1

OOOOdddd ggggwwwwlllliiiinnnniiiiCCCCwwwwffffwwwwrrrr CCCCaaaabbbbbbbbaaaarrrrllll\\\\

© Cwfwr Cabbarl\. Se[ilmi] Wswrlwri. || cild. Yaz\[\. Bak\, 1983

Atw]gahSolmaz twrpwnmwz xwyali g=r^n^]lw odlar qar]\s\nda dayanm\]. H^rm^zd vw Whrimwniand\ran iki y\`\n. Balet basq\n[\ vw qurucu g=rkwmindw rwqs edir. Arxada ki]ili-qad\nl\b^t^n el durub, Solmaz\n ayaqlar\ alt\nda yanar odlara ibadwt edir… Ta uzaqda, arxadaElxan mwftun bax\]larla yaln\z Solmaza bax\r vw xalq swcdwyw gedirkwn bir twk o, dal`\nheywtilw ayaq ^stw qal\r. Ikinci swcdwdw Tor`ut hiddwtlw onun wlindwn tutur vw swrthwrwkwtlw swcdwyw cwlb edir.

Ham\:Dwrdli insan swnw tapq\n, ulu H^rm^zd, yol g=stwr.Ya]\l ba`lar, ulu tanr\m, g^nw]indwn ]wnlwnir.Geni] [=llwr, ulu tanr\m, istwyindwn g^l a[ar.G=y s^nb^llwr, ulu tanr\m, g^l^]^ndwn dwnlwnir.K^sk^n tale, ulu tanr\m, istwyindwn g^l^mswr.Y^kswk da`lar, ulu tanr\m, atw]indwn canlan\r.

Ikinci g=r^]Atw]gah qar]\s\nda.Solmaz vw Altunbay mwbwddwn [\x\rlar. Elxan yana]\b swyyar taxt\n qap\s\n\ a[\r. Altunbayke[ir. Solmaz ke[wrkwn bir q\rp\m Elxan\n ^z^nw bax\r. Eynilw Elxan mwczub vw dal`\n birqiyafwtlw onun g=zlwrinw bax\nca, Solmaz onun bax\]lar\ndan qorxurmu] kimi, ba]\n\[evirib ke[ir, Elxan durdu`u yerdw donmu] kimi qal\r. Qullar ^[ twrwfdw taxt\ qald\r\rlar,yaln\z Elxan\n tutaca`\ twrwf bo] qald\`\ndan taxt wyilir. Eyni zamanda Tor`ut wlindwkiqam[\n\ Elxan\n ba]\ndan [\rp\r. Solmaz xwfif bir diksini] vw naraz\l\qla Tor`uta bax\nca,Elxan da fikrindwn ay\lm\] kimi diksinwrwk, taxt\n d=rd^nc^ aya`\ndan tutur. Irwlidw taxtvw arxada wliqam[\l\ Tor`ut olaraq gedirlwr.

&[^nc^ g=r^]Qullar y^k da]\y\rlar. Elxan, arxas\nda tay ke[wrkwn Solmaz\n oxumas\n\ e]idib dayan\r.

Solmaz (ba`[adan).Mwn bir solmaz yarpa`am ki, [i[wklwri bwzwrwm,Mwn bir susmaz duy`uyam ki, ^rwklwri gwzwrwm.

2

Mwn bir q\zam sevdiyim[in cwfalara d=zwrwm.Swnsiz g^llwr a[\lmas\n, axar sular dayans\n.Oxu b^lb^l, bwlkw yar\m oyans\n…Mwn bir s=nmwz ulduzam ki, daim i]\q sa[aram.Mwn bir oynaq b^lb^lwm ki, g^ldwn-g^lw u[aram.Mwn bir saql\ alwmwm ki, sevgilwrdir a[ar\m,Mwnsiz g^nw] g=r^nmwsin, qaralara boyans\n,Oxu b^lb^l, bwlkw yar\m oyans\n…

(Elxan bu swsi e]idincw dayan\r, dinlwyir. Arxadan Tor`ut gwlir, onu qam[\lay\r.)

D=rd^nc^ g=r^]Bargah. Altunbay vw Tor`ut.(Altunbay\n ota`\, geni], zwngin bir bargah, a[\q pwncwrwdwn ya]\l bir ba`[a, uzaqda yanarda`lar g=r^n^r.)

ALTUNBAY (sinirli)… And olsun bu yanar da`lara, and olsun bu s=nmwz odlara ki,dediklwrindw do`ruya bwnzwr bir ]ey g=rswm, bu g^nw]w g^l^mswr bargah\ bayqu]laryuvas\na, torpaq ^st^n^ mwqbwrwlwrw [evirwcwywm, bu qiyamwtin dwh]wtlwri i[indw o damwhv olacaqd\r, swn dw… mwn dw!.. S=ylw!..TOR~UT. A`am\z! Mwn =yrwnw bildiyim hwr bir ]eyi b^t^n [\lpaql\`\ ilw, b^t^n dwh]wti ilws=ylwdim. Yaln\z bir ]ey qald\: Solmaz\n g=zwllwyinw do`ru kaman [evirwn hwrif swnin =zqulun bilwgwnli Elxand\r.ALTUNBAY. Ha-ha-ha! Hwlw d^nwn hwrrac bazar\ndan wl qan, yaxa qan, d=rd-be] dirhwmwsat\n al\nm\] miskin bir k=lw, yaz\q bir qul… Nw qwdwr g^l^nc?..TO~RUT. O, indi dw hwr g^n wl qan, yaxa qand\r. Siz onun yaz\q g=r^nmwsinwaldanmay\n. Bir taq\m s=zlwr deyir. D=y^rlwr, s=y^rlwr, danlay\rlar, o isw susmazd\r.Solmaz onu qoruyur, [wtin i]lwrw g=ndwrmir, a`\r y^klwr alt\na vermir. Siz onu yaz\qg=rmwyin, o bir dwh]wtdir.ALTUNBAY. Elw bir miskinw Solmaz\n uymas\ daha bir dwh]wtdir.TO~RUT. A`am\z!ALTUNBAY. Get, onu g=zlwyirwm.TO~RUT (bir az getdikdwn sonra saxlanaraq). A`am, Solmaz\dam\?ALTUNBAY. Hwr ikisini. Yox ancaq onu. Qolu ba`l\. Yox, yox, hwr ikisini… Dayan… Onw gurultudur?TO~RUT (qap\dan [\xaraq). A`am, sizin kwndlilwrinizdir.ALTUNBAY. Burax, burax, gwlsinlwr. Onlar da mwni bo`az\ma y\`m\]lar. (Tor`utunard\nca kwndlilwr gurultu ilw i[wri dolu]dular.) Xristian, atw]pwrwst, b^t^n cwhwnnwmtopla]\b gwlmi]dir. Nw istwyirsiniz? (Tor`uta.) Swn get, onlar\ g=zlwyirwm.QORXMAZ. A`am\z! Sizw aman gwtiririk, bizim son yor`an\m\z\ ^st^m^zdwn, son par[a[=rwyimizi bo`az\m\zdan [\xar\b apar\rlar.ALTUNBAY. Siz g=zlwyin. Hwlw sizin q\zlar\n\z\, gwlinlwrinizi dw aparacaqlar.

3

TO~RUL. Apar\rlar, a`am\z! Bu zavall\n\n evindw bir iynwsi yoxdur. Bac\s\n\ s^r^klwyibaparm\]lar.HAM|S|. Ac\q, a`am\z! Dolana bilmirik, bizi soyurlar.ALTUNBAY. T^lk^ hwriflwr. Sizw hwr ]ey azd\r. Dwriniz soyulmal\d\r. Siz iki hwftw bundanwvvwl b^t^n vergilwri gwtirmwliydiniz.D+NMWZ. A`am\z, ye-ye-ye-yeti]dirw bilmwdik.HAM|S|. Quraql\q oldu… Dolu d=yd^.QORXMAZ. {at\]d\ra bilmwdik.ALTUNBAY. Oras\ mwnim i]im deyildir. Mwn sizin yerinizw wrwblwrin dar a`ac\ndan as\labilmwrwm.TO~RUL. A`am\z! He[ olmasa =z t=yc^lwriniz ^[^n m=hlwt verin.ALTUNBAY. Nankorlar! Wkdiyiniz bu yerlwr kimindir? Sizi ya]adan kimdir?HAM|S|. Sizsiniz, a`am\z!ALTUNBAY. A`ac bar gwtirmwk ^[^n wkilir. Torpa`\ma qar]\ t=yc^ vermwyw dw can[wkirsiniz. T^lk^ hwriflwr! Mwn sizi [ox g=zwl tan\y\ram.QORXMAZ. A`a…ALTUNBAY. Swn dw, Qorxmaz, d^nwn deyirmi]swn ki, bizim swkswn wrimiz vard\r. A`am\zwrwblwr olmu]sa, Altunbay nw istwyir. Yax\n gwl! Mwn =z^m^ sizw tan\td\raram. Mwn, swnQorxmaz\ bu g^n =z [olma-[ocu`undan ay\r\b bir itw dwyi]wcwywm. Swn onda mwnitan\yarsan. Yax\n gwl! Bax, mwn buyam! (B^t^n q^vvwtilw ^z^nw bir sillw vurur.) Swn dw,To`rul, xristian hwrif, yax\n gwl!HAM|S|. A`a, wsirgwyin, wfv edin, ba`\]lay\n.ALTUNBAY. Yax\n gwl, swnw deyirwm, yax\n gwl! (Wlindwn tutub s^r^klwrkwn.)

PwrdwBe]inci g=r^](Altunbay saray\nda. Solmaz vw Elxan ba`[ada.)

SOLMAZ. Get, art\q, get. Swn amans\z bir =l^mlw oynay\rsan.ELXAN. +l^m… Solmaz, s=ylw, yavrum! Hwr add\m\nda bir cwhwnnwm qayna]an bubi[imsiz hwyatdan mwqswd nwdir? Yemwk, i[mwk, parlaq altunlar, geni] bargahlar hwyat\nmwqswdidirmi? Bu qwdwr dilwndiyimiz azadl\q belw hwyat ^[^n bir mwqswd deyildir. Yemwk,ya]amaq ^[^n g=zwl saraylar—twbiwtin amans\z pwncwsindw =lmwmwk ^[^nd^r.SOLMAZ. Halbuki azadl\q…ELXAN. Azadl\q—g=zwl ya]amaq ^[^nd^r. Ya]ay\]—azadl\q ^[^n deyildir. Bunlar ham\s\bir vasitwdir. Lakin wsil mwqswd nwdir?SOLMAZ. Swn wn do`ru bir qad\n\ tap\nd\ra bilwrswn. S=zlwrin bir ildir\m kimi insan\nbeyninw, bax\]lar\n bir iynw kimi ^rwyinw sanc\l\r. Ancaq mwn he[ bir zaman swnin olabilmwywcwywm.ELXAN. Nw ^[^n, Solmaz, nw ^[^n?SOLMAZ. {^nki mwn barma`\mda atw]gah\n m^qwddws ^z^y^n^ gwzdirirwm. MwnAltunbay\n ni]anl\s\yam.ELXAN. Lakin, Solmaz, swn ki, onu sevmirswn?

4

SOLMAZ. Hwr halda o mwni sevir… Mwn sa` qalarsam, onun ola bilwcwywm. {^nki mwnodlar gwliniywm. Adwtimizcw mwnim ni]anl\m =lkwnin wn zwngin vw g^cl^ bir adam\olmal\d\r ki, o da indilik Altunbayd\r. Mwni ondan twk bir atw]gah ala bilwr.ELXAN. Budur wsrlwrdwn bwri zavall\ insanl\`\ didib [eynwywn canavar! Budur wsrlwr boyuqanun ad\na h=kmranl\q s^rwn qanunsuzluq! Ne[in o bir zwngindir, mwn bir k=lwywm?Ana twbiwtin =z yavrular\na verdiyi bu ya]\l [wmwnlwr, geni], mwhsuldar [=llwr, irmaqlar,swrin sular—ham\s\ kimin olmal\d\r? Kimindir vw nw ^[^n onundur? Qollar\mda q^vvwt,varl\`\mda sars\lmaz bir qwtiyywt [\rp\n\rkwn, mwni, k=lgwsindwn qorxan bir oyunca`\nwlindw oyunca`a [evirib tap\nd\ran nwdir? Ki[icik k=nl^ndw dilwklwr [\rp\nan swni, g^ndwbir b^lb^l^n mahn\lar\ ilw ox]anacaq, g^ndw bir g^l^n yarpaqlar\ ilw bwzwnwcwk swni, canl\bir insan ^rwyini wbwdi wsarwt tapda`\nda [eynwdwn nwdir? Nw ^[^n swn ancaq onunolmal\san?SOLMAZ. Zavall\ [ocuq! Mwn swnw ac\y\ram. Bu nw ^[^nlwr ilw swn =z boynunu Altunbay\nqanl\ pwncwsinw ke[irwcwk, =z^n^ mwhv edwcwkswn. O, [ox y\rt\c\d\r. O, mwnim u`rumdawtwklwr dolusu altun swpwlwmi]dir. Swn unutma ki, mwni almaq istwywnlwrin bax\]lar\ndanda]lar par[alanmal\, q\l\nc\na, m\zra`\na b^t^n varl\q tap\nmal\d\r.ELXAN. Yox, b^t^n varl\q mwnim q\l\nc\ma deyil, azad dilwklwrw, azad vicdanlaratap\nmal\d\r. Mwhv olmal\d\r wsgi d^nyan\n bu qanl\ fwlswfwsi, b^t^n q\l\nclar, m\zraqlarq\r\lmal\, yaz\q bw]wriyywti =l^m pwncwsindw bo`an vuru] tanr\s\n\n qanl\ heykwli, bu =l^mvasitwlwrinin q\r\nt\lar\ alt\nda wbwdilik olaraq g=m^lmwlidir. Ba]qa bir yol yoxdur.Insanl\`\n nicat yolu bu mwnfur mwzarl\`\n qara torpaqlar\ ^zwrindwn ke[mwlidir.SOLMAZ. Heyhat ki, swn bu m\zraq q\r\nt\lar\ ilw bir yana gedib [\xa bilmwzswn.ELXAN. Mwn m\zra`\m\ q\rmadan bu qanl\ heykwlin dayaqlar\n\ q\raca`am. Mwn onundaya`\ dini, q^vvwt vw altun h=kmranl\`\n\ devirwcwk, b^t^n d=vlwtlwri, h=kumwtlwri,adwtlwri, qanunlar\, dinlwri vw onlar\n yaratd\`\ b^t^n wsgi d^nyan\ u[uracaq, bu hwyatbayqu]lar\n\n mwzarl\`\ ^zwrindwn azad dilwklwr vw azad vicdanlar d^nyas\na do`ru [i[wklibir yol salaca`am. Bu yeni d^nyan\ bwzwywn azadl\q [i[wklwrinin g^lg^n yarpaqlar\, oran\i]\qland\ran swadwt g^nw]inin bu altun tellwri alt\nda mwn swnin ayaqlar\na enwcwk, mwsumg=zwlliyw pwrwsti] edwcwywm.SOLMAZ. Zavall\ [ocuq! Swn bu gedi]lw [ox ya]aya bilmwzswn. Bunun ^[^n swnwbilirswnmi nwlwr gwrwkdir?ELXAN. Yaln\z bir ^mid. Canl\ bir hwdwf, bir wmwl ulduzu!SOLMAZ. Sonra?ELXAN. Sonra? Ox, Aq]in! Aq]in…SOLMAZ. Aq]in?ELXAN. Mwnim Aq]in adl\ bir qarda]\m vard\r. Mwn [ocuqkwn ondan ayr\lm\]am. Mwnonu [ox sevirdim, o da mwni. O, aslan kimi igid vw qorxmazd\r.SOLMAZ. Sonra?ELXAN. Buradan qa[\b onu tapaca`am, onunla wl-wlw verib b^t^n d^nyaya qar]\ ^syanqald\raca`am.SOLMAZ. Elxan! Swn bilirswnmi ki, xilafwt valisi Wbu &beyd Altunbaya vw atw]gaha fwrmanyazm\], mwni almaq vw Ba`dad xwlifwsinin hwrwmxanas\na g=ndwrmwk istwyir?ELXAN. E]itmi]wm!

5

SOLMAZ. Swn bilirswnmi ki, Altunbay onlara yox demwmi]dir vw deyw bilmwz?ELXAN. E]itmi]wm. Deyw bilmwz, [^nki o =z q\z\llar\n\n da`\lmas\ndan qorxur.

(Tor`ut g=r^n^b, bir twrwfdw gizlwnir.)

SOLMAZ. Swn bilirswnmi ki, atw]gah ac\ql\ Whrimwni ovundurmaq vw xalq\ wrwblwrins\x\nt\s\ndan qurtarmaq ^[^n mwni qurban kwsmwk istwyir?ELXAN. Bilirwm vw bilirwm ki, fwrman xilafwtindir, atw]gah isw swni qan vw q\l\nca twslimedir.SOLMAZ. Swn bilirswnmi ki, mwn bu odlar\n ba`r\ndan do`mu] bir q\zam? Atw]gah\nwmrinw qar]\ dura bilmwrwm. Altunbay [ox hiylwgwr vw y\rt\c\d\r. Wrwblwr b^t^n d^nyan\ =zm\zraqlar\na twslim etmi]lwr. Swn =z^n onlar\n dar a`ac\ndan qa[m\]san. Swn bilirswnmi ki,mwnim taleyim bunlar\n hwrwkwtindwn as\l\d\r?ELXAN. Bilirwm.SOLMAZ. Art\q get, d^]^n! Swni burada g=rmwsinlwr. Yoxsa hwr ikimiz mwhv olar\q. Ancaqunutma ki, mwn wrlwrdw q^vvwt, q^drwt vw cwsarwti sevirwm. Bir dw bu s=zlwr ilw g=zlwrinwg=r^nmw. Swn ham\s\n\ bilirswn, get! Mwni bu [wki]mwlwrin i[indwn ala bilswn… kim bilir,bwlkw dw, bwlkw dw…ELXAN. Gedirwm, Solmaz! Ancaq unutma ki, nw olursa-olsun, Elxan bilwgwnli bu mwsumg=zwlliyi unutmayacaqd\r… {\x yerin dibindwn, Aq]in, [\x!..TO~RUT. Dayan! Yaz\q ki, he[ bir yana gedw bilmwywcwkswn. &zwrindw dayand\`\n qaratorpaqlar son yurdun, son mwzar\n olacaqd\r.SOLMAZ. Aman allah, Tor`ut, wsirgw bizi, Altunbaya s=ylwmw…TO~RUT. Art\q ham\s\n\ bilir. Dayan!

PwrdwAlt\nc\ g=r^](Atw]gah. S=nmwz vw Oddand\.)

S+NMWZ. Wrwblwr wvvwllwri he[ olmazsa b=y^k mwrkwzlwrdwki ocaqlara, ibadwtxanalaratoxunmurdular. Indi art\q =z yerlwrini bwrkitmi]lwr. Xalq\ zorla islaml\`a [evirir, imangwtirmwywnin dilini kwsirlwr. Ona g=rwdir ki, xalq qorxusundan atw]gaha gwlmir.Ke[mi]lwrdw hwr g^n nw qwdwr qurbanlar olurdu. Indi isw…ODDAMD|. D^nwn vur-tut swkkiz dwnw qotur c^cw, iki dw axsaq ke[i gwtirmi]dilwr.Bundan nw olacaq? Ke[wnlwrdw k=k toyuqlar, to`lular gwlirdi. Yeyib ^[ya]ar supa kimia`nayard\q… Deyilmi, S=nmwz?..S+NMWZ. Burax, Oddamd\. Burada i] toyuq-c^cw ^zwrinw deyil, daha dwrindir.ODDAMD|. Dwrinliyinw dwrindir, ancaq s=z aram\zda, sonu yenw toyuq-c^cwdir. Yoxsa,mwnw nw var ki, xalq oca`a, gwlmir… Istwyir =lwnw kimi =z evinw dw getmwsin.S+NMWZ. Twwcc^bl^d^r ki, swn b^t^n =mr^ndw ancaq qarn\n\ doldurmu]san, ba]\na iswhe[ bir saman [=p^ dw salmam\]san. Odur ki, qarn\n ba]\ndan daha doludur.ODDAMD|. Axtarsan, ham\s\n\n qarn\ ba]\ndan bir az a`\ll\ [\xar. Ancaq swnin ki, he[k=k^ndwn ba]\n yoxdur. Xalis i[alatsan.

6

S+NMWZ. Swn nw dan\]\rsan, Oddamd\? Burada b^t^n bir xalq\n m^qwddwrat\ d^]^n^l^r.Xalq wrwb cwbrindwn qurtarmaq ^[^n odlardan k=mwk istwyir. Bunlar d^]^n^lmwlidir.Yoxsa bir adam atw]gaha gwlmwz…ODDAMD|. Ay S=nmwz! Mwswlwlwri dwrinlwrw [wkmw. Xalq =z^ ki, gizli dw olsa, oca`a gwlir.Bir c^cwnin nw a`\rl\`\ var. Deginwn adamlar simiclw]mi], bitdi-getdi.S+NMWZ. Xalq\n yoxudur. El talanm\]d\r. Bir yandan wrwblwr soyur, bir yandan elbwyilwrtalay\r. Swn nw deyirswn, xalq cana doymu]dur.ODDAMD|. Hwlw d^nwn Yanarda` deyirdi ki, =lkwni sarm\] fwlakwtin swbwbi Whrimwninxalq\m\za [ox dar\lmas\d\r. Onu ovundurmaq ^[^n =lkwnin wn g=zwl bir q\z\—o daSolmaz.S+NMWZ. Bwli, yaz\q… G=zwl Solmaz…ODDAMD|. Bwli, Solmaz qurban verilmwli vw atw]gahda yand\r\lmal\d\r.S+NMWZ. Bwli, Solmaz mwhv edilwcwkdir. Ancaq swn bunun swbwbini bilmirswn, deyilmi?ODDAMD|. Can\m, nw olur-olsun. Q\z qurbandan nw [\xacaq. Sizin ba]\n\z\ ]axtavurmu]dur. I]i elw g=t^rmwlidir ki, i[indwn toyuq-c^cw [\xs\n. {ox adam Solmaz\ng=zwlliyinw baxmaq ^[^n atw]gaha gwlir. Ondan sonra kim gwlwcwkdir.S+NMWZ. Lakin, nw etmwk, wrwblwr, wrwblwr… Solmaz atw]gah\n s^sl^ bir gwlinidir. O, uluH^rm^zd^n g=zwlliyini twmsil edir. Solmaz he[, yand\r\l\r, ancaq wrwblwr! Qara^zl^, itidi]liwrwblwr!.. Onlar Solmaz\n yox olmas\n\ twlwb edirlwr vw bununla da b^t^n =lkwnin oca`\n\s=nd^rmwk istwyirlwr, anlay\rsanm\?ODDAMD|. Kim? Mwn? Mwncw yankwkil bir toyu`un mwswlwsi ham\s\ndan m^h^md^r. Ayatam, q\z qurbandan nw [\xacaq, toyuqdan dan\], toyuqdan.S+NMWZ. Burada qurban yox, q\l\nc var, q\l\nc. Yanarda` onu q\l\nca twslim edir.ODDAMD|. Aman, S=nmwz, swn mwni yaman qorxuya sald\n. Demwk, b^t^n ocaqlar\da`\d\b, indi bizim dw oca`a wl atm\]lar, elwmi?S+NMWZ. Onlar Solmaz\ al\b Ba`dad xwlifwsinin hwrwmxanas\na g=ndwrmwk istwyirlwr. Elbuna d=zmwywcwk. Qalxacaq. Wrwblwr isw b^t^n xalq\ q\l\ncdan ke[irwcwklwr. Yanarda`yalvarm\], biz onu =z^m^z qurban bwhanwsilw yox edwrik, ayaqlar\na d^]m^]d^r. I]in i[^z^ belwdir.ODDAMD|. Eyvah, mwhv olduq…S+NMWZ. Yava]! Bu nw gurultudur?

(Xalq bir gurultu ilw i[wri dolu]ur.)

QORXMAZ. Sanki qald\q, bizdwn nw olacaq, qapaz alt\nda s^r^klwnwn bir y\`\n swfilinya]ay\]\ndan nw [\xacaqd\r?XALQ. Biryolluq =l^m yax]\d\r. Ya]aya bilmirik, bizw bir k=mwk.S+NMWZ. Yava], bir-bir s=ylwyin. Nw olmu]dur?QORXMAZ. Art\q nw olacaqd\r? Ya]aya bilmirik. D^nwn bac\m\ s^r^y^b apar\rd\lar…S+NMWZ. Kim?HAM|S|. Wrwblwr… Mwhv oluruq. Bizw bir yol.QORXMAZ. Bizw s\`\nacaq bir =l^m, =rt^nwcwk bir mwzar g=stwrwn tap\lmayacaqd\r?XALQ. Soyulduq, taland\q, bizw bir [arw…

7

S+NMWZ. Qarda]lar, azac\q g=zlwyin, indicw Yanarda` gwlwr.QORXMAZ. Illwr boyu g=zlwdik. Wzildik. Art\q dayana bilmirik. Bir twrwfdwn wrwblwr, birtwrwfdwn dw yolbasar elbwyilwrimiz altunbaylar bizim g=n^m^z^ soyurlar.D+NMWZ (pwltwklwywrwk). Mal bir yana, hwlw si`w ad\ ilw bizim namusumuzu zorlay\rlar…ILD|R|M. Wrwb wsgwrlwrinin qorxusundan q\zlar\m\z, gwlinlwrimiz nwfws [wkw bilmirlwr.XALQ. Ya]amaq m^mk^n deyil. Dolana bilmirik, odlardan k=mwk istwyirik.S+NMWZ. Sus… Qarda]lar, wrwblwrin adlar\n\ [wkmwyin.QORXMAZ. Nw vaxtadwk susulacaqd\r! Art\q susulacaq bir ]ey yox. Dayan\lacaq bir ]eyqalmam\]d\r…XALQ. {arw g=stwrin! Qad\nlar\m\z\ apar\rlar. Komalar\m\z\ da`\d\rlar…ODDAMD|. {\`\rmaqdan bir ]ey [\xmaz. Yax]\s\ budur siz nwzir gwtirin. Toyuqdan,c^cwdwn, qoyundan, ke[idwn, kim nw bacar\rsa, nw qwdwr bacar\rsa, nw qwdwr [ox bacar\rsa,m^qwddws odlara qurban gwtirin.QORXMAZ. Art\q b\[aq s^m^yw dayanm\]d\r. Biz bu wrwb y\rt\c\lar\ndan, bu vwh]ielbwyilwrdwn qurtulmal\y\q.ODDAMD|. Wlbwttw, hwr ]ey qurban vermwklw, toyuq-c^cw gwtirmwklw d^zwlwr. Yoxsa…S+NMWZ. Sus, Yanarda` gwlir. Ancaq wrwblwrin ad\n\ [wkmwyin. (Bax\naraq.) Hwr yerdwwrwb casuslar\ vard\r.

