مهندسی فاکتورهای انسانی (ارگونومی)

داود شیشه بری

دانشکده مهندسی صنایع

دانشگاه یزد

:مراجعرقوئی؛ دکتر ناصر صدرا ابانسان؛ ارگونومی کاربردی، متناسب سازی کار، محیط و ماشین با •

(.1395)انتشارات دانشگاه یزد؛ (.1393)ارگونومی کاربردی، مهندسی فاکتورهای انسانی؛ دکتر ناصر صدرا ابرقوئی؛ •.بصیر: ؛ ناشر(1387)ارگونومی کار؛ سید نصر اهلل مرعشی؛ •: ؛ ناشر(1384)مهندسی عوامل انسانی در صنعت و تولید؛ مارتین هالندر؛ علی رضا چوبینه؛ •

.تچرارگونومی در عمل، جستارهای برگزیده ارگونومی؛ محمد امین موعودی، علیرضا چوبینه؛ •

.مرکز کتاب ماد: ؛ نشر(1389).جزوه های آموزشی متفرقه در زمینه ارگونومی•

:سرفصل ها

مقدمه و تاریخچه•ارگونومی و نیاز آشنایی با آن•اهداف و رسالتها و قلمرو ارگونومی•مفاهیم فیزیولوژی کار، فنون ارزیابی انواع کار•فاکتورهای موثر در طراحی ایستگاههای کاری•حالتهای مختلف بدن و خستگی های جسمی و فکری•و خستگی های جسمی و فکری( دما، نور، سر و صدا)انواع عوامل محیطی •فشارهای شغلی و راهکارهای مقابله با آن••...

:نمره بندی

نمره9: پایان ترم•نمره8: ترممیان •نمره3: ارائه گزارش•

:تاریخ های مهم•(دوشنبه)95/12/2(: نفره2تا 1بین )تعیین گروه ها •(دوشنبه)95/12/16: نهایی کردن موضوع و ارائه اولیه مستندات مربوطه•94/7/23دوشنبه : تاریخ شروع ارائه های شفاهی•حان هایک روز پیش از شروع امت(: نسخه ورد و پاورپوینت به همراه کلیه مدارک ضمیمه)تاریخ ارائه گزارش نهایی •96/2/11دوشنبه : تاریخ میانترم•

:موضوع پروژه

ها و انتخاب یک موضوع تحقیقی مربوط به ارگونومی در محیط پیرامون ما و بررسی گزارش•مقاالت و مطالب مرتبط در این زمینه

مقاله مرتبط1حداقل : به دلخواه ؛ مقاالت التین: مقاالت فارسی•

:فهرست موضوعات پيشنهادي ،رانندگی، کتابداریدر تمامی مشاغل از قبیل کشاورزی، ارگونومی •...جوشکاری و •نساجی، سیمانصنایع مختلف از جمله صنعتی در محیط های ارگونومی •...پتروشیمی و •، ادارات،مدارسدر محیط های مختلف از جمله ارگونومی تجهیزات •...و دندان پزشکی •..صفحه کلید، موس، از جمله هستند وسیله هایی که مورداستفاده مکرر ارگونومی •...، اسباب بازی ها و افزارهانوشت •...ها و ها، اعداد، اندازه موثر در طراحی محیط از جمله رنگ عوامل •:موارد موردانتظار•معرفی، تبیین و تشریح کامل موضوع با جزئیات•(در مراجع فارسی و التین)تحقیقات صورت گرفته تا به امروز •مثال های کاربردیارائه •

:سایتهای اینترنتی دانلود مقاالت فارسی

• www.noormags.com

• www.magiran.com

• www.sid.ir

• www.amar.org.ir ( برای دریافت انواع آمار و اطالعات)

• http://journal.ut.ac.ir

چیست؟( ارگونومی)مهندسی فاکتورهای انسانی

واژه یونانی، ارگو به معنی کار و نوموس قانون و قاعده ایجاد•

آنپیرامونمحیطوانسان•

حذفامکانصورتدروموردمطالعهدارد،انسان(جسمی-روحی)سالمتیبرسوءاثرمحیطدرآنچه•.شود

.ارگونومی پیرامون ماست

9

نمایشگرها

امیز و صندلی ه پوشیدنی ها

طراحی داخلی

ایمنی در محیط(مسکونی-صنعتی-جاده ای)

