuna bakarak ne kadar öfkeli olduğunu anlamasının önemli olduğundan bahsedin. Bu sayede kötü bir seçim yapmaktan kurtulabileceğini belirtin. Davranışsal İşaretler: Davranışsal işaretler, dışardaki insanların gördüğü davranışları kapsar. Örneğin, yumruğunu sıkmak, ileri geri yürümek, kapıyı çarpmak ya da sesini yükseltmek gibi. Bu davranışsal tepkiler öfkenin artmaya başladığının ikinci işaretidir. Büyükler bu işaretleri gözlemlediklerinde, çocuğun öfkesi kontrolden çıkmadan önce müdahale etmelidirler. Duygusal İşaretler: Duygusal işaretler, öfke ile beraber olabilecek diğer duyguları içerir. Örneğin, çocuk terkedilince, korktuğunda, önemsiz gibi davranıldığında, saygısızlık edildiğinde, suçluluk hissettiğinde, utandığında, sabırsızlandığında, güvende hissetmediğinde, kıskandığında ya da reddedildiğinde öfke hissedebilir. Bu tip duygular, öfkenin altında yatan temel ya da birincil duygulardır. Öfke yönetimi için, öfkenin altında yatan temel duyguların farkına varmaya başlamak ve yaşandığında tespit edebilmek gerekir. Düşünsel İşaretler: Düşünsel işaretler, öfke yaratan provokatöre karşı ortaya çıkan düşünceleri kapsar. Çocuklar öfkelendikleri zaman, olayları belli şekillerde yorumlayabilirler. Örneğin, bir arkadaşının saldırı amaçlı olmayan yorumunu saldırı olarak değerlendirebilir. Öfke problemi olan kişilerin düşünceleri oldukça eleştirel ve düşmanca olur. Fantaziler ve hayaller öfkenin artışını gösteren diğer tip düşünsel işaretlerdir. Örneğin, kişi düşman olarak algıladığı birisinden intikam almayı hayal edebilir. Bu fantaziler ve hayaller öfkenin artmasına neden olabilir. ! !

!Urla Psikoterapi Merkezi"

Nur Dikmen Cad. No: 24 D Blok D: 4 Urla İzmir!1401 sok. Kültür apt. No: 26 D:1 Alsancak İzmir!




ÖFKE KRİZİ ANINDA MÜDAHALE !Çocuğun yeniden odaklanmasına yardım edin: Eğer çocuk kontrolünü yitirmişse, ortamdan uzaklaştırın (Ara verdirin). Örneğin, çocuk oynarken başka bir oyuncuya haksızlık yaptığını düşünerek öfkelenebilir. Çocuktan bu durumda kısa bir ara vermesi istenebilir ve ortamdan uzaklaşmasına destek verilebilir. !Çocuğun öfkesini geçirmesine yardım edin: Yastık savaşı yapın; Vurabileceği yumuşak bir oyuncak verin; Yürüyüşe çıkarın ya da koşmasını isteyin !Sakinleşme tekniklerini öğretin: Derin nefes almayı, bir bardak su içmeyi, gözlerini kapatıp güzel bir şeyler hayal etmesini, güzel bir koku ya da hoşuna giden bir yiyecek ile sakinleşmesini öğretin. Örneğin: Öfkelendiğinde derin bir nefes alıp 10 a kadar saymasını ve eğer hala öfkeli hissediyorsa, 10’dan fazla saymasını ya da 10’dan geriye saymasını önerin. Bu şekilde çocuk yeniden odaklanma becerisini geliştirebilir. !Çocukların duygularını ifade etmesine yardım edin:Çocuklar öfkelerini sözlerle ifade edemediklerinde alternatif yollar gösterin. Örneğin, “Şimdi nasıl hissediyorsun, hadi bana (kelimelerle/resim çizerek/bu yastığa vurarak/bu kağıdı yırtarak) göster” !Sakinleştikten sonra çocuğun öfkelenmeye nasıl başladığını anlatmasını sağlayın. Vücutundaki öfkesini belirten fiziksel semptomların neler olduğu konusunda bilgilenmesine yardım edin. Örneğin: Öfke; hızlı nefes almana, kızarmana, ateşlenmene, kaslarının gerilmesine yol açıyor. !Limitleri belirleyin. Çocukların uygulaması gereken kuralları net olarak bilmeye ihtiyacı vardır. Bir seferde çocuğa üçten daha fazla kural getirilmemelidir. Örneğin: “Burda herkesin uymak zorunda olduğu üç kural vardır. Bunlar: bir başkasına vurmamak, izin alarak eşyalara dokunmak ve bağırmadan konuşmaktır. Bu kurallara uyabilir misin?” !Sonuçlara katlanmasını sağlayın: Bir çocuğun durmayı ve hareket etmeden önce düşünmeyi öğrenebilmesi için, davranışlarının sonuçlarına katlanmayı öğrenmesi gerekir. “Birbirinizi incitmeden bir arada olamıyorsanız, o halde birlikte kalamazsınız. Bunu hatırlayıp hatırlayamayacağını görmek için bir kere daha denemek ister misin?”, “Eğer sınıf içinde sessiz olmayı başaramıyorsan, o zaman (sevdiği bir iş) yapamazsın.” !Olası çözümlere bakın. Çocuğun “Nefret ediyorum” dan daha ötesini görmesine yardım edin. Her iki tarafın uzlaşabileceği bir orta nokta bulunabilir mi diye bakın. Özür dilemek genelde işe yarar. !Dikkatinizi vererek ödüllendirin: Örneğin: “Dışarı çıkıp binanın etrafında 5 tur hızla koş. Geldiğinde konuşuruz!” !! !