(Yadarda` gwlir.)

QORXMAZ. Olsun, biryolluq s=ylwsin. +lmwliyiksw, ip tapaq. Vuru]mal\y\qsa, xwncwr-b\[aq axtaraq. Qalmal\y\qsa, hwrw bir yana qa[\b ba]\n\ qurtars\n. Yoxsa, b^t^n =lkw geni]vw amans\z bir hwbsxanaya [evrilmi]dir. Bu z^lm art\q dayan\lacaq bir ]ey deyildir.XALQ. Deyildir, deyildir!YANARDA~. Ey ulu H^rm^zd^n pak vw twmiz =vladlar\! Ac\ql\ Whrimwn elimizw [oxac\qlanm\], nw qwdwr adi qurbanlar verilirsw, ovunmur. Ona g=rw dw atw]gah bu ac\ql\ ruhuovundurmaq ^[^n =lkwnin wn dwywrli bir cavahirini, d^nya g=zwli, odlar gwlini Solmaz\qurban vermwyi qwrara alm\]d\r.D+NMWZ. Kimi? Solmaz\?ILD|R|M. Eyvah, odlar gwlini g=zwl Solmaz\m\?YANARDA~. +zgw bir yol yoxdur. Bu g^ndwn ulu H^rm^zdwn twlqinilw Solmaz\nbwkarwti ulu H^rm^zdw tap]\r\lacaq. Ibadwtdwn sonra yand\r\lacaqd\r.

(Rwbi wrwb wsgwrlwrilw gwlir.)

RWBI. Dayan\n! Kimsw yerindwn twrpwnmwsin!XALQ (qat\]\q). Eyvah, mwhv olduq.

({axna]ma.)

S+NMWZ. Aman, a`am, da`\tmay\n ibadwtxanam\z\.

8

RWBI. Oras\n\ sonda g=rwrik. Yaln\z do`rusunu deywcwksiniz. Bu adamlar\n aras\nda Elxanbilwgwnli kimdir? O, burada Babwk adilw ya]ay\rm\].YANARDA~. O, burada yoxdur.S+NMWZ. Altunbay\n k=lwsidir. Oradan soru]a bilwrsiniz.ODDAMD|. Swn sus, can\m, birdwn tutdu ki, swn =z^nswn, ya tan\y\rsan. Kim s^butedwcwkdir? (Rwbiyw.) A`a, o dinsiz bir swrswmdir. Buralara gwlmwz.RWBI. Sus, cwhwnnwm bwk[isi! Kimi harada tapma`\ biz [ox g=zwl bilirik.QORXMAZ. Ka] ki, b^t^n dinlilwr onun kimi ola idi.RWBI. Necw, do`ru[udur?! Siz ham\n\z do`ru[usunuz. Buraya topla]\b islama vw bir olanallaha qar]\ twbli`at apar\rs\n\z. Kimdir ona do`ru[u deywn? Irwli [\x! (Qorxmaz [\x\r.)Sar\y\n qollar\n\!YANARDA~. A`am! Islama qar]\ twbli`at… And olsun…RWBI. Burax, burax! And i[irwm deyw, b^t^n cwhwnnwmin odlar\n\ buraya doldurma.Yax]\, bu adamlar\n i[indw bak\l\ Qorxmaz kimdir?QORXMAZ. Mwnwm.RWBI. {ox g=zwl, anla]\ld\. Swn Elxan\ haradan tan\y\rsan?

(S^kut.)

Swn d^nwn dw bir islam m^cahidini balta ilw vurdunmu?QORXMAZ. Onlar bu g^n dw qarda]\m\ bo`azlam\]lar, bac\m\ s^r^y^b aparm\]lar.Qwlbinizdw mwrhwmwt yoxmu?RWBI. {ox g=zwl! Eldar o`lu Ild\r\m kimdir?ILD|R|M. Mwnwm.RWBI. Irwli gwl! Qartal o`lu D=nmwz kimdir?D+NMWZ. Mwm-mw mwnwm.RWBI. Irwli gwl! Sar\y\n!..D+NMWZ. Mwnim a-anam\ za-za-zad-kwkw-kwk… qu-qu-qu…RWBI. Bwsdir quqquldad\n. Bu adamlar\n i[indw Qa[maz o`lu To`rul kimdir?ILD|R|M. O, xristiand\r, buraya gwlmwz.S+NMWZ. Xristianlar buraya gwlmwzlwr.ODDAMD|. Swn sus, can\m! Tutdu ki, swn =z^nswn, nw deywcwkswn?RWBI. Ibadwt vaxt\! Siz buraya ibadwt ^[^n deyil, fahi]wlwrin g=zwlliyini seyr etmwk ^[^ngwlirsiniz.QORXMAZ. Bu twhqir bitmwywcwkmi?RWBI. Swsini kws! (Q\rmanc\ onun ba]\ndan vurur.) Twlwsmw. Biz bu g^n hesabla]ar\q.Do`rusunu deyin, To`rul kimdir?YANARDA~. A`am, and olsun…RWBI. Bwsdir, g=t^r^n ham\s\n\, yerindw ay\rd edwrik.

(Gedirlwr. G^lg^n son dwrwcw hwywcanl\ bir halda a`layaraq gwlir.)

G&LG&N. Eyvah! +ld^rd^lwr, do`rad\lar, mwnw bir k=mwk!

9

QAT|}|Q SWSLWR. Kim? Nw?G&LG&N (Yanarda`\n ayaqlar\na qapanaraq). Elbwyimiz bac\m\ borc yerinw alm\]d\.Bac\m da dayanmam\], qa[m\], o da =z adamlar\ ilw gwldi. Atam\ yaralad\lar, bac\m\ da=ld^rd^lwr, g=z^m^n qaba`\nda do`rad\lar. Aman, mwnw bir k=mwk, siz, ey islamlar,atw]pwrwstlwr, xristianlar, dinlilwr, dinsizlwr, mwnw bir k=mwk, =ld^rd^lwr, do`rad\lar…

PwrdwYeddinci g=r^](Altunbay\n evi. Altunbay, Solmaz vw Elxan.)

ALTUNBAY (sinirli ). Maraql\d\r, zavall\, miskin bir qulda bu qwdwr cwsarwt, [oxmaraql\d\r! Swn s=ylw, barma`\nda atw]gah\n m^qwddws ^z^y^n^ gwzdirwn, g=zlwrindwH^rm^zd^n mwsum g=zwlliyini twmsil edwn odlar gwlini, swndwmi onu sevirswn?SOLMAZ. Mwn he[ bir ]ey bilmirwm.ALTUNBAY. And i[irwm g^nw]in i]\ql\ tellwrinw, dediyinizdw bir kwlmw yalan olsa, hwrikiniz mwhv olacaqs\n\z. O da, swn dw!SOLMAZ. Mwn he[ bir]ey bilmirwm, mwni yaln\z onun s=zlwri maraqland\r\r.ALTUNBAY. Bwli, onun s=zlwri [ox maraql\d\r. Mwn dw swni daha art\q xo]land\rmaq ^[^nonun f^sunkar dilini dibindwn kwsdirib atd\raca`am. Yox, yox, hwr ikiniz mwhvolacaqs\n\z, mwnim verwcwyim cwza [ox a`\r olacaqd\r.SOLMAZ. Mwn ona qar]\ he[ bir ]ey d^]^nm^rwm.ALTUNBAY. Solmaz, Solmaz! Mwnim bu ad\m\, bu q^vvwt vw iqtidar\m\ belw miskin birk=lwyw dwyi]mwyin nw qwdwr ac\d\r!SOLMAZ. Altunbay, a`am\z…ALTUNBAY. Solmaz, zavall\, swn mwhv olacaqsan. (Elxana.) Yax]\, swn s=ylw, wziz filosof,s=zlwrin yar\m[\q qald\.ELXAN. Mwnim swnw deywcwk bir s=z^m qalmad\.ALTUNBAY. Yaln\z oras\n\ mwnw anlat ki, swn kimswn?ELXAN. Mwn… Mwn d^nyada swadwt yarada bilwcwk ulu bir q^vvwt…ALTUNBAY. Ha-ha-ha! ({a`\r\r.) Tor`ut! (Tor`ut girir.) Tor`ut! Swn s=ylw, bu zavall\kimdir?TOR~UT. O sizin k=lwnizdir, a`am\z.ALTUNBAY. Haradan vw necw al\nd\?TOR~UT. Hwrrac bazar\ndan, wlli dirhwmw.ALTUNBAY. E]idirswnmi? Mwn ona nw edw bilwrwm?TOR~UT. Hwr bir ]ey, a`am, ba`\]laya bilwrsiniz…ALTUNBAY. Ne[in oradan ba]lay\rsan, al[aq, yaramaz! (Hiddwtlw k=ks^ndwn vurur,Tor`ut y\x\l\r.) K=ks^ndw k=lw qwlbi d=y^n^r.TOR~UT. A`a, =ld^rw bilwrsiniz, bo`dura bilwrsiniz, quyuya atd\ra bilwrsiniz, diri-diri yerwbasd\ra bilwrsiniz.ALTUNBAY. E]idirswnmi?ELXAN. Qoy bunlar\n ham\s\na hwyat vw m^hit utans\n.

10

ALTUNBAY. Swn anla ki, swnin b^t^n varl\`\n mwndwn as\l\d\r. Istwdiyim q\rp\mda qaratorpaqlara d=nwcwkswn.ELXAN. Bilirwm. Ancaq mwndwn nw istwyirswn?ALTUNBAY. Hwlw dur. Swndw do`rudan da bir wr ^rwyi varsa, a[\q s=ylw: Solmaz\ [oxmusevirswn?ELXAN. Bwli, [ox! Onsuz varl\q mwnim ^[^n bir he[, ya]ay\] mwnas\zd\r. Hwr bax\]\ndayeni bir d^nya g^l^mswywn bu bay`\n f^sunkar g=zlwri, hwr g^l^]^ndw bir hwyat [\rp\nanbu incw, titrwk dodaqlar\, hwr g=r^n^]^ndw yeni bir wmwl, yeni bir dilwk parlayan bu ilahiheywti sevmwmwk m^mk^nm^? Daha nw soru]acaqsan?ALTUNBAY. Uf, dwh]wt! Nankor, qara^zl^ nankor… Evindw ya]ad\`\n, [=rwyini yediyinbir adama…ELXAN. Yediyim bu [=rwyi mwn becwrmi]wm. Oturdu`un bu geni] saray\n da]lar\wllwrimin qabarlar\ndan yap\lm\], torpa`\ al\n twrimlw, g=z ya]lar\mla yo`rulmu]dur.ALTUNBAY. Demwk, mwnim he[ bir ]eyim yoxmu]!ELXAN. Yox.ALTUNBAY. Yoxsa =zgwnin ni]anl\s\na vuruldu`un da…ELXAN. Swnin ni]anl\n yoxdur. Barma`\nda ^z^k gwzdirwn bir q\z, qab\r`as\nda dam`agwzdirwn bir =k^z, mwncw, birdir.ALTUNBAY. Swncw Solmaz kimindir?ELXAN. Hwr halda swnin deyil vw olmamal\d\r.ALTUNBAY. Mwnim deyilsw, swninmi olmal\d\r?ELXAN. Yox. Mwnim dw olmamal\d\r.ALTUNBAY. O zaman kimin olmal\d\r?ELXAN. Kimswnin. O ham\n\n, ham\ da onun olmal\d\r. O =z istwklwrinin, =z dilwklwrininolmal\d\r.ALTUNBAY. +z istwklwrinin, [ox g=zwl. Swn bu qanunu haradan d^zwltdin?ELXAN. B^t^n qanunlar\n he[nwliyindwn!.. Mwnim ^[^n d^nyada qanun adl\ bir ]eyyoxdur. Wn b=y^k qanun—]wxsin azad dilwklwridir. Altunlar\n\ saxlamaq, haqs\zl\`\n\z\do`rultmaq, a`al\`\n\z\ bwrkitmwk ^[^n uydurdu`unuz yapma qanunlar\, yalan dinlwrimwn tan\m\ram. Mwnim tanr\m, ba]qalar\na zwrwr vermwz azad dilwklwrimdir.ALTUNBAY. G=zwl dindir! Mwnim arvad\m mwnim olmaya da bilwrmi].ELXAN. Swnin daimi bir arvad\n ola bilmwz. Mwn quru da]lara, cans\z ]eylwrw, dilsizheyvanlara belw fwrdlwrin yiywlik haqq\n\ qwbul etmwzkwn, insan ^zwrinw insan yiywliyinisormaq g^l^ncd^r. Bir q\rp\m belw durarsa, hwyat ola bilmwz. Hwyat\n m^twmadiy^r^]lwrindw hwr hwrwkwt bir twkam^l, hwr dwyi]iklik bir duy`u vw hwr duy`u bir dilwkdo`ururkwn, daimi nikahlardan dan\]maq—hwyat\n ax\n\n\ saxlamaq demwkdir. Bu g^nswninlw olacaq qad\n, yar\n istwrsw ba]qas\ ilw ola bilwr.ALTUNBAY. Bwli. Swnin dinin [ox maraql\d\r. Solmaz\ maraqland\ran da buras\ olmal\d\r.O, Ba`dad xwlifwsinin hwrwmxanas\nda da bu s=zlwri say\qlayacaqd\r.SOLMAZ. Aman allah! Bu ad bir iynw kimi mwnim ^rwyimw sanc\l\r. Yox, Altunbay, mwnyaban[\ ellwrw wsir gwtmwkdwn isw, =z do`ma odlar\m\n qoynunda =lmwk istwyirwm.ALTUNBAY. Bwli, Solmaz, ancaq bu yeni pey`wmbwr swni m^dafiw edwcwkdir.ELXAN. Swn edwcwkswnmi?

11

ALTUNBAY. Mwn, b^t^n d^nyaya meydan oxuyan bir q^vvwtw qar]\ dura bilmwrwm. Onum^dafiw edw bilmwrwm.ELXAN. Mwn isw edwrdim.ALTUNBAY. Ax\ swn anla ki, bu [arp\]an q^vvwtlwrw qar]\ swn bir he[swn.ELXAN. Lakin mwn bu he[liklw dw bir hwqiqwtwm.ALTUNBAY. Elwmi? Mwnw bax. Swnin s=zlwrin [ox maraql\d\r. Swn he[ dw a`\ls\z deyilswn.Hwyatda hwr kws aldana bilwr. Swn isw yalvar\b…ELXAN. Aldand\`\m yox. Dediyim d^]^nd^klwrimdir. Yalvar\]\ isw mwndw g=rwbilmwywcwksiniz.ALTUNBAY. Elwmi? {ox g=zwl! Solmaz, bizi twk burax. (Tor`uta.) Swn dw get, [a`\raram.(Solmaz vw Tor`ut gedirlwr.) Art\q yetwr. Mwn fikrimi dwyi]dim. Indi, yeni pey`wmbwr,yax\n gwl, dinlw. Swn [ox mahir bir ni]an[\san. Sevdiyin q\z b^t^n =lkwnin wn g=zwlq\z\—odlar gwlinidir. Biz gwlwcwkdw [arp\]ar\q. O, ^st^n [\xan\n olacaqd\r. Indi isw birtwrwfdwn wrwblwr onu al\b Ba`dad xwlifwsi Mwmuna hwdiyyw g=ndwrmwk istwyirlwr. Buolmazsa, atw]gah onu qurban adilw yand\racaqd\r. Birincilwr s^ng^yw, ikincilwr isw xalq\nkobud ba]s\zl\`\na dayan\rlar. Hwdwf bir, nwticw dw bir vw he[dir.ELXAN. Swn q\z\llar\n\n da`\laca`\ndan qorxub q\m\ldanm\rsan.ALTUNBAY. Mwnw bax. Swn [ox g=zwl bir natiqswn. Yurdumuzda [arp\]an q^vvwlwrw qar]\swnin fwlswfwn wn kwskin bir q\l\ncd\r. Elxan bilwgwnli, swn Solmaz\ sevir ikwn, =z^ndw onuqoruyacaq bir cwsarwt duyur iswn, and i[, wlbir [al\]aq… Ne[in susursan? S=zlwrindo`rudursa, =l^mdwn qorxmursansa, and i[.ELXAN. And i[irwm ki, mwn son g^n^mwdwk onu b^t^n varl\`\mla b^t^n d^nyaya qar]\qoruyaca`am. Ancaq swnsiz!ALTUNBAY. Ne[in?ELXAN. {^nki bizim gedwcwyimiz yollar ba]qa-ba]qad\r.ALTUNBAY. Halbuki mwn swnin mwnwvi q^vvwt vw cwsarwtini maddi k=mwyimlw g^clwndirwbilwrdim. Swn do`ru[u bir pey`wmbwr dw olsan, altunsuz bir i] g=rw bilmwzswn.

(Swhnw ard\ndan bir inilti qopur vw getdikcw ac\ bir fwryad ]wklini al\r.)

ELXAN. Mwn b^t^n hwyat fwlswfwsini g^cs^zlwrin, yoxsullar\n yalvar\]\, g^cl^lwrin,varl\lar\n mwrhwmwti vw swxavwti ^zwrindw quran say`\s\z pey`wmbwrlwrin mwntiqsizliyinitwkrar etmwk istwmirwm. Mwn g^cs^zlwrin, yoxsullar\n taleyini g^cl^lwrin, varl\lar\nmwrhwmwt vw swxavwtinw deyil, onlar\n =z wllwrinw tap]\r\ram. D^nyada wbwdi swadwti,azadl\`\, sevgilwri, birlik vw qarda]l\`\ twrwhh^mlwr, swdwqwlwr d^zwltmwywcwkdir. Izlwdiyimsevgi, birlik vw qarda]l\q d^nyas\ qurulmad\qca, mwn ac o`ruluqlar\, yolbasarl\qlar\do`ruldur, b^t^n hwyata ba]s\zl\q bildiri]i verir, b^t^n wski d^nyaya qar]\ hwrb a[\ram.Budur mwnim gedwcwyim yol, istwswn, mwnimlw gedw bilwrswn.ALTUNBAY. Elxan bilwgwnli, cocuq olma. Altunsuz d^nya ke[inmwz. {iyin-[iyinw gedwbilwcwyimiz yolu ay\rma. Mwn altunlar\mla swnw gizli k=mwk edw bilwrwm.ELXAN. Mwnimlw gedwcwk olsan, swni xalqdan ay\ran bu altunlardan, bu sans\z swrvwtdwnbir q\rp\mda vaz ke[ib, yola [\xmal\san.

12

ALTUNBAY. Elxan, bir dw unutma ki, swn wrwblwrin dar a`ac\ndan qa[m\] bir adamsan,swnin Elxan oldu`unu ancaq mwn bilirwm. Indi gwl (onun wlindwn dart\b pwncwrwyw do`rus^r^y^r.) bax! Nw g=r^rswn?ELXAN. Hwr g^n g=rd^y^m qanl\ dwh]wtlwrdwn biri, hwr g^n mwnimlw [iyin-[iyinwSolmaz\n taxt\n\ gwzdirwn yaz\q Da]dwmiri uzatm\]lar, ya] [ubuqlarla yal\n k^rwklwrinwd=y^rlwr. Qan\ g=ylwrw s\[ray\r…ALTUNBAY. O, swnin Solmaza qar]\ e]qini bilir vw gizlwdirmi].ELXAN. Yalan! O he[ bir ]ey bilmir. O g^nahs\zd\r. Mwnwm m^qwssir, mwn.ALTUNBAY. Tor`ut! ({a`\r\r, sonra Elxana.) Unutma ki, bir dwqiqwdw mwhv ola bilwrswn.

(Tor`ut gwlir.)

ELXAN. O yaz\qda he[ bir g^nah yoxdur.ALTUNBAY. Wllwrindwki qan nwdir?TOR~UT. K=lwnizw y^z [ubuq vurulmas\n\ buyurmu]dunuz.ALTUNBAY. Vuruldumu?TO~RUT. Swkswnincidw =ld^.ELXAN. Dwh]wt! Yerlwr qan, g=ylwr qan!ALTUNBAY. Son s=z^md^r, cocuq olma, d^]^n, yollar\m\z\ ay\rma.ELXAN. M^mk^n deyil, anlay\rsanm\, m^mk^n deyil. Bu k=lwlik d^nyas\, bu altunh=kmranl\`\, bu q\l\nc hakimiyywti s^rd^kcw, bu qanl\ wllwr yuyulmayacaqd\r. Indicwg^nahs\z bir nsane ^rwyi susduruldu. Halbuki mwn onu altunlara, dinlwrw, k=lwliyw qar]\[a`\rarkwn ac\qlan\b atd\`\ baltan\n yeri budur, k=ks^mdwdir. Qan\ hwlw dwdayanmam\]d\r. M^mk^n deyil, mwn bu qanl\ altun vw q\l\nc h=kmranl\`\na d^]mwnwm.Mwnim vuru] yollar\m bu qanl\ saraylar\n xarabal\qlar\ ^zwrindwn ke[ir, anlay\rsanm\! Mwninsanl\`\n ^mumi vw wbwdi swadwtini bu ]wxsiyywt istibdad\n\n mwzarlar\ ^zwrindw tikmwkistwyirwm, anlay\rsanm\! D^]^nd^y^m vuru]da ilk d^]mwnim wrwb basq\n[\lar\, ikincid^]mwnim bw]wriyywti sal\]d\ran vw g^cs^zlwri wzdirwn dinlwr, ^[^nc^ d^]mwnim iswk=lwlik t=rwdwn b^t^n indiki ictimai m^hit vw ya]ay\], qurulu]dur ki, onun da ba]\nda swnvw swnin kimi nsane qwssablar\ dururlar. Ba]qa yol yoxdur. Mwnim yolum swnw qar]\d\r.ALTUNBAY. Mwn dw swnw qar]\yam. (&z^nw bir sillw [\rp\r vw eyni zamanda.) Tor`ut!(deyw I]arw edir, ^[-d=rd nwfwr I[wri girir.) Bwywnirswnmi?ELXAN. Bwli, o elw dw olmal\d\r. Zatwn hwr bir d^ha m^hitin sapq\nl\`\ndan, hwr bir dahim^hitin yumruqlar\, twpiklwri alt\ndan do`ur.ALTUNBAY. Elwmi?.. Tor`ut!.. (Elxan\ d=yw-d=yw [\xar\rlar.) +l^ncwywdwk. Elw, elw!Yalvaracaqsan. Elw, bwrkdwn!ELXAN. Mwn dilimi gwmirwcwk, d^]mwnw qar]\ inlwmwywcwywm. Yaln\z bir ricam var,qarda]\m Aq]in sa` isw, mwni arayacaq. Ona mwndwn son vida.ALTUNBAY. Tor`ut! (d=ymwkdw davam edirlwr.) Bwrkdwn, elw, elw!TO~RUT. A`am, qan yerw axacaq.ALTUNBAY. Olsun, bwrkdwn, elw!SOLMAZ (bir hwywcanla I[wri at\laraq). Altunbay, aman, ba`\]la, mwn kimswni sevmirwm.+ld^rmw, ba`\]la!

13

ALTUNBAY. Hm! Dayana bilmwdin! Bwrkdwn, elw, elw!SOLMAZ (bir iztirabla Altunbay\n ayaqlar\na qapanaraq). Aman, wfv et, yaz\qd\r, =ld^rmw!ALTUNBAY. Sapq\n qad\n, swn susmayacaqsan?

(Bo`az\ndan yap\]\b bo`maq istwrkwn Rwbi =z dwstwsilw girir.)

RWBI. Dayan\n, bu nwdir? (Ham\s\ dayan\r.) Onlar\n twqsiri nwdir?ALTUNBAY (yaltaqlanaraq). Ziyankard\r, a`am!RWBI. Omu? Yax]\. (Wsgwrlwrw.) Onu saxlay\n. Onun ^[^n bizim x^susi qanunumuzvard\r. Da]qalaq edilmwlidir. Sonra, s=ylwyin, burada bilwgwnli Elxan kimdir? O buradaBabwk ad\ ilw ya]ay\rm\].

(S^kut.)

SOLMAZ (yava]dan Altunbaya). Swn g=stwrmwywcwkswn, deyilmi?RWBI. Bu nw s^kutdur? Sizdwn soru]uram Elxan kimdir?ELXAN. Mwnwm, mwn…RWBI. {ox g=zwl! Bwlli oldu. Islam dininw, bir olan allaha qar]\ ^syan qald\ran, xalq i[indwtwbli`at apar\b, eli dinsizliyw, zinaya, yolbasarl\`a, ^syana [a`\ran swnswnmi?ELXAN. Bwli, mwnwm.RWBI. Swn hwlw bir yol hwbsdw olmu]sanm\?ELXAN. Iki yol. Sonuncuda dar a`ac\ndan qa[d\m.RWBI. {ox g=zwl, bu dwfw art\q =l^mdwn qa[a bilmwzswn. Dar a`ac\ haz\r, budur, fitvawlimdwdir. Altunbay, swn belw yaramazlar\ gizlwdirmi]swn!?ALTUNBAY. Mwn bilmwmi]wm, a`a. Mwn onu hwrrac bazar\ndan alm\]am.RWBI. Yax]\, swn dw bizimlw gedwcwkswn. O q\z nw deyir?ALTUNBAY. He[, a`am, ba`\]lanmas\n\ dilwyirdi. Mwn =z^m Wbu &beydw wrz edwrwm.Bwlkw nahar edwr, sonra gedwrsiniz?!RWBI. Burax bu dillwri, hayd\!ALTUNBAY (Elxan\n yan\ndan ke[wrkwn yava]ca). Swrswm hwrif, mwhv olduq.ELXAN (Solmaza do`ru s^rwkli vida bax\]lar\ ilw). Olsun, yaln\z ona toxunulmas\n.(Gedirlwr. Solmaz bir twhwss^rlw ardlar\nca bax\b qal\r.)SOLMAZ. Ox, k^sk^n tale, k^sk^n tale! (A`layaraq dizi ^stw d^]^r.)

