1

УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“ - БИТОЛА

ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ – КИЧЕВO

Магистерска работа

Тема: Трговските субјекти како

елемент на трговското право

Ментор: Саша Дукоски Изработил: Антонио Николовски

индекс : 77 II

Кичево, 2017

2

Ментор:

Доц. д-р Саша Дукоски

Членови на комисија:

1. Прпф. д-р / Дпц. д-р Име Презиме, 2. Прпф. д-р / Дпц. д-р Име Презиме,

НАУЧНА ОБЛАСТ: Трговско право

3

ИЗЈАВА

од кандидатот

Изјавувам дека при изработката на магистерскиот труд ги почитував позитивните

законски прописи на Република Македонија од областа на трговското право и не

користев реченици или делови од трудови на други автори без да ги почитувам

методолошките стандарди и соодветниот стил на цитирање. Изјавата ја давам под

полна морална, материјална и кривична одговорност.

изјавил: Антонио Николовски

4

Трговските субјекти како елемент во трговското право

Трудот со наслов “Трговските субјекти како елемент во трговското право” претставува

една сеопфатна анализа на трговските субјекти во рамките на националното и

меѓународното трговско право. Во трудот е направена и анализа на односот на

трговското право на ЕУ кон оваа појава. Во овој магистерски труд се анализирани сите

видови на трговски друштва кои што постојат во Република Македонија, ќе се

анализираат некои видови трговски договори кои што се значајни за меѓународната

трговска размена. Компаративно е согледана законската регулатива и направена

нејзина анализа. Утврдени се вкупните состојби во Република Македонија во сферата

на трговските субјекти како и нивна компарација со ЕУ. За добивање на поголеми

сознанија за практичносто функционирање на овој систем извршено е и истражување

со кое се добива поцелосна слика за сите слабости во оваа област. Спроведеното

истражување претатвува сеопфатна слика за законската и институционална

поставеност на овој систем и неговата практична примена.

Клучни зборови: Трговоц-поединец, Акционерско друштво, Јавно трговско друштво,

Командитно друштво, Командитно друштвво со акции, Друштво со ограничена

одговорност

5

Trade entities as an element in Commercial Law

This project called "Trade Entities as an Element in Commercial Law" represents a

comprehensive analysis of commercial entities within the framework of national and

international commercial law. The project also analyzes the relationship of EU trade law to

this phenomenon. In this master thesis all the types of companies that exist in the Republic of

Macedonia are analyzed, some types of trade agreements that are important for the

international trade are also analyzed. Comparatively is observe a legal regulation and

analysis. The total conditions in the Republic of Macedonia in the sphere of trade entities as

well as their comparison with the EU have been determined. In order to gain greater

knowledge about the practical functioning of this system, a research was also conducted to

obtain a more complete picture of all the weaknesses in this field. The conducted research

unveils a comprehensive picture of the legal and institutional set-up of this system and its

practical application.

Key words : Individual trader, Joint-stock company, Public trading company, Commanding

company, Commanding company with shares, Limited liability company

6

СОДРЖИНА

Вовед..............................................................................................................8

I. Трговски регистар.......................................................................................................12

1.1.Фирма............................................................................................................................15

1.2.Пренос на фирма...........................................................................................................16

1.3.Престанување на работењето.......................................................................................16

1.4.Пријава за бришење на уписот......................................................................................17

II.Трговец.............................................................................................................................19

1. Трговец според дејноста...................................................................................................19

2.Трговец според формата....................................................................................................20

2.1.Физички лица кои не се сметаат за трговци..................................................................21

3.Трговец-поединец...............................................................................................................21

3.1.Ограничувања...................................................................................................................22

3.2.Стечајна постапка на трговец – поединец.....................................................................22

III.Трговски друштва..........................................................................................................24

1.Јавно трговско друштво......................................................................................................24

1.1.Директори на ЈТД.............................................................................................................27

1.2.Одлучување на членовите...............................................................................................29

1.3.Акции и распределби.......................................................................................................30

1.4.Разни одредби..................................................................................................................30

2.Друштво со ограничена одговорност................................................................................32

3.Акционерско друштво........................................................................................................42

7

4.Командитно друштво.........................................................................................................49

5. Командитно друштво со акции........................................................................................52

6.Приватно трговско друштво ограничено со акции.........................................................54

IV.Реорганизација на трговското друштво - присоединување, спојување и поделба

на друштвата........................................................................................................................57

V. Други видови трговски субјекти..................................................................................60

1. Стопанска интересна заедница.........................................................................................60

2.Подружница.........................................................................................................................62

3.Тајно друштво......................................................................................................................66

4.Подружница и представништва на странски лица...........................................................67

VI. Постојан избран суд при Стопанската комора на РМ............................................69

VII.Трговски договори........................................................................................................76

1.Видови договори во меѓународниот промет...................................................................77

1.1.Меѓународен договор за продажба на стока.................................................................78

1.2. Договор за меѓународна продажба на инвестици.......................................................82

1.3.Меѓународен договор за купупродажба на енергија....................................................83

2.Регулирање на деловните договорите според колизионите норми...............................84

VIII.Заклучок........................................................................................................................86

IX. Истражување..................................................................................................................88

X.Користена литература...................................................................................................104

8

ВОВЕД

Трговијата е стопанска дејност која се занимава со купување на стоки со цел да

ги препродава. Таа не го менува физичкиот облик на купената стока, бидејќи ја

продава во иста состојба во која ја купија. Значи, основна дејност на трговијата е да

купува и продава стоки. Во првобитната заедница стопанството имало натурален

карактер. Тоа е такво стопанство во кое производителите произведувале сами се што

им било потребно за живот (храна, облека, домашни потреби и др). Размената ги

натерала и едните и другите повеќе да произведуваат, бидејќи така лесно доаѓале до

производи од кои имале недостиг. Ваквото разменување на стоки се вика трампа.

Трговијата постои неколку илјади години, т.е од времето кога почнала да се распаѓа

првобитната заедница. Според тоа појавата на трговијата е условена од: развојот на

производните сили,општествената поделба на трудот, приватната сопственост која

придонесла да се зголеми производството и размената. Уште во времето на Римската

империја, таа била развиена, а покасно уште повеќе се развија,преку цела централна

Азија па дури до Индија. Во средниот век, во ерата на феудализмот, трговијата

започнала да се развива како резултат на развитокот на занаетчиството.1 Во 1995

година оваа институција била трансформирана во Светска трговска организација (WTO

- World Trade Organization). Во неа и денес членуваат над 140 земји. И РМ е членка на

СТО. Оваа организација пропишува принципи и стандарди за однесување на земјите-

членки во меѓународната трговија, кои придонесуваат за либерализација на трговската

размена во светски размери и за фер и коректни односи меѓу земјите во нивната

трговска соработка. Меѓу тие принципи на СТО е принципот на недискриминација на

сите земји-членки и тие треба да уживаат статус и третман на најповластена нација.

СТО, исто така, ги обврзува своите членки да работат на намалување на сите видови

трговски бариери, царински и нецарински. Високоразвиените земји под закрила на

СТО постојано преговараат за намалување на трговските бариери врз мултилатерална

основа. Во овие современи услови постојат некои големи економски интеграции, како

ЕУ, што даваат голем придонес во либерализацијата на надворешно-трговската

размена меѓу земјите-членки на Унијата. Таа, всушност, е најмоќна светска економска

интеграција што има единствен пазар од над 400 милиони луѓе и каде што постои

1 Благпј Лукарев, Екпнпмика, Организација и рабптеое на тргпвската рабптна прганизација, за трети

клас на Тргпвските ушилищта, “Прпсветнп делп” Скппје, 1976, стр,44-46-47.

9

слободно движење на стоки, услуги, работна сила, капитал. Други такви моќни

економски интеграции се NAFTA (здружение од три земји - САД, Канада и Мексико),

EFTA - најстара зона на слободна трговија во која членуваат поголем број европски

земји.2 Суштинско обележје на трговското право е неговиот меѓународен карактер.

Кога се зборува за трговско право, суштествено се мисли на меѓународните трговски

работи. Споредено со другите правни дисциплини, трговското право има свои обележја

кои повеќе или помалку го разликуваат од останати дисциплини – управно право,

кривично право, даночно право итн. Субјекти на трговското право се правни и физички

лица кои учествуваат во прометот на стоки и услуги. Тие се главните носители на

стопанските активности во секоја национална економија. При реализацијата на своите

трговски и други слични активности тие настапуваат како трговско друштво или како

трговец поединец. Тоа се законските форми кои што Законот за трговски друштва3 ги

познава, истовремено им признава правен субјективитет – акционерско друштво,

друштво со ограничена одговорност, јавно трговско друштво, командитно друштво,

командитно друштво со акции, и конечно, како индивидуален трговец - трговецот

поединец.4 ЗТД предвидува и критериуми според кои што се утврдува кои физички и

правни лица кои вршат трговска дејност имаат статус на трговец. Оттука законот прави

дистинкција помеѓу: трговец според дејноста, трговец според формата, трговец според

природата и обемот, трговец според уписот. Трговското друштво е правно лице во

коешто едно или повеќе лица вложуваат пари, ствари или права во имот што го

користат за заедничко работење и заеднички ја делат добивката и загубата од

работењето. Трговското друштво самостојно трајно врши дејност, заради остварување

добивка (ЗТД, чл. 19/1/2) Имотот создаден со вложувања во трговското друштво се

2 Лила Дамеска

ЕКОНОМИЈА ЗА ЧЕТВРТА ГОДИНА (Редовен и изборен предмет)

За средно стручно образование Економско - правна и трговска струка

Скопје, 2010

3 Закпн за тргпвските друщтва („Службен весник на Република Македпнија“бр.28/2004, 84/2005;

25/2007; 87/2008; 42/2010; 48/2010 и 24/2011). Одлуки на Уставнипт суд на Република Македпнија У.бр.177/2005 пд 24 мај 2006 гпдина, пбјавена вп „Службен весник на Република Македпнија“ бр.71/2006; У.бр.177/2008 пд 14 јануари 2009 гпдина, пбјавена вп „Службен весник на Република Македпнија“ бр.17/2009; У.бр.153/2008 пд 11 февруари 2009 гпдина, пбјавена вп „Службен весник на Република Македпнија“ бр.23/2009; У.бр.75/2010 пд 12 јануари 2011 гпдина, пбјавена вп „Службен весник на Република Македпнија“ бр.8/2011 и У.бр.169/2010 пд 9 февруари 2011 гпдина, пбјавена вп „Службен весник на Република Македпнија“ бр.21/2011). 4 13Сппред (ЗТД, шл. 12), Тргпвецпт-ппединец е физишкп лице кпе, вп вид на занимаое, врщи некпја пд

тргпвските дејнпсти ппределени сп пвпј закпн. Какп тргпвец-ппединец мпже да се запище вп тргпвскипт регистар секпе делпвнп сппспбнп физишкп лице сп ппстпјанп местп на живееое вп Република Македпнија.

10

изразува во пари и ја претставува основната главнина на друштвото. Основната

главнина на трговското друштво гласи во денари или во странска валута и

задолжително се наведува во меморандумот.56

Многу почесто отколку трговци –

поединци, како субјекти на трговското право се појавуваат физички лица и правни

лица организирани во трговски друштва. Така трговско друштво е здружување на две

или повеќе физички или правни лица кои вложуваат: пари, предмети и права во имот

што го користат во заедничко работење и заеднички ја делат добивката и загубата во

работењето.7 Постојат повеќе форми на трговски друштва, при тоа основачот слободно

ја избира формата на трговското друштво освен ако со закон поинаку не е определено.

Трговското друштво, според формата, дел оглед на тоа дали врши трговска или

некоја друга дејност, е:

- Јавно трговско друштво,

- Командитно друштво,

- Друштво со ограничена одговорност,

- Акционерско друштво и

- Командитно друштво со акции.8

5 (ЗТД, шл.21/1)

6 Скрипта по Трговско право, Асс. д-р Борка Тушевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г.

7 А. Никплпвски, С, Плавщиќ Тргпвскп правп, Скппје, 2005 г. стр.23.

8 Саща Дукпски, Тргпвскп правп, Кишевп 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” - Битпла, Правен

факултет Кишевп.

11

Со оглед на фактот што трговското друштво представува правно лице кое

учествува во правниот промет истото мора да има свои белези (карактеристични за

идентификација), односно фирма и нејзино седиште и предметот на работење.9 Според

дефеницијата која ја дава Законот за трговските друштва Фирмата на трговското

друштво е името под коешто друштвото работи и под коешто учествува во правниот

промет. Фирмата на трговското друштво се определува и менува на начинот определен

со изјавата за основање на друштвото на едно лице, со договорот за друштвото,

односно со статутот. Таа и сите најзини промени се запишани во трговскиот регистар.

Називот на трговското друштво односно фирмата има содржина во која има допуштени

и недопуштени елементи. Таа содржи ознака која што упатува на предметот на

работење на трговското друштво, седиштето и фирмата на друштвото. Секако заради

определување и дообјаснување на дејноста со која се занимава фирмата може да

содржи додатоци (цртежи, слики, симболи, ознаки и друго) што служат за поблиско

обележување на трговското друштво, освен оние што создаваат или можат да создадат

забуна во поглед на предметот на работењето на трговското друштво, впечаток за

идентитет или за поврзаност со друго друштво или ако водат кон повреда на правата на

индустриска сопственост или на други права на други трговски друштва, односно лица

регистрирани во земјата и во странство. Втор карактеристичен белег на трговското

друштво е неговото седиште. Седиштето на трговското друштво е местото кое што е

запишано во Трговскиот регистар. Заради низа причини трговското друштво може да

го промени седиштето, но таа промена на седиштето се врши на начин и според

постапка определени со изјавата за основање на друштвото од едно лице, со договорот

за друштвото, односно со статутот. Таквото нешто обврзно се запишува во Трговскиот

регистар. Трет карактеристичен белег на секое трговско друштво е неговиот предмет

на работење. Заради таканаречениот принцип на слобода на вршење дејноста

трговското друштво може, како предмет на работење, да ги врши сите дејности што не

се забранети со закон. Но законодавецот определил ако за одделни дејности со закон е

пропишано дека можат да се вршат само врз основа на согласност, дозвола или на друг

акт на државен орган или на друг недржавен орган, тие дејности можат да се вршат

само врз однова на согласноста, дозволата или друг акт на тој орган.10

9 Закпн за тргпвските друщтва, Чл. 44-64.

10 Саща Дукпски, Тргпвскп правп, Кишевп 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” - Битпла, Правен

факултет Кишевп.

12

I. ТРГОВСКИ РЕГИСТАР

За едно трговско друштво да го добие својот правен легититимитет истото мора

да биде заведено во трговскиот регистар.11

Трговскиот регистар во Република

Македонија е воведен со Законот за Трговски друштва од 1996 година, а со законот за

Трговски друштва од 2004 година и електронското водење на трговскиот регистар и

воспоставување на едношалтерски систем.12

За разлика од претходните законски

решенија кои наметнуваат разногласие во водењето на Трговскиот регистар, тој сега се

води на единствен начин на територијата на Република Македонија, при што уписите

се вршат во писмена форма или во електронска форма и Трговскиот регистар се води

во писмена или електронска форма во Централниот регистар на Република

Македонија.

Субјекти кои што се запишуваат во Трговскиот регистар се:

- Трговец поединец

- Јавно трговско друштво

- Командитно друштво

- Друштво со ограничена одговорност

- Акционерско друштво

- Командитно друштво со акции

- Стопанска интересна заедница

- Подружница на странско трговско друштво односно подружница на странски

трговски – поединец.

11

Закпн за тргпвски друщтва, Чл.82-109 12

Тргпвскп правп, автпризирани предаваоа, Саща Дукпски, Кишевп 2012 гпдина, страна 22.

13

Правната основа за трговскиот регистар произлага од самиот трговски законик (стан 8

до 16 од TЗ) во него е утврдено кој го води трговскиот регистар кој има увид во него,

како треба да се извршуваат уписите и одјавите и пред се какво дејство имаат овие

уписи. Трговскиот регистар представува општо средство за објавување на фактите кои

што се значајни во трговскиот правен и деловен промет. Со уписот во трговскиот

регистар се јавува можност за обелоденување на податоците во јавноста. Кај

трговскиот регистар не е потребен “овластен” или “законски” интерес.

Заинтересираните лица можат во иста мера да се информираат како идни деловни

партнери кои сакаат да се информираат пред склучување на деловна зделка во однос на

трговско правните особености на партнерот. Доказ во однос на тоа кој е сопственик на

фирмата трговецот – поединец регистрирана во трговскииот регистар може да се

издаде од органот со извод од судот за упис исто тоа важи и за доказот за овластување

за застапување на трговец поединец или трговски друштво. Трговскиот регистар го

олеснува водењето на доказите во трговскиот промет за конкретни правни односи. Во

трговскиот регистар се регистрираат само најважните вакти за трговскиот и за

правниот промет. Околностите за кои на друго место има можност за посебно

објавување не се регистрираат. тоа важи за поседувањето имот од страна на трговецот.

Тука како средство за објавување се користи катастаркиот регистар. Она што треба да

се внесе во трговскиот регистар е утврдено со закон. Податоци што треба да се

регистрираат од областа на трговските друштва се:

- Јавно трговско друштво:

- пријава на ЈТД,

- посебни односи при застапување,

- распуштање на друштвото или повлекување на акционерот,

- продолжување на работа на друштвото со одлука на акционерот за спречување

банкрот,

- пријавување сечајни управници на друштвото,

- бришење на друштвото.

-

- Командитно друштво:

- регистрација на друштвото,

14

- обем на одговорноста на командиторот,

- промена на влогот во командитното друштво

-

- Кај друштво со ограничена одговороност:

- регистрација на друштвото,

- пријавување на директори,

- измени во статутот,

- зголемување на капиталот,

- намалување на капиталот,

- бришење на друштвото,

- регистрација на стечајни управници,

-

- Кај Акционерско друштво:

- регистрација,

- измени во статутот,

- зголемување на капиталот наспроти влоговите,

- условно зголемување на капиталот,

- зголемување на капиталот од средствата на друштвото,

- намалување на капиталот,

- намалување на капиталот со поништување на акциите,

- бришење на друштвото,

- договори за здружување,

- трансформација на друштвото.

Трговскиот регистар го водат основните судови во чие подрачје има седиште

покраинскиот суд. Слично како катастарот така и трговскиот регистар е составен од

повеќе оддели, оддел А и оддел Б.

Во оддел А се регистрираат:

- Јавни трговски друштва,

- Командитни друштва,

- Трговци поединци

- Претпријатија на Јавните органи,

15

Во оддел Б се регистрираат:

- Акционерски друштва,

- Друштва со ограничена одговороност,

- Командитни друштва со акции,

- Осигурителни компании.

Здруженијата не се регистрираат во трговскиот регистар туку во регистарот на

здруженија. Во постапката за упис во трговскиот регистар се разликуваат три фази:

пријава, упис и објавување. Пријавите за упис во трговскиот регистар мора да се

поднесат во заверена форма. Мора да содржат изјава со потпис, а потписот мора да

биде заверен на нотар. Начинот на кој треба да се изврши уписот во трговскиот

регистар се уредува со указот за трговски регистар во вкупно 48 ставови. Уписите

треба да се извршат јасно и без скратеници. Не смее ништо да се брише или да биде

нечитливо. Бришењето треба да се означат во повлекување со црвена линија. Функција

на објавување се поттикнува со објавувањето на уписите од трговскиот регистар.

Уписите во трговскиот регистар треба да се објават во службен весник или во друг

печатен медиум кој е одреден од регистарскиот суд. Најчесто станува збор за локални

дневни весници.13

Што се однесува до регистрационите судови во Република

Македонија, тие постоеја све до 2004. година кога се укинати и денеска постои само

Централен регистар.

1.Упис во трговскиот регистар

Трговецот- поединец се запишува во трговскиот регистар кај судот според

местото во коешто ја врши дејноста. Во пријавата за упис се наведуваат: името и

презимето, единствениот матичен број на граѓанинот (во натамошниот текст: ЕМБГ) и

местото на живеење; фирмата под којашто ќе се врши дејноста; седиштето од каде што

ќе се врши дејноста и предметот на работење. Пријава за упис на трговец-поединец во

трговскиот регистар поднесува физичкото лице, кое бара да биде запишано како

13

Оснпви на тргпвскп правп, Еуген Клунцингер, страни 155-163

16

трговец-поединец или негов полномошник со посебно полномошно во коешто се

наведуваат податоците што се запишуваат во трговскиот регистар. Кон пријавата за

упис се приложуваат: заверен потпис на трговецот- поединец кај нотар; изјава од

физичкото лице дека не му е изречена забрана да врши некоја од дејностите

определени со овој закон и изјава од физичкото лице дека уредно ги платил даночните

обврски и придонесите за пензиско, инвалидско и здравствено осигурување, односно

дека, во согласност со членот 29 од овој закон, не постои пречка да стекне својство на

трговец-поединец. Едно физичко лице запишано како трговец-поединец не може,

истовремено, по која било основа, да биде запишано како трговец- поединец под друга

фирма.14

1.1.Фирма

Фирмата на трговецот- поединец ги содржи и неговото лично име, татковото

име и презиме како и ознаката ,,ТП”.