خودرو

کامپیوتر طراحی صنعتی

مهندسی پزشکیروانشناسی رنگ ها

ارگونومیتعاريف

میایجادنکردکاراثردرکهفرسودگیوخستگی، کارفشارهايتقلیلازعبارتستارگونومیازهدف•میمنجروريبهرهافزایشوکارگرسالمتحفظبهکهبدنصحیحوضعباهادستگاهتطبیقوشود.شود

کاريهايوضعیتدرکهشودمیگرفتهنظردرزندهارگانیسمیكعنوانبهانسان، ارگونومیدانشدر•.دهدمیپاسخکاریاشغلیكنیازهايبهداخلیعواملوخارجیعواملوسیلهبهمختلف

Multiple)استايچندرشتهدانشیكارگونومی• disciplinary).

10

:تعاریف ارگونومی

:تعريف سازمان بین المللی کارنی و مهندسی به به کارگیري علوم بیولوژیکی و پیوستگی و همبستگی آن با علوم ف•

اصله، باال منظور ایجاد تطابق بین انسان و کار، سبك شدن کار با کاهش فشارهاي حه رفتن سطح حفاظت در محیط هاي کاري و ایمن بودن ابزار که در نهایت منجر ب

.فعالیت و انجام مناسب و صحیح کار می شود

ارگونومیاهداف

(افرادروحیوجسمیسالمتتضمینهدف)بهداشتیاهداف•

(وريبهرهوسوددهیافزایش)صنعتیاهداف•

14

ارگونومیفوايد

کارفرمابراي•وريبهرهافزایش•حوادثکاهش•محصولکیفیتافزایش•کاراییافزایش•خطاهاکاهش•کارگراندرمانیمخارجکاهش•.شودمیکارگرانغراماتصرفکهمخارجیکاهش•تولیدمخارجکاهش•انسانینیرويازبهتراستفاده•

19

پرسنلبراي•روحیهافزایش•کارفشارکاهش•صدماتوجراحاتکاهش•حوادثکاهش•کارراحتیافزایش•آسایشافزایش•کاربهداشتسطحافزایش•ایمنیافزایش•

:مدیریت تغییر

:انواع مقاومت

ارگونومیتاريخچه

.شدزادهنیزارگونومیزمینکرهرويبربشرخلقتوپیدایشبدواز•

ورمنظبهزمانسنجیوکارمطالعهگیلبرتلیالنو فرانك،میالدي1900اوایلو1800سدهاواخر•.کردندمعلولینبرايوسایلوکارهايمحیططراحیوخستگیواجراییهايمهارتمطالعه

.رسیدندنتایجیبهجراحیوسایلساختمورددربیمارستانجراحیقسمتتحلیلوتجزیه•

46

:اجزاء ارگونومی

ارگونومیتاريخچه

.تیافگسترشبشرزندگیابعادسایربهکهطوريبه1980تا1960دانشاینسریعرشدهايسال•

.داشتعضو5000امریکادرانسانیفاکتورهايتحقیقانجمن1990•

.نمودانسانیفاکتورهايزمینهدرتحقیقاتتوسعهبهکمكنیزکامپیوتررشد•

نامناسبوخلبانانفیزیکیهايمحدودیتدرنظرنگرفتندلیلبهامریکاجنگندههواپیماهايسقوط•.کنترلکلیدهايوهااهرمگیريقرارمحلبودن

ومدوسازبیشعاملانسانیخطاهايهمهنوزالمللیبینهواپیماییسازمانرسمیآماراساسبر•.هستنددنیاهواییحوادث

53

•54545454

:کوه یخ حادثه

:كارانواع ارزيابي فنون

(گيري اكسيژن )آهنگ مصرف اكسيژن •ماهيچههاي فعاليت موضعي سنجه •تقال( عيني غير ) سنجه هاي ذهني •ساير سنجه هاي فشار فيزيولوژيكي•

آهنگ مصرف اكسيژن =انواع كار ارزيابي فنون (اكسيژن گيري )

