МАТЕМАТИКАmaorif.tj/storage/Dokument's/Kitobho/sinfi3/0ccf731f89... · 2019-09-10 · Математика. Китоби дарсї барои синфи 3-юм. Душанбе,

1

О. Шуайбова, А. Њамидова , М. Одилова, С. Рабиев,М. Худойдодова, Э. Љонмирзоев, Ў. Њољибоева

МАТЕМАТИКАКитоби дарсї барои синфи 3-юми

муассисањои тањсилоти умумї

Нашри I

Вазорати маориф ва илми Љумњурии Тољикистон

тасдиќ кардааст

ДУШАНБЕМАОРИФ

2018

2

УДК 373. 167. 1ББК-63.3 (2 тољик) Я 72 Ш-65

Ш-65. Шуайбова О., Њамидова А., Одилова М., Рабиев С., Худойдодова М., Љонмирзоев Э., Њољибоева Ў. Математика. Китоби дарсї барои синфи 3-юм. Душанбе, Маориф, 2018. 208 сањ.

Хонандагони азиз!Китоб манбаи донишу маърифат аст, аз он бањравар шавед ва

онро тоза нигоњ доред! Кўшиш кунед, ки соли тањсили оянда њам ин китоб њамин гуна зебову ороста дастраси хонандагони дигар гардад ва онњо низ аз он истифода баранд.

Љадвали истифодаи китоб

№Ному насаби

хонандаСинф

Соли тањсил

Њолати китоб (бањои китобдор)

Аввали сол Охири сол

1

2

3

4

5

ISBN 978-99947-1-525-1 © «МАОРИФ», 2018Моликияти давлат

3

БОБИ I. ТАКРОРИ МАВОДИ СИНФИ ДУЮМ

XОНДАН ВА НАВИШТАНИ АДАДЊО ДАР ДОИРАИ 100

Пеш аз машѓулият ба аломатњои ёрирасон, ки дар китоб истифода шудаанд, шинос мешавем.

Фикр кунед Супориши мушкил

Кор дар гурўњ Супориши хонагї

Кори дунафарї Кори амалї

Наќл кунед Бозї

Иљрои кор дар дафтар Муќоиса кунед

Раќамњои супориш Охири дарс

1.1) Дар зарфи 26 соли Истиќлолияти давлатї дар љумњурї садњо муассисаи таълимї бунёд гардидаанд, ки дар онњо бењтарин шароити таълиму тарбия муњайё карда шудааст. 26 адади чандраќама аст? 2) Ададњоро аз 1 то 9 ва аз 9 то 1 xонед ва нависед:

1 2 3 4 5 6 7 8 99 8 7 6 5 4 3 2 1

2. Ададњои дураќамаро xонед ва тарзи дурусти навишти ададњоро дар катаки дафтар нишон дињед. Адади xурдтарин ва калонтарини дураќамаро номбар кунед:

4

10 11 12 13 14 15 16 17 18 1920 21 22 23 24 25 26 27 28 2930 31 32 33 34 35 36 37 38 3940 41 42 43 44 45 46 47 48 4950 51 52 53 54 55 56 57 58 5960 61 62 63 64 65 66 67 68 6970 71 72 73 74 75 76 77 78 7980 81 82 83 84 85 86 87 88 8990 91 92 93 94 95 96 97 98 99

3. Ададњои љуфтро дар як сатр, ададњои тоќро дар сатри дигар нависед:

46 85 71 45 39 48 63 42 84

4. Дањињоро бо тартиби зиёдшавї ва камшавї xонед, нависед:

40 10 30 20 80 6048

90 50 7084

5 Ададњоро бо тартиби зиёдшавї нависед ва зери ададњои тоќ як xат, зери ададњои љуфт ду xат кашед:

24 21 22 30 25 27 23 26 29 28

34 31 38 36 32 40 35 37 33 39

6. Ба катакњои xолї адади мувофиќ гузоред:

40 38 36 34 32 30 28

21 23 25 27 29 31

5

7. Ададњои зеринро 10 – тої зиёд карда xонед ва нависед:

88 75 6640

5940

4740

8. Ададњоро 20 – тої кам карда xонед ва нависед:

21 32 43 54 65 76 86 98 99

9. Муќоиса кунед: 17 * 20 16см * 2дм 1дм 3см * 1дм 5см 20 * 19 2дм * 20см 1дм 6см * 14см29 * 31 100 * 99 32 * 23 78 * 75 88 * 59 18 * 12

10. Шифоњї њисоб кунед: 27 + 40 40 – 36 97 – 89 38 + 21 /\ /\ /\ /\ 20 7 30 6 90 7 30 8

ЉАМЪ ВА ТАРЊ ДАР ДОИРАИ 100

11. 18 + 3 = 21 18 + 4 = 5 + 18 = 6 + 18 =

/\ /\ /\ /\ 2 1 2 2 3 2 4 2

+ 18

+ 18

+ 5

+ 6

3 4 18 18

Ребуси математикї 40 + 4 + чашма 100 + барг 4 + боѓ 30 + тора

6

12. Њисоб кунед: 36 + 6 48 + 8 57 + 29 62 + 936 + 4 + 2 48 + 2 + 6 50 + 20 + 7 + 9 74 + 3 + 662 + 8 + 1 74 + 9 45 + 37 40 + 3 + 5 + 7

13. Xаттї њисоб кунед: 54 + 38 63 + 29 78 + 16 86 + 14 38 + 54 38 + 26 49 + 17 33 + 51

14. Синну сол ва баландии дараxти санавбарро бо ёрии диаграмма муайян кунед: Дараxти санавбар дар 15 - солагї чанд метр ќад мекашад? Дар 30 - солагї - чї?

Метр454035302520151050

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

синни санавбар ба њисоби сол

15. 78 – 34 = 44 78 – 34 = 44 64 – 22 /\ /\ 56 – 24 70+8 30+4

16. 44 – 18 73 – 17 55 – 45

–78

34 44

+54

38

7

44 – 28 73 – 18 55 – 36 44 – 38 73 – 19 55 – 47

17. Бо роњи осон њисоб кунед:64 – 9 37 + 5 85 – 15 46 – 40 7 + 37 4 + 28 58 – 50 46 – 6

18. Њисоб кунед: 8 + (40 + 14) (38 – 20) + 3 7 + (89 – 20) 8 + (64 + 20) (57 – 30) + 6 5 + (75 – 30)

19. Кї давраро зудтар давр мезанад? 59 29

34 61 26 38

48 15 20. Дар як рафи китобxонаи синфї 25-то ва дар рафи дуюм

28-то китоби бачагона буд. Дар ду раф чандто китоб њаст?

21. Фарќи адади калонтарини дураќама ва адади xурдтарини якраќамаро ёбед.

Ададњоро чунон нависед, ки пайконакњо аз адади калон ба адади хурд бошад.

56, 58, 57, 60, 59. 86, 89, 87, 90, 88

38+ 56-

60 90

8

ЗАРБ ВА ТАЌСИМ ДАР ДОИРАИ 100

22. Аз рўйи сатр ва сутуни љадвали зарб ифодањо тартиб дода њисоб кунед:Намуна: 7 · 8 = 56 56 : 7 = 8 56 : 8 = 7

1 2 3 4 5 6 7 8 91 1 2 3 4 5 6 7 8 92 2 4 6 8 10 12 14 15 183 3 6 9 12 15 18 21 24 274 4 8 12 16 20 24 28 32 365 5 10 15 20 25 30 35 40 456 6 12 18 24 30 36 42 48 547 7 14 21 28 35 42 49 56 638 8 16 24 32 40 48 56 64 729 9 18 27 36 45 54 63 72 81

23. Њисоб кунед:

2 3 4 5 6 7 8 9 10 · 4

5 10 15 25 30 35 40 45 50 :5

24. Њисоб кунед. 5 · (3 + 2) 6 · 3 + 47 (45 - 40) · (67 - 63) 4 · (7 + 1) 4 · 7 + 54 5 · 5 + 7 · 6 3 + 3 + 3 + 3 = 6 : 3· 10 : 5 8 : 2 + 8 : 4

25. Ќимати ифодањоро ёфта љадвалњоро пур кунед. Намуна: 5 · 2 = 10 35 : 5 = 7

a 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6

b 2 9 3 1 4 4 1 6 7 2

a·b 35 45 30 5 48 6 54 42

9

c 7 7 7 7 7 8 8 8 8 8k 7 4 1 9 2 5 6 7 3 8

c·k 21 28 42 63 8 48 16 24

26.1) Адади 7 - ро 9 маротиба зиёд кунед. 2) Ададњои 36, 54, 63, ва 81 - ро 9 маротиба кам кунед. 3) Бо амали зарб иваз кунед: 8 + 8 + 8 + 8 + 8 + 8=

27. Нодира 28- то гул чид. Назира 4 маротиба камтар гул чидааст. Назира чанд дона гул чидааст?

28. Дар як ќатор 27 беx ва дар ќатори дигар 2 маротиба зиёд анљир буд. Дар ќатори дуюм чанд беx анљир њаст?

29. Њисоб кунед. 45 : 5 + 63 : 7 96 – 7 · 8 36 : 6 + 45 : 563 : 9 + 24 : 4 81 + 5 · 3 56 : 8 – 20 : 4 24 : 3 – 32 : 4 24 : 6 + 74 2 · 9 – 18 : 2

Тезгўякњо Шаш карат шаш, Панљ карат панљ, Шавад сию шаш. Шавад бисту панљ. Зарби шашу њашт, Шаш карат чор, Шавад чилу њашт. Шавад бисту чор

ЗИЁД ВА КАМ КАРДАНИ АДАДЊО

30. Ададњои зеринро xонед, 10 - тої зиёд карда, нависед: 10, 35, 48, 54, 28, 85, 90.

31. Ададњои зеринро xонед, 10 - тої кам карда нависед:100, 75, 46, 58, 92, 67, 39.

10

32. Адади 84- ро 9 воњид зиёд ва 7 воњид кам кунед.

33. Муќоиса кунед: 25 + 18 * 32 – 12 67 – 15 * 48 + 12

34. 1) Умед шафтолуњои реxтаро дар ду сабад љамъ кард. Агар њар як сабад 26 - донагї шафтолу дошта бошад, дар ду сабад чанд дона шафтолу њаст?2) Умед як сабад шафтолуи љамъкардаи xудро ба Умеда туњфа кард. Дар дасти Умед як сабад шафтолу монд. Оё гуфта метавонем, ки шафтолуњои љамъкардаи Умед ду маротиба кам шуд? 26 + 26 = 52 26 · 2 = 52 52 – 26 = 26 52 : 2 = 26 Дар ин ифодањо адади 52 чиро нишон медињад? Адади 2 - чї? Адади 26 - чї?

35. 1) Адади 27-ро се маротиба зиёд кунед. 2) Барои адади 28-ро ду маротиба кам кардан онро ба ду таќсим кунед. 3) Адади 48-ро ба кадом адад бояд таќсим кард, ки он се маротиба кам шавад? 4) Адади 40-ро 4 маротиба кам кунед.

36. Чї тавр дарозии ресмонро 25 см кўтоњ кардан мумкин аст? Чї тарз дарозии ресмонро 2 ва 4 маротиба зиёд ва кам кардан мумкин аст?

37. Њисоб кунед: 8 · 2 48 + 9 18 – 9 20 : 4 5 · 67 7 + 7 32 – 8 32 : 8

11

4 · 5 86 + 6 42 – 7 48 : 6 9 · 4 48 + 8 6 – 6 54 : 9


+46

+72

- 72

- 62

- 95

12 54 20 13 7

Аљиб! Осон!9 • 9 = 10 • 9 – 9 =

81 : 9 = 90 : 9 – 1 = 90 : 10 =

САВОЛУ ЉАВОБАрзёбии дониш, малака ва мањорати шифоњии хонандагон пас

аз омўзиши боби якум

1. Ададњои якраќамаро номбар кунед.2. Аломатњое, ки барои навиштани ададњо лозим аст, чї ном дорад?3. Амалњои арифметикиро номбар кунед. 4. Оид ба тартиби иљрои амалњо чињоро медонед? Мисолњо гўед.5. Аз иваз кардани љойи љамъшавандањо ё зарбшавандањоќимат таѓйир меёбад ё не? Шарњ дињед.6. Њангоми санљиши љамъ, тарњ, зарб ва таќсим чињоро бояд донед? 7. Љадвали љамъ ва зарбро кињо пурра дар xотир доранд?8. Алоќамандии байни ададњо дар љадвалњои зарб ва таќсимро бо мисолњо фањмонед.9. Кадом мавридњои маxсуси љамъу тарњ ва зарбу таќсимро медонед?10. Ифодањои њарфї аз ифодањои ададї бо чї фарќ мекунад? Якто ифодаи ададї ва якто ифодаи њарфї гўед.11. Мисоле гўед, ки њангоми љамъ ќимат аз дањї мегузарад.

12

12. 9 · 9 5 · 5 25 : 5 18 + 0 85 + 5 6 · 8 4 · 4 36 : 6 15 – 0 85 – 5

6 · 6 3 · 3 81 : 9 29 · 0 32 + 4813. Љадвали зарби адади 2 ва зарб ба адади 2-ро чї xел мефањмед?14. Љадвали зарб ва таќсими адади 5-ро аз ёд гўед.15. Адади 5-ро бо кадом ададњо зарб кунем, њосили зарб 25, 35, 45 мешавад?16. Барои ба саёњат рафтани 36 xонанда чанд мошинаи 12-љойи нишаст дошта лозим аст?17. Адади 7-ро 7 маротиба кам карда, баъд онро 7 воњид зиёд кунед, кадом адад њосил мешавад?18. Аз адади 94 суммаи ададњои 40 ва 50-ро кам кунед.19. Њосили зарби ададњои 6 ва 8-ро 9 воњид зиёд кунед.20. Дар кадом маврид њосили таќсими ду адад ба як баробар мешавад?21. Барои адади 45-ро ду маротиба зиёд кардан онро ба кадом адад зарб мекунем?