PwrdwSwkkizinci g=r^](Xilafwt valiliyi. Wbu &beyd Z^beyr)

WBU &BEYD. Yaz ki, atw]pwrwstlwrcw yax]\l\q tanr\s\ H^rm^zd hwmi]w i]\qlarda, pakl\q vwg=zwlliklwrdw twcwss^m edir. Ona g=rw dw bu q\z hwr g^n ibadwt vaxt\ =z ni]anl\s\n\nevindwn atw]gaha gwlib, =z f^sunkar g=zwlliyilw xalqa qar]\ durmal\d\r. Atw]gah m^bidlwribuna dini bir rwng verirlwrsw dw, hwr ]eydwn wvvwl, bu, xalq\n bwdii duy`ular\n\ ox]amaq vwxalq\ atw]gaha s^r^klwmwk ^[^nd^r. Odlar gwlininin g=zwlliyini g=rmwk ^[^n =lkwnin hwr

14

twrwfindwn gwnclwr, dwliqanl\lar, hwtta qocalar, qad\nlar belw ax\]\b gwlirlwr. Ba] oca`\ntwmwlini sars\tmaq ^[^n bu q\z m^tlwq atw]gahdan [\xar\l\b twlwf edilmwlidir. Ancaqg=zlwdiyimiz q^vvw gwlib yeti]mwdiyindwn, b=y^k ^syanlara yol vermwmwk ^[^n, twdricitwdbirlwr g=r^l^r. Yaz. Twzyiq davam edir. Ki[ik ocaqlar twdriclw da`\d\l\r. S=z vw i]lwislam\n nw]rinw, xalq\n ruhwn wrwblw]mwsinw [al\]\l\r. Azadl\q ^[^n m^barizw tw]wbb^slwriamans\zcas\na bo`ulur. &syan[\lar, x^susilw ba][\lar\ twqib vw dwrhal edam edilirlwr.Vergilwr toplan\r. Azwrbaycan\n xristian vw atw]pwrwstlwrini ^syana twhrik ^[^n Bizansimperatorlu`u twrwfindwn g=ndwrilmi] mwktubu, toplanm\] vergilwri, dwvwlwr ilw neftg=ndwririk. Baqi salam. Wmirwlm=minin xwlifwnin wllwrin =p^r^k.AQ}IN (girwrwk). Salamwleyk^m!WBU &BEYD. Vw wleyk^m, buyurun, Aq]in! (Z^beyrw.) Yax]\, gerisini =z^n yaz, bitir.(Aq]inw.) Swfwriniz [ox uzun s^rd^. Bar\ qarda]\n\zdan bir xwbwr bildinizmi?AQ}IN. Yox, ^[ g^nd^r at belindw da`lar\, da]lar\ gwzirwm. Cocuq ikwn ya]ad\`\m\z obada`\d\lm\]d\r. Qarda]\mdan isw soraq bilwn yoxdur.WBU &BEYD. T^rk^stana nw vaxt gedirsiniz?AQ}IN. Mwktub g=ndwrdim. Bu ax]am da =z^m yola d^]^rwm. Ancaq yenw qarda]\mdannigaran vw g=z^ ya]l\ gedirwm.WBU &BEYD. Ad\n\ s=ylwrsiniz, biz dw soraq edwrik. Tap\larsa, mwktubla bildirw bilwrik.AQ}IN . O [ox g=zwl olar. Twkcw qoca day\m\ tapa bildim. O da mwnimlw dan\]maqistwmwdi.WBU &BEYD. Nw ^[^n?AQ}IN. Mwnim m^swlman oldu`umu bilincw: “Swn bizim yurdumuzu tar-mar edwn,atw]gahlar\m\z\ xaraba, xalq\m\z\ wsir edwn wrwblwrin dininw iman gwtirmi]swn. Get, uluH^rm^zd^n vw yaz\q xalq\m\z\n d^]mwni, mwn xain ilw dan\]maram,”—deyw a`lad\.Qarda]\m\ soru]dum, nw qwdwr yalvard\m, g=stwrmwdi. Ac\qland\m. Hwlak edwcwkdim,yaln\z qocal\`\na ba`\]lad\m.RWBI (girwrwk). Nwhaywt, Elxan\ tapd\m. D^]mwn ^ns^rlwrdwn dw bir [oxunu yaxalad\m.Dustaqdad\rlar. Altunbay da wmrw m^ntwzwrdir.AQ}IN (bir maraqla). Rwbi, kimi dedin, Elxan kimdir?RWBI. Bilwgwnli bir qul, dinsiz bir hwrif.AQ}IN. Bilwgwnli Elxan.WBU &BEYD. Amma Aq]in, o bir bwla, bir cwhwnnwmdir.AQ}IN. Aman, nw deyirsiniz? Bilwgwnli Elxan, o mwnim qarda]\m olacaqd\r. Mwnim^rwyim d=y^n^r. Gwncdirmi?RWBI. Iyirmi-iyirmi bir ya]lar\nda.AQ}IN. Aman, o =z^d^r. O, mwnim qarda]\m\n yadigar\d\r.WBU &BEYD. Elw isw, [ox twwss^f! Bu adam islam\n, daha do`rusu, b^t^n dinlwrin amans\zbir d^]mwnidir. Atw]pwrwst belw deyil. Qwti bir dinsiz vw wxlaqs\zd\r.AQ}IN. Aman, nw deyirsiniz?WBU &BEYD. H=kumwt, din vw ]wriwtlwri q\r`\n yaradan bir amil g=r^r. Bunlara l^zumg=rmwz. Fwrdlwrin x^susi mallar\na, hwtta wrlwrin arvadlar\na belw yiywlik haqq\n\tan\mayan, izdivac\ haqs\zl\q g=rwn bir dinmi vw ya twriqwtmi s=ylwywk, [\xartm\]d\r.

15

Bunlar he[, hwlw siyaswtcw dayan\lmaz bir adam! Xalq\ bizw qar]\ qiyam etdirmwk ^[^ndwstwlwr haz\rlay\r.AQ}IN. Aman, nw deyirsiniz?WBU &BEYD. Edam\na qwrar verilmi]dir.AQ}IN. Edamm\? O mwnim qarda]\m\n bircw yadigar\d\r. Mwn onu tutdu`u yerdwnqaytararam.WBU &BEYD. D^]^ncwli bir adamd\r. Islam\ qwbul edwrsw, bir ordu qwdwr whwmiyywtivard\r. B=y^k bir m=vqe tuta bilwr. Lakin o d=nmwywcwk. Mwn onu g=rm^]wm. Qwti vwsars\lmaz adamd\r.AQ}IN. Yox, yox, o mwni [ox sevir. Biz bir-birimizi qarda] deyw [a`\r\r\q vw elwcw dwsevirik. Mwn onu do`ru yola qaytararam.WBU &BEYD. Altunbay gwlsin. (Rwbi onu gwtirirkwn.) O, bu adam\n qulu imi].(Altunbaya.) Altunbay, ba]qa ad ilw gwzdirdiyin adam\n xalq\ wrwblwrw qar]\ ^syana [a`\r\bdwstwlwr d^zwltdiyini bilirsinizmi?ALTUNBAY. Mwn bilmwmi]wm, a`am! Mwn =z^m dw onu =ld^rmwk istwyirdim. O, dinsizvw wxlaqs\z bir swfildir. A`a twsdiq edw bilwr.RWBI. I[wri girwrkwn qolu ba`l\, uzad\l\b d=y^ld^y^n^ g=rd^m.AQ}IN. Aman, zavall\ qarda]\m! Rwbi, dayana bilmirwm. Tez mwni onun yan\na apar\n.Mwn onu qaytararam.WBU &BEYD. Gedin, ancaq unutmay\n ki, wgwr d=nmwzsw, biz onu sa` buraxmayaca`\q.AQ}IN. Yox, yox, mwn onu do`ru yola gwtirwrwm.

(Gedirlwr.)

WBU &BEYD. Altunbay, art\q sizin qulunuz as\lacaq, siz =z^n^z dw…ALTUNBAY. Mwn, a`a, islam\ qwbul etmwk qwrar\na gwlmi]wm.WBU &BEYD. Nw vaxt? Dar a`ac\ndan as\ld\qdan sonram\?ALTUNBAY. Xeyr, a`a! D^nwndwn, sabahdan.WBU &BEYD. Sizi twbrik edirwm. Lakin siz bu g^n swhwr vergilwri gwtirmwliydiniz.ALTUNBAY. A`a, kwndlwrw t=vc^ qoymu]am. Tax\l\ y\`\b bitirmwmi]lwr. Mwnim =zbwhrwlwrim dw qalm\]d\r.WBU &BEYD. Art\q s=z bimirwm. Sabah ax]am b^t^n vergilwr burada olmal\d\r. Ondanba]qa, Ba`daddan ald\`\m xwbwrw g=rw bir aya kimi iki min wsgwr ^[^n swfwr vw m^haribwlwvazimati d^zwltmwli, bir dw, Ba`dada neft g=ndwrmwk ^[^n wlli dwvw vermwlisiniz.ALTUNBAY. A`a, kwndlilwr vermir, ^syan qald\r\rlar.WBU &BEYD. Ham\s\n\ q\l\ncdan ke[irtdirwrwm. Swn =z^n dw as\larsan.ALTUNBAY. Mwn m^swlman olaca`am.WBU &BEYD. Mwnw fwrqi yoxdur, s=ylwdiyim ]eylwr vaxt\nda verilmwlidir.ALTUNBAY. Bir dw, a`a, mwndw sizin ^[^n [ox g=zwl vw dwywrli yaqut vard\r. M^saidwnizlw…WBU &BEYD. Yax]\. Solmaz nw oldu? Art\q m^swlman olduqdan sonra da onuwmirwlm=minin xwlifwdwn qa[\racaqs\n\zm\? Gedin. Nw az, nw [ox, ^[ g^n sizw vaxt.ALTUNBAY. A`a, art\q Solmaz atw]gaha k=[^r^l^r vw bu g^nlwrdw yand\r\lacaqd\r.

16

WBU &BEYD. Elwmi? Yax]\, gedin. Sizi [a`\rtd\raram. (Rwbi gwlir.) Dediklwrimin ham\s\olmal\d\r.ALTUNBAY. G=zlwrim ^stw. (Gedir.)WBU &BEYD. Rwbi, Solmaz bu g^n atw]gaha k=[^r^lwcwkmi].RWBI. Xwbwr al\nm\]d\r, a`a.WBU &BEYD. Ne[in mwnw bildirilmwmi]? O q\z bir q\rp\m belw g=z alt\ndanqa[\r\lmamal\d\r. O, twlwf olmamal\d\r. Tez, m^mk^n qwdwr tez… O cwhwnnwm bwk[isinii[wri buraxd\r. (Wlindwki ka`\za bax\r, sonra i[wri girib qap\da dayanm\] Oddamd\ya.) Swnnw istwyirswn?ODDAMD|. A`a, sizin wsgwrlwrdwn biri zwhmwt [wkib mwnim q\z\m\ zad elwmi]dir. Eh…B=y^k iltifat vw twntwnw ilw sa[lar\ndan s^r^y^b aparm\]d\r. Cocuqcu`az on-on d=rdya]\ndad\r. Hwlw evin qar]\s\nda toyuq-c^cwyw bax\rm\]…WBU &BEYD. Cwhwnnwmin kor bwk[isi, belw x\rda i]lwr ^[^n ]ikaywtw yer tapmad\nm\?Rwbi! (Hiddwtlw ona bax\r.)RWBI. A`a, m^h^m bir i]i oldu`unu s=ylwdi.ODDAMD|. A`a, x\rdacalar qulaq vermirlwr. Getdim, d=y^b qab\r`alar\m\ yum]altd\lar.Q\zc\`az balaca u]aqd\r.WBU &BEYD. On ya]\nda q\za balaca deyilmwz.RWBI. Bir dw, a`a, wsgwrlwrw si`w haqq\ verilmi]dir. Hwm dw bunlar m^nkir olduqlar\ ^[^nqaz\n\n fitvasilw…WBU &BEYD. }wriwtcw hwr ]eylwri halald\r. Apar, yan\ma gwlmwk ^[^n yalan dediyinw g=rw,bu cwhwnnwm bwk[isinw wlli taziyanw vurdurub, alt\ ay hwbs etdir.ODDAMD|. Aman, a`a, ba`\]lay\n. Istwyirsiniz toyuq-c^cwlwri dw apars\nlar.WBU &BEYD. Get, get.ODDAMD|. Aman, a`a! (Ayaqlar\na qapan\r.) Alt\-yeddi dw k=k qoyun var. Mwniwsirgwyin. Qocayam, u]aqlar\m var.WBU &BEYD. Get, get, apar\n bunu.RWBI. Get dedilwr get. (Boynundan [=lw itwliywrwk.) Bunu saxlay\n.WBU &BEYD. Rwbi, Aq]in getdimi?RWBI. Qu] kimi hwbsxanaya u[du. Aman, qarda]\n\ nw qwdwr dw sevirmi]!WBU &BEYD (yava]ca). Rwbi, mwn bilirwm o hwrif =z fikrindwn d=nmwywcwkdir. Fikrindwdw twk deyildir. (Ka`\za baxaraq.) Qormaz, To`rul, D=nmwz, Ild\r\m vw ba]qalar\as\lacaqd\r. Elxan\n isw, swssiz ba]\ kwsilwcwkdir. Sonradan qa[m\] deyilwcwkdir. Aq]in elwbilmwlidir. Anlad\nm\? Hwm dw bu gecw. Get. Solmaz\ da unutma.RWBI. Ba] ^stw, a`a.ODDAMD| (qap\dan soxularaq). A`a, ^[-d=rd dw damazl\q vard\r.WBU &BEYD. Cwhwnnwm ol, cwhwnnwm zwbanwsi! (Qap\ya do`ru at\l\r.)

Doqquzuncu g=r^](Hwbsxana. Dustaqlar bir iniltilw yerw swrilmi]lwr.)

17

QORXMAZ. Lakin swndw tuhaf bir swbir varm\]. Bir g^n b=y^k bir izdiham\n swni s=ywrwk,lwnwtlwr sovuraraq, swni da]lad\`\n\ g=rd^m. Ertwsi g^n isw ald\`\n son bir par[a [=rwyi=z^n yemwyib, d^nwn swnw da] atan qocaya verdin. Mwn swnin ^rwyinw heyrwt edirwm.D+NMWZ (pwltwklwywrwk). Xalq =z faydas\n\ bilmirsw, swnw nw var. Bwdwnin xwlbirwd=nm^]d^r.ELXAN. Xalq\n g=zlwri qapal\d\r. O =z dostunu [ox vaxt tan\m\r. Mwn ondan tw]wkk^rg=zlwmirdim. Ona g=rw dw atd\`\ da]lara da dar\lm\rd\m. K=ks^mdw a[\lm\] hwr bir da]yaras\ mwnim ^[^n zwfwr [i[wyi qwdwr sevilmi]dir. Ox, wgwr xalq mwni anlam\] olsayd\…Mwnim swmimi qorxmaz, fwdakar bir k=mwyim olsayd\… Ox, Aq]in, Aq]in! G=zlwdim,gwlmwdi, axtard\m, tap\lmad\.ILD|R|M. Art\q hwr ]ey bitdi. Sabah biz dw g^nw]in oynaq i]\qlar\n\ g=rmwywcwyik. Yaz\nil\q nwfwsini duymayaca`\q. Lakin =l^mdwn bu gecwnin intizar\ daha dwh]wtlidir.ELXAN. +l^m mwni qorxutmur. Fwqwt mwnim wmwllwrim boran ke[irmi] [i[wklwr kimia[madan solacaq.AQ}IN (swsi gwlir). Bu zavall\lar quyunun dibinwmi sal\nm\]d\r?ELXAN. Dayan, bu nw swsdir? Aman, bu sws mwnw nw qwdwr tan\] gwlir!AQ}IN. I]\q ver, g=z g=z^ g=rm^r.ELXAN. Aq]in, fwqwt m^mk^nm^? Heyhat, bu sws bir xatirat mizrab\ kimi qwlbimin b^t^ntellwrini inlwtdi. Donuq k=nl^m^ sanki isitdi. Cocuqkwn hwr ikimiz atam\n dizlwri ^zwrindwoturub na`\llar\n\ dinlwrdik. Ox, cocuqluq. O indi mwnim dustaqda oldu`umu bilwrsw…Fwqwt heyhat, o getdi. G=zlwdim, gwlmwdi, axtard\m, tap\lmad\. Ana T^rk^stan onu uddu.Kim bilir, bwlkw dw =ld^.AQ}IN (s^rwtlw a[\lan qap\dan bir hwywcanla). Elxan, Elxan, haradasan?ELXAN. Aq]in! M^mk^nd^rm^?AQ}IN. Elxan, Elxan, qalx g=ywr[inim! Swnswnmi, ^z^n^ g=stwr!ELXAN. Kimswn, Aq]inswnmi?AQ}IN. Swnswn? Elxan, Elxan, mwnwm! (Bir hwywcanla onu qucaqlay\r.) Nwhaywt, swnitapd\m.ELXAN. Aq]in, Aq]in, swnswn, swn. Mwn swnin ^rwyinin d=y^nt^s^n^ duyuram. Aq]in!(Cocuq kimi ona sar\laraq.) }^k^r ki, =lmwdwn swni g=rw bildim… Bu uzun illwri swnharada idin?AQ}IN. Mwn, mwn o zamandan b^t^n d^nyan\, Misri, }am\, Wndwlisi, hwr yeri gwzmi]wm.Daima swni axtarm\]am, Elxan!ELXAN. Mwn dw axtar\rd\m, Aq]in! Hwr g^n hwr yerdw… Lakin tale bizi bu qaranl\qdustaqda g=r^]d^rd^. Swnidwmi hwbs etdilwr?AQ}IN. Yox, Elxan, yox!.. Mwn swni qurtarma`a gwlmi]wm. Zavall\, swndw can qalmam\],quru s^m^kswn. Titrwyirswn. Otur, qarda]\m. Mwn ^[ g^nd^r ki, at belindw swni axtar\ram.Obam\z da`\lm\]. Anlat, nw oldu bizim evimiz? Mwnim qarda]\m, swnin atan?ELXAN. +ld^rd^lwr. Qon]u elbwyi basq\n etdi. Obam\z\ da`\td\lar. Atam\ =ld^rd^lwr.Mwni wsir tutub satd\lar.AQ}IN. Swn o vaxtdan qulsanm\?ELXAN. Ox, Aq]in, he[ soru]ma, macwra [oxdur. O g^ndwn mwn hwrrac mal\ kimi wldwn-wlw sat\l\rd\m. Ox, swndwn sonra mwn nwlwr [wkdim, nwlwr. Bir ne[w yol qa[d\m. Tapd\lar,

18

d=yd^lwr, yenw satd\lar. Dar a`ac\na s^r^klwdilwr. Qa[d\m. Ox, swndwn ayr\lan\s^r^nmwdiyim yer, [wkmwdiyim bir wzab qalmad\.AQ}IN. Bu qan nwdir? Yaralanm\sanm\, k=ks^n sar\ql\d\r! (Bir iztirabla bwdwniniyoxlayaraq.) Yaz\q, swnin bwdwnindw sar\nmam\] yer yoxdur.ELXAN. Soru]ma, Aq]in. Bu yaz\q, g=z^ qapal\ xalq =z^ =z swadwtinin tanr\s\ oldu`unainanm\r. Bu uzun illwrdw swni axtarmad\`\m yer, soru]mad\`\m adam qalmad\. Indiyenidwn =z^m^ cocuq kimi hiss edirwm. Wllwrin nw qwdwr do`ma, isti vw g^cl^d^r! Mwnswni belwcw g^cl^ twswvv^r edirdim. Yad\ndam\, cocuqkwn hwrwmiz atam\n bir dizi^zwrindw oturard\q. Bir g^n swn mwnim wlimi s\xd\n. Mwn ba`\rd\m, a`lad\m. Mwn hwmi]wo q^vvwti hiss edirdim. Swn yenw dw elwcw sa`lam vw g^cl^swn. Mwn hwr dwfw k=lwlikdwnqa[arkwn kimswsiz da`larda swni g=rmwk, swninlw wlbir [al\]maq istwyirdim.AQ}IN. Swn a`lay\rsan, Elxan!ELXAN. &rwyim cocuq kimi incwlmi], nwhaywt, swni tapd\m. Sevincimdwn ya] bo`az\m\bo`ur. Halbuki bu vaxta qwdwr he[ bir da]dan, he[ bir sillwdwn a`lamam\]am.AQ}IN. {ox ]^k^r ki, mwn =lmwdwn swni tapd\m. Mwn swni bu qara dustaqdan qurtararamvw he[ bir zaman twk buraxmaram.ELXAN. Qurtar mwni buradan, Aq]in, qurtar. Mwnim =l^m^mw fwrman verilmi]dir. Buzavall\lar da =lwsidir. Ham\s\n\ qurtar. Biz =lmwk istwmirik. He[ bir zaman, he[ bir zamanbiz ayr\lmar\q.AQ}IN. He[ bir zaman. Mwn o yaramazdan da =z qarda]\m\n intiqam\n\ alaram.ELXAN. Yox, Aq]in, yox! Intiqam yox, intiqam al[aq k=n^ll^lwrin i]idir. Art\q cocuqluqke[mi]dir. Biz burdan [\x\nca daha y^kswk wmwllwr dal\nca qo]acaq, iki qarda] wl-wlw verib,mwzlum bw]wriyywtin wbwdi swadwti yolunda [arp\]aca`\q. D^nya iki cwbhwyw ayr\lm\]d\r.Bir twrwfdw silahl\ g^cl^lwr, digwr twrwfdw isw wlibo] mwzlumlar. Biz ikinci cwbhwdw olaca`\q.B^t^n mwzlum wmwk[ilwr, bizimlw, son vw gwlwcwk bizim olacaqd\r. Deyilmi, Aq]in?AQ}IN. Mwn art\q he[ bir zaman swni twk vw kimswsiz buraxmaram. He[ bir zaman swndwnayr\lmaram.ELXAN. He[ bir zaman, he[ bir zaman.

(Uzaqdan azan swsi e]idilir.)

AQ}IN. Lailahw illwllah, Mwhwmmwddwn rwsulillah…ELXAN (ilan sancm\] kimi s\[rayaraq). Necw, Aq]in! Yox, yox! Aq]in… Swn islamm\oldun? Islam ordusundansanm\? Ola bilmwz…AQ}IN. Elwdir, qarda]\m. Mwn bir olan allah\n do`ru yoluna girib Mwhwmmwdin yolunu,b=y^k islam dinini qwbul etmi]wm…ELXAN. Swn… swn mwni islama [a`\rma`am\ gwlmi]din?AQ}IN. Bwli, qarda]\m. Swn bir olan allah\n do`ru yolundan qa[mayacaqsan. Swn =z^ng=rwcwkswn ki…ELXAN. Bilirwm, ham\s\n\ bilirwm. Heyhat, mwhv oldu getdi! Wmwllwr, ^midlwr, ham\s\,ham\s\ alt-^st olub getdi! Ka] ki mwn swni he[ g=rmwdwn =z ^midlwrimlw =leydim…Indisw…ODDAMD|. +l^m aya`\d\r, raz\ ol!

19

AQ}IN. Elxan!ELXAN. Uzaq! Uzaq! Xwyallar… &midlwr… Of… Qwhr olas\ tale, qwhr olas\ tale. (&z^ ^stwd^]^b bay\l\r.)

PwrdwOnuncu g=r^](Ax]am, hwbsxana. Elxan, Aq]in.)

