АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС …libr.aues.kz/facultet/eef/kaf_ot_os/37/umm/otos_5.pdf-объектінің өлшемі, мм; -көру жұмысының

Коммерциялық емес

акционерлік қоғам

«Өміртіршілік қауіпсіздігі

және қоршаған ортаны

қорғау» кафедрасы

ЖҰМЫС ОРЫНДАРЫН АТТЕСТАЦИЯЛАУ

5В073100 – Қоршаған ортаны қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі

мамандығының студенттері үшін машықтану жұмыстарды орындауға

арналған әдістемелік нұсқаулықтар

Алматы 2016

АЛМАТЫ

ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ

БАЙЛАНЫС

УНИВЕРСИТЕТІ

2

ҚҰРАСТЫРУШЫЛАР: И.Ф. Мазалов, Муташева Г.С., Дуйсенбек Ж.С.

«Жұмыс орындарын аттестациялау» пәні бойынша 5В073100 – Қоршаған

ортаны қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі мамандығының студенттері

үшін машықтану жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулықтар

- Алматы: АЭжБУ, 2016 – 30 б.

Әдістемелік құрал машықтану жұмыстарды орындауға арналған

даярлық материалдарынан тұрады, онда әрбір машықтану жұмыстың, сынау

қондырғыларының сипаттамасы келтірілген, тәжірбие мәліметтерін өңдеу

және өткізу әдістемесі, ұсынылатын әдебиетттер тізімі және бақылау

сұрақтары берілген.

Әдістемелік құрал тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және қоршаған

ортаны қорғау мамандығында оқитын студенттерге арналған.

Сур 3 , кесте 19, әдебиет – 7 атау.

Пікір беруші: доцент Койлыбаева Р.Б.

«Алматы энергетика және байланыс университеті» коммерциялық емес

акционерлік қоғамының 2016 ж. жоспары бойынша басылады.

© «Алматы энергетика және байланыс университеті» КЕАҚ, 2016 ж.

3

В данной дисциплине изучаются вопросы строения вещества, взаимодействие заряженных частиц, фотонного излучения с веществом и их воздействие на биологические объекты и организм человека. Изучение методов измерения ионизирующих излуче ний, дозиметров позволит правильно решать задачу коллективной и индивидуальной защиты персонала предприятия и населения. Студенты получат знания об основных аспектах радиационной безопасности: законах в Республике Казахстан, которые предписывают порядок и спользования атомной энергии, санитарные нормы и правила, порядок обеспечения радиационной безопасности населения.

1 Практикалық жұмыс № 1. Еңбек шартын талдау және тиімділеу

Жұмыстың мақсаты: жұмыс орны үшін өндірістік орта факторы және

еңбек процесінің ауырлық көрсеткіші бойынша еңбек шартын талдау

әдістемесін үйрену.

Есептеу әдістемесі

Адамға нақты әсер ететін жұмыстық ортаның әрбір факторынан

жұмыстың ауырлық категорияларын анықтау үшін еңбек ауырлығы мен

қауырттылығын балдық шкала бойынша бағалайды және интегралдық балдық

бағасын анықтайды.

1.1 кесте -Жұмыстық ортаның факторларын балдық бағалау үшін

өлшемдер

Жұмыстық ортаның

факторлары

Бағасы, балдары

1 2 3 4 5 6

Жұмыс орнындағы ауа

температурасы, 0С:

Жылы кезең

Суық кезең

18…20

20…22

21…22

17…19

23…28

15…16

29…32

7…14

33…35

+7 -ден

төмен

>35

-

Улы заттар, ШРК арту - ≤ 1 1,0…2,5 2,6…4,0 4,0…6,0 >6

4

еселігі, есе

Өнеркәсіптік тозаң, ШРК

арту еселігі, есе - ≤ 1,0 1…5 6…10 11…30 > 30

Діріл, ШРД артуы, дБ ШРД -дан

төмен

ПДУ-

дың

деңгейін

де

1…3 4…6 7…9 > 9

Өнеркәсіптік шу, ШРД

артуы, дБ

< 1 ПДУ -ға

тең 1…5 6…10 > 10

> 10

дірілмен

Ультрадыбыс, ШРД

артуы, дБ

< 1 ПДУ -ға

тең 1…5 6…10 11…20 > 20

Жылулық сәулеленудің

қарқындылығы, Вт/м2

≤ 140 141…10

00 1001-1500

1501-

2000

2001…2

500 >2500

Жұмыс орнының

жарықтануы, лк:

Айырмаш. мин. объектісі

Жұмыс разряды

> 1

5…9

1,0…0,3

3…4

< 0,3

1…2

> 0,5

4…9

< 0,5

1…3

-

-

Физикалық динамикалық

жүктеме, Дж:

Жалпы х105

Аймақтық х105

4,2

2,1

4,3…8,3

2,2…4,2

8,4…12

4,3…6,2

13…17

6,3…8,3

18…20

8,4…10

> 20

> 10

Физикалық

статистикалық жүктеме,

Н · с:

Бір қолға х104

Екі қолға х104

Бұлшық ет корпусы х104

< 18

< 43

< 61

18…36

43…86

61…123

37…70

87…144

124…210

71…97

145…22

0

211…30

0

> 97

> 220

> 300

-

-

-

Жұмыс орны (ЖО),

кеңістікте тұру және орын

ауыстыру

Тұрақты

ЖО, еркін

тұру, 5 кг

дейінгі

орны

ауысқан

жүктің

салмағы

Тұрақты

ЖО,

еркін

тұру, 5

кг -нан

көп

орны

ауысқан

жүктің

салмағы

Тұрақты

ЖО, еркін

емес тұру,

25% дейін

- 300 дейін

көлбеу

күйінде

Тұрақты

ЖО,

мәжбүрл

і тұру , –

50%-дан

жоғары

жұмыс

тық

ауысым

Тұрақ

ты ЖО,

мәжбүр

лі,

ыңғай

сыз

тұру –

50%-

дан

жоғары

жұмыс

тық

ауысым

Тұрақты

ЖО,

мәжбүр

лі тұру,

ауысым

ына 300

ретке

дейін

600

бұрыш

пен

еңкею

Ауысымдылығы Таңғы Екі Үш Тұрақсы - -

5

ауысым ауысым ауысым з

ауысым

Тәулігігіне ұздіксіз

жұмыстың ұзақтығы , ч - < 8 < 12 > 12 - -

% жұмыстық ауысымның

ұзақтығынан қадалып

бақылаудың ұзақтығы

<25 25…50 51…75 76…90 >90 -

Бақылаудың маңызды

объектілерінің саны <5 5…10 11…25 >25 - -

Шапшаңдық (сағатына

қозғалыс саны):

Ұсақ

Ірі (қолдар)

<360

<250

361…72

0

251…50

0

721…1080

501…750

1081…3

000

751…16

00

>3000

>1600

-

-

Сағатына сигналдар саны

<75 76...175 176...300 >300 - -

Біркелкілік:

Операцияға қабылдау

саны

Қайталанатын

операциялардың саны,с

>10

>100

6...10

31...100

3...5

20...30

3...5

10...19

2...1

5...9

2...1

1...4

Еңбек және демалыс

тәртібі Әуен мен

гимнасти

каны қосу

арқылы

негіздел-

ген

Әуен

мен

гимнас

тиканы

қосусыз

негіздел

ген

Еңбек

және

демалыс

тәртібінің

негізінің

болмауы

- -

-

Жүйке-эмоциялық

жүктемесі

Жеке

жоспар

бойынша

қарапай

ым әрекет

Берілген

жоспар

бойын

ша

қарапай

ым

әрекет

Түзету

мүмкіндігі

арқылы

берілген

жоспар

бойынша

күрделі

әрекет

Уақыт

тапшы

болған

кезде

берілген

жоспар

бойын

ша

күрделі

әрекет

Адам

дардың

қауіпсіз

дігіне

жауап

керші

лік.

Уақыт

тапшы

болған

кездегі

жеке

қауіп.

-

Тапсырманы орындауға ыңғайлы болу үшін барлық аралық есептеулерді

келесідей реттілікте (әрбір жолға) 1.2 кестеге енгізу қажет:

- (1 баған) нұсқасынанан ортаның факторын жазу;

- бұл факторды (2 баған) Х1 сияқты белгілеу;

- (3 баған) нұсқасынан фактордың мәнін жазып алу;

6

- 1.1 кестенің мәндерін пайдалана отырып Х1 факторының шамасын

балмен анықтау және нәтижесін 4 - ші бағанға енгізу.

- (1.3 кесте) нұсқасынан алынған бастапқы мәліметтерді, (1.1 кесте)

алынған Х1 мәндерін және жұмыстық ортаның факторының меншікті

ауырлығын бағалау нәтижесін 1.2 кестеге енгізеді.