هر چند اندازه گيري آهنگ مصرف اكسيژنانجام كار نسبتاً پر زحمتدرحين اشخاص

استاست ولي امكان پذير

ه هواي ماكزيمم بتراز :ماكزيممتوان هوازي .ا راكسيژن گيري صورت باالترين آهنگ

.گويند

ه مصرف اكسيژن رابطآهنگ :قلب ضربان مستقيم با مصرف انرژي

سنجه هاي فعاليت=انواع كار ارزيابي فنون

ماهيچهموضعي

اندازه گيري تنش فيزيولوژي هر ماهيچه يااه قرار دادن الكترودهاي دستگماهيچه با گروه

در محل ماهيچه موردپوست، ثابت روي سطح انقباض ازالكتريكي ناشي نظر ، و ثبت فعاليت

.گيرد ماهيچه انجام مي اين عمل را برق نگاري يا الكتروميوگرافي

نامندماهيچه مي

غير) سنجه هاي ذهني =انواع كار ارزيابي فنون تقال( عيني

زه فكر استفاده از درجه بنديهاي ذهني براي اندافكر جذابي است زيرا گيري فيزيولوژيكي

) گ بور. استآنها آسان بكارگيري و امتيازبندي هشدمقياسي براي ارزيابي تقالي ادراك ( 1985

بورگ مي RPEرا مقياس ابداع كرده است كه آن .نامندب مقياس چنان است كه در آن بين ضربان قلاين

.وجود داردرابطه خطي و تراز تقال

ي ساير سنجه ها=انواع كار ارزيابي فنون فيزيولوژيكيفشار

ا جسمي ي) وقتي بدن انسان تحت تنش فوق كليوي غده هاي باشد ( روحي

هورمونهاي ترشح مي كنند مهمترينهرمونهاي كه غده هاي فوق كليوي ترشح

) اند از اپي نفرين كنند عبارت مي (. ينهاكاتكوالم)نفرين و نوراپي ( آدرنالين

امقدار اين كاتلوالمينها در خون يا اوره ره مي توان به منزله سنجه تنش شغلي ب

.برد كار

کتاب ار گونومی علیرضا چوبینه65صفحه (: آمریکایی)آنتروپومتریک جداول مربوط به اندازه هاو ابعاد

در اینترنت(: آلمانی)جداول مربوط به اندازه هاو ابعاد آنتروپومتریک

:ابعاد آنتروپومتریک معمول و متداول برای اندازه گیری

:توصیه هایی برای طراحی پست کار

:ط کارچیدمان میز و صندلی و تنظیم دیگر عوامل فیزیکی محی

:ارحداکثر دسترسی جانبی و منطقه؛ حرکت دست در محیط ک

:قدطراحی محیط کار برای نیروی کاری بلند قد و کوتاه

:تهپارامترهای پیشنهادی برای طراحی میز کار اپراتور در حالت نشس

:ورطراحی ميز کار براي طراحی و نقشه کشی اپرات:هطراحی محيط کار در حالت ایستاد

طراحی محیط کار برای تایپ، کارپیشنهادهایی برای طراحی محیطیطراحی، نقشه کشی و برنامه ریز

:پیشنهادهایی برای طراحی محیط کار

تعریف خستگی و انواع آن

کسالت

استرس شغلی و راههای مقابله با آنها

(فیزیولوژی کار)انرژی و کار

تحليل كار عضالني•

.خون یکی از تفاوت های اساسی بین کار عضالنی دینامیک و استاتیک استتامین •

تواند در در طی کار استاتیک مجاری خون به دلیل فشار داخلی بافت عضالنی به نحوی فشرده می شود که دیگر خون نمی• .مل می کندعضله جریان داشته باشد، بالعکس در طی کار دینامیک عضله مانند یک پمپ که در جریان خون قرار گرفته باشد ع

کوتاه حاصلضرب نیرو در میزان= کار. کار دینامیک به وسیله تغییرات موزون انقباض و رها سازی عضالت مشخص می شود•عضلهسازی

است نشان ی ابقایی ایستایطوالنی انقباض عضالنی که معموالً نمایشگر یک وضعیت ایستایی کار استاتیک به وسیله وضعیت •.از نمای بیرونی کار مفیدی انجام نمی شود. داده می شود

.شوندتغذیه نمی عضالنی استاتیک برای مدت طوالنی نمی تواند انجام پذیرد زیرا سلول ها به خوبی کار •

ریتم مناسبی ، منوط به اینکهانجام برسد کار عضالنی دینامیک می تواند برای مدت زمان زیاد و بدون خستگی طاقت فرسا به • .ایجاد کنیمآن برای

