П.Мягмардорж

ХИС. 2019.11.23

▪Удиртгал

▪Бодлогын судалгааны хүрээлэн ба Монгол улс (Үндсэн хэсэг)

▪Дүгнэлт буюу санал зөвлөмж

▪Ашигласан эх сурвалж

▪Тинк танк буюу бодлогын судалгааны хүрээлэн гэдэг нь төрийн бодлогын асуудлаар шийдвэр гаргагчдад туслах, олон нийтэд мэдээлэл хүргэх зорилгоор дотоодын болон олон улсын асуудлаар бодлогын баримжаа бүхий судалгаа шинжилгээг гүйцэтгэн зөвлөмж боловсруулдаг байгууллага юм. (Б.Энхбайгаль, 2015)

▪Бодлогын судалгааны хүрээлэн нь төрийн болон төрийн бус статустай байх бөгөөд үндсэн санхүүжилт нь зөвлөгөө өгөх, судалгаа хийх, төсөл хэрэгжүүлэх зэргээс бүрддэг ба зарим улсууд төрөөс тодорхой хэмжээний санхүүжилт олгохын зэрэгцээ татварын хөнгөлөлт эдлүүлдэг байна. (Stone., 2006)

7500 орчим Тинк-танк

90,5 % нь 1951 оноос хойш

50 % нь 1980 оноос хойш

Улсууд 1996 2016

БНХАУ 438 1206

Дани 3178 7515

Герман 2827 4893

Унгар 1007 2646

БНСУ 2173 7113

Их Британи 2489 4430

АНУ 3130 4313

ОХУ 3796 2979

Румын 1329 912

Монгол улс 1839 (2014 оны байдлаар)

Дэлхийн дундаж 1070 1473

1. Brookings Institution(орлого 117,336 сая)

2. Council on Foreign Relations (CFR) (орлого 101,553 сая)

3. Center for Strategic and International Studies (CSIS) (орлого 43,431 сая)

4. Carnegie Endowment for International Peace (орлого 46.973 сая)

5. Woodrow Wilson International Center for Scholars (орлого 14,425 сая)

6. RAND Corporation (орлого 351.7 сая)

7. Heritage Foundation (орлого 91,903 сая)

8. Cato Institute (орлого 37.3 сая)

9. Center for American Progress (CAP) (орлого 45,156 сая)

10. Peterson Institute for International Economics (PIIE) (орлого 8,980 сая)

11. American Enterprise Institute for Public Policy Research (AEI) (орлого 75,066 сая)

12. Urban Institute (орлого 93.880 сая)

13. National Bureau of Economic Research (NBER) (орлого 33,630 сая)

14. Atlantic Council (орлого 23.507 сая)

15. Center for a New American Security (CNAS) (орлого 8,789 сая)

16. World Resources Institute (WRI) (орлого 90 сая)

17. James A. Baker III Institute for Public Policy (орлого 6, 76 сая)

18. Hoover Institution(орлого 69.477 сая)

19. Pew Research Center (орлого 44,409 сая)

20. Belfer Center for Science and International Affairs (орлого нь тодорхой бус)

• Гадаад бодлого, орон судлал, хоёр хөрш болон гуравдагч хөрш орнуудын ашигсонирхол, бодлого, зорилт, хөгжил дэвшил, түүх, соёлыг судлах.

ШУА-ийн ОУХХ (1968)

• шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, сайтар боловсруулсан судалгаанд тулгуурласанбодлогын хувилбар, стратегиар шийдвэр гаргагчдад зөвлөмж өгөх, мэдлэгийгбаяжуулах замаар үндэсний хөгжил, аюулгүй байдалд бодитой хувь нэмэр оруулах.

ҮАБЗ-ийн дэргэдэх Стратеги Судалгааны Хүрээлэн (1990)

• Гадаад бодлогын нэгдмэл байдал, нэгдсэн зохицуулалттай холбогдсон үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх

• Төр, засгийн бодлогын баримт бичиг, Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт гадаад бодлогын асуудлаар тусгах зорилт, арга хэмжээний саналыг боловсруулах;

• Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал, хөгжилд таатай гадаад орчин бүрдүүлэх бодлогыг боловсруулах, төлөвлөх, хэрэгжүүлэх, зохицуулах.

ГХЯ-ны Бодлого, Төлөвлөлтийн газар

Төрийн санхүүжилттэй ШУА-ийн ОУХ-ны болон ҮАБЗ-ийн дэргэдэх Стратеги Судалгааны гэсэн хоёр хүрээлэн, ГХЯ-ны Бодлого, төлөвлөлтийн газар гэсэн гурван байгууллага олон улсын харилцаа, гадаад бодлого ба аюулгүй байдлын чиглэлээр бодлогын судалгаа хийж байна.