1.2.Пренос на фирма

Фирмата на трговецот- поединец може да биде пренесена на трето лице само

заедно со неговото претпријатие. Во пренесената фирма се додава личното име,

татковото име и презиме на новиот трговец-поединец. Трговецот- поединец објавува

најмалку во еден дневен весник и во деловните простории дека има намера да ја

пренесе фирмата на друго лице. Ако во рок од 30 дена од денот на објавувањето на

намерата за преносот на фирмата ниту еден доверител со поднесок пред судот не се

спротивстави на преносот на фирмата, се смета дека доверителите се согласиле со

преносот. Поднесокот со којшто се спротивставува на преносот на фирмата,

доверителот му го поднесува и на трговецот- поединец. Ако поранешниот сопственик

или неговите законски наследници тоа го одобрат, лицето кое ја презема фирмата на

трговец-поединец, покрај своето лично име, татковото име и презиме, може во

14

Закпн за Тргпвски друщтва шлен 14

17

фирмата да го задржи и личното име и презиме на поранешниот сопственик, како една

од ознаките на фирмата. Пренесувањето на фирмата се запишува во трговскиот

регистар. Кон пријавата за упис на пренесување на фирмата се приложува: договор за

пренос на фирмата заверен кај нотар и доказ дека сите доверители се согласиле со

пренесувањето на фирмата, освен ако во рокот од ставот (2) на овој член, ниту еден

доверител со поднесок пред судот не се спротивставил на преносот на фирмата.15

1.3.Престанување на работењето

Трговецот- поединец престанувањето на работењето му го пријавува на органот

надлежен за јавни приходи. Трговецот- поединец, најдоцна три месеца пред

пријавувањето на престанувањето на работењето кај органот од ставот (1) на овој член,

го објавува престанувањето на работењето и го наведува денот на престанувањето на

работењето, најмалку во еден дневен весник и во деловните простории. Трговецот-

поединец ги известува познатите доверители, поединечно, по писмен пат. Одредбата

од ставот (2) на овој член се применува и кога трговецот- поединец има намера

претпријатието да го продаде или да го вложи во друштво.16

1.4.Пријава за бришење на уписот

Во трговскиот регистар се запишува и престанувањето на трговец- поединец.

Трговецот- поединец поднесува пријава за бришење на уписот на трговецот -поединец

во трговскиот регистар. Кон пријавата за бришење на уписот се приложуваат: изјава за

престанувањето на трговецот- поединец; доказ дека сметката на трговецот- поединец е

затворена и доказ дека трговецот- поединец уредно ги платил даночните обврски и

придонесите за пензиско, инвалидско, здравствено осигурување и придонесот за

15

Закпн за Тргпвски друщтва шлен 15 16

Закпн за Тргпвски друщтва шлен 17

18

вработување. Својството на трговец-поединец престанува со бришењето на уписот на

трговецот- поединец во трговскиот регистар.17

17

Закпн за Тргпвски друщтва шлен 18

19

II.ТРГОВЕЦ

Многу често во трговското право како субјект се појавува физичкото лице

регистрирано како трговец поединец. битна карактеристика е тоа што трговецот

поединец одговара за своите обврски лицно и неограничено со сиот свој имот. Од

формално правен аспект како тговец поединец може да се запише во трговскиот

регистар секое деловно способно физичко лице со постојано место на живеење во

Република Македонија.18

1. Трговец според дејноста

Трговецот во смисла на овој закон е секое лице кое самостојно трајно во вид на

занимање врши трговска дејност заради остварување добивка со производство,

трговија и давање услуги на пазарот и тоа со: купување на подвижни ствари со цел да

ги продаде во првобитен, преработен или обработен вид; продажба на подвижни

ствари во преработен или обработен вид од сопствено производство; тргување со

хартии од вредност и управување со фондови; банкарски, менувачки и други

финансиски дејности; дејности на осигурување; превоз на лица и стока; комисиони

работи, шпедитерски услуги, складишни (магацински) услуги и лизинг, застапување и

посредување; угостителско- туристичка дејност, информативна дејност, маркетинг и

други интелектуални услуги; производство на филмови, видеокасети, аудиовизуелни

записи, софтвер, како и други слични дејности; издавачка и печатарска дејност и други

работи поврзани со трговијата со книги и уметнички творби и купување, изградба и

уредување на недвижни ствари со цел- продажба и издавање.

18

Саща Дукпски, Тргпвскп правп 2012, страна 12.

20

Дејностите што трговецот ќе ги врши во согласност со ставот (1) од овој член се

класифицираат според дејностите утврдени во Националната класификација на

дејности.19

2.Трговец според формата

Трговските друштва определени со овој закон се трговци според формата.

Трговец според природата и обемот на дејноста. 20

За трговец, во смисла на овој закон, се смета и секое лице кое, во вид на

занимање, води претпријатие коешто според природата и обемот на дејноста бара да

биде организирано и водено на начин на којшто се водат трговските дејности иако не

се наведени во членот 2 од овој закон, под услов фирмата да е запишана во трговскиот

регистар.

Одредбата од ставот (1) на овој член се применува и во областа на

земјоделството и шумарството само во поглед на претпријатијата за обработување или

преработување на сопствени земјоделски или шумски производи.21

Странски трговец - поединец, според ЗТД, е секое физичко лице на кое тоа

својство му е признато надвор од територијата на Република Македонија, во земјата

чиј државјанин е, во којашто го има регистрирано седиштето и во којашто го води

работењето на претпријатието. 22

19

Закпн за Тргпвски друщтва шлен 4. 20

Закпн за Тргпвски друщтва шлен 5 21

Закпн за Тргпвски друщтва шлен 6 22

Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип,

Асс. д-р Бпрка Тущевска

21

2.1.Физички лица кои не се сметаат за трговци

За трговци, во смисла на овој закон, не се сметаат:

Физичките лица кои вршат земјоделска и шумарска дејност (индивидуални

земјоделци), освен ако нивната дејност може да се води како претпријатие, во смисла

на членот 4 став 1 од овој закон, занаетчиите и физичките лица кои вршат услуги,

освен ако нивната дејност може да се определи како претпријатие, во смисла на членот

4 став (1) од овој закон и физичките лица кои вршат угостителски услуги со издавање

соби во своите живеалишта. Физичките лица кои се занимаваат со слободни занимања

(адвокати, нотари, лекари и други), не се сметаат за трговци во смисла на овој закон.23

3.Трговец-поединец

Трговецот - поединец е физичко лице кое, во вид на занимање, врши некоја од

трговските дејности определени со овој закон. Трговецот- поединец одговара за своите

обврски лично и неограничено со сиот свој имот. Како трговец-поединец може да се

запише во трговскиот регистар секое деловно способно физичко лице со постојано

место на живеење во Република Македонија.

Својство на трговец-поединец се стекнува со уписот во трговскиот регистар.

Одредбите од овој закон што се однесуваат за трговското друштво соодветно се

применуваат и на трговецот- поединец, освен ако со овој закон поинаку не е

определено.24

23

Закпн за Тргпвски друщтва шлен 8 24

Закпн за Тргпвски друщтва шлен 12

22

3.1.Ограничувања

Не може да биде регистрирано како трговец-поединец физичко лице: над кое е

отворена стечајна постапка; за кое, со правосилна одлука на судот, е утврдено дека со

умисла предизвикало стечај, поради што доверителите не можеле да ги наплатат

своите побарувања додека трае забраната за вршење на дејноста утврдена со одлуката

на судот и на кое надлежен орган, врз основа на закон, му забранил да врши некоја од

дејностите определени со овој закон, додека трае забраната.25

3.2.Стечајна постапка на трговец - поединец

Стечајна постапка може да се води и на трговец - поединец кој во вид на

занимање врши некоја од трговските дејности определени со ЗТД од каде се изземени

физичките лица кои не се сметаат за трговци.

Значи услови за отворање на стечајна постапка ги дефинира одредбите од чл.5

од Законот за стечај , според кој, стечај или реорганизација над стечајниот должник се

спроведува кога стечајниот должник е неспособен за плаќање. Тука законот не правили

разлика помеѓу должник - правно лице или пак должник - физичко лице, така што оваа

одредба се однесува и за отворање на стечајна постапканад имотот должник -

поединец. Се смета дека должникот ( вклучително и поединецот кој имал регистрирано

дејност ) е неспособен за плаќање , ако во период од 45 дена од која било негова

сметка, кај било кој носител на платниот промет, не е исплатен износот што требало да

биде исплатен вр основа на важечките основи за плаќање.26

Должникот е неспособен за

плаќање се докажува со потврда издадена од Централниот регистар. Централниот

регистар е должен без одлагање на предлагачот, на негово барање, да му из- даде таква

потврда, во спротивно одговара за штета што доверителот поради тоа би можел да ја

претрпи.27

Должникот - поединец лично поднесува предлог за отворање на стечајна

25

Закпн за Тргпвски друщтва шлен 13 26

Закпн за стешај шлен 5 став 1 и став 2 27

Закпн за стешај шлен 5 став 4

23

постапка, за разлика од дочжникот - правно лице, за кое предлог поднесува леце кое

според законот е овластено да го застапува.28

Доколку предлогот за отворање на стечајна постапка го поднел доверител, а

истата не се спровела и веднаш се заклучила , предлагачот може од должникот кон не

навремено поднел предлог за поведување на стечајна постапка да бара надомест за

авансираниот и за штета. Товарот на докажување дека не постапил спротивно на

своите должности паѓа на должникот , а правото на предлагачот да бара надомест на

трошоци и претрпена штета застарува за 5 години од објавувањето на решението за

отворање и заклучување на стечајната постапка. Сето ова е регулирано во чл.68 од

Законот за стечај, како правила кои важат за кој било стечаен должник, а должникот -

поединец не е изземен, па се смета дека се однесува и на должникот - поединец. За

текот на отворената стечајна постапка важат истите правила од објавувањето на

отворањето на стечајната постапка , понатаму правните последици, повикување на

доверителите да ги пријават своите побарувања во стечајната постапка. Стечајниот

управник, како орган на стечајната постапка, се определувал со решението за отворање

на стечајната постапка, и истиот дава изјава пред претседателот на стечајниот совет

дека совесно ќе ја врши должноста.29

28

28

Закпн за стешај шлен 51 став 7 29

Дарко Ристов Причини за долгото траење на стечејните постапки во РМ – Магистерски труд .

24

III.ТРГОВСКИ ДРУШТВА

1.Јавно трговско друштво

Јавно трговско друштво е трговско друштво во кое се здружуваат две или

повеќе физички и правни лица, кои на доверителите за обврските на друштвото им

одговараат неограничено и солидарно со сиот свој имот.30

Јавно друштво се основа со

договор за друштвото склучен меѓу основачите. Фирмата на јавното друштво ги

содржи и зборовите „јавно трговско друштво“ или ознаката „ЈТД“. Правните односи

меѓу содружниците на јавното друштво се уредуваат со договор за друштвото. На

правните односи меѓу содружниците на јавното друштво што не се уредени со

договорот за друштвото, се применуваат одредбите на ЗТД. На правните односи меѓу

содружниците на јавното друштво што не се уредени со ЗТД и со договорот за

друштвото, се применуваат одредбите од Законот за облигационите односи со коишто

се уредува договорот за ортаклак (договор за заедница).31

ЈТД се основа преку

внесување влогови од страна на сите основачи во друштвото. Влоговите на

содружниците во јавното друштво можат да бидат различни. Во поглед на видот на

влогот кој може да биде внесен при основањето на ЈТД постојат одредени специфики.

Попрецизно, содружникот може во јавното друштво да вложи пари, ствари, права, труд

и услуги. Спецификата на влоговите кај ЈТД се однесува на фактот што ЈТД е

единствениот вид на трговско друштво кое што како влог може да се внесе труд и

услуги. ЗТД тоа не го дозволува во случај кога станува збор за акционерско друштво,

друштво со ограничена одговорност, јавно трговско друштво, командитно друштво и

командитно друштво со акции. Вредноста на непаричниот влог, содружниците

спогодбено ја утврдуваат во пари. Содружникот кој паричниот влог не го уплатил

навреме или кој парите примени за јавното друштво не ги уплатил навреме на

благајната на јавното друштво или за себе неоправдано зел пари од јавното друштво

30 Спдружниците вп Јавнптп тргпвскп друщтвп имаат идентишен статус сп кпмплементарите вп кпмандитните

друщтва и кпмандитните друщтва сп акции. Тие пдгпвараат сппред кпнцептпт на непгранишена и сплидарна

пдгпвпрнпст щтп ппдразбира дека спдружниците пдгпвараат за пбврските на друщтвптп спрема трети лица и сп

приватнипт импт.

31 Васиљевић М., Кпмпанијскп правп, Центар за публикације Правнпг факултета, Бепград, 2005, стр.

25

или задоцнил да ги внесе другите парични влогови е должен на јавното друштво да му

плати законска затезна камата од денот кога имал обврска да го уплати паричниот

влог, или кога морал да ги предаде парите или кога парите неоправдано ги зел. Јавното

друштво може да бара и надомест за штета. Надоместот на штета на друштвото му

следува независно од тоа дали се работи за неплаќање на паричниот влог односно не

внесувањето на непаричниот влог. За внесениот влог содружниците добиваат удел кој

може да биде предмет на располагање – продажба, залог, наследување итн. Удел во

јавно друштво може да се пренесува на трето лице само со согласност на сите

содружници. Преносот на удел се врши со правна работа во писмена форма. Преносот

на удел дејствува спрема јавното друштво откако правната работа за преносот ќе му

биде поднесена на јавното друштво и кога едно од лицата овластени за управување со

јавното друштво ќе потврди во писмена форма дека е примена. Уделот може да се даде

под залог единствено ако во поглед на тоа постои согласност од страна на сите

содружници. Специфики во поглед на ЈТД се предвидени и во делот на управувањето.

Имено, со јавното друштво може да управува секој од содружниците. Исклучок постои

во случај кога со договорот за друштвото е утврдено управувањето да го врши едно

или повеќе лица. Во тој случај исклучени се од управувањето останатите содружници.

Идентично е решението и во поглед на застапувањето на ЈТД. Во контекст на ова, секој

од содружниците е овластен да го застапува друштвото. Доколку спогодбено го

доверат застапувањето на едно или повеќе содружниците, останатите се исклучени од

застапувањето (ЗТД, чл. 135/2/3).32

Поаѓајќи од пред се практичните причини

законодавецот ги определил околностите и причините поради кои престанува да

постои, односно да функционира во правниот промет Јавното трговско друштво33

.

Основи за престанување на Јавното тровско друштво се:

- Истек на времето за коешто е основано,

- Одлука донесена на сите содружници,

- Стечај на Јавното друштво,

- Смрт на било кој од содружниците, односно престанување на содружник

– правно лице, освен ако со договорот за друштвото поинаку не е определено,

- Стечај на било кој од содружниците,

32

Скрипта пп Тргпвскп правп, Асс. д-р Бпрка Тущевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г. 33

Закпн за Тргпвски друщтва, Чл. 140-147

26

- Отказ на некој од содружниците на јавното друштво на договорот за

друштвото, освен ако со договорот за друштвото поинаку не е определено,

- Правосилна судска одлука,

- Губење на деловна способност на еден од содружниците, освен ако со

договорот на друштвото поинаку не е определено,

- Одземање на дозвола за вршење дејноста, а Јавното друштво не ја

промени дејноста.

Со оглед дека Јавното друштво се формира по пат на договор, основачите во

истиот основачите во истиот можат да бидат предвидени и други основи за

престанување на јавното друштво. Подетално законодавецот ги определил, односно

разработил околностите кога во Јавното друштво се дава можност за раздружување и

тоа со: отказ на содружник, врз основа на одлука на суд, како и отказ поради тешка

повреда или поради однесување. Во првата околност и ако јавното друштво е основано

на неопределено време, содружникот може, во согласност со условите определени во

договорот на друштвото, да го откаже договорот за друштвото со отказен рок што не

може да биде пократок од 30 дена, нити подолг од шест месеци, сметано од последниот

ден на деловната година. Отказот мора да биде изјавен на некој од содружниците.

Отказниот рок може да се продолжи со договорот за друштвото. Една од можностите

за раздружување е и по судска одлука.законот тука навел дека: Од значајни причини,

Судот може по тужба на содружник на јавното друштво, да одлучи јавното друштво да

престане пред истекот на времето за кое што е основано, односно да престане и без

отказ ако времето на неговото траење не е определено. Тужбата се поднесува против

другите содружници. Како значајна причина од ставот се смета особено ако некој од

другите содружници, со груба небрежност, крајно невнимание или умисла повреди

некоја своја суштествена обврска или ако во исполнувањето на таквата обврска или

остварувањето на целта на јавното друштво станат невозможни или ако целта е

постигната. Тужбата се поднесува во рок од 90 дена од денот на настанување на

причината. Доколку дојде до намалување на бројот на содружниците по основ на

некоја од наведените околности, сепак тоа не значи и гаснење на постоењето на

друштвото. Со договорот за друштвото може да се предвиди јавното друштво да

продолжи да постои и кога ќе престане содружништвото на некој од содружниците. Во

тој случај другите содружници ги исплатуваат правата од уделот на содружникот кој

истапил од јавното друштво, а во случај на смрт на содружник во јавното друштво,

27

неговите наследници стекнуваат положба на содружници ако за тоа изразат желба и

ако тоа е утврдено како можност со договорот за друштвото или ако со тоа

дополнително се согласат другите содружници.ако наследниците не стекнат положба

на содружници или ако тие не сакаат да стекнат положба на содружници, јавното

друштво ги исплатува правата од уделот на починатиот содружник на наследниците.

Постои законска можност за продолжување со работата на јавното друштво кога

друштвото ќе остане со еден содружник. Така ако во јавното друштво кое што има два

содружника, еден од содружниците биде исклучен од друштвото, според условите и

постапката определени со овој закон или ако над еден содружниците се спроведе

стечај, содружникот може во рок од една година да најде друг содружник и да

продолжи да работи како јавно друштво или да го преобрази јавното друштво во некоја

друга форма на трговско друштво. Ако по истекот на една година содружникот не

најде друг содружник и да продолжи да работи како јавно друштво или да го преобрази

јавното друштво во некоја друга форма на трговско друштво, содружникот, судот по

службена должност, спроведува постапка на ликвидација. Ваквото нешто за да ја

задржи правната форма мора да биде впишано во Трговскиот регистар.34

Во продолжение ќе биде направена компаративна анализа на овој тип друштво во ЕУ.

1.1.Директори на ЈТД

Во зависност од Договорот директорите се одговорни за управување со

стопанската дејност на друштвото, заради што можат да ги остварат сите права на

друштвото. Членовите можат со посебна одлука да им наложат на директорите да

преземаат или да се воздржат од некое особено дејствие. Таквата посебна одлука не

поништува што и да е што директорите сториле пред усвојување на одлуката.

Директорите треба да одлучуваат колективно во зависно од договорот, а одлуките на

директорите мора да се донесат на состанокот на директорите или во облик на пишана

одлука на директорите. Секој директор може да свика состанок на директорите.

Секретарот на друштвото мора да свика состанок на директорите доколку тоа го

34

Саща Дукпски, Тргпвскп правп, Кишевп 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” - Битпла, Правен факултет Кишевп.

28

побара од него некој од директорите. Состанокот на директорите се свикува со

известување за состанок на директорите. Известувањето за било кој состанок на

директорите мора да го наведе предложениот датум и време и каде треба да се одржи.

Известувањето за состанокот на директорите треба да му се даде на секој директор но

тоа не мора да биде во писмена форма. На состанокот на директорите не може да се

гласа по предлог доколку нема кворум освен предлог за свикување друг состанок.

Директорите со одлука можат од време на време да го определуваат кворумот за

состанокот на директори, но тој не моѓе да биде помал од двајца, а ако не е инаку

одреден, се смета дека се двајца директори. Директорите можат да именуваат директор

кој ќе претседава со нивните состаноци. Лицето кое така именувано во тоа време се

нарекува претседавач. Директорите може да го прекинат именувањето на

претседавачот во било кое време. Во зависност од договорот, една одлука на

состанокот на директорите се носи со мнозинство од гласовите на директорите кои

учествуваат на состанокот. Во зависност од договорот, секој директор кој учествува на

состанокот на директори има еден глас. Доколку бројот на гласови за за и против еден

предлог се еднакви, претседавачот или другиот директор кој председава со состанокот

има одлучувачки глас, но тоа не се применува доколку, во согласност од договорот на

друштвото, председавачот или другиот директор не треба да се брои како да учествува

во процесот на одлучување за потребите на кворум, гласање или согласност. Секој

директор може да предложи писмена одлука на директорите. Секретарот на друштвото

мора да предложи писмена одлука на директорите доколку тоа од него го побара

директор. Писмена одлука на директорите се предлага со известување за предложената

одлука до директорите. Една предложена пишана одлука на директорите се смета за

усвоена кога сите директори потпишале еден или повеќе примероци од истата. Секое

лице кое волно да дејствува како директор и на кое законот тоа му го дозволува може

да биде именувано за директор со обична одлука или со одлука на директорите. Еден

директор може да врши онаква служба за трговското друштво како што ќе одлучат

директорите. Директорите имаат право на надомест како што ќе одлучат директорите,

за нивните услуги кон друштвото како директори и за било кои други услуги кои ќе ги

извршат кон друштвото.