تحليل كار عضالني

:به طور کلی کار استاتیک تحت شرایط زیر قابل بررسی است

.ثانیه یا بیشتر ادامه یابد10اگر سطح تالش باالی ی از کار برای • .اگر کار میانه ای برای یک دقیقه یا بیشتر طول بکشد• دقیقه یا بیشتر طول4برای ( ماکزیمم% 30حدود )یک کار با تالش پایین •

.بکشد

مثالي از كار استاتيک.بدن انسان معموالً کار استاتیک را در طول روز انجام می دهد•

ر قرار تحت فشامدت زیادی که می ایستیم گروه زیادی از عضالت پا، پشت و گردن برای هنگامی •.می گیرند

.هنگام خوابیدن، تقریباً تمام کار استاتیک بدن کاهش می یابددر •

تر از کار ب بسیار نامناسکارها ترکیبی از کار استاتیک و دینامیک هستند، ولی کار استاتیک همه •.تری دارددینامیک می باشد به همین دلیل در تحلیل نقش مهم

هااستاتيک در كارخانه كارهاي معمول ترين

.که شامل خم شدن به سمت جلو یا اطراف باشندهایی شغل • نگهداری اشیاء در دست• .عملیات دستی که نیازمند گستردگی دست در سطح افقی است• .قرار دادن وزن بدن بر روی یک پا در حالی که پای دیگر روی پدال کار می کند• ایستادن در یک محل برای مدت طوالنی• کشیدن و هل دادن اشیاء سنگین• حرکت سر به سمت باال و پایین، جلو و عقب• بلند کردن شانه ها برای مدت طوالنی•

استاتيکاثرات كار

.در طی کار استاتیک به خاطر نیروی اعمال شده جریان خون محدود می شود•

.حد ماکزیمم باشد ، جریان خون تقریبا به طور کامل قطع می شود% 60اگر کار در حدود •

.آیدحد ماکزیمم باشد ، جریان خون به صورت نرمال در می % 20-15اگر کار در حدود •

.هر چه نیروی اعمال شده کمتر باشد ، خستگی حاصل نیز کمتر است•

:كار عضالني استاتيک در مقايسه با كار ديناميک تقريباً مشابه

مصرف بیشتر انرژی•

افزایش ضربان قلب•

زمان استراحت بیشتر•

استاتيکاثرات كار

:نتایج حاصل از تحقیقات مطالعه کار استاتیکی• دقیقه به طول1حد ماکزیمم نیاز داشته باشد، نباید بیش از % 50کار استاتیکی که به •

.انجامدحد ماکزیمم است انقباض عضالنی را می توان برای مدت زمان% 20اگر نیرو کمتر از •

.طوالنی تری انجام دادنیاز داشته باشد و روزها و ماه ها ادامه یابد% 20-15کار استاتیکی که به نیروی معادل •

.را ایجاد می کنددرد آوری خستگی ماکزیمم نیروی عضالنی افزایش% 90متخصصین بر این باورند که نیروی اعمال شده از •

.نیابد

ديناميکعضالني استاتيک و كارهاي تركيب

.یان نمودبو استاتیک در بسیاری از موارد نمی توان تفاوت مشخصی بین کار دینامیک •

کردنتایپ •

.معموالً در هر نوع کار فیزیکی، جزء استاتیکی وجود دارد•

:بدنيبار استاتيک و دردهاي

:بار استاتیک و دردهای بدنی

ت زیادی اگر شما با کامپیوتر کار می کنید یا کار اداری فراوانی دارید که موجب میشود ساعا• اس احسمیز کارتان بگذرانید، احتمال اینکه در پایان روز در ناحیه پشت و گردن را پشت .یا درد داشته باشید زیاد خواهد بودگرفتگی

داده است ان نگران نشوید، دلیل این حس، پیری و از کار افتادگی نیست، تحقیقات جدید نش• ابل مقکودکان دبستانی و راهنمای ی هم، در صورتی که مدت طوالنی پشت میز یا حتی که

شستن واقع ندر . و مشغول انجام تکالیف خود باشند دچار چنین مشکلی خواهند شدکامپیوتر عین ر دکامپیوترآوریفن . در مقابل کامپیوتر تبدیل به شیوه ای از زندگی امروز شده است

در عوارضینیزآنادارات را تا حد فراوانی تشدید کرده است، کار با توانای اینکه بازدهی و .گردن، پشت و شانه های کاربران ایجاد کرده است