1.2 кесте - Еңбек ауырлығының интегралдық балдық бағасын есептеу Жұмысты

қ ортаның

және

еңбек

шартыны

ң факторы

(кестені

қара)

Көрсеткі

ш

Көрсеткішті

ң мәні (1.3

кестені

қара)

Факторды

ң балдық

бағасы

(1.1

кестені

қара)

Факторды

ң әсерінің

ұзақтығы

tp, мин

Факторды

ң әсерінің

уақытыны

ң меншікті

салмағы

Жұмыстық

ортаның Хф

факторының

меншікті

ауырлығыны

ң бағасы

1. 2 3 4 5 6 7

(1.1) формуласы бойынша интегралдық балдық бағасын есептегеннен

кейін орындалған жұмыстың ауырлығы мен қауырттылық категориясын

анықтайды.

Интегралдық бағасы, балл Ауырлық категориясы

1,8-ге дейін 1

1,8...3,3 2

3,4...4,5 3

4,6...5,3 4

5,4...5,9 5

5,9-дан аса 6

Тапсырманы орындау тәртібі

1. Нұсқа таңдау (1.3 кесте).

2. Негізгі ережелер мен әдістемені үйрену. Кестенің түрін дайындау (1.2

кесте) және берілген нұсқаға сәйкес оған бастапқы мәндерді енгізу.

3. Баллда Х1-дің әрбір факторының шамасын енгізу.

4. (1.2) формуланы ескере отырып (1.1) формула бойынша еңбек

ауырлығының интегралдық балдық бағасын анықтау.

5. Интегралдық балдық бағасын біле отырып, еңбек ауырлығының

категориясын анықтау және оған анықтама беру.

1.3 кесте - Жұмыс орнында еңбек ауырлығы мен қауырттылығының

интегралдық балдық бағасын есептеу тақырыбы бойынша практикалық

жұмысқа арналған тапсырмалар нұсқасы Нұс-

қа

Кәсіп Жұмыстық орта және еңбек шартының факторы Көрсеткіш-

тердің мәні

Әсер ету

уақытыны

ң

ұзақтығы

7

1 2 3 4 5

1 Инженер-

құраушы

Жылдың жылы кезеңінде ЖО-ғы ауаның

температурасы, 0С.

Санитарлық норма деңгейінде ЖО-ң

жарықтылығы:

-объектінің өлшемі, мм;

-көру жұмысының қуаты.

Рұқсат етілген дыбыс деңгейінің артуы, дБа.

Стационарлы ЖО, еркін қалып.

Жылжитын жүктердің салмағы.

Таңғы ауысымдағы жұмыс.

Тәулігіне үздіксіз жұмыстың ұзақтығы, сағ

% жұмыстық ауысымның ұзақтығынан қадалып

бақылаудың ұзақтығы.

Функционалды әуен мен гимнастиканы қолдану

арқылы негізделген еңбек және демалыс тәртібі.

Жүйке-эмоциялық жүктеме жеке жоспар

бойынша қарапайым әрекеттің нәтижесінде

пайда болады.

18...20

--

<0,3

2

2

--

5 кг дейін

--

8

30

--

--

420

420

--

--

240

--

--

--

--

--

--

--

2 ВЦ-да

оператор








Стационарлы ЖО, көлбеу жағдайында 300 дейін

уақыттың 20 % дейін - еркін емес қалып.

Екі ауысымды жұмыс.

Тәулігіне үздіксіз жұмыстың ұзақтығы, сағ.



Бақылаудың маңызды объектілерінің саны.

Саусақтар қозғалысының саны, сағ.


-операцияға қабылдау саны;

-қайталанатын операциялардың саны,с.

21...22

--

<0,3

2

0,8

--

--

8

70

2

260

3

20

--

420

420

--

--

360

--

--

--

--

--

--

--

--

--

3 Үш ауысымды жұмыс.





Діріл, ПДУ арту еселігі, дБ.




Функционалды әуен мен гимнастиканы

қолданусыз негізделген еңбек және демалыс

тәртібі.

Жүйке-эмоциялық жүктеме түзету мүмкіндігі

--

8

30

5

4

3

40

--

--

--

--

--

--

320

--

--

--

--

8

арқылы жеке жоспар бойынша күрделі

әрекеттің нәтижесінде пайда болады.

Улы заттар, ШРК арту еселігі.

3

180

4 Электронды

микроскоппен

жұмыс

істейтін

оператор






- көру жұмысының қуаты.

Екі қолға статистикалық физикалық жүктеме,

Н·с.





Тәулігіне үздіксіз жұмыстың ұзақтығы, сағ





Жүйке-эмоциялық жүктеме басқа адамның

қауіпсіздігінің дабылымен қамтылған.

24...26

--

0,5

3

5,0·105

--

--

5 кг дейін

--

3

60

--

--

420

420

420

420

200

--

--

--

--

--

--

--

--

5 Осцилографта

жұмыс

істейтін

зерттеуші -

инженер








Стационарлы ЖО, көлбеу жағдайында

уақыттың 50 % дейін еркін емес қалып.


Үш ауысымды жұмыс.









Негізделмеген еңбек және демалыс тәртібі.

Жүйке-эмоциялық жүктеме берілген жоспар

бойынша күрделі әрекеттердің негізінде пайда

болады.

29

--

0,45

3

2

--

5 кг дейін

--

6

60

5

300

8

60

--

--

420

420

420

420

360

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

6 Ваккумдық

қондырғы

операторы







21...22

--

0,5

3

420

420

420

420

9



Қашықтыққа жүксіз жүру.





Функционалды әуен мен гимнастиканы

қолданусыз негізделген еңбек және демалыс

тәртібі.

Жүйке-эмоциялық жүктеме күрделі

әрекеттердің негізінде пайда болады.

2

--

4 км дейін

--

8

20

--

240

--

--

--

--

--

7 Баспа

төлемақысын

бақылау

стендінің

операторы















арқылы негізделген еңбек және демалыс тәртібі




Улы заттар, ШРК арту еселігі.

25

--

0,3...0,5

3

0,9

--

5 кг дейін

--

6

60

--

--

2,2

420

420

420

420

240

--

--

--

--

--

--

--

420 8 Пластика лық

деформацияла

нған

бұйымның

өндірісі

бойынша

автоматты

желі

дисплейінің

операторы



















19...20

--

0,5

3

0,8

--

--

4

40

8

100

6

20

420

420

420

420

320

--

--

--

--

--

--

--

--

10






Өнеркәсіптік тозаң, ШРК артуы.

--

--

2

--

--

420

9 Бұйымның

механика

лық қасиетін

анықтауға

жұмыс

істейтін

техник








Стационарлы ЖО, көлбеу жағдайында

уақыттың 50 % дейін еркін емес қалып.

Екі ауысымды жұмыс.




Зиянды заттар (тетрабромэтан), ПДК арту

еселігі.

Жүйке-эмоциялық жүктеме түзету мүмкіндігі

арқылы жеке жоспар бойынша қарапайым

әрекеттің нәтижесінде пайда болады.

24...26

--

<0,3

1

3

--

--

8

70

1,3

--

320

420

420

420

420

--

--

--

--

120

--

10 Авиация

лық

қозғалтқышта

рды бақылау

стендының

операторы














26...28

--

>1

5

6

--

--

8

420

480

480

480

320

--

--

--

2 Практикалық жұмыс № 2. Ауалы өндірістік ортаны сауықтыру

Жұмыстың мақсаты: өндіріс орындарының жергілікті тартпа

желдеткішін есептеу әдістемесін үйрену

2.1 Жалпы мағлұмат

Жергілікті тартпа желдеткіш зиянды бөлінділердің пайда болу көзінен

11

тікелей ластанған ауаны шығаруға арналған.

Жергілікті сорулар технологиялық процестер мен жабдықтарға

байланысты ішінде зиянды бөлінділер болатын жартылай ашық (ашық

ойылған тесік) құрылма түрінде жасалған. Жергілікті соруларға тартпа

шкафтар, жаппалар және т.б. жатады. Олар арқылы ауа келуі үшін тесігі

немесе тығыз емес машина мен аспаптың қаптамасының құрамды бөлігі

болып табылатын зиянды бөлінділер көзінен тыс (соратын зонт, борттық сору

және т.б.) және толық жабық болатын ашық соруды ажыратады.

Жергілікті тартпа желдету кезінде сору ағын кеңістігінің сызығында

орналасуы қажет. Сору тиімділігі тесік ара шықтығына пропорционалды

болғандықтан, сору зиянды тасталындылардың максималды ұсталуын

қамтамасыз ету үшін зиянды тасталындылар көзіне жақын болуы қажет.