ELXAN. Qoy hwr kws =z^ =z ya]ay\]\n\n allah\ olsun. Art\q yeti]mwzmi? Din ad\nat=rwtdiyiniz bu qwdwr q\r`\nlar, t=kd^y^n^z bu qwdwr qanlar yetmwzmi? Ne[in zavall\insanl\`\ bir-birindwn ay\r\b bir-birinw [eynwdirsiniz? Bws deyilmi i[diyiniz qanlar? Qandandoymad\n\zm\? Bu qanlar bir g^n co]acaq vw m\zraqlar ucunda yaratd\`\n\z b^t^n bu wskid^nyan\ =z ac\ql\ dal`alar\nda bo`acaqd\r.AQ}IN. Art\q yetwr, Elxan! Mwn bu gecw T^rk^stana yola d^]^rwm. Fwqwt hwmi]w atanmwnw o`lum, mwn dw swnw qarda]\m deyirdim. Nw qwdwr bir-birimizi sevirdik. Lwnwtfwlwyin d=n^]^nw ki, bizi bir-birimizdwn ay\r\r. {ox twwss^f ki, swn fikrindwnd=nmwywcwkswn. Mwn atana qar]\ son o`ulluq vw swnw qar]\ son qarda]l\q borcum olmaq^zrw son dwfw ^z^ndwn =pmwk, sonra isw hwmi]wlik ayr\l\b getmwk istwyirwm.ELXAN. Aq]in, mwn dw swni [ox sevirdim. Bu g^nw kimi swni bir ^rwk d=y^nt^s^ ilwaray\rd\m. Indi isw… Mwn, cahangir bir ordu s\ras\nda b^t^n d^nyan\ [eynwywn, tapdayan,y\rt\c\ bir qarda]\ tan\maq istwmirwm. Dedim ki, d^nyada iki cwbhw vard\r: wzwnlwr,wzilwnlwr. Biz iki can vw qan qarda]\ bir qazmada deyilik. Birindw swnswn, o birindw mwn.AQ}IN. Ox, Elxan! Nw etmwli! Mwn swni illwr boyu axtard\m…ELXAN. Inan ki, mwn dw axtar\rd\m. Fwqwt indi swn b^t^n mwzlum insanl\`a oldu`u kimi,tapd\`\n dinw dw xwyanwt edirswn. Mwn swni =pwrwm. Art\q mwnim qarda]\m yoxdur.Mwnim qarda]\m, bax, bu qaranl\q bucaqlar\nda =z azadl\`\ u`runda i]lwywn, [eynwnwnwllwr, bu qar]\ meydanda =z dilwklwri yolunda dar a`aclar\ndan as\lm\], da]qalaq edilmi]igidlwr, islam\n cahangir m\zraqlar\ndan ba] qa[\ran g^cs^zlwr, wmwk[ilwr, qullar,(da`larda, [=llwrdw =z tanr\lar\na tap\nan g^cs^zlwr, ocaqlar\, h^rriyywtlwri, adwtlwri) b^t^nmwnliklwri tapdan\b twhqir edilwn zavall\ insanlard\r.AQ}IN. Elxan, swn =z wlinlw =z^nw mwzar qaz\y\rsan. Fwqwt islam\ qwbul etswydin, b=y^kbir yer tuta bilwrdin.ELXAN. Mwn azad dilwklwrimi b^t^n d^nyan\n g=zwlliklwrinw dwyi]mwrwm. Mwn ^z^mw birdin qalxan\ [wkib cahangirlwrin cwlladl\`\n\ qwbul edw bilmwrwm.AQ}IN. Elxan, bu ordu gwzdiyi =lkwlwri istila mwqswdilw gwzmir. O, sapq\n bw]wriyywtido`ru yola, nicat vw swadwtw [atd\rmaq istwyir.ELXAN. Yalan, yalan, qara bir yalan, a` bir yalan! B^t^n insan qwssablar\ d^nyan\ bu ]^arilw [eynwmi]lwr: nicat vw swadwt! (qolundak\ zwncirlwri g=stwrwrwk.) Budur onlar\n nicat vwswadwti!.. Swn bu mahn\lar\ get cocuqlara s=ylw. Do`ru yol! Onlar buraya yurdumuzun qandamarlar\n\ soyub aparmaq, yoxsullar\n, g^cs^zlwrin son par[alar\n\ bo`azlar\ndan kwsibBa`dad xwlifwlwrinin fahi]wxanalar\na g=ndwrmwk ^[^n gwlmi]dir.

20

AQ}IN. Elxan, mwn swnw ac\y\ram. And olsun bir allah\n b=y^kl^y^nw, and olsun^rwyimdw bir od kimi yanan qarda]l\q mwhwbbwtinw ki, swn sabah =lwcwkswn. Nicat yoluyoxdur. Vaxt varkwn d=n, yalvar\ram swnw!ELXAN. Aq]in, mwn =z^m wldwn-wlw sat\lm\]am. Fwqwt mwnim wmwllwrim vicdantacirlwrinin al\b-sata bilwcwyi bir hwrrac mal\ deyildir.AQ}IN. Onlar b=y^k bir dinin na]irlwridir. (Uzaqdan azan swsi e]idilir. Aq]in yax\nla]\bpwncwrwni a[\r, orada bir [ox adamlar\n dar a`ac\ndan as\lmas\, k^[wdw yar\ya qwdwr yerwbasd\r\l\b da]qalaq edilmwsi g=r^n^r. Uzaq adamlardan “Allah wkbwr” swslwri, o yandanatw]gah\n ibadwt mahn\lar\ vw kilswnin bo`uq zwnglwrindwn qopan iniltilwr, hwbsxanada^z^quylu, wliba`l\ y\x\lm\] dustaqlar\n g=r^n^]^ bir-birinw qat\]\b ac\ bir mwnzwrw g=zw[arpd\r\r. Aq]in Elxan\n wlindwn tutub pwncwrwyw s=vq edwrwk.) Bax, Elxan, dinlw, g=r buswsdw nw qwdwr sadw bir hwzinlik, nw qwdwr dwrin, b=y^k vw q^vvwtli bir mwna [\rp\n\r!ELXAN. Dwrindir, fwqwt bu mwnan\n dwrinliyi bw]wriyywtw qar]\ a[d\`\ u[urumdan dwrindeyildir.AQ}IN. Dinlw, Elxan, dinlw. Allah b=y^kd^r, birdir, b=y^k allahdan ba]qa allah yoxdur.Budur b=y^k vw qa[\lmaz bir hwqiqwt! Bu swsdw bu varl\`\n wsl mwnas\ [\rp\n\r. Bax, Elxan,dinlwyirswnmi?ELXAN. Aq]in, mwn dinlwyirwm. Fwqwt swn dw bax vw dinlw. Bu “Allahu-wkbwr”lw yana]\olaraq yurdumuzun atw]gahlar\ndan qopan i]\qlar\, g=zwlliklwri, g^nw]lwri, uluH^rm^zd^n b=y^k vw i]\ql\ mwnas\n\ ox]ayan mahn\lar\ da e]idirswnmi? Bir az bwridwamans\z, qanl\ iplwrdwn as\lan mwzlumlar\n, diri-diri qara torpaqlara basd\r\lm\]g^cs^zlwrin, zavall\lar\n, kimswsizlwrin dw ^rwk gwmirwn qanl\ heywtlwrini g=r^rswnmi? Get,mwni asacaq din na]irlwrinw s=ylw ki, mwn deyirwm: yoxdur allah, yoxdur allah! Bu dinlwrinham\s\ g^cl^lwrin m\zra`\n\ daldalamaq, bu allahu-wkbwrlwr, bu gurultulu [anlarg^cs^zlwrin iniltilwrini, fwryadlar\n\ =rtmwk, bo`maq, susdurmaq ^[^nd^r. Mwndwn ba]qamwnim xaricimdw =zgw bir allah yoxdur. Mwnwm yer ^z^ndwki hwyat vw swadwtin yarad\c\s\.Mwnwm g=ylwrin mwnwvi varl\`\ndak\ q^vvwt vw iqtidar\n mwna vw mahiyywti. Mwnwm allah,allah mwnim =z^mdwdir. Qad\nlar\ cans\z ]eylwrw [evirwn, qul alverini, insan ticarwtinido`ruldan mwhwmmwdlwrw, g^cs^zlwrin taleyini g^cl^lwrin mwrhwmwtinw tap]\ran isalara,y^z iyirmi d=rd min allah tacirinw, mwtalar\n\ m\zraq g^cilw satan allah dwllallar\na mwninanm\ram. Onlar\n satd\qlar\ uydurma, s^ni, buyurtdurma allahlara mwn inanm\ram,inanm\ram!QORXMAZ (ba]\n\ qald\raraq). Mwn dw inanm\ram!TO~RUL. Mwn dw inanm\ram!ILD|R|M. Mwn dw inanm\ram!D+NMWZ. Mwn he[ inanm\ram!ODDAMD|. Mwn dw… (Bo`az\nda qal\r.)QALANLAR. Mwn dw, mwn dw inanm\ram.ELXAN. Azad, mwnwmsiz, mwsud bir d^nya—budur mwnim yolum, budur mwnimqanunum. Azad istwklwr, azad dilwklwr, azad hwrwkwtlwr—budur mwnim qanunum. Azadsevgilwr, qorxusuz, pak vw azad vicdanlar—budur mwnim allah\m. Get, s=ylw ki, dara`ac\n\ g=zlwyirwm.QORXMAZ. Mwn dw ard\ncayam.

21

TO~RUL. Mwn dw swninlwywm.D+NMWZ. Mw-mw mwn dw swninlwywm.AQ}IN (d^]^nwrwk, soyuq bir swslw). Art\q bir deywcwyim yoxdur. Mwn dw swnw qar]\yam.WBU &BEYD (Rwbi ilw girwrwk). Aq]in, dedim ki, faydas\zd\r.AQ}IN. Onun fikri sars\lmazd\r. O qwti vw amans\z d^]mwndir. }wriwtin fitvas\ haql\d\r.WBU &BEYD. Qollar\n\ ke[irt, swhwr ham\s\ as\lacaqd\r.ELXAN (mwnal\ vw istehzal\ bir g^l^]lw). Budur allah tacirlwrinin bw]wriyywtw verw bilwcwyinicat vw swadwt!

PwrdwOn birinci g=r^](Solmaz\n ota`\. Altunbay vw Solmaz.)

ALTUNBAY. Ox, Solmaz, bu son gecw nw qwdwr dwh]wtlidir. Swni mwndwn ay\racaqlar.{^nki mwn art\q =lkwdw wn g^cl^ adam deyilwm. Ox, wrwblwr… Atw]gah… (Cavabg=zlwyirmi] kimi susur, sonra Solmaz\n dizlwrinw dayanaraq.) Fwqwt swn dw, swn dw,Solmaz, ne[in mwndwn ^z d=ndwrdin? Mwn swni almaq ^[^n nw qwdwr wmwklwr [wkdim,altunlar t=kd^m.SOLMAZ. Ne[in mwni mwhv edirswn?ALTUNBAY. Solmaz, mwn kimswyw qar]\ g^l^mswr olma`\ swnw yasaq etmwzdim. Ancaqswni onun, miskin bir qulun kobud barma`\nda g=rmwkdwnsw, ilanlar qoynunda g=rmwyidaha [ox istwrdim. Ox, Solmaz! Swni mwnim qwdwr sevwcwk bir adam tap\lmaz. Fwqwt swn…SOLMAZ. Mwn hwr kwsi, swni dw sevirwm. Qad\n\n wn dwywrli mwtai, onun g=zwlliyidir. Mwnistwrdim ki, mwnim g=zwlliyimdwn b^t^n d^nya z=vq als\n. O da elw deyir.ALTUNBAY. Solmaz, swn onu sevirswnmi? Ne[in susursan, a[\q s=ylw!SOLMAZ. Bilmirwm, mwni =ld^r, fwqwt mwn onu g=r^ncw ^rwyim d=y^n^r, b^t^nsinirlwrim kaman teli kimi inlwyir. Mwn onun bax\]lar\na dayana bilmirwm. Kim bilir, bwlkwdw.ALTUNBAY. Ne[in swn bu s=zlwri ona demwmi]swn?SOLMAZ. O, [ox gwncdir. O, cocuqdur. O, quldur. O sizw qar]\ g^cs^zd^r. Fwqwt onundodaqlar\nda yeni bir hwyat g^l^mswyir. Onun g=zlwrindw g=zwl bir d^nya, ]wn bir kainatrwqs edir. Onun hwyat\ irwlidwdir. Mwn onu co]durmaq, sizin pwncwnizw ke[irtmwkistwmirdim. Mwn he[ bir zaman =z e]qimi ona s=ylwmwywcwywm.ALTUNBAY. Bwli, art\q he[ bir zaman s=ylwmwywcwkswn. {^nki o, sabah =lwcwkdir.SOLMAZ. +lwcwk?ALTUNBAY. Solmaz!SOLMAZ. Mwndwn nw istwyirswn?ALTUNBAY. Swn a`lay\rsan? Swn onun ^[^nm^ a`lay\rsan? Yaz\q ki, swn =z^n^ nwlwrg=zlwdiyini d^]^nm^rswn. +l^m bir canavar kimi qanl\ di]lwrini ay\rm\], bu g=zwl v^cuduudmaq ^zrwdir.SOLMAZ. Fwqwt ne[in ^rwyimi didirswn! Qa[acaq bir yol ki, yoxdur.ALTUNBAY. Iki yol var: ya Ba`dad\n dustaqc\l hwrwmxanalar\, ya da atw]gah\n q\z`\nodlar\.

22

SOLMAZ. Sus, Altunbay, mwrhwmwtsiz! Mwhv oluram, yol g=stwr, yol!ALTUNBAY. Mwn islam\ qwbul etmi]wm. Son nwfwsimw qwdwr u`runda [al\]aram. Atw]gahagetmwkdwn saq\n. Oras\ do`ru =l^md^r. Mwn =z^m Ba`dada gedib xwlifwnin ayaqlar\naqapanaram. Bwlkw m^swlmanl\`\m…TO~RUT (gwlir). A`am, atw]gah\n m=bidlwri vw whali dwstw ilw gwlib saray\n qap\lar\n\d=y^rlwr.ALTUNBAY. Aman, gwlmwsinlwr, Solmaz, getmw, mwhv olarsan. Mwn bilirwm, onlar swniwbwdilik mwndwn ay\rmaq, q\zmar odlarda yand\rmaq, qurban vermwk ^[^n gwlirlwr.SOLMAZ. B^t^n =lkwni oyuncaq kimi oynadan Altunbay, g^cl^lwrw qar]\ nw qwdwrzavall\san! {\rp\nma, yol g=stwr, yol!ALTUNBAY. Yox, yox, g=zwl pwri, swni buraxmaram. S=ylw ki, mwnim arvad\msan. Islamarvad\na toxunulmaz.SOLMAZ. Fwqwt wrwblwr, onlar ki, mwni dinlwmwzlwr.ALTUNBAY. Mwn =z^m gedib xwlifwnin ayaqlar\na qapanaram. Swn dw islam\ qwbul et.SOLMAZ. Yox! Ayaqlarda s^r^nmwkdwn nw [\xacaqd\r. Altunbay, qalx! Mwn swnw haqqverirwm. (Divardan yal\n q\l\nc\ al\b ona uzadaraq.) Al, mwni qoru.ALTUNBAY. M^mk^n deyil, Solmaz, d^]mwn g^cl^d^r. Mwn =z^m…TO~RUT. A`am, k^tlw qudurmu], qap\lar\ q\r\r.ALTUNBAY. Getmw, Solmaz! Yox, yox, qap\lar\ ba`la! S=ylw ki, Solmaz\ wrwblwr apard\lar.SOLMAZ (bir qwtiyywtlw). Burax, burax gwlsinlwr!ALTUNBAY. Solmaz, Solmaz, swn =z^n^ mwhv edirswn. D^]^n… Q\zmar odlar… Bu gedi]=l^md^r, =l^m!SOLMAZ. Yadlar mwrhwmwtinw s\`\nmaq od gwlininw yara]maz. Od gwlini od ba`r\ndaolmal\d\r. Burax, burax gwlsinlwr.

Yanarda`, S=nmwz vw ba]qalar\ dwstw ilw i[wri girirkwn

PwrdwOn ikinci g=r^](Gecw, hwbsxana.)

ELXAN. Mwn qa[ma`a haz\ram. Mwnim ^[^n bir g^n tez, bir g^n gec =lmwyin fwrqiyoxdur.D+NMWZ. Mwnim ^[^n wn b=y^k fwrqi vard\r. Bir azdan sonra swhwr a[\lacaqd\r. +lmwk,g^nw]in tellwrini, da`lar\n [i[wklwrini, swhwrin almaz ]ehlwrini g=rmwmwk, yox, mwndeyirwm qa[aq.QORXMAZ. Sabah Elxan =lwcwk. Mwn =lwcwywm. To`rul =lwcwk. Swn =lwcwkswn. Swn, swn,swn… Bunlar ham\s\ =lwcwklwr. Bu bir tw]wbb^sd^r. Ba] tutmazsa, yenw sabah =lwrik. Ba]tutarsa, =l^mdwn can qurtarm\] olar\q.D+NMWZ. Tutacaq, tutacaq.ILD|R|M. Heyhat ki, bunlar bir x^lyad\r. +l^m amans\z pwncwsini bo`az\m\za ke[irtmi],art\q biz buradan qurtara bilmwywcwyik. Art\q biz bir dw g^nw]in g=zwl i]\qlar\n\ g=rwbilmwywcwyik. Oddamd\, swn =mwywcwkswn. Mwnim yaz\q anama s=ylwrswn ki…

23

D+NMWZ. Di yax]\, can\m, yasxana a[ma. Qoy g=rwk, bwlkw bir i] d^zwldi.ILD|R|M. Nw d^zwlwcwk, D=nmwz! Mwn bilirwm, buradan nicat yolu yoxdur.D+NMWZ. Tutaq ki, yoxdur. Indidwn uzan\b =lmwywcwyik ki.ILD|R|M. Bu vaxtadwk bu mwzardan bir nwfwr qa[a bilmi]mi?D+NMWZ. Qorxaql\qdan.QORXMAZ. Qarda]lar, Elxan haz\rd\r. Mwn dw haz\ram.D+NMWZ. Yax]\ da, ^[^m^z raz\y\q. Onda daha kim qald\. Vur-tut on-on be] adam qal\r.TO~RUL. Mwn dw haz\ram.D+NMWZ. O da raz\d\r. Di durun aya`a.ILD|R|M (Elxana). Yaz\q, swni ki, qarda]\n qurtarmaq istwyirdi.ELXAN. Qarda]lar, hwyat\n ilk borcu =l^mlw pwncwlw]mwkdir. +l^m qorxusundan baltaalt\na ba] qoymaq qorxaqlar\n i]idir. Qoy hwr kws =z taleyini =z^ hwll etsin. Biz gedirik.Getmwk istwywnlwr bizw qo]ula bilwrlwr.QORXMAZ. Yax]\ bizim qollar\m\z\ kim a[acaqd\r?D+NMWZ. Han\ o toyuq-c^cw pad]ah\?QORXMAZ. Do`rudan, onun ki, wllwri a[\qd\r.ELXAN. Art\q twlwsin, dustaq[\ indicw qay\dacaqd\r.TO~RUL. Oddamd\, qalx qollar\m\ a[.ODDAMD|. Bax, mwnw toxunmay\n, yoxsa ba`\raram. Mwni ki, =ld^rmwywcwklwr.D+NMWZ. Swni mwn =ld^rwcwywm. Dur, qoca t^lk^!ELXAN. Toxunma, D=nmwz, ^rwk q\rmaq ^rwksizlwrin i]idir.ODDAMD|. Atam, do`rusu, mwn qorxuram. Mwnim bircw-bircw t^k^m^ yolarlar. Mwnimcolma-cocu`um, ailwm var.ELXAN. Yaz\q insanlar\ bu g^n ^[^n ayr\lma`a, sabah ^[^n pay toplama`a atan, cwmiyywtbirliyinin dayaqlar\n\ pozan bu ailw s=z^ deyildirmi?TO~RUL. Oddamd\, swnw deyirwm qalx, qollar\m\ a[.ODDAMD|. Atam, mwn qorxuram.D+NMWZ. Qalx, swnw deyirwm, yoxsa…ODDAMD|. Yax]\, yax]\, mwnw dwymwyin. A[\ram, ancaq demwywsiniz ki, o a[d\.D+NMWZ. Qoca bayqu], bizw fal a[ma, qalx deyirwm swnw.ODDAMD|. Yax]\, yax]\. (Cwld qalx\b m^twrwddid add\mlarla Elxana yana]\rkwn.)D+NMWZ. Da-da-dal\ [wkil, toyuq-c^cw pad]ah\! Mwnim qollar\m onsuz da a[\ld\. (Twlwsikbir hwrwkwtlw Elxan\n qollar\n\ a[\r.)ELXAN. Art\q, qarda]lar\m, mwnim qollar\m a[\qd\r. Biz =z^m^z-=z^m^z^ a[a bilwrik.Qorxmaz, yax\n gwl! To`rul, yubanma! D=nmwz, swnsw o birilwrini a[, twlws!D+NMWZ. Onlar\ [oxdan a[m\]am.QORXMAZ. Qarda]lar, biz dustaq ba][\s\n\ sar\y\b qa[aca`\q.ELXAN. Tutula da bilwrik. Kim bizimlw getmwk istwyirsw, swslwnsin.D+NMWZ. Mwn gedirwm.ILD|R|M. Ancaq haraya qa[acaqs\n\z ki, yenidwn tutmas\nlar. +lkwdw wrwblwr wlindwolmayan bir yer yoxdur ki…ELXAN. Oras\n\, qarda]lar, mwn dedim. Buradan sa` [\xa bilswk, bizi bir daha sa` tutabilmwywcwklwr. Biz hwlwlik yurdumuzun y^kswk vw ke[ilmwz da`lar\na [wkilwcwk, orada

24

b^t^n mwzlumlar\ toplay\b azad vicdanl\ geni] bir mwmlwkwt quracaq vw song^n^m^zwdwk onu wrwblwrw vw b^t^n g^cl^lwrw qar]\ k=ks^m^zlw qoruyaca`\q. Kimbizimlw getmwk istwyirsw, kim belw bir g^n ^[^n qorxmursa, swslwnsin.QORXMAZ. Elxan, yad\mdad\r, bir g^n swn bir izdihama qar]\ dinlwrin he[liyindwndan\]\rkwn mwn swni k=ks^ndwn vurdum. Y\x\ld\n, d^]d^y^n yerdw bax\rkwn bax\]lar\nmwni sars\td\. Sanki onlarda mwnw qar]\ bir mwhwbbwt, bir mwrhwmwt g^l^mswyirdi. Og^ndwn bwri gizlidwn-gizliyw mwn swnin twrwfindw idim. Nwhaywt, bu g^n swn =z wmwlinu`runda =z do`ma qarda]\ndan ^z d=ndwrirkwn, mwn b^sb^t^n swnin fikrinw bas\ld\m.Swn, qorxmaz, bir k=mwk istwyirdin. Qwbul et, can qarda]\ olaq! Mwn swnin yolunu qwbuledirwm. Wlbir [arp\]\b, wlbir =lwrik.ELXAN. Wmwl qarda]\, qan qarda]\ndan y^kswkdir. Ver wlini, Qorxmaz! Qoy bu zwncirliwllwr, bu qaranl\q zindanlar bizi birlw]dirsin.QORXMAZ. Mwn son g^nwdwk swninlwywm.ILD|R|M. Mwn dw sizinlwywm.TO~RUL. Bu mwnim boynumdak\ zwncir xa[ (xa[\ tullay\r), bu da mwnim wlim, mwn dwsizinlwywm.D+NMWZ. Bu mwnim wllwrim, bu da mwnim ayaqlar\m. Mwn sizdwn dw o ^zwywm.QORXMAZ. Fwqwt qarda]lar\m unutmay\n ki, bu g^n biz al[aq bir =l^mdwn, daha ]wrwflibir =l^mlw =lmwk ^[^n qa[\r\q. Bu g^n bizim ailwlwrimiz da`\lacaq vw rahatl\`\m\zunudulacaq. Hwr add\mda yeni bir qorxu, yeni bir =l^mlw [arp\]aca`\q. Bunlar\n he[birinw baxmadan son g^n^m^zwdwk indiki yaramaz hwyat\ u[urmaq vw yeni, azad bird^nya qurmaq ^[^n b^t^n wski m^hit vw hwyatla [arp\]aca`\q. Kim =l^mdwn qorxacaqsa,yar\ yolda qalacaqsa, ayr\ls\n. Kim =lwcwywm deyirsw, swslwnsin. And i[sin.D+NMWZ. Yax]\, indi biz kimw and i[wk? Din, allah tan\m\r\q. Bws kimw and i[wcwyik.ELXAN. Insanlar\ bir twrwfw do`ru y^r^dwn and deyil, onun dilwklwridir. Mwn =z azaddilwklwrimw, azad vicdan\ma and i[irwm!QORXMAZ. Mwn swnin yolunu qwbul edir, yeni, azad hwyat yolunda can\m\wsirgwmwywcwywmw and i[irwm.TO~RUL. Mwn dw and i[irwm.D+NMWZ. Mwn dw and i[irwm.QALANLAR|. Mwn dw, mwn dw, mwn dw…ODDAMD|. Bws sizin yerdw xalq =z nwzirini haraya gwtirwcwkdir?QORXMAZ. Yava], deywswn gwlirlwr.ODDAMD|. Vay, mwn qorxuram.TO~RUL. Swsini kws!QORXMAZ. Bwk[inin a`z\n\ yumma`\ unutmay\n.D+NMWZ. Bir qoy bo`az\ barmaqlar\ma ke[sin. Ca-ca-can\ [\xmay\nca…ELXAN. Yox, yox, D=nmwz! Art\q bir damla qan vicdanlar\n lwkwsidir. Biz qanla[arp\]aca`\q.QORXMAZ. Gwldilwr.TO~RUL. Gwldilwr.QORXMAZ. Yava], ham\n\z wvvwlki kimi uzan\n. (Ham\ uzan\r.)

25

DUSTAQ{|. Ey, haradas\n\z? Sanki sabah bunlar deyil, mwn =lwcwywm. Belw dw yatmaqolar? Hey, durun?

(Aya`\ ilw To`rulu vururkwn D=nmwz arxadan qalx\b a`z\n\ tutur, ham\s\ qalx\b onusar\y\rlar.)

ODDAMD|. Vay, mwnim c^cw kimi t^klwrimi didwcwklwr. Onlar\ mwn a[mad\m. +zlwria[d\lar.ELXAN. Qarda]lar, taleyimizi s\nayaq. Oddamd\, Solmaza s=ylwrswn ki, buradan [\xabilswm, qald\raca`\m azadl\q bayra`\n\n oynaq dal`alar\ onun g^lg^n [=hrwsini =pwcwkdir.

(Ham\ bir-birinw “sus”,—deyw-deyw [\x\rlar. Bir-bir [\xarkwn)

PwrdwOn ^[^nc^ g=r^](Wbu &beydin ota`\. Wbu &beyd vw Rwbi.)