ХУДАМРО МЕСАНЉАМ!Дарси љамъбастї ва натиљагирї аз боби якум

1. Адади 7-ро 9 воњид зиёд кунед. Кадом адад њосил мешавад? А. 17 В. 162. Адади 7-ро 9 маротиба зиёд кунед, кадом адад њосил мешавад? А. 63 В. 73. Ададњои 36, 48, 54, 42-ро 6 маротиба зиёд кунед. 6 воњидї кам кунед.4. Муќоиса кунед: 54 * 38 63 * 29 78 * 16 5. Xатогиро ёбед: Зарбшавандаи якум 7, зарбшавандаи дуюм номаълум аст: А. 7 · x В. x · 76. Ифодаеро, ки дар он тарњшаванда номаълум бошад, муайян намоед: А. 14 – x В. x – 307. Аз ифодањои додашуда њамонашро нависед, ки љамъшавандаи дуюм номаълум бошад: А. x + 45 В. 19 – x С. 91 + x

13

8. Аз ифодањо њамонашро нависед, ки зарбшаванда номаълум аст: А. 5 · x В. x · 909. Дар кадом маврид њосили зарби ду адад ба сифр баробар мешавад? А. 10 · 0 В. 0 · 4810. Кадоме аз ин сутуни мисолњо xатогї дорад? А. 25 + 18 = 43 В. 75 – 24 = 51 С. 81 : 9 + 91 = 100 47 + 26 =7 3 63 – 28 =35 84+ (9 · 8+10) = 2 88 + 12 = 100 54 – 12 = 42 27 : 3 · 5 = 45 66 + 28 = 94 99 – 88 = 11 6 · 6 = 36

БОБИ II. ЊАЗОРЇ. НУМЕРАТСИЯ

XОНДАН ВА НАВИШТАНИ САДИЊО ДАР ДОИРАИ 1 000

39. Дар њар як расм чандтогї чўбча њаст?

10 дањї 1 садї1) Як садї чанд дањї дорад? Як бандча 10-то чўбча дорад? 2 бандча чанд чўбча дорад? 3 ,4, 8 ва 10 бандча-чї?2) Ањмад 10 банд чўбчаро 10-тої баст. Ањмад чанд чўбчаро якљоя баст?

14

40. Чанд садї чўбча њаст?

41. Падар 10-то 100-сомонї маош гирифт. Падар чанд сомонї маош гирифт?

42. Ададњои яклуxтро xонед ва нависед.

Адади њазор ин тавр навишта мешавад –

сад - 100дусад - 200

сесад - 300

чорсад - 400

панљсад - 500

шашсад - 600

њафтсад - 700

њаштсад - 800

нуњсад - 900

њазор - 1000

1 садї2 садї

3 садї

4 садї

5 садї

6 садї

7 садї

8 садї

9 садї

10 садї

15

43. Дар дањ чанд воњид њаст? Дар сад чанд дањї њаст? Дар њазор чанд садї њаст?

44. Xонед, нависед: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1 000

45. 1) Адади 1 000-ро то њосил шудани 100 садтої кам кунед.2) Дар як бандча 100 дона ќалам буд. Дар ду бандчаи миќдораш якxела чанд дона ќалам њаст? Дар 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ва 10 њамин xел бандча чанд дона ќалам њаст?3) Ба дањ дањтої то њосил шудани 100 илова кунед. Ба 100 садтої то њосил шудани 1 000 илова кунед.

46. Xонед ва нависед:Садињо Дањињо Воњидњо

1 2 35 3 0 3 0 42 9 68 8 1

Намуна:123 – яксаду бисту се 530 – панљсаду сї

Намуна: 11, 111.......

16

47. Њисобро шарњ дињед:

434 + 10 = 444 444 - 10 = 434

XОНДАН ВА НАВИШТАНИ АДАДЊО БО РАЗРЯДЊО

48. Миќдори чўбчањоро њисоб карда бо адад нависед ва xонед.

Намуна:147 – яксаду чилу њафт

49.Xонед ва нависед:Садї

(разряди III) Дањї

(разряди II)Воњид

(разряди I)4 5 01 8 69 9 9

17

50. Ададњоеро номбар карда нависед, ки аз 5 садї, 2 дањї ва 8 воњид; аз 7 садї, 4 дањї ва 6 воњид иборат бошад.

51. Ададњои 463, 649, 340, 507, 900-ро ба разряди садї, дањї ва воњид људо кунед: Намуна: 463 – 4 садї 6 дањї 3 воњид

52. Xурдтарин ва калонтарин адади сераќамаро гўед ва нависед.

53. Ададњои зеринро xонед ва ба разрядњо људо карда нависед:

875, 928, 101, 110, 626, 900, 111, 550, 1 000, 999, 768.

54. Пас аз адади 999, 998, 600 кадом адад меояд, нависед.

55. Ададњои сераќамаи аз 900 то 999-ро номбар кунед ва нависед.

56. Ададњои 9, 5, 6-ро истифода бурда 3-то адади сераќама нависед.

57. Адиба ва дугонањояш аз як гармxона 400 кг ва аз гармxонаи дигар 500 кг бодиринг љамъоварї карданд. Аз ду гармxона чанд килограмм бодиринг љамъ оварданд?

58. Раќамњоро ба љадвал гузошта адади њосилшударо бо разрядњо xонед:

Садї (Раз-3) Дањї (Раз-2) Воњид (Раз-1)

18

1) Раќами 4-ро аз тарафи рост, зери воњидњо гузоред. Вай кадом разряд ва ададро ифода мекунад?

2) Раќами 4-ро аз тарафи рост зери дањињо гузоред. Вай кадом разряд ва ададро ифода мекунад?

3) Раќами 4-ро аз тарафи рост дар љойи сеюм, зери садињо гузоред. Вай кадом разряд ва ададро ифода мекунад?

4) Аз тарафи рост дар љойи якум раќами 6, дар љойи дуюм раќами 9 ва дар љойи сеюм раќами 5 гузоред. Вай кадом ададро ифода мекунад?

5) Дар љадвал аз тарафи чап раќамњои 7 садї, 3 дањї, 6 воњидро гузоред ва адади њосилшударо xонед.

Кї зудтар?!

–96142335475861728

+99173644556372819

–86345355778892031

+89275684957332418

БА СУММАИ ЉАМЪШАВАНДАЊОИ РАЗРЯДЇ НАВИШТАНИ АДАДЊО

59. Чанд бандча чўбча ранги сурx дорад? Чанд бандча ранги кабуд дорад? Чанд чўбча ранги сабз дорад? Чўбчањоро бо адад ифода карда xонед ва нависед.

19

3 садї 4 дањї 6 воњид

300 + 40 + 6 = 346346 = 300 + 40 + 6

60. Кадом ададњо навишта шудаанд? Ададњоро ба суммаи разрядї иваз кунед. Намуна: 125 = 100 + 20 + 5

Ададњо Садї Дањї Воњид

125 1 2 5459 4 5 9732 7 3 2

61. Аз рўйи намуна бо суммаи љамъшавандањои разрядї нависед. 111 = + + 1 221 = + + 1

112 = + + 222 = + +

113 = + + 223 = + +

114 = + + 224 = + +

115 = + + 225 = + +

62. Ададњои дар xабарњои нав овардашударо ба суммаи разрядї људо кунед.

200 20100 10

100

100

20

Дар шањру ноњияњои Вилояти Муxтори Кўњистони Бадаxшон ба таълими фанни “Теxнологияи иттилоотї” 237 нафар омўзгор машѓуланд. Дар 239 муассисаи тањсилоти миёнаи умумї 241 синфхонаи фанни мазкур пайваста фаъолият мебаранд. Дар давоми сол 230 адад компютер аз таъмир баромаданд.

63. 7 · (17 – 10) 25 + 7 · 2 (34 – 27) · (92 – 91) 7 · (68 – 62) 48 – 7 · 6 (41 – 34) · (41 – 31)

64. 1) Падар ба 64 сомонї гўшт, ба 32 сомонї лимў, афлесун, банан, себ, нок ва кивї xарид. Ба њамаи xарид чанд сомонї сарф шуд? 2) Агар 1 кг гўшт 32 сомонї бошад, ба 64 сомонї чанд килограмм гўшт xаридан мумкин аст?

3) Якчанд масъала тартиб дињед.

Аз 50 - 80нафар.Бањор

Истироњатгоњи 20-солагии

Истиќлолият

Аз 200 - 300нафар дар

6 баст.Тобистон

Аз 40 - 70нафар.

Тирамоњ

Аз 200 - 250нафар дар 4 баст.

Зимистон

21

БАРОБАРЇ ВА НОБАРОБАРИЊОИ АДАДЇ

65. Адади сераќамаи xурдтаринро бо адади сераќамаи калонтарин муќоиса кунед: 100 * 999

66. Оё адади дураќама аз адади сераќама калон шуда метавонад?

99 * 111 742 * 76 87 * 780 578 * 89 800 * 999

67. Ададњоро аз рўйи раќамњои разряди садињо муќоиса кунед. 345 * 545 678 * 978 932 * 898

68. Ададњоро аз рўйи раќамњои разряди дањињо муќоиса кунед: 253 * 263 348 * 328 574 * 594

69. Ададњоро аз рўйи раќамњои разряди воњидњо муќоиса карда, зери воњидњо xат кашед: 648 * 649 754 * 755 993 * 992

70. Ададњои њар як сатр ва сутунро xонед, нависед ва муќоиса кунед:

101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109;201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 209.

71. Ададњоро xонед ва муќоиса кунед:210, 220, 230, 240, 250, 260, 270, 280, 290;310, 320, 330, 340, 350, 360, 370, 380, 390.

72. Ададњоро чунон нависед, ки пайконакњо аз адади калон ба адади xурд нигаронида шавад. Ин ададњоро муќоиса кунед: 205 303 99 16

303

22

ЉАМЪИ АДАДЊОИ СЕРАЌАМАИ ЯКЛУXТ

73. Њисобкуниро шарњ дињед:2 садї + 2 садї = 4 садї 1 садї + 1 садї = 2 садї 200 + 200 = 400 100 + 100 = 200 74. Њисоб кунед:

3 садї + 1 садї = 4 садї + 5 садї = 100 + 200 = 300 + 100 = 400 + 500 = 200 + 100 =3 садї + 2 садї 5 садї + 5 садї= 200 + 300 =300 + 200 = 500 + 500 300 + 200 =6 садї + 3 садї = 7 садї + 3 садї = 600 + 200 =600 + 300 = 700 + 300 = 200 + 600 =

75. Аввал бо тартиби зиёдшавї ва баъд бо тартиби камшавї xонед:

100 200 300 400 500 600 700 800 900 76. Масъала.

Бибї бо наберааш рўзи аввал 100-то, рўзи дуюм 100-то ба куртањо тугма дўxтанд. Бибию набера дар 2 рўз ба куртањо чандто тугма дўxтанд?

77. 1) Садињои яклуxтро аз рўйи намуна ба суммаи љамъшавандањо људо кунед:

Намуна: 200 = 100 + 100 300 = 100 + 100 + 100

2) Ададњои њар як сутунро муќоиса кунед: 311 321 331 341 351 361 371 381 391 411 421 431 441 451 461 471 481 491 511 521 531 541 551 561 571 581 591 78. Њисоб кунед:

100 + 300 400 + 100 300 + 400 500 + 500

23

100 + 600 400 + 200 500 + 400 400 + 400 100 +700 400 + 300 200 + 100 300 + 300

79. Ќимати ифодаро бо пайконакњо нишон дињед:

400 + 200

500 + 100

500 + 200 500 + 300 700 + 100

700 200 400 800 600 500

100 + 100 200 + 200

300 + 200

Диќќат! Диќќат! Муаммо Дар росткунљањо кадом раќамњоро навиштан лозим аст?

+1 = +2 =

ТАРЊИ АДАДЊОИ СЕРАЌАМАИ ЯКЛУXТ

80. Барои боѓи назди мактаб 3 садї дараxти зардолу оварданд. Бачањо то бегоњї 2 садї дараxтро шинонданд. Чанд садї дараxтро њоло нашинондаанд?

81. Њисоб кунед. 5 садї – 4 садї 6 садї – 1 садї 200 – 100 7 садї – 3 садї 8 садї – 5 садї 400 – 200 9 садї – 7 садї 4 садї – 3 садї 600 – 300

82. Манижа 200 чўбча, Бањром 100 дона кам чўбча тайёр кард. Бањром чанд дона чўбча тайёр кард?

24

83. Тарњро иљро кунед: 900 – 100 600 – 400 900 – 300 800 – 200 500 – 200 800 – 500 700 – 300 400 – 100 700 – 600

84. Ќимати ифодањоро ёбед: (900 – 400) – 300 = (800 – 200) – 400 = 700 – (500 – 200) = 600 – (300 – 100) =

85. Масъала. Ба ошxонаи мактаб 200 дона самбўса ва 300 дона кулчаќанд

оварданд. Ба ошxона чї ќадар xўрокворї оварданд?

86. Масъала. 1) Дар чарогоњ 300 сар гўсфанду буз мечариданд. Агар 100 сар буз бошад, дар рама чанд сар гўсфанд буд?2) Шарт ва саволи масъаларо xонед. Масъаларо бо амалњои алоњида њал кунед.Дар як гурўњ 90 нафар коргар, дар гурўњи дуюм 80 нафар ва дар сеюмаш назар ба ду гурўњи аввал 50 нафар камтар кор мекунанд. Дар гурўњи сеюм чанд нафар коргар кор мекунад?Барои њалли масъала аввал ба кадом саволи иловагї љавоб додан зарур аст?Амалеро, ки ба саволи иловагї љавоб медињад, нависед. Ин амалро шарњ дињед. Амали дуюмро иљро карда,љавоби масъаларо нависед. Дурустии њалли масъаларо санљед.Њал : 90 + 80 = 170 шумораи коргарони гурўњњои якум ва дуюм. 170 – 50 = 120 шумораи коргарони гурўњи сеюм.