ALTERNATİF DAVRANIŞLAR GELİŞTİRMEK A. Çocuğunuzun “Öfkeye Alternatif Formu” nu doldurmasını isteyin. !

!!!!!!

Ö"eye Alterna,f Formu 1. Ö#elendiğinde genelde ne yaparsın? !!! 2. Bu tepki işe yarıyor mu? Niye yarıyor? Neden yaramıyor? !!!!!3. Ailende insanlar ö#esini nasıl ifade ediyor? !• Annen: !!• Baban: !!• Kardeşlerin: !!• Diğer aile üyeleri !!!

4. Ö#elendiğinde istersen farklı nasıl davranabilirsin? !!!!





!!B. Öfkeli hissetmeye karşı tepkisini tartışın. Çocuğunuza öfkeli olduğunu nasıl anlayacağını,

vücudunda ne gibi belirtiler olduğunu sorun. Bazı cevaplar: Karın ağrısı, terlemek ya da kızarmak, hızlı soluk alıp vermek, kalp atışlarında hızlanma, kasların sertleşmesi gibi. Daha sonra çocuğunuza, öfkelendiğinde ne hissettiğini sorun. Olası bazı cevaplar şöyle listelenebilir : Suçluluk, tedirginlik, bunalım, utanç, çekingenlik, hissizlik. Bu duygulara karşı nasıl tepki verdiğini, bu şekilde hissetmenin kendisi için ne anlama geldiğini tartışın. !

C. Öfkelendiğinde kendine ve başkalarına karşı tepkilerini birlikte inceleyin. “Öfkelenince ne yaparsın?” sorusunu sorun ve çocuğun mümkün olduğunca çok sayıda davranış düşünmesi için cesaretlendirin. Cevapları bir tahtaya ya da kağıda yazın. Bazı örnekler: İntikam al, dolaba saklan, bir arkadaş ile konuş, bağır, umursama, bisiklete bin, birşeye vur (duvar, kapı gibi), küfret, bir şeyler fırlat, koş, spor yap, kavga et, birine vur, konuşmayı reddet, uzaklaş, saldırganlaş, alaycı ve iğneleyici konuş, asla öfkelenme. !

D. Öfkeye karşı sağlıklı ve sağlıksız tepkileri belirleyin. Tahtaya yazılan her bir yöntemi sıra ile tartışın ve sağlıklı mı yoksa sağlıksız mı olduğunu belirleyin. Dikkatli olun: Umursamamak, İçine atmak ya da hiç bir şey yapmamak en az birisine ya da kendine zarar vermek kadar sağlıksız bir davranıştır.

E. Öfkeye karşı tepkiyle yapılan davranışların zararlarını sorun. Üzerinde konuşulabilecek bazı başlıklar: Ailenle ve arkadaşlarınla ilişkilerine zarar veriyor mu? Başkalarına ya da kendine fiziksel zarar veriyor mu? Eşyalara zarar veriyor mu? Derslerine ve okuldaki başarına zarar veriyor mu? !

F. Öfke ile ilgili yanlış inançları tartışın. Öfke ile ilgili yanlış inançlar formunu birlikte irdeleyin. !G. Öfke ile baş etmenin sağlıklı yollarını birlikte inceleyin. 6 büyük duyguyu isimlendirin: Öfke,

Mutluluk, Üzüntü, Korku, Suçluluk, Yalnızlık. Bütün duyguların sadece duygu olduğu, iyi ya da kötü olmadıkları fikrini geliştirmeye çalışın. Dikkat edin: Duyguların kendisi değil, nasıl ifade edildikleri iyidir ya da kötüdür. “Bu problemi çözmenin daha iyi yolu ne olabilir sence?” sorusunu sorarak, bir sonraki sefer seçebileceği sağlıklı davranışları belirlemesine yardım edin. Çocuğunuza, bir daha öfkelendiğinde farklı bir şekilde davranması için öneride bulunun. Örneğin: Eğer okul ödevi çok zor ise, öfkelenmek normaldir, ama bağırmak ya da eşya kırmak yerine öğretmenden ya da annen/babandan yardım istemeyi dene. Birine sarıl… ya da birinin sana sarılmasını iste. !!





!! !!!!!!!

Ö"e İle İlgili Yanlış İnançlar Formu !1. Ö#elenmek doğru değildir

2. Ö#e boşa harcanan zaman ve enerjidir

3. İyi insanlar ö#elenmez

4. Ö#elendiğinde insanın kendini kontrol etmesi ve ö#elenmemeyi öğrenmesi gerekir

5. Ö#elenirsek kontrolü yiNrir ve kötü şeyler yaparız

6. Başkalarına ö#elenirsek insanlar bizi terkeder

7. Başkalarının bana ö#elenmesine yol açacak bir şey asla yapmamalıyım

8. Eğer başkaları bana ö#elenirse mutlaka ben bir şey yapTğım içindir

9. İnsanlar bana hiç ö#elenmemeli

10.Eğer başkaları bana ö#elenirse, ben buna yol açTğım için mutlaka daha iyi hissetmeleri için

bir şey yapmalıyım.

