TƏDRİS MƏRKƏZİ

Guumlc kabelləri və armaturlarının yeni texnoloji uumlsullarla

montajı və istismarı

Bakı-2013

TƏDRİS MƏRKƏZİ

QƏ Həsənov

Guumlc kabelləri və armaturlarının yeni texnoloji uumlsullarla

montajı və istismarı

(İstismar texniki heyət və muumlhəndislər uumlccediluumln dərs vəsaiti)

Bakı-2013

UOT 62-4274 (0758)

Guumlc kabelləri və armaturlarının yeni texnoloji uumlsullarla montajı və istismarı

QƏ HƏSƏNOV Texnika uumlzrə fəlsəfə doktoru dosent Dərs vəsaiti Bakı 2013 68 səh

Elmi redaktor ƏLİYEV H S AzTU-nun ldquoElektrik təchizatı və izolyasiyasırdquo

kafedrasının dosenti Texnika uumlzrə fəlsəfə doktoru

ldquoBakıelektrikşəbəkərdquo ASC Tədris Mərkəzinin Elmi Şurasında muumlzakirə və təsdiq edilmişdir

( _____ saylı protokol ____ ________________ 2013-cuuml il)

Kitab guumlc kabelləri və armaturlarda yeni texnoloji uumlsulların tətbiqi və analizi ilə əlaqədar məsələləri əhatə

edir Kitabda ənənəvi yağ-kağız izolyasiyalı və son zamanlar geniş istifadə edilən 6(10)-35 və 110 kV-luq

tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiyalı kabellərin də bir sıra texniki-istismar xarakteristikalarına baxılır Kitab

istismar heyyəti muumlhəndislər və texniki məktəblərin tələbələri uumlccediluumln vəsait kimi istifadə edilə bilər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

MUumlNDƏRİCAT

GİRİŞ 5

1 Bəzi guumlc kabellərinin noumlvləri və markaları 7

11 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları 13

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi 1 8

13 Kabellərin borularda troslarda ccediləkilişi 23

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi 26

15 Kabellərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları 27

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası 30

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri 31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması 32

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran

vasitəsilə tənzimlənməsi 35

24 Rayvolve texnologiyası 36

25 Toumlkmə texnologiyası 37

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri 37

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları 39

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları 41

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri 41

210 Elastomer muftalar 44

TƏDRİS MƏRKƏZİ

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi 46

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları 47

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları 48

31 BBİTBPTM boruları 48

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM 49

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları 52

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası 54

35 Hermetik qapalı yuvalar uumlccediluumln adaptorlar 57

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları 61

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının

texnoloji ardıcıllığı 62

41 Kabel xətlərinin işə qoşulma qaydaları 66

43 Montaj alətləri 68

Nəticələr 70

Ədəbiyyat 71

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TƏDRİS MƏRKƏZİ

GİRİŞ

İki əsrə yaxındır ki elektrik enerjisinin alınması ccedilevrilməsi oumltuumlruumllməsi və paylanması uumlzrə duumlnyada boumlyuumlk

işlər aparılır Yeni elektrik şəbəkələri tikilir moumlvcudları təzədən qurulur və təkmilləşdirilir Bunlar elektrik

stansiyaları yarımstansiyalar elektrotexniki qurğular elektrik veriliş hava xəttləri (HX) və kabel xəttləri (KX)

muumlhafizə və avtomatika cihazları vasitəsi ilə həyata keccedilirilir Kabellər gərginlik sinfi təyinatı konstruksiya və

elektrik xarakteristikalarına goumlrə fərqlənirlər Kabellər keccedilirici aluumlminium (Al) və ya Mis (Cu) damardan ekran

damar izolyaisyası izolyasiya uumlstuuml ekran Al və qurğuşun qilaf və xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuumlndən ibarət olan

konstruksiyalardır Kabellər zavod istehsalı şəraitində hazırlandığı zaman onların elektrik istilik mexaniki və

konstruktiv parametrlərinə nəzarət edilir İstehsal və işə buraxmada kabellər iki dəfə sınaq edilir I sınaq yuumlksək

tələblərə cavab verən zavod sınaqları standartlarla (CELENEC VDE BS ГОСТ TSE və s) aparılır

İstehsal olunan və zavod sınaqlarından ccedilıxmış kabellər lazımi pasport goumlstəriciləri və uyğun xarakteristikalara

malik olurlar Guumlc kabellərinin istehsalı uumlccediluumln işlənmiş ldquoTexniki şərtlərrdquodə kabellərin buumltuumln xarakteristikaları ilə

yanaşı onların barabanlara sarınması daşınması saxlanması ccediləkilməsi və s kimi texniki parametrləri goumlstərilir

II sınaq təzə ccediləkilmiş kabeli işə qoşmamışdan əvvəl yerində aparılır Bu zaman kabel izolyasiyanın

elektrik sahəsində etibarlı işləməsinə xuumlsusi əhəmiyyət verilir Ona goumlrə izolyasiyanın elektrik moumlhkəmliyinin

ehtiyat əmsalı 33 ndash 50 U0 qiymətləri arasında olması fikri ilə sınaqlarda 5 dəq 6 kV uumlccediluumln 36 kV 10 kV uumlccediluumln 60

kV gərginlik verilir Beləliklə zavodda yağ-kağız izolyasiyalı kabeli 6 dəfə artıq qiymətli boumlyuumlk elektrik sahə

gərginliyinin təsiri altında sınaq edirlər Son tendensiyalara goumlrə TPE izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln bu sınaq

gərginliyinin muumləyyən həddə qədər (3Uo ndasha qədər) azaldılması lazımdır

Uumlccedilfazlı kabel xətləri eyni gərginlikli hava xətlərindən (HX) daha bahalıdır Onlar ccedilox zəhmətli təmir

muumlddətinin uzun və bahalı olması ilə yanaşı yuumlksək ixtisaslı montaj heyyətinin olmasını da tələb edir Uumlstəlik

kabel xətti ilə eyni guumlcuumln oumltuumlruumllməsi HX-nə nisbətən daha ccedilox əlvan metalların sərf edilməsini tələb edir 5

KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin ccediləkilməsinə icazə

verilmədiyi yerlərdə istifadəsi muumlmkuumlnduumlr Bunalara baxmayaraq kabel xətlərinin aşağıdakı uumlstuumlnluumlkləri də

vardır

a) Atmosfer təsirlərinə məsələn kuumllək buzlaşma ildırım boşalmalarına məruz qalmaması

b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə muumldaxilə etməməsi

Kabel xətlərinin əsas elementləri aşağıdakılardır

a) elektrik enerjisini oumltuumlrən kabel b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən muftalar muftalar

kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və buumltuumln xəttin uzunluğu uumlccediluumln vacib elementlərdir

c) sonluq muftalar və ya işləmələr d) yuumlksək gərginlikli (110 kV və daha boumlyuumlk) kabel xətlərinin yağ durdurucu

muftaları e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları j) kabelin temperatur və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri

və sistemlər i) kabellərin təbii ccediləkilişi muumlmkuumln olmadıqda onları kollektor tunel blok və s tikililərdə ccediləkirlər

Kabel xətlərində olan buumltuumln muftalar da həmin gərginliklə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyi 3Uo

gərginliyinə davam gətirən və qismi boşalmaların zənn edilən yuumlkuuml (10 pKl) olan kabel muftaları həmin kabellə

bərabər 25-30 il işləyə bilər Demək olar ki başqa heccedil bir yuumlksək gərginlik avadanlığında elektrik sahə

gərginliyinin belə yuumlksək həddi yoxdur

Deyildiyi kimi hazırda ən ccedilox istifadə edilən orta və yuumlksək gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı

(TPE) kabellərdir sabit gərginlik isə bu izolyasiyada polyarizasiya və qalıq yuumlklər yaradır Ona goumlrə nominaldan

5-6 qat ccedilox olan sabit gərginliklə aparılan sınaqlar Avropa və Rusiyada qadağan edilmişdir

Kabellər həm quruda həm də su altında montaj edilə bilər Hər bir hal uumlccediluumln uyğun konstruksiya

elementlərinə malik kabel seccedililməlidir Su altı ccediləkilişlər uumlccediluumln hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan kağız

izolyaisyalı MKK MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir Su altı polietilen

izolyasiyalı koaksial zirehli kabellər KPK-518 markaları ilə buraxılır Sualtı ccediləkilişdə əsasən qurğuşun qilaflı

dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda təhluumlkəli qaz və

toz olan muumlhitlərdə ccediləkilir Qalan hallarda Aluumlminium və plastmass qilaflı kabellər istifadə edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Konstruksiya elementləri

1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar

2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir

3Dolğu

4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir

5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır

6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir

1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları

Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV

gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan

kabelin markası - NYKRY

7

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y

Konstruksiya elementləri

1 Ccedilox telli mis damar

2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya

4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici

yarımkeccedilirici ekran

5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir

6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri

arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına

xidmət edir

7 Aluumlminium polimer qat

8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml

Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli

birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY

TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması

konstruktiv elementlərin işarələri əsasında

aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin

ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər

Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı

kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması

lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər

və onlardan yaranan gərginliklərin yerə

oumltuumlruumllməsidir

1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml

yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya

4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici

ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis

ekran kontakt mis folqa lentası ilə

sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat

eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX

xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir

Konstruksiya elementləri

8

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY

Konstruksiya elementləri

1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir

2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur

3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH

4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır

5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F

6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S

7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl

8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9

TƏDRİS MƏRKƏZİ

87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH

4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran

5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə

6-Keccedilirici mis ekran- S

7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl

8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və

kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır

18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X

4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat

6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE

7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici

9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)