29

1.2.Одлучување на членовите

Членовите можат да свикаат генерално собрание доколку нема доволно

директори, ако друштвото има помалку од двајца директори или директорот не е во

можност или не сака да именува доволно директори за кворум или да свика генерално

собрание на кој ќе се стори тоа. Едно лице може да го оствари правото да зборува на

генерално собрание кога тоа лице е во можност да им соопшти на оние кои

присуствуваат на собранието, за време на собранието, која било информација или кое

било мислење кои тоа лице ги има во врска со дневниот ред на собранието. Лицето

може да го оствари правото на глас на генерално собрание кога тоа лице може да гласа,

за време на собранието, по одлука која е ставена на гласање на собранието и гласот на

тоа лице може да биде земен предвид при утврдувањето дали таквите одлуки се

усвоени или не истовремено со гласовите на сите други лица кои присуствуваат на

собранието. Доколку лицата кои присуствуваат на генералното собрание не образуваат

кворум, на собранието не смее да се заврши никаква друга работа осен именување на

председавач со собранието. Председавачот (доколку го има) на одборот на директори

ќе председава со генералното собрание доколку е присутен и волен на тоа.

За една одлука која е ставена на гласање на генералното собрание мора да се

одлучува со кревање на рака, освен ако во согласност со договорот не е побарано тајно

изјаснување.

Тајно гласање по одлука може да се побара:

- пред одржување на генералното собрание на кое таа одлука ќе се стави на гласање,

- или генерално собрание, пред гласањето на таа одлука со кревање на рака или

непосредно по објавувањето на резултатот на гласањето со кревање рака по таа

одлука.

Тајното гласање можат да го побараат двајца директори, председавачот на

собранието, две или повеќе лица кое имаат право да гласаат по одлуката, или лица кои

представуваат не помалку од една десетина од вкупните права на глас на сите членови

кои имаат право да гласаат по одлуката. Барањето за тајно гласање може да се повлече

ако тајното изјаснување се уште не се случило и председавачот на собранието изразил

согласност со повлекувањето.

30

1.3.Акции и распределби

Трговското друштво мора да му издаде на секој член еден или повеќе

сертификати за акциите кои тој член ги поседува. Ова не се применува врз акции без

сертификат, акции во однос на кој е издаден гарант на акција или акција во однос за

законите за трговски друштва му дозволуваат на друштвото да не издава сертификат.

Доколку поинаку не е одредено во договорот на друштвото, сите сертификати мора да

се издаваат бесплатно. Не смее да се издаде сертификт за акции од повеќе од една

класа. Доколку повеќе од едно лице поседува акција, за таа акција може да се издаде

само еден сертификат . Секој сертификат мора да го наведе следново:

- во однос на колку акции и од која класа е издаден,

- номинална вредност на тие акции,

- износот отплатен за нив,

- секој број за распознавање кој им е доделен.

Акциите со сертификат може да се пренесуваат со документ во кој било

вообичаен или друг облик одобрен од страна на директорите, изршен од страна или во

има на пренесувачот и лицето во чија полза се пренесува. Не смее да се наплаќа такса

за регистрирање на било кој инструмент на пренос или друг дукумент кој се однесува

на или влијае врз правото на било која акција. Трговското друштво може да задржи

кој бил инструмент на пренос кој е регистриран односно заведен. Преносот на акција

без сертификат не смее да се заведе доколку се врши во полза на повеќе од четири

лица.

1.4.Разни одредби

Зависно од договорот на друштвото, се што е платено или доставено од страна

на или до друштвото во согласно со договорот може да се плати или достави на било

кој начин кој е предвиден во Законот за трговски друштва од 2006 година за

документи или информации, кои е овластено да се праќаат во согласност со која било

одредба на тој закон од страна на или до друштвото. Секој општ печат може да се

користи само со овластување на директорите, директорите можат да одлучат на кој

31

начин и во кој облик треба да се користи општиот печат. Освен доколку не е

дозволено со закон или овластено од страна на директорите или со обична одлука на

друштвото, ниту едно лице нема право да изврши увид во која било сметководствена

или инаква евиденција или други документи само врз основа на тоа што е член.35

35

Правп на тргпвски друщтва, Дерек Френш, 2008-2009, страни пд 695-718.

32

2.Друштво со ограничена одговорност

Друштвото со ограничена одговорност е најпопуларниот тип на трговски

друштва кое што го познава секој правен систем. ДОО спаѓа во категоријата капитални

трговски друштва. Овој термин генерира од неговиот карактер кој што се базира на

фактот што за содружниците не е битно меѓусебното лично својство. Клучен момент е

поседувањето на потребниот капитал за кој што тие постигнале согласно да биде

основачки капитал, а преку кој истите ќе стекнат статус на основачи во ДОО. Друштво

со ограничена одговорност е трговско друштво во коешто едно или повеќе физички и

правни лица учествуваат со по еден влог во однапред договорената основна главнина

на друштвото. Друштвото со ограничена одговорност може да има најмногу 50

содружници.36

Во случај на надминување на ова законски утврдена бројка, ЗТД

предвидува обврска за нејзино усогласување во смисла преобразба во акционерско

друштво или отворање на постапка за ликвидација. Влоговите на содружниците можат

да бидат со различна големина. На база на внесените и уплатени влогови во

друштвото, содружниците стекнуваат удели кои во суштина претставуваат збир на

права и обврски на содружниците спрема друштвото. Во ДОО, содружниците не

одговараат за обврските кои произлегуваат од облигационо правни односи во кои

влегува друштвото. ДОО се основа со договор што го склучуваат сите основачи чии

што потписи се заверуваат на нотар. Основачите го склучуваат договорот за друштвото

лично или преку полномошник, кој мора да има полномошно заверено кај нотар, освен

во случај кога полномошното е потпишано со електронски потпис согласно со Законот

за податоците во електронски облик и електронски потпис. Полномошно не е потребно

ако застапникот на основачот врз основа на закон е овластен за него да го склучи

договорот за друштвото, односно да даде изјава за основање на друштвото (ЗТД, чл.

170/4). Со склучувањето на договорот за друштвото, содружниците се обврзуваат

помеѓу другото на внесување/уплатување на одредени влогови кои на сочинуваат

основната главнина на друштвото. Во поглед на висината на основната главнина, ЗТД

предвидува минимален износ од 5000 евра во денарска противвредност според

36

Друщтвптп сп пгранишена пдгпвпрнпст спада вп категпријата на капитални тргпвски друщтва вп кпја щтп група

спада и акципнерскптп друщтвп. ДОО претставува фпрма на тргпвскп друщтвп ппзната на ЗТД кпја щтп вп себе спдржи елементи на капиталнп и перспналнп друщтвп. ДОО не е ппгпдна фпрма за спбираое на гплем капитал на спдружниците. На тпа упатува и фактпт щтп најгплемипт брпј на спдружници мпже да биде 50. Наспрпти пва, брпјпт

на акципнерите вп АД е непгранишен.

33

средниот курс на таа валута којшто е објавен од Народната банка на Република

Македонија на денот на уплатата, освен ако основачите не се договориле тоа да биде

денот на потпишувањето на договорот за друштвото, односно на изјавата за основање

на друштвото. Износот на основната главнина мора да биде изразен со цел број којшто

е делив со бројот сто. Поединечниот влог не може да биде помал од 100 ЕВРА во

денарска противвредност. Влогот мора да биде изразен со цел број кој е делив со

бројот сто (ЗТД, чл. 174/4). Со потпишувањето на договорот, содружникот презел

обврска за уплата/внесување на влогот во друштвото. Содружникот нема обврска да го

внесе/уплати влогот пред поднесувањето на пријавата за упис на основањето на

друштвото. Во случај кој било од содружниците да го уплати влогот, истиот се става на

привремена сметка на друштвото кај носител на платен промет во Република

Македонија (ЗТД, чл. 175/1/2).

На основ на влогот во друштвото, секој содружник стекнува удел во кој се

содржани одредени права и обврски. Во уделот на содружниците концентрирани се:

правото да учествува во управувањето со друштвото; правото да учествува во

распределбата на добивката; правото да биде информиран за работењето на друштвото;

да врши увид во книгите и во другите документи на друштвото и конечно, право на дел

од остатокот на ликвидационата, односно на стечајната маса. ЗТД предвидува и други

права за содружникот. Во поглед на правото на учество во распределбата на добивката,

ЗТД предвидува концепт на сразмерна распределба со можност за поинакво

распределување во случај кога тоа е предвидено во договорот. Големината на уделот

во друштвото се определува според влогот што го презел содружникот, но Законот

остава можност со договорот за друштвото да се пропише поинакво определување на

големината на уделот.

Во практиката, најчесто, содружниците се договараат големината на уделот да

се определува сразмерно на нивните основни влогови, но има и случаи кога големината

на уделот се определува во сооднос кој ќе го утврдат содружниците, а кој не

соодветствува на основните влогови. Илустративно,

Пример 1.

Друштвото со ограничена одговорност (ДОО) има 2 содружници - содружник

“А”, содружник “Б”. Основната главнина на ДОО изнесува денарска противвредност

на 10.000,00 ЕВРА а секој од содружниците во основната главнина на ДОО учествува

34

со основен влог од 5.000,00 ЕВРА (во денарска противвредност). Согласно договорот

за друштвото, остварената добивка од работењето на друштвото им припаѓа на

содружниците сразмерно на нивните основни влогови, односно по 1/2 од добивката, а

големината на уделот на секој содружник се утврдува во износ кој претставува 1/2 од

вредноста на друштвото.

За утврдување на големината на уделот на содружниците се тргнува од

податоците во билансот на состојба на друштвото. Ако според билансот на состојба се

утврди дека вредноста на друштвото изнесува 9.300.000,00 денари, уделот на секој од

содружниците изнесува 1/2 од вредноста на друштвото, односно 3.100.000,00 денари.

Пример 2.

Основната главнина на друштвото изнесува денарска противвредност на

20.000,00 ЕВРА, а друштвото има 2 содружници (содружник “М” и содружник “Н”) со

еднакви основни влогови од по 10.000,00 ЕВРА (во денарска противвредност). Во

договорот за друштвото е пропишано дека, распределбата на добивката од работењето

на друштвото се врши помеѓу содружниците во сооднос 70% : 30%, а во истиот

сооднос се утврдува и големината на уделите на содружниците.

Ако вредноста на друштвото утврдена во билансот на состојба изнесува

12.000.000,00 денари, уделот на содружникот “М” изнесува 70% од вредноста на

друштвото, односно 8.400.000,00 денари, а на содружник “Н” уделот изнесува 30% од

вредноста на друштвото, односно 3.600.000,00 денари.

Од аспект на уреденоста на односите на содружниците во друштвото, од

посебно значење е книгата на удели која што ја води управителот во друштвото. По

запишувањето на основањето на друштвото во трговскиот регистар, во книгата на

удели се внесуваат податоци за секој содружник и тоа:

за содружник - физичко лице

име и презиме;

единствен матичен број на граѓанинот (ЕМБГ);

35

број на пасош, односно број на лична карта, ако содружникот е странско

физичко лице или друга исправа за утврдување на идентитетот - важечка во неговата

земја и неговото државјанство;

место на живеење;

за содружник - правно лице

фирма (назив);

седиште;

МБС (број од ДЗС)

датумот од кога станал содружник;

износот на влогот што содружникот го презел и што врз основа на тоа го

уплатил, или презел обврска да го уплати, начинот и времето на уплата,

дополнителните доплати;

опис и изјава за договорена вредност на непаричниот влог што е внесен или

презел обврска да го внесе во друштвото;

сите обврски што го товарат уделот;

бројот на гласовите што ги има при донесувањето на одлуките на

содружниците;

посебните права и должности што произлегуваат од уделот.

Во книгата на удели37

без одлагање се внесуваат сите измени во поглед на

извршените уписи, како и поделбата и оптоварувањата на уделот.

37 Клушнп знашајнп за книгата за удели е нејзинптп дејствп. Преку дефинираоетп на дејствптп щтп гп има книгата на

удели, се детерминираат правата и пбврските на спдружниците. Вп пднпс на друщтвптп, спдружник на друщтвптп е

самп пнпј кпј е запищан вп книгата на удели. Се смета дека уписпт вп книгата на удели е изврщен на денпт кпга на

друщтвптп ќе му пристигне пријавата за упис, акп таа ги испплнува услпвите щтп се бараат за такпв упис, без пглед

на времетп кпга уписпт вистински е изврщен. Пријавата се ппднесува вп писмена фпрма. Акп управителпт пдбие да

изврщи упис вп книгата на удели вп рпк пд псум дена пд денпт на ппднесуваое на пријавата, спдружникпт, пднпснп

другп лице кпе има правен интерес, мпже пп истекпт на пвпј рпк, да ппднесе предлпг дп судпт да дпнесе пдлука за

упис вп книгата на удели. Пп правпсилнпста на рещениетп на судпт, управителпт е дплжен, вп рпк пд три дена пд

денпт на приемпт на рещениетп, да ја изврщи пдлуката и да изврщи упис вп книгата на удели.

36

Без одлагање во книгата на удели се запишува:

исклучување и истапување на содружник;

промената на сопственоста на удел во врска со претворање на удел во пари;

преземање нови влогови;

намалување на влоговите;

враќање на дополнителни доплати.

Одредени податоци, како што се оптоварувањата и поделбата на уделите, во

книгата на удели се запишуваат само врз основа на пријава на било кој од

содружниците.

Управителот е должен, во рок од три дена од денот на извршената измена во

книгата на удели да поднесе пријава за измена на уписот во трговскиот регистар, ако

согласно ЗТД е определено дека податокот што е внесен во книгата на удели се

запишува во трговскиот регистар. Уписот на податоците во книгата на удели

произведува правно дејство во интерните односи на основачите. Согласно ЗТД, уписот

во книгата на удели се смета дека е извршен на денот кога на друштвото ќе му

пристигне пријавата за упис, ако таа ги исполнува условите што се бараат за таков

упис, без оглед на времето кога уписот вистински е извршен. Пријавата за упис во

книгата на удели се поднесува во писмена форма, а во однос на друштвото, содружник

на друштвото е само оној кој е запишан во книгата на удели. Управителот е должен,

врз основа на пријавата да изврши упис во книгата на удели. Ако управителот одбие да

изврши упис, во рок од осум дена од денот на поднесување на пријавата, содружникот,

односно друго лице кое има правен интерес може по истекот на овој рок да поднесе

предлог до судот да донесе одлука за упис во книгата на удели. По правосилноста на

решението на судот, управителот е должен во рок од три дена од денот на приемот на

решението, да ја изврши одлуката и да изврши упис во книгата на удели.

Содружниците во друштвото имаат право да располагаат со своите удели.

Располагањето со уделите на содружниците е уредено со чл. 197 од ЗТД, согласно кој,

содружниците располагаат со уделите под условите утврдени во договорот за

друштвото. Пренос на уделите на друштвото може да се врши на начин и постапка

определени со договорот за друштвото. Уделот може да се пренесе во целост или само

37

дел од него. Преносот на удел се врши со договор за пренос на удел, заверен кај нотар.

Услов за пренос на удел на трето лице е содружникот во потполност да го уплатил

својот влог. Ако удел се пренесе спротивно на условите пропишани со ЗТД или

договорот за друштвото, таквиот пренос е ништовен. Содружникот кој сака да го

пренесе, односно продаде својот удел, има обврска на друштвото да му ја пријави

намерата за пренос на уделот. Ова е со цел да се запази редоследот во поглед на

правото на првенствено купување на удел пропишано во чл. 198 став 2 од ЗТД, според

кој, ова право се остварува по следниот редослед: другите содружници и лицето

определено од друштвото. Доколку другите содружници, или лицето определено од

друштвото, во рок од 30 дена од пријавувањето на намерата за пренос на уделот не се

изјаснат, содружникот е слободен во остварувањето на правото на пренос на својот

удел, освен ако со договорот за друштвото не се определени посебни услови.

Содружникот кој го пренесува својот удел истапува од друштвото со што

престанува неговиот содружнички однос. На негово место доаѓа друг содружник и

притоа нема промени во износот на основната главнина. Промена настанува во износот

на основните влогови на содружниците. Промените се различни во зависност од тоа

дали уделот на истапениот содружник го презема лице кое веќе било содружник во

друштвото или пак уделот го презема трето лице. Со преземањето на уделот од лице

кое веќе било содружник во друштвото, неговиот удел се зголемува за вредноста на

преземениот удел, а бројот на содружниците во друштвото се намалува. Доколку

уделот го преземе трето лице, тоа лице станува содружник во друштвото, а бројот на

содружниците на друштвото останува непроменет. И во двата случаи промената

задолжително се пријавува за упис во трговскиот регистар. Во првиот случај се

пријавува истапување на содружник, а во вториот случај истапување и пристапување

на содружник. Еден од начините на располагање со удел е давањето на удел во залог.

Секој содружник на друштвото може својот удел да го заложи според условите

определени со договорот за друштвото (ЗТД, чл. 197/6).

Уделот може да се пренесува и по пат на наследство.38

Во случај на смрт на

содружник, законскиот застапник на неговата оставина ќе ги остварува сите права и ќе

38 За разлика пд претхпднипт ЗТД, каде пренпспт на удел пп пат на наследствп, беще пгранишен на брашен другар,

деца, зетпви и снаи, спгласнп пвпј ЗТД пренпс на удел пп пат на наследствп не мпже да се пгранишува. Тпа знаши

дек, уделпт пп пат на наследствп мпже да се пренесува на селкпе лице кпе е наследник спгласнп Закпнпт за

наследуваое.

38

ги презема сите обврски кои произлегуват од содружничкиот однос, вклучувајќи ги и

сите други права и обврски кoи според договорот за друштвото ги остварувал односно

ги презел починатиот содружник. Со договорот за друштвото може да се утврди

обврска, наследникот да го пренесе уделот на некој од содружниците или на трето лице

кое ќе го определи друштвото. При тоа цената на уделот се утврдува спогодбено, а

доколку не се постигне спогодба, според вредноста на уделот од последниот биланс на

состојба. Доколку во договорот за друштвото е утврдена ваква обврска за наследникот

на уделот, друштвото треба во рок од 30 дена од денот кога дознало за него да го

повика наследникот да го пренесе својот удел; по остекот на овој рок обврската за

пренос на уделот престанува. Друштвото може да стекнува сопствени удели.

Сопствени удели се стекнуваат под следните услови: ако за уделот што се стекнува во

целост е уплатен основниот влог и ако уделот се стекнува од имотот на друштвото што

го надминува износот на основната главнина и ако друштвото создало резерви за

стекнување сопствени удели, а со тоа не ја намалува основната главнина на друштвото

или нивото на резервите, определено со договорот за друштвото, кои не смеат да се

употребуваат за плаќања на содружниците. Одлуката за стекнување на сопствени

удели, содружниците ја донесуваат со најмалку тричетвртинско мнозинство гласови од

вкупниот број гласови што ги даваат уделите. Друштвото може да откупи удели што

учествуваат во основната главнина, најмногу до една третина. Ако уделот е стекнат

спротивно на условите пропишани за стекнување на сопствен удел, и ако одлуката за

откуп на удели не е донесена со пропишаното мнозинство или се откупени удели што

во основната главнина учествуваат со повеќе од една третина, друштвото е должно во

рок од една година од денот на откупувањето да ги отуѓи или со примена на правилата

за намалување на основната главнина да ги повлече овие удели. Согласно чл. 203 став

4 од ЗТД, правата од сопствениот удел мируваат, што значи дека сопствениот удел на

дава право на глас, право на учество во добивката и право на дел од остатокот на

ликвидационата, односно стечајната маса.

Повлекување на удел од друштвото со ограничена одговорност, може да се

врши само во случаите предвидени со договорот за друштвото. По правило уделот се

повлекува со согласност на содружникот, но може да биде повлечен и без негова

согласност, ако условите за повлекување биле пропишани во договорот за друштвото

пред содружникот да го стекне уделот. Кога со повлекување на уделот се намалува

39

основната главнина на друштвото, повлекувањето може се да изврши само преку

намалување на основната главнина,за што се спроведува постапка за намалување на

основната главнина, и се пријавува за упис во трговскиот регистар. Друштвото со

ограничена одговорност основано од едно лице (ДООЕЛ) не може ниту да стекнува

сопствен удел, ниту да го повлече уделот (ЗТД, чл. 250/4).39

Законот за трговски друштва навел дека содружниците ги донесуваат одлуките

во друштвото на собир на содружниците или со одлучување преку допишување.