RWBI. Wsgwrlwr hwr yeri axtarm\]lar. Soraq verwn yoxdur. Bunlar\n ham\s\n\ d^zwldwn yenwElxan imi].WBU &BEYD. Hwbsxana qoruqsuz. As\lacaq bir adam bu qwdwr swrbwst saxlanarm\?RWBI. Bu vaxtadwk he[ kwsdw qa[maq tw]wbb^s^ g=r^nmwmi]. Odur ki, gecw ke[incwqoruq[ular\n ^[^ dw yatm\]d\r.WBU &BEYD. &[^n^ dw dar a`ac\na. Yaz. Mwn wmr edirwm. +lkwnin b^t^n ixtilal[\^ns^rlwri wldwn qa[\r\ld\. Bu da bir vwzifwmi?RWBI. Onlar g=rwcwklwri i]lwri, kimin haraya gedwcwyini vw haralara adam toplayaca`\n\dan\]\rlarm\].WBU &BEYD. Nw edwcwklwr?RWBI. Tutulmazlarsa, ^syan. Qoca m=bidin g=stwrdiyi yerw wsgwr g=ndwrirwm.WBU &BEYD. And olsun bir olan allah\n b=y^kl^y^nw ki, tap\lmasalar, onlar\n yerinw sizidw dar a`ac\ndan asd\raca`am.RWBI. A`am\z!WBU &BEYD. Get, hwr yerw car [wkdir ki, Elxan\n =z^n^, ya ba]\n\ twslim edwnlwrw on mindirhwm verilwcwkdir. Gizlwdwnlwr, yerini bilib s=ylwmwywnlwr dan\]\qs\z as\lacaqlar. +z^ndw wsgwrlwri g=t^r, onu axtarmaq ^[^n wtrafa swpwlwtdir.ALTUNBAY (gwlir). Eyvah, =lkw da`\ld\, mwmlwkwt alt-^st oldu.WBU &BEYD. Nw olmu], Altunbay?ALTUNBAY. Kwndlilwr qiyam etmi], dar`alar\ [\xar\b qovurlar. Qara k^tlw bir od seylab\kimi ax\r. Qar]\ gwlwni amans\z bir sel kimi s^p^r^b apar\r.RWBI. Bws Solmaz?ALTUNBAY. O da getdi, apard\lar.WBU &BEYD. Kim?ALTUNBAY. Qara k^tlw, xalq, izdiham!RWBI. Solmaz atw]gaham\ apar\ld\?

26

WBU &BEYD. Burax, burax, onlar dursunlar. Bu dinsiz gwzirkwn he[ bir ]ey etmwk olmaz.Mwn bilirdim o dinc oturmayacaqd\r. Xalq istinad mwrkwzi tap\b s\`\n\nca, onaqo]ulacaqd\r. Hwr ]eydwn wvvwl yerdw, g=ydw, harada olursa-olsun, Elxan\n dirisi, ya =l^s^mwnw twslim edilmwlidir. Get, yoxsa, dar a`aclar\n\ g=zlwyin.

PwrdwOn d=rd^nc^ g=r^].(Kwnd. Y^kswk, ya]\l bir da`\n ^zwrindwki kwndin qar]\s\nda xalq topla]m\], Elxan dan\]\r.)

ELXAN. Hwr g^n yeni bir dilwk, yeni bir istwk do`uran hwyatdan wbwdi bir qanuna boyunwymwk, insan bug^nk^ istwyindwn sabah usan\rkwn onu daimi andlarla hwrwkwtlwrwtap\nd\rmaq, hwlw qad\nlar\ sadw bir w]ya, adi un tabaqlar\ kimi x^susiyywt alt\na almaq,wbwdi bir nigah ilw zwncirlwmwk dayan\lmaz bir haqs\zl\qd\r. Bw]wriyywtin [oxalmas\ ^[^nm^qwddws bir vasitw, hwyat ^[^n wn do`ru bir mwqswd olacaq twnas^l, nwdwnsw, bir cinaywtkimi gizlwdilir. Bunlar ham\s\ altunlar\ ilw b^t^n d^nya ]wkillwrini sat\n alan bir ovucbwxtwvwrin uydurmas\d\r. Onlar, twbiwtin =z o`ullar\na verdiyi ruzular\ m^xtwlif yollar ilwal\b, xalq\n wmwklwrini he[liyw, =z^n^ yoxsulluq, acl\q vw swfalwtw sal\rlar.EL. Do`rudur, do`rudur.ELXAN. Fwrdlwrdwn, qwbilwlwrdwn, millwtlwrdwn altun vw m\zraq g^c^nw al\nm\] vw al\nacaqbu hwyat ]wnliklwrini getdikcw art\rmaq, ya g^cs^zlwr birliyindwn, ya da bir-birindwnsaxlamaq, ald\qlar\ qad\nlarda insanl\q duy`ular\n\ =ld^r^b, ^rwklwrinw wbwdi hakimiyywthaqq\ qazanmaq vw bu yolda t=rwtdiklwri says\z vuru]lara, q\r`\nlara, =l^mlwrw qara k^tlwnis^rw bilmwk ^[^n, bunlar bw]wriyywtin g^cs^zl^y^ndwn vw qorxaql\`\ndan do`mu]sa[malardan istifadw edir vw =zlwri inanmad\qlar\ m^xtwlif dinlwr, qanunlar, allahlaruydururlar. Bwlkw dw, vaxtilw bir insan dostunun ba]\nda do`mu], bwlkw dw, swmimi birfikir sonradan bunlar ^[^n wsgwri bir q^vvwt, ruhanilwr ^[^n bir ticarwt mal\, wzilwng^cs^zlwr, son tikwsi bo`az\ndan [\xar\lan yoxsullar ^[^n tap\nacaq, qorxudacaq,susduracaq, uyudacaq bir kabus yeri tutur. Belwliklw, cahangir wrwb ordusu da ke[diyib^t^n =lkwlwri, g=rd^y^ b^t^n g^cs^z millwtlwri wzdiyi kimi, yurdumuza da soxulunca, =zhaqs\zl\`\n\ pwrdwlwmwk ^[^n m\zraq\n\n ucuna bir Quran taxm\], =z buyurtdurmaallah\n\ da =z^ ilw gwtirmi]dir. Fwqwt wsil mwqswd yenw birdir. O da yurdumuzun yerlielbwyilwrdwn saxlan\lm\] son bir par[as\n\ g^clw bo`az\ndan kwsib Ba`dad xwlifwsininsusmaz i]rwtlwri ^[^n g=ndwrmwkdir.EL. Do`rudur, do`rudur.ELXAN. Bu yaln\z wrwblwrdw deyil, yaln\z burada deyil, hwr yerdw belw olmu]dur. Bunubabillilwr dw belw etmi]lwr, yunanlar da belw etmi]lwr, rumlar, ywhudilwr dw belw etmi]lwr.Isalar, musalar, iskwndwrlwr, says\z-hesabs\z insan qwssablar\ ham\s\ belw etmi]lwr. Bu belwolmu], indiki hwyat ]wrtlwri durduqca belw olacaq, g^cl^lwr g^cs^zlwri wzib-didwcwk,ya]ayan ya]ayan\ yeywcwk, ya]ayacaq vw b^t^n bu haqs\zl\qlar, saxta dinlwr, uydurmaqanunlar ard\nda pwrdwlwnwcwkdir. Bu sonsuz [wki]mwdwn, didi]mwdwn, bu insansallaqxanas\ndan qurtarmaq ^[^n bw]wriyywtin ancaq bir yolu vard\r: torpaqlar\ndan qandaman wski d^nyan\ u[urmaq, [i[wklwrindwn swadwt g^l^mswywn yeni bir sevgilwr d^nyas\qurmaq…

27

EL. Do`rudur, do`rudur.ELXAN. Biz dw bu yola do`ru gedirik. Biz hwlwlik yurdumuzun y^kswk da`lar\na [wkilwcwk,orada b^t^n bw]wriyywt ^[^n =rnwk ola bilwcwk bir =lkw d^zwldwcwyik. Orada twnas^l he[bir qanun alt\nda gizli olmayacaq, wsas: azad k=n^llwrin uyu]mas\ vw usanmas\ olacaqd\r.Istwywnlwr wr-arvad, istwmwywnlwr bac\-qarda] olacaqlar. Varl\, yoxsul, g^cl^, g^cs^zolmayacaqd\r. B^t^n =lkw qarda]cas\na [al\]an, qazanan vw b=l^]wn bir ailw olacaqd\r.Orada s^ni h=kumwtlwr, qanunlar olmayacaqd\r. Orada zwrwrsiz azad istwklwr, azadhwrwkwtlwr, hwyat\n m^qwddws qanunu h=km s^rwcwkdir. Orada uydurma dinlwr, allahlarolmayacaqd\r. Azad vicdanlar, azad sevgilwr hwr kwsin b=y^k tanr\s\ olacaqd\r. Mwqswdhwyata qovu]acaq, ya]ay\] ancaq vasitwlwrlw mw]`ul olacaqd\r. Orada q\]\n kwskin soyuqlar\ham\n\ bwrabwr ^]^dwcwk, g^nw]in altun tellwri ham\n\ bwrabwr isidwcwkdir.EL. Yox olsun wski d^nya!ELXAN. Siz, ey wrwb cahangirlwrinin tapda`\nda wzilwn, [eynwnwn od yurdunun igid vwd=nmwz o`ullar\! Siz, ey varl\lar\n wlindw dilsiz-a`\zs\z i]lwk heyvanlara [evrilmi] bw]wrin=gey yavrular\, pays\z yoxsullar\! Siz, ey g^cl^lwr yumru`u alt\nda i]lwywn zavall\g^cs^zlwr! Siz, ey b^t^n d^nyalar\ geni] hwbsxanaya [evrilmi] zavall\ qad\nlar! Siz, eyk=n^llwri cans\z m\nc\qlar kimi alver mal\na d=ndwrilmi], mwnimswnmi] gwlinlwr, q\zlar!Siz, ey b^t^n m^hitlwri qanl\ bir insan qwssabxanas\na d=ndwrilwn gwnclwr! Siz, ey min-minqwbilwlwrw, millwtlwrw, irqlwrw ayr\lm\] mwzlum bw]wriyywt! Mwn bu g^n b^t^n istilalara,m^haribwlwrw, q\r`\nlara, wsirliyw, k=lwliyw, cwbrw, istibdada, altunlara, h=kumwtlwrw,qanunlara, dinlwrw, allahlara, b^t^n wski varl\`a qar]\ ^syan bayra`\ qald\r\ram. Kim buyolda mwnimlw getmwk istwyirsw, ayr\ls\n, swslwnsin.EL (qat\]\q swslwr). Mwn swninlwywm, mwn dw swninlwywm, mwn dw, mwn dw…ELXAN. Qarda]lar, d^]mwn bizi izlwyir. Bacaranlar =zlwrini qoruma`a haz\rlans\nlar.EL (qat\]\q swslwr). Baltan\ bura gwtir, a`aclar\ haz\rla, ora`\ gwtir, [illwni a[…G&LG&N. Dayan\n, mwnim dw s=z^m var. Bu =rpwk, zor ilw borc yerinw verilmi] bac\m\n=rpwyidir. O, =z wrindwn qa[d\`\ ^[^n canavarcas\na do`rand\. Mwn dw bu qanl\ =rpwyibayraq edir, swninlw gedirwm.EL. Urra…ELXAN. Qarda]lar, bac\lar, bu azadl\q bayra`\ alt\nda yeni azad hwyata do`ru! Urra, urra!QORXMAZ. Wrwb ordusu d=rd bir twrwfi sarm\], [\xacaq bir yol yoxdur.ELXAN. Onlar hwlw bizi [ox saracaqlar.TO~RUL. Qarda]lar, azadl\q u`runda vuru] qazmalar\na do`ru, hayd\!EL. Urra!

(Wli a`ac tutan ki]i, qad\n, gwlin, q\z ham\s\ gedirkwn)

PwrdwOn be]inci g=r^](Wbu &beydin evi. Altunbay, Yanarda` vw Oddamd\.)

WBU &BEYD. Sizi [a`\rmaqdan da mwqswdim budur. Ne[w ildir ki, bu amans\z [arp\]magedir. Bunun swbwbi yerli zwnginlwrin vw dilwn[ilwrin k=mwyi deyilsw, nw ola bilwr? Wvvwlwri

28

bir qwdwr yanl\]l\q olmu]dusa da, indi siz g=r^rs^n^z ki, art\q m=bidlwrinizw toxunulmur.Sizw, bir allaha inananlar kimi bax\l\r. Bir o qwdwr vergi al\nm\r. Halbuki Elxan qwti birdinsiz vw ham\m\za d^]mwndir. +lkwni bwrbad bir hala salm\] bu susmaz [arp\]maya art\qqwti bir son qoyulmal\d\r. Bu q\r`\n\ bitirmwk sizw daha wlveri]lidir…

(S^kut.)

Ne[in susursunuz? Yanarda`, bir din ba][\s\ olmaq ^zrw, ilk cavab\ sizdwn g=zlwyirwm.YANARDA~. Biz nw edw bilwrik. O bir dinsizdir. O bizim oca`\ tan\maz.ALTUNBAY. +lkwnin yar\dan [oxu onun wlindwdir. Oldu`umuz yerin qap\lar\na qwdwrgwlmi]dir. Bunun swbwbi nwdir?WBU &BEYD (swrt bir ba`\rt\ ilw). Oras\n\ siz bilirsiniz.ALTUNBAY. Biz o qwdwr bilirik ki, he[ bir kwnddwn bir yun q\r\nt\s\ belw ala bilmirwm.B^t^n m^qwddwrat\m bir kwnd y\`\nca`\na ba`l\d\r. Qullar hw]wrat kimi torpaqdan ba]qald\rm\]lar. Ox kimi g=zw bat\rlar. Bu g^n dan\]d\nm\, sabah ^syan[\lar twrwfindwn^zwrinw basq\n edirlwr. Bunun m^qwssiri bizikmi?.WBU &BEYD. Mwnim s=z^m qwtidir. Islam xwlifwsi wmirwlm=minin M=twswmbillah s^rwklim^barizwlwrdwn ]a]\rm\] vw mwnw b=y^k wsgwri q^vvw g=ndwrib, nw olursa-olsun wn yax\nzamanda Elxan\n susdurulmas\n\ wmr etmi]dir. O, m^barizwnin bu qwdwr uzun s^rmwsinwyerli zwnginlwri vw din[ilwri twqsirli g=r^r ki, onlar Elxana maddi vw mwnwvi yard\mg=stwrirlwr.YANARDA~. Atw]gah ona k=mwk etmir. B^t^n gwnclwr, b^t^n el onun twrwfinw ke[ir. Hwmdw ke[wnlwr atw]gaha gwlmirlwr.ODDAMD|. D^nwn vw bu g^n atw]gaha di] qurdalamaq ^[^n bir axsaq c^cw belwgwlmwyib.ALTUNBAY. Ona k=mwk edwnlwr zwnginlwr deyil, bwlkw he[ bir ]eyi olmayan, vergivermwk, t=yc^ vermwk istwmwywn yoxsullar, qullar, dilwn[ilwr, g^ndw be] wrw getmwkistwywn q\zm\], wxlaqs\z gwlinlwr, q\zlar.ODDAMD|. Wr nwdir? Onlarda he[ dibindwn wrw getdi yoxdur. Elw a[\q, toyuq-c^cw kimiham\s\ bir-birinin wr-arvad\d\r.ALTUNBAY. {oxunu da cwlb edwn oras\d\r. Yoxsa, zwnginlwrin onsuz da var-d=vlwti taracedilir. Bu ^syan odu ilw yanan kwndlwr kimindir? Bu ^syan k^tlwsini bwslwywn wkinlwr,bi[inlwr, torpaqlar kimindir? Bu ^syan ordusunu dolduran kwndlilwr, qullar, bunlarkimindir? Zwnginlwrdw nw qalm\]d\r? O, tutdu`u yerlwrdwn zwnginlwrin var-yoxunu al\b…ODDAMD|. Bir axsaq xoruza y^k elwyir.ALTUNBAY. Bir dw, zwnginlwr ona nw k=mwk edw bilwrlwr? Onlarda altun i]lwnmir. Onlarcadwmir daha dwywrlidir. Qwribw bir tayfad\rlar. H=kumwtlwri yox, s\ra ilw g^ndw bir ne[wsi=lkwni doland\r\r. Wr-arvadlar\, var-yoxlar\ bilinmwz. Bir dwstwsi [al\]\r, bir dwstwsi yemwkhaz\rlay\r, bir dwstwsi vuru]a gedir. B=y^k yox, b=y^k bilwn yox, h=rmwt yox, ehtiram yox,din yox, allah yox.RWBI (girir). Cwbhwdwn son xwbwr… Ordu pozulmu], qay\d\r.

29

WBU &BEYD. Necw, yenw dw mw`lubiyywt? Bu qwdwr b=y^k bir q^vvwtlw dinsiz birquldurun wlindw bas\lmaq islam ordusu ^[^n utan\lacaq bir ]ey deyilmi? Wbu M^sl^mharadad\r.RWBI. Qap\n\za gwlib, wmrw m^ntwzwrdir.WBU &BEYD. Birba] hwbsw! Qoy dar a`ac\na m^ntwzwr olsun! Get!

(Rwbi gedir.)

ALTUNBAY. Do`rusu, mwn qorxuram. O b^t^n =lkwni alt-^st edwcwkdir.ODDAMD|. Ondan sonra atw]gaha kim gwlwcwkdir? (Qalxaraq.) Atam, mwn getdim toyuq-c^cwni hinlwyim, yoxsa ara qar\]ar.YANARDA~. Son s=z g^cl^n^nd^r. Bizim vwzifwmiz ki[ikdir: qapal\ mwbwddw haqqaibadwt. (Qalxmaq istwrkwn.)ALTUNBAY. Durun, bayaqdan bwri s^kutunuza diqqwt edirdim, Yanarda`. Hwr halda birdin heywti ad\ndan dan\]maq g=zlwri toyuq-c^cw qazan\ndan ba]qa bir ]ey g=rmwywn buabdal\n i]i deyildir.YANARDA~. Biz g^cs^z bir k^tlwyik. Hwr halda bir ruhanini twhqir etmwk islaml\`ayara]maz.ALTUNBAY. Siz dw, a`am\z diqqwt edin. Mwn y^z yol wrz etdim, indi son s=z^md^r:Elxana m^barizw q^vvwti verwn, onu buralara s^r^klwyib gwtirwn Solmaz\n varl\`\d\r.Solmaz ya]ad\qca o yorulmayacaqd\r. Solmaz\ qa[\rsa, g^c^ birw be] artacaqd\r. {^nkiSolmaz xalqa m^qwddwsdir.WBBU &BEYD. Oras\n\ mwn dw kwsdirdim. Sizi [a`\rmaqdan da mwqswdim buras\d\r.E]idirsinizmi, Yanarda`, ba`lad\`\m\z whdw g=rw…YANARDA~. Ba`\]lars\n\z, a`am. Bizim dinimizdw insan qurban\ kwsmwk do`ru deyildir,islamiyywtdw bu caizsw…WBU &BEYD. Islamiyywt bir yana, mwn a[\q deyirwm, Solmaz yox olmal\d\r.ODDAMD| (yava]ca). Amand\r, o ac\qlanm\]d\r, raz\ olun.YANARDA~. Xalq\ aldatmaq olar, ancaq Solmazdan sonra atw]gaha gwlmwywnlwr onuntwrwfinw ke[wcwklwr.WBU &BEYD. Swn, Yanarda`, ke[wnlwrdw bu dil ilw dan\]m\rd\n. Ayaqlar\ma qapan\byalvar\rd\n.YANARDA~. A`am!..WBU &BEYD. Mw`lubiyywt xwbwrindwn ]a]\rmay\n. Gwl bax, nw g=r^rswn!YANARDA~. Ucsuz-bucaqs\z bir insan dwnizi.WBU &BEYD. Otuz min wsgwrdir. Bu g^n gwlmi], sabah cwbhwyw gedwcwkdir. Xilafwtdwkidaxili [wki]mwlwr mwni on il yubatd\. Art\q hwr ]ey bitmi], Solmaz sabah =lmwlidir. Nwdeyirsiniz?YANARDA~. A`am… El…WBU &BEYD. Art\q s=z istwmwz. Solmaz\ biz =z^m^z mwhv edw bilwrik. Kim istwrsw,q\m\ldans\n, s^dwmwr cocuqlar\n\ belw q\l\ncdan ke[irtdirwrwm. Siz dw he[ biriniz art\q evwqay\tmayacaqs\n\z. ({a`\r\r.) Rwbi!RWBI (girwrwk). Cwbhwdwn yeni vw wn son xwbwr. Basq\n qaytar\lm\], h^cum saxlan\lm\]d\r.

30

WBU &BEYD. {ox g=zwl!RWBI. Bir dw, T^rk^standan wmir Aq]indwn gwlwn var. Dar^lxilafwtdwn ald\`\ wmrw g=rw wllimin m^cahid ilw buraya hwrwkwt edwcwyini bildirir. Bu da mwktub. (Mwktubu Wbu &beydwverir.)WBU &BEYD. Elwmi? Yeni gwlmi] otuz min m^cahid cwbhwyw g=ndwrilwcwkdir. O dinsiz tezvw biryolluq mwhv olmal\d\r. (Yanarda`a.) Indi mwn sizinlw dw, xalq ilw dw hesabla]abilwrwm. Bunlar\ apar. Sabah hwr ikisinin ba]\ mwnw twqdim edilwcwkdir. Solmaz gwtirilwcwk.Q\m\ldanan q\l\ncdan ke[irilwcwkdir.ODDAMD|. Aman, a`am, mwn buraya gwlmirdim. Mwn raz\yam.YANARDA~. Lakin bu z^lm^ allah g=t^rmwz.WBU &BEYD. Oras\n\ biz bilirik.ODDAMD|. O da raz\d\r. O da raz\d\r. Ham\ raz\d\r.YANARDA~. Biz he[, lakin xalq…WBU &BEYD. Xalq ilw bizim m\zraqlar\m\z dan\]a bilwr. Yanarda`, son s=z^md^r: Solmazsabah =lmwlidir. Hw, ya yox!ODDAMD|. {ox g=zwl. {ox g=zwl. Biz raz\y\q.YANARDA~. Ax\ mwnw a[\q anlad\n ki, o g^nahs\z zavall\n\n twqsiri nwdir?WBU &BEYD. A[\qm\? Yax]\, Rwbi, swn get. Dayan, Aq]inw cavab yaz ki, g=zlwyirik.Lakin… o gwlmwmi]… Elxan mwhv olmal\d\r. Siz dw gedw bilwrsiniz…

(Rwbi gedir.)

ODDAMD|. Mwndwmi? Tw]wkk^r, a`am, tw]wkk^r! Ulu H^rm^zdw ]^k^rlwr olsun,qurtard\m. (Qa[araq gedir.)WBU &BEYD. A[\qm\ istwyirswn? Onun twqsiri onun g=zwlliyidir. Twqsiri odur ki, xalq onusevir, ondan ayr\lmaq istwmir. O durduqca xalq\ atw]gahdan ay\rmaq, haqq olan islama vwxilafwt twsirinw tap\nd\rmaq g^cd^r. Dinsiz Elxan\n da ^syan\na q^vvwt verwn odur. Ya onubiz anlamal\y\q vw qar]\ duracaq xalq q\l\ncdan ke[irilmwlidir, ya da siz =z^n^z xalq\ necwqand\racaqs\n\z, =z i]inizdir. Ancaq hwr halda, Solmaz sabah yox olmal\d\r… Hw, ya yox!YANARDA~. Biz sizin q^vvwtinizw twslim oluruq. Ancaq oras\n\ bilin ki, o q\z illwr boyuruhani vw cismani ^z^nt^lwrw d=zm^], d^nya z=vq^n^ unutmu] vw ulu H^rm^zdwvaracaq qwdwr q^dsiyywt alm\]d\r… Bwkarwti ulu H^rm^zdw tap]\r\lm\] vw qwlbindw d^nyaduy`ular\ndan biri belw qalmam\]d\r. Bu m^qwddws qurban sizw [ox baha oturacaq. UluH^rm^zd xalq\n nicat\n\ onun q^dsiyywt vw wzablar\na ba`\]layacaqd\r.

PwrdwOn alt\nc\ g=r^](Atw]gah. Solmaz yanar odlar ba]\nda twrpwni]siz dayanm\], S=nmwz, Oddamd\ vw el birs^kut i[indw g=zlwyir.)

ODDAMD| (S=nmwzw). &rwyim d=y^n^r, bunlar ha[an gwlwcwklwr?S+NMWZ. Yax\n adamlardan bir ne[wsini g=ndwrmi]wm, gedwn-gedwn ili]ib qal\r.ODDAMD|. Bar\ onlar qay\d\b bir xwbwr gwtirwydilwr.

31

ELDWN BIRINCI (bir hwywcanla girwrwk). Yanarda` gwlir.IKINCI (eynilw). Yanarda` gwlir.&{&NC&. Yanarda` gwlir.

(Yanarda` poz`un bir g=r^n^]lw girir, ham\ bir sor`u ilw ona bax\r.)

S+NMWZ (bir qorxu vw ehtiyatla). +lwcwk?ODDAMD|. Solmaz =lwcwk?D+RD&NC& (bir qorxu i[indw girwrwk). Islam ordusu atw]gah\ sard\.BE}INCI (girwrwk). Atw]gah\ sard\lar. G=ydw u[an qu]lar\n, yerdw s^r^klwnwn hw]wrat\nsay\ var, onlar\n say\ yoxdur.K&TLW (bir qorxu i[indw). Sus, sus…YANARDA~. S=ylw, m^qwddws odlar gwlini! Ulu H^rm^zd^n pakl\q vw mwsumlu`unutwmsil edwn g=zwl Solmaz! Illwr boyu [wkdiyin a`\r wzab vw ^z^nt^lwrdwn sonra swn b^t^nal[aq cismani duy`ular\ at\b, ruhani bir y^kswkliyw vard\`\n\, ulu H^rm^zd^n ^lviyywtinwdo`ru y^kswlib onunla mwnwvi bir vahid olaraq uyu]du`unu hiss edirswnmi? Swn uluH^rm^zdw var\rkwn b^t^n d^nya duy`ular\na yaban[\ getmwliswn.

(S^kut.)