Төрийн мэдлийн энэхүү байгууллагууд хэдийгээр чамлахааргүй судалгааны ажил хийж, судалгааны ажлаа өөрсдийн эрхлэн гаргадаг сэтгүүлээрээ дамжуулан олон нийтэд хүргээд зогсохгүй, зарим үед бодлогын зөвлөмж боловсруулах тал дээр анхааран ажиллаж байгаа ч төрийн шийдвэр гаргагчид эдгээр байгууллагад захиалга өгөх нь ховор, судалгааны ажлын үнэлгээ бага, бодлогын шийдвэр гаргах тал дээр уялдаа холбоо муутай ажилладаг дутагдалтай тал бий.

▪Манай улсын шинжлэх ухааны салбарт зарцуулж буй төсөв, хөрөнгийг бусад орныхтой харьцуулахад 10 дахин бага.

▪Шинжлэх ухааны салбарт зарцуулж буй төсөв, хөрөнгө нь ДНБ-ий 0.1 хувь

▪Шинжлэх ухааны салбарт оруулах хөрөнгийг урсгал зардалболон хөрөнгө оруулалтын зардал гэж хоёр хуваадгаасурсгал зардал нь эрдэм шинжилгээний ажилд зарцуулдагхөрөнгө бөгөөд 2018 онд 12 тэрбум төгрөг олгохоос 10 тэрбум төгрөг болж хасагдсан.

(ШУА-ийн ерөнхийлөгч, академич Д.Рэгдэл 2019)

• Гадаад бодлого, эдийн засгийн гадаад харилцааны талаар бодлогын зөвлөмж боловсруулах

МУИС-ийн ОУХНУС-ийн дэргэдэх “Бодлогын судалгааны төв” (2016)

• Гадаад бодлого, аюулгүй байдлын асуудлаар бодлогын зөвлөмж боловсруулах

ХИС-ийн дэргэдэх “Олон улсын харилцааны сургалт-судалгааны төв” (2013)

• Дэлхийн болон бүс нутгийн аюулгүй байдлын орчны төлөв, хөгжлийн хандлага болонбатлан хамгаалах тогтолцоо, бодлого, үйл ажиллагааны үндсэн чиглэлийн хүрээндсудалгаа явуулж, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй санал, зөвлөмж боловсруулах

Үндэсний Батлан Хамгаалахын Их Сургуулийн харъяаны “Батлан Хамгаалахын Эрдэм Шинжилгээний Хүрээлэн” (1999)

• Монгол улсын үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлөх гадаад хүчин зүйлс, дэлхий дахин, бүснутгийн аюулгүй байдлын орчны өөрчлөлтийн талаар эрдэм шинжилгээ, бодлогынсудалгаа, мэдээлэл, дүн шинжилгээ хийх, төр, засгийн байгууллагуудыншийдвэр гаргалтад дэмжлэг үзүүлэх.

Үндэсний Тагнуулын Академийн дэргэдэх “Аюулгүй байдалсудлалын хүрээлэн” (2018)

Монголын шийдвэр гаргагчдын боловсролын байгууллагыг харах уламжлалт сэтгэлгээ нь өөрчлөгдөөгүй, Монголын их дээд сургуулиудыг үнэлэх үнэлэмж нь муу, гадны боловсролын байгууллагыг илүүд үзэх хандлага түгээмэл, их, дээд сургуулийг мэдлэг олгох талбар төдий хэмээн ойлгодог, тэнд хийгдэж буй судалгааны ажлын үр дүн, тайлан, зөвлөмжийг ойшоож үздэггүй байдал ажиглагддаг.

Нөгөө талаас их дээд сургуулиудын гол орлого нь сургалтын төлбөр болдог тул бодлогын судалгааны төвүүдийнх нь үйл ажиллагаа санхүүжилтээсээ хамаараад тогтвортой бус, багш, профессоруудын ажлын ачааллын дийлэнх цаг нь хичээл заахад зарцуулагддаг, мөн цалингийн тогтолцооноос хамаараад судалгаа хийхээс хичээл заахыг илүүд үздэг зэрэг байдал Монголын их сургуулиудад нийтлэг тулгамдсан асуудал болдог.