Жергілікті соруды жобалау кезінде шығарылған ауа жұмысшы адамның

тыныс алу аймағы арқылы өтпеуі керек екендігін және сорудың құрылымы

жұмыс істеуге кедергі келтірмеу керектігін ескеру қажет. Жергілікті сорудың

маңында ағындық ауаны жіберген кезде өндіріс орны бойынша зиянды

бөлінділерді үрлемеу керек.

2.2 Бортты соруларды есептеу әдістемесі

Бортты соруларды негізінен әр текті ерітінділермен толтырылған ашық

ыдыс, көбінесе төртбұрыш пішінді ыдыс болып табылатын өндірістік

ванналарға орнатады. Өндірістік ванналардағы зиянды заттар қышқыл, сілті

және әртүрлі газдар түрінде бөлініп шығуы мүмкін.

Қызметкерді зиянды бөлінділерден ең ұтымды әдіспен қорғау - ол

ваннаны толық қымтап жабу болып табылады. Бірақ та технологиялық

түсінік бойынша бұл өте сирек болуы мүмкін. Көп таралуға саңылау түріндегі

сорулар ие болды.

Бортты сорудың жұмыс істеу принципі газ жән тамшылар ерітіндісінен

шығарылған тік жолмен шайқайтын сорудың тар алу тесігі арқылы ауа

ерітінді әйнегінде үлкен жылдамдықпен күшті көлденең ағысты тудыруынан

құрылады.

Бортты сорудың көлбеу ағысы тесіктен алынғандарды жою арқылы

бәсеңдейді, сондықтан бір бортты соруды ваннаның ені 600 мм-ден үлкен

емес болғанда ғана жасайды. Кеңірек жасалған ванналарға ваннаның бір-

біріне қарама-қарсы екі жағы бар (екі бортты) сорулар орнатады.

Ванналардың түріне байланысты көлбеу жазықта (төңкерілген) (1, а, б,

в, г суреттер) және тік жазықта (қарапайым және кәдімгі) (1, д, е суреттер)

сіңіру саңылауы бар жергілікті соруларды қолданады, сонымен қатар

үрленген (1, в, г суреттер) [10] бар бортты соруларды пайдаланады.

Бортты соруларды ваннаның ұзын жағына орнатады.

Бортты сорудың саңылауы міндетті түрде ваннаның шетінде орналасуы

қажет. Бортты сорудың саңылауының биіктігін 100 мм шамасында, үрлеу

саңылауының биіктігін - 0,0125 ваннаның енінің 5 мм-ден кем емес

шамасында қабылдайды.

12

Көлбеу және тік жазықта сіңіру саңылауы арқылы үрлеусіз жойылған

ауа мөлшерін (м3/сағ) формула бойынша анықтау керек:

4321

3/1)(0,531400 kkkkkBLkHLB

BLV tt

, (2.1)

мұндағы В - ваннаның ішкі ені, м;

L - ваннаның ішкі ұзындығы м;

Н- ерітінді әйнегінен ваннаның бортына дейінгі ара қашықтық, м;

tk - бөлмедегі ерітінді мен ауа температурасының айырмашылығын

есепке алатын коэффициент (2.2 кесте);

tk - зиянды заттардың шығуының қарқындылығы мен улылығын есепке

алатын коэффициент (2.3 кесте);

1k - сору түрін есепке алатын коэффициент (1k =1 екі бортты үшін;

1k =

1,8 бір бортты үшін);

2k - ерітіндінің ауалық араласуын есепке алатын коэффициент (2k = 1

араласусыз; 2k = 1,2 бортты болған кезде);

3k - ерітінді әйнегін қалтқымен жабуды есепке алатын коэффициент (3k

= 1 - болмаған кезде, шармен қалқалаған кезде 3k = 0,75);

4k - ПАВ қосымшасын енгізу жолымен әйнекті көбікті қабатпен жабуды

есепке алатын коэффициент (болмаған кезде - 4k = 1, араласқан кезде -

4k =

0,5).

а, в - екі бортты; б, г - бір бортты; кәдімгі д - екі бортты; е - бір бортты.

1 сурет- Бортты сорулардың сүлбесі төңкерілген.

13

2.1 кесте - Бөлмедегі ауа мен ерітінді температурасының

айырмашылығын есепке алу коэффициенті

∆t, °C tk ∆t, °C tk

∆t, °C tk

0 1,0 30 1,47 60 1,94

5 1,03 35 1,55 65 2,02

10 1,16 40 1,63 70 2,10

15 1,24 45 1,71 75 2,18

20 1,31 50 1,79 80 2,26

25 1,39 55 1,86 - -

2.2 кесте - Зиянды заттардың бөліну қарқындылығы мен улылығын

есепке алу коэффициенті Ванналар тобы 1 2 3 4 5

tk 2 1,6 1,25 1 0,5

2.3 кесте - Гальваникалық ванналардан жергілікті сорғылар арқылы

жойылған зиянды заттардың меншікті мөлшері, ванналар тобы және

бөлінділерді тазарту бойынша ұсыныстар

№

п/п

Гальваникалық жабындарды орнатудың

технологиялық процесі

Анықтал-

атын зат

Максимал-

ды

мөлшері,

г/(м2·с)

Ванна-

лар

тобы

Тазарту

тәсілі

Әдіс* Құрал

дар**

1 2 3 4 5 6 7

1

1000 А-ден көп тоқ болған кезде 150...350

г/л концентрациясының құрамында хром

қышқылы бар ерітіндіде металдарды

электрхимиялық өңдеу (хромдау, анодты

белсендендіру, мыстарды алу және т.б.).

Хромды

ангидрид 10 1 2 1; 6

2

30...60 г/л концентрациясында хром

қышқылынан тұратын сондай ерітіндіде

(алюминийді, болатты және т.б. электрлі

тегістеу).

Хромды


3

500 А-ден аз тоқта 30…100 г/л

концентрациясының хром қышқылынан

тұратын ерітіндіде (алюминий мен магний

қорытпасын және т.б. анодтау .

Хромды


4 t ≥ 50 °С болған кезде хром қышқылы және

оның тұз ерітіндісінде болаттарды

Хромды

ангидрид 5,5·10

3 4 2 1; 6

14

химиялық өңдеу (пассивтеу, өңдеу,

оксидтік қабықшаны алу, толтыру ).

5

t 50 °С болған кезде хром қышқылы және

оның тұз ерітіндісінде металдарды

химиялық өңдеу (мөлдірлендіру, пассивтеу

және т.б.).

Хромды

ангидрид 0 5 - -

6

Сілті ерітіндісінде электрхимиялық өңдеу

(шламды анодтық алу, майсыздандыру,

қалайылау, сілтілі электрлитте цинктеу,

қалайы алу, мысты оксидтеу, хром алу және

т.б.).

Сілті 11 2 2 2; 6

7

Ерітіндінің 100 ден аса

100 ден кем

температурасында сілті ерітіндісінде

металдарды химиялық өңдеу (болатты

оксидтеу, алюминийді химиялық тегістеу,

титандағы қабыршақты жұмсарту,

алюминий, магний және олардың

қорытпаларын өңдеу және т.б. ) .

Сілті

Сілті

55

55

2

3

2

2

2; 6

2; 6

8

Ерітіндінің

50-ден аса

50-ден кем, °С температура кезінде сілті

ерітіндісінде алюминий мен магнийден

басқа металдарды химиялық өңдеу

(химиялық майсыздандыру,

бейтараптандыру және т.б.) .

Сілті

Сілті

0

0

4

5

-

-

-

-

9

Цианды ерітінділерде кадмирлеу, күміс

жалату, алтын жалату және электр

химиялық декапирлеу.

Цианды

сутек 5,5 2 1 4

10

Цианды ерітінділерде цинктеу, мысқа

айналу, жездеу, химиялық декапирлеу,

амальгамалау.

Цианды

сутек 1,5 2 1 4

11

Фторлы сутек қышқылынан және оның

тұзынан тұратын ерітінділерде металдарды

химиялық өңдеу.

Фторлы

сутек 20 2 1 3

12

Тұз қышқылынан тұратын

концентрлендірілген суық және

сұйылтылып қыздырылған ерітінділерде

металдарды химиялық өңдеу (өңдеу,

шламды алып тастау және т.б.) .

Хлорлы

сутек 80 3 1 3

13

200 г/л дейінгі концентрацияда тұз

қышқылынан тұратын суық ерітінділерде

цинкті және кадмий жабындыларын алудан

басқа металдарды химиялық өңдеу.