10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11

1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış

3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)

5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)

6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl

(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda

kondensator effekti yaranmış olar

7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y

Konstruksiya elementləri

12

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor

şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə

aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en

kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın

Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir

qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən

oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır

Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2

1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları

Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı

EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma

bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və

tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir

Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı

olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq

artır ρt=ρo

[1+α(t-to)] və Rt=ρt

LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci

səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir

Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi

13

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

QƏ Həsənov

Guumlc kabelləri və armaturlarının yeni texnoloji uumlsullarla

montajı və istismarı

(İstismar texniki heyət və muumlhəndislər uumlccediluumln dərs vəsaiti)

Bakı-2013

UOT 62-4274 (0758)

Guumlc kabelləri və armaturlarının yeni texnoloji uumlsullarla montajı və istismarı

QƏ HƏSƏNOV Texnika uumlzrə fəlsəfə doktoru dosent Dərs vəsaiti Bakı 2013 68 səh

Elmi redaktor ƏLİYEV H S AzTU-nun ldquoElektrik təchizatı və izolyasiyasırdquo

kafedrasının dosenti Texnika uumlzrə fəlsəfə doktoru

ldquoBakıelektrikşəbəkərdquo ASC Tədris Mərkəzinin Elmi Şurasında muumlzakirə və təsdiq edilmişdir

( _____ saylı protokol ____ ________________ 2013-cuuml il)

Kitab guumlc kabelləri və armaturlarda yeni texnoloji uumlsulların tətbiqi və analizi ilə əlaqədar məsələləri əhatə

edir Kitabda ənənəvi yağ-kağız izolyasiyalı və son zamanlar geniş istifadə edilən 6(10)-35 və 110 kV-luq

tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiyalı kabellərin də bir sıra texniki-istismar xarakteristikalarına baxılır Kitab

istismar heyyəti muumlhəndislər və texniki məktəblərin tələbələri uumlccediluumln vəsait kimi istifadə edilə bilər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

MUumlNDƏRİCAT

GİRİŞ 5

1 Bəzi guumlc kabellərinin noumlvləri və markaları 7

11 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları 13

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi 1 8

13 Kabellərin borularda troslarda ccediləkilişi 23

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi 26

15 Kabellərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları 27

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası 30

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri 31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması 32

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran

vasitəsilə tənzimlənməsi 35

24 Rayvolve texnologiyası 36

25 Toumlkmə texnologiyası 37

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri 37

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları 39

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları 41

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri 41

210 Elastomer muftalar 44

TƏDRİS MƏRKƏZİ

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi 46

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları 47

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları 48

31 BBİTBPTM boruları 48

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM 49

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları 52

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası 54

35 Hermetik qapalı yuvalar uumlccediluumln adaptorlar 57

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları 61

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının

texnoloji ardıcıllığı 62

41 Kabel xətlərinin işə qoşulma qaydaları 66

43 Montaj alətləri 68

Nəticələr 70

Ədəbiyyat 71

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TƏDRİS MƏRKƏZİ

GİRİŞ

İki əsrə yaxındır ki elektrik enerjisinin alınması ccedilevrilməsi oumltuumlruumllməsi və paylanması uumlzrə duumlnyada boumlyuumlk

işlər aparılır Yeni elektrik şəbəkələri tikilir moumlvcudları təzədən qurulur və təkmilləşdirilir Bunlar elektrik

stansiyaları yarımstansiyalar elektrotexniki qurğular elektrik veriliş hava xəttləri (HX) və kabel xəttləri (KX)

muumlhafizə və avtomatika cihazları vasitəsi ilə həyata keccedilirilir Kabellər gərginlik sinfi təyinatı konstruksiya və

elektrik xarakteristikalarına goumlrə fərqlənirlər Kabellər keccedilirici aluumlminium (Al) və ya Mis (Cu) damardan ekran

damar izolyaisyası izolyasiya uumlstuuml ekran Al və qurğuşun qilaf və xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuumlndən ibarət olan

konstruksiyalardır Kabellər zavod istehsalı şəraitində hazırlandığı zaman onların elektrik istilik mexaniki və

konstruktiv parametrlərinə nəzarət edilir İstehsal və işə buraxmada kabellər iki dəfə sınaq edilir I sınaq yuumlksək

tələblərə cavab verən zavod sınaqları standartlarla (CELENEC VDE BS ГОСТ TSE və s) aparılır

İstehsal olunan və zavod sınaqlarından ccedilıxmış kabellər lazımi pasport goumlstəriciləri və uyğun xarakteristikalara

malik olurlar Guumlc kabellərinin istehsalı uumlccediluumln işlənmiş ldquoTexniki şərtlərrdquodə kabellərin buumltuumln xarakteristikaları ilə

yanaşı onların barabanlara sarınması daşınması saxlanması ccediləkilməsi və s kimi texniki parametrləri goumlstərilir

II sınaq təzə ccediləkilmiş kabeli işə qoşmamışdan əvvəl yerində aparılır Bu zaman kabel izolyasiyanın

elektrik sahəsində etibarlı işləməsinə xuumlsusi əhəmiyyət verilir Ona goumlrə izolyasiyanın elektrik moumlhkəmliyinin

ehtiyat əmsalı 33 ndash 50 U0 qiymətləri arasında olması fikri ilə sınaqlarda 5 dəq 6 kV uumlccediluumln 36 kV 10 kV uumlccediluumln 60

kV gərginlik verilir Beləliklə zavodda yağ-kağız izolyasiyalı kabeli 6 dəfə artıq qiymətli boumlyuumlk elektrik sahə

gərginliyinin təsiri altında sınaq edirlər Son tendensiyalara goumlrə TPE izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln bu sınaq

gərginliyinin muumləyyən həddə qədər (3Uo ndasha qədər) azaldılması lazımdır

Uumlccedilfazlı kabel xətləri eyni gərginlikli hava xətlərindən (HX) daha bahalıdır Onlar ccedilox zəhmətli təmir

muumlddətinin uzun və bahalı olması ilə yanaşı yuumlksək ixtisaslı montaj heyyətinin olmasını da tələb edir Uumlstəlik

kabel xətti ilə eyni guumlcuumln oumltuumlruumllməsi HX-nə nisbətən daha ccedilox əlvan metalların sərf edilməsini tələb edir 5

KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin ccediləkilməsinə icazə

verilmədiyi yerlərdə istifadəsi muumlmkuumlnduumlr Bunalara baxmayaraq kabel xətlərinin aşağıdakı uumlstuumlnluumlkləri də

vardır

a) Atmosfer təsirlərinə məsələn kuumllək buzlaşma ildırım boşalmalarına məruz qalmaması

b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə muumldaxilə etməməsi

Kabel xətlərinin əsas elementləri aşağıdakılardır

a) elektrik enerjisini oumltuumlrən kabel b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən muftalar muftalar

kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və buumltuumln xəttin uzunluğu uumlccediluumln vacib elementlərdir

c) sonluq muftalar və ya işləmələr d) yuumlksək gərginlikli (110 kV və daha boumlyuumlk) kabel xətlərinin yağ durdurucu

muftaları e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları j) kabelin temperatur və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri

və sistemlər i) kabellərin təbii ccediləkilişi muumlmkuumln olmadıqda onları kollektor tunel blok və s tikililərdə ccediləkirlər

Kabel xətlərində olan buumltuumln muftalar da həmin gərginliklə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyi 3Uo

gərginliyinə davam gətirən və qismi boşalmaların zənn edilən yuumlkuuml (10 pKl) olan kabel muftaları həmin kabellə

bərabər 25-30 il işləyə bilər Demək olar ki başqa heccedil bir yuumlksək gərginlik avadanlığında elektrik sahə

gərginliyinin belə yuumlksək həddi yoxdur

Deyildiyi kimi hazırda ən ccedilox istifadə edilən orta və yuumlksək gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı

(TPE) kabellərdir sabit gərginlik isə bu izolyasiyada polyarizasiya və qalıq yuumlklər yaradır Ona goumlrə nominaldan

5-6 qat ccedilox olan sabit gərginliklə aparılan sınaqlar Avropa və Rusiyada qadağan edilmişdir

Kabellər həm quruda həm də su altında montaj edilə bilər Hər bir hal uumlccediluumln uyğun konstruksiya

elementlərinə malik kabel seccedililməlidir Su altı ccediləkilişlər uumlccediluumln hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan kağız

izolyaisyalı MKK MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir Su altı polietilen

izolyasiyalı koaksial zirehli kabellər KPK-518 markaları ilə buraxılır Sualtı ccediləkilişdə əsasən qurğuşun qilaflı

dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda təhluumlkəli qaz və

toz olan muumlhitlərdə ccediləkilir Qalan hallarda Aluumlminium və plastmass qilaflı kabellər istifadə edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Konstruksiya elementləri