Прашањата за кои содружниците одлучуваат на собир на содружниците или преку

допишување, начинот, условите и постапката на донесување на одлуките се

определува со договорот на друштвото. Непосреден начин на одлучување на

содружниците на едно трговско друштво е преку Собир на содружниците. Составот и

надлежностите се дефенирани така што: Собирот на содружниците го сочинуваат сите

содружници.

Собирот на содружниците ги врши следниве работи:

- Ги усвојува годишната сметка и годишните финансиски извештаи, како и

годишниот извештај за работата на друштвото во претходната деловна година и

одлучува за распределбата на добивката и за покривање на загубите,

- Ги избира и отповикува управителот, односно другите управители, ако

друштвото избира повеќе управители и одлучува за склучување договорот меѓу

друштвото и управителот,

- Ги избира и отповикува членовите на надзорниот одбор, односно избира

и отповикува контролор, ако друштвото има орган на надзор,

- Одлучува за мерките за испитување и вршење контроланас водењето на

работите,

- Донесува одлука да се поведе постапка за надомест на штетата што ја

претпело друштвото во врска со неговото основање и управување спрема управителот,

членовите на надзорниот одбор или контролорот ( ако друштвото има орган на надзор)

и одлучува за назначување застапник за водење на споровите, ако друштвото не може

да го застапуваат управителот, односно управителите или членовите на надзорниот

одбор.

39

Скрипта пп Тргпвскп правп, Асс. д-р Бпрка Тущевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г.

40

- Одобрува склучување договори за набавка што е поголема од една

петина од основната главнина,

- Одобрува склучување договори што друштвото ги склучува со свој

содружник, управител или со нивните роднини во права линија без ограничување и

странична линија до трет степен, освен ако тие договори се склучуваат под

вообичаените услови на работење на друштвото,

- Одлучува за измена на договорот за друштвото,

- Врши и други работи определени со овој закон.

Според одредбите на законот за трговските друштва со друштвото со

ограничена одговорност управува управителот, односно управители.40

Кога во

друштвото има три или повеќе управители, тие можат заедно да управуваат со

друштвото како орган на управување на друштвото на начин определен во договорот

друштвото.За управител може да биде избрано физичко лице кое е деловно способно.

За управител не може да биде избрано лице на кое со правосолна судска одлука

делумно или во целост му е забрането да врши професија, дејност или должност што е

поврзано со функција управител на друштвото додека трае забраната. Ако друштвото

има повеќе управители и ако нивниот број се намали под бројот определен со

договорот на друштвото, другите управители, се должни, во согласност со договорот

на друштвото, во рок од 30 дена од денот кога бројот на управителите се намалил под

бројот определен во договорот за друштвото да свикаат собир на содружниците или со

одлучување преку допишување да организираат избор на управители до бројот

определен во договорот за друштвото. Законот во своите одредби определува

друштвото во своите односи со трети лица го застапува управителот. Управителот се

потпипшува така што по наведување на фирмата на друштвото, го назначува својот

статус, на управител и го става својот потпис. Ако друштвото има повеќе од еден

управител, друштвото го застапуваат сите управители, освен ако со договорот на

друштвото поинаку не е определено. Изјавата на воља спрема друштвото изразена кон

еден од управителите се смета дека е сторена до сите управители.

Со договорот на друштвото може да се предвиди обазување надзорен одбор,

односно избирање контролор на друштвото, кој го следи спроведувањето на договорот

за друштвото, се грижи за работењето со имотот на друштвото и неговото зачувување,

40

Закпн за Тргпвски друщтва, Чл. 231-243.

41

го контролира начинот на кој што се врши управувањето во друштвото од страна на

управителот и му поднесува извештај на собирот на содружниците.41

Првиот надзорен

одбор, односно контролорот може да бидат назначени со договорот за друштвото.За

членови на надзорен одбор, односно за контролор не можат да бидат избрани:

- Управителот и вработените во друштвото,

- Сопрузи, лицата кои се во сродство по права линија и по странична

линија до трет степен со управителот,

- Лицата на кои судот, со одлука, им забранил вршење ревизиски работи

додека трае забраната или

- Физичко лице кое е член во пет надзорни одбори во акционерски

друштва или во друштва со ограничена одговорност.

Поради низа причини во текот на работењето на едно друштво со ограничена

одговорност доаѓа до потреба од измена на договорот за друштвото. Законот за

трговските друштва тоа го регулира на следен начин.42

Договорот за друштвото може

да се измени само со одлкука на содружниците, донесена најмалку со тричетвртинско

мнозинство од вкупниот број гласови што ги имаат содружниците во друштвото. Во

договорот за друштвото може да се определи поголемо мнозинство, а може да се

предвидат и дополнителни услови за негова измена.Одлуката за измена на предметот

на работење на друштвото, утврден со договорот на друштвото, содружниците е

донесуваат едногласно, освен ако со договорот за друштвото поинаку не е определено.

Друштвото со ограничена одговорност како и секое трговско друштво може да

престане со својата работа, а со тоа и да го изгуби и правниот субјективитет.43

Основи

за престанување на друштвото се:

- Истек на времето определено во договорот на за друштвото,

- Одлука на содружниците

- Присоединување на друштвото кон друго друштво, спојување со друго

друштво, односно со поделба,

- Стечај на друштвото,

- Одлука на Судот.44

41

Закпнпт за тргпвските друщтва, шл 245-250. 42

Закпн за Тргпвски друщтва, шл. 252-253. 43

Закпн за Тргпвски друщтва, Чл 265-269.

42

3.Акционерско друштво

Акционерското друштво спаѓа во категоријата капитални трговски друштва.

Акционерско друштво може да основаат едно или повеќе физички или правни лица.

Поврзаноста на акционерите не е детерминирана од личните својства на основачите.

Клучен момент при основањето претставува поседувањето, односно намерата за

вложување на капитал. Акционерското друштво е друштво во кое што акционерите

учествуваат со влогови во основната главнина (ЗТД, чл. 270). Основната главнина во

АД е поделена на акции во кои се содржани правата и обврските на акционерите на

база на дадените влогови во друштвото.

Најмалиот номинален износ на основната главнина, кога друштвото се основа

симултано, без јавен повик за запишување акции изнесува 25.000 ЕВРА во денарска

противвредност, според средниот курс на Народната банка на Република Македонија,

објавен на денот пред усвојувањето на статутот, односно на денот пред донесувањето

на одлуката за промена на основната главнина, а кога друштвото се основа сукцесивно,

преку јавен повик за запишување акции, тој изнесува најмалку 50.000 ЕВРА во

денарска противвредност, освен ако со друг закон не е определен друг најмал износ на

основна главнина.45

Номиналниот износ на акцијата не може да биде помал од 1 ЕВРО,

според средниот курс на таа валута, објавен од Народната банка на Република

Македонија, ден пред усвојувањето на статутот, односно на денот пред донесувањето

на одлуката за промена на основната главнина (ЗТД, чл. 273/1/2). Акциите се издаваат,

се пренесуваат и се водат во форма на електронски запис во Централниот депозитар за

хартии од вредност на Република Македонија во согласност со закон. Спрема

друштвото тие се неделиви.

Самиот поим акција е повеќезначен, а општо означува: а) дел од основната

главнина на друштвото, кој е во сопственост на акционерот и претставува сразмерен

дел од капиталот на акционерското друштво., б) износот (големината) на правото на

44

Саща Дукпски, Тргпвскп правп, Кишевп 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” - Битпла, Правен факултет Кишевп. 45

Ibid str. 4.

43

управување со друштвото односно можните обврски, ако се предвидени со статусот на

акционерското друштво.

Акцијата е пренослива хартија од вредност и затоа може да биде предмет на

различни правни работи. Поради оваа основна карактеристика, акцијата може да биде

предмет на тргување. Во Законот за хартии од вредност,46

акцијата е дефинирана како

сопственичка хартија од вредност, која претставува неделив и идеален дел од

основната главнина на акционерското друштво или командитното друштво со акции.

Акцијата ја карактеризираат неколку различни вредности. Првата вредност е

номиналната вредност на акцијата. При основањето на акционерското друштво,

основниот акционерски капитал се дели на одреден број на акции, при што секоја

акција има номинална вредност. Збирот на тие вредности го сочинува основниот

капитал на друштвото. Речиси сите европски законодавства ја утврдуваат најниската

номинална вредност на една акција, додека англиското право не предвидува најмал

износ на вредноста на акцијата. Согласно позитивните законски прописи во Република

Македонија номиналниот износ на една акција не може да биде помал од едно евро.

Другата вредност на акциите е книговодствената вредност на акциите, која е

пресметана од билансните податоци на акционерското друштво, како однос меѓу

вкупниот капитал и бројот на издадени акции.

Третата вредност на акциите и истовремено најважната е нејзината пазарна

вредност, што ја утврдува секундарниот пазар врз основа на понудата и побарувачката

за одделната акција.

Во берзанското секојдневие познати се и настаните кои се поврзани со

иницијална понуда на акции на пазарот, или IPO (Initial Public Offering). Во суштина

иницијалната понуда значи “отворање” на друштвото спрема јавноста односно

инвеститорите. Со иницијалната понуда едно трговско друштво кое постоело и

функционирало како друштво со ограничена одговорност односно мало акционерско

друштво, со релативно помал капитал и број на сопственици, станува акционерско

друштво поседувано од јавноста со поширок круг на акционери. Најчесто, иницијална

понуда на акции на пазарот се корсти од друштвата за да се обезбеди дополнителен

46 Закпн за хартии пд вреднпст („Службен весник на Република Македпнија“ бр.95/2005; 25/2007; 7/2008; 57/2010 и

135/2011).

44

капитал за финансирање на понатамошниот растеж на друштвото. Една од основните

карактеристики на акционерските друштва е тоа што, согласно законските прописи,

друштвото може да дојде до свеж капитал со емисија на нови акции (попознато како

секундарна понуда на акции - SPO - Secondary Public Offering), нудејќи ја новата

емисија за прв пат и директно на пошироката јавност. Ова е т.н прибирање на капитал

од екстерни извори каде што постојните акционери во акционерското друштво издавач,

се спремни да го намалат односно поделат своето учество во постојната акционерска

структура со нови инвеститори – акционери. Мотивите за секундарната понуда на нови

акции се обезбедување дополнителен капитал за финансирање на развојот на

друштвото, заштита од преземање и зголемување на конкурентноста, преземање на

конкурентски друштва или друштва од слични гранки и дејности итн.

Секундарниот пазар, односно берзата, им овозможува на постојните

сопственици на акциите во секој момент да ги продадат своите акции и да ја претворат

својата инвестиција во пари. Колку е поразвиен пазарот на капитал и поголема

ликвидноста на хартиите од вредност, толку е поедноставно за акционерите навремено

и по објективни услови да ги претворат своите вложувања во пари. Берзата во сите три

случаи им овозможува на друштвата и на постоечките акционери едноставен и

транспарентен пристап до дополнителен капитал кој лесно може да се мобилизира од

слободни парични средства на пошироката јавност. Акциите може да се поделат и

зависно: од содржината на правото и од тоа на кого гласат.

Според содржината на правото, акциите можат да бидат обични и приоритетни

акции. Обичните акции се акции кои на сопственикот му обезбедуваат учество во

поделбата на нето добивката на друштвото, откако ќе се извршат обврските кои имаат

приоритет на исплата. Сопствениците на обични акции имаат и право на управување со

друштвото односно право на глас при донесувањето на одлуки од страна на

акционерското собрание. Исто така, сопствениците на обичните акции имаат право, во

случај на ликвидирање или стечај на друштвото, да го поделат меѓу себе остатокот од

имотот по намирување на обврските на друштвото кои имаат приоритет на наплата.

Приоритетните акции се акции кои на сопствениците им носат однапред определен

паричен износ или во процент од номиналниот износ на акцијата дивиденда, која

најчесто се исплатува годишно. Самото име на овие акции покажува дека тие имаат

приоритет во исплатата на дивидендата пред сопствениците на другите видови на

акции. Она што е суштествено за овие акции е што најчесто на сопственикот не му

45

обезбедуваат право на управување во друштвото, доколку со статутот и во одлуката за

издавање на акции не е поинаку уредено. Согласно позитивните законски прописи во

Македонија вкупниот номинален износ на приоритетните акции без право на глас не

може да биде поголем од 30% од вкупниот номинален износ на обичните акции во

основната главнина на друштвото.

Во зависност од различните права што им ги даваат на акционерите, во

Република Македонија постојат повеќе класи на приоритетни акции и тоа:

Кумулативната приоритетна акција му дава на сопственикот право на наплата

на акумулираните неплатени дивиденди пред наплатување о на какви било дивиденди

на сопственикот на обични акции.47

-

Партиципативната приоритетна акција му дава на сопственикот, покрај

утврдената (фиксна) дивиденда, и право на исплата на дивиденда којашто им припаѓа

на сопствениците на обични акции.

Акциите во друштвото се делат и по основ на тоа какви права произлегуваат од

нив за нивните сопственици. Оттука, ЗТД познава родови и класи на акции. Имено,

друштвото издава обични акции, а може да издава и други акции со различни права.

Акциите што даваат исти права сочинуваат ист род на акции. Според правата акциите

може да бидат обични и приоритетни. Приоритетните акции можат да бидат од повеќе

класи и не можат да бидат издадени со понизок номинален износ од номиналниот

износ на обичните акции. Приоритетните акции од иста класа даваат исти права.

Приоритетните акции можат да бидат кумулативни и партиципативни. Кумулативната

приоритетна акција му дава на сопственикот право на наплата на акумулираните

47 Вп ппглед на правптп на глас кпе щтп прпизлегува пд секпја акција вп кпја е претставен дел пд пснпвната

главнина истакнуваме дека независнп пд непрецизнпста на рещениетп пд шл.280/4, на станпвищте сме дека вп

Р.Македпнија секпја акција дава правп. Вп кпнтекст на пва, секпја акција кпја дава правп на глас дава правп на еден

глас вп спбраниетп на друщтвптп. Секпја пбишна акција дава правп на глас вп спбраниетп. Припритетните акции, вп

спгласнпст сп ЗТД, мпжат да бидат издадени какп акции сп правп на глас и какп акции без правп на глас. Вкупнипт

нпминален изнпс на припритетните акции без правп на глас не мпже да биде ппгплем пд 30% пд пснпвната

главнина на друщтвптп. Вкупнипт нпминален изнпс на припритетните акции, сп и без правп на глас, не мпже да

биде ппгплем пд вкупнипт нпминален изнпс на пбишните акции вп пснпвната главнина на друщтвптп. Кпнешнп, вп

функција на пбразлпжениетп ппгпре, Забранетп е издаваое акции пд ист рпд кпи за ист нпминален изнпс даваат

разлишнп правп на глас вп спбраниетп.

46

неплатени дивиденди пред наплатувањето на какви било дивиденди на сопственикот

на обични акции. Партиципативната приоритетна акција му дава на сопственикот,

покрај утврдената (фиксна) дивиденда, и право на исплата на дивиденда која им

припаѓа на сопствениците на обични акции.

Издадените акции можат да се платат со пари, со внесување непаричен влог или

комбинирано. Акциите се уплатуваат во пари на времена сметка кај банка на

основачите. Ако влоговите се уплатуваат во пари, пред поднесувањето на пријавата за

упис на друштвото во трговскиот регистар, мора да се уплати најмалку 25% од

номиналниот износ на секоја акција, а ако акцијата се издава за повисок износ од

номиналниот износ на акцијата, мора да се уплати и целиот износ што го надминува

нејзиниот номинален износ. Уплатата на остатокот се врши во една или во повеќе рати,

врз основа на одлуката за издавање акции, во рок не подолг од три години од денот на

уписот на друштвото во трговскиот регистар, освен ако со закон не е определен

пократок рок. Пред поднесувањето пријава за упис, вкупниот износ на сите уплати во

пари не може да биде помал од 12.500 ЕВРА, односно од 25.000 ЕВРА во денарска

противвредност, освен ако со друг закон не е определен друг најмал вкупен износ на

сите уплати во пари пред поднесувањето на пријавата за упис. Ако акцијата се

уплатува делумно со пари, а делумно со внесување непаричен влог, пред

поднесувањето на пријавата за упис на друштвото во трговскиот регистар, мора во

потполност, да се уплати оној дел што се уплатува со пари.48

Со оглед дека акционерското друштво е правно друштво кое својот

субјективитет го здобива по уписот во Трговскиот регистар кој се води при

Централниот регистар на Република Македонија, од особена важност е правното

регулирање на неговото основање и постапката за упис.49

Друштвото може да биде

основано на едно или повеќе лица. Основачи на друштвото се лицата кои го потпишале

статутот. Основачите ги заверуваат потписите на статутот кај нотар. Основачите го

основаат друштвото симултано или сукцесивно. Друштвото се смета за основано кога

ќе биде запишано во трговскиот регистар. Статутот содржи одредби за:

48

Скрипта пп Тргпвскп правп, Асс. д-р Бпрка Тущевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г. 49

Закпн за тргпвски друщтва, Чл. 285-292.

47

- Фирмата и седиштето на друштвото,

- Предметот на работење на друштвото,

- Износот на основната главнина,

- Номиналната вредност на акциите, бројот на акциите од секој род и

класа, правата обврските, органичувањата и погодностите,

- Времетраењето на друштвото, ако друштвото се основа на определено

време,

- Предностите што за себе ги задржуваат основачите,

- Постапката за свикување и одржување на собранието,

- Името и презимето, ЕМБГ, бројот на пасошот, односно бројот на личната

карта, ако основачот е странско физичко лице или на друга исправа за утврдување на

идентитетот, важеѓка во неговата земја и неговото државјанство, како и местото на

живеење, односно фирмата, седиштето, ЕМБС, ако основач е правно лице,

- Видот,составот и начинот на изборот на органот на управување, односно

на надзорниот одбор и нивната надлежност,

- Името и презимето на првите членови на органот на управување,

односно на надзорниот одбор, нивниот ЕМБГ, број на пасошот, односно број на

личната карта за странско физичко лице или на друга исправа за утврдување на

идентитетот, вежечка во нивната земја и нивното државјанство, како и местото на

живеење, односно фирмата, седиштето, ЕМБС, ако првите чланови на органот на

управување, односно на надзорниот одбор се назначуваат со статутот и

- Фирмата и начинот на објавувањата што ги врши друштвото.50

Спрема одредбите од Германскиот Закон за Акционерското друштво, редовното

собрание може да се свика барем 30 денови пред денот на седницата на собранието, но

поканата мора да содржи податоци за називот, седиштето и друштвото, местото и

условите на учество на седниците, како и информација за дневниот ред. Поканата за

седница на собранието се доставува по пошта или во електронска форма, доколку

акционерот се согласил за известување по електронска форма. Недоволно е

прецизирана законската формулација која укажува да во случај на согласност на

50

Саща Дукпски, Тргпвскп правп, Кишевп 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” - Битпла, Правен факултет Кишевп.

48

акционерот, друштвото во позиција да бира дали поканата ќе се достави по пошта или

по електронска пошта. Ако акционерот изрази своја волја за доставување на

известувањето по електронски пат, тогаш друштвото својата обврска за известувањето

ја исполнило со известувањето во електронска, односно со писмо. Поканата би требало

да ја упати до сите акционери, бидејќи сите акционери остваруваат право на учество во

собранието, па и оние без право на глас. Поканата ја доставува или организирањето го

организира претседателот на Управниот Одбор или друг член на Управниот Одбор,

или друго лице за свикување на собрание. Како ден на доставувањето ќе се смета денот

на доставувањето на препорачаната пошта или електронската пошта. Дозволено би

било доставувањето на поканата да биде и со обична пошта, но тогаш друштвото сноси

ризик на докажувањето дека поканата навистина е упатена до акционерското друштво.

Во Германското право, известувањето во електронска форма може да се предвиди и без

согласност на акционерите.

49

4.Командитно друштво

Командитно друштво е трговско друштво во коешто се здружуваат две или

повеќе физички и правни лица од кои најмалку еден содружник одговара за обврските

на друштвото лично со сиот свој имот, односно неограничено и солидарно ако се

најмалку два содружника (комплементар), а најмалку еден содружник одговара за

обврските на друштвото само до износот на запишаниот влог во друштвото

(командитор). Влогот на командиторот не може да биде во труд и услуги.

Комплементарите учествуваат најмалку со една петтина во вкупниот износ на

влоговите (ЗТД, чл. 148/1/2). Ова сосема логично ако се земе предвид концептот на

неограничена и солидарна одговорност под кој што потпаѓаат комплементарите.