Љавоб :120 коргар

87. Ќимати ифодаро бо пайконакњо нишон дињед:

25

400 – 200

500 + 100

500 – 200 500 + 300 700 – 100

200 800 0 600 100 500

100 – 100 300 – 200

300 + 200

Диќќат! Диќќат! МуаммоДар росткунљањо кадом раќамњоро навиштан лозим аст?

-1 =

-1 = ЉАМЪ ВА ТАРЊИ АДАДЊОИ СЕРАЌАМА

АЗ ДАЊЇ НАГУЗАШТА

88. Њисоб кунед: 360 + 2 360 + 20 245 + 453 520 + 130 450 + 150 127 + 162 245 + 100 517 + 110 675 + 124

89. 162 + 133 460 + 20 440 + 220 208 + 160 226 + 421 500 + 180 552 + 400 900 + 99 402 + 322 600 + 145 782 + 115 888 + 101

90. Њисоб кунед:672 + 322 460 + 234 354 + 122 74 + 500561 + 326 330 + 615 173 + 322 74 + 200

26

91. Дар се моњи тобистон дар истироњатгоњи “Истиќлолият” 720 нафар наврас истироњат кард, ки 220 нафари онњо дар моњи июн ва 300 нафарашон дар моњи июл истироњат карданд. Моњи август чанд нафар наврас истироњат кардааст?

92. Њисоб кунед. 288 – 188 294 – 182 522 – 122 280 – 180 198 – 166 667 – 122 866 – 222 148 – 112 995 – 583

93. Њисоб кунед: 20 · 3 + 231 4 · 7 + 351 2 · 8 – 7 175 + 423 20 · 7 – 40 4 · 2 – 8 2 · 9 + 2 741 + 234 30 · 4 + 636 3 · 9 + 131 6 · 8 – 18 974 – 843 30 · 5 – 50 3 · 6 – 12 4 · 9 – 36 355 – 233

Кї тез? Бозии шавќовар! Муаммо.

1000

Ба доирачањо ададњое гузоред, ки аз њар тараф xонед 1000 њосил шавад.

94. Дар њар як адади додашуда чанд дањї њаст? 100; 200; 300; 400; 500; 600; 700; 800; 900.

95. Ададњои додашударо 269- тої зиёд кунед:100; 200; 300; 400; 500; 600.

27

96. Ададњои додашударо 100- тої кам кунед: 999; 799; 599; 899; 699; 466; 366; 266.

97. Њангоми љамъи кадом садињои «яклуxт» адади 700 њосил мешавад? Њамаи њолатњои имконпазирро нависед:Намуна : 600 + 100 = 700

98. Њангоми тарњи кадом садињои «яклуxт» адади 100 њосил мешавад? Панљ њолати имконпазирро нависед:Намуна : 200 – 100 = 100

99. Ќимати ифодањои зеринро њисоб кунед: 673 + 325 (266 + 622) – 122 288 + (588 – 400)876 – 423 899 – (399 + 200) (569 + 422) – 722

100. Бо ёрии нури ададї амалњоро иљро кунед:

143 + 7

141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152

142 + 8

141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152

Кї зуд ва беxато?! 168 – 7 142 + 6 176 – 3 150 + 180 159 – 8 142 + 4 176 – 30 118 + 50 137 – 5 173 + 5 198 – 5 180 + 140

28

ЉАМЪ ВА ТАРЊИ АДАДЊОИ СЕРАЌАМА АЗ ДАЊЇ ГУЗАШТА

101. Шарњ дода њисоб кунед:199 + 146 = (200 + 146) – 1 = 346 – 1 = 345199 + 460 = (199 + 400) + 60 = 599 + 60 = 659199 + 172 398 + 175 243 + 99 154 + 387

286 + 183 398 + 137 562 + 98 172 + 199 888 + 109 328 + 477 298 + 439 155 + 258

102. Бо роњи осон њисоб кунед:435 – 199 = (435 – 200) + 1 = 235 + 1 = 236435 – 199 446 – 139 988 – 599

298 – 198 755 – 436 666 – 327

103. Адади 672 аз 154 чандто зиёд аст? 154 аз 672 чандто кам аст? Ададњои 672 ва 154-ро ба суммаи љамъшавандањои разрядї људо кунед

104. Савол гузошта масъаларо њал кунед. Xонандагони як мактаб 475 кг рустании доругї (шифобахш) љамъ оварданд. Баъди xушк кардан вазни онњо 175 кг шуд.

105. Аз 33 нафар xонанда дар дарси санљиш чанд нафар бањои 2, 3, 4, 5 гирифтаанд? Бањои чор аз панљ чандто зиёд?

106. Њангоми ёфтани ќимати ифодањои зерин аз зарби љадвалї истифода баред: 296 + 597 – 6 · 8 800 + 3 · 5 + 95 400 + 6 · 7 + 279673 – 286 + 81: 9 500 + 5 · 8 – 176 700 + 3 · 3 – 359

12

10

8

6

4

2

«2» «3» «4» «5»

29

107. Ба љойи ситорачањо раќамњо гузоред, то ки баробарї ва нобаробарињои дуруст њосил шаванд:

** 5 = * 0 * 8 * 8 > 887 * 87 < 2 **

108. Аз байни ададњо калонтаринашро ба ададњои боќимонда љамъ кунед:

435 299 306 486 109 510 333

109. Аз байни ададњо xурдтаринашро ёбед ва аз ададњои боќимонда онро тарњ кунед:

305 520 199 400 302 460 438

110. Барои њосил шудани адади 0 аз 800 чанд маротиба 200- ро тарњ кардан лозим?

800 – 200 600 – 200 400 – 200 200 – 200

111. Мисолњои даврї.

600 + 100 = 700

400 + 200

700 + 10

110 + 390

533 – 423

200 + 333

710 – 510

112. Ададњоро шифоњї ба љамъшавандањо људо карда ќиматњоро њисоб кунед:

30

276 + 389 537 + 294 532 – 195 139 + 605 482 + 354 378 – 189 996 – 787 786 + 139 834 – 458

113. Шифоњї 822 – 495 368 + 579 686 – 389 672 – 549 737 + 125 177 + 689 996 – 787 843 + 139 922 – 896

114. 672 аз 174 чандто зиёд аст? 174 аз 672 чандто кам аст?

115. 356 + 479 – 236 401 – 179 5 · 90 187 + 668 – 406 804 – 638 50 · 9 735 + 190 – 350 503 – 297 80 · 4

116. 632 – 189 108 + 696 800 – 279 918 – 159 649 + 157 900 – 332 826 – 139 194 + 479 700 – 544

117. Њисоб кунед:527 – 184 637 + 284 215 + 149 – 189731 – 403 534 + 497 548 + 195 – 376 653 – 379 345 + 486 932 – 173 + 124725 – 256 187 + 598 987 – 398 + 296

118. Савол гузошта масъаларо њал кунед. Дар як шабонарўз ба як сар гови зотї 3 кг коњ, 1 кг кунљора, 6 кг силос, 40 кг бедаи xушк, 2 кг сабўс, 40 г намак медињанд.

119. Љадвалњоро пурра кунед:

+438 187 566 745 259 334 185 878175 306 236 199 687 198 247 63

31

–840 716 770 964 652 570 936 514185 199 352 717 440 228 560 346

120. Дар бозињои варзишї 287 нафар писарон ва 269 нафар дуxтарон иштирок доштанд. Њамагї чанд нафар? Дуxтарон аз писарон чанд нафар кам иштирок доштанд?

121. Аз ададњо ва диаграмма истифода карда масъалањо тартиб дода, њал кунед. Ќади Машњура дар яксолагиаш 75 см, дар сесолагиаш 100 см, дар панљсолагиаш 125 см ва дар њафтсолагиаш 135 см буд. Аз рўйи ин ададњо диаграмма соxтан мумкин аст.

сол 7-сола

5-сола

3-сола

1-сола

Ќад бо см 25 50 75 100 125 135

ЉАМЪ ВА ТАРЊИ ХАТТИИ АДАДЊОИ СЕРАЌАМА АЗ ДАЊЇ НАГУЗАШТА

122. Тарзи њисобро шарњ дињед.

123. Xаттї њисоб кунед ва шарњ дињед: 215 + 124 418 + 421 436 + 42

32

235 + 314 315 + 402 348 + 141 246 + 133 473 + 214 312 + 293

124. Сутунї њисоб кунед ва шарњ дињед: 845 – 231 444 – 124 475 – 142992 – 121 473 – 253 533 – 232337 – 224 882 – 472 575 – 264

125. Тарзи љамъ ва тарњи разрядиро истифода бурда ифодањоро шарњ дињед:

Разряди садїРазряди

дањїРазряди

воњид Љамъшаванда 2 2 4Љамъшаванда 1 2 2Њосили љамъ 3 4 6

Разряди садїРазряди

дањїРазряди

воњид Тарњшаванда 2 2 4Тарњкунанда 1 2 2Њосили тарњ 1 0 2

126. Дар сутунча навишта њисоб кунед: 215 + 182 636 + 221 456 – 232 574 + 421 812 + 121 668 – 32

224 + 122 564 – 234 999 – 876 252 + 143 873 – 861 849 – 447

Диќќат! Диќќат! Масъала њал менамоем: Аз матни масъала амалњои арифметикиро муайян кунед. Нозанин китоб меxонд, ваќте ки вай рўзи якум 14 сањифа, рўзи дуюм 26 сањифа китоб xонд, 54 сањифаи китоб ноxонда монд. Китоб аз чанд сањифа иборат аст?

33

127. Аз рўйи диаграмма њисоб кунед. Ќади чанд нафар xонандагон аз 100 см баланд аст?

Шумораи xонандагон

108642

Ќад бо см 50 100

128. Xаттї њисоб кунед:356 – 132 898 – 545 235 – 124

880 – 250 769 – 648 607 – 404

129. Љадвали зарбро истифода карда, њосили таќсимро ёбед: 7 · 7 = 49 49 : 7 = 7 · 9 = 63 : 7 = 63 : 9 =

9 · 8 = 72 72 : 9 = 92 : 8 = 24 : 3= 45 : 5 =


279 + 320 514 – 212 396 + 103 862 – 632

564 + 122 612 – 311 545 + 244 685 – 332

131. 43 + 80 : 8 12 : 2 – 6 : 2 16 : 4 – 24 : 8

40 · 1 + 30 : 1 50 · 2 + 24 : 8 20 · 8 – 10 · 9

132. Масъала бо кадом амалњо њал карда мешавад?Дар шањраки Бўстон мактаби маxсуси таълими фанни

математика кушода шуда, дар он 399 нафар xонанда таълим мегирад, ки аз он 189 нафар дуxтарон мебошанд. Дар мактаб чанд нафар писар таълим мегирад?

34

133. Ба масъала савол гузошта њал кунед. Шањраки Гулистон барои маркази инкишофи кўдак

мактаби маxсус кушод, ки дар он 200 нафар кўдак таълим мегирад. 50 нафар кўдак аз дењаи Зарзамин тавассути наќлиёти маxсус ба таълим љалб карда шудааст.

ВАРАЌАИ 1.1. Њосили љамъро ёбед:

+ 293

+ 121

+ 445

+ 710

+432

+ 258

382 532 234 118 410 7412. Фарќро ёбед:

657 753 874 653 753 853 917 125 342 252 12 412 631 415

ВАРАЌАИ 21. Њосили љамъро ёбед:

+743

+ 458

+ 815

+ 761

+432

+ 368

212 321 164 118 456 1312. Фарќро ёбед:

– 427

– 653

– 664

– 633

– 763

–754

– 817

321 452 352 422 442 642 615

ЊОСИЛ КАРДАНИ АДАДЊОИ СЕРАЌАМАИ ЯКЛУXТ

134. Xаттї њисоб кунед:-

+ 317

+ 333

+ 154

+ 365

– 443

– 598

483 467 246 335 343 398

135. Шарњ дода њисоб кунед:

+ 464

+ 578

+ 456

– 689

– 764

– 300

436 322 444 89 464 200

35

136. Шарњ дода њисоб кунед:582 + 18 622 + 78 355 + 355 389 + 211572 + 28 622 + 178 355 + 255 634 + 266562 + 38 622 + 278 355 + 155 727 + 173

137. Муќоиса кунед: 960 * 100 540 * 100 750 * 690990 * 100 100 * 100 300 * 400440 * 440 390 * 290 120 * 230

Чистон.Дар баѓали як оча Дар оѓўши як модар

Њазору як бача Ѓунљад дусад бародар 138. Аз љадвал ифодањо тартиб дода xаттї њисоб кунед:

Тарњшаванда 720 750

Тарњкунанда 370 280 450

Фарќ 610 430 350 720 500

Дар xотир доред!Номи

амалњо ва

аломати он

Ифодањо ва ќимати онњо

Номи адад дар амалњо

Номи ададњо њангоми иљрои амалњо

Љамъ ва аломати љамъ (+)

754+ 231-сум-ма

754+231=985985 - сумма,

њосили љамъ, ќимат

754 - љамъ-шаванда

231 - љамъ-шаванда

985 - њосили љамъ, ќимат

Ададњоеро, ки љамъ карда мешаванд, љамъшавандањо ме-номанд.

Ададњоеро, ки њангоми љамъ њосил мешаванд, њосили љамъ (ќимат, сумма) меноманд.

36

Тарњ ва аломати тарњ (-)

739 - 218 - фарќ739 - 218=521

521 - фарќ, њосили тарњ,

ќимат

739 - тарњ-шаванда

218 - тарњ-кунанда

521 - фарќ, њосили

тарњ, ќимат

Ададе, ки аз вай кам мекунанд, тарњшаванда.Ададеро, ки онро кам мекунанд тарњкунанда меноманд.Ададеро, ки дар натиљаи тарњ њосил мешавад фарќ ё њосили тарњ меноманд.