1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar

2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir

3Dolğu

4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir

5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır

6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir

1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları

Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV

gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan

kabelin markası - NYKRY

7

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y

Konstruksiya elementləri

1 Ccedilox telli mis damar

2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya

4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici

yarımkeccedilirici ekran

5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir

6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri

arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına

xidmət edir

7 Aluumlminium polimer qat

8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml

Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli

birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY

TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması

konstruktiv elementlərin işarələri əsasında

aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin

ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər

Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı

kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması

lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər

və onlardan yaranan gərginliklərin yerə

oumltuumlruumllməsidir

1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml

yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya

4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici

ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis

ekran kontakt mis folqa lentası ilə

sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat

eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX

xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir

Konstruksiya elementləri

8

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY

Konstruksiya elementləri

1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir

2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur

3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH

4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır

5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F

6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S

7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl

8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9

TƏDRİS MƏRKƏZİ

87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH

4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran

5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə

6-Keccedilirici mis ekran- S

7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl

8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və

kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır

18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X

4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat

6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE

7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici

9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)

10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11

1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış

3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)

5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)

6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl

(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda

kondensator effekti yaranmış olar

7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y

Konstruksiya elementləri

12

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor

şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə

aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en

kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın

Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir

qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən

oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır

Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2

1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları

Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı

EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma

bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və

tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir

Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı

olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq

artır ρt=ρo

[1+α(t-to)] və Rt=ρt

LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci

səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir

Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi

13

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

UOT 62-4274 (0758)

Guumlc kabelləri və armaturlarının yeni texnoloji uumlsullarla montajı və istismarı

QƏ HƏSƏNOV Texnika uumlzrə fəlsəfə doktoru dosent Dərs vəsaiti Bakı 2013 68 səh

Elmi redaktor ƏLİYEV H S AzTU-nun ldquoElektrik təchizatı və izolyasiyasırdquo

kafedrasının dosenti Texnika uumlzrə fəlsəfə doktoru

ldquoBakıelektrikşəbəkərdquo ASC Tədris Mərkəzinin Elmi Şurasında muumlzakirə və təsdiq edilmişdir

( _____ saylı protokol ____ ________________ 2013-cuuml il)

Kitab guumlc kabelləri və armaturlarda yeni texnoloji uumlsulların tətbiqi və analizi ilə əlaqədar məsələləri əhatə

edir Kitabda ənənəvi yağ-kağız izolyasiyalı və son zamanlar geniş istifadə edilən 6(10)-35 və 110 kV-luq

tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiyalı kabellərin də bir sıra texniki-istismar xarakteristikalarına baxılır Kitab

istismar heyyəti muumlhəndislər və texniki məktəblərin tələbələri uumlccediluumln vəsait kimi istifadə edilə bilər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

MUumlNDƏRİCAT

GİRİŞ 5

1 Bəzi guumlc kabellərinin noumlvləri və markaları 7

11 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları 13

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi 1 8

13 Kabellərin borularda troslarda ccediləkilişi 23

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi 26

15 Kabellərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları 27

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası 30

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri 31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması 32

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran

vasitəsilə tənzimlənməsi 35

24 Rayvolve texnologiyası 36

25 Toumlkmə texnologiyası 37

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri 37

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları 39

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları 41

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri 41

210 Elastomer muftalar 44

TƏDRİS MƏRKƏZİ

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi 46

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları 47

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları 48

31 BBİTBPTM boruları 48

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM 49

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları 52

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası 54

35 Hermetik qapalı yuvalar uumlccediluumln adaptorlar 57

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları 61

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının

texnoloji ardıcıllığı 62

41 Kabel xətlərinin işə qoşulma qaydaları 66

43 Montaj alətləri 68

Nəticələr 70

Ədəbiyyat 71

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TƏDRİS MƏRKƏZİ

GİRİŞ

İki əsrə yaxındır ki elektrik enerjisinin alınması ccedilevrilməsi oumltuumlruumllməsi və paylanması uumlzrə duumlnyada boumlyuumlk

işlər aparılır Yeni elektrik şəbəkələri tikilir moumlvcudları təzədən qurulur və təkmilləşdirilir Bunlar elektrik

stansiyaları yarımstansiyalar elektrotexniki qurğular elektrik veriliş hava xəttləri (HX) və kabel xəttləri (KX)

muumlhafizə və avtomatika cihazları vasitəsi ilə həyata keccedilirilir Kabellər gərginlik sinfi təyinatı konstruksiya və

elektrik xarakteristikalarına goumlrə fərqlənirlər Kabellər keccedilirici aluumlminium (Al) və ya Mis (Cu) damardan ekran

damar izolyaisyası izolyasiya uumlstuuml ekran Al və qurğuşun qilaf və xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuumlndən ibarət olan

konstruksiyalardır Kabellər zavod istehsalı şəraitində hazırlandığı zaman onların elektrik istilik mexaniki və

konstruktiv parametrlərinə nəzarət edilir İstehsal və işə buraxmada kabellər iki dəfə sınaq edilir I sınaq yuumlksək

tələblərə cavab verən zavod sınaqları standartlarla (CELENEC VDE BS ГОСТ TSE və s) aparılır

İstehsal olunan və zavod sınaqlarından ccedilıxmış kabellər lazımi pasport goumlstəriciləri və uyğun xarakteristikalara

malik olurlar Guumlc kabellərinin istehsalı uumlccediluumln işlənmiş ldquoTexniki şərtlərrdquodə kabellərin buumltuumln xarakteristikaları ilə

yanaşı onların barabanlara sarınması daşınması saxlanması ccediləkilməsi və s kimi texniki parametrləri goumlstərilir

II sınaq təzə ccediləkilmiş kabeli işə qoşmamışdan əvvəl yerində aparılır Bu zaman kabel izolyasiyanın

elektrik sahəsində etibarlı işləməsinə xuumlsusi əhəmiyyət verilir Ona goumlrə izolyasiyanın elektrik moumlhkəmliyinin

ehtiyat əmsalı 33 ndash 50 U0 qiymətləri arasında olması fikri ilə sınaqlarda 5 dəq 6 kV uumlccediluumln 36 kV 10 kV uumlccediluumln 60

kV gərginlik verilir Beləliklə zavodda yağ-kağız izolyasiyalı kabeli 6 dəfə artıq qiymətli boumlyuumlk elektrik sahə

gərginliyinin təsiri altında sınaq edirlər Son tendensiyalara goumlrə TPE izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln bu sınaq

gərginliyinin muumləyyən həddə qədər (3Uo ndasha qədər) azaldılması lazımdır

Uumlccedilfazlı kabel xətləri eyni gərginlikli hava xətlərindən (HX) daha bahalıdır Onlar ccedilox zəhmətli təmir

muumlddətinin uzun və bahalı olması ilə yanaşı yuumlksək ixtisaslı montaj heyyətinin olmasını da tələb edir Uumlstəlik

kabel xətti ilə eyni guumlcuumln oumltuumlruumllməsi HX-nə nisbətən daha ccedilox əlvan metalların sərf edilməsini tələb edir 5

KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin ccediləkilməsinə icazə

verilmədiyi yerlərdə istifadəsi muumlmkuumlnduumlr Bunalara baxmayaraq kabel xətlərinin aşağıdakı uumlstuumlnluumlkləri də

vardır

a) Atmosfer təsirlərinə məsələn kuumllək buzlaşma ildırım boşalmalarına məruz qalmaması

b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə muumldaxilə etməməsi

Kabel xətlərinin əsas elementləri aşağıdakılardır

a) elektrik enerjisini oumltuumlrən kabel b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən muftalar muftalar

kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və buumltuumln xəttin uzunluğu uumlccediluumln vacib elementlərdir

c) sonluq muftalar və ya işləmələr d) yuumlksək gərginlikli (110 kV və daha boumlyuumlk) kabel xətlərinin yağ durdurucu

muftaları e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları j) kabelin temperatur və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri

və sistemlər i) kabellərin təbii ccediləkilişi muumlmkuumln olmadıqda onları kollektor tunel blok və s tikililərdə ccediləkirlər

Kabel xətlərində olan buumltuumln muftalar da həmin gərginliklə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyi 3Uo

gərginliyinə davam gətirən və qismi boşalmaların zənn edilən yuumlkuuml (10 pKl) olan kabel muftaları həmin kabellə

bərabər 25-30 il işləyə bilər Demək olar ki başqa heccedil bir yuumlksək gərginlik avadanlığında elektrik sahə

gərginliyinin belə yuumlksək həddi yoxdur

Deyildiyi kimi hazırda ən ccedilox istifadə edilən orta və yuumlksək gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı

(TPE) kabellərdir sabit gərginlik isə bu izolyasiyada polyarizasiya və qalıq yuumlklər yaradır Ona goumlrə nominaldan

5-6 qat ccedilox olan sabit gərginliklə aparılan sınaqlar Avropa və Rusiyada qadağan edilmişdir

Kabellər həm quruda həm də su altında montaj edilə bilər Hər bir hal uumlccediluumln uyğun konstruksiya

elementlərinə malik kabel seccedililməlidir Su altı ccediləkilişlər uumlccediluumln hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan kağız

izolyaisyalı MKK MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir Su altı polietilen

izolyasiyalı koaksial zirehli kabellər KPK-518 markaları ilə buraxılır Sualtı ccediləkilişdə əsasən qurğuşun qilaflı

dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda təhluumlkəli qaz və

toz olan muumlhitlərdə ccediləkilir Qalan hallarda Aluumlminium və plastmass qilaflı kabellər istifadə edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Konstruksiya elementləri