11.Eğer birisine ö#elenirsem, ilişkimiz biter ve o insanın arTk gitmesi gerekir

12.Eğer birisine ö#elenirsem, beni ö#elendirdiği için o insanı cezalandırmam gerek

13.Eğer birisine ö#elenirsem, o insanın davranışlarını değişNrmesi gerekir, böylece ö#e

duymamaya başlarım.

14. İnsanların beni ö#elendirecek şeyleri yapmaması lazım. Ö#elenmeme başkaları neden olur

15.Eğer ö#elenirsem bir şeylere vurmam ya da kırmam gerekir

16.Eğer ö#elenirsem bağırmam ya da çığlık atmam gerekir

17.Eğer birine ö#elenirsem o insanı arTk sevmediğim anlamına gelir

18.Eğer birisi bana ö#elenirse o insan arTk beni sevmiyor demekNr

19.Eğer haklı sebebim/bahanem varsa ö#elenebilirim.





KULLANILABİLECEKLER YÖNTEMLER !!Öfke Ölçeği Çocuğun öfkesi ile ilgili bilincini arttırmak için kullanılabilecek tekniklerden birisi, çocuğa kendi duygularını izleyebileceği bir yol göstermektir. Öfkeyi izlemenin basit yollarından birisi “Öfke Ölçeğidir.” 1-10 arasındaki rakamlar, bu iki uç nokta arasında kalan öfke derecelerini gösterir. Öfke Ölçeğinin amacı, öfkenin artışını izlemektir. Bir çocuk öfkesini arttıracak bir olay yaşadığında, hemen 10’a ulaşmaz. Gerçekte, çocuğun öfkesi düşük bir sayıyla başlar ve hızla ölçekte yukarıya tırmanır. Eğer etkili baş etme teknikleri öğretilirse, her zaman öfkenin 10’a çıkmasını engellemek için zaman vardır. Öfkenin artmasını küçük çocuklara anlatmak için kullanılabilecek bir örnek: Bir balon alıp bunun insanların içine benzetilebileceğini söyleyebilirsiniz. İnsanı kızdıracak her durumda, balon bir parça şişer ve en sonunda patlayacak seviyeye gelir. Eğer patlarsa ciddi sorunlar yaşanabilir. Bu patlamaları engellemek için, zaman zaman balonun içindeki havanın dışarı çıkarılması gerekir. Bu teknikle ilgili çocukların yaşayabileceği bir zorluk 10’un gerçek anlamıdır. Genelde çocuklar davranışlarının negatif sonuçları karşısında yaşadıkları rahatsızlığı ifade etmek için 10’u kullanmayı tercih edebilirler. Örneğin çocuk başka bir çocuğa vurduktan sonra aldığı ceza nedeniyle kötü hissetmesi gibi. Öfke Ölçeği ile ilgili ikinci bir nokta, çocuklar ölçek üzerindeki numaraları farklı değerlendirebilirler. Bu farklılıklar kabul edilmektedir. Bir kişi için 5 olan bir duygu, başkası için 7 olabilir. Önemli olan Öfke Ölçeğinin kişiselleştirilmesi ve çocuğun numaraları nasıl okuduğunu bilmektir. Öfke Ölçeği 10 – Çok öfkeli – Patlama – Kontrol Dışı Olma. 1 – Hiç öfke yok, Tam olarak sakin !! !

!!!!!!!!!!