Командитното друштво се основа со договор за друштво во писмена форма и со

заверени потписи на содружниците на договорот за друштвото кај нотар или во

електронска форма потпишан со електронски потписи од страна на содружниците на

договорот за друштвото согласно со Законот за податоците во електронски облик и

електронски потпис. Со командитното друштво управуваат комплементарите.51

Командитарите немаат право да управуваат со друштвото. Ваквото решение на

законодавецот генерира од фактот што комплементарите одговараат неограничено и

солидарно за обврските на друштвото, оттука би било крајно нелогично да го предадат

управувањето на командитарите кои одговараат до висината на влогот што го ставиле.

Уделите во командитното друштво можат да бидат пренесени на трето лице. Преносот

на уделите е условен од согласноста на сите содружници. Согласноста се дава во

писмена форма и се заверува кај нотар.52

Од ваквото правило постојат исклучоци во

случај кога тоа е предвидено во договорот. Имено, со договорот за друштвото може да

51 Кпмплементарите ја преземаат пбврската за меначираое на друщтвптп истпвременп и ризикпт пд

неправилнптп рабптеое на друщтвптп. Лпгишнп е рещениетп на закпнпдавецпт за исклушивптп правп на

кпмплементарпт да управува сп друщтвптп сп пглед на тпа дека тпј е единственипт спдружник (наспрпти

кпмандитарпт) кпј пдгпвара сп целпкупнипт свпј импт. Пппрецизнп, нелпгишнп е лицетп кпј пдгпвара за

целпкупнипт свпј импт за рабптата на друщтвптп, истптп да гп даде на управуваое на третп лице кпе

щтп пдгпвара пгранишенп сп имптпт щтп гп внел вп друщтвптп.

52 Спгласнп нпвините вп ЗТД, спгласнпста мпже да се даде и вп електрпнска фпрма сп електрпнски пптписи

спгласнп закпнпт за ппдатпците вп електрпнски пблик и пптпис.

50

се определи уделите на командитарите слободно да се пренесуваат меѓу содружниците.

Исто така, уделите на командитарите да бидат отстапени на трети лица со согласност

на сите комплементари и со согласност на мнозинството командитори според

големината на нивниот влог. Конечно, комплементарот да отстапи еден дел од својот

удел на командитор или на трето лице со согласност на сите комплементари, со

согласност на мнозинството командитари и според големината на нивниот влог (ЗТД,

чл. 159/2).

Командитор не може да учествува ниту во застапувањето на друштвото. Секоја

одредба со спротивна содржина не произведува правно дејство, односно е ништовна.

Командитор не може да го застапува друштвото ниту по основа на полномошно од

страна на комплементарот. Во случај да командитарот да добие такво полномошно и

настапи како застапник, неговиот статус од аспект на одговорност за обврските на

друштвото се менува. Попрецизно, се изедначува статусот на комплементарот и

командиторот, односно последниот се подведува под режимот на неограничена и

солидарна одговорност (ЗТД, чл. 161/3). Командиторот се изедначува со статусот на

комплементарот и во случај кога нема да го внесе договорениот влог. Со склучувањето

на договорот за друштвото, командиторот презел обврска да го уплати/внесе

запишаниот влог. Во случај тој да не го сторил тоа, одговара неограничено и

солидарно во делот на преземениот а неплатениот/невнесениот влог.5354

Како и секој

правен субјект основан заради профит со договор за основање и овој вид трговско

друштво може да престане со својата работа.55

Основи за престанување на командитно

друштво се:

- Истек на времето за коешто е основано,

- Одлука донесена на сите содружници (комплементари и командитори).

- Стечај на командитното друштво,

- Смрт на било кој од комплементарите, односно со престанување на

комплементар – правно лице, освен ако со договорот за друштвото поинаку не е

определено,

- Стечај на било кој од комплементарите,

53

Види ппвеќе: Брајанпвски Б., Никплпвски А., Кпментар на Закпнпт за тргпвски друщтва, Скппје, 2004, стр. 129 54

Скрипта по Трговско право, Асс. д-р Борка Тушевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г. 55

Закпн за тргпвски друщтва. Чл 163-165.

51

- Отказ на некој од комплементарите, освен ако со договорот на

друштвото поинаку не е определено,

- Правосилна одлука на суд,

- Губење на деловна способност на комплементар, освен ако со договорот

на друштвото поинаку не е определено,

- Одземање на дозвола за вршење на дејноста, а командитното друштво не

ја промени дејноста,

- Други случаи определени со закон и со договорот за друштвото.

Законодавецет ако погоре наведените основи за престанување на комадитното

друштво децидно ги навел, определил дека командитното друштво не престанува со

смртта на командиторот, односто со престанување на командиторот којшто е правно

лице. Ако поради испитување на сите командитори во командитното друштво останат

најмалку два комплементари, командитното друштво може да продолжи да работи

како јавно друштво. Заради вршење на евиденција и почитување на законските

прописи промената се пријавува за упис во трговскиот регистар, во рок од 30 дена од

денот на испитувањето на последниот командитор. Кон пријавата за упис се

приложува договорот за јавното друштво. Ако се пропушти рокот, законодавецот

определил дека, командитното друштво престанува. Законот за трговски друштва

определил и можност за наследник на комплементар. При тоа е наведено дека: Ако со

договорот за друштвото е определено дека командитното друштво и покрај смрта на

еден од комплементарите, продолжува со работа со негов наследник кој е малолетен,

тој има статус на командитор до полнолетството, а го застапува неговиот законски

застапник.56

56

Саща Дукпски, Тргпвскп правп, Кишевп 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” - Битпла, Правен факултет Кишевп.

52

5. Командитно друштво со акции

Командитно друштво со акции е трговско друштво чијашто основна главнина е

разделена на акции и во коешто еден или повеќе содружници одговараат неограничено

и солидарно за обврските на друштвото, со сиот свој имот (комплементари) и неколку

содружници кои имаат својство на акционери и кои одговараат до износот на нивните

влогови и кои не одговараат за обврските на друштвото (командитори). Бројот на

командитарите не може да биде помал од три. Правните односи на комплементарите

меѓу себе и спрема командитарите, како и спрема трети лица, како и во поглед на

правото на комплементарите на управување и застапување на командитното друштво

со акции се уредуваат соодветно со одредбите за командитно друштво определени со

(ЗТД, чл. 461/1). Со командитното друштво со акции управуваат комплементари.

Комплементарите можат да им го доверат управувањето со друштвото на еден или

повеќе управители. Врз работата на управителите, контрола може да спроведе

надзорен орган во друштвото. Собранието на командитното друштво со акции избира,

во услови и на начин определен со договорот за друштвото со акции, членови на

надзорен одбор, составен најмалку од тројца акционери. Во надзорниот одбор не може

да биде избран акционер од редот на комплементарите. Комплементарите не можат да

учествуваат во изборот на членови на надзорниот одбор. Надзорниот одбор врши

постојана контрола над управувањето со командитното друштво со акции. На

собранието на командитното друштво со акции надзорниот одбор му поднесува

редовен годишен извештај во кој укажува на нерегуларностите и неточностите особено

во годишните сметки. Надзорниот одбор може да го свика собранието на

командитното друштво со акции. Членовите на надзорниот одбор не одговараат за

начинот на којшто се управува со командитното друштво со акции и за нивните

резултати. Во поглед на одговорноста, членовите на надзорниот одбор не се одговорни

за пропустот на комплементарите или на управителите при извршувањето на нивните

должности или за каков било намерен пропуст, освен ако биле свесни за таквиот

53

пропуст, невниманието или грешката, и за тоа не го известиле собранието на

командитното друштво со акции (ЗТД, чл. 468/2).57

Основи за престанување на командитно друштво се:

- Истек на времето за коешто е основано,

- Одлука донесена на сите содружници (комплементари и командитори).

- Стечај на командитното друштво,

- Смрт на било кој од комплементарите, односно со престанување на

комплементар – правно лице, освен ако со договорот за друштвото поинаку не е

определено,

- Стечај на било кој од комплементарите,

- Отказ на некој од комплементарите, освен ако со договорот на

друштвото поинаку не е определено,

- Правосилна одлука на суд,

- Губење на деловна способност на комплементар, освен ако со договорот

на друштвото поинаку не е определено,

- Одземање на дозвола за вршење на дејноста, а командитното друштво не

ја промени дејноста,

- Други случаи определени со закон и со договорот за друштвото.

По исполнување на некој од основите гаснењето на командитното друштво со

акции се пријавува во Централниот регистар, каде се поведува постапка за негово

бришење од Трговскиот регистар.58

57

Скрипта пп Тргпвскп правп, Асс. д-р Бпрка Тущевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г. 58

Саща Дукпски, Тргпвскп правп, Кишевп 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” - Битпла, Правен факултет Кишевп.

54

6.Приватно трговско друштво ограничено со акции

Во англосаксонскиот систем постои и поебен вид на трговско друштво кое не е

карактеристично за нашата држава, а станува збор са таканаречено приватно трговско

друштво ограничено со акции.

Во зависност од договорот директорите се одговорни за управување со

стопанска дејност на друштвото заради што можат да ги остварат сите права на

друштвото. Акционерите можат со посебна одлука да им наложат на директорите да

преземаат или да се воздржат од некое особено дејство. Таквата одлука не поништува

што и да е што директорите го сторите пред усвојување на одлуката. Општото првило

во врска со одлучувањето на директорите е дека секоја нивна одлука мора да биде или

едногласна одлука или мнозинска одлука донесена на собрание. Во зависност од

договорот одлуките на договорот мора да се донесат на состанокот на директорите или

во облик на пишана одлука на директорите. Директорите носат едногласна одлука кога

сите меѓусебно ќе си укажат на било кој начин дека имаат заедничко гледиште во

врска со прашањето. Едногласната одлука може да има писмена форма, при што секој

пример од истата треба да го потпише секој директор или пак секој директор треба да

искаже писмена согласност со истата. Секој директор може да свика состанок на

директорите со известување на состанокот до директорите или овластувајќи го

секретарот на друштвото да даде такво известување. Во известувањето за било кој

состанок на директорите мора да се наведат предложениот датум и време каде треба да

се одржи и доколку се очекува директорите кои учествуваат на состанокот да не бидат

на истото место, како се предлага да комунициаат меѓусебно за време на состанокот.

Известувањето за состанокот на директорите треба да му се даде на секој директор но

тоа не мора да биде во писмена форма. На состанокот на директорите не може да се

гласа по предлог доколку нема кворум, освен по предлог за свикување друг состанок.

Директорите можат да именуваат директор кој ќе председава со нивните состаноци.

Лицето кое така именувано се нарекува претседавач. Директорите можат да го

прекинат иманувањето на претседавачот во било кое време. Доколку бројот на гласови

за и против еден предлог се еднакви претседавачот или другиот директор кој

претседава со состанокот има одлучувачки глас. Директорите мора да се погрижат

друштвото да води писмена евиденција најмалку во период од десет години од датумот

55

на евидентирање на одлуката за секоја едногласна или мнозинска одлука која е донеле

директорите. Секое лице кое волно да дејствува како директор и на кое законот тоа му

го дозволува може да биде именувано за директор со обична одлука или со одлука на

директорите. Директорите имаат право на надомест како ќе одлучат директорите за

нивните услуги кон друштвото како директори и за било кои други услуги кои ќе ги

извршат за друштвото. Ниту една акција не смее да се издаде за помал износ од збирот

на нејзината номинална вредност и која било премија која треба да му се плати на

друштвото како надомест за издавањето на акцијата. Во зависност од договорот на

друштвото, но без повреда на правата кои следуваат за која било постојна акција,

друштвото може да издаде акции со онакви права и ограничување како што може да се

одлучи со обична одлука. Трговското друштво мора бесплатно да му издаде на секој

акционер еден или повеќе сертификати за акциите кои тој акционер ги поседува.

Секоја акција мора да го има следново:

- Номинална вредност на тие акции,

- Број на распознавање кој им е доделен,

- Однос на колку акции од која класа е издаден,

- И дека акциите се целосно отплатени.

Сертификатот мора да го носи општиот пешат на трговското друштво или да биде

оверен на некој друг начин во согласно со законите за трговски дриштва. Акциите

можат да се пренесуваат со инструмент за пренос во кој било вообичаен облик или

друг облик одобрен од страна на директорите, оверен од страна или во име на

пренесувачот. Не смее да се наплаќа такса за регистрирање на било кој инструмент на

пренос или друг документ кој се однесува на или влијае врз правото на било која

акција. Пренесувачот останува носител на одредена акција се додека името на лицето

во чија полза се пренесува таа акција не се впише во регистарот како носител на

истата. Едно лице може да го оствари правото да зборува на генерално собрание кога

тоа лице е во можност да им соопшти на оние кои присуствуваат во собранието, за

време на собранието, кое била информација, кое било мислење кој тоа лице ги има во

врска со дневниот ред на собранието. Лицето може да го оствари правото на глас на

генералното собрание кога тоа лице може да гласа, за време на собранието, по одлука

која е ставена на гласења на собранието и гласот на тоа лице може да биде земен

предвид при утврдувањето дали таквите одлуки се усвоени или не истовремено со

гласовите на сите други лица кои присуствуваат на собранието. Доколку лицата кои

56

присуствуваат на генералното собрание не образуваат кворум, на собранието не смее

да се заврши никаква друга работа освен именување на претседавач со собранието.

Доколку директорите именувале претседавач, тој ќе претседава со генералните

собранија доколку е присутен и волен за тоа. За една одлука која е ставена на гласање

на генералното собрание мора да се одлучува со кревање рака, освен ако во согласно

со договорот не е побарано тајно изјаснување. Тајното гласање по одлука може да се

побара пред одржување на генералното собрание на кое таа одлука ќе се стави на

гласање или на генерално собрание пред гласањето на таа одлука со кревање на раце

или непосредно по објавување на резултатот на гласањето со кревање на раце по та

одлука. Тајно гласање може да побараат:

- двајца директори,

- две или повеќе лица кои имаат право да гласаат по одлуката,

- претседавачот на собранието,

- лице или лица кои претставуваат не помалку од една десетина од вкупните права

на глас на сите акционери кои имаат право да гласаат по одлуката

Барањето за тајно гласање може да се повлече ако тајното изјаснување се уште

не се случило и претседавачот на собранието изразил согласност со повлекувањето. Во

зависност од договорот на друштвото, се што е пратено или доставено од страна на или

до друштвото во согласност со договорот може да се плати или достави на било кој

начин окј е предвиден во Законот за трговски друштва од 2006 година, за документи

или информции кое е овластено или одобрено да се праќаат во согласност со било која

одредба на тој закон од страна на или до друштвото. Освен доколку не е дозволено со

закон или овластено од страна на директорите или со обична одлука на друштвото,

ниту едно лице нема право да изврши увид во било која сметководствена или инаква

евиденција или други документи само врз основа на тоа што е акционер. Секој општ

печат смее да се користи само со овластување на директорите. Директорите можат да

одлучат на кој начин и во кој облик да се користи општиот печат.59

59

Правп на тргпвски друщтва Дерек Френш, 2008-2009 гпдина, страни 683-694.

57

IV.РЕОРГАНИЗАЦИЈА НА ТРГОВСКОТО ДРУШТВО -

ПРИСОЕДИНУВАЊЕ, СПОЈУВАЊЕ И ПОДЕЛБА НА

ДРУШТВАТА

Едно или повеќе друштва може да се присоединат (друштво што се

присоединува) кон друго друштво (друштво што презема), со пренос на целокупниот

имот и на обврските на друштвото коешто се присоединува без да се спроведе негова

ликвидација, во замена за удели, односно за акции од друштво што презема.60

Две или

повеќе друштва можат да се спојат, без да се спроведе ликвидација, со основање на

едно ново друштво - корисник на коешто преминува целокупниот имот и обврските на

друштвата што се спојуваат, во замена на уделите, односно на акциите од новото

друштво - корисник. Едно друштво може, преку поделба, истовремено, да го пренесе

сиот имот и обврските на две или повеќе новоосновани друштва или на две или повеќе

постојни друштва, при што друштвото што се дели престанува без спроведување на

ликвидација. Едно друштво може, преку поделба, дел од својот имот и од обврските да

ги пренесе на едно или на повеќе новоосновани друштва (во или на едно или на повеќе

постојни друштва), при што друштвото не престанува. Поделбата може да се спроведе

со истовремено пренесување на сиот имот или на дел од имотот и на обврските на

друштвото што се дели на нови друштва и на постојни друштва (комбинирана поделба

со раздвојување со основање, раздвојување со преземање, издвојување со основање и

со издвојување со преземање). За присоединување одлучуваат друштвото што се

присоединува и друштвото кон коешто се врши присоединувањето (друштво што

презема). За спојување одлучуваат друштвата коишто се спојуваат. За поделба на

друштвото што се врши со раздвојување со основање и со издвојување, со основање

нови друштва, одлуката ја донесува друштвото коешто се дели. Кога поделбата на

друштвото се врши со раздвојување со преземање и со издвојување со преземање,

одлуката ја донесува друштвото коешто се дели и друштвото на коешто се пренесува

дел од имотот и од обврските на друштвото коешто се дели (друштво што презема).

Одлука за присоединување, спојување и поделба донесуваат содружниците, собирот на

содружниците, односно собранието на секое друштво што учествува во

60

За спрпведуваое на пдлуките дпнесени вп функција на статусните прпмени пред централен регистар на РМ се

ппднесува пријава за упис на статусна прпмена вп тргпвскипт регистар и регистарпт на други правни лица. Види: http://www.uslugi.gov.mk/Formular.aspx?FileName=PSP.pdf&UslugaID=bc3c41a3-4693-418d-a962-9ec432fb6a7a.

58

присоединувањето, во спојувањето и во поделбата, според условите и начинот,

предвидени со овој закон за измена на договорот за друштвото, односно на статутот.

Ако со спојување или со поделба се основа ново друштво, основањето се врши според

одредбите на овој закон што се однесуваат на основањето на соодветната форма на

друштво, освен ако со одредбите од ЗТД поинаку не е определено. Ако како последица

од присоединување, спојување и поделба се зголемат обврските на содружниците или

на акционерите на едно или на повеќе друштва, одлуката за присоединување,

спојување или поделба се донесува со согласност на сите содружници, односно

акционери. Претседателот на одборот на директори, односно претседателот на

управниот одбор, најдоцна во рок од осум дена од денот на уписот на

присоединувањето на друго друштво кон акционерско друштво, односно на

спојувањето или на поделбата на акционерското друштво го известува Централниот

депозитар за хартии од вредност за извршената статусна промена и дава налог за

промените коишто треба да бидат извршени во акционерската книга, односно за

отворање нова акционерска книга. Реализираните статусни промени61

мора да се

запишат во трговскиот регистар на РМ. Секое друштво мора да поднесе пријава за

упис на присоединувањето, на спојувањето, односно на поделбата со раздвојување со

преземање или поделбата со издвојување со преземање во трговскиот регистар. При

поднесување на пријава, управителот, односно членовите на органот на управување,

мораат да дадат изјава дека одлуките за присоединување, за спојување односно за

поделба со раздвојување со преземање или поделба со издвојување со преземање не се

побивани во пропишаниот рок или дека побивањето е одбиено со правосилна одлука

на суд.62

61 Реализираоетп на статусни прпмени е пспбенп кпмплицирана материја. Ппд влијание на прпцеспт на

глпбализација и какп резултат на тпа експанзијата на мултинаципналните кпмпании се ппстави пращаоетп за

прекугранишнптп сппјуваое и приппјуваое на кпмпаниите. За таа цел на теренпт на еврппскптп правп се дпнесе

десетта директива шија щтп главната цел е знашителнп да се плесни прпцеспт на статусната прпмена –

прекугранишнп сппјуваое на кпмпании сп седищте вп разлишни држави шленки. Оваа директива е целпснп

трансппнирана вп нащетп наципналнп правп сп најнпвите измени на Закпнпт за тргпвските друщтва пд 09 април

2010 гпдина. DIRECTIVE 2005/56/EC OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 26 October 2005

on cross-border mergers of limited liability companies.

62

Скрипта пп Тргпвскп правп, Асс. д-р Бпрка Тущевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г.