S+NMWZ. Demwli, =lwcwk!ODDAMD|. +lwcwk.YANARDA~. Cavab ver, odlar gwlini!S+NMWZ. Lakin, ba`\]lars\n\z. Siz bilirsiniz ki, o, ^lviyyat mwqam\nda dan\]maz,twrpwnmwz.YANARDA~. Cavab ver, odlar gwlini! Ax\ b^t^n ^mid swnin q^dsiyywtinwdir.SOLMAZ. Mwn, gecwlwr onun xwyali heykwli qar]\s\nda duydu`um durulmaz ^z^nt^lwr,g^nd^zlwr yanar odlar ba]\nda d=zd^y^m [wkilmwz yor`unluqlar alt\nda, onillik hwywcanvw sars\nt\lardan sonra d^nyada duydu`um, d^]^nd^y^m hwr ]eyi unutdum. B^t^b^midlwrimi itirdim. Art\q bu yanan odlardan vw =l^m^n qa[\lmaz varl\`\ndan ba]qa he[bir ]ey d^]^nm^rwm.YANARDA~. Alq\], m^qwddws odlar\n mwhzun yavrusuna! Oras\n\ da bil ki, b^t^n odyurdunun itmi] wsayi] vw istirahwtini ulu H^rm^zd swnin pakl\q vw mwsumlu`unaba`\]layacaq, swnin q^dsiyywtinlw ac\ql\ Whrimwnw ^st^n gwlwcwkdir. Swn b^t^n bir =lkwninvw xalq\n nicat\ ^[^n burdan gedirswn. Bu qwdwr ruhani vw cismani twrbiywdwn sonra art\qqurbanl\q vaxt\ yeti]mi]dir.SOLMAZ. Mwn haz\ram. B^t^n xalq\n nicat\ ^[^n mwnim qurbanl\`\m gwrwksw, mwn[wkinmwywcwywm. Mwnim k=nl^mdw art\q bw]wri he[ bir duy`u yoxdur, d^]^nwcwk bir ]eyqalmam\]d\. Indi mwn yaln\z g=ylwri, i]\qlar\, ulu H^rm^zd^n ^lviyywtini vw ona uyu]ma`\d^]^n^rwm.YANARDA~. Alq\], odlar gwlininw! Elw isw, bir yerdw son ibadwtw ba]layaq. Xalq dwstw-dwstwgwlsin. Mwrasim ^[^n od qalans\n.

32

(Rwbi girir, ham\ qorxudan ]a]\r\r.)

RWBI (Yanarda`a yana]araq). Xilafwt valisi Wbu &beydin wmrilw mwrasim vaxt\ asayi]iqorumaq ^[^n atw]gah\ islam ordusu sar\m\]d\r. O, kimswyw toxunmayacaq. Susqunluqpozulursa, mwsuliyywt ^zwrinizdw olacaqd\r. (Gedir.)YANARDA~. Ulu H^rm^zd, swnw tap\n\r\q. Son ibadwtw ba]layaq!

(Solmaz yanar odlar ba]\nda twrpwni]siz durur. Basq\n[\lar oyunu vw oxunu]u ba]lay\rlar.)

HAM|.Y^kswk da`lar, ulu tanr\m, atw]indwn canlan\r,Ya]\l ba`lar, ulu tanr\m, g^nw]indwn ]wnlwnir…

(Elxan vw Qorxmaz yava]ca girirlwr. Xalq ibadwti bitirincw bir-bir gwlib odlara vw Solmazaba] wyir, m^xtwlif nwzirlwr qoyur.)

ELXAN. Odur, illwr boyu [arp\]mamda iradwmi q^vvwtlwndirwn hwr bir a`\rl\`\, iztirab\udduran, unutduran f^sunkar odlar yavrusu! Odur, y^r^td^y^m m^barizw karvanlar\nayol vw hwdwf g=stwrwn i]\ql\ dan ulduzu! Ox, Qorxmaz! Bu bay`\n g=zlwrw, bu dwrinbax\]lara hwsrwt qalmaq nw qwdwr a`\r i] imi]! Hwr q\rp\m\ uzun bir wsr, hwr dwqiqwsisonsuz bir tarix. Qorxmaz, burax, mwn onun ayaqlar\na d^]wcwywm.QORXMAZ. Unutma ki, hwr yan\m\z sar\l\, hwr yan\m\z d^]mwndir. Tan\nsaq, mwhvolar\q.ELXAN. Qorxmaz! Mwn bu dilbwr [=hrwni g=r^ncw, b^t^n mwnliyimi unutdum. Onu bug^n qurban kwsmwk, onu bu g^n mwhv etmwk istwyirlwr.QORXMAZ. Nw edw bilwrik. O bizim wlimizdw deyildir. D^]mwn q^vvwt alm\], qurd kimiqan gwzir. Lakin swn ancaq ona bax\b qay\tmaq istwyirdin. Yoxsa =z^n^ tan\td\ra bilwrswn.Saq\n, Elxan!ELXAN. Yox, mwn =z^m^ tan\td\rmaram. Ancaq burax, son g=r^]dw bu dilbwr g=zwlliywdoyunca baxmaq istwyirwm. Ox, Qorxmaz, illwr boyu mwnwvi varl\`\mda xwyal\n\gwzdirdiyim bu f^sunkar [=hrwni, bu g^lg^n yanaqlar\, bu mwhzun, titrwk dodaqlar\, budwrin, bay`\n g=zlwri amans\z odlar\n y\rt\c\ qoynunda g=rmwk! Yox! Art\q mwn he[ biryana getmwywcwywm. Mwn art\q ondan ayr\lmayaca`am, son nwfwsimdw dw onunlaolaca`am.QORXMAZ. Nw deyirswn. Elxan? Swn =z^n^ tan\td\ra bilwrswn!. Bu, do`ru =l^md^r.ELXAN. Olsun.QORXMAZ. Bununla swn illwr boyu gwzdirdiyin bayra`\ bilwrwk endirmi] vw =z wlinlwd^]mwnw twslim etmi] olarsan. Swn =z vwzifwni unutma!ELXAN. Vwzifw… Bayraq… Qorxmaz, hwr gedi]in bir hwdwfi, mwnwvi bir q^vvwt mwnbwyivard\r. Onsuz insan [al\]a bilmwz. Anla ki, bu uzun [arp\]mada yuxusuz gecwlwrimi xwyalig^l^]lwri ilw i]\qland\ran, o yor`un g^nlwrimi xwyali [i[wklwri ilw s^slwdwn odur. Ogwzdirdiyim azadl\q bayra`\n\n mwnwvi y^kswkliyindw onun xwyali [=hrwsi g^l^mswyir.QORXMAZ. Swn ]a]\r\rsan, Elxan. Bizim mwqswdimiz…

33

ELXAN. Qorxmaz, m^bariz mwqswddwn, bayraq[\ bayraqdan daha wvvwl do`ur. Lakinnwdir hwyat\n mwqswdi? Siz onu vasitw ilw qar\]d\r\rs\n\z. Mwnim[in isw, bir mwqswd olaraq,ta uzaq ^f^qlwrdw titrwywn ulduzlar\n birincisi o, bu y^kswk da`larda g^l^mswywn[i[wklwrin birincisi yenw odur.ODDAMD| (nwzirlwri toplayarkwn onlar\ g=rwrwk). Hey, a`alar, ham\ getmi]dir, siz buradanw gwzirsiniz?QORXMAZ. Elxan, sus! Bu bizi tan\yacaqd\r. (Oddamd\ya.) He[, ruhani babam\z, bizg=zlwyirik siz dw gedwsiniz, odlar gwlininw ibadwt etmwk istwyirik, gizli dilwyimiz vard\r.ODDAMD|. Yax]\, qurbanl\q nw gwtirmi]siniz?QORXMAZ. Nw?…ODDAMD|. Qoyundan, ke[idwn, toyuqdan, c^cwdwn.QORXMAZ. Biz uzaq yoldan gwldiyimiz ^[^n =z^m^z ilw bir ]ey gwtirmwmi]ik.ODDAMD|. Nwzirsiz dilwk olarm\, o`lum? Onda gedin, xalq bay\rda od qalay\r. Siz dwk=mwk elwyin. Indicw gwlib Solmaz\ aparacaqlar. Odur, gwlirlwr. (Nwzirlwri toplay\r.)QORXMAZ. Elxan, art\q onu twk g=rmwywcwkswn. Budur, onu aparmaq ^[^n gwlirlwr. Art\qgedwk.ELXAN. Qorxmaz, Qorxmaz, anla ki, mwn onsuz he[ bir yerw gedw bilmwrwm. Ox,Qorxmaz, nw qwdwr swrt ^rwkliswn!YANARDA~. Ey ulu H^rm^zd^n dostlar\! Art\q odlar gwlini Solmaz\n son g=r^]^d^r.Dilwklwr dilwsinlwr. Sonra Solmaz… daimilik gedwcwkdir.ODDAMD|. Nwziri qalanlar gwtirsinlwr.

(Elxan ixtiyars\z olaraq izdihama qo]ulmaq istwyir.)

QORXMAZ. Elxan, haraya gedirswn?ELXAN. Qorxmaz, swn =z^n^ g=zlw, mwni twk burax. He[ olmazsa son g=r^]dw, bir dwonun ayaqlar\nda ya]amaq, bir cocuq kimi pwrwsti] etmwk istwyirwm.

(K^tlwyw qo]ulur. Qorxmaz twqib edir. El bir-bir bwrkdwn dilwyib, nwzir qoyur.)

BIRINCI. Odlar gwlini, mwnim q\z\m qa[\b ^syan[\lara qo]ulmu]dur. Swn wsirgw!IKINCI. Mwnim gwlinim itmi]dir. Tap\ls\n!&{&NC&. Mwnim o`lum ^syan[\lara qo]ulmu]dur. Swn wsirgw!D+RD&NC&. Mwnim bir twk =k^z^m var, axsay\r. }wfa taps\n!BE}INCI. Mwnim o`lum wrwblwrin dusta`\ndad\r. Yol a[d\r!ALT|NC|. Mwnim dw q\z\m… ulu H^rm^zd bu xwlifwnin bwlas\n\ versin. Daha b\[aqs^m^yw dayanm\]d\r.EL (bir qorxu ilw). Sus, nw deyirswn, yava]!ODDAMD|. Ha, ki]i, onda [a]d\n. C^cwlwri mwnw ver, =z^n bwri ke[! (C^cwlwri wlindwnqap\r.)ALT|NC|. Ba`\]lay\n, ba]\n\za d=n^m, ^rwyim odludur.

(Onu =t^r^rlwr.)

34

ELXAN (ba] wywrwk). Ulu H^rm^zd^n mwsum q\z\na, s=nmwz odlar\n g=zwl gwlininwpwrwsti]!

(Solmaz onu g=r^ncw ixtiyars\z m^vazinwtini itirib, vwziyywtini pozaraq.)

SOLMAZ. Odur, aman, odur! Ulu H^rm^zd mwhv oldum.YANARDA~. Swnw nw oldu, m^qwddws odlar gwlini?SOLMAZ (bir hwywcanla). He[, he[ bir ]ey.QORXMAZ (yava]dan). Elxan, art\q gwl.ELXAN. Burax, burax deyirwm swnw. Burax, =z mwqwswdini at\b dilwksiz, istwksiz [=llwridola]an ay\m\ axtar\rsan? Onsuz dilwk mwzarl\`\na d=nwcwk bu [\lpaq [=llwrdw ancaqbayqu]lar ula]a bilwrlwr.ODDAMD|. Sws salmay\n.ELXAN (twkrar ba] wywrwk). +ks^z k=n^llwr tanr\s\, bulunmaz dilwklwr pwrisi, odlargwlininw pwrwsti] edirwm.SOLMAZ (dwrin bir hwywcan i[indw ^z^lwrwk). Aman, odur, odur, =z^d^r. Ulu H^rm^zd,swn wsirgw. Illwr boyu etdiyim pwrwsti]lwr, ^z^nt^lwr, mwhv oldu. {wkil, [wkil, mwrhwmwtsizinsan, gwlmw! Mwhv oluram! Allah e]qinw, [wkil! (Birdwn m^vazinwtini itirib bay`\ncas\nad^]^r.)YANARDA~. Mwsum odlar gwlini, swnw nw oldu?SOLMAZ. He[, g=zlwrim qarald\, xwstwywm…YANARDA~. Ac\ql\ Whrimwn ovunmur, nw edwcwyik?SOLMAZ. Mwni twk burax\n.YANARDA~. {ox g=zwl. Gwlin. Burax\n odlar gwlini m^qwddws odlar qoynunda uluH^rm^zddwn ]wfa als\n… Ulu H^rm^zd, swn wsirgw…QORXMAZ. Elxan, gwl biz dw gedwk.ELXAN. Mwni twk burax.

(Ham\ gedir.)

ODDAMD|. Hey, a`am, gwl, swn dw. Odlar gwlini xwstwdir.ELXAN. Mwnim dilwyim var, odlar gwlininw s=ylwywcwywm.ODDAMD|. Olmaz, olmaz, yaramaz, gwl. (Onu itwlwmwk istwrkwn.)SOLMAZ (ay\lm\] kimi, ^zg^n bir swslw). Burax\n, toxunmay\n ona.ODDAMD|. {ox g=zwl, odlar gwlinini dinlwmwk bizim borcumuzdur. (Gedir.)SOLMAZ. S=ylw, s=ylw, allah e]qinw, s=ylw. Buraya necw vw nw ^[^n gwldin? S=ylw,mwrhwmwtsiz insan, s=ylw, mwndwn nw istwyirswn? Ne[in mwni mwhv edirswn?ELXAN. Solmaz, =ks^z k=n^llwr tanr\s\, Solmaz, u`runda gwzmwmi] bir da`, [arp\]mayanbir meydan buraxmayan, =z sevimli qarda]\n\n belw m\zra`\na k=ks g=rwn, sevici bir k=n^lswndwn nw istwyw bilwr?SOLMAZ. Qarda]\nm\? Swn onu tapd\nm\?

35

ELXAN. Bwli, Solmaz, tapd\m. Lakin o… G=zlwdiyim hwrarwtli qarda] qoynuna qar]\ mwnwdustaq zwnciri, swmimi qarda] wlinw qar]\ qanl\ m\zraqlar uzatd\. Ox, Aq]in, Aq]in!...SOLMAZ. M\zraqm\?ELXAN. Ox, Solmaz, mwn onu nw qwdwr sevirdim. Lakin o, m^swlman olmu]dur.SOLMAZ. Lakin bu gwli]dwn mwqswd nwdir? Mwndwn nw istwyirswn?ELXAN. Solmaz…SOLMAZ. Get, allah e]qinw, get. Mwn he[ bir zaman swnin olmayaca`am.ELXAN. Solmaz, swnsiz haraya gedwcwywm? Solmaz, d^nyada h=kmdarlara, b^t^n tanr\laraqar]\ wyilmwywn mw`rur aln\m\ swnw qar]\ wyirwm. B^k^lmwz qollar\m\ swnin ayaqlar\naswrib ^rwyimi a[\ram. Mwn swndwn daha wvvwl =lmwk istwyirwm.SOLMAZ. Yox, get, swni hwyat g=zlwyir. Art\q mwni buradan kimsw [\xara bilmwz. Art\qmwn buradan he[ bir yana getmwywcwywm. Mwnim isw bu g^n son g^n^md^r. Mwn =zvarl\`\m\ ulu H^rm^zdw twslim etmi], =z mwnwviyyat\m\ onun q^dsiyywtinwqovu]durmu]am. Mwn ulu H^rm^zd^n mwsum q\z\yam vw mwsum olaraq onunlag=r^]wcwywm. Swn isw get, art\q hwmi]wlik get.ELXAN. Solmaz, getmwk, haraya getmwk? Sus, allah e]qinw, sus! Yollar\ kwsilwn, ^midlwriq\r\lan, b^t^n dilwklwri qara mwzarl\`a g=m^lwn bir zavall\ haraya gedw bilwr? Yox, mwn he[bir yerw getmwywcwywm. Swninlw bir yerdw qalaca`am, swninlw bir yerdw =lwcwywm.SOLMAZ. Yox, yox, mwn bu s=nmwz odlardan ayr\la bilmwrwm. Mwn od q\z\yam. Odba`r\nda do`uldum, od ba`r\nda bwslwndim, b=y^d^m. Mwn ondan qorxmuram. Mwn bus=nmwz odlar\, bu wbwdi i]\qlar\ =z^mdwn art\q sevirwm.ELXAN. Gedwk mwnimlw, gedwk, qa[aq. Swn odlar q\z\san. Mwn k=nl^m^n s=nmwzodlar\n\, ruhumun sevgilwri atw]gah\n\ swnin ^[^n mwnwvi bir yurd edwr, swni bu paksevgilwrin g=zwl qoynunda bwslwrwm. Bayra`\m\n k=lgwsindw g^l^]wn bu azad da`lar\ns^sl^ [i[wklwrini toplar, swni g^l yarpaqlar\ ilw, ota`\n\ sevgilwr, yata`\n\ =pg^lwr ilwbwzwrwm.SOLMAZ. Getmwkmi? Swn dwlimi oldun? Mwni bu izdiham\n, bu qara k^tlwnin, bu says\zordunun i[indwn [\xarmaqm\ olar? Harada oldu`unu unutdunmu? Bir q\rp\mda mwhvolarsan. Yox, mwn he[ bir yana getmwywcwywm. Swn sevilwcwk bir adamsan. Fwqwt mwnswnin olmayaca`am. Art\q get, ancaq mwn odlara at\l\rkwn, son nwfwsdw g=z^mw g=rswnmw,Elxan, swn mwni sevirswnmi?ELXAN. Bwli, Solmaz!SOLMAZ. Get, bir daha qay\tma. Swnw wmr edirwm.ELXAN. Getmwk, bu mwhzun g=zlwrdwn ayr\lmaq…SOLMAZ. Yox, baxma, baxma, mwn swnin bax\]lar\na dayana bilmirwm. G=zlwrinmwnliyimi sars\d\r. Orada b^t^n d^nyan\n odlar\, alovlar\, ild\r\mlar\, vulkanlar\… Ox,Elxan, mwhv oluram. (A`layaraq =z^n^ Elxan\n qollar\ aras\na at\r.)ODDAMD|. (Solmaz\n son s=z^ndw i[wri girib, ]a]\raraq). Aha, mwsum odlar q\z\ buradasevi]irmi]! Xwstwywm. Hwlw Yanarda` swnin q^dsiyywtinw and i[ir. +lkwnin nicat\n\ swninq^dsiyywtindwn g=zlwyir… Hwlw swn… (Elxana yana]\b birdwn onu tan\y\nca, ]a]\raraq.)Ha… ha… swn… Elxan… ordu… mwhv olacaqsan… (Qorxaraq gerilwywrkwn lap qap\daa`\r bir wl [iyninw enir.)QORXMAZ. Dayan.

36

ODDAMD| (daha art\q qorxmu] vw b^sb^t^n ]a]\raraq). Ha… ha…D+NMWZ. Mw-mw-mwndwn a-a-ayr\lmayacaqsan.

PwrdwOn yeddinci g=r^]Atw]gah. Qar]\da geni] bir meydan. Ortada h^nd^r pillwli bir taxt ard\nca m^dhi] alovlarzwbanw [wkir. Qar]\da Wbu &beyd, Rwbi, Altunbay vw says\z xilafwt ordusu. Sa`da, xalqi[wrisindw Elxan, Qorxmaz, D=nmwz, To`rul vw ba]qa elxan[\lar. Solda atw]gah qap\lar\nado`ru m=bidlwr. Yerli, xalq. G=z i]lwdikcw xalq… k^tlw…

WBU &BEYD (yava]ca). Rwbi, adamlar\ payla]d\r. Yollar kwsilmi] olsun. B^t^n bu izdihamg=z alt\nda saxlanmal\, mil[wk u[u]u belw diqqwt g=z^ndwn qa[\r\lmamal\d\r.RWBI. Ham\s\ edilmi]dir. (Yerlwrindw otururlar.)QORXMAZ. To`rul, bir haz\rl\q g=rw bildinmi?TO~RUL. Bu ordu dwnizinin i[wrisindw nw etmwk olar?QORXMAZ. Mwn [ox qorxuram, o =z^n^ mwhv edwcwkdir.TO~RUL. Biz bu g^n onu sald\ra bilwrswk, b=y^k fwdakarl\q etmi] olar\q.QORXMAZ. O getmwk istwmir, bir q\rp\m da olsun onu g=z alt\ndan qa[\rmaq olmaz.ELXAN. Qorxmaz, siz hwlw dw getmwdinizmi? Art\q gedin, mwn =z^m gwlwrwm.QORXMAZ. Elxan, swn =l^mlw oynay\rsan. Swn ki, bu izdiham\n i[wrisindw art\q onayax\nla]a bilmwywcwkswn. Kimi g=zlwyirswn? Swn =z^n^ twlwf edwcwkswn. Bir d^]^n.ELXAN. Mwn [ox d^]^nd^m. Qorxmaz, indi swn d^]^n. B^t^n hwyat\m uzunu xwyal\napwrwsti] etdiyim o, illwr boyu e]qini k=nl^mdw, ad\n\ dilimdw gwzdirdiyim o, bu y\rt\c\odlar\n ac\ql\ qoynunda, mwnas\z cwhwnnwmin q\zmar di]lwrindw mwhv olur. Mwn dw mwhvoluram. Siz art\q gedin, mwn bir dw qay\tmayaca`am.TO~RUL. Halbuki, swn bir twrwfdw susqun oturub kimswyw g=r^nmwywcwyinw s=zvermi]din.ELXAN. Yax]\, mwn kimswyw g=r^nmwrwm.QORXMAZ. Swn ona s=z verdin ki, son dwqiqwdw g=zlwrinw g=r^nmwywcwkswn.ELXAN. Bwli g=r^nmwywcwywm.D+NMWZ. Bu cwhwnnwm mwrasimi nw vaxt bitwcwkdir? &rwyim d=y^n^r.QORXMAZ. Odur, gwlirlwr.

(Yanarda`, S=nmwz, Oddamd\ vw ba]qalar\ gwlirlwr.)

ELXAN. Altunbay da buradad\r.QORXMAZ. Elxan, art\q b^t^n hwyat\m\z bir he[dwn as\l\d\r. Bu ne[w ildw nw qwdwrdwyi]swk dw, yenw dw bizi tan\ya bilwrlwr. D=rd twrwfimiz sar\l\d\r. Susqun ol. Biz =l^mi[indwyik.ELXAN. Qorxmaz, dayana bilmirwm.YANARDA~. Ey b^t^n Azwrbaycan\n s=nmwz odlar\na tap\nan ulu H^rm^zd^n g^nahs\zdostlar\! Ey Hindistandan, Irandan, {indwn, d^nyan\n b^t^n ke[ilmwz, var\lmazbucaqlar\ndan gwlmi] m^qwddws odlara tap\nan, pak imanl\ vw twmiz vicdanl\ ziyarwt[ilwr!

37

Son zamanlar odlar yurdunu says\z fwlakwtlwrw [u`lam\] ac\ql\ Whrimwnw nw qwdwr adiqurban verildisw, ovunmad\. Ona qiymwtli qurban gwrwkmi]. Odur ki, =klwnin wn g=zwlq\z\, mwmlwkwtin wn dwywrli incisi, odlar gwlini Solmaz, minlwrcw cismani wzablara d=z^b,ruhani q^dsiyywt vw ^lviyywtw vard\qdan sonra qurban verilir. Bwlkw yurdumuz uluH^rm^zd^n k=lgwsindw vw yurdumuzda olan xilafwt ordusunun… wdalwt… qanad\alt\nda…QORXMAZ (bir hiddwtlw). Hmm… wdalwt qanad\… nw qwdwr s^sl^ bir yalan.D+NMWZ (=z^n^ unudub, bwrkdwn ba`\raraq). Ya-ya-yalan deyirswn!QORXMAZ. Sus! (Tez onu danlay\r.)TO~RUL. D=nmwz, sus, nw edirswn?D+NMWZ. {a-[a]d\m, To`rul.

(Hwr kwsdw bir maraq, twrpwni], g=zlwr sws yiywsini axtar\r. Xilafwt adamlar\ k^tlw i[wrisindwgwzirlwr. Elw bu arada, Solmaz atw]gah qap\s\nda g=r^n^r, diqqwti =z twrwfinw [wkir.)

YANARDA~. Odlar gwlini oda at\larkwn hwr kws ulu H^rm^zddwn dilwyini xat\rlas\n.S+NMWZ. Solmaz bu taxt\n ilk pillwsindw m^qwddws nw`mwlwri dinlwywcwk, ikincidwham\n\n ^z^nw bax\b, =z ^lviyywtilw ^rwklwrindwki dilwklwrini hiss edwcwk, nwhaywt, ^[^nc^pillwyw qalx\b =z^n^ oda atacaqd\r.ODDAMD|. Kimin nwziri varsa, qoyundan, ke[idwn, toyuqdan, c^cwdwn, kim nw bacar\rsavw nw qwdwr [ox bacar\rsa, niyywt etmwli vw sabahdan gec olmayaraq gwtirmwlidir.

(Solmaz m^qwddws mahn\lar alt\nda dal`\n vw ^zg^n add\mlarla gwlir.)

WBU &BEYD. Altunbay, swnin ke[mi] ni]anl\n nw qwdwr g=zwlmi]! G=r^rswnmi, Rwbi?RWBI. O, dilbwr f^sunkar bir d^nya g=zwlidir.WBU &BEYD. “Fwtwbarwkwllah^ whswn^l-xaliqeyn!”ELXAN. Odur, odur, gwlir. Gecwlwr ulduzlardan, g^nd^zlwr ]wfwqlwrdwn soru]du`um dilwkpwrisi. O, idraks\z bir k^tlwnin swfil qorxaql\`\na qurban olub gedir.

(Solmaz m^qwddws mahn\lar alt\nda ilk pillwyw qalx\r vw qara camaat Solmaz\n ayaqlar\naax\]\b a`lay\r vw dilwk dilwyir.)