Геополитикийн Хүрээлэн. (2015)

“Дипломат Академи” ТББ (2012)

“Зүүн Хойд Азийн аюулгүй байдал, стратегийн судалгааны хүрээлэн” (2017)

“Төв, Зүүн Европ судлалын Монголын Холбоо” (2014)

“Улаанбаатар бодлогын судалгааны төв” (2016)

“Монголын Хятад судлалын хөгжлийн хүрээлэн” (2017)

“Цэнхэр сүлд” ТББ

ГСХ-ийн дэргэдэх “Залуу судлаачдын клуб”

“Энх тайван, аюулгүй байдал судлал

“Стратегийн судалгааны нийгэмлэг”

Хувийн хэвшлийн санхүүжилтээр үйл ажиллагаа явуулж буй бодлогын судалгааны хүрээлэнгийн тоо хэдийгээр олширч, өмнө нь шийдвэр гаргах түвшинд албан тушаал хашиж байсан хүмүүс болон төрийн санхүүжилттэй бодлогын судалгааны хүрээлэнд ажиллаж байсан судлаачид ийм хэлбэрийн хүрээлэнг байгуулан ажиллаж байгаа ч тэдгээрт ажиллаж буй судлаачдын тоо хангалтгүй байна.

Мэдээж энэ нь санхүүжилт, хөрөнгө мөнгөтэй шууд холбоотой. Учир нь Монголд өнөөдрийг хүртэл тодорхой асуудлаар судалгааны ажлыг санхүүжүүлэн, захиалга өгдөг соёл хэлбэршин тогтоогүй. Иймээс эдгээр байгууллагын үйл ажиллагаа нь мөн л тогтвортой бус. Гадаад бодлого аюулгүй байдлын чиглэлээр байгуулагдсан дийлэнх хүрээлэнгүүдийн үйл ажиллагаа нь зогсонги байдалд орсон нь судалгааны явцад ажиглагдсан. Эдгээрийн сацуу судалгааны ажлын чиглэл болон үр дүн нь үндэсний хэмжээний стратегийн бодлого гэхээс илүү захиалагчийн хүсэл зорилгод нийцүүлэх явдал давамгайлдаг учир судалгааны ажлын чанарын асуудал мөн яригддаг.

• Нийгмийн шинжлэх ухааны суурь болон хавсрага судалгаа хийх, гарын авлага, ном, сурах бичиг хэвлэн нийтлэх чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг.

Конрад-Аденауэр сангийн дэмжлэгтэй байгуулагдсан “Улс төрийн боловсролын академи” (1993)

• Хуучин социалист орнуудын ардчилалд шилжих үйл явцыг дэмжих зорилгоор байгуулагдсан бөгөөд үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл нь бодлого боловсруулах,түүний хэрэгжилтэд хяналт тавих үйл явцад иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, бодлогын холбогдолтой мэдээллийг түргэн шуурхай авах боломжийг олон нийтэд олгох, бодлогын судалгаа шинжилгээний чанарыг дээшлүүлэх чиглэлээр ажилладаг.

Соросын сангийн дэмжлэгтэй байгуулагдсан “Нээлттэй Нийгэм Хүрээлэн” (1993)

• Монгол улсад тулгарч буй асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор олон нийтийн дунд хэлэлцүүлэг өрнүүлэх, нийтлэл хэвлүүлэх, урт хугацааны стратегийн хөгжлийн төлөвлөгөөнд санал зөвлөмж оруулах зорилготойгоор ажилладаг.

СкайПад Капитал Партнерс” олон улсын компанийн санхүүгийн туслалцаатай “Үндэсний Стратегийн Хүрээлэн” (2016)

Монголын шийдвэр гаргагчид цаг үеийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан гадаадын санхүүжилттэй бодлогын судалгааны байгууллагын тайлан, дүгнэлтийг үйл ажиллагаандаа авч хэрэгжүүлэх хандлага анзаарагддаг. Ялангуяа нийгэм эдийн засаг, хууль эрх зүй, мөнгө санхүүгийн бодлогын тал дээр энэ байдал нь давамгайлдаг.

Харин гадаад бодлого, аюулгүй байдлын чиглэлээр зөвлөмж боловсруулан төр засагт хүргүүлдэг байдал харьцангуй бага байдаг ажээ. Гадны хөрөнгөөр үйл ажиллагаа явуулж буй бодлогын судалгааны хүрээлэнгүүдийн давуу тал нь санхүүжилтийн хувьд айхтар хүндрэл байдаггүй тул тогтвортой ажиллаж, судалгааны ажлынхаа үр дүнг олон нийт болон төр засгийн шийдвэр гаргагчдад хүргүүлж чаддаг байна.