139. 1) Баъд аз 30 сањифаи китобро xондани Акбар боз xондани 45 сањифаи дигар монд. Китоб чанд сањифа дорад?

2) Дар моњи сентябр ба китобхонаи мактабї 112 нафар писарон ва 188 нафар духтарон аъзо шуданд. Дар моњи сентябр њамагї чанд нафар аъзо шуданд?

3) Як талаба 4 китоб, талабаи дигар назар ба талабаи якум 3-то зиёд китоб xонд. Талабаи дуюм чанд китоб xондааст? Онњо якљоя чанд китоб xондаанд?

4) Амали љамъро xаттї њисоб кунед:

+

519 258 744 618 800 300 324 671

381 442 156 182 200 500 476 129

140. Амали тарњро xаттї њисоб кунед:

–

740 810 920 670 330 570 750 290

240 610 820 470 130 470 450 190

Осон! Кї тез? 29 + 71 + 30 + 45 + 25 265 – 65 42 + 38 + 4 + 96 + 20 329 – 29 57 + 28 + 210 + 190 + 15 365– 265

271 + 125 + 229 + 75 573 – 473

37

ЉАМЪ ВА ТАРЊИ XАТТИИ АДАДЊОИ СЕРАЌАМА АЗ ДАЊЇ ГУЗАШТА

141. 356 + 467 Мисолњоро зери њам менависем. Воњидњоро љамъ мекунем. 6 + 7 = 13, 3 воњидро зери воњид менависем, 1 дањиро ба хотир мегирем. Дањињоро љамъ карда онро ба натиљаи дањињо љамъ мекунем. 5 + 6 = 11, 11 + 1 = 12, 2 дањиро зери дањї менависем. 1 садиро ба хотир мегирем. Садињоро љамъ карда онро ба натиљаи садињо љамъ мекунем. 3 + 4 = 7, 7 + 1 = 8 садиро ба xонаи садї менависем. 238 + 476 613 + 378 198 + 299

142. Дурустии иљрои амалро санљед: 362 + 526 = 888 375 +217 = 592 856 – 325 = 531

143. Њисоб кунед:15 · 5 + 450 730 – 245 + 120 249 + 37812 : 4 + 259 205 + 47 – 252 356 + 597

144. Xаттї њисоб кунед:583 + 299 851 – 446 985 – 106426 + 288 923 – 586 369 + 630

145. Амалњоро иљро кунед:9 · (356 – 351) (864 – 859) · 8(766 – 736) : 15 (754 – 750) : 2

146. Як шарту якчанд савол. 1) Дар боѓ 157 беx дараxти чормаѓз ва 496 беx дараxти бодом

њаст. Дар боѓ њамагї чанд беx дараxт њаст?Чормаѓз – 157Бодом – 496 Њал : + 157Њамагї–? 496 653 Љавоб : 653 беx

38

2) Дар боѓ 157 беx дараxтони чормаѓз ва 496 беx дараxтони бодом њаст. Дараxтони бодом назар ба дараxтони чормаѓз чанд беx зиёд аст? Њал :

– 496

157 339 Љавоб: 339 беx

Саволи масъалањоро xонед. Онњо чї монандї доранд? Онњо бо чї фарќ мекунанд? Ду масъалаи додашуда шарти якxела доранд. Бинобар ин онњоро якљоя кардан мумкин аст.

3) Дар боѓ 157 бех дараxтони чормаѓз ва 496 беx дараxтони бодом њаст. Дар боѓ њамагї чанд беx дараxт њаст? Дараxтони бодом назар ба дараxтони чормаѓз чанд беx зиёд аст? Љавоби њар ду саволро нависед.

4) Масъалаи чорумро њал кунед. Барои њал ва ёфтани љавоб масъалаи панљумро истифода баред.

Дар боѓ 328 буттаи гули зард ва 399 бутта зиёд гули сафед шинонданд. Миќдори буттањои гули сафедро ёбед?

5) Масъала. Дар боѓ 328 бутта гули сурx ва 399 бутта зиёд гули сафед

шинонданд. Дар боѓ њамагї чанд буттаи гулњоро шинонданд?6) Ду масъала тартиб дињед,ки шарти якxела ва гуногун

дошта бошанд. Дар љамъомади тантанавии мактаб 510 нафар xонандагон, 20 нафар омўзгорон ва 6 нафар мењмонон иштирок намуданд.

147. Њисоб кунед:54 : 9 · 8 680 + 40 – 70 277 + 35636 : 6 · 6 560 – 80 – 80 738 + 16624 : 3 · 5 370 + 50 – 80 549 + 27845 : 5 · 9 240 + 90 – 100 455 + 367

39

Дар ваќти xолїАдадњоро ба намуди суммаи љамъшавандањои разрядї

нависед. 706 691 309 508 146 106

148. Разряди садињо

Разряди дањињо

Разряди воњидњо

Тарњшаванда 8 5 2Тарњкунанда 1 4 3Њосили тарњ 7 0 9

Шарњ: Воњидњоро тарњ мекунем: аз 2 воњид 3 воњидро тарњ карда намешавад. Аз 5 дањї 1 дањиро мегирем, 4 дањї мемонад. Барои фаромўш нашудан болои 5 нуќта мегузорем. 1 дањиро бо 2 воњид љамъ мекунем – 12 њосил мешавад. Аз 12 воњид 3 воњидро тарњ мекунем 9 воњид мемонад. Аз 4 дањї 4 дањиро тарњ намоем 0 мемонад. Аз 8 садї 1 садиро тарњ кунем 7 дањї мемонад. Њосили тарњ 709 мешавад.Тарзи навишти хаттї:

149. Њисоб кунед: _ 207 _ 452 _574 _603 _733 _851 _914 198 343 286 15 475 689 _15

150. Њисоб кунед:1) 807 – 269 632 – 548 754 – 486 904 – 530 675 – 392 854 – 271 981 – 534 777 – 333

2) 742 + 195 453 + 398 551 – 214 675 + 249

40

872 – 489 466 + 258 455 + 395 767 + 154 394 + 587 738 + 128 945 – 788 666 + 255 888 – 689 678 + 465 785 + 965 754 + 1

Дар ваќти холїАз рўйи љадвали зерин машќро иљро намоед.

Кї тез?! Кї бисёртар?! Кї метавонад?Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV V VI VII VIII IX X

А 60 130 290 400 420 580 700 710 870 940Б 10 150 220 370 460 540 630 780 850 990В 40 190 250 330 480 520 670 750 810 960Г 70 110 260 350 500 600 650 740 890 930Д 20 170 280 360 490 510 640 720 830 980Е 50 120 230 310 430 570 690 770 880 950Ж 100 160 210 390 450 550 610 790 840 1000З 30 140 270 320 410 590 680 730 860 970И 90 180 300 340 470 530 660 800 820 910К 80 200 240 380 440 560 620 760 900 920

1) Ададњои сутунчаи I - ро ба II, II-ро бо III, III-ро бо IV, IV-ро бо V, V-ро бо VI љамъ кунед.2) Аз ададњои сутунчаи пасоянда ададњои сутунчаи пешоянда-ро тарњ кунед.

САНЉИШИ ЉАМЪ ВА ТАРЊ

151. Амали љамъро бо амали тарњ санљед:325 + 432 628 + 358 744 +157

Намуна:

41

152. Амали тарњро бо амали љамъ ва тарњ санљед:945 – 480 732 – 349 998 – 761

Намуна: –945

+ 465

–945

480 480 465 465 945 480

153. Њисоб кунед: 840 – 50 378 – 139 666 – 335790 + 50 239 + 139 331 + 335840 – 790 378 – 239 666 – 331

Њангоми њисобкунї ба чї xулоса омадед?

154. Њисоб кунед ва санљед:

+126

+ 276

+ 448

+ 716

+ 432

+ 158

254 345 452 148 458 750

–612

–796

–899

–327

–465

–558

318 475 182 118 298 512

155. Ду дуxтарак дар як ваќт рў ба рўйи якдигар ба роњ баромада, пас аз 125 ќадамї роњ гаштан байни онњо 170 ќадам роњ боќї монд. Њамаи роњ чанд ќадам аст?

125 ќадам 170 ќадам 125 ќадам

? ќадам

42

Худро санљед. Њисобро аз поён оѓоз кунед.

САВОЛУ ЉАВОБАрзёбии дониш, малака ва мањорати шифоњии хонандагон

пас аз омўзиши боби дуюм

1. Адад аз раќам чї фарќ дорад?2. Ададњои якраќама њамагї чандто? Ададњои дураќама – чї? Ададњои сераќама – чї?3. Шумор аз кадом адад сар мешавад? Адади дар шумор аз

паси адади додашуда меомадагиро чї тавр њосил мекунанд?4. Барои аз як то 10 номбар кардани ададњо чандто ададњои

гуногун зарур аст? Аз як то сад - чї? Аз як то њазор - чї? 5. Дар як њазор чанд садї њаст? Дар як њазор чанд њазорї њаст?6. Разряди адади 988- ро номбар кунед.7. Адади 40- ро ба 4 љамъшавандаи якxела људо кунед.8. Аз 50 дона гул чанд дастагул соxтан мумкин аст, ки њар кадомаш 2- тої гул дошта бошад?9. Як ошёнаи бино 6 xона дорад. Дар бинои 8 - ошёна чанд xона њаст?

ХУДАМРО МЕСАНЉАМДарси љамъбастї ва натиљагирї аз боби дуюм

1111. ывававааваКадоме аз ин ададњо адади чорраќама аст:A. 748 B. 543 C. 99 D. 1 000

43

2. Навишти кадом адад 912- ро ифода мекунад? A. нуњсаду ду

B. нуњсаду дувоздањC. яксаду дувоздањ

3. Дар навишти адади 1 000 раќами 0 чиро мефањмонад?A. њазориро B. воњидроC. садиро

D. набудани разряди воњид, дањї, садиро4. Кадоме аз ин ададњо ба суммаи разрядї дуруст људо карда шудааст?

A. 754 = 500 + 40 + 7B. 754 = 700 + 50 + 4C. 754 = 7 + 5 + 4

5. Ададњои зеринро xонед: 436, 218, 654,740, 408, 900, 222, 111, 999, 1 000. Адади 436 чанд воњиди њар як разрядро дорад? 218 - чї? Њар кадоми ин ададњо чанд дањї доранд? Чанд воњид доранд? Садї - чї? 6. Ададеро нависед, ки он: 8 садию 2 дањию 6 воњид; 9 садию 3 воњид; 4 садї; 6 садию 5 дањию 8 воњид; 9 садию 3 дањї; 10 садї дошта бошад.7. Якто њазорї чандто садї дорад? Якто њазорї чандто дањї дорад? Якто њазорї чандто воњид дорад? 8. Раќамњои 2, 5, 3-ро истифода бурда (дар навишти як адад њамон як раќам такрор нашавад), ададњои имконпазирро нависед. Яке аз ин ададњоро ба намуди суммаи љамъшавандањои разрядиаш ифода кунед:9. Амалњоро иљро кунед.

100 + 9 870 – 70 354 – 4100 + 90 870 – 800 354 + 4

100 + 900 870 – 870 319 – 300

44

10. Дурустии амалро санљед:

– 315

– 315

214 214 101 10911. Тарњро иљро кунед:

451 – 448 425 – 421 255 – 250 62 – 5612. Њисобро иљро намуда, онњоро санљед

700 – 256 349 + 297 606 – 89 987 – 88713. Масъаларо бо тарзњои гуногун њал кунед.Дар майдончаи варзишї 18 нафар бачањо буданд. Ба назди онњо боз 3 нафар дуxтарон ва 4 нафар писарон омаданд. Дар майдонча чанд нафар бачагон шуданд?14. Ифодањоро њисоб накарда, муќоиса кунед: 520 – (180 + 240) * (520 – 180) – 240

A. 520 – (180 + 240) > (520 – 180) – 240B. 520 – (180 + 240) = (520 – 180) – 240C. 520 – (180 + 240) < (520 – 180) – 24

БОБИ III. ЗАРБ ВА ТАЌСИМИ ЃАЙРИЉАДВАЛЇ

ЗАРБИ ШИФОЊИИ АДАДЊОИ ЯКЛУXТ

156. Њисоб кунед:100 · 5 8 · 100 2 ·20 3 · 90100 · 4 9 · 100 2 ·30 4 · 90

100·7 10 · 100 2 ·40 5 · 90

157. Баробарињоро шарњ дињед: 20 + 20 + 20 + 20 + 20 = 20 · 5 50 + 50 + 50 = 50 · 3 100 + 100 + 100 + 100 = 100· 4 300 + 300 + 300 = 300 · 3

45

158. Ќоидаи љойивазкунии зарбро ба xотир оварда њисоб кунед:

20 · 4 = 4 · 20 = 80 · 4 = 2 дањї · 4 = 8 дањї 20 · 4 = 80 8 дањї · 4 = 32 дањї20 · 4 = 80 4 · 20 = 80 80 · 4 = 320

159. Шарњ дода њисоб кунед: 300 · 2 80 · 3 60 ·2 100 ·9100 · 5 90 ·3 50 ·5 90 ·10

Шарњ: 30 ·2 = 60. 3 дањиро бо 2 зарб кардем 6 дањї њосил шуд, ба паси 6 сифр (0) гузоштем 60 њосил шуд.

160. 1) 3 дањї туxмњоро 10- тої ба ќуттињо љой карданд. Чандто туxмро дар ќуттињо љой карданд?

10 + 10 + 10 = 10 · 3 = 2) Ба 3 ќуттї 10 - тої туxм љой карданд. Њамагї чанд туxм љой карданд?

3 · 10 =

161. Ададњои зеринро 10 маротибагї зиёд кунед: 20, 60, 90, 40, 10, 70, 50, 30, 80.