XALQ. Odlar gwlini, swn bizdwn ayr\l\rsan! Bizi ba`\]lat. Od wsirgwsin. Od, k=mwk ol…ALTUNBAY (Solmaza yana]araq, yava]dan). Solmaz, mwn swnw son borcumu verirwm. Mwnswnsiz dw ya]aya bilwrwm. Lakin swn mwnsiz ya]aya bilmwdin. Mwn yenw dw buradayam.Lakin han\ swnin swfil pey`wmbwrin? Arada kim qald\? Swn vw q\zmar odlar!SOLMAZ. Get, Altunbay, get! (Hiddwtlw ikinci pillwyw qalx\r.)YANARDA~ (xalqa). Sus. Yetwr. Geri. (Ham\ gerilwyir.) Art\q, odlar gwlini, swn b^t^nxalq\n ^z^nw baxmal\ vw =z q^dsiyywtinlw dilwklwrini g=zlwrindw oxuyub, ulu H^rm^zdwyetirmwliswn.

(Solmaz s\ra ilw k^tlwni s^z^r.)

38

ELXAN. O yax\nla]\r, mwn bu dwqiqwdw ac\ql\ bir ild\r\m olmaq, allah ad\na d^zwlmi] buswfalwt oca`\n\ bir q\rp\mda alt-^st etmwk istwrdim. Ana twbiwt, ne[in mwni g^cs^z,bacar\qs\z bir insan yaratd\n? Bar\ bir k^lwk olsayd\m, b^t^n dwh]wtimlw wswrdim. Birg^nw] olsayd\m bu yaramaz k^rwnin torpaqlar\n\ cwhwnnwm kimi yand\rard\m! Yax\c\ birod, bir dwniz, bir seylab, bir tufan, bir fwlakwt, bir cwhwnnwm olayd\m. Ancaq belw ^rwyidilwkli, qolu g^cs^z bir insan olmayayd\m! Ox, Qorxmaz, o bax\r! O, b^t^n ^rwklwri,b^t^n duy`ular\ anlamaq istwyir. Bax, yavrum, zavall\ Elxan\n ^rwyindw bu dol`ung=zlwrdwn, bu mwhzun heywtdwn ba]qa he[ bir ]ey yoxdur. Apar, apar onu, apar. Harayaistwyirswn, apar, o swnindir.QORXMAZ. Elxan, =z^n^ unutma!

(Bu aral\q Solmaz ilw Elxan\n bax\]lar\ bir-birinw ili]ir vw saxlan\r.)

SOLMAZ. Aman, o yenw buradad\r.YANARDA~. Solmaz, swn bu g^n =z^nlw he[ bir al[aq, cismani duy`u aparmamal\, ruhani^lviyywt vw q^dsiyywtlw g=ylwrw u[mal\san. Hayd\, odlar q\z\, ulu H^rm^zd yurdumuzu,xalq\m\z\ vw inananlar\ swnin q^dsiyywtinw ba`\]las\n.D+NMWZ. O yax\nla]\r.TO~RUL. O, son pillwdwdir.SOLMAZ (birdwn swrt bir d=n^]lw). Swn, ey mwqswdinw do`ru hw]wrat kimi ayaqlar alt\ndas^r^klwnwn dili ba`l\, wli zwncirli, g^cs^z, mwhkum qul! Mwn =l^rwm. Lakin swn torpaqdanqalx! Son nwfwsimdw bil ki, mwn swni sevirdim. (Solmaz qwti gedi]lw oda at\lmaq istwrkwn.)ELXAN. Saxlan, yaramaz q\l\nc d^nyas\! Elxan bilwgwnli hwlw =lmwmi]dir. (Ild\r\m s^rwtilw^[^nc^ pillwyw at\l\r, Solmaz\ tutaraq.) Swni twk buraxmaram.QORXMAZ. To`rul, haz\r ol!ODDAMD|. Aman, c^cw kimi t^k^m^ didwcwklwr.

(&mumi bir hwrwkwt vw hwywcan.)

YANARDA~. Ey, swrswm nw edirswn? Onun ^lviyywtinw toxunulmaz.ELXAN. {wkil, onu siz, onu H^rm^zdlwr, Whrimwnilwr anlaya bilmwzlwr. Onu mwnanlaram. O, mwnimdir. Qald\r\n bu cwhwnnwm manqallar\n\, qald\r\n! (Twpiyi ilw mwrasim]eylwrini oda u[urur.)YANARDA~. Ey ulu H^rm^zd^n dostlar\, art\q mwn sizin m^qwddwrat\n\z\ qorumaqdang^cs^zwm.SOLMAZ. Art\q mwn swndwn ayr\lmaram. Bwrabwr =lwk.K&TLW. Yox olsun dinsiz, allahs\z! (Ona do`ru h^cum edir.)ELXAN. Saxlan, oyunlar oyunca`\, tapdanm\] qul! Hwdwfsiz, kor k^tlw! Bilwgwnli Elxanswnin d^]mwnin deyildir. Swnin d^]mwnin onlar, onlar, onlard\r. (Wbu &beydi vw atw]gah\g=stwrir.)K&TLW (geri bas\laraq). Kim, nwdir, Elxanm\? Budur!QORXMAZ. To`rul, hayd\!

39

WBU &BEYD. Rwbi, budur, Elxan, tez! (Eyni zamanda =z^ yal\n q\l\nc ^[^nc^ mwrtwbwywat\l\r.)RWBI. Hayd\, islam m^cahidlwri, meydan sar\lmal\!TO~RUL. Hayd\, azadl\q m^barizlwri, irwli, urra!

K^tlw da], yumruq, a`ac vw ba]qa ]eylwrlw “Yox olsun dinsiz… Var olsun azad qul!”—deywtoqqu]ur, eyni zamanda Wbu &beyd yal\n q\l\nc\n\ Solmaz\ qucmu] Elxana endirwrkwn obiri twrwfdwn at\lm\] D=nmwz q\l\nc\n\ onun k=ks^nw sanc\r. Wbu &beyd y\x\l\r. Aran\b^r^m^] toz-duman vw qaranl\q i[wrisindw q\l\nclar\n swsi e]idilir.

QORXMAZ (qaranl\qdan). Azad qartallar, irwli, urra!..RWBI. Hayd\, islam m^cahidlwri, allah!..

(Qat\ qaranl\qda e]idilwn hwr iki twrwfin h^cum gurultular\ alt\nda)

PwrdwOn swkkizinci g=r^](X^rrwmdw geni], ax\ml\-bax\ml\ bir meydan[a: Bizans el[isi vw Ild\r\m.)

BIZANS EL{ISI. Cwnab, tuhaf bir ]eydir. Bu =lkwdw pula, q\z\la bir ]ey vermirlwr.ILD|R|M. Yol[u, =lkwmizdw q\z\l i]lwmir. Kimin nwyinw gwrwkdir.EL{I. Maraql\ bir ]eydir. Lakin mwn bir d=vlwtin el[isiywm. Buran\n h=kumwtadamlar\ndan birini g=rmwk istwyirwm.ILD|R|M. Burada h=kumwt yoxdur. Hwr kws =z h=kumwtidir.EL{I. Cwnab, ya siz mwni swrimi]siniz, ya da… necw ywni h=kumwt yoxdur. H=kumwtsiz dw=lkw olarm\? Biri bir ]ey o`urlad\. Bir ]ey oldu. Hwr halda qona`a g^lmwk yax]\ bir i]deyildir. Hwm dw bir twk swn deyilswn. Ham\ belw deyir.ILD|R|M. Yol[u, swni aldatm\rlar. Burada he[ bir kws ]ey o`urlaya bilmwz, o`urlamaz da.{^nki kimswnin bir ]eyi yoxdur, hwr ]ey ham\n\nd\r. Ham\s\ bir yerdw [al\]\r, bir yerdwtoplay\r, bir yerdw i]lwyir.EL{I. Qarda]\m, birdwn biri birinin arvad\na, q\z\na dola]d\?ILD|R|M. Zatwn burada kimswnin, siz d^]^nd^y^n^z kimi, arvad\ yoxdur. Iki nwfwr istwrsw,uyu]ub ya]ar, istwrsw, ayr\l\b gedwr.EL{I. Ax\ yenw bir qanun olmal\d\r ki…ILD|R|M. Qanun yoxdur. Wn ba] bir qanun vard\r ki, o da hwr kwsin ba]qaya zwrwrsiz azadistwyidir. “Ellik” i]lwr ^[^n isw el =z^ s\ra ilw elba]\l\q [wkir.EL{I. Tuhafd\r! Vallah\, [ox tuhafd\r! Yax]\, mwn burada yad adam, wlimdw pulum,ac\ndanm\ =lwcwywm?ILD|R|M. Yox, a qarda]. Swyyahlar, yadlar, qonaqlar ^[^n hwr yerdw b=y^k yurdlar, hwr]ey vard\r. Qonaq olduqca orada qal\rlar. &mumi k^lfwtimizw girmwk istwywnlwr isw[al\]mal\d\rlar. Budur, bu g^n^n elba]\s\ gwlir. ({iynindw b=y^k bir zwnbil aparan Altaya.)Altay, elba]\ swn idin, deyilmi?ALTAY. Mwn idim, bwrk dw yorulmu]am. Sabahdan da siz olacaqs\n\z.

40

ILD|R|M. Bilirwm, ancaq bu arqada] b=y^k bir d=vlwt vwkilidir. I]i varm\].ALTAY. Buyursunlar, hans\ =lkwdwnsiniz?EL{I. Gedin i]inizw, lotular! Mwn sizin kimilwri [ox g=rm^]wm. {iynindw ]wlw at\la-at\lagwldi ki, mwn elba]\yam. Mwni oynatmaq olmaz. Ba`\]lay\n, bir az hiddwtlwndim…Amma… Biz e]itdik ki, burada Elxan Babwk adl\ bir =lkw ba][\s\, h=kumwt ba][\s\ varm\].ALTAY. Burada nw h=kumwt vard\r, nw dw ba][\s\.ILD|R|M. Mwn ki, sizw dedim yol[u, Elxan bizdw dwrin d^]^ncwli bir ba]bilwndir.EL{I. Hwr halda onu g=rw bilwrwmmi?ALTAY. Istwrsiniz, hey, hey… bu yol ilw d=rd^nc^ hwywtdw odun do`ray\r. Ild\r\m,g=stwrin, mwn dw indicw qay\d\ram. (Gedir.)EL{I. Qarda]\m, odun nwdir, odun[u nwdir? Allah\ sevirsiniz, mwnimlw wylwnmwyin. Mwniyirmi ildwn bwri xilafwt ordusu ilw [arp\]an ^syan ba][\s\ Elxan Babwki deyirwm.ILD|R|M. Ac\qlanmay\n, yol[u, biz dw onu deyirik. Allah\ da bir yana burax\n. Buradaallah, pey`wmbwr vw bu kimi ]eylwri sevwn tap\lmaz.

(Dwstw ilw m^qwssirlwr ke[ir.)

M&QWSSIRLWR. Twnbwllik etmi]wm. Yalan dan\]m\]am. Wsir incitmi]wm. Q\sqancolmu]am. Istwyim ba]qaya zwrwrli olmu]dur.D+NMWZ. K=n^l zorlam\]am. K=n^l zorlam\]am.EL. Utanmaz, yaramaz, yalan[\…EL{I. Hwlw, bunlar kimdir?ILD|R|M. Ara-s\ra m^qwssirlwrw belw cwza verilir. &[^nc^ dwfw k^lfwtdwn [\xar\l\r.Q|Z VW O~LANLAR ([alaraq, oynayaraq, oxuyaraq, wllwrindw mw]wl olaraq gedirlwr).Biz d^nyada qay`\ bilmwz o`lanlar\q, q\zlar\q,D^nya geni] bir ba`[ad\r, [i[wklwri bizlwrik.Torpaq bizim anam\zd\r, biz torpa`\n yavrusu,Azad sevgi, azad vicdan k=nl^m^z^n tanr\s\.EL{I. Bunlar mw]wl ilw niyw gwzirlwr?ILD|R|M. Bunlar bu uzaq da`\n ba]\na [\xacaqlar. Oras\ dilwk da`\d\r. Hwr il bu gecw oradaqonaql\q, ]wnlik olur. O`lanlar, q\zlar oynay\rlar.EL{I. Tuhaf ]eylwrdir! Mwn bu ya]\ma kimi belw tuhaf ]eylwr g=rmwmi]wm.ALTAY (iki nwfwrlw gwlwrwk). M=htwrwm el[i, elba]\l\q twrwfindwn sizin ^[^n yataq, yemwkvw hwr bir istirahwt haz\rd\r. Sizinlw dan\]maq ^[^n orada sizi g=zlwyirlwr. Buyurabilwrsiniz.EL{I. Yox, yox, mwn qabaqca d=rd^nc^ hwywtw girib Elxan\ g=rwcwywm.ALTAY. Hwr halda istwrswniz sizi =t^rw bilwrik.EL{I. Yox, yox, mwn =z^m twk gedib, s=zlwrinizi yoxlayaca`am.ALTAY. Istwyiniz belw isw, haqq\n\z vard\r. Sizi burada g=zlwrlwr.

(El[i gedir.)

41

ILD|R|M. Yaz\q bizim ya]ay\]\m\za ]a]\rm\] qalm\]. Elxan da bir q\rp\m dinclik bilmwz.+l^m yata`\ndan hwlw d^nwn qalxm\].ALTAY. Hwm dw yaz\q ruhani wzablardan [ox s\x\l\r. Solmaz\n ayr\l\`\ onu mwhv edir.ILD|R|M. +z qarda]\ Aq]inin d^]mwnliyi dw onu [ox s\x\r. Do`ma qarda]d\r, asandeyildir.ALTAY. Hwm dw wn [ox sevdiyi, yeganw qarda]\. O m^dhi] g^ndw ki, biz onu bayq\nqa[\rtd\q, yolda ay\l\b Solmaz\n wsir apar\ld\`\n\ =yrwnincw, inan\ram ki, o =lmwk istwyirdi.

(El[i vw Qorxmaz gwlirlwr.)

QORXMAZ. Budur, Elxan =z^ gwlir!EL{I. M=htwrwm cwnab! Mwn iyirmi il vwh]i wrwblwrw qar]\ qwhrwmanl\qla [arp\]an vwxilafwt ordusunu sars\d\b =lkwdwn s\x\]d\ran yenilmwz qwhrwman Elxan Babwkw Bizansh=kmdar\ndan salam, h=rmwt, ittifaq vw yard\m twklifi gwtirmi]wm. Sizw qar]\ da, cwnablar,bayaq inanmad\`\m ^[^n ^zr istwyirwm.BIR WRWB WSIRI. Mwn, bir dwstw wrwb wsiri twrwfindwn elba]\l\`a gedwrkwn sizi buradag=rd^m. Bizi =lkwmizw burax\rlar. Lakin biz orada od, qan, dwmir vw qulluqdan ba]qa bir]ey g=rw bilmwywcwyik. Biz bu azad =lkwdw sizinlw qalmaq, ailwnizw girmwk, wmwk [wkmwk,sizinlw ya]amaq, sizinlw =lmwk istwyirik.ELXAN. M=htwrwm el[i, sizw cavab vermwk twk mwnim i]im deyildir. Ancaq sizw ^[ yolayd\n cavab verilmi]dir. Biz wrwblwrw qar]\ [arp\]m\r\q. Bizim ^[^n wrwb, fars, rum, ywhudiolsun—he[ bir fwrqi yoxdur. Bax, bu wrwbdir. Bizw azad wmwk wli uzad\r. O, bizimqarda]\m\zd\r. Biz wrwb m=twswmlwrinw, Ba`dad xilafwtinw qar]\ vuru]uruq. Ikiadd\ml\`\m\zda }irvan ]whriyarl\`\ da ona qar]\ [arp\]\r. Lakin biz onunla birlw]mirik.{^nki bizim ^[^n }irvan ]whriyarilw Ba`dad\n m=twswmlwri, Bizans\n imperatorlar\,Makedonyan\n iskwndwrlwri, Roman\n qeyswrlwri, neronlar\ aras\nda he[ bir fwrq yoxdur.Biz insan dostunun dostu, insan d^]mwninin d^]mwniyik. Hwr halda bu x^susda sizw el=z^ cavab verwcwkdir. Xalq\n\za isw bizdwn swmimi salamlar!ALTAY. M=htwrwm el[i, sizin ^[^n yer vw sizin ilw g=r^]mwk ^[^n adamlar\m\z haz\rd\r.Buyurun, sizi =t^rs^nlwr. (Wrwbw.) Sizinlw dw elba]\l\qla g=r^]wrik.

(Onlar gedirlwr. Twkrar q\zlar, o`lanlar mw]wllwrlw oxuyaraq dilwk da`\na do`ru gedirlwr.)

Gwnclik dwh]wtdir!ILD|R|M. Biz o dwh]wtli g^ndw Solmaz\ itirmwswydik, o da indi bu ]wn vw mwsud d^nyan\ngurultular\na qo]ulmu] vw yaz\q bir az da azad nwfws alm\] olard\.ALTAY (onu d^ms^klwywrwk). Sus!ELXAN. Lakin, kim bilir, yaz\q Solmaz indi wsirlikdw nwlwr [wkir! Of, mwlun azadl\qd^]mwnlwri!

(}wnliyw baxaraq, a`aca dayan\r vw fikrw gedir.)

42

PwrdwOn doqquzuncu g=r^](Hwbs ota`\. Solmaz hwbs ota`\nda ba`[aya a[\lan ki[ik pwncwrw qar]\s\nda divaradayanm\], inlwr bir swslw mwhtaba qar]\ oxuyur.)

SOLMAZ.Mwn bir solmaz yarpa`am ki, [i[wklwri bwzwrwm.Mwn bir susmaz duy`uyam ki, ^rwklwri gwzwrwm.Mwn swnin[in =mr^m boyu cwfalara d=zwrwm.Swnsiz g^llwr a[\lmas\n, axar [aylar dayans\n.Oxu, b^lb^l, bwlkw yar\m oyans\n…Mwn bir s=nmwz ulduzam ki, daim i]\q sa[aram.Mwn bir oynaq b^lb^lwm ki, g^ldwn-g^lw u[aram.Mwn bir saql\ alwmwm ki, sevgilwrdir a[ar\m.Swnsiz g^nw] g=r^nmwsin, qaralara boyans\n,Oxu, b^lb^l bwlkw yar\m oyans\n…

(Solmaz susub xwyala dal\r, iki nwfwr xidmwt[i q\z yava]ca qap\n\ a[\b girir, wllwrindwkipodnosu qoyub [wkilmwk istwrkwn.)

BIRINCI. Yaz\q nw qwdwr dw dal`\n vw mwhzundur. Xwzan vurmu] bir b^lb^l kimifwryaddan yorulmur.IKINCI. Gecw-g^nd^z bir yana [\xmamaq, kimsw ilw dan\]mamaq vw dan\]d\rmamaq asanbir ]ey deyildir.BIRINCI. Biz onunla dan\]saq, nw olar. Bar\ dwrdini soru]ard\q.IKINCI. Olmaz, qada`and\r. Hwm dw =z^ dan\]maz. Rwbi vw ba]qalar\ nw qwdwr [al\]d\lar,incitdilwr, cavab vermwdi. Hwtta Aq]in ilw belw dan\]mad\. Ba`dada g=ndwrwcwkdilwr. Aq]ingwldi, qoymad\.BIRINCI. Sus, bwri gwl, o bizim i]imiz deyildir. Hwr halda onu, nw isw, bir fwlakwt g=zlwyir.Bu g^n, ya geci sabah.

({\x\r, qap\n\ ba`lay\r, gedirlwr. Bir azdan Solmaz enir, dal`\n add\mlarla qap\ya yana]\r,itwlwyir, ba`l\ oldu`unu g=r^ncw, qay\d\b otaqda dola]araq, wvvwlki yerinw gwlir vw pwncwrwyan\nda dayanaraq, mahn\s\na davam edir.)

SOLMAZ.Mwn swnin[in ]wfwqlwrdwn s^sl^ bir tac yaparam.Yol ver mwnw g^l dwrmi]wm, sevdiyim[in aparam.Arar, arar, arar, arar, ax\r swni taparam.Swnsiz solsun g=y yarpaqlar, axar sular bulans\n,Oxu, b^lb^l, bwlkw yar\m oyans\n…

43

(Aq]in vw Rwbi yava]ca i[wri girib, Solmaz\n son s=zlwrini dinlwdikdwn sonra irwli hwrwkwtedwcwk yerdw)

PwrdwIyirminci g=r^](Dilwk da`\. Pwrdw a[\l\nca [al\b-oynay\rlar. Oyun vw [al`\ susunca D=nmwzin G^lg^n ilwdeyi]diyi g=r^n^r.)

D+NMWZ.Bu-burnun o yana [wk,G=-g=-g=-g=z [\xartmas\n.S=s-s=-s=-s=ylw yar bizwQaq-qa-qa-qa]-g=z atmas\n.Bir s=-s=-s=zd^ det-dedik,G=k-g=-g=-g=z a`artmas\n.+ld^-d^-d^-rmw bo] yerw,Vallah ki, qaq-qa-qan axar.Gwl g=k-g=-g=-g=zlwrin yeyim.Cac-ca-ca-can\m al, qurtar.Bab-balam, mwn daha dan\]maqdan yoruldum. Indi dw yo-yorulmayanlar dan\]s\nlar.Deywswn mwsciddwdirlwr. Nw ^[^n dayand\n\z? Di ba]lay\n. Yax]\, swnin ad\n G^lg^nd^r,elwmi?G&LG&N (g^lwrwk). Ona ox]ar bir ]eydir.D+NMWZ. Mwnim dw ad\m bir ayl\q S^rg^nd^r. +z ad\m da ki, D=nmwzdir. O =zyerindw…G&LG&N. Aha, demwli, swn s^rg^nswn. Yax]\, nw etmi]din ki?D+NMWZ. He[ bir ]ey, bir q\z var, =z^ [ox g=zwldir, bwlkw tan\y\rs\n\z. X\rda g=zlwri var,a`z\ da bir az b=y^k. Q\sa boylu, sa[s\z.G&LG&N. Yox, mwn elw g=zwl tan\m\ram.D+NMWZ. Yox, wslindw boyu q\sa deyil, bir azca qozbeldir. Ona g=rw dw elw g=r^n^r. Ba]\da daz olmasayd\, sa[\ da olard\.G&LG&N. Sonra, sonra?..D+NMWZ. Sonra he[, mwn onu bwywndim, o mwni yox. Mwn dw, aya`\m dola]d\, ^z^ndwn=pd^m. Odur ki, ^[ g^nd^r k=n^l zorlam\]am deyw, k^[wlwri gwzirwm.G&LG&N. Bu yax]\. Arvad\n yoxdurmu?D+NMWZ. Var, amma qar`alar toyu`umda, yumurtas\ da`larda.G&LG&N. Necw ywni?D+NMWZ. Ywni ki, ad mwnimdir, yar =zgwlwrin, bu qwdwr!G&LG&N. Ax\ necw?D+NMWZ. Elw belwcw. B^t^n ki]ilwri sevir, bircw mwndwn ba]qa.G&LG&N. Bu yax]\. Buraya gwlmwmi]dirmi?D+NMWZ. Gwlmwyinw gwlmi]dir, ax]amdan g=z^mw dwymir. Bilmirwm yenw kimibwywnmi]dir.

44

G&LG&N. Swn dw get, axtar tap, onunla gwz.D+NMWZ. Xeyr ha, mwnim daha ^[ g^n “k=n^l zorlam\]am” demwyw ^z^m yoxdur.G&LG&N. Bwlkw o da swni axtar\r.D+NMWZ. Oras\ bir ]ey deyil. Harada olsa, ax\r evw qay\dacaqd\r. Bilirswnmi, G^lg^n, nwvar? Mwn swnin g=zlwrini [ox bwywnirwm.G&LG&N. Bilirswnmi, S^rg^n, nw var? Mwn swnin burnunu he[ bwywnmirwm.D+NMWZ. He[?G&LG&N. He[!D+NMWZ. +z^n bil! Bilirswnmi nw var? Bir azdan sonra i]\qlar s=nwcwk. Onda gwlib lapyan\nda duraca`am. I]\qlar s=nwn kimi…G&LG&N. Bilirswnmi nw var? Bir azdan i]\qlar s=nwrkwn swndwn o qwdwr uzaqdaduraca`am ki, [\raqla da axtarsan, mwni tapmazsan.D+NMWZ. Ona hwlw sonra baxar\q. Adw, nw ^[^n [alm\rs\n\z? Altay, Altay, daha ba]lay\n,mwn ba]lad\m.Uca da`lar ba]\ndan gwldim swnin[in,Irwli gwl, g=z^n^ yeyim, =ld^m swnin[in.

({al`\s\z oynay\r.)

ILD|R|M. Adw, D=nmwz, yenw dw meydan sulay\rsan?D+NMWZ. Saxla, saxla, hwlw bir ay ad\m S^rg^nd^r.ILD|R|M. Onda swni buraya kim buraxd\?D+NMWZ. Yalvard\m, birinci yol oldu`u ^[^n sa[s\z xan\m ba`\]lad\. Balam, bu nwdir?Ke[i kimi hwrwsi bir da`a d\rma]m\]d\r. Onda mwn dw gedib d\rma]aram.G&LG&N. Yox, yox, swn getmw, oxu.D+NMWZ. Bilirswnmi nw var, swn mwnim burnumu bwywnmirswn, mwn dw swninqulaqlar\n\. {^nki dediklwrimi e]itmirswn. Ona g=rw dw bizimki ba] tutmaz.G&LG&N. Swn oxumaqda ol. Deywswn burnun yava]-yava] d^zwlir.D+NMWZ. Dedim ax\. Elw isw…}am a`ac\n at etmi]wm, s^r^m swnin[in,Irwli gwl, tellwrini h=r^m swnin[inILD|R|M. Altay, Elxan hwlw gwlmwdimi?ALTAY. Ardlar\nca b=y^k bir izdiham getmi]dir. Indi bwlli olar.D+NMWZ ([al`\s\z oynayaraq).Ke[i g=rd^m, ywsi yox,Papaq[\ g=rd^m, fwsi yox,{al`\[\ g=rd^m, swsi yox,Bub-bu-bu-burnun o yana [wk.Ke[i var, buynuzu yox,{wkmw[i var, bir bizi yox,Ham\s\ ]wrikdir, =z^ yox,Bub-bu-bu-burnun o yana [wk.

