ЕКОНОМСКИ ПОКАЗАТЕЛИ ЗА

ДЕЛУВАЊЕТО НА СТОПАНСКИТЕ И

НЕСТОПАНСКИТЕ СУБЈЕКТИ

Производство

Трошоци и калкулации

Вкупен приход и добивка (профит)

Економичност

Продуктивност

Рентабилност

ПОИМ И ПОДЕЛБА НА СРЕДСТВАТА

Средствата се материјална основа за економските

активности

Се делат на две групи:

– Постојани (основни)

– Тековни (обртни)

Постојани средства

Карактеристики:

-долгорочност во употребата (над една година)

-повеќекратна употреба

-постепеност во трошењето

-подложни се на економска (морална) застареност

Видови на постојани средства

Материјален вид:

Земјишта од стопански карактер, ниви, пасишта, акумулации

Стопански згради,

Орудија за работа: машини, крупен алат, опрема

Долгорочни насади

Основно стадо: стадо, рој, јато

Транспортни средства за воздушен, железнички, патен, вертикален (лифтови) превоз

Нематеријален вид:

Патенти, лиценци, трговски марки, жигови

Основачки вложувања: научно-истражувачки и инвестициони проекти, интеркаларна камата

Амортизација на постојаните средства Амортизација (деплација, депрецијација, деградација):

Отпишување на дел од вредноста на постојаните средства, со што се намалува нивната набавна вредност

Пресметаниот износ на отпишаната вредност се вградува во цената на чинење на учиноците

Постојат два система за пресметка на амортизацијата:

Временски (базиран на проценката на векот на траењето)

-износот на годишната амортизација се утврдува со делење на набавната вредност со годините на употреба

Функционален (базиран на употребата)

-износот на амортизацијата базира на користењето (употребата)

Тековни средства

Тековните средства се трошат еднократно при нивната употреба

Прават кружно движење (пари-стока-пари) во покуси временски

интервали (до една година)

Појавни облици (форми) се:

Парична

Преодна

Стокова (материјална)

Форми (видови) на тековните срества

Парична форма:

-каса, жиро сметки, девизни сметки

Стокова форма:

-материјали ( суровини, гориво, мазиво, канцелариски материјали,

ситен инвентар, резервни делови,амбалажа, автогуми),

недовршено производство, готови производи, трговски стоки

Преодна форма:

-побарувања од купувачите, обврски кон добавувачите

Извори на средства

Според изворите (потеклото):

Сопствени (основачки вложувања на акционерите и

резултати на работењето)

Туѓи (задолжување кај банките или кај добавувачите

на средствата)

Според рочноста:

Краткорочни (со враќање до една година)

Среднорочни ( со враќање од една до три години)

Долгорочни ( над пет години)

Производство

Елемент (фаза) при делувањето на претпријатијата во кој

вработените (работната сила) преку постојаните средства

(средствата на трудот) делува врз тековните средства (предметите

на трудот) со цел создавање на учиноци (производи и услуѓи)

Со продажбата на учиноците на пазарот, остварената сума од

продажбата треба да биде поголема од почетните суми на

вложени средства

Вложувањето на постојаните средства, тековните средства и

вработените (платите) се одвива во две фази:

Ангажирање на средства и

Трошење на средства

Ангажирање на средства

Претворање на паричните средства во материјален облик на

постојани и тековни средства (заедно со платите на вработените),

со цел овивање на процесот на создавање учиноци (производство)

Фази:

Паричен облик наменет за вложување

Почетен стоков облик (материјали)

Производен процес и технолошко обликување

Конечен стоков облик (учиноци-производи и услуѓи)

Паричен облик (резултат со продажбата)

Ангажирањето на средствата завршува со продажбата на учиноците

Трошење на средствата

Трошењето претставува употреба на ангажираните средства

Се искажува во:

материјален облик (кгр, метри, литри) наречен ПОТРОШОК и

Вредносен облик (во пари) наречен ТРОШОК

Износот на ангажираните средства е секогаш поголем од трошоците, со

оглед дека средствата се ангажираат за повеќе циклуси на работење и дел

од нив постепено се трошат

Трошоците претставуваат вредносно (во пари) изразени

материјални и ментални употреби (потрошоци) на елементите

на производство, кои се дел на цената на чинење (создавање,

сочинување) на учинокот (производот или услугата)

Поделби (групации) на трошоците

Природни видови

Според:

Причинителите на ниното настанување

Начинот на реагирање кон промената на активноста (обемот)

Начинот на предвидување

Можноста за контрола

Природни видови на трошоци

Покажува од кој вид колку трошоци се направени

Сите останати поделби не се надвор од природните видови, туку се истите трошоци, кои откако ќе бидат идентификувани, се преструктуираат (рекласифицираат) според потребите

Видови на тршоци:

Потрошени материјал

Пресметани плати

Услуѓи

Амортизација

Придонеси и даноци кои се на терет на цената на чинење (кон државата-армија, полиција, здравство, образование) и кон договорните странки-(камати, премии за осигурување, членарини за стопански комори и здруженија, реклама и пропаганда)