Öfke Kontrolü Planı Yaratmak !Çocuklar için öfke kontrol planı yapmaktaki amaç, pek çok farklı stratejiyi deneyip en etkili tekniği bulmaktır. Bu sürekli devam eden bir süreçtir. İşe yarayan stratejiler belirlendikten sonra, çocuğun öfke kontrol planına eklenir. Bazı kişiler öfke kontrol planlarını alet çantasına ve kullandıkları spesifik stratejileri, aletleri olarak değerlendirirler. Bu benzetme çocuklara açıklamak için faydalı olabilir. Bu örneği daha ilerletip, çocuğun küçük kağıt parçalarına yazdığı stratejileri toplayacağı gerçek bir kutu kullanılabilir. Hatta daha yaratıcı olup, kağıt parçaları çeşitli aletler gibi kesilebilir. Önemli olan çocuk için en iyi öfke kontrol stratejilerinin belirlenmesidir. Bu stratejiler çocuk ihtiyaç duyduğunda kullanabilmesi için, öfke kontrol planı halinde resmi bir şekilde yazılmalıdır. Ayrıca farklı tekniklerin nasıl farklı zamanlarda kullanılabileceği incelenmelidir. Alet çantası örneğine geri dönerek çocuğa şöyle söylenebilir, tornavida vidaları sıkıştırmak için önemlidir, fakat çivi çakmak için kullanılmaz. Uygulama: Çocuk bahçede biraz koştuktan sonra kendini daha iyi hissedebilir, ama sınıfta olan bir sorun için koşmak mümkün olmayabilir. Bu durumda farklı durumlarla baş edebilmek için değişik teknikler hazır bulundurulmalıdır. Örneğin, pek çok çocuğun kullandığı etkili stratejilerden birisi, güvendikleri bir büyük ile duyguları hakkında konuşmaktır. Öfkeleri üzerinde konuşarak, altında yatan birincil duygularını keşfetmeye başlayabilirler ve öfke uyandıran duruma karşı geliştirdikleri düşüncelerin ve beklentilerin mantıklı olup olmadığını belirleyebilirler. Genelde dışardan bir göz olayları farklı bir bakış açısı ile görebilir ve yönlendirici fikirler verebilir. Çocuklar bazen ulaşılabilecek kolay bir çözüm varken, olayları, kazanması imkansız ya da kaçınılmaz olarak düşünebilir. Öfke kontrolü planı yaratmanın uzun vadede amacı, çocuğun öfkesini arttıracak durumlarda kullanabileceği bir seri strateji geliştirmesine yardım etmektir.!Agresyon Döngüsü !Öfke yönetimi açısından bakınca, öfke 3 aşamada değerlendirilebilir: Şiddetlenme, Patlama ve Patlama Sonrası. Hepsi birlikte Agresyon Döngüsünü oluştururlar. Bu süreçte, şiddetlenme aşaması öfkenin birikmeye başladığını gösteren işaretlerle tanımlanır. Daha önce belirtildiği gibi, bu işaretler fiziksel, davranışsal, duygusal ya da düşünsel olabilir. Hatırlayacağınız gibi işaretler öfke yaratan durumlara karşı uyarı tepkileri ya da sinyalleridir. Olaylar ise her gün karşımıza çıkar ve eğer etkili bir öfke yönetim stratejisi yoksa kişinin öfkesinin artmasına yol açar. Kırmızı ışık olayları genelde kişiye özel ve kişinin geçmişte yaşananlar nedeniyle aşırı hassasiyeti olan durumlardır. Bunlara, iç işlemler (ör. Geçmişte öfke yaratan olayları düşünmek) ya da dış işlemler (örneğin, gerçek hayatın getirdiği öfke yaratan durumu yaşamak) dahil olabilir. Eğer şiddetlenme sürecinin devam etmesine izin verilirse, patlama süreci gelir. Patlama kısmı, fiziksel ya da sözlü agresifliğin ortaya konduğu kontrol edilemeyen dışa vurumlar olarak tanımlanır. Bu dışa vurum, negatif sonuçlar yaratır; öfke ölçeğinde 10 ile eşittir. Agresyon Döngüsünün son süreci patlama sonrasıdır. Fiziksel ya da sözlü agresiflik ile ortaya çıkan negatif sonuçlarla tanımlanır. Bu sonuçlar arasında, okuldan atılmak, maddi zararları karşılamak, aile üyeleri ve arkadaşlar ile ilişkilerin zarar görmesi, suçluluk-utanç ya da pişmanlık hissetmek sayılabilir.





Agresyon Döngüsünde, öfkenin yoğunluğu, sıklığı ya da süresi kişiye göre değişebilir. Örneğin, bir çocuğun öfkesi provokasyon sonrası hızla artıp, bir kaç dakika içinde patlama noktasına ulaşabilir. Diğer bir çocuğun ise öfkesi bir kaç saat içinde yavaşça şiddetlenebilir. Fakat bu iki çocuğun ne kadar hızlı öfkelendikleri ya da ne sıklıkta öfke yaşadıklarına dair farklılıklarına rağmen her ikiside Agresyon Döngüsünün üç sürecinide yaşarlar. !Çocukların öfkelerinin yoğunluğu da farklılaşabilir. Bir çocuk diğerine oranla, patlama sürecinde daha şiddet ağırlıklı davranışlar yapabilir. Örneğin, eşyaları kırabilir ya da eşyaları silah gibi zarar vermek için kullanabilir. Başka bir çocuk patlama sürecinde bağırarak ya da başkalarını tehdit ederek bu süreci yaşayabilir. Bu farklılıklar olsa bile, patlama süreci kontrolün yitirilmesi ve sözlü ya da fiziksel agresif olmakla tanımlanır. Şiddetlenme ve patlama süreçleri, dikkat ederseniz öfke ölçeğinde izlenebilir. 10 puanın altında kalan ölçüler öfkenin birikerek şiddetlenme seviyelerini gösterir. Ölçekte 10 puan patlama ile tanımlanır. Öfke ölçeğinde 10 puan; kişinin kontrolünü yitirdiği, öfkesini sözlü ya da fiziksel agresiflik ile gösterdiği ve negatif sonuçlara yol açan davranışlar yaptığını gösterir. Öfke yönetimindeki öncelikli hedeflerden birisi patlama seviyesine ulaşılmasını engellemektir. Bu, öfke ölçeği ile öfke seviyesini takip ederek, öfkenin birikmeye başladığını gösteren uyarı sinyallerine dikkat ederek ve öfkenin şiddetlenmesini önleyecek öfke kontrol planı stratejilerini uygulayarak yapılır. Patlama seviyesinin önüne geçilebilirse, patlama sonrası süreç yaşanmaz ve agresyon döngüsü bozulur. Eğer öfke kontrol planı etkili bir şekilde kullanılabilirse, öfkenin ideal olarak 1-9 arasında bir noktaya ulaşması gerekir. Bu ulaşılabilir bir hedeftir. Patlama seviyesini (10) engelleyerek, patlama sonrası seviyesindeki negatif sonuçlardan kurtulmak mümkün olur. ! !