1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar

2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir

3Dolğu

4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir

5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır

6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir

1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları

Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV

gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan

kabelin markası - NYKRY

7

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y

Konstruksiya elementləri

1 Ccedilox telli mis damar

2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya

4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici

yarımkeccedilirici ekran

5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir

6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri

arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına

xidmət edir

7 Aluumlminium polimer qat

8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml

Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli

birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY

TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması

konstruktiv elementlərin işarələri əsasında

aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin

ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər

Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı

kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması

lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər

və onlardan yaranan gərginliklərin yerə

oumltuumlruumllməsidir

1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml

yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya

4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici

ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis

ekran kontakt mis folqa lentası ilə

sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat

eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX

xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir

Konstruksiya elementləri

8

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY

Konstruksiya elementləri

1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir

2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur

3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH

4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır

5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F

6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S

7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl

8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9

TƏDRİS MƏRKƏZİ

87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH

4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran

5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə

6-Keccedilirici mis ekran- S

7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl

8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və

kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır

18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X

4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat

6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE

7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici

9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)

10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11

1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış

3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)

5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)

6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl

(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda

kondensator effekti yaranmış olar

7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y

Konstruksiya elementləri

12

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor

şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə

aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en

kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın

Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir

qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən

oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır

Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2

1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları

Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı

EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma

bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və

tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir

Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı

olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq

artır ρt=ρo

[1+α(t-to)] və Rt=ρt

LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci

səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir

Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi

13

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

MUumlNDƏRİCAT

GİRİŞ 5

1 Bəzi guumlc kabellərinin noumlvləri və markaları 7

11 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları 13

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi 1 8

13 Kabellərin borularda troslarda ccediləkilişi 23

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi 26

15 Kabellərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları 27

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası 30

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri 31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması 32

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran

vasitəsilə tənzimlənməsi 35

24 Rayvolve texnologiyası 36

25 Toumlkmə texnologiyası 37

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri 37

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları 39

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları 41

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri 41

210 Elastomer muftalar 44

TƏDRİS MƏRKƏZİ

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi 46

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları 47

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları 48

31 BBİTBPTM boruları 48

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM 49

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları 52

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası 54

35 Hermetik qapalı yuvalar uumlccediluumln adaptorlar 57

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları 61

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının

texnoloji ardıcıllığı 62

41 Kabel xətlərinin işə qoşulma qaydaları 66

43 Montaj alətləri 68

Nəticələr 70

Ədəbiyyat 71

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TƏDRİS MƏRKƏZİ

GİRİŞ

İki əsrə yaxındır ki elektrik enerjisinin alınması ccedilevrilməsi oumltuumlruumllməsi və paylanması uumlzrə duumlnyada boumlyuumlk

işlər aparılır Yeni elektrik şəbəkələri tikilir moumlvcudları təzədən qurulur və təkmilləşdirilir Bunlar elektrik

stansiyaları yarımstansiyalar elektrotexniki qurğular elektrik veriliş hava xəttləri (HX) və kabel xəttləri (KX)

muumlhafizə və avtomatika cihazları vasitəsi ilə həyata keccedilirilir Kabellər gərginlik sinfi təyinatı konstruksiya və

elektrik xarakteristikalarına goumlrə fərqlənirlər Kabellər keccedilirici aluumlminium (Al) və ya Mis (Cu) damardan ekran

damar izolyaisyası izolyasiya uumlstuuml ekran Al və qurğuşun qilaf və xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuumlndən ibarət olan

konstruksiyalardır Kabellər zavod istehsalı şəraitində hazırlandığı zaman onların elektrik istilik mexaniki və

konstruktiv parametrlərinə nəzarət edilir İstehsal və işə buraxmada kabellər iki dəfə sınaq edilir I sınaq yuumlksək

tələblərə cavab verən zavod sınaqları standartlarla (CELENEC VDE BS ГОСТ TSE və s) aparılır

İstehsal olunan və zavod sınaqlarından ccedilıxmış kabellər lazımi pasport goumlstəriciləri və uyğun xarakteristikalara

malik olurlar Guumlc kabellərinin istehsalı uumlccediluumln işlənmiş ldquoTexniki şərtlərrdquodə kabellərin buumltuumln xarakteristikaları ilə

yanaşı onların barabanlara sarınması daşınması saxlanması ccediləkilməsi və s kimi texniki parametrləri goumlstərilir

II sınaq təzə ccediləkilmiş kabeli işə qoşmamışdan əvvəl yerində aparılır Bu zaman kabel izolyasiyanın

elektrik sahəsində etibarlı işləməsinə xuumlsusi əhəmiyyət verilir Ona goumlrə izolyasiyanın elektrik moumlhkəmliyinin

ehtiyat əmsalı 33 ndash 50 U0 qiymətləri arasında olması fikri ilə sınaqlarda 5 dəq 6 kV uumlccediluumln 36 kV 10 kV uumlccediluumln 60

kV gərginlik verilir Beləliklə zavodda yağ-kağız izolyasiyalı kabeli 6 dəfə artıq qiymətli boumlyuumlk elektrik sahə

gərginliyinin təsiri altında sınaq edirlər Son tendensiyalara goumlrə TPE izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln bu sınaq

gərginliyinin muumləyyən həddə qədər (3Uo ndasha qədər) azaldılması lazımdır

Uumlccedilfazlı kabel xətləri eyni gərginlikli hava xətlərindən (HX) daha bahalıdır Onlar ccedilox zəhmətli təmir

muumlddətinin uzun və bahalı olması ilə yanaşı yuumlksək ixtisaslı montaj heyyətinin olmasını da tələb edir Uumlstəlik

kabel xətti ilə eyni guumlcuumln oumltuumlruumllməsi HX-nə nisbətən daha ccedilox əlvan metalların sərf edilməsini tələb edir 5

KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin ccediləkilməsinə icazə

verilmədiyi yerlərdə istifadəsi muumlmkuumlnduumlr Bunalara baxmayaraq kabel xətlərinin aşağıdakı uumlstuumlnluumlkləri də

vardır

a) Atmosfer təsirlərinə məsələn kuumllək buzlaşma ildırım boşalmalarına məruz qalmaması

b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə muumldaxilə etməməsi

Kabel xətlərinin əsas elementləri aşağıdakılardır

a) elektrik enerjisini oumltuumlrən kabel b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən muftalar muftalar

kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və buumltuumln xəttin uzunluğu uumlccediluumln vacib elementlərdir

c) sonluq muftalar və ya işləmələr d) yuumlksək gərginlikli (110 kV və daha boumlyuumlk) kabel xətlərinin yağ durdurucu

muftaları e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları j) kabelin temperatur və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri

və sistemlər i) kabellərin təbii ccediləkilişi muumlmkuumln olmadıqda onları kollektor tunel blok və s tikililərdə ccediləkirlər

Kabel xətlərində olan buumltuumln muftalar da həmin gərginliklə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyi 3Uo

gərginliyinə davam gətirən və qismi boşalmaların zənn edilən yuumlkuuml (10 pKl) olan kabel muftaları həmin kabellə

bərabər 25-30 il işləyə bilər Demək olar ki başqa heccedil bir yuumlksək gərginlik avadanlığında elektrik sahə

gərginliyinin belə yuumlksək həddi yoxdur

Deyildiyi kimi hazırda ən ccedilox istifadə edilən orta və yuumlksək gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı

(TPE) kabellərdir sabit gərginlik isə bu izolyasiyada polyarizasiya və qalıq yuumlklər yaradır Ona goumlrə nominaldan

5-6 qat ccedilox olan sabit gərginliklə aparılan sınaqlar Avropa və Rusiyada qadağan edilmişdir

Kabellər həm quruda həm də su altında montaj edilə bilər Hər bir hal uumlccediluumln uyğun konstruksiya

elementlərinə malik kabel seccedililməlidir Su altı ccediləkilişlər uumlccediluumln hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan kağız

izolyaisyalı MKK MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir Su altı polietilen

izolyasiyalı koaksial zirehli kabellər KPK-518 markaları ilə buraxılır Sualtı ccediləkilişdə əsasən qurğuşun qilaflı

dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda təhluumlkəli qaz və

toz olan muumlhitlərdə ccediləkilir Qalan hallarda Aluumlminium və plastmass qilaflı kabellər istifadə edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Konstruksiya elementləri

1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar

2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir

3Dolğu

4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir

5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır

6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir

1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları

Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV

gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan

kabelin markası - NYKRY

7

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y

Konstruksiya elementləri

1 Ccedilox telli mis damar

2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya

4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici

yarımkeccedilirici ekran

5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir

6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri

arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına

xidmət edir

7 Aluumlminium polimer qat

8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml

Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli

birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY

TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması

konstruktiv elementlərin işarələri əsasında

aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin

ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər

Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı

kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması

lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər

və onlardan yaranan gərginliklərin yerə

oumltuumlruumllməsidir

1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml

yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya

4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici

ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis

ekran kontakt mis folqa lentası ilə

sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat

eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX

xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir

Konstruksiya elementləri

8

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY

Konstruksiya elementləri

1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir

2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur

3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH

4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır

5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F

6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S

7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl

8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9

TƏDRİS MƏRKƏZİ

87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH

4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran

5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə

6-Keccedilirici mis ekran- S

7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl

8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və

kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır

18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X

4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat

6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE

7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici

9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)

10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11

1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış

3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)

5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)