Хлорлы

сутек 3·10

-1 5 1 3

14

150..350 г/л концентрациясында күкірт

қышқылынан тұратын ерітінділерде

металдарды электрхимиялық өңдеу, сондай-

ақ концентрленген суық және сұйылтылған

қыздырылған ерітінділерде химиялық өңдеу

(анодтау, электрлі тегістеу, өңдеу және т.б.).

Күкірт

қышқылы 7 2 2 1; 6

15

15 t < 50°С кезде күкірт қышқылды

ерітінділерде мысқа айналдыру, сонымен

қатар химиялық белсендендіру , қалайылау,

цинктеу және кадмийлеу.

Күкірт

қышқылы 0 5 - -

16 Ортофосфорлы қышқылдан тұратын

концентрленген суық және сұйылтылған

қыздырылған ерітінділерде металдарды

химиялық өңдеу (фосфоттау және т.б.).

Фосфор

қышқылы 6·10

-1 3 2 1; 6

17 Ортофосфорлы қышқылдан тұратын

концентрленген суық ерітінділерде

металдарды электрхимиялық өңдеу және

концентрленген қыздырылған ерітінділерде

металдарды химиялық өңдеу (алюминийді

химиялық тегістеу, болаттарды, мысты және

т.б.элекрлі тегістеу) .

Фосфор

қышқылы 5 2 2 1; 6

18 Ерітіндінің 100 ден аса

100 ден кем

концентрациясы кезінде азот қышқылынан

тұратын сұйытылған ерітінділерде металдарды

химиялық өңдеу (алюминийді сәулелендіру,

никельді химиялық жолмен алу, өңдеу, мысты

декапирлеу, пассивтеу және т.б.).

Азот

қышқылы

және азот

оксиді 3

0

3

5

1

-

5

-

19 1 А/дм2 көп тоқ тығыздығында хлорлы

ерітінділерде никельдеу.

Никельдің

ерітілген

тұзы

1,5·10-1

1 2 1; 6

20 Сондай-ақ сульфат ерітіндісі. Никельдің

ерітілген

тұзы

3·10-2

2 2 1; 6

21 Этилендиаминді электролитте мысқа

айналдыру.

Этилен-

диамин 0 4 - -

22 Қосымша фенолы бар қышқыл

электролиттерде кадмийлеу және

қалайылау.

Фенол 0 4 - -

23 Анилин бояғышында бояу. Анилин 0 4 - -

24 Ыстық суда жуу. Су 0 5 - -

25 Жағымсыз иіс болғанда, мысалы

аммиактың, желімнің және т.б. зиянсыз

технологиялық процестер.

- 0 4-5 - -

*Тазарту әдістері: 1 - абсорбциялық; 2 - сүзу.

**Тазарту құрылғыларының түрлері: 1 — тұман-ұстағыш сүзгілер ТҰС-

Т (сырты титаннан жасалған); 2 — тұман-ұстағыш сүзгілер ТҰС-Б (сырты

болаттан жасалған); 3 - тұман-ұстағыш сүзгілер ТҰС-Т приставкамен

суландырылған; 4 - тұман-ұстағыш сүзгілер ТҰС-С-Ц; 5 - ВЦНИИОТ

түріндегі саптамалы сүзгі; 6 - борттық сорудың ішіне салынған сепараторлар.

Желдеткішті таңдау қажетті тегеурін мен өндірулігін ескере отырып

жүзеге асырылады. Электрқозғалтқыштың білігіне қажет қуат (уВт) формула

бойынша есептеледі:

16

пв1023600

PVN , (2.2)

мұндағы V- өндірулігі, м3/ч;

∆Р - тегеурін, Па;

в - желдеткіштің ПӘК (0,6...0,85);

п - беріліс коэффициенті (0,9...1,0).

2.4 кесте

Нұсқа

№.

Бастапқы мәліметтер

В, мм L, м Н, мм ât ,

°С ďt ,°С

2.4 кесте

бойынша

технологиялық

құбылыстар

2k 3k 4k ∆Р, Па â

ď

1 750 1,2 200 85 25 1 1 1 1 300 0,6 0,9

2 750 1,2 200 75 15 2 1 0,75 0,5 350 0,6 1,0

3 750 1,5 80 80 20 3 1 1 1 450 0,65 0,9

4 1000 5 80 100 20 4 1 0,75 0,5 400 0,7 0,9

5 1250 5 80 95 20 5 1 1 1 350 0,75 1,0

6 1000 3,5 80 75 20 6 1,2 0,75 1 500 0,8 0,9

7 750 1,0 200 80 15 7 1,2 1 0,5 450 0,85 1,0

8 500 1,0 80 85 25 8 1,2 0,75 0,5 350 0,6 1,0

9 550 1,0 80 100 20 9 1 1 1 400 0,65 0,9

10 600 1,2 80 95 20 10 1 0,75 0,5 450 0,7 0,95

11 500 1,2 80 75 20 11 1,2 1 0,5 350 0,6 1,0

12 750 1,5 120 80 15 12 1,2 0,75 1 450 0,65 0,8

13 1000 8 200 95 25 13 1,2 1 0,5 300 0,7 1,0

14 750 1,5 200 85 25 14 1 0,75 1 550 0,8 1,0

15 650 1,5 80 70 15 15 1 1 0,5 600 0,75 0,9

16 600 2,0 80 95 20 16 1,2 0,75 1 550 0,8 0,95

17 1000 3 180 95 20 17 1,2 1 0,5 600 0,75 1,0

18 1000 3,5 200 100 20 18 1,2 0,75 0,5 600 0,6 0,95

19 500 1,0 80 80 15 19 1 0,75 1 350 0,65 0,9

20 750 1,2 80 95 20 20 1 1 1 600 0,7 0,95

21 500 2,0 80 95 20 21 1,2 1 0,5 350 0,8 0,95

22 650 3,0 80 100 25 22 1 0,5 1 350 0,6 1,0

23 700 1,5 120 70 15 23 1,2 1 1 600 0,85 0,9

24 1250 5 200 100 20 24 1,2 0,75 0,5 650 0,6 1,0

25 1000 5 200 80 20 25 1,2 1 0,5 650 0,85 0,9

26 750 1,2 80 95 20 1 1,2 0,75 0,5 400 0,6 0,9

27 750 1.5 200 80 20 2 1 1 1 450 0,85 0,9

28 1250 10 200 75 15 3 1 0,75 0,5 500 0,85 1,0

29 1000 8 200 80 20 4 1,2 1 0,5 550 0,05 1,0

30 1000 5 200 75 20 5 1 0,75 1 300 0,85 0,95

2.3 Сору бүркенішін есептеу әдістемесі

17

Сору бүркеніші тұрақты конвективті ағындар арқылы жабдықтармен,

сонымен қатар тозаңды және газ шығарғыш жабдықтармен анықталады.

Цехтың атмосферасынан жоғары температусы бар, зиянды тасталындылардың

сыртқы көздері арқылы қыздырылған және суық газдардың немесе булардың

тығыздықтарының айырмашылықтарымен шартталған конвективті ағын

көтеріледі. Бұл ағындар тозаң, бу бөлшектерін және пайда болған газдарды

алып, оларды қыздырылған беттен жоғары әкетеді.

2-суретте зиянды заттарды ұстауға арналған бүркеніштің сүлбесі

көрсетілген. Сору бүркенішінің жұмыс тиімділігі шығарылған ауа мөлшеріне

L және газдар мен жоғары дисперсиялы тозаңдардың қоспаларын сору w

жылдамдығына (анықталған зиянды заттар тобы үшін ұсынылған w

салыстыру), сонымен қатар бүркеніштің ара қашықтығына, жылугазтозаң

шығару бетіне Н және бүркеніштің ашылу бұрышына (әдетте α < 60°)

байланысты.

2 сурет - Сору бүркенішінің сүлбесі

Бүркеніштің жұмыстық қимасын орнатудың тиімді биіктігі оның

көздерінен (0,2...0,4)Dэкв ( истэкв 13,1 FD -бөліну көзінің эквиваленттік диаметрі,

м2; Fист - соңғы беттің ауданы, м

2). Сору бүркенішін 0,4...0,8)Dэкв биіктікте

орнатқан кезде есептеу формуласына бөлменің ауа қозғалысын сипаттайтын

коэффициентті енгізу қажет. Бүркенішті 0,8Dэкв көп ара қашықтықта (ауаның

кез келген шығынында) орнату конвективті ағын мен ілеспе газдарды жиі

ұстау арқылы тиімсіз тәртіппен беріледі.

Практикалық мәліметтерден нәтиже жасай отырып бүркеніштің

аумақты өлшемі (ұзындығы мен ені) зиянды зат көздерінің өлшемінен 0,2 м -

ге көп қабылданады.