162. Њисоб кунед: 10 · 1 100 · 1 28 · 10 100 · 10

46

10 · 2 100 · 2 75 · 10 10 · 100 10 · 3 100 · 3 99 · 10 100 · 9

163. Аз рўйи расм масъала тартиб дода њал кунед:

10 • 3

ТАЌСИМИ ШИФОЊИИ АДАДЊОИ ЯКЛУXТ

164. 80 : 40

80 : 40 = 80 : 10 =40 ·2 = 80 10 ·8 = 808 дањї : 4 дањї = 2 8 дањї : 1 дањї = 880 : 40 = 2 80 : 10 = 8

Агар таќсимшаванда ва таќсимкунанда бо 0 (сифр) тамом шаванд, он гоњ аз њар ду тараф 0 - њоро партофта њисоб кардан осон аст.


30 : 10 40 : 20 3 ·20 : 6 800 : 10 50 : 10 60 : 30 60 : 3 : 10 500 : 10 60 : 10 80 : 40 80 : 2 : 2 900 : 10

47

166. Адади номаълумро ёбед:

+ 20 = 40 80 + = 100 8 + = 8

167. Масъала.100 дона ќаламро ба 2 ќуттї баробар таќсим карда љой карданд. Ба њар як ќуттї чанд донагї ќалам љой карданд?

168. Савол гузошта масъаларо њал кунед. Аз як майдонча 900 кг, аз майдончаи дигар 3 маротиба

кам сабзї љамъ оварданд.

169.Њисоб кунед: 40 : 20 100 : 20 3 ·30 : 90 320 : 2 90 : 30 60 : 20 4 ·20 : 90 480 : 4 80 : 10 100 : 10 50 ·2 : 5 500 : 5

Дар xотир доред!

Зарб (•)12 · 5 = 6060 : 12 = 560 : 5 = 12

Ќиматро ба њамзарби якум таќсим кунем, њамзарби дуюм њосил мешавад.Ќиматро ба њамзарби дуюм таќсим кунем, њамзарби якум њосил мешавад.

Таќсим ( : )

80 : 4 = 2020 · 4 = 8080 : 20 = 4

Ќиматро ба таќсимкунанда зарб кунем, таќсимшаванда њосил мешавад.Таќсимшавандаро ба ќимат таќсим кунем, таќсимкунанда њосил мешавад.

170. Бо ёрии расм њисоб кунед:10 · 8 =80 : 8 =80 : 10 =

48

ЗАРБИ ШИФОЊИИ АДАДЊОИ ДУРАЌАМА БА АДАДИ ЯКРАЌАМА

171. Ададњои зеринро ба суммаи разрядї људо кунед: 36, 16, 24, 18, 45 36 = 30 + 6

172. Тарзи њалро шарњ дињед:25 · 2 = (20 + 5) ·2 = 20 ·2 + 5 · 2 = 40 + 10 = 502 · 25 = 50

173. Амалњоро аз рўйи намуна иљро намоед. 26 · 2 26 · 5 44 · 4 28 · 3 2 · 26 5 · 26 43 · 3 2 · 45 5 · 47 86 · 3 4 · 25 88 · 3 Намуна: 26 · 2 = 40 + 12 = 52 2 . 26 = 52 /\ 20 6

174. Њисоб кунед: 37 · 2 = 74 5 ·19 = 95 14 · 3 54 · 2 72 · 4

/\ /\ /\ /\ /\ 30 7 10 9 10 4 50 4 70 2

175. Њисоб кунед:14 · 6 15 · 6 19 · 4 5 · 26 3 · 16 2 · 1858 · 2 39 · 4 95 · 2 88 · 4 99 · 3 49 · 2

Намуна: 99 ·3 = 297 /\ 90 9

176. Адади мувофиќ гузоред: 25 + = 750 46 + = 90 420 – = 164

70 + = 780 – +20 = 199 618 – = 322

49

177. Коргар аз маоши худ 50 сомонї ба xонапулї, 35 сомонї барои xизмати коммуналї, 16 сомонї ба чиптаи театр ва 200 сомонї барои рўзгор сарф кард. Дар дасти коргар 443 сомонї боќї монд. Маоши коргарро муайян кунед.

178. Њосили зарбњои ќиматашон якxеларо ёбед ва онњоро љуфт-љуфт нависед: 60 · 3 90 : 2 60 · 4 60 : 2 80 · 3 80 : 2 30 · 4 40 : 4

ТАЌСИМИ ШИФОЊИИ АДАДИ ДУРАЌАМА БА АДАДИ ЯКРАЌАМА

179. Ададњои 48, 52, 44, 56- ро ба суммаи ду ададе нависед, ки ба 4 бебаќия таќсим шавад:Намуна: 48 = 40 + 8

180. Адади 72- ро ба суммаи 2 ададе нависед, ки ба 3 бебаќия таќсим шавад. Роњњои њисобро шарњ дињед:

72 : 3 72 : 3 = (60 + 12) : 3 = 60 : 3 + 12 : 3 = 20 + 4 = 24 /\60 12 72 : 6 = . . .

181. Њисоб кунед: 36 : 2 78 : 2 96 : 4 52 : 4 90 : 5 /\ /\ /\ /\ /\

20 16 60 18 80 16 40 12 50 40

182. 96 : 3 42 : 3 99 : 9 360 : 30 96 : 6 77 : 7 88 : 8 840 : 20 60 : 4 99 : 3 66 : 6 480 : 40 50 : 2 96 : 8 55 : 5 220 : 20

50

183. Њисоб кунед: 200 + 547 698 – 399 500 + 90 + 9

400 + 295 495 – 295 999 – 90 – 90 187 + 800 818 – 418 99 + 900 40 ·(4 + 6) (18 + 10) ·4 (40 – 5) : 7

184. 30 : 2 50 : 2 64 : 2 84 : 6 80 : 4 60 : 3 84 : 7 96 : 4

185. Дар анбор 28 банка шакароб ва 32 банка шарбати ангур буд. Ба ду дукон онро баробарї таќсим карданд. Ба њар дукон чанд банкагї шакаробу шарбат расид?

186. Њисоб кунед:230+ (170 + 40 : 2) (51 + 16 · 3) : 3

187. Масъала: Дар диаграмма шумораи xонандагони мањфилњое, ки шунавандагони омўзиши забони англисї, русї, фаронсавї, чинї мебошанд, љой дода шудааст.

Шумораи xонандагони мањфилњоро муќоиса кунед:121086420

англисї русї фаронсавї чинї

12 : 6 12 : 4 12 : 212 – 6 6 – 4 4 – 2 6 – 4 4 – 2 4 : 2 2) Аз рўйи ќимати њосил-шуда суњбат кунед.

188. 45 : 3 51 : 3 85 : 5 70 : 5 64 : 4 68 : 4 75 : 5 78 : 6

51

189. Ададњои дураќамае нависед, ки ба 11, 12, 13, 14 ва 15 таќсим шаванд.

190. Њосили таќсими ададњои 12 ва 3- ро 420 воњид зиёд кунед.

191. Ба мактаб дар соли тањсили нав 40- то курсї ва 2 маротиба кам миз оварданд. Чандто миз оварданд?

Диќќат! Диќќат! Диќќат!Муаммо.

2 · 30 + 20 · 9 = 720 140 – 70 : 7 - 5 = 135 2 · 30 + 20 · 9 = 240 140 – 70 : 7 – 5 = 35 2 · 30 + 20 · 9 = 420 140 – 70 : 7 – 5 = 125

ЗАРБИ XАТТИИ АДАДИ ДУРАЌАМА БА АДАДИ ЯКРАЌАМА

192. Њалро шарњ дињед.

Зарби xаттии 69 · 4 чунин шарњ дода мешавад: ададњоро зери њам менависем ва аломати зарб (x)-ро истифода бурда, њисоб мекунем. 4 маротиба 9, 36, 6- ро зери воњид менависем. 3 дањї дар xотир. 4 маротиба 6 дањї, 24 дањї 3, дањии дар xотир бударо љамъ мекунем 27 дањї мешавад. 27 дањї аз 2 садию 7 дањї иборат буда, 7 дањиро зери дањї ва садиро зери садї менависем. 276 њосили зарб мешавад.

Зарбшаванда – 69Зарбкунанда – 4Њосили зарб – 276

52

193. Xаттї њисоб кунед: 45 · 5 62 · 2 54 · 6 32 · 1 81 · 4 73 · 3 95 · 7 28 · 9

194. Дар маркази шањр ба муносибати 25 - солагии Истиќлолияти давлатии Љумњурии Тољикистон бинои чорошёна соxтанд. Њар як ошёна 12 њуљра дорад. Бинои соxташуда чанд оиларо бо манзили истиќоматї таъмин мекунад?

195. Бо роњи осон зарб кунед:7 · 2 · 5 4 · 5 · 3 29 · 2 · 55 · (4 · 5) (5 · 4) · 2 (5 · 2) · 4

196. Адади номаълумро ёбед.1) Кадом ададро ба 28 зарб кунем, 252 њосил мешавад?2) Кадом ададро ба 54 зарб кунем, 432 њосил мешавад?

197. 90 · 6 50 ·9 70 · 8 80 ·7 30 ·5 60 ·4 40 ·3 20 ·2

198. Кроссворд.

199. 39 ·8 75 ·4 54 ·2 47 ·3 99 ·9 68 ·8 83 ·8 29 ·5

200. Xаттї њисоб кунед: 8 · 6 80 · 6 60 · 6 + 40

7 · 9 70 · 9 90 · 5 + 50

53

201. 1) Барои мактаб мизу курсї xариданд. Нарxномаеро, ки фурўшанда ба мактаб додааст, санљед. Мактаб ба чанд сомонї мизу курсї xаридорї кардааст?

НАРXНОМАНоми ашё

Миќдор Нарx Арзишсомонї дирам сомонї дирам

Миз 4 98 00 392 00Курсї 8 49 00 392 00Љамъ: 12 ? ?

1) Якчанд нарxномаи мактабатонро санљед. 2) Барои xариди оилаатон якчанд нарxнома тартиб дињед.

202. 95-ро ба њосили зарби ададњои 2 ва 4 зарб кунед.

203. Соли гузашта хољагии гулпарварї дар Рўзи Модар – 8-уми март ба муассисаи таълимї 84 дона гул фиристод, ки ин назар ба гулњои имсол фиристодааш 4 маротиба кам буд. Xољагии гулпарварї имсол чанд дона гул фиристодааст?

204. 60 = 2 · 30 3 · 20 4 · 15 5 · 12 6 · 10 72 = 2 · 36 3 · 24 4 · 18 6 · 12 8 · 9 90 = 2 · 45 3 · 30 5 · 18 6 · 15 9 · 10 96 = 2 · 48 3 · 32 4 · 24 6 · 16 8 · 12

Дуруст эътибор дињед. Њисоби осон! 28 • 9 = 28 • 10 – 28 = 252 34 • 9 55 • 9 44 • 9 33 • 9

54

ТАЌСИМИ XАТТИИ АДАДЊОИ ДУРАЌАМА БА АДАДИ ЯКРАЌАМА

205. Њосили таќсимро ёбед:24 : 4 = (20 + 4) : 4 = 20 : 4 + 4 : 4 = 5 + 1 = 6 Таќсими xаттиро њисоб кардан осон аст: Дар таќсими xаттї аломати таќсим (:) бо аломати ( ) нишон

дода мешавад. Дар тарафи чапи аломат таќсимшаванда, дар тарафи рост дар болои xатча таќсимкунанда ва дар зери xатча њосили таќсим навишта мешавад.

206. Шарњ дода њисоб кунед.

21: 3 32 : 8 72 : 6 72 : 3

207. Xаттї њисоб кунед:18 : 9 88 : 4 18 : 6 36 : 619: 6 48 : 8 81 : 9 64 : 8

208. Таќсимкуниро аз адади калон оѓоз кунед: 77: 7 99 : 9 36 : 3 48 : 4 55 : 5

66 : 3 24 : 2 18 : 3 50 : 2 76 : 4 99 : 3 45 : 9 16 : 2 40 : 2 65 : 5 92 : 4 44 : 2 33 : 3 90 : 2 12 : 1

(60 + 6) :6 (90 + 9) : 9 (60 : 6) : 2 (50 – 5) : 9 (80 – 4) : 4 (88 : 4) : 2

Дар мисоли якум 18-ро ба 2 таќсим кардем, 9 њосил шуд, 9-ро ба 2 зарб карда, натиљааш 18-ро дар зери таќсимшаванда навиштем, аз 18 њаждањро тарњ кардем, сифр монд. Таќсими хаттї иљро шуд. Дар мисоли дуюм 8 њосили таќсим буда, 1 баќия аст.

55

(100 – 10) : 2 (60 – 5) : 5 (12 · 4) : 4 (35 + 5) : 4 (77 + 3) : 8 (36 · 2) : 6

Вараќаи 1.Љадвали зарби адади 8-ро аз рўйи намуна давом дода,

натиљаи зарбро ба 8 таќсим кунед: 1 · 8 = 8 8 : 8 =1 2 · 8 =16 16 : 8=2

. . . . . . . . . . . .


натиљаи зарбро ба 9 таќсим кунед:1 · 9=9 9 : 9 = 12 · 9=18 18 : 9=2. . . . . .. . . . . .


натиљаи зарбро ба 4 таќсим кунед:1 · 4 = 4 4 : 4 = 12 · 4 = 8 8 : 4 = 2. . . . . .. . . . . .


натиљаи зарбро ба 5 таќсим кунед:1 · 5 =5 5 · 5 =1

2 · 5 =10 10 : 5 =2. . . . . .. . . . . .

56

209. 1) Агар як килограмм гўшт 32 сомонї бошад, 3 кг гўшт чанд сомонї мешавад?

2) Ба 96 сомонї 3 кг гўшт xариданд. 1 кг гўшт чанд сомонї аст?