6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl

(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda

kondensator effekti yaranmış olar

7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y

Konstruksiya elementləri

12

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor

şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə

aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en

kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın

Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir

qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən

oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır

Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2

1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları

Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı

EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma

bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və

tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir

Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı

olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq

artır ρt=ρo

[1+α(t-to)] və Rt=ρt

LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci

səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir

Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi

13

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi 46

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları 47

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları 48

31 BBİTBPTM boruları 48

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM 49

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları 52

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası 54

35 Hermetik qapalı yuvalar uumlccediluumln adaptorlar 57

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları 61

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının

texnoloji ardıcıllığı 62

41 Kabel xətlərinin işə qoşulma qaydaları 66

43 Montaj alətləri 68

Nəticələr 70

Ədəbiyyat 71

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TƏDRİS MƏRKƏZİ

GİRİŞ

İki əsrə yaxındır ki elektrik enerjisinin alınması ccedilevrilməsi oumltuumlruumllməsi və paylanması uumlzrə duumlnyada boumlyuumlk

işlər aparılır Yeni elektrik şəbəkələri tikilir moumlvcudları təzədən qurulur və təkmilləşdirilir Bunlar elektrik

stansiyaları yarımstansiyalar elektrotexniki qurğular elektrik veriliş hava xəttləri (HX) və kabel xəttləri (KX)

muumlhafizə və avtomatika cihazları vasitəsi ilə həyata keccedilirilir Kabellər gərginlik sinfi təyinatı konstruksiya və

elektrik xarakteristikalarına goumlrə fərqlənirlər Kabellər keccedilirici aluumlminium (Al) və ya Mis (Cu) damardan ekran

damar izolyaisyası izolyasiya uumlstuuml ekran Al və qurğuşun qilaf və xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuumlndən ibarət olan

konstruksiyalardır Kabellər zavod istehsalı şəraitində hazırlandığı zaman onların elektrik istilik mexaniki və

konstruktiv parametrlərinə nəzarət edilir İstehsal və işə buraxmada kabellər iki dəfə sınaq edilir I sınaq yuumlksək

tələblərə cavab verən zavod sınaqları standartlarla (CELENEC VDE BS ГОСТ TSE və s) aparılır

İstehsal olunan və zavod sınaqlarından ccedilıxmış kabellər lazımi pasport goumlstəriciləri və uyğun xarakteristikalara

malik olurlar Guumlc kabellərinin istehsalı uumlccediluumln işlənmiş ldquoTexniki şərtlərrdquodə kabellərin buumltuumln xarakteristikaları ilə

yanaşı onların barabanlara sarınması daşınması saxlanması ccediləkilməsi və s kimi texniki parametrləri goumlstərilir

II sınaq təzə ccediləkilmiş kabeli işə qoşmamışdan əvvəl yerində aparılır Bu zaman kabel izolyasiyanın

elektrik sahəsində etibarlı işləməsinə xuumlsusi əhəmiyyət verilir Ona goumlrə izolyasiyanın elektrik moumlhkəmliyinin

ehtiyat əmsalı 33 ndash 50 U0 qiymətləri arasında olması fikri ilə sınaqlarda 5 dəq 6 kV uumlccediluumln 36 kV 10 kV uumlccediluumln 60

kV gərginlik verilir Beləliklə zavodda yağ-kağız izolyasiyalı kabeli 6 dəfə artıq qiymətli boumlyuumlk elektrik sahə

gərginliyinin təsiri altında sınaq edirlər Son tendensiyalara goumlrə TPE izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln bu sınaq

gərginliyinin muumləyyən həddə qədər (3Uo ndasha qədər) azaldılması lazımdır

Uumlccedilfazlı kabel xətləri eyni gərginlikli hava xətlərindən (HX) daha bahalıdır Onlar ccedilox zəhmətli təmir

muumlddətinin uzun və bahalı olması ilə yanaşı yuumlksək ixtisaslı montaj heyyətinin olmasını da tələb edir Uumlstəlik

kabel xətti ilə eyni guumlcuumln oumltuumlruumllməsi HX-nə nisbətən daha ccedilox əlvan metalların sərf edilməsini tələb edir 5

KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin ccediləkilməsinə icazə

verilmədiyi yerlərdə istifadəsi muumlmkuumlnduumlr Bunalara baxmayaraq kabel xətlərinin aşağıdakı uumlstuumlnluumlkləri də

vardır

a) Atmosfer təsirlərinə məsələn kuumllək buzlaşma ildırım boşalmalarına məruz qalmaması

b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə muumldaxilə etməməsi

Kabel xətlərinin əsas elementləri aşağıdakılardır

a) elektrik enerjisini oumltuumlrən kabel b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən muftalar muftalar

kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və buumltuumln xəttin uzunluğu uumlccediluumln vacib elementlərdir

c) sonluq muftalar və ya işləmələr d) yuumlksək gərginlikli (110 kV və daha boumlyuumlk) kabel xətlərinin yağ durdurucu

muftaları e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları j) kabelin temperatur və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri

və sistemlər i) kabellərin təbii ccediləkilişi muumlmkuumln olmadıqda onları kollektor tunel blok və s tikililərdə ccediləkirlər

Kabel xətlərində olan buumltuumln muftalar da həmin gərginliklə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyi 3Uo

gərginliyinə davam gətirən və qismi boşalmaların zənn edilən yuumlkuuml (10 pKl) olan kabel muftaları həmin kabellə

bərabər 25-30 il işləyə bilər Demək olar ki başqa heccedil bir yuumlksək gərginlik avadanlığında elektrik sahə

gərginliyinin belə yuumlksək həddi yoxdur

Deyildiyi kimi hazırda ən ccedilox istifadə edilən orta və yuumlksək gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı

(TPE) kabellərdir sabit gərginlik isə bu izolyasiyada polyarizasiya və qalıq yuumlklər yaradır Ona goumlrə nominaldan

5-6 qat ccedilox olan sabit gərginliklə aparılan sınaqlar Avropa və Rusiyada qadağan edilmişdir

Kabellər həm quruda həm də su altında montaj edilə bilər Hər bir hal uumlccediluumln uyğun konstruksiya

elementlərinə malik kabel seccedililməlidir Su altı ccediləkilişlər uumlccediluumln hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan kağız

izolyaisyalı MKK MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir Su altı polietilen

izolyasiyalı koaksial zirehli kabellər KPK-518 markaları ilə buraxılır Sualtı ccediləkilişdə əsasən qurğuşun qilaflı

dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda təhluumlkəli qaz və

toz olan muumlhitlərdə ccediləkilir Qalan hallarda Aluumlminium və plastmass qilaflı kabellər istifadə edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Konstruksiya elementləri

1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar

2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir

3Dolğu

4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir

5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır

6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir

1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları

Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV

gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan

kabelin markası - NYKRY

7

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y

Konstruksiya elementləri

1 Ccedilox telli mis damar

2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya

4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici

yarımkeccedilirici ekran

5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir

6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri

arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına

xidmət edir

7 Aluumlminium polimer qat

8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml

Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli

birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY

TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması

konstruktiv elementlərin işarələri əsasında

aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin

ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər

Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı

kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması

lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər

və onlardan yaranan gərginliklərin yerə

oumltuumlruumllməsidir

1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml

yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya

4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici

ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis

ekran kontakt mis folqa lentası ilə

sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat

eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX

xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir

Konstruksiya elementləri

8

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY

Konstruksiya elementləri

1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir

2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur

3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH

4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır

5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F

6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S

7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl

8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9

TƏDRİS MƏRKƏZİ

87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH

4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran

5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə

6-Keccedilirici mis ekran- S

7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl

8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və

kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır

18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X

4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat

6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE

7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici

9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)

10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11

1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış

3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)

5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)

6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl

(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda

kondensator effekti yaranmış olar

7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y

Konstruksiya elementləri

12

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor

şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə

aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en

kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın

Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir

qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən

oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır

Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2

1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları

Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı

EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma

bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və

tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir

Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı

olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq

artır ρt=ρo

[1+α(t-to)] və Rt=ρt

LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci

səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir

Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi

13

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

GİRİŞ

İki əsrə yaxındır ki elektrik enerjisinin alınması ccedilevrilməsi oumltuumlruumllməsi və paylanması uumlzrə duumlnyada boumlyuumlk

işlər aparılır Yeni elektrik şəbəkələri tikilir moumlvcudları təzədən qurulur və təkmilləşdirilir Bunlar elektrik

stansiyaları yarımstansiyalar elektrotexniki qurğular elektrik veriliş hava xəttləri (HX) və kabel xəttləri (KX)

muumlhafizə və avtomatika cihazları vasitəsi ilə həyata keccedilirilir Kabellər gərginlik sinfi təyinatı konstruksiya və

elektrik xarakteristikalarına goumlrə fərqlənirlər Kabellər keccedilirici aluumlminium (Al) və ya Mis (Cu) damardan ekran

damar izolyaisyası izolyasiya uumlstuuml ekran Al və qurğuşun qilaf və xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuumlndən ibarət olan

konstruksiyalardır Kabellər zavod istehsalı şəraitində hazırlandığı zaman onların elektrik istilik mexaniki və

konstruktiv parametrlərinə nəzarət edilir İstehsal və işə buraxmada kabellər iki dəfə sınaq edilir I sınaq yuumlksək

tələblərə cavab verən zavod sınaqları standartlarla (CELENEC VDE BS ГОСТ TSE və s) aparılır

İstehsal olunan və zavod sınaqlarından ccedilıxmış kabellər lazımi pasport goumlstəriciləri və uyğun xarakteristikalara

malik olurlar Guumlc kabellərinin istehsalı uumlccediluumln işlənmiş ldquoTexniki şərtlərrdquodə kabellərin buumltuumln xarakteristikaları ilə

yanaşı onların barabanlara sarınması daşınması saxlanması ccediləkilməsi və s kimi texniki parametrləri goumlstərilir