Ara Vermek Çocuklarda öfke kontrolünde, ara vermek özellikle önemlidir. Her çocuğun öfke kontrol planı içinde bulunması gereken temel stratejidir. Kısaca özetlemek gerekirse, ara vermek, öfkenin artmasına yol açan bir ortamdan uzaklaşmak ya da tartışmayı sonlandırmaktır. Teknik olarak insanlar ile ilişki kurmayı gerektirir ve ortak bir ara verme planı üzerinde anlaşmak demektir. Bu ilişkinin içinde aile üyeleri, arkadaşlar, öğretmenler ve okuldaki kişiler dahil olabilir. Bu ilişkiye dahil olan herhangi bir kişi, daha önce herkes tarafından onaylanıp kararlaştırılan kurallar doğrultusunda, istediği her an ara vermeyi isteyebilir. Ara vermeyi isteyen kişi, gerekliyse ortamı terkedebilir. Fakat anlaşma gereği, kişinin daha sorunu çözmek ya da ertelemek için geri gelmelidir. Ara vermeler önemlidir çünkü, ateşli anlarda oldukça etkili olabilir. Öfke ölçeğinde hızla yükselirken bile, ara vererek ve ortamı terkederek öfkenin 10’a çıkması önlenebilir. Ara verme tekniği, diğer stratejiler ile birlikte kullanıldığında da etkilidir. Örneğin, ara verip yürüyüşe gitmek, bir arkadaşı aramak ya da günlüğe yazmak gibi. Diğer stratejiler ara verme sırasında çocuğun sakinleşmesine yardım eder.





Ara ver tekniğinin ne anlama geldiğini herkesin bilmesi çok önemlidir. Örneğin, çocuğun odasını temizlemesi söyleniyor, çocuk anne ve babasına sinirleniyor ve ara istiyor. Çocuk daha sonra dışarı çıkıp basket oynayarak sakinleşmeye başlıyor. Ara verme tekniği, çocuk tarafından durumu manipüle etmek için kullanılabilir; odasını temizlemek istemediği için ara isteyebilir. Dolayısıyla ara ver tekniğinin etkili bir şekilde kullanılması ve belli kurallara göre uygulanması önemlidir. Oyun sahası içinde biraz yürüyüp, düşüncelerini toparlaması ve öfke seviyesinin düşmesi sağlanabilir. Ara vermenin başka bir yöntemi, çok fazla kızışmaya başlayan bir tartışmaya ya da kavgaya devam etmemektir. Çocuğa, ara vermek istediğini sözlü olarak ifade etmesi ya da eliyle işaret etmesi öğretlebilir. Bu şekilde diğer kişi, çocuğun yorulduğunu, bunaldığını, çok üzüldüğünü ya da çok öfkeli olduğunu ve duygularını kontrol etmeye ihtiyacı olduğunu anlayabilir (karşıdaki kişininde bu anlaşmadan haberi olması gerekir.) !!

Nefes Alarak Rahatlamak Çocuğun öfkesini azaltmak için kullanılabilecek diğer bir teknik nefes alarak rahatlamaktır. Sinir sistemi ile ilgili önemli bir özellik, herkesin stres tepkisini tersine çevirecek bir rahatlama düzenine sahip olmasıdır. Fiziksel olarak hem ajite olup hem rahatlamak mümkün değildir. İnsan eğer başarılı bir şekilde rahatlayabilirse, öfke ya da stres tepkisinden kurtulabilir. Çocuğunuza, nefes almanın nasıl rahatlamak için kullanılabileceğini gösterin. Aşağıdaki yazıyı okuyun, ya da kendi cümleleriniz ile tekrarlayın. Rahatça oturmak için bir kaç dakika alın. Kafanızın içindekileri temizlemeye çalışın. Eğer hissediyorsanız, vücutunuzdaki tüm kasları gevşetmeye çalışın. Hadi bütün vücutunu parça parça rahatlatalım. Ayaklarından başlayarak önce ayak parmaklarını rahatlat. Şimdi ayaklarını rahatlatalım (yavaş yavaş vücutunun yukarısına doğru ilerle). Şimdi nefes alıp verişinin farkına var. Vücutuna giren ve çıkan nefesine dikkat et. Şimdi derin bir nefes al. Göğüs kafesinin şiştiğini farket. Yavaş yavaş havayı dışarıya çıkar. Tekrar derin bir nefes al. Göğsünü hava ile doldur. Ne kadar çok hava alabildiğini farket. Bir kaç saniye içinde tut. Şimdi yavaşça dışarı çıkar. Bir kez daha derin ve yavaş bir soluk al. Bir saniyeliğine tut ve bırak. Şimdi kendi kendine bu şekilde bir kaç dakikalığına nefes almaya devam et. Nefesine yoğunlaşmaya devam et. Her nefes alışta ve verişte, vücutunun biraz daha rahatladığını farket. Nefesini kullanarak kalan stresin akıp gitmesini sağla. (Çocuğun bir süre bu şekilde nefes almasını isteyin) Şimdi yeniden derin bir nefes al. Bir saniye içinde tut ve bırak. Tekrar içine hava al, tut ve bırak. Ciğerlerini dolduran havanın farkına varmaya devam et. Bir daha tam bir nefes al, tut ve bırak.!