:بار استاتيک و دردهاي بدنيای صورت نبودن وسایل ارگونومیک باید از روشهدر •

.کنیدخود استفاده زیر برای رفع مشکل ، هنگامی که بدن بیش از حد به جلو خم شده باشد•

داشتن وزن سر به نگه شانه و عضالت گردن قادر .نیستند

ردن و به یاد داشته باشید که بیشتر دردهای ناحیه گ• ه دلیل عارض میشوند، ببا کامپیوتر پشت که هنگام کار

. تاسپشت میز قرار گیری نادرست بدن روی صندلی و ی و این مساله یک مشکل عمومی بین کودکان مدرسه ا

حد هنگام کار پشت خود را تا. استبزرگساالن کارمند .امکان صاف نگه دارید

پر یکی از پزشکان،ارنشتاینبابی دکتر •م مرد": است مشکالت جسمی گفته سابقه

ته نشسبه سادگی وقت بسیاری را به حالت با آنها، همراه شیوه نشستن . میگذرانند

ه اینکحرکات مکانیکی و تکرار شونده و طوالنی در یک حالت قرار گرفته اند،مدت

میکند ایجادآنهادردهای مختلفی در بدن که در صورت تغییر رویه ندادن به شکل

.آمدمزمن درخواهد

:بار استاتيک و دردهاي بدني.باشد، شاید به جا به جا کردن صفحه نمایشگر نیازمبتال میشویداگر شما هنگام کار در ساعات طوالنی، به درد جدی در ناحیه گردن •

زمان که نگاه کردن به چپ یا راست در مدتطوری است پزشکان اعتقاد دارند که ساختار و استخوان بندی طبیعی گردن بعضی افراد • این مشکل روی میز خود از بروزصفحه نمایشگر این افراد میتوانند به سادگی و با جا به جا کردن . گردن میشوددردهای شدید طوالنی، موجب .جلوگیری کنند

نی به پایین نگاه تا مجبور نباشید ساعات طوالباال بیاورید از خم شدن روی صفحه کلید بپرهیزید و سعی کنید صفحه کلید را تا حد امکان • .کنید

ب کنید و هربار با کامپیوتر خود نص) مونیتور (نمایشگرروی صفحه حتی میتوانید یک یادداشت . کنیدآوری مدام صاف نشستن را به خود یاد • .خواهید کرددر طی زمان باالخره به صاف نشستن عادت . خود را تنظیم کنیدطرز نشستن دیدن ان

ید در غیر این صورت سعی کن. ایده آل استبدهید عضالت خود کشش کوتاهی هم به حتی دقیقه 15اگر بتوانید هر . را صاف کنیدکمرتان •دقیقه طول 5تا 3کال حدود به این کار که . شوید، چند قدم راه رفته و کششی به عضالت خود بدهیدخود بلند دقیقه از جای 45هر

شتر بیطول زمان متوجه خواهید شد که ارزشش را دارد و بازده کاری شما هم نکنید، در میکشد، به چشم یک نوع وقت تلف کردن نگاه استشده

:بدنيبار استاتيک و دردهاي

و یا با قرار دادن ) laptop( قابل حمل شاید شما تبلیغاتی را با این مضمون دیده باشید که کار کردن با کامپیوترهای •ردن و ستون نگاه کردن به پایین میتواند خسارات جبران ناپذیری بر گاما اینطور . استآسانصفحه کلید بر روی پا، چقدر

.یزیدقرار دادن کامپیوتر بپرهاین حالت اگر دچار مشکلی چون گرفتگی و خشکی گردن می شوید، از . وارد کندمهره ها

ست که صندلی شما طوری هیا ارتفاع . صندلی شما مشکل ساز هست یا خیرآیا با یک معاینه کوتاه متوجه میشوید که • ندلی خود انجام بگیرد؟ مشکلی با تنظیم صفحه کلید و صعضالتتان آمدنقرارگیری شما بدون اشکال و خمیدگی یا کش

؟ندارید

وص افرادی کنید که مخصصندلی خریداری از همه بهتر این است که . اگر مشکلی هست، یک صندلی دیگر را امتحان کنید• آوریه گران باشند یا خنده دار به نظر برسند اما درد موضوع خندصندلیها شاید این . با مشکالت پشت طراحی شده است

.کرداستفاده آنبتواند در کم کردن یا پیشگیری از درد کمک کند باید از اگر چیزی و نیست

پایان