II sınaq təzə ccediləkilmiş kabeli işə qoşmamışdan əvvəl yerində aparılır Bu zaman kabel izolyasiyanın

elektrik sahəsində etibarlı işləməsinə xuumlsusi əhəmiyyət verilir Ona goumlrə izolyasiyanın elektrik moumlhkəmliyinin

ehtiyat əmsalı 33 ndash 50 U0 qiymətləri arasında olması fikri ilə sınaqlarda 5 dəq 6 kV uumlccediluumln 36 kV 10 kV uumlccediluumln 60

kV gərginlik verilir Beləliklə zavodda yağ-kağız izolyasiyalı kabeli 6 dəfə artıq qiymətli boumlyuumlk elektrik sahə

gərginliyinin təsiri altında sınaq edirlər Son tendensiyalara goumlrə TPE izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln bu sınaq

gərginliyinin muumləyyən həddə qədər (3Uo ndasha qədər) azaldılması lazımdır

Uumlccedilfazlı kabel xətləri eyni gərginlikli hava xətlərindən (HX) daha bahalıdır Onlar ccedilox zəhmətli təmir

muumlddətinin uzun və bahalı olması ilə yanaşı yuumlksək ixtisaslı montaj heyyətinin olmasını da tələb edir Uumlstəlik

kabel xətti ilə eyni guumlcuumln oumltuumlruumllməsi HX-nə nisbətən daha ccedilox əlvan metalların sərf edilməsini tələb edir 5

KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin ccediləkilməsinə icazə

verilmədiyi yerlərdə istifadəsi muumlmkuumlnduumlr Bunalara baxmayaraq kabel xətlərinin aşağıdakı uumlstuumlnluumlkləri də

vardır

a) Atmosfer təsirlərinə məsələn kuumllək buzlaşma ildırım boşalmalarına məruz qalmaması

b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə muumldaxilə etməməsi

Kabel xətlərinin əsas elementləri aşağıdakılardır

a) elektrik enerjisini oumltuumlrən kabel b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən muftalar muftalar

kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və buumltuumln xəttin uzunluğu uumlccediluumln vacib elementlərdir

c) sonluq muftalar və ya işləmələr d) yuumlksək gərginlikli (110 kV və daha boumlyuumlk) kabel xətlərinin yağ durdurucu

muftaları e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları j) kabelin temperatur və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri

və sistemlər i) kabellərin təbii ccediləkilişi muumlmkuumln olmadıqda onları kollektor tunel blok və s tikililərdə ccediləkirlər

Kabel xətlərində olan buumltuumln muftalar da həmin gərginliklə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyi 3Uo

gərginliyinə davam gətirən və qismi boşalmaların zənn edilən yuumlkuuml (10 pKl) olan kabel muftaları həmin kabellə

bərabər 25-30 il işləyə bilər Demək olar ki başqa heccedil bir yuumlksək gərginlik avadanlığında elektrik sahə

gərginliyinin belə yuumlksək həddi yoxdur

Deyildiyi kimi hazırda ən ccedilox istifadə edilən orta və yuumlksək gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı

(TPE) kabellərdir sabit gərginlik isə bu izolyasiyada polyarizasiya və qalıq yuumlklər yaradır Ona goumlrə nominaldan

5-6 qat ccedilox olan sabit gərginliklə aparılan sınaqlar Avropa və Rusiyada qadağan edilmişdir

Kabellər həm quruda həm də su altında montaj edilə bilər Hər bir hal uumlccediluumln uyğun konstruksiya

elementlərinə malik kabel seccedililməlidir Su altı ccediləkilişlər uumlccediluumln hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan kağız

izolyaisyalı MKK MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir Su altı polietilen

izolyasiyalı koaksial zirehli kabellər KPK-518 markaları ilə buraxılır Sualtı ccediləkilişdə əsasən qurğuşun qilaflı

dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda təhluumlkəli qaz və

toz olan muumlhitlərdə ccediləkilir Qalan hallarda Aluumlminium və plastmass qilaflı kabellər istifadə edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Konstruksiya elementləri

1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar

2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir

3Dolğu

4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir

5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır

6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir

1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları

Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV

gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan

kabelin markası - NYKRY

7

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y

Konstruksiya elementləri

1 Ccedilox telli mis damar

2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya

4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici

yarımkeccedilirici ekran

5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir

6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri

arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına

xidmət edir

7 Aluumlminium polimer qat

8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml

Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli

birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY

TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması

konstruktiv elementlərin işarələri əsasında

aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin

ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər

Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı

kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması

lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər

və onlardan yaranan gərginliklərin yerə

oumltuumlruumllməsidir

1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml

yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya

4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici

ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis

ekran kontakt mis folqa lentası ilə

sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat

eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX

xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir

Konstruksiya elementləri

8

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY

Konstruksiya elementləri

1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir

2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur

3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH

4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır

5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F

6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S

7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl

8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9

TƏDRİS MƏRKƏZİ

87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH

4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran

5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə

6-Keccedilirici mis ekran- S

7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl

8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və

kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır

18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X

4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat

6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE

7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici

9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)

10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11

1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış

3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)

5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)

6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl

(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda

kondensator effekti yaranmış olar

7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y

Konstruksiya elementləri

12

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor

şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə

aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en

kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın

Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir

qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən

oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır

Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2

1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları

Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı

EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma

bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və

tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir

Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı

olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq

artır ρt=ρo

[1+α(t-to)] və Rt=ρt

LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci

səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir

Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi

13

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin ccediləkilməsinə icazə

verilmədiyi yerlərdə istifadəsi muumlmkuumlnduumlr Bunalara baxmayaraq kabel xətlərinin aşağıdakı uumlstuumlnluumlkləri də

vardır

a) Atmosfer təsirlərinə məsələn kuumllək buzlaşma ildırım boşalmalarına məruz qalmaması

b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə muumldaxilə etməməsi

Kabel xətlərinin əsas elementləri aşağıdakılardır

a) elektrik enerjisini oumltuumlrən kabel b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən muftalar muftalar

kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və buumltuumln xəttin uzunluğu uumlccediluumln vacib elementlərdir

c) sonluq muftalar və ya işləmələr d) yuumlksək gərginlikli (110 kV və daha boumlyuumlk) kabel xətlərinin yağ durdurucu

muftaları e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları j) kabelin temperatur və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri

və sistemlər i) kabellərin təbii ccediləkilişi muumlmkuumln olmadıqda onları kollektor tunel blok və s tikililərdə ccediləkirlər

Kabel xətlərində olan buumltuumln muftalar da həmin gərginliklə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyi 3Uo

gərginliyinə davam gətirən və qismi boşalmaların zənn edilən yuumlkuuml (10 pKl) olan kabel muftaları həmin kabellə

bərabər 25-30 il işləyə bilər Demək olar ki başqa heccedil bir yuumlksək gərginlik avadanlığında elektrik sahə

gərginliyinin belə yuumlksək həddi yoxdur

Deyildiyi kimi hazırda ən ccedilox istifadə edilən orta və yuumlksək gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı

(TPE) kabellərdir sabit gərginlik isə bu izolyasiyada polyarizasiya və qalıq yuumlklər yaradır Ona goumlrə nominaldan

5-6 qat ccedilox olan sabit gərginliklə aparılan sınaqlar Avropa və Rusiyada qadağan edilmişdir

Kabellər həm quruda həm də su altında montaj edilə bilər Hər bir hal uumlccediluumln uyğun konstruksiya

elementlərinə malik kabel seccedililməlidir Su altı ccediləkilişlər uumlccediluumln hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan kağız

izolyaisyalı MKK MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir Su altı polietilen

izolyasiyalı koaksial zirehli kabellər KPK-518 markaları ilə buraxılır Sualtı ccediləkilişdə əsasən qurğuşun qilaflı

dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda təhluumlkəli qaz və

toz olan muumlhitlərdə ccediləkilir Qalan hallarda Aluumlminium və plastmass qilaflı kabellər istifadə edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Konstruksiya elementləri

1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar

2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir

3Dolğu

4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir

5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır

6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir

1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları

Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV

gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan

kabelin markası - NYKRY

7

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y

Konstruksiya elementləri

1 Ccedilox telli mis damar

2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya

4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici

yarımkeccedilirici ekran

5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir

6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri

arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına

xidmət edir

7 Aluumlminium polimer qat

8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml

Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli

birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY

TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması

konstruktiv elementlərin işarələri əsasında

aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin

ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər

Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı

kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması

lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər

və onlardan yaranan gərginliklərin yerə

oumltuumlruumllməsidir

1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml

yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya

4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici

ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis

ekran kontakt mis folqa lentası ilə

sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat

eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX

xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir

Konstruksiya elementləri

8

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY

Konstruksiya elementləri

1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir

2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur

3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH

4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır

5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F

6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S

7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl

8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9

TƏDRİS MƏRKƏZİ

87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH

4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran

5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə

6-Keccedilirici mis ekran- S

7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl

8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və

kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır

18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X

4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat

6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE

7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici

9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)

10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11

1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış

3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)

5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)