59

Трговските друштва можат да го променат соптственикот со правна трансакција

додека е жив или по неговата смрт. Според став 23 од ТЗ не е дозволено фирмата да се

отуѓи без трговската дејност за која се води. Исто така не постои можност за купување

на фирмата. Доколку главна дејност е производството, тогаш во купувањето на

претпријатието мора да се опфатат и техничката опрема, патентите и другите права,

персоналот и експертизата. Оној што е задржува фирмата во купено трговско

претпријатие понесува одоговорност за сите обврски на претходниот сопственик

направени во текот, но само доколку е задржи досегашната фирма, при што не станува

збор дали ќе стави додаток што упатува дека тој е следбеник. Во случај на

продолжување на работата на трговското друштвопод постојното име се јавуваат

последици во однос на активата и побарувањата кон должниците на копмпанијата се

пренесуваат на купувачот. Доколку оваа не е случај, купувачот на трговското друштво

понесува одговорност за претходните обврски само ако постои посебна обврска за

обврска, особено доколку преземањето на обврските во трговска смисла биде

обелоденето од продавачот. Доколку трговското претпријатие кое е еел од некој имот,

продолжуваат да го работат наследниците, во однос на одговорноста на наследниците

за претходните обврски на друштвото примена наоѓаат прописите за одогворност на

купувачот во случај на задржување на фирмата.63

63

Еуген Клунцингер, Оснпва на тргпвскптп правп страни 146-152

60

V. ДРУГИ ВИДОВИ ТРГОВСКИ СУБЈЕКТИ

1. Стопанска интересна заедница

Две или повеќе физички и правни лица можат меѓу себе за неопределено или

определено време да основаат стопанска интересна заедница со цел да го олеснат и да

го унапредат вршењето на трговските дејности кои го сочинуваат предметот на

нивното работење и да го зголемат или подобрат нивниот резултат. Како основач може

да се јави асоцијативен член во соодветна стопанска интересна заедница основана во

странство. Стопанската интересна заедница не може да биде член на друга стопанска

интересна заедница. Предметот на работење на стопанската интересна заедница може

да биде само во врска со трговските дејности коишто ги вршат членовите и можат да

бидат само помош на тие активности. Членовите на стопанската интересна заедница

одговараат за обврските што ги презела заедницата со целокупниот свој имот. Ако со

третото лице - содоговорник поинаку не е договорено, одговорноста на членовите е

солидарна. Доверител на заедницата може да бара намирување на побарувањето на

стопанската интересна заедница од нејзините членови, ако не успеал побарувањето да

го наплати од самата заедница. 64

Членовите на стопанската интересна заедница за заедничките работи

одлучуваат на собрание на стопанската интересна заедница. Собранието може да

одлучува на седници или виртуелно преку интернет, гласање по електронска пошта

или писмено, по факс или по телефонски пат. Начинот на свикување, работа,

одлучување и евидентирање на одлуките на собранието се определува во договорот за

заедницата. Собранието е овластено да ги донесува сите одлуки вклучувајќи ја и

одлуката за предвремено распуштање или продолжување на траењето на стопанската

интересна заедница под условите определени во договорот за заедницата. Со договорот

за заедницата може да се предвиди сите одлуки или некои од нив да се донесуваат со

кворум и мнозинство што со него се определени. Ако со договорот за заедницата не се

64

Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип,

Асс. д-р Бпрка Тущевска

61

определени кворумот и мнозинството со коешто се одлучува, одлуките се донесуваат

едногласно.Со договорот за заедницата може да се определи на определени членови да

им се дадат и повеќе гласови, под услов еден член да не може да има мнозинство

гласови. Ако договорот за заедницата за тоа нема одредби, секој член е претставен

само со еден глас. Собранието задолжително се состанува на барање на најмалку 10%

од бројот на членовите на стопанската интересна заедница. Со стопанската интересна

заедница управува еден или повеќе управители кои се избираат на начинот и според

условите определени во договорот за заедницата. Собранието го организира

управувањето со стопанската интересна заедница и избира управител и ги определува

овластувањата и условите за неговото отповикување, освен ако со договорот за

заедницата поинаку не е определено. За управител не може да биде избрано физичко

лице кое што според овој закон не може да биде управител, член на орган на

управување или на орган на надзор во трговско друштво.65

Стопанска интересна заедница престанува со:

- Истек на времето за кое што е основана

- Остварување или гаснење на нејзиниот предмет на работење

- Одлука на нејзините членови

- Одлука на суд.66

65

Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип,

Асс. д-р Бпрка Тущевска

66

Тргпвскп правп, автпризирани предаваоа, Саща Дукпски, Кишевп 2012 гпдина, страна 113.

62

2.Подружница

Трговското друштво може да врши дејности и работи од предметот на работење

на друштвото надвор од седиштето преку една или повеќе подружници. Подружницата

се организира со одлука којашто ја донесува надлежниот орган на трговското друштво

во согласност со договорот за друштвото, односно со статутот. Во одлуката за

организирање подружница се наведуваат фирмата и седиштето на основачот,

предметот на работење на трговското друштво и на подружницата, претежната дејност

според Националната класификација на дејностите и лицата во подружницата-

овластени за застапување на друштвото. Подружницата може да ги врши сите дејности

од предметот на работење на друштвото. Подружницата нема својство на правно лице.

Од работењето на подружницата, права и обврски стекнува трговското друштво.

Подружницата работи под фирмата на трговското друштво што ја организирало, во

која задолжително се наведува нејзиното седиште и зборот „подружница“.

Подружницата може кон фирмата на друштвото да додаде и свој назив. Подружницата

престанува ако надлежниот орган на трговското друштво што ја организирал донесе

одлука за престанување на подружницата или ако трговското друштво престане да

постои. Организирањето и бришењето на подружницата се забележува во

регистарската влошка во којашто е запишано трговското друштво. Забележувањето се

објавува на истиот начин како уписите во трговскиот регистар. 67

Покрај домашните компании, странско друштво има право во Република

Македонија да организира свои организациони единици преку кои може да врши

определени работи и да презема обврски, да остварува пристап пред судовите и

другите органи. Организационите единици преку кои се вршат наведените дејности се:

- подружници и

- претставништва.

67

Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип,

Асс. д-р Бпрка Тущевска

63

Во член 579 од ЗТД се дефинира странското трговско друштво и странскиот трговец

поединец, според кој:

- странско трговско друштво, е секое трговско друштво основано според правото во

земјата во која го има регистрирано седиштето,

- странски трговец - поединец е секое физичко лице на кое тоа својство му е признато

надвор од територијата на Република Македонија, во земјата чиј државјанин е, во која

го има регистрирано седиштето и во која го води работењето на претпријатието.

Странските друштва и странските трговци - поединци работат според условите

определени со закон и во работењето се изедначени на територијата на Република

Македонија со домашните физички и правни лица, освен ако со меѓународен договор

или со закон за одделни видови друштва и за странските трговци - поединци со

определен пред-мет на работење поинаку не е определено. На странските друштва, чија

форма не е уредена со ЗТД, соодветно се применуваат одредбите што се однесуваат на

трговските друштва со најсродна форма. Сродноста се цени особено според начинот на

кој содружниците ги внесуваат влоговите во друштвото, според начинот и обемот на

одговорноста на содружниците за обврските и според организацијата. Ако странското

друштво не може да се подведе ниту под една форма на трговско друш-тво предвидена

со ЗТД, се применуваат одредбите со коишто е уредено акционерското друштво. 68

Во своето работење во Република Македонија странското друштво работи

според законите на Република Македонија. Странските друштва и странските трговци -

поединци не можат да вршат дејност на територијата на Република Македонија се

додека не организираат подружница. Преку својата подружница, странското друштво

има право, да ги врши, според формата и предметот на работење, сите работи, да

стекнува и да презема обврски, право на пристап пред судовите и другите органи на

Република Македонија под истите услови како и домашните друштва од иста или

сродна форма и предмет на работење, освен ако со закон поинаку не е определено.

68

Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип,

Асс. д-р Бпрка Тущевска

64

Согласно член 586 од ЗТД, странското друштво, односно странс-киот трговец -

поединец, може со одлука во писмена форма да организира подружница во Република

Македонија. Услов за организирање подружница во Република Македонија е

странското друштво, односно странскиот трговец - поединец да е запишан во

регистарот на државата во која има седиште. Странски трговец - поединец може да

организира само една подружница, а странското трговско друштво може да организира

и повеќе подружници. Организирањето на подружницата, се запишува во трговскиот

регистар според седиштето на подружницата.

Во прилог на пријавата за упис на подружницата, се доставува:

- извод од регистарот во кој е запишано странското друштво, односно странскиот

трговец - поединец кој ја организира подружницата, од кој се гледа содржината и

датумот на уписот;

- препис од договорот за друштвото или статутот, односно друг соодветен акт на овие

акти, според законодавството на странската земја, заверен од страна на државен орган

кој е овластен за тоа според прописите на државата на која друштвото му припаѓа, како

и уверение од странските власти дека поднесениот договор или статутот, односно друг

соодветен акт на овие акти, според законодавството на странската земја, се уште е во

сила. Ако според законите на државата на која друштвото & припаѓа не се бара писмен

договор или статут, односно друг соодветен акт на овие акти, според законодавството

на странската земја, се приложува уверение од надлежното дипломатско-конзуларно

претставништво на Република Македонија со кое:

- за странско трговско друштво се потврдува дека постои и се наведува кои му се

акционери односно содружници и како одговараат за обврските, и

- за странскиот трговец - поединец се потврдува дека не е бришан од регистарот;

Списокот на лицата на кои им е доверено застапување на странското друштво и

странскиот трговец - поединец во Република Ма-кедонија, со назначување на нивното:

- презиме и име;

- ЕМБГ, односно бројот на пасошот за странските физички лица и нивното

државјанство и

65

- местото на живеење.

Кон списокот се поднесува и доказ дека тие лица се уредно назначени според актите на

друштвото и законските прописи на држава-та на која друштвото & припаѓа;

- одлуката на надлежниот орган на странското друштво и странскиот трговец -

поединец за организирање на подружницата;

- извештај за бонитетот на странското друштво и странскиот трговец -поединец,

издаден од надлежен државен орган или од овластен ревизор, според прописите на

државата на која & припаѓа странското друштво и странскиот трговец - поединец;

- описот на дејностите и работите што ќе ги врши подружницата и

- дозвола, одобрение или друг акт, ако е тоа пропишано со закон.69

Измените и дополнувањата на запишаните податоци, подружницата е должна да

ги пријави за упис во трговскиот регистар, како и промените што настанале кај

странското трговско друштво, односно странскиот трговец - поединец што ја

организирал подружницата. Кога странското друштво во Република Македонија основа

пове-ќе подружници, во пријавата за упис во трговскиот регистар се означува

подружницата која во поглед на работењето во Република Македонија се смета за

главна подружница (македонска централа). Другите подружници кои ги организира

странското друштво во Република Македонија се сметаат како подружници на главната

подружница. Подружницата е должна да ги објавува секоја година годишните

финансиски извештаи на странското трговско друштво, односно странс-киот трговец -

поединец што ја организирале подружницата најмалку во еден дневен весник и да ги

достави до Централниот регистар. Учество во правниот промет и застапување на

подружницата Подружницата нема својство на правно лице. Во правниот промет

подружницата настапува од името и за сметка на странското друштво, односно

странскиот трговец - поединец, при што мора да ја употребува фирмата и седиштето на

странското друштво, односно странскиот трговец - поединец, како и името на

подружницата. Странското друштво, односно странскиот трговец - поединец за

обврските настанати со работењето на подружницата, одговара со целиот свој имот.

69

Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип,

Асс. д-р Бпрка Тущевска

66

Ако странското друштво, односно странскиот трговец - поединец кој ја организирал

подружницата е запишан во регистарот на државата во која има седиште помалку од

две години од денот на поднесеното барање за организирање подружница, до истекот

на две години од денот на организирањето, за обврските настанати од работењето на

подружницата, покрај странското друштво, односно странскиот трговец - поединец

неограничено и солидарно одговараат основачите на странското друштво, односно

странскиот трговец - поединец. Странското друштво, односно странскиот трговец

поединец за секоја подружница, назначува еден или повеќе застапници кои, во поглед

на таа подружница, го застапуваат во неговото работење во Република Македонија.

Истите застапници странското друштво може да ги назначи и за повеќе подружници.

Застапниците на главната подружница се застапници на другите подружници и кога за

нив се назначени и други застапници.

3.Тајно друштво

Тајно друштво настанува со договор со кој едно лице (таен содружник)

вложува, односно учествува со паричен и непаричен влог во претпријатието на друго

лице - претприемач - јавен содружник и врз основа на влогот стекнува право да

учествува во добивката и во загубата на претпријатието. Влогот на тајниот содружник

влегува во имотот на претприемачот - јавниот содружник. Тајното друштво нема

правен субјективитет и нема фирма.70

Тајното друштво постои само во односите меѓу

тајниот содружник и претприемачот - јавниот содружник и не настапува во односите

со трети лица. Претприемачот настапува во правниот промет и е исклучителен носител

на сите права и обврски од работењето. Содружниците слободно се спогодуваат за

целите, формите и размерите на интересите и условите на работењето на тајното

друштво. Претприемачот и еден или повеќе тајни содружници во вршењето на

должностите се должни да постапуваат со она внимание коешто го посветуваат на

своите работи. Тајниот содружник не е должен да го зголемува влогот или да го

дополнува ако влогот биде намален поради загуба на тајното друштво. Тајното

70 Брајанпвски Б., Никплпвски А., кпментар на закпнпт за тргпвските друщтва, Скппје, 2004, стр. 618.

67

друштво престанува на повеќе начини помеѓу кои ЗТД чл. 576 ги утврдува и именува:

1) истекот на времето за коешто е склучен договорот за тајното друштво; 2) спогодба

на претприемачот и тајниот содружник; 3) остварување на целите заради коишто е

склучен договорот за тајното друштво или, ако остварувањето на целите стане

невозможно, без разлика на тоа дали договорот е склучен на определено или

неопределено време; 4) смртта на претприемачот, односно со престанувањето со

работа на претприемачот и 5) отворање стечајна постапка над друштвото во коешто

претприемачот е јавен содружник или над таен содружник. Во горе наведените случаи,

друштвото може да престане и по сила на законот, освен ако со договорот за

друштвото поинаку не е определено. 71

Со смртта на таен содружник друштвото престанува, освен ако со договорот поинаку

не е определено.

4.Подружница и представништва на странски лица

Странско друштво има право да организира подружници и представништва како

свои организациони единици или на друг начин да врши определени работи и да

превзема обврски, да остварува право на пристап пред судовите и другите органи на

Република Македобија под условите одредени со закон. 72

Странско друштво односно

странски трговец поединец, може со одлука во писмена форма да организира

подружница во Република Македонија само ако е запишано во Регистарот на државата

во која што има седиште. Странски трговец поединец може да организира само една

подружница.73

подружница на странско друштво, односно на странски трговец

поединец море да објавува секоја година годишна сметка и ревизорски извештај.

подружница на странско друштво, односки трговец поединец престанува кога ќе

престане странското друштво или кога ќе истече времето за кое што е основано. Ако

престане главната подрушница, а продолжуваат со работа другите подружница,

71

Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип,

Асс. д-р Бпрка Тущевска

72

Тргпвскп правп, автпризирани предаваоа, Саща Дукпски, Кишевп 2012 гпдина, страна 118. 73

Тргпвскп правп, автпризирани предаваоа, Саща Дукпски, Кишевп 2012 гпдина, страна 119.

68

странско друштво определува нова главна подружница и ја пријавува за упис во

трговскиот регистар.74

74

Тргпвскп правп, автпризирани предаваоа, Саща Дукпски, Кишевп 2012 гпдина, страна 121.

69

VI.ПОСТОЈАН ИЗБРАН СУД ПРИ СТОПАНСКАТА КОМОРА НА

РМ

Коморите, како репрезент и застапник на интересите на стопанството, се

карактеристика на сите опшествено-економски и политички системи. Како и многу

други институции и асоцијации, разликите и нијансите на коморското организирање се

резултат на продукционите односи на определено општествено уредување. Но,

секогаш биле и се значаен економски фактор и според многу аналитичари, според

редоследот на вредноста се вбројуваат веднаш по најрепрезентативните политички

институции-парламентот и владата. Затоа, уште речиси пред еден век еден од

премиерите на Велика Британија ја искажа мислата: "Подобро е Комората да ја имаме

како партнер на Владата во конципирање на законите отколку како опонент во сферата

на нивната имплементација". Стопанската комора на Македонија ја одбележa 91-та

годишнина од своето постоење со пригодна свеченост во Стопанската комора на

Македонија (18.2.2013 година). Годинава тоа беше направено со еден скромен собир на

компаниите кои во услови на криза од 2008 година до денес се одважија да пркосат на

истата и со нови инвестиции во производни капацитети и нови вработувања да докажат

дека македонската економија има иднина. Комората, беше нагласено, во рамките на

своите законски овластувања ќе придонесува и ќе ги поддржува сите оние кои ќе се

определат своите активности да ги насочат кон нејзините клучни определби:

1. домашните и странските инвестиции да бидат двигател на растот;

2. да се зголеми извозот на конкурентни производи за одржлив развој;

3. приватниот сектор да стане стожер на економскиот раст и да ја апсорбира високата

невработеност. Стопанска комора на Македонија во оваа прилика им додели

признанија на менаџери кои инвестирале во нови производни погони во Република

Македонија периодот од 2008 година до денес. Како институција надлежна за

арбитражно решавање на домашни спорови и на спорови со меѓународен елемент,

Постојаниот избран суд – Арбитража при Стопанската комора на Македонија,

функционира од 1993 година. Во изминатиов период, работењето на Арбитражата при

Стопанската комора на Македонија се одвиваше согласно со автономните арбитражни

правила на институцијата. На 20. април 2011. година е донесен нов Правилник за

работата на Постојаниот избран суд – Арбитража при Стопанската комора на

70

Македонија, со цел осовременување на арбитражното решавање на споровите и

имплементирање на актуелните трендови во оваа сфера. 75

На 20. април 2011. година е донесен нов Правилник за работата на Постојаниот

избран суд - Арбитража при Стопанската комора на Македонија, со цел

осовременување на арбитражното решавање на споровите и имплементирање на

актуелните трендови во оваа сфера. Договарањето на надлежноста на арбитражата се

врши со писмен договор, кој може да биде во вид на арбитражна клаузула предвидена

во основниот договор или во вид на посебен договор со кој на недвосмислен начин се

утврдува дека надлежност за решавање на одреден спор ќе има Постојаниот избран

суд - Арбитража при Стопанската комора на Македонија, во согласност со утврдените

правила на постапката. За договарање на надлежноста на Арбитражата за решавање на

евентуалните спорови меѓу деловните партнери, се препорачува во договорите да се

внесува следнава клаузула:"Сите спорови кои ќе произлезат од овој договор или во

врска со него, вклучувајќи ги споровите за неговата полноважност, ќе се решаваат пред

Постојаниот избран суд - Арбитража при Стопанската комора на Македонија, во

согласност со одредбите на Правилникот на Постојаниот избран суд - Арбитража".П

окрај тоа, договорните страни во арбитражната клаузула можат да го договорат

составот на арбитражниот суд (арбитер поединец или арбитражен совет од тројца

арбитри), јазикот или местото на арбитражата.76

75

http://www.mchamber.org.mk/(S(a0lyqp45oiu5zynqvf0lsl55))/default.aspx?mId=93&lId=1 76 http://www.mchamber.org.mk/(S(ih2skajt42ybzobhpbd3tubp))/default.aspx?lId=1&mId=50

71

72

73

74

75

Меѓународната трговска арбитража во периодот на изминатите педесетина

години доживеа вистински процут. Така како меѓународна недржавна (приватна)

институција чија примарна цел е решавањето на трговските спорови со меѓународен

елемент, денес е универзално признаена.77

Според одредени проценки кои се

изнесуваат во правната теорија, околу 90% од меѓународните трговски договори

содржат арбитражна клаузила.78

Постојаниот избран суд (арбитража) при Стопанската

комора на Македонија е општа и отворена арбитражна институција, пред која се

решаваат внатрешни и меѓународни трговски спорови.79

Постојаниот избран суд

(арбитража) има секретар кој е именуван од страна на председателот на Стопанската

комора на Македонија. Секретарот на арбитражата ги презема сите административни

работи околу конституирање на Арбитражниот совет, подготовките и расправите

околу одредена работа, се грижи за правилно извршување на заклучоците и други

одлуки на арбитражата и врши други работи, во согласност со Актите на Постојаниот

избран суд (Арбитража).80

Постојаниот избран суд (Арбитража) има листа на рбитри,

но странките се слободни да изберат арбитри и надвор од аваа листа.81

Постојаниот

избран суд (Арбитража) има склучено неколку спогоди за арбитражна соработка,

некои од нив се: спогодба за соработка во подрачјето на меѓународната арбитража,

спогодбата што се однесува за арбитрашна соработка помеѓу Постојаниот избран суд

на РМ (Арбитража) и Трговската комерцијална Комора на Руската Федерација и тн.

77

Eric Ronine сугерира дека прпгреспт на медунарпдната арбитража мпже пбјективнп да се измери преку три фактпри: првп, мпдернизација на внатрещнптп закпнпдавствп вп гплем брпј земји вп светпт, втпрп, развитпкпт, на институципналните арбитражи , и третп, згплеменипт брпј на пристапуваоа кпн медунарпдните кпнвенции – eric Robine, the Evolution of Internacional Commercial Arbitration over these past years (1990 -1995), Revue de Droit des Affairs Internacionales, no. , 1996, c. 145. 78

Така: А.Ј. van den Berg, R. van delden, H.J, Snijders, Netherlands Arbitration Law, 1993, c. 124. 79

Студии пд втпр циклус ( МАСТЕР) пп медунарпднп правп и медунарпдни пднпси, Прпф, д-р Тпни Дескпски 80

Член 15 пд Правилникпт на Ппстпјанипт избран суд (Арбитража). 81

Член 12 став 2 пд правилникпт на ппстпјанипт избран суд ( Арбитража).