Сору бүркенішінің L (м3/ч) тиімді жұмыс істеуі жылугаз көздерінен

шығарылған ауаның шығындалған кезінде қамтамасыз етіледі:

ККDQDHL 3/53/1

экв )65,0/43( , (2.3)

мұндағы Ę - бөлменің ауасын қозғалтуға түзету коэффициенті;

18

Ę -конвективті ағында газ құраушысы бар түзету коэффициенті;

Q - жылугаз шығару көздерінің жоғалтқан конвективті жылуының

мөлшері:

3/4

ист67,2 tFQ , (2.4)

мұндағы ∆t -зиянды зат көздерінің және жұмыс орындарының ауасының

температураларының айырмашылығы, °С.

Ę коэффициентін 3-суреттегі график бойынша бөлме ауасының

қозғалу жылдамдығына және А көрсеткішіне тәуелділігін анықтауға болады. K

v

w, м/с1

0,40,2

5

4

3

2

0,6 0,8 1,0

1

6

5

3

2

4

1 - 2,0; 2 - 1,0; 3 - 0,5; 4 - 0,38; 5 - 0,25; 6 - 0,19

3 сурет - А болғанда бөлмедегі ауа қозғалысына Kv түзету

коэффициенті:

F

QDА

2

экв . (2.5)

Ę коэффициентінің мәнін біле отырып, 2.6 кестеден Ę коэффициентін

табуға болады.

2.5 кесте - Ę тәуелді Ę коэффицентінің мәні

- 1 1,5 2,0 2.5 3,0 3,5 4,0

К 1,2 1.23 1,27 1,3 1,33 1,37 1,4

Шығарылатын газдардың қауіптілік класына байланысты формула

бойынша анықталатын бүркеніштің қабылдау қимасының жазықтығына wср

(м/с) орташа жылдамдықтың мәні өзгеруі қажет:

зонтср / FLw , (2.6)

мұндағы Fзонт - бүркеніш қимасының ауданы, м2, Fзонт = АВ.

Әртүрлі зиянды заттар үшін ұсынылған ауаның сору жылдамдығы 2.7

кестеде келтірілген.

19

2.6 кесте - Әртүрлі зиянды заттар үшін ұсынылған ауаның сору

жылдамдығы Заттар тобы ШРК, мг/м

3 w, м/с

I - төтенше қауіпті 0,1 1,75...2,0

II - аса қауіпті 0,1...1,0 1,5...1,75

III - орташа қауіпті 1,0...10,0 1,0...1,5

IV - аз қауіпті Более 10 0,75...1,0

Желдеткішті таңдау қажетті тегеурін мен қуатты ескере отырып жүзеге

асырылады.

Электрқозғалтқыштың білігіне қажетті қуат (кВт) 2.2 формула бойынша

есептеледі.

2.7 кесте - Зиянды заттар үшін ұсынылған ауаның сору жылдамдығы Нұсқа

№

Температура, °С АВ немесе

D, м зат Н, м wп м/с P, кПа

Көздің бөлме ауасының

1 2 3 4 5 6 7 8

1 484 24 1,4 Zn 0,3 0,4 300

2 504 24 0,91,2 Pb 0,47 0,4 450

3 1225 25 0,8 Ni 0,5 0,4 640

4 938 28 0,9 Mn 0,45 0,6 680

5 1128 28 1,41,6 Сu 0,34 0,6 520

6 524 24 1,2 Sn 0,9 0,5 320

7 526 26 1,2 Br 0,8 0,5 280

8 1103 23 0,81,0 Sb 0,6 0,5 380

9 693 23 24 Al 0,5 0,4 420

10 1453 23 0,60,8 SiO2 0,3 0,5 480

11 1286 26 1,82,0 HF 1,2 0,3 360

12 874 24 1,4 NO2 0,9 0,3 440

13 1223 23 2,1 As 1,0 0,6 520

14 1120 20 0,51,8 Ag 0,8 0,3 580

15 980 20 0,61,2 CS2 0,5 0,4 310

16 1154 24 2,3 FeO 1,6 0,3 400

17 928 28 1,21,4 SO2 1,0 0,3 380

18 726 26 0,90,9 CO 0,6 0,3 320

19 824 24 0,81,4 СгО3 0,8 0,6 400

20 768 28 0,70,9 MgO 0,4 0,4 300

21 823 23 2,0 TiCl4 0,8 0,6 500

22 942 22 1,41,6 Фенол 0,6 0,3 450

23 634 24 1,21,4 НСl 0,7 0,3 420

24 823 23 1,01,0 СО 0,5 0,3 320

25 652 22 0,91,2 ПАМ 0,6 0,3 300

26 987 23 0,61,8 Ni 0,5 0,3 680

27 861 24 0,71,2 Mn 0,3 0,3 520

28 1050 25 3,0 Сu 1,2 0,6 320

29 510 26 2,5 Sn 0,9 0,4 280

30 987 24 1,41,4 Br 1,0 0,6 380

20

3 Практикалық жұмыс № 3. Өндірістік жұмыс

Жұмыстың мақсаты: дыбыс оқшаулағыш құрылымдарды есептеу

әдістемесін үйрену.

3.1 Дыбыс оқшаулағыш қаптаманың тиімділігін есептеу

Дыбыс оқшаулағыш қаптама деп білдектен немесе оның бөлігінен

қауіпті шудың таралу жолына саңылаулық тосқауылды қамтамасыз ететін

құралды айтады. Қаптаманың көмегімен шуды жұту әсері 30-35 дБ-ге дейін

жетуі мүмкін. Қаптамалар металдан, ағаштан немесе пластмассадан жасалуы

мүмкін. Қаптаманың құрылымы желдеткіш және технологиялық тесіктердің

құрылғысын, сонымен қатар механизмдерге қызмет жасау және жөндеу үшін

сұрыптау мүмкіндігін қарастыру қажет.

Қаптама қабырғаларының қажетті дыбыс оқшаулағыш қабілеттілігі

Rтр.кож формуламен анықталады

Rтер.үйік=∆Lтр+10 lg*(Sүйк/Sкоз), (3.1)

мұндағы ∆Lтр - шу деңгейінің қажетті төмендеуі, дБ;

Sүйк – қаптама бетінің ауданы, м2;

Sкөз –шу көзінің бетінің ауданы, м2.

Қаптаманың тиіміділігін есептеу кезінде оның дыбысоқшаулағыштық

қабілеттілігі әрбір октавалық жолақтар үшін қажеттіден үлкен , яғни Rүйк ≥

Rтер.үйік болуы қажет. Қаптаманың тиімділігі 63; 125; 250; 500; 1000; 2000;

4000; 8000 Гц жиліктерінің келесі октавалық жолақтары үшін есептеледі.

Өзара байланыстарын есептеу кезінде 1,5÷2,0 -ге тең деп қабылдауға болады.

Шу көздеріндегі қаптаманы орнатқаннан кейін есептік нүктеде шудың

деңгейі формула бойынша есептеледі

Lнақты= L - Rо + 10 lg*(Sүйк/Sкөз) (3.2)

мұндағы L - қаптаманы орнатқанға дейінгі шу деңгейі, дБ;

R0 – қаптама қабырғалары үшін таңдалған материалдың дыбыс

оқшаулағыштық қабілеттілігі, дБ (3.2 кесте).

3.1 кесте - Дыбыс оқшаулайтын қаптаманың тиімділігін

есептеу үшін тапсырмалар нұсқасы

Нұсқ

а

нөм

ірі

Білдектің атауы

Ды

бы

с

дең

гей

і, д

БА

Жұмыс орындарында октавалық жолақтарда дыбыстық

қысымның деңгейі, дБ

63

125

250

500

1000

2000

4000

8000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 0 Рейсмусты 100 104 98 96 93 90 85 89 84

21

1 Сүргілейтін 101 102 100 98 94 89 84 85 83 2 Дөңгелек ағаш

тілгіш

99 103 102 97 93 92 86 87 86

3 Тиекті кесілген 103 100 101 95 94 94 90 86 84 4 Ленталы ағаш

тілгіш

100 105 103 99 95 89 86 85 85

5 Көп ағаш тілгіш 104 107 105 102 94 92 85 84 83 6 Лесорама 99 102 101 97 93 90 86 85 84 7 Тарлы автомат 96 100 103 100 95 86 82 86 81 8 Бұрғылағыш 94 101 93 90 89 87 83 84 82 9 Қайрағыш 97 103 106 101 95 91 84 86 85

3.2 кесте - Кейбір материалдардың (дБ) дыбысоқшаулағыштық

қабілеттілігі (R0)

Материал

Қалыңдық

Орташа геометриялық жилік, Гц

63 125 250 500 1000 2000 4000 8000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Шере (фанера) 3 7 11 14 19 23 20 27 25

Шыны

пластик

3 13 17 21 23 28 25 29 31

Болат бет 1 13 17 21 25 29 31 33 35

Жиіліктің барлық диапазонында шу деңгейінің жеткен төмен шамасын

қажетті төмендеуге арттыру қажет.