6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl

(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda

kondensator effekti yaranmış olar

7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y

Konstruksiya elementləri

12

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor

şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə

aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en

kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın

Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir

qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən

oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır

Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2

1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları

Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı

EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma

bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və

tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir

Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı

olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq

artır ρt=ρo

[1+α(t-to)] və Rt=ρt

LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci

səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir

Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi

13

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Konstruksiya elementləri

1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar

2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir

3Dolğu

4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir

5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır

6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir

1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları

Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV

gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan

kabelin markası - NYKRY

7

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y

Konstruksiya elementləri

1 Ccedilox telli mis damar

2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya

4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici

yarımkeccedilirici ekran

5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir

6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri

arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına

xidmət edir

7 Aluumlminium polimer qat

8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml

Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli

birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY

TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması

konstruktiv elementlərin işarələri əsasında

aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin

ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər

Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı

kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması

lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər

və onlardan yaranan gərginliklərin yerə

oumltuumlruumllməsidir

1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml

yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya

4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici

ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis

ekran kontakt mis folqa lentası ilə

sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat

eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX

xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir

Konstruksiya elementləri

8

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY

Konstruksiya elementləri

1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir

2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur

3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH

4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır

5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F

6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S

7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl

8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9

TƏDRİS MƏRKƏZİ

87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH

4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran

5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə

6-Keccedilirici mis ekran- S

7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl

8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və

kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır

18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X

4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat

6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE

7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici

9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)

10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11

1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış

3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)

5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)

6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl

(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda

kondensator effekti yaranmış olar

7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y

Konstruksiya elementləri

12

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor

şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə

aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en

kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın

Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir

qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən

oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır

Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2

1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları

Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı

EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma

bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və

tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir

Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı

olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq

artır ρt=ρo

[1+α(t-to)] və Rt=ρt

LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci

səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir

Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi

13

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y

Konstruksiya elementləri

1 Ccedilox telli mis damar

2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya

4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici

yarımkeccedilirici ekran

5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir

6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri

arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına

xidmət edir

7 Aluumlminium polimer qat

8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml

Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli

birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY

TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması

konstruktiv elementlərin işarələri əsasında

aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin

ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər

Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı

kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması

lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər

və onlardan yaranan gərginliklərin yerə

oumltuumlruumllməsidir

1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml

yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya

4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici

ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis

ekran kontakt mis folqa lentası ilə

sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat

eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX

xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir

Konstruksiya elementləri

8

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY

Konstruksiya elementləri

1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir

2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur

3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH

4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır

5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F

6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S

7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl

8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9

TƏDRİS MƏRKƏZİ

87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH

4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran

5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə

6-Keccedilirici mis ekran- S

7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl

8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və

kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır

18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X

4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat

6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE

7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici

9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)

10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11

1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış

3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)

5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)

6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl

(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda

kondensator effekti yaranmış olar

7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y

Konstruksiya elementləri

12

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor

şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə

aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en

kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın

Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir

qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən

oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır

Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2

1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları

Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı

EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma

bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və

tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir

Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı

olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq

artır ρt=ρo

[1+α(t-to)] və Rt=ρt

LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci

səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir

Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi

13

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY

Konstruksiya elementləri

1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir

2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur

3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH

4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır

5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F

6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S

7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl

8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9

TƏDRİS MƏRKƏZİ

87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH

4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran

5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə

6-Keccedilirici mis ekran- S

7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl

8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və

kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır

18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X

4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat

6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE

7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici

9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)

10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11

1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış

3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)

5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)

6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl

(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda

kondensator effekti yaranmış olar

7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y

Konstruksiya elementləri

12

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor

şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə

aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en

kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın

Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir

qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən

oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır

Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2

1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları

Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı

EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma

bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və

tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir

Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı

olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq

artır ρt=ρo

[1+α(t-to)] və Rt=ρt

LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci

səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir

Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi

13

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH

4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran

5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə

6-Keccedilirici mis ekran- S

7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl

8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və

kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır

18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X

4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat

6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE

7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici

9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)

10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11

1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış

3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)

5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)

6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl

(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda

kondensator effekti yaranmış olar

7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y

Konstruksiya elementləri

12

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor

şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə

aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en

kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın

Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir

qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən

oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır

Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2

1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları

Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı

EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma

bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və

tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir

Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı

olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq

artır ρt=ρo

[1+α(t-to)] və Rt=ρt

LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci

səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir

Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi

13

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və

kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır

18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy

Konstruksiya elementləri

1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və

2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X

4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat

6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE

7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici

9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)

10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11

1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış

3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)

5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)

6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl

(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda

kondensator effekti yaranmış olar

7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y

Konstruksiya elementləri

12

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor

şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə

aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en

kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın

Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir

qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən

oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır

Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2

1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları

Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı

EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma

bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və

tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir

Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı

olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq

artır ρt=ρo

[1+α(t-to)] və Rt=ρt

LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci

səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir

Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi

13

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış

3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran

4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)

5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)

6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl

(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda

kondensator effekti yaranmış olar

7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y

Konstruksiya elementləri

12

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor

şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə

aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en

kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın

Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir

qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən

oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır

Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2

1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları

Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı

EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma

bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və

tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir

Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı

olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq

artır ρt=ρo

[1+α(t-to)] və Rt=ρt

LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci

səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir

Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi

13

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor

şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə

aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en

kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın

Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir

qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən

oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır

Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2

1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları

Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı

EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma

bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və

tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir

Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı

olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq

artır ρt=ρo

[1+α(t-to)] və Rt=ρt

LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci

səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir

Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi

13

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə

elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra

muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır

Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12

Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin

sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu

zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sef

16

14

12

10

t

D

0 25 50 75 100 125 150 175 200

K

18

fR Hs Om12 12

tD=05 03 02 015 01 008 006

Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici

materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının

asılılıqları

14

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

bh=1

18

116

Ksef

16

14

12

100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm

b

h

R Om

10

20

16

12

8

a

-3

fR Hs Om12 12

D=50 mm

D=75 mm

D=100mm

D=150mm

Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv

Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs

muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə

bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan

keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium

keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S

283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni

olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638

Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun

aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin

konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya

uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici

muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)

Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir

Ciş=C0+3middotCfa (11)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı

16

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb

olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı

materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları

ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək

kifayətdir aşağıda soldakı şəkil

I kA

6 5 4 3 2 16

4

2

00

Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin

125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar

yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin

maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C

təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda

olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin

istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda

olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə

yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında

onlarıda yanıqlara səbəb olur

Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən

olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur

asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m

2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir

35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin

damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары

нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də

damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi

TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların

zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I

Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m

(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş

istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin

doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq

ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş

buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və

doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu

Əyrilik radiusun hesabatı

18

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın

ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya

giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin

quruluşu goumlstərilmişdir

Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici

ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə

barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər

yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki

gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir

Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1

km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına

icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum

toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150

mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti

və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin

doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri

həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip

oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-

2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-

5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə

CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və

CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml

20

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 18 kabelin

tuneldə ccediləkilişi 1-

baraban 2-kuumlnc roliki

3-duumlzxətli

hissədərolik 4-doumlngə

rolikləri 5-kabel 6-

bucurqad kanatı (tros)

Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və

doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir

Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj

edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit

goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar

21

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır

(15)

Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir

(16)

TƏDRİS MƏRKƏZİ

6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə

onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında

bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır

Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır

(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur

İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır

X Lsdot=ω L12 (14)

kmF

d

Dn

C n

x

210565

kmFCoСfaCiş

3

4

13012

dn

lL

50)( 12

işCLZd

22

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi

Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda

ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların

tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili

divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm

radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların

başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və

muftalar ilə kipləşdirilməlidir

Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx

yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir

Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1

kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina

daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir

Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən

cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli

buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir

Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və

gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın

yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)

xCL

12

1

23

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Nomin

al en

kəsik

Xəndək

uumlccedilbucaq

Xəndək

uumlfuumlqi

Xəndək

və boruda

Xəndək

və

boruda

Havada

uumlccedilbucaq

Havada

yanaşı

havada

aralı 2D

Məsafədə

35 129 134 122 123 154 157 185

50 152 157 144 146 184 189 222

70 186 192 176 178 230 236 278

95 221 229 210 213 280 287 338

120 252 260 240 242 324 332 391

150 281 288 267 271 368 376 440

185 317 324 303 307 424 432 504

240 367 373 351 356 502 511 593

300 414 419 397 402 577 586 677

24

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə

Nomi-nal

en kəsik

mm 2

Zirehsiz

kabel

xəndək

ccediləkilişdə

Zirehsiz

kabel

xəndəkdə və

boruda

Zirehsiz

kabel

havada

Zirehli

kabellər

xəndəkdə

Zirehli

kabellər

xəndək və

boru

Zirehli

kabellər

havada

35 119 103 132 119 104 133

50 140 122 158 140 123 159

70 171 150 196 171 150 196

95 203 179 236 204 180 238

120 232 205 273 232 206 274

150 260 231 309 259 231 309

185 294 262 355 293 262 354

240 340 305 415 338 304 415

25

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi

Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə

baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут

2

3

4

5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller

Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı

kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin

tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin

reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman

aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları

təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət

xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv

muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və

C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km

məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə

onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət

və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -

(ωLR) və (ωCG) (18)