76

VII.ТРГОВСКИ ДОГОВОРИ

Договорот настанува со согласност на вољите на двете страни. При тоа,

усогласувањето на вољите на овие страни се остверува низ определена постапка, која

во теорија по некогаш се нарекува заклучување или склучување на договорот82

. Со

договорот за продажба продавачот се обврзува предметот што го продава, што треба да

го продаде да му го предаде на купувачот, за да може купувачот да се стекне со

правото на сопственост, а за возврат купувачот потребно е да му исплати цена. Станува

збор за предмет кој е во промет, ништовен е договорот кој е склучен за предмет ван

промет или за недозволен предмет. Со договор за посредување се обврзува

посредникот да настојува да најде и да доведе во врска со налогодавецот лице кое би

преговарало со него за подоцна да се склучи одреден вид договор, а налогодавецот се

обврзува да му исплати определен надомест ако тој договор биде склучен. Кога е

договорено дека посредникот ќе има право на определен надомест и ако неговото

настојување остане без резултат, за таквиот договор ќе се суди според одредбите што

важат за договорот за дело. Застапникот не може да преземе одредено дејствие

активност, без дозвола на налогодавачот, на иста територија и за ист вид работи, да

работи за друг налогодавач. Застапникот не може да бара ни да прими исполнување за

побарувањата на својот налогодавач ако за тоа нема никакво овластување. Со

договорот за комисион се обврзува комисионерот за надомест (провизија) да изврши

од свое име и за сметка на комитентот една или повеќе работи што му ги доверува

комитентот, со договорот за размена секоја страна, секој договарач се обврзува спрема

спротивната страна, спротивниот договарач, да предаде предмет што се разменува,

така што тој да стекне право на сопственост врз предметот.83

82

Дпц. Др Ристп Решкпски, Облигаципнп правп 2010 гпдина. 83

Ппдатпците се кпристени пд скрипта пп Тргпвскп правп, пд асс. д-р Бпрка Тущевска, Универзитет Гпце Делшев Штип, 2011 г.

77

1.Видови договори во меѓународниот промет

Неблагодарно за секој автор е предвидувањето на точен и определен број на

видови договори во меѓународниот промет. Тоа од причина што со развојот на

општествено-економските односи, а во рамките на нив со развојот на меѓународната

трговија, од ден на ден се најуваат нови и нови форми на договори како инструмент за

регулирање на меѓународната трговија. Тоа е една од причините. Натамошна причина

представува фактот што се повеќе и повеќе во практиката скоро да не може да се

сретне класична форма на договор кој со своите одредби ќе дефенира само едни

единствени односи, на пример, купопродажба, лизинг, know-how и тн. Скоро во секој

договор во меѓународниот промет како правен акт се испреплетуваат повеќе класични

договори, така што не ретко во договорот за меѓународна купопродажба сретнуваме и

одредби од договорот за знаење и умеење, во договорот за лизинг одредби од

договорот за купопродажба, во договорот за складирање, складирање со продажба и

т.н. Од овие причини нашата определба ја ориентиравме кон договорите во

меѓународниот промет кои ги практикуваат македонските субјекти во меѓународниот

промет и договорите предвидени во позитивните прописи на Република Македонија

(особено Законот за облигациони односи и Законот за надворешно-трговско работење)

кои ги донесе по осамостојувањето, односи ги презеде како компатибилни со новиот

систем од бившата Југословенска Федерација.

При тоа, секако најголемо влијание му е посветено на меѓународниот договор за

купопродажба како основен и најважен договор во меѓународниот промет со стоки и

услуги, од кој впрочем произлегуваат и сите други договори. Компаративниот приказ

на националните права кои регулираат пооделни договори исто така најде свое место

во приодот и објаснувањето на договорите, а особено акцент е ставен и на правото

надлежно за регулирање на спорните односи меѓу субјектите во меѓународниот

промет.84

84

Дпгпвпри вп медунарпднипт прпмет (сп примери пд практиката) А. Никплпвски и М.Крстанпски, страни 7 и 8

78

1.1.Меѓународен договор за продажба на стока

Меѓународен договор за продажба на стока е основниот предмет на интерес на

Правото на договорите во меѓународниот промет со оглед на тоа што тој представува

најважен договор во меѓународниот стоков промет, а сите други договори на

определен начин се од акцесорна природа. Така другите видови на договори во

меѓународниот промет служат за да ја овозможат меѓународната продажба, односно

меѓународната размена. Основен принцип во меѓународната купопродажба

представува принципот на автономија на вољите на стопанските субјекти, но сепак со

извесни ограничувања кои ги наметнува националното право на секоја држава за

регулирање на меѓународниот промет. Во нашето право правилата за договорите за

меѓународна продажба на стока се регулирани со следните позитивни прописи:

Законот за облигациони односи, Општите узанси за промет со стока, Посебните узанси

за промет со поедини производи, Трговските обичаи, Нашите стандарди, Законот за

надворешно трговско работење и др. Од меѓународните правила со кои се регулирана

оваа материја позначајни акти се:

- Еднообразниот закон за меѓународна продажба на телесни движни ствари

(донесен на меѓународната конференција во Хаг 1964 год., а стапи во сила 1972

год.).

- Конвенција за правото кое треба да се применува на меѓународната продажба на

телесни движни ствари од 1955 год. Ревирана 1985 год. со најново име:

Конвенција за надлежно право за договорите за меѓународна продажба на стока.

- Конвенција за законот кој се применувана пренос на сопственост во случај на

меѓународна продажба на телесни движни ствари од 1956 год.

- Општи услови за изпорака на стока меѓу надворешно трговските организации,

земји членки на Советот за взаемна економска помош (СЕВ-кој постоеше

додека постоеше заедницата на социјалистичките земји).

- Правилата донесени од страна на приватни организации од меѓународен

карактер (пр. Меѓународната трговска комора)

- Договорни клаузули и правила ( Еднообразни правила за документираните

акредитиви, Инкотермс и др.) итн.

Од кодификациите на светско ниво на основните правила во областа на

меѓународната продажба на стока поважни се следните кодификации донесени од

UNCITRAL во рамките на организацијата на обединетите нации:

79

- Конвенцијата на ООН за застареност во областа на меѓународната продажба од

1974 год,

- Конвенцијата на ООН за договорите за меѓународна продажба од 1980 г.

(позната како виенска конвенција),

- Конвенција за представување во материјата за меѓународна продажба на стока

од 1983 год и други.

Според тоа согласно меѓународните и домашните прописи, меѓународен договор за

продажба на стока е таков договор со кој едната странка, продавач, се обврзува на

другата странка, купувач, да и испорача определена стока и да гарантира за

нејзините својства, а купувачот се обврзува за тоа да плати определена цена.

Поимот меѓународен договор за продажба е истоветен со поимот договор за

продажба во внатрешниот промет. Разликата е само во тоа што договорот за

меѓународна продажба содржи и елемент на страност.

Меѓународниот договор за продажба на стока е двостран, товарен, комутативен,

неформален и каузален.

За да постои еден меѓународен договор за продажба тој облигаторно треба да ги

содржи битните елементи на договорот, а тоа се предметот и цената. Покрај

битните елементи, меѓународниот договор за продажба содржи и т.е небитни

елементи кои по својата природа можат да бидат природни и споредни. Природни

небитни елементи се оние кои произлегуваат од самата природа на работите

(договорот), кои странките не треба посебно да ги договорат, но спогодбено можат

да ги исклучат (одговорност на продавачот за мани – недостатоци на стоката не

треба да се договара посебно. Споредните небитни елементи, не произлегуваат од

самата природа на работата, туку странките можат да ги договорат доголку сакаат

(пример: договорна казна, капар, други видови засилување на договорот и тн.).

Предмет на меѓународниот договор за продажба секогаш е определен вид на стока.

Под стока во трговскиот промет се подразбираат ствари кои се наменети и подобни

за пазар. Кај меѓународниот договор за продажба недвижностите по правило не се

предмет на стопански промет (зависно од тоа кави решенија нуди националното

право каде што се наоѓа недвижноста). Цената на договорот представува вториот

битен елемент на договорот за меѓународна продажба.

- Под пазарна цена се подразбира средната пазарна цена која стоката ќе ја има во

определено место или пазар и во определено време.

80

- Под берзанска цена се подразбира цена на еден производ на некоја берза во

определено време определена со договорот, а средна берзанска цена е средната

цена на некој производ од повеќе берзи.

- Тековна цена е просечна пазарна цена во одредено место и во одредено време.

- Фабричка цена е цената на производот по која производителот ја продава на

големо.

- Продажна цена е цената според која продавачот редовно ја продава стоката.

Испораката на стоката представува основна обврска на продавачот. Под испорака

се подразбираат сите дејствија кои продавачот е должен да ги извршува според

договорот и природата на работата за да може купувачот да ја прими стоката која ја

испорачува (Узанса бр.70.ст.2).

Местото на испораката на предметот на договорот кај меѓународните договори за

продажба обично е определено со самиот договор. Вообичаено под место на

испорака се подразбира она место во кое продавачот ја става стоката на

располагање на купувачот со цел истата да ја преземе. Кај меѓународниот договор

за продажба продавачот има обврска да му гарантира на купувачот дека стоката

што му ја продава нема недостатоци како од материјална така и од правна страна.

Сите национални законодавства како и меѓународното право предвидуваат прописи

кои го заштитуваат купувачот од материјалните недостатоци на стоката. Заштитата

на купувачите од материјалните недостатоци и правото на купувачот да бара

заштита го предвидуваат и домашното и споредбеното право. кај договорите во

меѓународниот промет сите законодавства предвидуваат дека купувачот што ја

прими купената стока, а истата има недостатоци должен е веднаш ( без одлагање

во кус рок итн.) за тоа да го извести продавачот. Доколку продавачот на купувачот

во меѓународната продажба, со стоката му предал и гарантен лист со кој го

гарантира исправното функционирање на предметот за определено време, доколку

истата не функционира правилно купувачот има право да бара од продавачот или

производителот предметот да го поправи во разумен рок или да му предаде предмет

што функционира правилно.85

Евикција (eviction) представува гаранција на

продавачот дека стоката, предмет на договорот за меѓународна купопродажба не

постои некое право на трет. Во правото овој институт се нарекува обврска за

гарантирање на правните својства на стоката. Кај договорите за меѓународна

85

Дпгпвпри вп медунарпднипт прпмет (сп примери пд практиката) А. Никплпвски и М.Крстанпски, страни 9,10,11,12,13,14,15,17,19,25,26,29,30,32.

81

продажба секоја стока ја пратат соодветни документи. Врз основа на нив,

купувачот на стоката ќе може да располага со истата, или да оствари одредени

права кон трети лица (да ја подигне од превезувачот, шпедитерот, складиштарот

итн). Обврската на продавачот за предавање на соодветни дукументи за стоката на

купувачот е кодифицирана и на меѓународен план. Така според еднообразниот

закон – кога продавачот е должен на купувачот да му ги предаде документите кои

се однесуваат на стоката, тој тоа преба да го стори во местото определено со

договорот или според обичаите. Во спротивно ќе се смета дека испораката не е

извршена. Кај договорот за меѓународна продажба, доколку продавачот правзел

обврска стоката да ја испрати на кукувачот, обично се претпоставува дека

истовремено се обврзал да ја осигура стоката од вообичаен ризик. Освен доколку со

договор, односно со некоја транспортна клаузува товарот на осигурувањето не е

префрлен на купувачот. Под прием на стоката се подразбира преземање на истата

од страна на купувачот од определено место каде што таа му е ставена на

располагање од продавачот, возарот или шпедитерот. Купувачот е должен да ги

превземе сите дејствија потредни за испорака на стоката во зависност од природата

на истата односно договорот (испраќање амбалажа, превозно средство и сл.).

Покрај обврската да ја прими стоката, предмет на договорот за меѓународна

купопродажба, втора основна обврска на купувачот е да ја плати куповната цена.

Плаќањето на куповната цена кај договорот за меѓународна купопродажба

вообичаено се врши со странска валута. Битно за плаќањето на куповната цена

предетавува местото на плаќањето, начинот на плаќањето и рокот на плаќањето. Со

договорот за меѓународна купопродажба местото на плаќањето на куповната цена

може да биде договорено или да не биде договороено. Меѓународниот промет

познава посебни механизми за начинот на плаќањето на купопродажната цена.

Разликите во националните правни системи ги компензира меѓународната

поврзаност на банките и унификацијата на правните правила кај поодделните

инструменти на плаќање. Платниот промет со странство е регулиран со

императивни правни прописи кои го регулираат не само начинот, туку и обемот на

плаќање. Во меѓународното плаќање и во плаќањето воопшто важи општо

усвоеното правило дека купувачот е должен да ја плати цената онака како што е

предвидено со договорот. Доколку со договорот не е предвиден рокот на плаќање,

истото се врши според обичаите, односно во мементот на предавање на стварта

(Франција, Швајцарија, Австрија, Еднообразниот трговски законик на САД,

82

Еднообразниот закон, Македонија – чл. 516 од ЗОО). Пренесувањето на

сопственоста на стоката предмет на договорите во меѓународниот промет нема

подеднакво значење во сите национални права. За француското сфаќање на кое му

припаѓаат правата на Франција, Белгија и Италија, пренесувањето на сопственоста

се врши во моментот на склучување на договорот и определувањето на цената, без

оглед дали истата е платена и дали стоката е испорачана. За средно европското

право (Германија, Австрија, Швајцарија, Холандија, Унгарија, Македонија)

продавачот останува сопственик на стварта се додека на определен начин не ја

предаде на купувачот, тако што купувачот станува сопственик на стварта во

мементот на предавањето на истата. Англосаксонското право го освојува

принципот дека пренесувањето на правото на сопственост се регулура со

договорот. Прашањето за преминување на ризикот го определува и разрепува

проблемот од кој момент одговорноста за случајно пропаѓање или оштетување на

стварта, предмет на меѓународниот договор за купопродажба паѓа на продавачот, а

од кој момент на купувачот, како и по прашањето на момементои на пренесување

на сопственоста и по ова прашање постојат разлики во националните правни

системи. За една група национални права ризикот настанува со склучување на

договорот, втора група преминувањето на ризикот го врзува со пренесување на

сосптвеноста, а третата со предавање на стварта. Автономијата на вољите на

странките кај меѓународниот договор за купопродажба е таа која ќе определи кое

право странките ќе го применат според кое ќе ги решаваат нивните права и

обврски.86

1.2. Договор за меѓународна продажба на инвестици

Меѓународниот договор за продажба на инвестиции, што е познат и како

договор за испорака на инвестициона опрема во странство, представува посебен вид на

меѓународна купопродажба. Кај овој договор предмет е инвестициона опрема. Се што

претходно е кажано за меѓународниот договор за купопродажба се однесува и на овој

договор. Но сепак кај овој вид на договор се работи за една комплексна правна работа,

86

Дпгпвпри вп медунарпднипт прпмет (сп примери пд практиката) А. Никплпвски и М.Крстанпски, страни 33, 34,35,36,38,39,40,41,47.

83

токму поради предметот на договорот, инвестивионата опрема како специфичен вид на

стока.

Карактеристика на овој вид договори е таа што рокот на исполнувањето на истиот е

одсобено долг, вредноста голема и представува особено сериозна стопанска работа.

Таквата негова важност придонесе истиот да биде регулиран и на меѓународен план.

Во тој смисол Европската економска комисија при ООН ги има домесено:

- Општите (Женевски) услови за набавка на инвестициона опрева во извозот,

- Општите услови за набавка и монтажа на инвестициона опрема,

- Проект на општите услови за монтажа на инвестициона опрема во странство

Меѓународната федерација на соодветни инжињери (FIDIC) има донесено општи

услови кои се однесуваат на купопродажбата на инвестициите.

Во законодавството на Република Македонија овој договор е регулиран во Законот за

надворешно – трговско работење кој ваквата дејност е нарекува како “ услиги во

надворешно-трговскииот промет” член 21.

Меѓународната лицитација е посебна правна категорија. Таа е сложена постапка која

има за цел инвеститорот да дојде до најповолниот понудувач. Постапката на

меѓународната лицитација се состои вообичаено од два дела.

Во првиот дел во претквалификационата постапка треба да се утврдат елементите врз

основа на кои може да се започне лицитацијата. Во вториот дел на постапката,

прибирање на понуди, се постигнува крајната цел на лицитацијата, а тоа е изборот на

најповолен понудувач со цел за склучување на договор. (D-r R. Gurovic, цит, дело,

стр.295).87

1.3.Меѓународен договор за купупродажба на енергија

Купопродажбата на енергија е посебен вид на договор за меѓународна

купопродажба. Во овие догоовори се предвидува дека едната договорна странка во

одреден рок ќе и испорача на другата договорна странка утврдена количина на енргија

(обично електрична).

87

Дпгпвпри вп медунарпднипт прпмет (сп примери пд практиката) А. Никплпвски и М.Крстанпски, страни 58,59.

84

Договорите во меѓународниот промет на енергија можат да бидат во областа на

електро енергијата, атомската енергија, земјин гас итн.

Овие договори во практика обично се склучуваат меѓу субјектите на соседните земји

или земји на одреден регион. При купопродажбата на енергија постојат чисто

купопродажни договори или компензациони договори.88

2.Регулирање на деловните договорите според колизионите

норми

Автономијата на вољата на странките во деловното работење е таа која ќе

определи кое право странките ќе го применуваат и според кое ќе ги решаваат нивните

права и обврски. Под колизиони норми се подразбираат оние норми со кои се

определува од кои правни системи на соодветни држави ќе се применува на некој

меѓународно трговски однос. Овие норми се нарекуваат колизиони норми бидејќи

определуваат кое право ќе се применува кога постои колизија меѓу повеќе права.

Материјалните норми на секоја држава го сочинуваат најзиниот правен поредок, а

колизионите норми му припаѓаат на меѓународното приватно право. Материјалното

приватно право се дефенира како збир на правни прописи кои определуваат кои од

приватните поредоци на разните подрачја со кои некои животни односи имаат врска,

ќе се применуваат на тој однос.89

90

Колизионите норми имаат два елементи: категории на врзување и точки на

врзување. Категории на врзување има повеќе и тие се групирани според материјата и

тоа: облигациони односи, семејни односи, лични односи и слично. Точките на

врзување се битни бидејќи колизионите норми се донесуваат за утврдување на правото

кое ќе се применува само на правниот однос со доминантен елемент на страност. При

88

Дпгпвпри вп медунарпднипт прпмет (сп примери пд практиката) А. Никплпвски и М.Крстанпски, страна 64. 89

А Никплпвски, С Плавщиќ : Медунарпднп стппанскп правп. Скппје 1994. 90

Саща Дукпски, Облигаципнп правп, Дпгпвпри и надпмест на щтета, Кишевп 2015 гпдина

85

донесување на тие норми се поаѓа од околности кои се карактреристични и определиво

битни за тие односи.91

Според повеќето национални права може да се примени едно од договорените

права, но тоа да се однесува само на содржината на договорот, а не и на договорот во

целина. Според ова способноста на странките се цени според lex nacionalis ( право на

државата чии државјани се странките во договорот ), по lex domicilii ( според законот

каде што странките имаат престојувалиште ), формата на договорот се цени според

locus regit actum ( местото каде е склучен договорот ), класификацијата се цени според

lex fori ( законот на државата пред чии суд се распрева спорниот однос ).92

91

Саща Дукпски, Делпвнп и дпгпвпрнп правп, Кишевп 2012, страна 14. 92

Саща Дукпски, Облигаципнп правп, Дпгпвпри и надпмест на щтета, Кишевп 2015 гпдина

86

VIII.ЗАКЛУЧОК

Во новиот век, на теренот на трговското право се појавуваат неколку

кодификации на национален план,93

кои што постепено го издвојуваат трговското

право како посебна правна гранка – Францускиот (Наполеоновиот) трговски законик

од 1804 год,94

Германскиот трговски законик од 1911 год.95

Самиот процес на

кодификација кој што се спроведувал во овој период укажува на значењето кое што

трговското право го доживува. Во модерната правна литература и практика, трговското

право има третман на самостојна правна гранка чиишто извори имаат различна правна

природа. Во денешните услови на трговско работење се повеќе на значење добива

автономното трговско право – обичаите, узансите, општите услови за работење итн. На

база на ова, доминантна е улогата на меѓународните организации и комисии кои што

во насока на создавање на автономно трговско право креирале бројни и хетерогени

правни извори. Трговското друштво се основа со договор за друштвото, односно статут

на друштвото. Тоа се основа на неопределено или на определено време на траење. Ако

со договорот за друштвото, односно со статутот не е определено времето на траење на

трговското друштво, се смета дека друштвото е основано на неопределено време.96

Трговецот поединец се запишува во трговскиот регистар кај Централниот Регистар на

РМ. Пријавата за упис на трговец-поединец во трговскиот регистар поднесува

физичкото лице кое бара да биде запишано како трговец поединец или негов

полномошник со посебно полномошно во кое се наведуваат податоците што се

запишуваат во трговскиот регистар. ЗТД во општиот дел утврдува три белези кои што

претставуваат заеднички карактеристики на сите видови трговци. Овие белези

претставуваат одредница на база на која што трговците во прометот се разликуваат

помеѓу себе. Во ова смисла, ЗТД ги предвидува: фирма, седиште, предмет на работење.