Есептеуді 3.3 кестеге түсіру керек.

3.3 кесте - Дыбыс оқшаулағыш қаптаманың тиімділігін есептеу

нәтижелері (білдектің үлгісін көрсету керек) Шама, формула,

дереккөз

Октавалық жолақтың орташа геометриялық жилігі, Гц

63 125 250 500 1000 2000 4000 8000

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 Жұмыс орнындағы

дыбыс деңгейі (3-

кестенің нұсқалары

бойынша

қабылданады) – L

2.Жұмыс орнындағы

шудың нормативтік

(қажетті) деңгейі–

Lнор

3. Шу деңгейінің

қажетті төмендеуі

4. Қаптама

материалының

дыбысоқшаулағышты

қ қабілеттілігі, R0 (4

кесте бойынша

таңдалады)

99

92

86

83

80

78

76

74

22

5.қаптаманы

орнатқаннан кейінгі

шу деңгейі -Lфакт

Тапсырманың нұсқалары 3.1-кестеде көрсетілген, ал қаптаманы

дайындау үшін ұсынылған кейбір материалдардың дыбысоқшаулағыштық

қабілеттілігі 3.2 -кестеде көрсетілген.

Қаптаманы дайындау үшін студент сәйкес негіздемені келтіре отырып

басқа да материалдарды таңдауына болады.

3.2 Шудан қорғау

Жұмыс орындарының өндірістік жерлерін, ғимараттарды және

құрылыстар мен ұйымдарды жобалау, технологиялық құбылыстарды жасау

және жаңарту кезінде жұмыскерлерді шудан қорғау техникалық құралдармен

және ұйымдық іс-шаралармен жүзеге асырылады.

Шудан қорғаудың техникалық құралдарына жататындар:

-шуылы аз технологиялық құбылыстар мен жабдықтарды таңдау;

-дыбыстың пайда болу көздеріндегі шумен күрес (мысалы, тісті беріліс

үшін - дайындаудың тазалығы мен дәлдік класының артуымен; «дыбыссыз»

материалдарды пайдаланумен; майлаудың жақсаруымен; домалау

айналматірегінің орнына сырғанау айналматірегін пайдаланумен және т.б.);

-дыбыс оқшаулағыш және дыбыс жұтқыш құрылғылардың көмегімен

оның таралу жолында қарқындылығының әлсіреуі (дыбыс оқшаулағыш

қаптамалар, бақылау және дистанциялық басқару кабиндері, талшықты-

кеуекті материалдардың негізінде дыбыс жұтқыш өңдеу құрылымдары),

қорғау қағидасының ара қашықтығын қолданумен;

-жеке қорғау құралы (ЖҚҚ): құлаққаптар, дулыға және т.б.

Ұйымдық шаралардың шумен күресі:

-еңбек пен демалыстың тиімді тәртібін таңдау, жұмыстық ауысым

арасында демалысқа үзіліс енгізу;

-«шуылды» кәсіптің қызметкерлерін жүйелі медициналық куәландыру;

- дыбыс оқшаулағыш көздердің қауіпсіздік белгілерін қолдану көптеген

оң нәтижелерді береді, бірақ көп материалдық шығынды қажет етеді.

Дыбысоқшаулағыш құрылғы ол мүмкін болған жағдайда әрдайым

қолдануы тиіс шудан қорғаудың тиімді, қарапайым және үнемді

құралдарымен сипатталады.

Дыбыс оқшаулайтын жабынның құрылымының - элементінің жазық бір

қабатты қоршауының дыбыс оқшаулағыштық сиапаттамасы - формула

бойынша есептеледі, дБ:

∆Lрасч=G–H·lg ψ, (3.3)

мұндағы G және H- дыбысоқшаулағыш коэффициенттері;

ψ = fкр/fсг – жиліктер коэффициенті;

fсг – октавалық жолақтардың орташа геометриялық жилігі, Гц;

23

fкр – формула бойынша есептелген уритикалық жилік (қоршаудың

көлденең тербелісінің резонанстық жиілігі), Гц:

fкр = 46,4 10

ï ðd C

,

(3.4)

мұндағы d – қоршаудың қалыңдығы, м;

Спр –қоршау материалында көлденең дыбыстық толқындардың таралу

жылдамдығы, м/с (3.4 кесте).

Мысалы, қалыңдығы 10 мм болаттан жасалған қоршау үшін шамасы

fкр=1230 Гц. Октавадағы fсг=31,5 Гц орташа геометриялық жиіліктің жилігінің

коэффициенті ψ31,5=1230/31,5=39 > 4 болғандықтан, онда бұл октавада

қоршаудың дыбыс оқшаулағышының сипаттамасы ∆Lрасч=43-13,3 lg39=21,8

дБ. Осыған ұқсас орташа геометриялық жилігі бар 63, 125, 250, 1000, 2000,

4000 и 8000 Гц октаваларда қоршаудың дыбысоқшаулағыш сипаттамасы 25,8;

29,8; 33,8; 36,4; 32,1; 36,3; 44,7 және 52,7 дБ -ге сәйкес.

Дыбыс оқшаулағыштың сипаттамасы берілген материалдан

дайындалған, дыбыс оқшаулайтын құрылғының көмегімен дыбыстық

қысымның октавалық деңгейі неше дБ дейін төмендейтінін көрсетеді. Шуды

бәсеңдеткіш кеңінен таралған, мысалы, ауаны желдету және салқындату

жүйесінің құрамалық бөлігі авиақұрылыс және автокөлік кәсіпорындарының

бұйымдарында қолдануға міндетті болып табылады. Бәсеңдеткіштің дыбыс

оқшаулағышының сипаттамасы өндіруші-кәсіпорынның анықтамалары мен

каталогтарында берілген.

Өндіріс орындарындағы шу деңгейінің төмендеуінің техникалық

құралының ерекшелігі мен кең таралғандығы бойынша - дыбыс жұтқыш

өндіруші құрылымдар мен материалдар.

СЗА шуылы жоғары жұмыстық аймақтарында қолданылуа міндетті,

алайда олардың пайдаланылу әсері маңызды емес. Бұл құралдар шудан

қорғаудың техникалық құралының тең бағалы ретінде қарастырылуы мүмкін

емес.

3.4 кесте - Әртүрлі құрылымдық материалдарда көлденең дыбыстық

толқынның жиілігі мен жылдамдығының коэффициенттері.

Қоршаулар-

дың

материалы

Көлден

ең

дыбыст

ық

толқын

ның

жылдам

дығы

Спр 103,

м/с

Жиліктер коэффициенті

Ψ ≥ 4 4 >Ψ ≥

2

2>Ψ

≥1,6

1,6>Ψ

≥1

1>Ψ

≥0,5

Ψ <0,5

Дыбыс оқшаулағыштың коэффициенттері

G H G H G H G H G H G H

Болат 5,2 43

13,3

39 6,7 30

23,3

30

23,3

30

30,0

31 26,7

24

Алюминий-

магний

қорытпасы

5,1 36

13,3

34

10,0

22

30,0

22

30,0

22

26,7

22 26,7

Органика-

лық әйнек

1,9 41

13,3

39

10,0

36 0 30

30,0

30

26,7

30 26,7

Фанер 2,1 34

13,3

30 6,7 25

10,0

25

10,0

25

16,7

22 26,7

Әйнек

пластик

3,5 36

13,3

34

10,0

28

10,0

28

10,0

28

16,7

25 26,7

Силикатты

әйнек

4,0 40

16,6

40 16,6 29

19,9

29

19,9

29

26,6

31 19,9

3.3 Дыбыс оқшаулайтын құрылғыларды есептеу

Қоршаулардың дыбыс оқшаулағышы (қабырғалар, қаптамалар,

қалқандар) шудың азаюын жұмыс орындарында орташа геометриялық

жиілікпен бірге барлық октавалық жолақтарда, норма бойынша рұқсат етілген

деңгейге дейін қамтамасыз ету қажет. Қажетті Rтр дыбыс оқшаулағыш келесі

формула бойынша бөлмелердің әрбір құрылымдары (қабырғалар, терезе және

т.б.) үшін және көрсетілген әрбір октавалық жолақтар үшін бөлек есептеледі:

- шудың бір бөлмеден екінші бөлмеге енген кезінде:

пLSВLR lg10lg10lg10 доптр ; (3.5)

- бөлмеде шудың іргелес территория арқылы енген кезінде:

6lg10lg10lg10 доптр пLSВLR (3.6)

- шудың бөлмеден іргелес территорияға енген кезінде:

11lg10lg15lg10 доптр пLrSLR ; (3.7)

- дыбыс оқшаулағыш қаптамаларды пайдалану кезінде:

5lg10доптр LLR , (3.8)

мұндағы L - бөлмедегі дыбыстық қысымның октавалық деңгейі, дБ;

В - бөлмені шудан қорғайтын тұрақты, м2;

S - шудың бөлмеге енуі арқылы құрылымды қоршайтын аудан, м2; Lдоп -

шудан қорғалатын бөлменің дыбыстық қысымының рұқсат етілген октавалық

деңгейі, дБ; п - шудың енуі арқылы қоршалған құрылымның немесе олардың

элементтерінің жалпы саны (қабырғалардың, терезелердің, есіктердің саны); r-

қоршалатын құрылымнан шу көзіне дейінгі ара қашықтық ; α-қаптаманың

ішкі бетінің дыбыс жұту коэффициенті (α = 0,5...0,7).