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə

bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq

muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08

olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin

qiymətdə (6-8) olur

15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları

Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə

torpaqlanma sxemi 27

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

kmVXIU L

Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq

гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin

məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр

Тək damarlı TPE izolyasiyalı

kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası

və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə

torpaqlanma sxemi

Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk

məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara

məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin

noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq

məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya

uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem

induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və

indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur

Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir

Иndeks (щярф)

Kabelin markasыnda

indeksin yeri

Иndeksin tяyinatы-

damar izolyasiya

qilaf zireh altы yastыq

zireh xarici юrtцk

sыrasы ilя oxunur

Kabelin markasы

vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-

Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг

A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС

стандарты иля ЫЫ-жи йердя

А-Aliminium Damar

Пб vulkanlaşmış PE

AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-

мцлайим иглим

НАКРА

Yoxdur -

Н-Зирещсиз (Нот стреет)

Русларда Г-голый ишаряси

сонда йазылыр- ВВГ вя йа

АВВГ

Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)

NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)

OJ (IEC-

standart-ikinciA

hяrfi)

Iшarяnin sonunda

Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash

NYAF кими ишарялянир

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu

goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-

damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel

ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-

hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası

ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının

izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)

isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo

firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq

uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır

Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə

uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir

Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir

30

Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə

ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə

mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri

Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye

tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək

olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri

yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə

Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici

(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator

koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır

31

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması

Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə

elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin

ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq

zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa

qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə

malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO

qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın

kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı

keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə

muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash

əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik

olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda

yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln

qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur

Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO

oksid yapışqanlı qatların təsiri A-

yarımkeccedilirici qat olmadıqda

yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash

İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG

ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı

qatların təsiri ESG normaldır 33

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş

elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər

Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım

keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik

sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan

ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici

xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir

34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi

Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun

xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun

izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A

əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım

muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda

boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda

hazırlanmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja

(hisləndirmə texnolgiyası)

qatılmış polimer borunun sxemi

və elektrik parametrləri (g və C)

35

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

24 Rayvolve texnologiyası

Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış

corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas

uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj

zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və

oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə

hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar

Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir

Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı

davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

36

Şək 28 Rayvolve texnolgiyası

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

25 Toumlkmə texnologiyası

Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində

OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların

anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr

toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi

istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara

zərərli təsirlər goumlstərirdi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri

Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib

komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37

Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu

Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də

saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır

Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir

Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır

təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə

maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)

38

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın

divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass

rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır

Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO

standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid

olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT

- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır

Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və

uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında

kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta

ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-

dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri

ilə təyin edilir şək211

27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları

39

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

212 Qalın divarlı boru məmulatı

Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın

təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra

bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə

goumlstərilmişdir

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və

tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı

elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar

daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli

keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların

muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir

40

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq

muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(

A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə

istifadə edilir

28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip

istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri

Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən

boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən

siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta

boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların

uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də

hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş

xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və

hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma

uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal

lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir

Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə

davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur

41

Şək213 POLT muftası

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının

eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq

12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur

Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd

yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent

şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir

Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3

ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də

birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı

monjetlər olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT

muftalarının kəsiyi yaşıl rəng

yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici

qatını goumlstərir

42

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml

Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə

qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda

muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

43

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi

210 Elastomer muftalar

Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi

təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və

sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn

6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır

44

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri

ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj

oumllccediluumlləri verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

45

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə

hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili

temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də

onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir

46

Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları

Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq

uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə

keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur

Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə

yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir

Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız

izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız

izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı

kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan

sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da

sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr

Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini

ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da

kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı

qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər

damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr

Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240

3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil

olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

47

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri

ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas

sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin

qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən

BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə

işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində

tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər

xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar

izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)

2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV

dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox

olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C

temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın

olmaması

31 BBİTBPTM boruları

TƏDRİS MƏRKƏZİ

48

3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları

Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik

artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və

istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını

almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası

32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM

NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım

məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə

hazırlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

49

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

50

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

51

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM

33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları

Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının

GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti

gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-

paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım

məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada

dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə

həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər

Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin

paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur

İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə

U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

52

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar

Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml

boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk

gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum

tənzimləyir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

53

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası

Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil

damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında

xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml

tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli

plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj

zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur

2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən

polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir

3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız

kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir

4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan

əriyərək buumltuumln buruyur 54

Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və

korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır

POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır

Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi

yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici

və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis

sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir

Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların

istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr

onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların

konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər

Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı

muumlmkuumln olur

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya

qatı 3) elastomer izolasiya qatı

55

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM

ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər

WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır

Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə

malik olurlar

Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)

1 2 3 4 5 6 7

35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20

45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24

65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25

9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32

13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43

175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45

23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44

27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43

33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43

40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43

55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43

55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43

70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43

105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43

125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43

TƏDRİS MƏRKƏZİ

56

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Şək39 Transformator yarımstansiyasının

tipik qoşulma sxemi

Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri

ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın

artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir

Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya

transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə

tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı

olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir

Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir

Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir

35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar

57

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları

yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla

birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin

təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli

elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini

artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-

1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya

goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və

boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez

və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və

diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq

mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a

əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin

səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)

sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud

oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan

vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin

yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də

sınaq edilmişdir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək310 A tip adaptor

58

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı

kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı

quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin

hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə

1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə

verilir

Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən

hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla

oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə

edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq

etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem

sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir

TƏDRİS MƏRKƏZİ

59 Şək311 İki girişli adaptor

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində

bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə

edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml

isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC

ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin

sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik

moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini

və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar

yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər

RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar

asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin

tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı

ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300

mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan

sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur

Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən

gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL

doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar

məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

60

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan

daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir

36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları

101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı

kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ

ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y

N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə

birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə

bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta

sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin

hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək

buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

61

Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin

metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və

mis torla buumlruumluumlnuumlr)

37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı

Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin

işarələnməsi yerinə yetirilir

Şək313 Montajın 2 və 3

ndashcuuml mərhələsi a)

muftanın torpaqlanmaya

hazırlanması b)muftanın

torpaqlanmadan sonrakı

halı və izolyasiya uumlstuuml

yarımkeccedilirici ekranın

dalğavari təmizlənməsi

işləri aparılır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

62

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb

təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm

oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə

izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon

yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik

yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini

oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar

laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir

Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici

ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə

muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın

accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya

lentası sarınır

8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən

ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və

protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə

qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su

cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl

keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların

olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi

cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar

şəkilə salınmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

63

Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd

boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

66

TƏDRİS MƏRKƏZİ

sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI

Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər

bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi

bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə

bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa

onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir

bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt

bull xəndəyin qəbul olunma aktı

bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import

kabellər uumlccediluumln muumltləq)

bull zavod sınaqlarının protokolları

bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin

goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri

bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli

bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol

bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt

bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı

bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları

bull KX-nin pasportu

Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal

yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir

Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

67

TƏDRİS MƏRKƏZİ

Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700

Kağız izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

Rezin və plastmass

izolyasiyalı

mis damarlı

aluumlminium damarlı

30 Amm2

16 Amm2

35 Amm2

19 Amm2

25 Amm2

14 Amm2

31 Amm2

17 Amm2

20 Amm2

12 Amm2

27 Amm2

16 Amm2

Cədvəl 31

35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir

- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə

- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların

nəticəsinə əsasən planlaşdırılır

3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən

sonra yerinə yetirilir

Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər

KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir

Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı

soumlhbət aparılmalıdır

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

38 Montaj alətləri

İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo

Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və

gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash

100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash

3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır

65

Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın

soyucu aləti

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

Kabel bıccedilağı

EXRM ndash 0607

uzunluq 175mm

bullXarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM

ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi

forması əməliyyatı sadələşdirir

və təhluumlkəsiz edir

bullAsan sıyrılan

yarımkeccedilirici ekran

pərdəsinin sıyrılması

uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash

011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04

mm

bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı

KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash

600 ndash 52mm zirehsiz

kabellər uumlccediluumln işlədilir

bullKabelin ccedilərtilməsi

uumlccediluumln alət EXRM ndash

1004

bullPlastmass şlanq və ya

izolyasiyanın

qızdırılaraq dairəvi

şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln

2000 mm uzunluğunda

sap

Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib

ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir

Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm

Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir

Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan

sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap

TƏDRİS MƏRKƏZİ

66 Şək317 Kəsici alətlər

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

TƏDRİS MƏRKƏZİ

NƏTİCƏLƏR

1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi

izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir

2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir

3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və

forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut

edilir

4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara

nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır

5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in

etibarlılığını xeyli artırır

6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı

uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır

7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi

goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir

8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə

edilir

67

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68

ƏDƏBİYYAT

1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln

dərslik Bakı 2009 il

2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il

3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our

commıtment

4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment

5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт

TƏDRİS MƏRKƏZİ

68