Kendini hazır hissettiğinde gözlerini aç. Bu egzersizden sonra nasıl hissettiği konusunda çocukla konuşun. Bu nefes alma egzersizi 3 derin nefes ile kısıtlanabilir. Bu kadarı bile öfkenin şiddetlenmesini engelleyecek kadar etkilidir. Çocuğa nefes alma pratiğini evde, okulda, arabada, doktoru beklerken ya da yürürken yapabileceğini hatırlatın. Derin nefes almayı etkili bir rahatlama tekniği yapmanın yolu sürekli pratik yapmaktan ve çeşitli durumlarda uygulamaktan geçer. Bu teknik çocuklara anlamsız ya da saçma gelebilir, ama gerçekten işe yarar. Daha fazla yapmaya başladıkça, kriz anlarında kullanma ihtimalleri artacaktır.!!

Kasları Rahatlatma Egzersizi!

Bu çocukları sakinleştirmek ve rahatlatmak için kullanılabilecek bir egzersizdir. Onlara örnek olmak ve sürekli pratik yapmaları için desteklemek, kendilerini kötü hissettiklerinde bu tekniği kullanma ihtimallerini arttıracaktır. Aşağıdaki yazıyı okuyabilirsiniz ya da kendi sözlerinizi kullanabilirsiniz. Geçen hafta rahatlama tekniği olarak derin nefes almayı çalıştık. Bu gün Kasları Rahatlatma Tekniğini göstereceğim. Sandalyende rahat otur. İstersen gözlerini kapat. İyice yerleşmeye çalış. Geçen hafta yaptığın gibi, nefesine yoğunlaşmaya başla. Derin bir nefes al. Şimdi derin bir nefes al. Bir saniyeliğine içinde tut. Şimdi nefesini tam olarak dışarı ver. Tekrar derin bir nefes al. Göğsünü hava ile şişir. Yavaş yavaş nefesi geri ver. Birdaha derin ve yavaş nefes al, tut ve bırak. Bir yandan derin nefes almaya devam ederken, dikkatini ellerine yoğunlaştır. Yumruğunu olabildiğince sık. Bu şekilde yumruğunu sıkmaya devam et. Şimdi ellerini rahatlat, parmaklarını serbest bırak ve elinin tamamiyle serbest kalmasını sağla. Tekrar yumruklarını sık. Tut ve sonra gerginliği serbest bırak. Parmak uçlarına kadar tüm gerginliğin gittiğini düşün. Gerginlikle tam bir rahatlama arasındaki farka dikkat et. Şimdi dikkatini kollarına ver. Pazularını göstermek ister gibi kolunu katlayarak sık. Yumruğunu, kolunu ve pazularını sık. Gerginliği tut ve sonra serbest bırak. Kolunun çözülmesine ve ellerinin kucağına düşmesine izin ver. Tekrar kolunu sık. Gerginliği farket, tut ve bırak. Gerginliğin kolundan akıp gitmesine izin ver. Rahatladığını farket. Şimdi omuzlarını kulak hizasına kaldır. Omuzlarını iyice sık. Bu şekilde bir kaç saniye tut. Yavaşça serbest bırak ve gerginliğin gitmesine izin ver. Tekrar omuzlarını kaldır, omuzlarını sık, tut ve serbest bırak. Gerginliğin omuzlardan koluna ordan parmaklarına akmasına izin ver. Kasların rahatladığı zaman ne kadar farklı olduğunu farket.





Şimdi dikkatini boynuna ve yüzüne getir. Yüzünü gererek tüm kasları sık. Boynunu, çeneni, alnını sık. Gerginliği tut ve bırak. Boyun ve çene kaslarının gevşemesine izin ver. Alnındaki tüm çizgilerin rahatlamasını sağla. Son bir defa daha, boynundaki ve yüzündeki tüm kasları sık, tut ve serbest bırak. Başının üstündeki ve gözlerinin çevresindeki kasların gevşemesinin farkında ol. Gözlerinin yuvalarında rahatlamasına izin ver, adeta kafanın içine doğru düşecekler gibi. Çeneni ve boğazını gevşet. Kulaklarının çevresindeki tüm kasları gevşet. Boynundaki kasların gevşemesini farket. Şimdi bir kaç dakikalığına otur. Vücutunda gergin olan bir kısım ara ve gevşet. Bütün kasların gevşediğinde vücutunun nasıl hissettiğini farket. Hazır olduğunda gözlerini aç. Nasıldı? Yeni bir hisle karşılaştın mı? Vücutunu şimdi nasıl hissediyorsun? Düşüncelerin ve zihnin nasıl? İlk başladığımız zaman ile şimdi arasında bir fark var mı? !!