Гэсэн хэдий ч гадаадын хөрөнгөөр үйл ажиллагаа явуулж буй бодлогын судалгааны хүрээлэнгүүд нэгэнт төрөөс санхүүжилт аваагүй тул үндэсний ашиг сонирхолд нийцүүлэн ажиллах, хариуцлага хүлээхгүй нь тодорхой билээ. Тэдний цаана гадаад улс орны, гадаадын хөрөнгө оруулттай компаний ашиг сонирхол байгааг ямагт санаж байх учиртай

1990-ээд онтой харьцуулбал өнөөдөр Монголын бодлогын судалгааны хүрээлэн болон судлаачдын тоо нэлээд өсөж, судлаачдын мэдлэг чадвар нэмэгдэн тодорхой туршлага хуримтлуулжээ.

Нэг талаас судалгааны ажлын чанар, үр дүн харьцангуй сайжирч бодлогын шийдвэр гаргалтад зориулан гаргаж буй зөвлөмжийн тоо нэмэгдсэн бол нөгөө талаас судалгаанд суурилсан бодлогын шийдвэр гаргалт чухал болохыг олон нийт болон зарим шийдвэр гаргагчид ч ухамсарлах болжээ.

Гэвч бодлогын судалгааны байгууллагууд болон бодлогын яамдын ажил уялдахгүй байх, бодлогын судалгааны үр дүнг үл ойшоох, шийдвэр гаргагчид улс орны бус нам, фракц, бүлэглэл хувийн ашиг сонирхолд нийцсэн шийдвэр гаргах явдал нийтлэг, тулгамдсан асуудал хэвээр байна.

Бодлогын судалгааны

хүрээлэн

ТөрийнИх

сургуулийн дэргэдэх

Хувийн хэвшлийн

Гадны санхүүжилт

тэй

Улс төрийн намын

дэргэдэх

Монголын бодлогын судалгааны хүрээлэнгүүд

(гадаад бодлого, аюулгүй байдлын чиглэлийн)

▪ Төрийн мэдлийн бодлогын судалгааны хүрээлэнгийн төсөв, судлаачдынцалинг нэмэгдүүлэн, нийгмийн асуудлыг нь шийдэх тал дээр төрийн зүгээс дорвитой арга хэмжээ авах.

▪ Хувийн хэвшлийн чадварлаг цөөн хүнтэй судалгааны байгууллага болон их, дээд сургуулиудын дэргэдэх судалгааны төвүүдэд судалгааны ажлын захиалга өгч хийж гүйцэтгүүлэх тал дээр анхааран ажиллах. Учир нь чанартай судалгаа хийдэг бодлогын судалгааны хүрээлэн олон байх тусмаа сайн бөгөөд судалгааны үр дүн олон байхын хэрээр зөв шийдвэр гаргах сонголт нэмэгдэнэ.

▪ Их, дээд сургуулиуд ба бусад судалгааны болон бизнесийн байгууллага, салбарын яамны хоорондын уялдаа холбоог сайжруулах, ингэснээр их сургуулиудын дэргэдэх бодлогын судалгааны төвүүдийн санхүүгийн эх үүсвэр нээгдэх бөгөөд үйл ажиллагаа тогтворжино.

▪ Улс төрийн намууд дэргэдээ бодлогын судалгааны хүрээлэнтэй байхыг хуульчилж тэдгээр хүрээлэнгүүдэд улс төрчдийн олон улсын харилцаа, геополитик, гадаад бодлого, аюулгүй байдлын талаарх мэдлэгийг нэмэгдүүлэх сургалт тогтмол явуулах.

▪ Гадны санхүүжилттэй бодлогын судалгааны хүрээлэнгээс гарч буй тайлан дүгнэлт болон бодлогын зөвлөмжид тодорхой шалгууртай хандах.

▪ Бодлогын судалгааг хийсэн хүн л түүнийг хэрэгжүүлэх тал дээр анхааран ажиллана. Иймд бодлогын судалгааны хүрээлэнд ажиллаж байсан туршлагатай судлаачдаас төрийн байгууллагын шийдвэр гаргах түвшинд шилжин ажиллах бололцоог хууль эрх зйн хүрээнд бий болгох.

▪ Зөв боловсруулагдсан гадаад бодлогын шийдвэр хэрэгждэг байхын үндсэннөхцөл нь улс төрчид “зөн билгээр” биш “судалгаанд суурилсан” шийдвэр гаргах үйл явц руу шилжих явдал учраас улс үндэстний эрх ашгийг хөндсөн, нэн чухал асуудлаар улс төрчид шийдвэр гаргахын өмнө заавал бодлогын судалгааны хүрээлэнгүүдээр шүүн хэлэлцүүлсэн байх зэрэг болно.

▪Унших линк:

https://www.researchgate.net/publication/333079242_Bodlogyn_Sudalgaany_Hreelen_ba_Mongol_ulsyn_gadaad_bodlogyn_sijdver_gargalt