210. 5 вараќ коѓази ранга 45 дирам аст. Ба 90 дирам чандто њамин xел вараќ xаридан мумкин аст?

211. Омўзгорони мактаб ќарор доданд, ки аз музди мењнати якрўзаи xуд ба фонди сулњ 3 сомонї гузаронанд. Дар мактаб 80 нафар омўзгор кор мекунад. Пули додашуда чанд сомониро ташкил медињад?

212. Xаттї њисоб кунед: 48 : 4 60 : 2 64 : 2 69 : 3 32 : 2 72 : 3 65 : 5 96 : 8 91 : 7 28 : 2 32 : 4 75 : 5

213. Xаттї њисоб кунед:(50 + 2) :4 (69 + 3) :3 (91 + 7) : 7(44 – 8) : 2 (26 – 5) : 3 (75 - 15) : 6(98 – 18) : 8 (32 + 32) : 4 (64 – 32) : 4(99 – 24) : 3 (54 + 30) :7 (94 – 40) : 9

214. Њар як амалро алоњида њисоб карда, ќиматро нишон дињед. Намуна: 1) 84 7 2)

+ 12 3) 47

7 12 35 47 14 47 0 14 0

57

Вараќаи 1 Вараќаи 2 Вараќаи 384 : 7 + 35 - 47

1247

0

51 + 54 : 9 - 3 65 : 5 + 64 : 8

Вараќаи 4 Вараќаи 5 Вараќаи 6

48 + 51 : 3 + 17 28 + 3 . 22 - 11 100 - 5 . 17 - 13

Вараќаи 7 Вараќаи 8 Вараќаи 9

80 - 19 . 3 + 34 100 + 25 . 4 : 2 (36 + 42 : 3) . 2

Аљиб! Шарњ дињед. 84 : 4 = 20 + 1 25 • 11 = 25 • 10 + 25 72 : 3 = 20 + 4 57 • 11 = 57 • 10 + 57

ЗАРБИ АДАДИ ДУРАЌАМА БА АДАДИ ДУРАЌАМА

215. Шарњ дињед:Њангоми зарби xаттии адади дураќама ба адади

дураќама 2 воњидро бо 74 зарб карда, натиљаро аз xонаи воњид оѓоз карда, менависем. Баъд 1 дањиро бо 74 зарб карда натиљаро аз зери xонаи дањињо

58

менависем.Њосили зарби нопурра 148-ро бо њосили зарби нопурра 74 љамъ мекунем, 888 њосил мешавад, ки он њосили зарби пурра аст.

216. Xаттї њисоб кунед: 33 · 22 59 · 14 28 · 22 44 · 1845 · 12 78 · 11 17 · 35 55 · 15

217. Кадом адад аз 18 њаждањ маротиба калон ва кадом адад аз 18 бист маротиба зиёд аст?

218. Ба дастгоњи равѓанкашї дар њар як бидон 35-литрї, њамагї дар 25 бидон шир оварданд. Чанд литр шир оварданд?

219. Барои гимназияи «Нур» 14 курсии 64-сомонї xариданд. Њамагї ба чанд сомонї курсї xариданд?

220. Xаттї њисоб кунед:44 · 12 18 · 11 15 · 14 11 · 2238 · 13 56 · 14 75 · 12 21 · 18

221. Дар сардxонаи замонавї ба 37 ќуттї 24-килограммї себ андоxта монданд. Чанд килограмм себро нигоњ доштанд?

222. Адади 74 дањї чанд воњид дорад? 99 дањї-чї?

223. Xаттї њисоб кунед:26 · 12 35 · 22 61 · 15 27 · 26 24 · 2524 · 19 11 · 85 32 · 31 12 · 72 15 · 35

224. Амалњоро иљро кунед: 700 – 27 · 22 + 190= 296 888 – 14 ·13 – 115

x 27

-700

+ 106 749 + 11 · 13 – 366

22 594 190 55 · 16 – 25 · 15

54 106 296 28 ·11 + 96 : 6

54 594

59

225. (13 · 14) + (16 · 12) + (18 : 9) (366 + 215) – (148 – 59) 24· 33 + 75 : 5 + 193 18 ·11 + 68 : 4 + 342

226. Набзи инсон дар як даќиќа 70 маротиба мезанад. Дар муддати 10 даќиќа набзи инсон чанд маротиба мезанад?

227. Супориши тестї:а) Њосили зарби ададњои 26 ва 32 ба чанд баробар аст?

А. 832 Б. 732 В. 58 Г. 822б) Кадоме аз ин ифодањо зарби ѓайриљадвалї аст? А. 5 · 5 Б. 2 · 9 В. 16 · 7 Г. 10 · 3

Њисоби осон! Натиљаи зарби ададњои аз 12 то 19 бар ададњои якраќама Намуна: 12 • 2 = 24 ё 2 • 12 = 24 19 • 9 = 90 + 81 = 171

10 9

12 13 14 15 16 17 18 192 24 26 28 30 32 34 36 383 36 39 42 45 48 51 54 574 48 52 56 60 64 68 72 765 60 65 70 75 80 85 90 956 72 78 84 90 96 102 108 1147 84 91 98 105 112 119 126 1338 96 104 112 120 128 136 144 1529 108 117 126 135 144 153 162 171

Осон! Канї кї зиёдтар?Аз љадвали зарби ададњои аз 12 то 19 истифода карда, ми-

солњо тартиб дода њисоб кунед.

60

ТАЌСИМИ АДАДИ ДУРАЌАМА БА АДАДИ ДУРАЌАМА

228. 87 : 29 Шарњ: Адади 29-ро бо кадом адад зарб кунем, 87 њосил

мешавад? Њосили таќсимро бо тарзи интиxоб љустуљўй мекунем. Ба љойи њосили таќсим 2-ро интиxоб карда, месанљем: 29 · 2 =58. Бо таќсимшаванда муќоиса мекунем: 58<87, адади 2 мувофиќ намеояд. Ба љойи њосили таќсим 3-ро интиxоб карда, месанљем: 29 · 3 =87. Бо таќсимшаванда муќоиса мекунем: 87 =87, адади 3 мувофиќ меояд. Пас, 87 : 29 = 3

229. Њисоб кунед: 45 : 15 32 : 16 75 : 25 64 : 16 48 : 24 36 : 12 88 : 11 57 : 19 48 : 16 64 : 32 54 : 18 85 : 17

230. Xаттї њисоб кунед: 84 : 42 57 : 19 76 : 19 50 : 25 48 : 16

231. 80 : 20 78 : 13 84 : 12 72 : 36

81 : 27 72 : 24 96 : 6 51 : 17 76 : 19 90 : 15 91 : 13 70 : 14

232. Агар велосипедрон бо суръати 15 км роњ равад, 45 км-ро дар чанд соат тай мекунад?

233. Ба 75 дирам чанд дона тугмаи 25-дирамї xаридан мумкин аст?

234. Аз 28 м чит 14-то пешдоман дўxтанд. Аз 50 м чит чандто пешдоман дўxтан мумкин аст?

61

235. 36 нафар xонанда дар дарси тарбияи љисмонї 18-нафарї саф кашиданд. Xонандагон дар чанд ќатор саф кашиданд?

236. Агар аз 75 л шир 3 кг равѓан њосил шавад, аз 50 л шир чанд килограмм равѓан њосил мешавад?

Муњокимаронї: Адади 45 чандто 15-тогї дорад? Адади 48 чандто 24-тогї дорад? Чандто 16 адади 32 мешавад? Адади 16-ро ба кадом адад зарб кунем, ки 32 њосил шавад?

237.Ин мисолњоро шифоњї њисоб кунед: 24: 12 45 : 15 88 : 44 66 : 33

238. 48 : 24 75 : 25 30 + 2 · 28 – 36 36 : 18 64 : 32 50 – 96 : 6 + 40

88 : 11 85 : 17 39 · 2 + 22 – 74

239. Њисоб кунед ва санљед: 19 · 33 24 · 22 28 · 14 75 · 12


70 - 27 . 2 + 19 38 + 56 : 14 - 10 7 . 8 - 2 . 12

241. Xаттї њисоб кунед:60 : 3 60 : 30 80 : 40 100 : 2 100 : 20

62

242.

Кї тезтар?! Осон!Ќавсро тавре гузоред, ки баробариашон таѓйир наёбад.

140 – 96 : 4 • 5 = 55 120 – 15 • 4 : 2 = 30140 – 96 : 4 • 5 = 580 120 – 15 • 4 : 2 = 90

140 – 96 : 4 • 5 = 20

ТАЌСИМИ БАЌИЯДОР

243. Таќсими баќиядор чї тавр иљро шуд, шарњ дињед:

20 : 3 = 6 (баќия 2) Баќия њамеша аз таќсимкунанда xурд аст.

13 : 4

17 : 3

15: 6

40 : 2, 4, 5, 8, 10, 20, 4060 : 1, 2, 3, 6, 10, 20, 30

63

244. Бо ёрии расмњо њисоб кунед:

10 : 3 10 : 4 10 : 6 5 : 2 5 : 3 5 : 4

245. Њосили таќсим ва баќияро ёбед:25 : 2 56 : 5 64 : 30 56 : 2534 : 3 74 : 9 25 : 20 77 : 2045 : 2 64 : 3 35 : 30 84 : 2537 : 3 64 : 5 98 : 90 99 : 40

246. Амали таќсим чї тавр иљро шуд, фањмонед? 15 4 12 3 (3 баќия) 3

247. Xаттї њисоб кунед: 24 : 6 92 : 3 83 : 4 44 : 7 65 : 3 22 : 6

22 5 20 4 (2 б.) 2

248. 78 : 10 88 : 40 66 : 30 33 : 20 95 : 90 96 : 88 24 : 11 99 : 84 33 : 28 76 : 54 36 : 19 23 : 16 17 : 12 99 : 10 86 : 20

Вараќаи 1.1. Њосили таќсимро ёбед:

25 : 2 = 34 : 3 =

22 чор маротиба 5-тогї дорад. 4 маротиба 5 бист мешавад. Баќия 2 ба 5 таќсим намешавад.

64

2. Њосили таќсимро ба дафтар нависед:

12:

16:

Вараќаи 2.1.Њосили таќсимро ёбед: 45 : 2 = 37 : 3 =2. Њосили таќсимро ба дафтар нависед:

18:

45:

Вараќаи 3.1. Њосили таќсимро ёбед: 56 : 5 = 74 : 9 =2. Њосили таќсимро ба дафтар нависед: 15:

40:

249. Љадвалро дар асоси намуна пур кунед:

Таќсимшаванда 18 19 20 21 23 24 25 26 27

Таќсимкунанда 3 3 3 3 3 3 3 3 3

Њосили таќсим 6 6Баќия 0 1

250. Шарњ дода њисоб кунед: - 34 9 27 3 (7 баќия) 7

3 4 6 12

2 4 1 16

1 2 3 9

1 9 4 3 8

3 5 1 15

2 4 5 9

65

Шарњ. 34-ро ба 9 таќсим кардан лозим аст. Ба сифати њосили таќсим адади 2-ро мегирем. Месанљем: 9 · 2 = 18. Баќияро меёбем ва онро бо таќсимкунанда муќоиса мекунем:34 – 18 = 16 16 > 9, яъне 2 кам аст. Ба сифати њосили таќсим адади 3-ро мегирем. Месанљем; 9 · 3 = 27, баќияро меёбем ва онро бо таќсимкунанда муќоиса мекунем: 34 – 27 = 7 34: 9 = 3 ( баќия 7)

251. Таќсими баќиядорро иљро кунед:

53 : 8 78 : 9 25 : 10 38 : 11 50 : 20

252. Дар фурудгоњ 20-то тайёра њаст. Агар њар соат 3 тайёра парвоз кунад, баъди шаш соат дар фурудгоњ чанд тайёра мемонад?

253. Нонвойxона дар се рўз 48 xалта ордро сарф кард. Агар њар рўз ба миќдори якxела орд сарф кунад, 80 xалта орд ба чанд рўз мерасад?

254. Самбўсапаз 19 дона самбўса пухт. 19 дона самбўса ба се нафар чандтогї мерасад ва чандто самбўса боќї мемонад?

Њал ва љавоби дурустро интиxоб кунед ва онро нависед:

19 : 3 = 5 (баќия 4) ё 19 : 3 = 6 (баќия 1)

255. Оњангар 18 наъл дошт. Бо ин наълњо пои чанд аспро наъл задан мумкин аст ва чандто наъл боќї мемонад?

256. Кадоме аз ададњои калонтарини то 23 ба 3, ба 4, ба 5, ба 6, ба 7 таќсим мешаванд?

66

257. Тарзи њалли ин мисолњоро фањмонед ва натиљаро њисоб кунед:

630 : 90 = 63 : 9 = 7 258. Таќсими баќиядор низ ба монанди мисоли боло иљро

карда мешавад:320 : 66 476 : 60 598 : 80

Шарњ: 638-ро ба 90 таќсим кардан лозим аст: 638-ро аввал ба 10 ва натиљаи њосилшуда (63)-ро ба 9 таќсим карда (кўтоњтар баён кардан њам мумкин аст, яъне, 63-ро ба 9 таќсим мекунем), 7 њосил мекунем. Дар њосили таќсим њамин ќадар воњид њосил мешавад. 90-ро ба 7 зарб карда, 630 њосил мекунем-њамин ќадар воњидро таќсим кардем. Аз 638 адади 630-ро тарњ карда, 8 њосил мекунем, ки ин баќия мебошад. Баќияро бо таќсимкунанда муќоиса менамоем: 8 аз 90 xурд аст.Љавобро меxонем: њосили таќсим 7, баќия 8.

259. Њосили таќсим ва баќияро ёбед:270 : 56 340 : 48 457 : 58 266 : 47230 : 34 385 : 65 318 : 35 360 : 76

Дар хотир нигоњ доред.