Жиліктің октавалық жолағында В бөлменің тұрақтысы формула

бойынша анықталады:

В = В1000μ (3.9)

мұндағы В1000 - бөлменің V көлемі мен түріне байланысты 7-кесте

бойынша анықталатын 1000 Гц орташа геометриялық жиліктегі бөлме

тұрақтысы; μ - 8-кесте бойынша анықталатын жиліктік көбейткіш.

3.5 кесте - Бөлменің тұрақтылығын анықтау

25

Бөлменің сипаттамасы В1000

Азғантай адам санымен (металлургиялық өндіріс, металл өңдеу цехы,

машина залы және т.б.) V/20

Қатты жиhазбен және көп адам санымен немесе аз адам санымен,

жұмсақ жиhазбен (зертханалар, кабинеттер, ағаш өңдеу цехтары және

т.б.)

V/10

Көп адам санымен және жұмсақ жиhазбен (құрылымдық бюро, оқу

орындарының, операторлық орындардың аудиториялары және т.б. .) V/6

Төбе мен қабырғалар бөлігінің дыбыс жұтатын қаптауышы бар бөлме V/1,5

3.6 кесте - е μ жиліктік көбейткіштің мәні

Бөлменің

көлемі, м3

Орташа геометриляық жиілігі бар жиіліктердің октавалық

жолақтары, Гц

31,5 63 125 250 500 1000 2000 4000 8000

200-ден кем 0,82 0,8 0,75 0,7 0,8 1,0 1,4 1,8 2,5

200... 1000 0,67 0,65 0,62 0,64 0,75 1,0 1,5 2,4 4,2

1000 -нан аса 0,52 0,5 0,5 0,55 0,7 1,0 1,6 3,0 6,0

Тұтастай тосқауылдың дыбыс оқшаулағышы онда терезе ойығы мен есі-

гінің орны бар кезде азаяды және төмендегідей анықталады:

]110)(/(1lg[10)(1,0

с00с

RRSSR , (3.10)

мұндағы Rc , Ro - жиіліктің берілген октавалық бөлігінде қабырға және

есіктің саңлаусыз бөлігіне сәйкес дыбыс оқшаулағыш, дБ;

So - терезенің немесе есіктің ауданы, м2;

Sc -терезе мен есікті қосқанда қабырғаның ауданы, м2.

Дыбыс оқшаулағыштың төмендеу мүмкінділігін қажетті дыбыс

оқшаулағышты осы шамаға арттыру жолымен дыбыс оқшаулағыш

құрылғыларды есептеу кезінде ескеруі қажет.

Қажетті дыбыс оқшаулағыштың максималды мәні үшін h бір қабатты

қоршаудың материалының қалыңдығын формула бойынша анықтайды.

Rтр = 20 lgh + 20 lgf- 47,5, (3.11)

мұндағы f - қажетті дыбыс оқшаулағыштың максимал мәніне сәйкес

дыбыс жиілігі,

ρ – дыбыс оқшаулағыштың материалының тығыздығы, кг/м3.

Жұмыс орнында рұқсат етілген шамаға дейін шуды азайтуды қамтамасыз

ететін дыбыс оқшаулағыш қоршаулардың қалыңдығын есептеу.

3.7 кесте - Тапсырмалардың нұсқасы

нұ

сқа

№

Шу көзі

Оқшауланған

бөлменің

өлшемдері, м

Оқшауланған

бөлменің сипаты

Құрылыс

материалдар

ы

Материалд

ың

тығыздығы

г/см3

Ескерту

1 2 3 4 5 6 7

1 ДСП аймағы 36186 Зертхана Кірпіш 1,6

26

2 Конвертор 84188 Өндіріс орны Темірбетон 2,6

3 ДСП (200 т) 1866 Әкімшілік қызмет Кірпіш

1,6 Терезе S = 3

м2

4 Балғалы

уатқыш 24126 Операторлық

Кірпіш

1,6

Есіктің бар

болуы

S = 4 м2

5

Конверторлық

цехтың ауа

алмасуы 32248 Өндіріс орны Темірбетон 2,6

6 Мартен пеші

(300 т) 1896 Зертхана

Кірпіш 1,6

7 Қақпағы бар

пеш 38219 Өндіріс орны

Кірпіш 1,6

8 Қыздырушы

пеш 1896

Диспетчерлік

қызмет

Кірпіш 1,6

терезе

S = 6 м2

9 Табақты кесу 864 Басқару пульті

Кірпіш

1,6

Терезе S =3

м2 есік S = 2

м2

10 Стан 450 1566 Бақылау кабинеті Кірпіш

1,6 Терезе S = 4

м2

11 Қалып құю

аумағы 1896 Құрылымдық бюро

Кірпіш 1,6

12 Табақты

тазарту аумағы 2196 Өндіріс орны Темірбетон 2,6

13 Айналма

учаскесі 38188

Диспетчерлік

қызмет Кірпіш 1,6

Терезе S = 8

м2

14

Шарлы

диірмен

аумағы 1264 Құрылымдық бюро Темірбетон 2,6

15 Инерциялық

тор 966 Әкімшілік бөлмесі Кірпіш 1,6 Есік S = 3 м

2

16 Термиялық

пеш 21128 Өндіріс орны

Темірбетон 2,6

17 Конверторлы

цех

Сыртқы

қабырғалары:

682110

Зауыт

территориясы

Темірбетон

2,6 Терезе S =

120 м2

4 Практикалық жұмыс №4. Сызықты-қорғаныштық жерге

тұйықтауды есептеу

Жұмыстың мақсаты: сызықты-қоғанышты жерге тұйықталатын

құрылғының кедергісін есептеуді жүзеге асыру, жерге тұйықталатын

құрылғының түрін таңдау (жеке немесе көп электродты) және жерге

тұйықталатын құрылғыны таңдаудың дұрыстығын тексеру есебін жүргізу.

4.1 Сызықты-қорғанышты жерге тұйықталуды есептеу

Кабельдерді найзағайдың соққысынан қорғау кезінде жабдықталған

кабельдің металл қабығы үшін сызықты-қорғанышты жерге тұйықталатын

27

құрылғының кедергісі 100 Ом·м дейін меншікті кедергісі бар топырақ үшін

Rн= 10 -нан артық болмауы және 101 сағ 500 Ом·м меншікті кедергісі бар

топырақ үшін Rн-= 20 -дан артық болмауы міндетті. Қажетті норманы

қамтамасыз ету үшін жеке және көп электродты жерге тұйықтағыш

құрылғылар жабдықталады. Жерге тұйықтағыш ретінде ұзындығы 2,5 м және

50х50х5 мм қимасында бұрыштық болаттан жасалған тік электродтар

қолданылады. Егер жеке тік жерге тұйықтағыштың кедергісі есептеу кезінде

нормадан асып кеткен жағдайда бір-бірімен шина арқылы (көлденең электрод)

жалғанған бірнеше тік электродтардан құрылған көпэлектродты жерге

тұйықтағышты қолданады.

Жеке тік электродтың кедергісін есептеу:

Топырақтың меншікті кедергісінің есептік мәні

Сесептеу в =с өлш · ц в , Ом·м, (4.1)

мұндағы с изм – топырақтың өлшенген кедергісі (тапсырманың

нұсқасын қараңыз) Ом·м;

ц в , бір жыл ішінде топырақтың меншікті кедергісінің өзгеруін

ескеретін тік электродтың маусымдық коэффициенті.

Тапсырма нұсқасының аймақ температурасына тәуелділігін 4.1 кестеден

қара.