Kendine Güven Eğitimi !Çocuklar öfkelerini tutacak beceriye sahip olsalar bile, insanların saldırganca davranabilecekleri günlük olaylar her zaman yaşanacaktır. Bu davranışlar sözlü saldırıları, tehditleri ve şiddeti içine alabilir. Genelde bir başkası haklarınızı çiğnediğinde, ilk tepkiniz kavga etmek ya da cevap vermektir. Agresyonun temel mesajı, benim duygularım, düşünccelerim ve duygularım önemli seninkiler önemsiz ya da mantıksız. Agresif davranışlara karşı kullanılabilecek yöntemlerden biri pasif olmaktır. Bu pasif bir davranış istenmeyen bir durumdur çünkü haklarınızın çiğnenmesine yol açar. Hakkınızı çiğneyen kişiye kırılabilirsiniz, ve kendinizi savunmadığınız için kendinize sinirlenebilirsiniz. Ek olarak, bu insan ile birdaha karşılaştığınızda daha fazla öfkeli hissedebilirsiniz. Pasifliğin gönderdiği temel mesaj, senin duyguların, düşüncelerin ve inançların önemli ama benimkiler önemsiz ya da mantıksız. Pasif bir şekilde davranmak agresyon ile ilgili bir takım negatif sonuçlardan kaçınmanıza yardımcı olabilir ama işin sonunda her zaman kişisel negatif sonuçlar olacaktır, örneğin kendine güveni kaybetmek, kişisel ihtiyaçlarınızın karşılanmaması, tatminsizlik hissi, mutlu olamamak ve hayal kırıklığı gibi.!Öfke kontrolü bakış açısından bakınca, haklarınızı çiğneyen bir insan ile baş etmenin en iyi yolu, kendine güvenli bir şekilde davranmaktır. Bunun için kendi haklarınızı başkalarına saygılı bir şekilde savunmanız gerekir. Kendine güvenli olmanın gönderdiği en temel mesaj, benim duygularım, düşüncelerim ve inançlarım önemlidir ve senin duyguların, düşüncelerin ve inançların aynı ölçüde önemlidir. Kendine güvenli bir şekilde hareket ederek, duygularınızı, düşüncelerinizi, inançlarınız ve haklarınızı çiğneyen diğer kişiye söyleyebilir ve böylece agresyonun sonucunda oluşan kendine güven eksikliği ya da pasiflik sonucunda oluşan duygularınızı değersizleştirme sorunları ile uğraşmak zorunda kalmazsınız.





Kendine güvenli (assertive), agresif ve pasif davranışlar sonradan öğrenilirler, doğuştan gelen değiştirilemez bir karakter değildir. Anlaşmazlıkları çözme modelini kullanarak içsel çatışmaları daha etkili bir şekilde idare etmeni sağlayacak, net tepkiler geliştirmeyi öğrenebilirsiniz.!Özetlemek gerekirse, agresyon insanın duygularını düşüncelerini ve inançlarını zarar veren ve saygısız bir tarzda ifade etmesidir. Pasiflik, insanın duygularını, düşüncelerini ve inançlarını ifade etmemesi ya da insanların hemen göz ardı edebileceği özür dileyen bir tarzda söylemektir. Net olarak kendinizi ifade etmeniz ise haklarınızı savunmanız, duygularınızı, düşüncelerinizi ve inançlarınızı direkt, dürüst ve uygun bir dille, başkalarının haklarını çiğnemeden ya da saygısızlık yapmadan ifade etmenizdir. !Bir çocuk asertivlik kavramını anlamakta zorlanabilir ve bu nedenle önce öfkenin kontrolüne yoğunlaşmanız iyi olur. !!Oyunlar:

1. Çöp Kutusu Bu oyun için gerçek çöp kutusu ya da hayali çöp kutusu kullanabilirsiniz. Birlikte, çocuğu öfkelendiren durumların ve sözlerin bir listesini yapın. Daha sonra çocuğun listesinden bir tane seçip size yapmasını isteyin (örneğin: Annen bir orospu). Çocuklar bu oyunu oynamakta çok zorlanabilir. Bu oyunu oynamadan önce çocukla aranızda yakın bir bağ olması şarttır. Çünkü bu oyun çocuğu öfkelenmenin sınırına getirir. Dolayısıyla çocuğun bu oyunu oynamaya istekli olmadığını farkederseniz henüz hazır olmadığını düşünebilirsiniz. Eğer çocuk size küfretmeyi başarırsa uygun bir cümle ile cevap verin. Örneğin: “Annemi tanımıyorsun, dolayısıyla bunu bilemezsin. Annem bir orospu değildir. Annem çok iyi bir insandır ve ben annemi çok severim. Söylediklerin bir sürü çöp laftan başka bir şey değil.” Bunu söylerken çöpe bir şeyler atar gibi yapın. Bu oyunu çocuğun yapabileceğinden emin olana kadar bir kaç defa sizin örneklemeniz gerekebilir. Hazır olduğunu düşündüğünüzde siz hakaret eden tarafa geçin ve çocuğun kendini sağlıklı bir şekilde savunması için yardım edin. Oyundan sonra çocuğa nasıl hissettiğini ve ne değişimler olduğunu sorun. !