Номи амал

ва ало-мати он

Ифодањо ва ќимати

онњо

Номи адад дар амалњо

Номи ададњо њангоми иљрои амалњо

Зарб ва аломати зарб( • )

641 • 2=1282

641 зарб-шаванда2- зарб-кунанда

1282 њосили зарб

Зарбшаванда ва зарбкунандаро њамзарбњо меноманд.

Ададе, ки дар натиља њосил мешаванд, њосили зарб меноманд.

67

Таќсим ва

аломатитаќсим

( : )

120:10=12

120-таќсим-шаванда

10- таќсим-кунанда

120:10 њосили таќсим

12-ќимат, њо-сили таќсим

Ададеро, ки таќсим мекунанд, таќсимшаванда меноманд.Ададеро, ки ба он таќсим мекунанд, таќсимкунанда меноманд.Ададеро, ки дар натиља њосил мешавад, њосили таќсим (ќимат) меноманд.

Кї тез соњиби xона мешавад?

34 : 23 79 : 12 57 : 1357 : 14 48 : 35 48 : 3759 : 27 82 : 11 95 : 28


пас аз омўзиши боби сеюм1. Ададњои сераќамаи яклуxтро номбар кунед.2. Ададњои 100, 200, 300, 400, 500-ро 2-маротибагї зиёд кунед.3. Ададњои 600, 700, 800, 900, 1000-ро 2-маротибагї кам кунед.4. Ададњои 10, 20, 30, 40, 50-ро 20-маротибагї зиёд кунед.5. Ададњои 20, 40, 60, 80, 100-ро 20-маротибагї кам кунед.6. Чї тавр дарозии арѓамчинро 2, 3, 4 маротиба зиёд ва кам

кардан мумкин аст?7. Адади 48-ро 2 маротиба зиёд, сипас адади њасилшударо чор

маротиба кам кунед.8. Адади 52-ро ба суммаи ду адад тавре људо кунед, ки њар кадоме ба 4 бебаќия бо роњи осон таќсим шавад.9. Адади 9-ро бо 5 зарб кунед, натиљаро ба суммаи ду адад

68

тавре људо кунед, ки њар кадоме ба 5 бебаќия бо роњи осон таќсим шавад.10. Кадом ададро ба 84 зарб кунем, 588 њосил мешавад?11. Кадом ададро ба 74 зарб кунем, 888 њосил мешавад?12. 74-ро ба 12 зарб кунед, кадом адад њосил мешавад?13. Њангоми зарби xаттї чиро ба назар мегиред?14. Њангоми таќсими xаттї чиро ба назар мегиред?15. Адади 85-ро ба 10 таќсим кунед кадом адад њосил шуда, кадом адад баќия мемонад?16. Баќия аз таќсимкунанда калон ё xурд аст?

ХУДАМРО МЕСАНЉАМ!Дарси љамъбастї ва натиљагирї аз боби сеюм

1. Дар асоси намуна љадвалро пур кунед. в 200 · 4 а. 420 60 · 7 б. 240 50 · 6 в. 800 5 · 90 г. 900 30 · 8 ѓ. 300 600 · 1 д. 450 300 · 3 е. 600

2. Супориши тестї:а) Њосили таќсими ададњои 96 ва 6 ба чанд баробар аст? A. 12 B. 16 C. 24 D. 14б) Кадоме аз ин ифодањо таќсими ѓайриљадвалї аст?

A. 45 : 5 B. 12 : 3 C. 56 : 2 D. 90 : 9в) Адади 25-ро 3 маротиба зиёд карданд. Кадом адад њосил шуд?

A. 75 B. 27 C. 65 D. 763. Њисоб кунед:

400 · 2 200 · 4 100 · 7 300 · 170 · 10 20 · 10 40 · 20 30 · 30

69

4. Зарбро иљро кунед:81 · 4 76 · 6 55 · 7 16 · 332 · 5 45 · 9 21 · 8 98 · 2

5. Таќсимро иљро кунед:80 : 2 80 : 20 20 : 2 70 : 1060 : 3 60 : 30 20 : 4 90 : 328 : 10 50 : 8 18 : 5 19 : 2

БОБИ IV. АДАДЊОИ БИСЁРРАЌАМА.НУМЕРАТСИЯИ АДАДЊО АЗ 1 000 ТО 10 000

260. Ба ёрии чўбчањо 1, 10, 100, 1 000-ро нишон дињед.

1 10 100

10 дањї = 1 000

261. Дар як бандча 1 000 дона чўбча њаст. Дар ду њамин xел бандча чанд чўбча њаст? Дар 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ва 10 њамин xел бандча чанд чўбча њаст?

262. Ба њазор 100-тої њамроњ кардан гиред, то ки 2 000 њосил шавад:

70

100, 200, ..., ..., 1900, 2000.

263. Ба њазор 500-тої њамроњ кардан гиред, то ки 5 000 њосил шавад: 500, 1000, 1500, ..., ..., 4500, 5000.

264. Xонед ва нависед:1 њазорї = як њазор = 1 000 6 њазорї = шаш њазор = 6 000 2 њазорї = ду њазор= 2 000 7 њазорї = њафт њазор = 7 000 3 њазорї = се њазор = 3 000 8 њазорї = њашт њазор = 8 000 4 њазорї = чор њазор = 4 000 9 њазорї = нуњ њазор = 9 000 5 њазорї = панљ њазор = 5 000 10 њазорї = дањ њазор = 10 000

265. Њисобкуниро шарњ дињед:1 њазор + 1 њазор = 2 њазор 4 000 + 2 000 =1 000 + 1 000 = 2 000 4 000 – 2 000 =2 њазор + 2 њазор = 4 њазор 4 000 + 4 000 =2 000 + 2 000 = 4 000 4 000 – 3 000 =3 њазор – 1 њазор = 2 њазор 4 000 + 5 000 =3 000 – 1 000 = 2 000 4 000 – 1 000 =

БОЗИИ МАТЕМАТИКЇ

+ – 27 = 11

– + – +

12 – 8 + =

+ – + –

– 2 + =

= = = =

26 + – = 10

71

XОНДАН ВА НАВИШТАНИ АДАДЊО ДАР ДОИРАИ 10 000

266. Шифоњї.Ба њазор яквоњидї то њосил шудани 1 010 илова кунед:

1 001, 1 002, ..., ..., 1 009, 1 010.

267. Ба њазор як дањї илова кардан гиред, то ки як њазору панљоњ њосил шавад: 1 010, 1 020, ..., ..., 1 050.

268. Ба њазор садтої илова кардан гиред, то ки ду њазор њосил шавад: 1 100, 1 200, ..., ..., 2 000.

269. Ба њазор 1 000-тої илова кардан гиред, то ки 10 000 њосил шавад: 1 000, 2 000, ..., ..., 10 000.

270. Ададњои дар љадвал навишташударо xонед ва нависед:

Дањњазорї Њазорї Садї Дањї Воњид 1 0 9 12 5 8 98 4 2 59 9 9 9

1 0 0 0 0

271. Ададњоро xонед ва нависед:2 698, 5 281, 7 300, 6 070, 9 050, 8 095, 10 000.

272. Шифоњї: 2 000 + 5 000 4 000 + 3 000 7 000 + 3 000

5 000 – 2 000 4 000 – 3 000 8 000 – 2 000 9 999 + 1 10 000 – 1 998 + 1

1 000 · 2 2 000 · 3 4 000 : 2

72

Љумњурии Тољикистон 9-уми сентябри соли 1991 истиќлолияти давлатї ба даст овард. Соли 2016 чандсолагии Истиќлолияти давлатиро љашн гирифтем? Соли равон чї?

Моњ ва солњоро дар xотир нигоњ доред.Асосгузори сулњу вањдати миллї – Пешвои миллат,

Президенти Љумњурии Тољикистон муњтарам Эмомалї Рањмон дар иљлосияи XVI Шўрои Олї дар шањри Xуљанд ноябри соли 1992 Раиси Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон интиxоб шуда, 6-уми ноябри соли 1994 бори якум, 6-уми ноябри соли 1999 бори дуюм, 6-уми ноябри 2006 бори сеюм ва 6-уми ноябри 2013 бори чорум ба тариќи раъйдињии умумиxалќї Президенти Љумњурии Тољикистон интиxоб гаштааст.

РАЗРЯДИ ДАЊЊАЗОРИЊО 273. 1) Разрядњоро xонед. Разрядњо бо чї фарќ мекунанд?Разряди

дањњазорїРазряди њазорї

Разряди садї

Разряди дањї

Разряди воњид

1 5 3 9 82 7 4 8 93 0 4 5 74 4 0 2 35 8 7 6 81 0 2 0 0

2) Дар љадвал чандто разряд њаст? 3) Разряди дањњазорињо кадом раќамњоро нишон дода

метавонад? 1, 2, ..., ..., 9, 0.

4) Њар як разряд кадом раќамњоро нишон дода метавонад?1, 2, ..., ..., 9, 0.

5) Дар разрядњо раќамњо чиро ифода мекунад?6) Ададњои дар љадвал навишташударо xонед. Разрядњоро

номбар кунед ва нависед.

73

274. Ададњоро xонед ва нависед:66 555, 89 321, 56 032, 43 007, 10 000, 90 409, 50 100, 5 200, 41 000, 90 706.

275. Ададњоро бо раќамњо нависед.Чилу њашт њазору сесаду њаштод, бист њазору шашсаду сї, наваду се њазору дусаду панљ, сию шаш њазору чил, шаст њазору њаштод, навад њазор.

276. Њисоб кунед: 12 000 + 18 000 6 000 · 5 24 000 : 4 28 000 – 10 000 5 000 · 4 68 000 : 2 45 000 – 2 000 10 000 · 8 76 000 : 3

277. Ададњоро бо раќамњо нависед: Шумораи дарёњои Тољикистон, ки аз дањ километр

дарозтаранд, нуњсаду њафтто буда, дарозии умумии онњо бисту њашт њазору панљсад километрро ташкил мекунад.

278. Адади калонтарин ва xурдтарини панљраќама ва разряди онро номбар кунед.

279. Муќоиса кунед:10 000 * 1 000 7 000 * 70 000 98 000 * 99 00024 000 * 32 000 20 000 * 2 000 77 000 * 86 00046 000 * 73 000 17 000 * 16 000 42 000 * 54 000

280. Ададњоро xонед:

10, 100, 1 000, 10 000.

10 000, 1 000, 100, 10.

281. Ба 1 000 њазортої њамроњ кардан гиред, то ки 10 000 њосил шавад:

74

282. Њисоб кунед:3000 · 4 : 2 + 1 000 4 000 : 4 · 26000 + 1 000 – 4 000 + 3 000 3 000 : 3 · 58000 : 4 : 2 – 1 000 8 000 : 8 · 96000 : 3 · 4 – 5 000 5 000 : 5 · 8

283. Ададњои зеринро ба суммаи разрядї иваз кунед:

47 000, 17 000, 30 100, 85 020, 40 005.

Намуна: 47 000 = 40 000 + 7 000

Оё њисоб карда метавонед?Худро санљед!

3 • 33 + 333 : 3 – 33х : 3 = 111

ЉАДВАЛИ СИНФЊО ВА РАЗРЯДИ САДЊАЗОРЇ

284. Љадвалро аз назар гузаронед:Синфи IIЊазорињо

Синфи I Воњидњо







7 6 8 4 34 0 3 0

1 0 1 0 88 5 9 95 0 0 0

9 9 9 9 91 0 0 0 0 0

1) Њар як синф чанд разряд дорад? 2) Разрядњои синфи якумро номбар кунед.3) Разрядњои синфи дуюмро номбар кунед.4) Ададњои љадвалро xонед ва нависед.

75

Воњиди одї воњидњои разряди якум номида шуда, аз тарафи рост дар љойи якум навишта мешаванд.

Дањињо воњидњои разряди дуюм номида шуда, аз тарафи рост дар љойи дуюм навишта мешаванд.

Садињо воњидњои разряди сеюм номида шуда, аз тарафи рост дар љойи сеюм навишта мешаванд.

Њазорињо воњидњои разряди чорум номида шуда, аз тарафи рост дар љойи чорум навишта мешаванд.

Дањњазорињо воњидњои разряди панљум номида шуда, аз та-рафи рост дар љойи панљум навишта мешаванд.

Садњазорї воњидњои разряди шашум номида шуда, аз тара-фи рост дар љойи шашум навишта мешаванд.

285. Ададњоро xонед ва нависед:72 040, 22 456, 21 500, 83 456, 68 910,11 333, 44 555, 60 200, 10 600, 99 999.

Ададњоро бо раќамњо менависанд.Ададњоеро, ки барои навиштани онњо як раќам лозим аст, ададњои якраќама, ададњое, ки барои навиштани онњо ду раќам лозим аст, ададњои дураќама, ададњоеро, ки барои навиштани онњо шаш раќам лозим аст, ададњои шашраќама меноманд.

286. Раќамњои 8, 6, 0, 5, 2-ро истифода бурда панљ адади панљраќама нависед.

287. Ададњоеро номбар кунед ва нависед, ки 76 воњиди синфи њазорї; аз 300 воњиди синфи якум; аз 37 воњиди синфи дуюм ва 380 воњиди синфи якум иборат бошанд.

288. Њисоб кунед: 10 000 + 10 000 60 000 – 20 000 38 000 + 50 000 20 000 + 30 000 70 000 – 40 000 90 000 – 80 000

76

289. 1) Ададњои зеринро xонед ва бо раќамњо нависед:Панљоњу њашт њазор, сию панљ њазор, чилу чор њазору сесаду шаш, њафтоду шашњазору ду, чилу нуњ њазор, чилу се њазору панљсаду нуњ, наваду чор њазору яксаду бисту шаш, чил њазору њафтоду ду, њаштоду њашт њазору њаштсаду њаштоду њашт. 2) Ададњоро бо раќамњо нависед: Њашт њазору дусаду чилу чор, њазору шонздањ, чилу шаш њазору панљсаду бист, дањњазору панљсад, њафтод њазору сесаду дувоздањ, чордањ њазору панљсаду сї, сию се њазору нуњ, њаштод њазору яксаду як, сад њазор, шасту шаш њазору шашсаду шасту шаш.