4.1 кесте- Аймақ температурасы

Температуралық

аймақ

Маусымдық коэффициенті ц

Ұзындығы 2,5

м цв тік

электродтар

үшін

Жазық электродтар үшін ц г

5 10 15 20 25 30

1 1,75 5,6 5,5 5,4 5,3 5,2 5,1

2 1,55 3,6 3,5 3,4 3,35 3,3 3,25

Жеке тік жерге тұйықтағыштың таралу кедергісі:

с есептеу в 2 Lв 4t+ Lв

Rтк = ───── · (ln──── +0,5 ln ─── ), Ом, (4.2)

2·р·Lв 0,95·В 4t - Lв

мұндағы Lв - тік электродтың ұзындығы (тапсырманың нұсқасын

қара);

В-бұрыш өресінің ені (тапсырманың нұсқасын қара);

t-формула бойынша анықталатын жер бетінен жерге тұйықтағыштың

ортасына дейінгі ара қашықтық

t = tо + 0,5 Lв , м, (4.3)

мұндағы tо- жер бетінен бұрышқа дейінгі ара қашықтық, есепте tо= 0,5м

деп қабылдау керек. Егер есептеу нәтижесінде Rв о шамасы нормадан артық

болған жағдайда көпэлектродты жерге тұйықтағышты жабдықтауы тиіс.

Сызықты-қорғанышты жерге тұйықтағыш құрылғының кедергісінің нормасын

28

және R в о жеке тік жерге тұйықтағыштың кедергісінің шамасын біле отырып

тік электродтардың болжамды санын бағдарлық анықтауға болады.

Жазық электродтың таралу кедергісін есептеу:

Жазық электродтың таралу кедергісі формула бойынша

тұжырымдалады:

с есеп г LгІ

Rтк = ───── · ln ───── , Ом , (4.4)

2р·Lг зг 0,5 Вп · tоп

мұндағы с есеп г- жазық электродтар үшін топырақтың есептік меншікті

кедергісі

с есеп г= с өлш · цг Ом·м; (4.5)

цг-жазық электродтардың маусымдық коэффициенті;

Lг- жалғастырғыш жолының ұзындығы (шиналар). Тік электродтардың

санынан және олардың ара қашықтығынан бастап тұжырымдалады. Сонымен

қатар электродтардың арасындағы ара қашықтығы 2 Lв , яғни 5 м-ге тең деп

қабылданады.

Вп- жалғастырғыш жолының ені (шиналар), Вп= 0,04 м ;

tор-жер бетінен жалғастыру жолының ортасына дейінгі ара қашықтық,

tоп= 0,7 м;

зг- 4.2 -кестеден анықталған электродтардың өзара қалқандалу дәрежесін

сипаттайтын жазық жерге тұйықтағышты пайдалану коэффициенті.

4.2 кесте - Жазық жерге тұйықтағышты пайдалану коэффициенті Тік электродтардың саны Тік электродтар қатарында орналасу шарты кезінде жерге

тұйықтағыштарды пайдалану коэффициенті

зг зв

2 0,94 0,91

3 0,90 0,87

4 0,85 0,83

5 0,82 0,80

6 0,80 0,77

Тік көп электродты жерге тұйықтағыштың кедергісін есептеу.

Тік көп электродты жерге тұйықтағыштың кедергісі формула бойынша

тұжырымдалады:

R г · Rн

Rв = ────── Ом, (4.6)

Rг + Rн

мұндағы R г - (4.7) формуласы бойынша анықталатын жазық

электродтың таралу кедергісі;

29

Rн - топырақтың меншікті кедергісіне тәуелді жерге тұйықтағыш

құрылғының кедергісінің нормаланған шамасы.

Тік жерге тұйықтағыштардың санын есептеу.

Тік электродтардың саны формула бойынша тұжырымдалады:

Rво

n = ───── , (4.8)

з в·Rв

мұндағы Rво - (4.8) формуласы бойынша анықталатын жеке тік жерге

тұйықтағыштың таралу кедергісі;

з в – 3-кестеден анықталған тік жерге тұйықтағыштардың пайдалану

коэффициенті;

(4.6.) Rв - формула бойынша анықталатын тік көп электродты жерге

тұйықтағыштың кедергісі. (4.8) формула бойынша n есептеу нәтижесінде

электродтардың саны бұрынырақ қабылданғаннан (есептің басында

электродтардың санын 2-ге тең деп қабылдау) ерекшеленген жағдайда тік

электродтардың санын нақтылау үшін есептеулер қайталанады.

Есептің дұрыстығын тексеру.

Есептердің дұрыстығы формула бойынша анықталады:

Rво · Rг

R = ───────── Ом, (4.9)

з г·Rво + з в·Rг · n

формула бойынша есептеу нәтижесінде алынған кедергі нормадан

артық болмауы керек.

№ 1 тапсырма. Сызықты-қорғанышты жерге тұйықтағыш құрылғының

кедергісін есептеуді жүзеге асыру, жерге тұйықтағыш құрылғылардың түрін

(жеке және көп электродты) таңдау және тапсырманың нұсқасына сәйкес

жерге тұйықтағыш құрылығыны таңдаудың дұрыстығын тексеру есебін

жүргізу.

4.3 кесте - Нұсқалар бойынша бастапқы мәліметтер

Шама Нұсқалар бойынша шамалардың мәні

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

Температур

алық аймақ

1 1 2 2 2 1 1 2 1 2

с өлш гр.,

Ом·м

32 20 38 108 45 105 36 24 26 22

Lв,м

2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5

В, м 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05

Вп,м 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04

30

Әдебиеттер тізімі

1 Охрана труда и техники безопасности в практической деятельности

субъектов Республики Казахстан /Сост. В.И. Скала. – Алматы: «LEM» , 2012. –

276 с.

2 Раздорожный А.А. Безопасность производственной деятельности: Учеб.

пособ. - М.: ИНФРА - М, 2005.-208 с.

3 Безопасность жизнедеятельности/ под ред. С.В.Белова. - М.: Высшая

школа, 2008. – 348 с.

4 Дюсебаев М.К., Кашкарова З.А., Жандаулетова Ф.Р. Охрана труда и

основы безопасности жизнедеятельности. Конспект лекций. - Алматы: АИЭС,

2006. – 40 с.

5 Хакимжанов Т.Е. Охрана труда. Учебное пособие для вузов. -Алматы,

2006. - 288 с.

6 Охрана труда и основы безопасности жизнедеятельности: Конспект

лекций/сост.: М.К. Дюсебаев, З.А.Кашкарова, Ф.Р.Жандаулетова.- Алматы:

АИЭС, 2006.- 39 с.

31

7 Охрана труда и основы безопасности жизнедеятельности: Конспект

лекций для студ. всех форм обучения/сост.: Ж.С.Абдимуратов,

Т.Е.Хакимжанов, М.К.Дюсебаев. - Алматы: АИЭС, 2010.- 42 с.

Мазмұны

1 Еңбек шартын талдау және тиімділеу.................................................................3

2 Ауалы өндірістік ортаны сауықтыру.................................................................8

2.1 Жалпы мағлұмат.................................................................................................8

2.2 Бортты суларды есептеу әдістемесі..................................................................9

2.3 Сору бүркенішін есептеу әдістемесі ..............................................................14

3 Өндірістік шу ....................................................................................................17

3.1 Дыбыс оқшаулағыш қаптаманың тиімділігін есептеу...................................17

3.2 Шудан қорғау ...................................................................................................18

3.3 Дыбыс оқшаулайтын құрылғыларды есептеу ...............................................20

4 Сызықты – қорғаныштық жерге тұйықтауды есептеу ...................................22

Әдебиеттер тізімі.....................................................................................................30

2016 ж. қосымша жоспары, реті 2

Мазалов Иван Феодорович

Муташева Гаухар Сапаховна.

Дуйсенбек Жансая Серікқызы.

ЖҰМЫС ОРЫНДАРЫН АТТЕСТАЦИЯЛАУ

5В073100 – Қоршаған ортаны қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі

мамандығының студенттері үшін машықтану жұмыстарды орындауға

арналған әдістемелік нұсқаулықтар

32

Редактор Қ.С. Телғожаева

Стандарттау бойынша маман Н.Қ. Молдабекова

Басуға қол қойылды ______ Пішімі 60х84 1/16

Таралымы 50 дана Баспаханалық қағаз №1

Көлемі 1,9 есептік баспа табақ Тапсырыс __ Бағасы 950 тенге

«Алматы энергетика және байланыс университеті»

коммерциялық емес акционерлік қоғамының

көшірмелі-көбейткіш бюросы

050013 Алматы, Байтұрсынұлы көшесі, 126

Documents

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС …libr.aues.kz/facultet/eef/kaf_ot_os/37/umm/otos_5.pdf-объектінің өлшемі, мм; -көру жұмысының