2. ….. olduğunda kendimi harika hissediyorum Bu oyunun amacı positif düşünceyi desteklemektir. Çocuk futbol takımının attığı gol nedeniyle çok iyi hissettiğini söyleyebilir. Bu gibi iyi hissettikleri bir cümle kurduklarında onlara örnek olmak için fırsat doğar. Örneğin: “Birisi bana yolda hakaret etmesine rağmen, ben sakin olmayı başardım. Harika hissediyorum.” Bu oyunun amacı, çocuğun bir şey yaptığında harika hissetmesi, bir şeyler ona yapıldığında değil (ör. Birisi gol atınca ya da televizyonda iyi bir program olduğunda) !





3. Sevmediğim insan hakkında pozitif olmak Bu çocuklar için gerçekten çok zor bir kavramdır. Bu nedenle sürekli tekrar etmek ve çocukların öğrenmesi için yardımcı olmak gerekir. Çocuklar kendilerine yapılan yanlışlara değer katmaya devam ederler. Bunun anlamı bazı insanlardan aktif olarak hoşlanmadıklarıdır. Yani karşıdaki kişinin yaptığı yanlışlara ek olarak çocuk kişiden hoşlanmamak için nedenler bulmaya devam ederek öfkesini biriktirmeye devam eder. Dolayısıyla birisi yanlış bir davranış yaptığında, orjinal yanlışlığa ek olarak çocuğun kendi negatifliği de bulunur. Dışardan bakan birisi için bu tepki aşırı gelebilir ve bu kadar çok nefret etmesinin anlamsız olduğu söylenebilir. Fakat çocuk için bu gayet doğal bir tepkidir çünkü kişide sevmediği tüm durumlara tepki vermiştir. Bu durumda kendisine kızdığınız zaman çocuk kendisine çok büyük haksızlık edildiğine inanarak daha çok öfkelenecektir. Bu nedenle öfkenin arttırılmasının önüne geçilmesi gerekir. Bunu sağlamak için çocuğun sevmediği insanın iyi bir özelliğini görebilmesini sağlamak gerekir. Örneğin: “Hoşlanmadığım insan espri anlayışı var.” Çocuğun bu noktaya gelmesi zaman alabilir, dolayısıyla çocuğu hazır olmadığı bir şeye zorlamamak önemlidir.

!Çocukların Öfkeleriyle Baş Etmesine Yardım Edin – Özet !

1. Çocuklar strese, size göre uygun olmayan ya da rahatsız edici bir şekilde tepki verebilirler. Yaşamdaki çoğu stres engellenemez, dolayısıyla çocukların stres ile baş etmeyi öğrenmesi gerekir.

2. Çocuklara, duygularını size anlatmaları için cesaretlendirin. Dinleyin ve çözüm önermeden ne hissettiklerini kabul edin

3. Çocuk ile konuşmak için sessiz, sakin bir zaman ayırın. Bedenlerinin strese verdiği tepkiyi anlamalarına yardım edin. Avuçları terliyor mu? Karınları ağrıyor mu? Baş ağrısı çekiyorlar mı

4. Çocuğa derin nefes alma egzersizleri ile nasıl sakinleşebileceğini öğretin. Yavaş ve derin soluk almayı gösterin. Her nefes aldığında, havayı ağızlarından, ayaklarına kadar bütün bedenleri boyunca, içlerine çektiklerini hayal etmelerini söyleyin. Sonrada “stresli” havayı verdiklerini hayal etmelerini ve gerginlik duygularının çıkıp gittiğini düşünmelerini isteyin.

5. Rahatlatıcı bir hayali zihinlerinde canlandırmaları için cesaretlendirin. Kendilerini güvenli bir yerde, yatakta uzanmış olarak, oyun bahçesinde, bir hayvana sarılırken ya da ebeveynlerden birinin kucağında hayal edebilirler

6. Koşulsuz sevgiyi hatırlatın ve eve “A” getirmediklerinde anne babalarının sevgisinin azalmayacağını anlamalarını sağlayın. Öfke sevgisizlik demek değildir.

7. Ağlamanın normal olduğunu ve ağlamalarında bir sakınca olmadığını bilmelerini sağlayın. Ağlamak doğal bir stresten arınma yöntemidir.

8. Emeklerinin ve çabalarının önemli olduğunu, fark yarattığını bilmelerini sağlayın. 9. Bazı sorunların, onların suçu olmadığına dair güvence verin. Hayatta bazen kontrol

edilemeyen stresler olabilir. 10.Sağlıklı bir yemek alışkanlığı geliştirmesine yardım edin. Şekerli, kafeinli ve içinde

kimyasal madde bulunan yiyeceklerden uzak durmalarını sağlayın. Taze meyveler, sebzeler, krakerler ve meyve suları gibi sağlıklı yiyecekler verin.

11. Stresli hissettiklerinde çocukların egzersiz yapmalarını destekleyin.





Documents

ÇOCUKLARDA ÖFKE YÖNETİMİ• Büyüklere şikayet etmek ve başkalarının !çözüm üretmesini istemek Sebep ... zorunda olduğu üç kural vardır. Bunlar: bir başkasına vurmamak,