Фирмата на трговското друштво е името под коешто друштвото работи и под кое што

учествува во правниот промет. Фирмата на трговското друштво се определува и

93

Stefanović Z., Privredno ugovorno pravo, Beograd, 2006, str. 23. 94

(Code civil des français пд 1804 гпд.), дпстапен на: http://195.83.177.9/upl/pdf/code_32.pdf. 95

Германски тргпвски закпник, дпстапен на: http://www.archive.org/stream/germancommercial00germuoft/germancommercial00germuoft_djvu.txt 96

Вп ПО (пријава за пснпваое на тргпвец) вп делпт 5.2. наведени се ппции ппределенп и неппределенп време на траеое на друщтвптп. Сп избпрпт на една пд ппциите, се утврдува негпвптп време на траеое. Истптп се утврдува и вп актпт за пснпваое, пд каде щтп практишнп и се внесуваат ппдатпците вп ПО. Види: http://www.crm.com.mk/download/Registers_document_forms/POe.pdf.

87

менува на начинот определен со изјавата за основање на друштвото од едно лице, со

договорот за друштвото, односно со статутот. Фирмата на трговското друштво и сите

нејзини промени се запишуваат во трговскиот регистар. Податоците содржани во

фирмата мора да се вистинити. Фирмата содржи ознака којашто упатува на предметот

на работење на трговското друштво, седиштето и формата на друштвото. Фирмата

може да содржи додатоци (цртежи, слики, симболи, ознаки и друго) што служат за

поблиско обележување на трговското друштво, освен оние што создаваат или можат да

создадат забуна во поглед на предметот на работењето на трговското друштво,

впечаток за идентитет или за поврзаност со друго трговско друштво или ако водат кон

повреда на правата на индустриската сопственост или на други права на други

трговски друштва, односно лица регистрирани во земјата и во странство. Фирмата

може да се употребува и како трговска марка, на начин и под услови определени со

закон.9798

Од досегашната анализа на состојбите дојдов до заклучок дека состојбите на

нормативната и институционална поставеност во нашата земја од една страна треба да

водат кон целосна усогласеност и хармонизација со светските трендови, кон

либерализација на административните постапки и од друга страна кон заштита на

потрошувачката, особено влијание треба да се обрне и донесат дополнителни законски

измени при формирањето на одредени типови на друштва кои што би овозможиле пад

на акциите односно би ја намалиле врредноста на претходно формираните друштва.

Овде особено влијание треба да се стави на формирањето на командитните друштва со

акции со оглед на нивната интерна поставеност. Исто така потребно е да се прави

поголема конктрола при стечајните постапки за да се избегне намерното воведување во

ликвидација. Што се однесува до нормативната поставеност потребна е една

кодификација во која ќе бидат објаснети клучните, круцијалните институти од оваа

област. Оваа област може да биде објаснета и во рамки на една Граѓанска

кодификација.

97

Фирмата не мпже да спдржи имиоа, знамиоа, грбпви или други државни амблеми на други држави или на медунарпдни прганизации без нивна дпзвпла, а не мпжат ниту да се имитираат вп хералдишка смисла. Фирмата не мпже да спдржи службени знаци на кпнтрпла и гаранција за квалитет. Фирмата не мпже да спдржи и збпрпви кпи спздаваат привид и мещаое сп фирма на другп друщтвп, име, пднпснп назив на устанпва или друг субјект. 98

Скрипта пп Тргпвскп правп, Асс. д-р Бпрка Тущевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г.

88

IX.ИСТРАЖУВАЊЕ

1.6.Методолошки приод

Ова истражување беше спроведено со користење на квантитативниот метод

анкета како метод за собирање на потребните податоци, и статистичките методи за

обработка и анализа на содржината на одговорите. Беше изработен анкетен прашалник.

Прашалникот беше доставен до испитаниците по електронски пат и на истиот начин ги

добивме нивните одговори.

Бидејќи тоа што појдовна точка на ова истражување претставува прибирање на

сознанија во областа на трговското право, трговските друштва, во поглед на

хармонизацијата со правото на Европска Унија беа анкетирани 40 испитаници од

различни категории во општественото живеење се со цел да се добијат релевантни

сознанија за состојбите во оваа област.

1.7.Резултати од спроведеното истражување

Со оглед на тоа дека наша цел на ова истражување беше согледувањата за

состојбите во трговската област беа анкетирани лица од различни категории, различен

степен на образовани и од најразлична возраст.

89

ПОЛ

Графикон бр.1:Структура на испитаниците по пол:

Од овој графикон може да се заклучи дека поголемиот дел од испитаниците припаѓаат

на машката популација и тоа со 55 %, додека преостанатиот дел од испитаниците

имприпаѓаат на женскиот пол и тоа 45 %.

МАЖИ

ЖЕНИ45 % 55%

45%

90

ВОЗРАСТ

Од вкупниот број на испитаници најголемиот дел го сочинуваат испитаници на

возраст од 18-27 години и искажано во проценти 36%, втората категорија ја сочинуваат

испитаници од 38-49 години и тоа 22%, третата категорија е сочинуваат испитаници од

28-37 години и тоа 17%, четвртата категорија е сочинуваат од 50-60 години и тоа 15%,

петтата категорија е сочинуваат лица до 18 години со 5% и последната катеорија е

сочинуваат лица над 60 години со 5%.

ДО 18

18-27

28-37

38-49

50-60

НАД 60

36%

22%

17%

5%5%

15%

91

ОБРАЗОВАНИЕ

Во ова истражување беа анкетирани лица од различен степен на образование.

Најголемиот дел предтавуваат лицата со високо образование и тоа со 52%, потоа

лицата со средно образование и тоа 38% и лицата со ниско образование сочинуваат

10% од вкупниот број на испитаници.

ОСНОВНО

СРЕДНО

ВИСОКО38%52%

10%

92

Да ли знаете со кој акти се регулираат трговските односи?

На прашањето “Да ли знаете со кои акти се регулираат трговските односи”

од вкупниот број на испитаници најголем дел се изјаснија дека знаат и тоа 65%, дека не

знаат се изјаснија 30% и дека делумно ги познаваат се изјаснија 5%. ова прашање беше

поставено со цел да се увиде дали постои доволно познавање за регулираноста на овој

вид односи во општеството.

Трговските односи се регулирани со Уставот на Република Македонија, Законот

за трговски друштва и со подзаконските акти. По тоа значајно е да се каже дека покрај

Уставот, Законот за трговски друштва и подзаконските акти значајно влијание во

креирањето на трговските односи имаат и судската арбитражна пракса, правната наука

како дополнителен извор на правото, преку научни коментари и книги, статути и

договори, деловни обичаи и тн.

ДА

НЕ

ДЕЛУМНО

65 %

5%

30%

93

Да ли сметате дека употребата на психотропни супстанци треба да

влијае врз полноважноста на одреден трговски договор?

Најголем дел од испитаниците на поставеното прашање “Да ли сметате дека

употребата на психотропни супстанци треба да влијае врз полноважноста на

одреден трговски договор” се изјаснија дека употребата на психотропни супстанци

треба да влијае врз полноважноста на одреден трговски договор само доколку во

моментот има користено и тоа 55 %, потоа 35% сметаат дека употребата на

психотропни супстанци треба да има влијание врз полноважноста на одреден

трговски договор и 10% од испитаниците сметаат дека не употребата на психотропни

супстанци не треба да влијае врз полноважноста на одреден трговски договор.

Мое видување е дека употребата на психотропните супстанции треба да има

влијание врз полноважноста на одреден трговски договор само доколку во моментот

лицето има користено психотропни супстанци со што се придонело во моментот

лицето да е изгуби способноста за расудување.

ДА

НЕ

САМО ВО МОМЕНТОТ ДОКОЛКУ ИМА КОРИСТЕНО

35%55%

10%

94

Колкава сметате дека треба да биде основната главнина на Друштво

со ограничена одговорност?

Во поглед на прашањето “Колкава сметате дека треба да биде основната

главнина на Друштво со ограничена одговорност” мислењето на испитаниците е

речиси подеднакви поделени. процентнот на испитаниците кои сметаат дека основната

главнина на Друштво со ограничена одговроност да биде поголема од 5.000 евра е

35%, потоа процентот на испитаници кои сметаат дека основната главнина на Друштво

со ограничена одговроност дека треба да е точно 5.000 евра е 35% и 30% од

испитаниците сметаат дека основната главнина на Друштво со ограничена одговорност

дека треба да е помала од 5.000 евра. Мое видување е дека осовната главнина на

Друштво со ограничена одговорност да не е помала од 5.000 евра затоа што со тоа би

се обезбедила маса во случај на стечај и доверителите на некој начин би биле

побезбедни, а од друга страна таа сума представува добро поставена граница за

отворање на ваков тип на друштво затоа што и не е многу висока ниту пак многу

ниска.

ПОМАЛА ОД 5000 ЕВРА

ПОГОЛЕМА ОД 5000 ЕВРА

МИНИМАЛНО 5000 ЕВРА

30%35%

35%

95

Да ли сметате дека бројот на содружници во Друштво со ограничена

одговорност треба да е поголем од 50 лица?

На поставеното прашање “Да ли сметате дека бројот на содружници во

Друштво со ограничена одговорност треба да е поголем од 50 лица” од вкупниот број

на испитаници 20% се изјаснија дека бројот на содружници во Друштво со ограничена

одговорност треба да е поголем од 50 лица, потоа 35% се изјаснија дека бројот на

содружници во Друштво со ограничена одговорност не треба да е поголем од 50 лица,

15% се изјаснија дека не знаат, 30% од испитаниците се изјаснија дека можеби би

требало бројот на содружници во Друштво со ограничена одговорност да е поголем 50

лица.

Од досегашната анализа на состојбите во трговскиот свет во кој што постои и

Друштвото со ограничена одговорност мое мислење во поглед на ова прашање е дека

бројот на содружници во Друштво со ограничена одговорност не треба да е поголем од

50 лица.

ДА

НЕ

НЕ ЗНАМ

МОЖЕБИ

20 %

35%

15%

30 %

96

Да ли знаете кои видови трговски субјекти постојат во Република

Македонија?

Од поставеното прашање “Да ли знаете кои видови трговски субјекти

постојат во Република Македонија” може да се заклучи дека постои голем процент на

познавање од испитаниците и тоа 65%. Дека не знаат се изјаснија 20% и дека делумно

ги познаваат се изјаснија 15%.

Во Република Македонија постојат пет видови на трвоски друштва и тоа:

- Јавно трговско друштво

- Друштво со ограничена одговорност

- Командитно друштво

- Командитно друштво со акции

- Акционерско друштво.

ДА

НЕ

ДЕЛУМНО65%20%

15%

97

Да ли сметате дека треба да е дозволено во Јавно трговско друштво

влоговите да можат да бидат изразени во труд и услуги?

Најголем дел од испитаниците на прашањето “Да ли сметате дека треба да е

дозволено во Јавно трговско друштво влоговите да можат да бидат изразени во труд

и услуги” се изјаснија дека сметаат дека треба трудот и услугите да можат да бидат

изразени во влоговите и тоа 55%. дека трудот и услугите во Јавно трговско друштво да

не бидат изразени во влогови сметаат 35% од испитаниците. Најмал дел или 10% од

испитаниците не се сигурни дали треба трудот и услугите во Јавно трговско друштво

да не бидат изразени во влогови.

Мое видување е дека трудот и услугите во Јавно трговско друштво треба да бидат

изразени во влоговите затоа што со тоа не би се занемариле трудот и услугите и би

постоело таков тип на друштво каде би можеле да бидат изразени во влогови.

ДА

НА

НЕ ЗНАМ55%35%

10%

98

Според вас кој тип на трговски друштва е најзастапен во Република

Македонија?

На прашањето ”Кој тип на трговски друштва е најзастапен во Република

Македонија” најголем број од испитаниците сметаат дека тоа е Друштво со ограничена

одговорност или вкупно 85%, 10% од испитаниците сметаат дека најзастапен тип на

трговско друштво е Јавното трговско друштво и 5% сметаат дека најзастапен тип на

трговско друштво е Акционерското друштво.

Во трговското работење во Република Македонија најзастапен тип на трговско

друштво е Друштвото со ограничена одговорност за разлика од други земји каде што

најзастапен тип на трговско друштво е Акционерското друштво.

ЈАВНО ТРГОВСКО ДРУШТВО

КОМАНДИТНО ДРУШТВО

КОМАНДИТНО ДРУШТВО СО АКЦИИ

АКЦИОНЕРСКО ДРУШТВО

ДРУШТВО СО ОГРАНИЧЕНА ОДГОВОРНОСТ

85%

10%

5%

99

Да ли знаете какви видови на акции има во едно Акционерско

друштво?

Во поглед на Акционерското друштво како едно од основните прашање што би

се поставиле за да се дојде до податок на познавањето на овој тип на друштво е

прашањето за познавањето на акциите и во какви типови тие се јавуваат, на прашањето

“Да ли знаете какви видови на акции има во едно Акционерско друштво” 65% од

испитаниците се изјаснија дека знаат, 25% дека не знаат и 10% се изјаснија дека

делумно ги познаваат акциите.

Акциите се хартии од вредност со кои се докажува ушество на акционерот во

акционерското друштво.Во акционерското друштво според правата акциите можат да

бидат обични и приоритетни. Приоритетните акции можат да бидат од повеќе класи, и

тоа како кумулативни и партиципативни акции.

ДА

НЕ

ДЕЛУМНО65%

25%

10%

100

Според вас кој е најдобар начин за решавање на трговските спорови?

Како и во другите свери од општественото живеење и во трговскиот

(деловниот) свет постои можност од постоење и на спорови. Од ваквата причина се

појави и проблематиката на кој начин би било најдобро да се решаваат тие спорови.

Токму и оваа проблематика беше предмет на анализа кај испитаниците со што беше

поставено прашањето “Кој е најдобар начин за решавање на трговските спорови” и

најголем дел од испитаниците или 55% сметаат дека трговските спорови најдобро е да

се решаваат со меѓусебна спогодба на засегнатите страни, потоа 25% сметаат дека

најдобар начин е трговските спорови да се решаваат пред трговски суд, 10% сметаат

дека најдобро е постоењето на трговско одделение во рамки на судовите и 10% сметаат

дека најдобро е да постојат Ad hoc тела. Мое видување во поглед на ова прашање е

дека најдобар начин на решавање е постоењето на специјализиран трговски суд.

СПОГОДБИ НА СТРАНИТЕ

ТРГОВСКИ ОДДЕЛЕНИЕ ВО РАМКИ НА СУДОВИТЕ

ТРГОВСКИ СУД

Ad hoc

55%

10%

10%

25%

101

Да ли сметате дека намерно воведување во стечај треба да подлежи на

кривична одговорност?

На прашањето “Да ли сметате дека намерно воведување во стечај треба да

подлежи на кривична одговорност” најголем дел или 90% од испитаниците сметаат

дека треба да постои кривична одговорност за намерно воведување во стечај на едно

друштво, потоа 10 % сметаат дека не се сигурни дали треба намерното воведување во

стечај да повлекува кривична одговорност.

Мое видување е дека намерното воведување воведување во стечај треба само по

себе да повлекува кривична одговорност затоа што со тоа би се заштитиле правата на

доверителите, работничките права особено на плата и би се овозможило нормално

функционирање на одрeдено друштво.

ДА

НЕ

НЕ ЗНАМ90%

10%

102

Да ли сметате дека се потребни законски измени во поглед на

основањето на Командитно друштво со акции?

На прашањето “Да ли сметате дека се потребни законски измени во поглед на

основањето на Командитно друштво” со акции најголем дел се изјаснија дека се

потребни законски измени во поглед на основањето на Командитно друштво со акции

и тоа 45%, потоа дека не се потребни измени се изјаснија 10%, дека делумно се

потребни измени се изјаснија 30% и дека не знаат се изјаснија 15%. Мое видување е

дека се потребни измени со што би се спречило намерното обезвреднување на акциите

на друго друштво во кое што и претходно истите лица биле учесници, би се заштитил

пазарот на акциите.

ДА

НЕ

НЕ ЗНАМ

ДЕЛУМНО

45%

30%

15%

10%

103

Да ли сметате дека се потребни измени во законот за трговски

друштва?

Во поглед на осовременувањето на правото, усогласеноста со меѓународните

стандарди на правото, како и хармонизацијата со правото на Европската инија често се

поставува прашањето дали треба да се претпат одредени измени и дополни на

постојната законска регулатива. Оттука интерест се јави за поставувањето на прашање

во ова истражување конкретно и за поставената законска регулатива од оваа област

“Да ли сметате дека се потребни измени во законот за трговски друштва”. Поголем

дел од испитаниците сметаат дека се потребни измени, 35% од испитаниците сметаат

дека се потребни делумно измени во законот за трговски друштва додека 25% не знаат

дели се потребни измени. според мене птребни се измени во нормативната поставеност

во трговското право во нашата земја во однос за воспоставување на Трговски суд кој

што би бил специјализиран за оваа област.

ДА

НЕ

ДЕЛУМНО

НЕ ЗНАМ

40%

35%

25%

104

X.КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

- Благој Лукарев, Економика, Организација и работење на трговската работна

организација

- Лила Дамеска Економија за четврта година (Редовен и изборен предмет) За средно

стручно образование Економско - правна и трговска струка, Скопје, 2010

- Закон за трговските друштва друштва („Службен весник на Република

Македонија“бр.28/2004, 84/2005; 25/2007; 87/2008; 42/2010; 48/2010 и 24/2011). Одлуки

на Уставниот суд на Република Македонија У.бр.177/2005 од 24 мај 2006 година,

објавена во „Службен весник на Република Македонија“ бр.71/2006; У.бр.177/2008 од

14 јануари 2009 година, објавена во „Службен весник на Република Македонија“

бр.17/2009; У.бр.153/2008 од 11 февруари 2009 година, објавена во „Службен весник на

Република Македонија“ бр.23/2009; У.бр.75/2010 од 12 јануари 2011 година, објавена

во „Службен весник на Република Македонија“ бр.8/2011 и У.бр.169/2010 од 9

февруари 2011 година, објавена во „Службен весник на Република Македонија“

бр.21/2011).

- Скрипта по Трговско право, Асс. д-р Борка Тушевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ

ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г.

- . Николовски, С, Плавшиќ Трговско право, Скопје, 2005 г

- Саша Дукоски, Трговско право, Кичево 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” -

Битола, Правен факултет Кичево.

- Основи на трговско право, Еуген Клунцингер

- Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип, Асс. д-р Борка Тушевска

- Закон за стечај

- Васиљевић М., Компанијско право, Центар за публикације Правног факултета,

Београд, 2005, стр.

- Право на трговски друштва, Дерек Френч, 2008-2009,

- Брајановски Б., Николовски А., коментар на законот за трговските друштва, Скопје,

2004

105

- Договори во меѓународниот промет (со примери од практиката) А. Николовски и

М.Крстаноски

- Stefanović Z., Privredno ugovorno pravo, Beograd, 2006

- (Code civil des français од 1804 год.), достапе

на:http://195.83.177.9/upl/pdf/code_32.pdf.

- Германски трговски законик, достапен на:

http://www.archive.org/stream/germancommercial00germuoft/germancommercial00germuoft

- djvu.tx

- А .Николовски, С Плавшиќ : Меѓународно стопанско право. Скопје 1994.

-Саша Дукоски, Облигационо право, Договори и надомест на штета, Кичево 2015

година

- Саша Дукоски, Деловно и договорно право, Кичево 2012, страна 14.

- Дарко Ристов, Причини за долгото траење на стечејните постапки во РМ –

Магистерски труд .

- Доц. Др Ристо Речкоски, Облигационо право 2010 година.

- Eric Ronine- ЦИТАТ.

- А.Ј. van den Berg, R. van delden, H.J, Snijders, Netherlands Arbitration Law, 1993, c. 124.

- Студии од втор циклус ( МАСТЕР) по меѓународно право и меѓународни односи,

Проф, д-р Тони Дескоски

- Член 15 од Правилникот на Постојаниот избран суд (Арбитража).

- Член 12 став 2 од правилникот на постојаниот избран суд ( Арбитража).

http://www.mchamber.org.mk/(S(ih2skajt42ybzobhpbd3tubp))/default.aspx?lId=1&mId=50

- http://www.mchamber.org.mk/(S(a0lyqp45oiu5zynqvf0lsl55))/default.aspx?mId=93&lId=1

- Спогодба за соработка во подрачјето на трговската арбитражa