45

ALTAY. Gwlir, odur, gwlir.ELXAN (bir dwstw ilw gwlwrwk). Var olsun azad yurdun, azad o`lullar\!EL. Var olsun yeni d^nyan\n yenmwz m^barizi Elxan! Urra!...

(Q\zlar, o`lanlar qat\]\b oxuyurlar.)

El.Tarixlwrdw =ks^z kimi g=r^nd^k,Illwr boyu qaralara b^r^nd^k,Yetwr art\q, ayaqlarda s^r^nd^k,Qalx, qalx, qalx, d^]g^n d^nya!Tarix cwllad qan i[mwkdwn yorulmaz;Twrpwni]siz qara zwncir q\r\lmaz;Yaz\q, art\q bu dwrdlwrw durulmazQalx, qalx, qalx, d^]g^n d^nya!Qoy q\r\ls\n art\q cwllad b\[a`\,Qoy u[ulsun =l^m vw qan oca`\,D^nya olsun azad ana quca`\,Qalx, qalx, qalx, d^]g^n d^nya!Hwr bir qanun azadl\`a bir ya`\,Insan o`lu olmu] insan tapda`\,Silkin, u[sun g=zwlliyin torpa`\;Qalx, qalx, qalx, d^]g^n d^nya!

({al\r, oynay\r, oxuyurlar.)

EL. Var olsun yeni azad d^nyan\n yarad\c\s\ Elxan bilwgwnli! Urra!D+NMWZ. Var olsun qad\nlar\n yeni yumruqalt\s\ D=nmwz S^rg^n!

(O`lanlar, q\zlar oxuyurlar.)

Biz d^nyada qay`\ bilmwz o`lanlar\q, q\zlar\q,D^nya geni] bir ba`[ad\r, [i[wklwri bizlwrik.Torpaq bizim anam\zd\r, biz torpa`\n yavrusu.Azad sevgi, azad vicdan k=nl^m^z^n tanr\s\.Ham\ qat\]\q [al\b-oynay\r. B^t^n swhnw ba] doland\r\c\ bir hwrwkwt halqas\ i[indwqaynay\r. Yaln\z Elxan dwrin vw mwhzun bax\]larla, qayna]maqda olan bu insan ax\n\nabax\b uzaq-uzaq yerlwri d^]^n^rm^] kimi, dal`\n durur. Oxucu twk oxuyur. D=nmwzIld\r\m ilw dan\]\rkwn, G^lg^n Elxan\n qwmli g=r^n^]^ndwn m^twwssir olaraq, ona do`rugedir, yana]\r.

G&LG&N. Swn yenw Solmaz\m\ d^]^n^rswn? Lakin bu dal`\nl\qdan nw [\xar?

46

ELXAN. Bwli, G^lg^n, biz burada nw qwdwr azad ikwn, kim bilir, o yaz\q indi nwlwr [wkir?Mwnw belw gwlir ki, art\q he[ bir zaman onlar\ g=rw bilmwywcwywm. Nw onu, nw dw Aq]ini.

(D=nmwz ay\l\b G^lg^n^ g=rmwyincw.)

D+NMWZ. Adw, mwn yolda]\m\ itirdim. Bu hara qa[d\? (G^lg^n^ g=r^b yana]\r.) Aha,buradad\r.Qu-qu-qu-qu]u yumurtdas\n qaq-qa-qayqanaqlayaq,Tet-te-tellwrin gwtir, dad-da-dar-daraqlayaq.

(El oxuyur. Onlar dan\]\rlar. Swslwri e]idilmir.)

EL.Azad twbiwtw zwncir yara]maz,Azad g^nw], azad ya`\], azad yel.Yer ^z^ndw da]dan [wpwr gwrwkmwz,Azad d^nya, azad sevgi, azad el.

(B^t^n swhnw [arpa]\q hwrwkwtlw qayna]\rkwn, i]\qlar s=n^r.)

D+NMWZ (qaranl\qda). Adw, vay, mwn swnw nw deyim, mwn itirdim.QAT|}|Q SWSLWR. Mwn tapd\m. G=z g=z^ g=rm^r.D+NMWZ. Adw, mwn twk qald\m, kim twkdir, bu yana gwlsin. Manqala twrwf. Adw, bu kiminwlidir? Mwn tapd\m, daha buraxmaram, bub-burnun o yana [wk, g=g-g=-g=z [\xartmas\n.SWSLWR. Fwlakwt! I]\qlar\ yand\r\n! Yand\r\n i]\qlar\!

(I]\qlar yan\r. Q\zlar, o`lanlar, ki]ilwr dayan\b, bir heyrwt i[indw bax\rlar. Yaln\z Elxan\nyanda bir a`aca dayan\b durdu`u g=r^n^r.)

EL. Nw olmu]dur, nw olmu]dur?TO~RUL (gwlir). Xwlifw M=swmvillah\n wmrilw xilafwt ordusu wmirliyinw twyin edilmi]qarda]\n\z Aq]in yenidwn bir q^vvwtlw h^cuma ke[mi]dir. Savalan da`lar\n\n gwdiklwrindwWrto`rul bas\lm\], bizimkilwr [wkilirlwr.G&LG&N VW HAM|. Aman, yeni bir fwlakwt!ELXAN. Fwlakwt insanl\q swadwtinin k=lgwsidir! Hwyat i]\qland\qca, k=lgw dw qal\nla]\r.Olsun, olsun! Qorxmaz, haz\rla], biz =z^m^z gedwcwyik.

PwrdwIyirmi birinci g=r^]Ayd\nl\q bir gecw. Sonu u[urumlara dayanan y^kswk bir da`\n uclar\nda geni] vuru]meydan\. Ta uzaqlardan yanan bir ]whwrin q\rm\z\ i]\qlar\, yax\n da`lar\ vw vuru]meydan\nda ^st-^stw qalanm\] =l^lwrin vw yaral\lar\n q\r\lm\] qol, ayaq, kwllw y\`\nlar\n\

47

q\rp\q i]\qlar\ ilw ayd\nlad\r. Qorxmaz xwfif bir k=lgw kimi =lwnlwrin aras\n\ axtar\r vwElxan\ bay`\n bir halda g=r^ncw ^zwrinw wyilwrwk.

QORXMAZ. Budur, buradad\r. +lmwmi]dir! Elxan sa`d\r. Yaral\d\r. Elxan, qalx, qalx!

(Elxan yava]-yava] ay\laraq.)

ELXAN. Qorxmaz, swnswnmi?QORXMAZ. Bwli, mwnwm. Swn yaralanm\]san.ELXAN. Qorxmaz, zavall\ wmwkda]lar\m mwhv oldular… Ham\s\ q\l\ncdan ke[irildi,elwmi?QORXMAZ. Bwli, [ox twlwfat oldu.ELXAN. Ox, zavall\lar, he[ ba] qurtaran olmad\m\?QORXMAZ. Yox, kimsw qa[maq istwmirdi. Onsuz da qa[\lacaq bir yol yox idi. Biz d=rdtwrwfdwn dwmir bir halqa kimi sar\lm\]d\q. Bir [oxlar\ twslim olmaq istwmwywrwk, =zlwriniqayalardan u[uruma atd\lar. Az bir adam twslim oldu.ELXAN. Twslim oldu. Zavall\lar, nw etsinlwr ki, d^]mwk iyirmi qat onlardan [oxdur.QORXMAZ. Ham\s\ g=r^nmwmi] vw g=r^nmwz bir qwtiyywtlw [arp\]\r, ham\s\ diri-diri=l^m^n g=z^nw soxulurdu. To`rul vuruldu.ELXAN. Vuruldumu?QORXMAZ. Bwli, b=y^k cwsarwtlwr g=stwrdi.ELXAN. O, mwnim yax\nl\`\mda idi, mwn onu g=r^rd^m. Qorxmaz, mwni qan apar\r!QORXMAZ. Yaran a`\rd\rm\? Burax, sar\maq laz\md\r. (Sar\yarkwn.)ELXAN. Aradan [\xmaq ^[^n bir yol yoxdurmu?QORXMAZ. Hwr twrwf sar\lm\], d=rd yan\m\z ke[ilmwz bir m\zraq vw qalxan dwnizidir. Bizqan dwnizlwrindw bir aday\q.QORXMAZ. Yox, mwn swndwn ayr\lmaram. Mwn dw yaral\yam. Ancaq yaram y^ng^ld^r.AQ}IN (swhnw arxas\ndan). Lailahw illwllah demwywnlwrw aman yoxdur! B^t^n dinsizlwrq\l\ncdan ke[irilmwlidir.ELXAN. Aman, bu bws… Bu, Aq]in deyilmi?QORXMAZ. Gwrwk ki, odur. Bizi axtar\rlar. Bizw do`ru gwlirlwr.ELXAN. Of, Aq]in, Aq]in! Swnw g^vwndiyim da`lar, swnw da qar ya`arm\]. Qorxmaz, swnqa[ bir twrwfdw saxlan.QORXMAZ. Qa[\lacaq bir yer yoxdur. Haraya getswk, bizi g=rwcwklwr. Olsa da, swnsiz he[bir yana getmwrwm.D+NMWZ. Su, dodaqlar\m yand\.ELXAN. Qorxmaz, kimdir o?QORXMAZ (baxaraq). D=nmwzdir. D=nmwz, swnswnmi? Budur, To`rul da buradad\r.ELXAN. To`ruldam\? Qorxmaz, ona bir az su tap! (Yana]araq.) D=nmwz!QORXMAZ. To`rul da hwlw sa`d\r.ELXAN. O sa`d\rm\? To`rul, To`rul, qalx!D+NMWZ. Su, yand\m, bir az su!ELXAN. D=nmwz, igid D=nmwz, qalx!

48

D+NMWZ. Mwn qalxmayaca`am. Mwn twslim olmayaca`am. Bir az su, su…ELXAN. Qorxmaz, bu yax\nlarda su yoxdurmu? D=nmwz… Istwmwz, zavall\ art\q getdi…QORXMAZ. To`rul, qalx!ELXAN. To`rul, mwnwm, qalx, g=ywr[inim!TO~RUL (yard\mlar\ ilw qalxaraq). Sizsiniz, mwn m^qwssir deyilwm. Mwn var q^vvwtimlw[arp\]d\m, lakin onlar [ox idilwr.ELXAN. Swnin, =z bayra`\n\ saxlamaq ^[^n son q^vvwtinlw [arp\]d\`\n\ g=rd^m, To`rul.TO~RUL. Yaral\ ikwn bayra`\m\z\n bir d^]mwn wsgwri twrwfindwn apar\ld\`\n\ g=rd^m. Song^c^mlw ^zwrinw at\ld\m, twslim edilmwsin deyw, s\nd\rd\m, par[alad\m.ELXAN. Swn igid bir wrswn, To`rul.TO~RUL. Mwn art\q =l^rwm. Ancaq ^rwyim dincdir. {^nki gwzdirdiyim bayraq art\qd^]mwnlwr wlindw deyildir… Mwn… (S=z^n^ bitirmwdwn sustal\b d^]^r.)ELXAN. Zavall\, bu da ke[indi. Lakin nw ^[^n d^nyada ya]ayan b^t^n hw]wrat belw azadya]amaq istwyirkwn, insan\n istwdiyi kimi azad ya]amas\na yol verilmir? Swn b=y^k vw igidbir qwhrwmansan, To`rul! Lakin bir bahar\n qa[\lmaz bir xwzan\ vard\r. Oynaq bir bahar\nba`r\ndan do`an, hwlw laz\m\nca a[\lmam\] bir [i[wyin mwnliyindw qorxunc bir xwzan\n ac\k^lwklwri, g=zlwrindw batan bir g^nw]in sol`un ]^as\ inliyib durur, qa[\lmaz amans\z birqanun! Lakin mwn sizin bir y\`\n wtdwn, bir y\`\n s^m^kdwn yo`rulmu] bir cwnazwnizinqar]\s\nda deyil, wmwlpwrvwr iki gwncin y^kswk mwnwviyyat\ qar]\s\nda son borcumu yerinwyetirib diz [=k^rwm. Ordulara qar]\ wyilmwywn dizlwr sizw qar]\ b^k^lmwlidir. Qorxmaz,swn dw diz [=k.

(Hwr ikisi diz [=k^r.)

AQ}IN (swhnw ard\ndan). Onlar buradan he[ bir yana ke[w bilmwzdilwr. Axtar\n, bir-bircwswdlwri yoxlay\n.QORXMAZ. Odur, Aq]in gwlir. O kimdir? Solmaz olmas\n!ELXAN. Bwli, odur, odur. Swnin q\l\nc\n yan\ndad\rm\?QORXMAZ. Yan\mdad\r. Ancaq onunla laz\m gwlwrsw =z^m [arp\]aca`am. Swn yaral\san,onsuz da qalxa bilmwzswn.ELXAN. Yox, yox, swn art\q [arp\]a bilmwzswn. Lakin mwn yaral\ olsam da, hwlw=lmwmi]wm. Budur, burada q\l\nc vard\r. Ancaq, q\r\qd\r.

(Q\l\nc\ g=t^r^r. Aq]in, Rwbi, Solmaz vw ba]qa wsirlwr gwlirlwr.)

AQ}IN. Kimdir?ELXAN. Kimi istwyirsiniz?SOLMAZ. Elxan…ELXAN. Solmaz!AQ}IN. Onlard\r, buradad\rlar. Tapd\m, [ox ]^k^r, o sa`d\r. Elxan, zavall\ qarda]\m!ELXAN. Yax\n gwl, mwn hwlw swninlw [arp\]aca`am.SOLMAZ. Elxan, aslan ^rwkli igid!..ELXAN. Solmaz, swni bu g^ndw g=rmwkdwnsw, ne[in wvvwlcw =lmwdim?

49

SOLMAZ. Aman swnin k=ks^ndwn qan ax\r. Swn yaral\san. Burax\n, mwn onun yaralar\n\sar\y\m.AQ}IN. Elxan, wziz qarda]\m, twslim ol! Sizin ^zwrinizw twkcw Wrwbistan\n wrwblwri deyil,ba]l\ca olaraq, ana T^rk^stan\n g=y monqollar\ y^r^y^rlwr. B^t^n silahda]lar\n twslimoldu. Swnin q^vvwtindwn istifadw ilw }irvan ]whriyarl\`\ da art\q xwlifwnin hakimiyywtinitwsdiq edib boyun wydi. Bax, iyirmi ildwn bwri dinsizlik yuvas\ olan ^syan mwrkwzi X^rrwmamans\z odlar\n ba`r\nda quru [ubuqlar kimi yan\r. Swnin ayaqlar alt\nda tapdanm\],q\r\lm\] bayra`\n, budur, mwnim wlimdwdir. Art\q hwr ]ey bitmi]dir. Yetwr, qarda]\m, wl [wkdinsizlikdwn. D^nyan\ qanunsuzluqla idarw etmwk olmaz. Gwl, bir olan allah\n do`ruyoluna, deyinwn lailahw illwllah! Swn amandasan. Wmirwlm=ninin xwlifw swnw b=y^k l^tflwrvw mwnswblwr vwd edir.ELXAN. Aq]in, mwn g^cl^lwr mwrhwmwtinw tap\nan, hakimlwr tapda`\nda s^r^nwnqar\]qalardan deyilwm. Mwn, qan soran allahlara, s^m^k gwmirwn tanr\lara ba] wymirwm.Bu s=zlwri swn mwnim cwnazwmw deyw bilwrswn. Mwn sa` ikwn twslim olmaram. Mwn hwlw=lmwmi]wm, mwn hwlw [arp\]aca`am.AQ}IN. Qoy b^t^n d^nya bilsin ki, mwn bir olan allah\n yolunda, b=y^k islam diniu`runda =z qarda]\ma qar]\ silah qald\r\b, onu =z wlimlw hwlak edwcwywm.ELXAN. Qoy b^t^n tarix, qoy gwlwcwk azad bw]wriyywt bilsin ki, =z b=y^k wmwlim u`runda=z do`ma qarda]\ma qar]\ mwn dw silahs\z deyilwm.

({arp\]\rlar.)

QORXMAZ. Elxan, swn hwlw k=mwksiz deyilswn. Mwn swninlwywm, swni twk buraxmaram.ELXAN. Of! (K=ks^ndwn tutur, q\l\nc\ d^]^r, y\x\l\r, eyni zamanda wsgwrlwr arxadanQorxmaz\ tutub q\l\nc\n\ al\rlar, wllwrini sar\y\rlar.)AQ}IN. Tutun!

(Wsgwrlwr vw =z^ Elxan\n ^zwrinw at\l\r.)

SOLMAZ. Amand\r, =ld^rmwyin, yaral\n\ =ld^rmwzlwr.G&LG&N. O, ham\n\ ba`\]lay\rd\.ELXAN. Solmaz, qalx, ayaqlarda s^r^nmw.AQ}IN. Wmirwlm=minin xwlifwsinin iradwsindwn [\x\lmaz. O, dinsizdir. }wriwt fitvas\ ilwcwzalanacaqd\r.ELXAN. Mwn, verilwcwk cwzan\ g=zlwyirwm.SOLMAZ. Of, Elxan, k^sk^n hwyat\m\n son i]\`\! Qorxma, mwn son q\rp\mda daswninlwywm.AQ}IN. B=y^k allah\n d^]mwnlwrinw kimsw yana]a bilmwz. Ayr\l\n, ayr\l\n!SOLMAZ. Yox, yox, mwn ondan ayr\lmaram.ELXAN. Mwn art\q gedirwm. Mwni tale =z^ onlardan ay\r\r. Qorxmaz, gwl, mwnim wmwlm^barizwmin iyirmi illik qorxmaz qwhrwman\, gwl ayr\laq.QORXMAZ. Elxan, b=y^k insan dostu, mwn hwmi]w swninlwywm.ELXAN. Solmaz, Solmaz, art\q tale swni dw mwndwn hwmi]wlik ay\r\r.

50

SOLMAZ. Yox, mwn swndwn ayr\lmaram.ELXAN. Solmaz, s=nwn hwyat\m\n batan g^nw]i! Ac\nma, hwyat [ox bilinmwzdir. Q\l\nc vwzwncir d^nyas\ [ox ya]aya bilmwz. Swn sabah ba]qas\ ^[^n do`a bilwrswn. Lakin mwn art\qwbwdilik gedirwm.AQ}IN. Yetwr, yetwr, art\q ayr\l\n!SOLMAZ. Yox, yox, mwn sa` ikwn ondan ayr\lmaram.AQ}IN. Wmirwlm=minin xwlifwnin iradwsinw qar]\ bir ziyahwt dura bilmwz. Ayr\l\n!RWBI. Insan g^cw tabedir. Ayr\l\n!

(Q\l\nc\n\ [wkib, ikisinin ortas\nda [al\r. Elxan wllwrilw q\l\nc\ tutmaq istwrkwn, Aq]in onu,Rwbi dw Solmaz\ tutub ay\r\rlar.)

SOLMAZ. Ayr\lmaram, ayr\lmaram, burax\n, mwn onsuz ya]amaq istwmirwm. ({\rp\n\r.)ELXAN. Bwli, m\zraq—swadwt d^nyas\n\n bayqu]udur. Olsun, olsun!AQ}IN. Elxan, zavall\ qarda]\m, swn igidswn, bu hal\n mwni ac\d\r. He[ olmazsa mwnw,mwnw ac\. Mwn gwlirkwn q\l\nc\m\ wmirwlm=minin xwlifwnin ayaqlar\na swrib, swnin[in amandilwdim. O, swni ba`\]lay\r. Yaln\z, gwl, qarda]\m, do`ru yola. Deyinwn lailahw illwllah!ELXAN. Aq]in, Aq]in, unutma ki, mwn udula bilwcwk bir kwrtwnkwlw deyilwm. Of, A]qin,bilswn mwn indi dw swni nw qwdwr sevirwm. &z^ndwki hwr bir b^r^]^k b^t^n cocuqlu`umuxat\rlad\r. Indi dw mwn swni qucmaq, =pmwk, b^t^n dwrdlwrimi swnw s=ylwmwk istwrdim.Lakin, heyhat, nifrwt aram\zdak\ qara u[uruma! D^nyada wn [ox sevdiyim, axtard\`\m ikiadam\m var idi: biri o, biri swn! Lakin hwr ikisi wlimdwn al\nd\! Swni Mwhwmmwd ald\, onuda swn!AQ}IN. Elxan!ELXAN. Aq]in, mwn mwnwm, son nwfwsimdw dw mwn olaca`am. Mwn b^t^n dinlwri ancaqlailahwywdwk qwbul edirwm.AQ}IN. Elxan, art\q wmirwlm=minin xwlifwnin son twklifidir, swnw deyirwm. Solmaz, al.(Quran\ Solmaza verir, sonra Qorxmaz\n wlindwki ipi a[\b, Rwbiyw verir.) Al, ipi at. (Rwbiipi al\b, yan\ndak\ ya]\l a`ac\n buda`\ndan at\r. Aq]in Elxan\n bayra`\n\ ipin ^zwrinwsancaraq.) Swn Solmaz\ [ox sevirdin. Onu da swnw qaytar\ram. Qar]\nda iki yol var: ya wliQuranl\ Solmaz, yaxud bayra`\n\n alt\ndan g=r^nwn =l^m, u[urum, dar a`ac\! Intixab et!ELXAN. Mwnim, b^t^n bw]wriyywtin swadwt g^nw]ini qucmu] wmwlim, sevgilwrin geni]fwzalar\nda u[an fikrim, b^t^n kainat\n g=zwlliklwrini =pwn istwklwrim, bu qulluqfwrman\n\n wsgi dar cildinw s\`\]d\r\la bilmwz. Mwnim ^[^n bu bayaz\ qucmu] Solmaz,yarpaqlar\n qan [ilwnmi] bir [i[wkdwn ba]qa bir ]ey deyildir. Mwnim g=zlwrimdw art\q azadbw]wriyywt vw azad dilwkli yeni bir alwm rwqs edir. Bu geni], azad sevgilwr d^nyas\n\n yoluisw ancaq bu q\r\q bayra`\n alt\ndak\ a[\ql\qdan ke[ir. Mwn onu intixab edirwm.SOLMAZ. Mwn dw swnin[in onu intixab edirwm.

(Wlindwki Quran\ dar a`ac\n\n alt\na at\r. Ta uzaqlardan gecw azan\ e]idilir. Elxan azanswslwri alt\nda dar a`ac\na yax\nla]\r.)

AQ}IN. Zavall\, bar\ allah divan\na gedirkwn son nwfwsindw deyinwn lailahw illwllah!

51

ELXAN. Lailwhw illwllah! Bax, o da deyir lailahw illwllah. Bu minlwrcw insanlar\ xanimans\zburaxan ac\ql\ odlar da deyir lailahw illwllah. Bu qara torpaqlar\ boyayan qanlar da deyirlailahw illwllah! Adwmdwn-xatwmw kimi b^t^n bu hwyat vw swadwt bayqu]lar\n\n yaratd\`\ budar a`aclar\ da deyir lailahw illwllah! B^t^n hwbsxanalar, b^t^n bu q\l\nclar, bu m\zraqlar,bu qara iplwr, zwncirlwr dw deyir lailahw illwllah! Bu, qar\]qalar kimi ayaq alt\na t=k^lwninsan cwswdlwri, bu wllwr, bu ayaqlar, bu kwllwlwr, bu s^m^klwr, bunlar, bunlar da deyirlailahw illwllah! Yaln\z mwn demirwm. Yaln\z mwn, bir g^nw]in tellwri, bir vicdan\n[arpmas\, bir mwnan\n g=rswni]lwri olan bw]wriyywtin bu qarda]l\q vw azadl\q bayra`\alt\nda twk qal\b, son nwfwsimdw dw lailahw illwllah demwyib, sizw vw b^t^n insanqwssablar\na qar]\ ucadan deyirwm: yoxdur allah, yoxdur allah! Yaln\z mwn son nwfwsimdwdw insan qan\ i[wn h=kumwtlwrw, insan s^m^klwri gwmirwn ordulara qar]\ twk durubdeyirwm: yoxdur allah, yoxdur allah! Yaln\z mwn son nwfwsimdw insan hwyat\n\ zwhwrlwywn,insan dilwyini zorlayan s^ni qanunlara, twriqwtlwrw, dinlwrw, m^xtwlif bi[imli uydurmaallahlara, y^z iyirmi d=rd min allah tacirinin, y^z iyirmi d=rd min vicdan bayqu]ununyaratd\`\ s^ni, yaramaz, wsgi qullar d^nyas\na qar]\ ^z-^zw durub deyirwm: yoxdur allah,yoxdur allah! Mwnwm allah! Mwnwm yer ^z^ndwki hwyat vw swadwtin yarad\c\s\! Mwnwmg=ylwrin dwrinliyindw, varl\`\n g=zwlliyindw g^l^mswywn m=vc^dat\ twcwss^m etdirwn,mwnwm allah! Allah mwnim =z^mdwdir! (Ipi bo`az\na at\b as\l\r.)

(Bir twrwfindw Solmaz, o biri twrwfindw Aq]in, qar]\da Qorxmaz vw G^lg^n Elxan\nayaqlar\nda dwrin bir s^kutla dar a`ac\na dayanm\], b^t^n swhnw twrpwnmwz bir g=rkwmlwdurmu]kwn, ta uzaqlardan e]idilwn “lailahw illwllah!” vw X^rrwm ]whwrindwn qalxan q\z\lq\rp\q yan`\n i]\qlar\ alt\nda pwrdw enirkwn)

AQ}IN. Do`rudan da allah vard\rm\?

(Pwrdw)

______

Veb direktor: Betti BleyerMwtni y\`d\: Swkinw IsgwndwrovaYoxlad\: G^lnar AydwmirovaVeb ^[^n haz\rlad\: Aydan NwcwfovaAZERI.org-a qoyuldu: Noyabr, 2004