Трошоци по места и носители

Цел- кое место во претпријатието колку трошоци

предизвикало

Трошочно место-најмал организационен дел во

претпријатието: погон, сектор, служба, работно место

По распределувањето по места, трошоците се

распоредуваат по носители (учиноци)

Трошоци според начинот на реаагирање кон

промена на обемот на активноста

Фиксни, варијабилни и полуваријабилни (полуфиксни)

Фиксни трошоци се оние кои во вкупен износ остануваат непроменети во

определен период, независно од активноста (амортизација, камати,

кирии, закупнини, претплати). Фиксните трошоци по единица производ

(просечни фиксни трошоци) се намалуваат со зголемувањето на обемот

на производството (дегресија, опаѓање)

Варијабилните трошоци во вкупен износ се менуваат со зголемувањето

или намалувањето на обемот на производство. Можат да се јават како:

пропорционални, прогресивни и дегресивни (потрошени материјали,

енергија).

Полуфиксните трошоци во својот вкупен износ остануваат непроменети

во рамките на една зона на прозводството. При преоѓањето во повисока

зона на активност, тие нагло се зголемуваат и остануваат фиксни се

додека се делува во истата зона (прва/ втора смена)

Трошоци во зависност од нивната контрола

Трошоци кои може да се контролираат

(намалување на грешки при работењето)

Трошоци кои не можат да се контролираат

(набавни цени)

Трошоци според начинот на

предвидувањето

Фактички

Предвидувањето се врши на база на трошоци од изминатите

периоди или од сродни (слични) претпријатија

Плански

Предвидувањето се врши врз база на искуства, интицуја трендови

Стандардни

Плански трошоци утврдени врз основа на научно-технички

методи

Калкулација на трошоците

Пресметка на трошоците по единица учинок-утврдување на

цената на чинење (создавање) на производот или услугата

Цената на чинење е основа за утврдување на продажната цена

Просечните трошоци се главен показател при донесувањето на

менаџерските одлуки за отпочнување на некоја деловна активност

Гранични трошоци претставуваат дополнителни просечни

трошоци за секоја новопроизведена единица на учинок

Резултати од работењето на

претпријатијата

Ја покажува успешноста на активноста на претпријатијата

Резултатите можат да се искажат во физички обем и преку пари –износ

остварен со продажбата на учиноците (вкупен приход, реализација.

Вкупниот приход се добива со продажба на учиноците, тој е сума која се

добива со маножење на количината со продажната цена, зголемена со

вонредните (непланирани) приходи

Финансискиот резултат (добивка, профит) се остварува доколку

вкупниот приход е поголем од вкупните расходи

Расходите се поширок поим од трошоците и ѓи опфаќаат, покрај

трошоците (како деловни расходи) и направените плаќања кои не се

директно врзани за создавањето на учиноците (спонзорства, затезни

камати)

Распределба на добивката

Остварената добивка-профит (бруто, пред оданочување) се

намалува за износите на данок на добивка, а остатокот, како нето

добивка се нето добивка, се распределува за неколку намени:

Акумулација (повторно инвестирање)

Дивиденда на акционерите (сопствениците) на претпријатието

Надокнади (бонуси) за менаџерите за добро водење на фирмата

Резерви за заштита од несакани и непланирани влијанија врз

делувањето на претпријатијата во наредните периоди

Во случај кога остварениот вкупен приход е помал од вкупните

трошоци, се јавува загуба од работењето

Економска ефикасност на работењето

Однос помеѓу резултатите и вложувањата, односно

остварување на максимални резултати со минимални

вложувања

Економски показатели за ефикасност и квалитет на

економијата:

Продуктивност

Економичност

рентабилност

Продуктивност (производност) на трудот

Парцијален израз на ефикасноста на работењето

Производство на што е можно повеќе учиноци со помали

трошења на работна сила

Се мери за сеој работник, за дел или за цело претпријатие или

економија

Искажувањето може да биде во:

Натурални показатели, каде се споредуваат количините на

учиноците со потрошените работни часови (продуктивност по час

работа (кгр, литри, услуги/ минути, часови, денови работа)

Вредносни показатели, односно со поделба на вкупниот приход

со вкупните плати на вработените употребени за производството

Економичност

Заложба кон остварување на што поголема вредност

(приход) од учиноците, со најмали можни трошоци на

сите елементи на производството

Покажува колкав вкупен приход се добива од еден

денар трошоци

Економичноста е правопропорционална со вкупниот

приход, а обратнопропорционална со трошоците

Рентабилност

Заложба да се оствари што поголем профит со што помалку

ангажирани средства

Покажува колкав степен (процент) на добивка

(профит) е остварен од 1 денар ангажирани средства

Фактори кои делуваат врз рентабилноста:

Добивката (профитот) преку вкупниот приход и трошоците,

односно економичноста)

Ангажираните средства, преку времето на ангажирање и износите

на ангажираните средства