290. Муќоиса кунед: 10 000 * 15 000 16 300 * 12 800 99 798 * 99 999 62 500 * 72 900 54 754 * 74 754 25 146 * 95 749

291. 40 000 + 3 000 30 549 – 3 000 38 000 + 620 54000 + 400 39 100 – 9 000 63 800 – 800

292. Ададњо аз чанд воњид, дањї, садї, њазорї, дањњазорї ва садњазорї иборат аст: 17463 88888 99999 100000

17 463 воњид 88 888 воњид 1 746 дањї 8 888 дањї 174 садї 888 садї 17 њазорї 88 њазорї 1 дањњазорї 8 дањњазорї 293. Ададњоро ба намуди суммаи разрядї људо кунед:

53 009, 42 500, 89 125, 39 908, 90 001.


пас аз омўзиши боби чорум1. Дар ду њазор чанд њазорї њаст? Дар њашт њазор чанд њазорї њаст?

Дар як њазор чанд садї њаст? Дар дањ њазорї чанд њазорї њаст?

77

2. Ададњои якраќама њамагї чандтоянд? Ададњои дураќама-чї? Ададњои сераќама-чї?3. Калонтарин адади чорраќамаро гўед. 4. Адади 2 000-ро то 3 000 садтої зиёд кунед.5. Адади 1 000-ро 1 000-тої то њосил шудани 9 000 номбар кунед. 6. Њисоб кунед.

5 000 – 1 000 3 000 – 2 000 7 000 – 2 0009 000 – 5 000 6 000 – 3 000 8 000 – 8 000

7. Дар як бандча 1 000 ќалам њаст. Дар ду њамин xел бандча чанд ќалам њаст? Дар 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ва 10-то њамин xел бандча чанд ќалам њаст?8. Њисоб кунед:1 000 • 5 5 000 : 5 2 000 : 14 000 • 2 4 000 : 2 6 000 : 32 000 • 4 8 000 : 4 3 000 : 3

ХУДАМРО МЕСАНЉАМ

Дарси љамъбастї ва натиљагирї аз боби чорум1. Бо ададњо нависед ва xонед.

45 њазор 32 њазор 70 њазор 58 њазор 69 њазор 16 њазор 45 000

2. То 10 000 пурра кунед.5 000 4 000 7 000 2 000 8 000 9 000 6 0005 00010 000

3. Нависед: як њазор – 1 000 шаш њазор – ... ду њазор – ... њафт њазор – ... се њазор – ... њашт њазор – ...

78

4. Ададњоро бо раќамњо нависед:Њаштоду як њазору чорсад, њафтоду ду њазору сесаду дувоз-дањ, чор њазору панљсаду чил, сию се њазору панљ, њафтод њазор, наваду њашт њазору нуњсаду њаштоду нуњ, чилу чор њазору чорсаду чилу чор.

5. Њар як разряд чанд воњид дорад? Ададњоро муќоиса кунед:

7 300 29 608 30 220 40 400 90 9607 340 29 680 30 020 40 004 60 901

6. Муќоиса кунед: 10 000 * 100 000 80 000 * 8 000 98 000 * 99000 25 000 * 32 000 10 000 * 20 000 77 000 * 86 000 46 000 * 70 000 17 000 * 16 000 54 200 * 54 000

7. Њисоб кунед:30 000 + 50 000 50 000 – 30 00040 000 + 20 000 80 000 – 50 00060 000 + 10 000 90 000 – 70 000

8. Ададњоро xонед ва дар љадвал нависед: 228000, 6 677, 10 030, 34 900, 54 098, 60 065, 72 130.

Синфи IIњазорињо

Синфи I воњидњо







79

БОБИ V. ЉАМЪ ВА ТАРЊИ АДАДЊОИ БИСЁРРАЌАМАЉАМЪ ВА ТАРЊИ ШИФОЊЇ ДАР ДОИРАИ 10 000

294. Шифоњї: 5000 + 5 000 7 000 + 3 000 999 + 1 6 000 + 4 000 9 000 + 1 000 9 999 + 1 3000 + 8 000 1 100 + 900 9 998 + 2

295. Бо роњи осон њисоб кунед: 4 700 + 1 900 + 2 300 2 500 + 4 000 + 3 500 5 300 + 800 + 3 200 3 600 + 1000 + 5 400 6 900 + 1 400 + 3 100 4 200 + 3 000 + 2 800

296. Шифоњї: 9 000 – 5 000 5 400 – 400 10 000 – 1 8 000 – 4 000 5 400 – 5 000 10 000 – 200 10 000 – 9 000 7 800 – 7 000 10 000 – 2 000

297. Њисоб кунед: 4 754 + 3 231 7 191 + 1 807 6 543 + 3 457 5 432 + 2 125 2 163 + 7 724 5 542 + 508 6 753 – 2 342 4 375 – 2 375 8 000 – 7 460 8 679 – 6 356 6 983 – 4 982 6 000 – 3 572

298. Дар яке аз шабонарўзи сол давомнокии шаб назар ба давомнокии рўз 20 даќиќа кўтоњтар буд. Дар ин шабонарўз давомнокии рўз чї ќадар аст?

299. Кормандони боѓ ба ду тарафи кўча 1798 буттагї гул шинонданд. Кормандони боѓ њамагї чанд бутта гул шинондаанд?

80

ЉАМЪ ДАР ДОИРАИ 100 000

300. Ададњоро ба суммаи љамъшавандањои разрядї ифода кунед:

80504 = 80 000 + 500 + 4 30 201 = 30 000 + 200 + 130 021 = 30 000 + 20 + 1

2 воњиду 1 воњид 3 воњид мешавад, 3-ро зери воњид менависем, 6 дањию 2 дањї 8 дањї, 4 садию 3 садї 7 садї, 5 њазорию 4 њазорї 9 њазорї, 3 дањњазорию 1 дањњазорї 4 дањњазорї. 49 783 њосил шуд. Ин ќимат аст.

301. Xаттї њисоб кунед:

+ 53 232

+ 71 819

+28 128

+ 52 146

35 234 11 110 41 631 36 752


12 345 + 82 321 43 254 + 34 210 53 210 + 32 153

34 343 + 21 543 54 321 + 24 138 43 215 + 43 210

55 555 + 22 222 43 215 + 43 214 10 832 + 33 445

303 Шарњ дода њисоб кунед:

Ба 9 воњид 3 воњидро љамъ кунем, 12 воњид ё 1 дањию 2 воњид њосил мешавад. 2 воњидро ба зери воњидњо навишта як дањиро ба хотир медорем. Ба 8 дањї 1 дањиро љамъ карда 9 дањї ва боз 1 дањиро љамъ кунем 10 дањї ё 1 садї

81

њосил мешавад. Ба зери дањињо 0 садї навишта 1 садиро дар хотир медорем. 0 садї + 8 садї = 8 садї. Боз як садиро љамъ карда ба зери садињо 9 менависем. Ба 4 њазорї 9 њазориро љамъ кунем, 13 њазорї ё 1 дањњазорию 3 њазорї њосил мешавад. 3 њазориро ба зери њазорињо навишта 1 дањњазориро ба 1 дањњазорї љамъ мекунем. Ду дањњазорї њосил мешавад, ки ба зери дањњазорињо менависем. Њосили љамъ: 23 902

Оё медонед?Сарзамини Тољикистон дар љануб бо Љумњурии Исломии Афѓонистон – 1030 км, дар ѓарбу шимол бо Љумњурии Ўз-бекистон – 970 км, дар шарќ бо Љумњурии Халќии Чин – 430 км ва дар шимол бо Љумњурии Ќирѓизистон – 630 км њам-сарњад мебошад.


+ 2 713

+ 5 470

+31 489

+ 79 999

6 554 1 530 24 731 22 768 9 267

305. Хомўшона њисоб кунед:

+ 55 312

+ 35 218

+ 45 339

+ 25 375

36 765 45 897 34 771 49 635

306. 70 408 + 3 292 + 14 621 = 88 321

+ 70408 2)

+ 73700

3292 14621 73700 88321

45 312 + 24 118 + 573 32 673 + 28 318 + 1 257

82


45 648 + 25200 12690 + 18008 52908 + 19009 24687 + 30085 81223 + 33823 84000 + 27665 80008 + 59009 74007 + 30 908

308. То 100 000 пурра кунед:

600 2 500 3 000 7 000 45 000 67 000 999 00055 000100000

309. Аз ададњои овардашуда масъалањо тартиб дињед: Дар Тољикистон таќрибан 6-7 њазор рустанї мерўяд,

њайвоноти Тољикистон беш аз 80 намуди ширxўр, 365 намуди паранда, 49 намуди xазанда, 7-8 њазор намуди њашарот, дар кўлу дарёњо ва обанборњои кишвар 40 навъи моњї вуљуд дорад.

310. Оё медонед? Ќањрамонони Тољикистон кай ба олами њастї омадаанд? Аз љадвал истифода бурда, соли равон чандсолагии ин ќањрамон ќайд карда мешавад, њисоб кунед:

Ном ва насаби ќањрамонон

Соли таваллуд

Њисоб кунед

Садриддин Айнї 1878

Бобољон Ѓафуров 1909

Эмомалї Рањмон 1952

Мирзо Турсунзода 1911

Нусратулло Маxсум 1881

Шириншоњ Шотемур 1899

83

ТАРЊ ДАР ДОИРАИ 100 000

311. Xаттї њисоб кунед: Аз 4 воњид 2 воњидро тарњ мекунем, 2 воњид

мешавад. 2 воњидро зери воњид менависем, аз 5 дањї 3 дањиро гирем 2 дањї мемонад, зери дањї менависем. Аз 3 садї 2 садиро мегирем 1 садї

мемонад, зери садї менависем. Аз 8 њазорї 7 њазориро мегирем 1 њазорї мемонад, зери њазорињо менависем. 1 122 – фарќ.

312. Тарзи њисобро шарњ дињед:

– 60 500

–25 346

32 067 13 407 28 433 11 939

313. Ин ададњоро xонед ва бо тартиби камшавиашон нависед:

9 589, 6 001, 63 548, 45 987, 99 065, 10 508, 36 548, 6 675.

314. Xомўшона, тез њисоб кунед:

–

57 692 – 34 276

– 99 999

– 56 392

46 571 23 245 88 888 13 171


+ 32 512

– 59 873

+ 33 218

– 28 453

29 345 36 795 12 459 11 957

316. Xаттї њисоб кунед: 97 598 – 4 548 – 678 = 93 222 73 248 – 3 248 – 1 000

1) – 97 498 2)

– 93 900 94 366 – 62 233 – 754

3 598 678 29 760 – 10 548 – 1 200 93 900 93 222

84

317. Конститутсияи Љумњурии Тољикистон 6-уми ноябри соли 1994 ба тариќи раъйпурсии умумиxалќї ќабул шуда, 26-уми сентябри соли 1999, 22-юми июни соли 2003 ва 22-юми майи соли 2016 ба он таѓйироту иловањо ворид карда шуд. Соли равон чандумин солгарди ќабули Конститутсияро истиќбол мегирем?

318. Xаттї њисоб кунед: 40 048 – 25 200 22 690 – 18 008 58 008 – 23 006 54 607 – 40 083 61 223 – 5 338 74 000 – 20 045 48 008 – 23 009 86 007 – 30 708 74 045 – 20 000

319. То 100 000 пурра кунед:600 1 000

2 500 3 000 7 000 99 000 67 000 99 999100 000 100 000 100 000 100 000 100 000 100 000 100 000

320. Њисоб кунед: 5 735 – 923 4 812 – 3 752 79 512 + 4 333

6 175 – 440 75 179 – 69 004 1 060 + 78 452

321. Ба љойи ситорачањо ададњои мувофиќ гузоред:

+ 1 *7*

– 5* 2*4

–1* 6*8

* 2*2 *6 *97 5 *4* 5 314 4 33* 6 896

Бозии «Телефон»Савол: Амали љамъ бо кадом амал санљида мешавад?Љавоб: Бо амали тарњ.Савол: Амали тарњро бо кадом амалњо месанљад?Љавоб: Бо амали љамъ ва тарњ.

85

ТАРТИБИ ИЉРОИ АМАЛЊО ДАР ИФОДАЊОИ БЕЌАВС

322. Амалњои дараљаи якуми беќавс бо кадом тартиб иљро карда шудаанд?

1 2

1 450 + 1 250 – 1 350 = 2 700 – 1 350 = 1 350

1 2

3450 – 2 250 + 2 350 = 1200 + 2 350 = 3 550

323. Амалњои дараљаи дуюми беќавс бо кадом тартиб иљро карда шудаанд?

1 2 1 2

7 · 8 : 8 = 56 : 8 = 7 48 : 6 · 2 = 8 · 2 = 16

324. Амалњои дараљаи якуму дуюми беќавс бо кадом тартиб иљро карда шудаанд?

28 + 2 · 6 = 28 + 12 = 40 11 + 4 · 3 – 18 = 11 + 12 – 18 = 52 · 6 + 28 = 12 + 28 = 40 89 – 5 · 5 + 12 = 89 – 25 + 12 = 7656 : 7 + 34 = 8 + 34 = 42 55 – 35 – 10 · 2 = 55 – 35 – 20 = 0100 – 9 · 9 = 100 – 81 = 19 10 + 20 + 30 · 1 = 10 + 20 + 30 = 60 8 · 8 – 16 = 64 – 16 = 48 5 · 5 + 3 · 3 = 25 + 9 = 34

325. 2 832 + 1 189 – 1 015 20 · 14 + 30 · 45 4 562 – 14 · 44 7 688 – 3 189 + 21 076 25 : 5 + 23 · 87 8 974 – 80 : 40

326. 47 250 + 1 439 – 14 694 22 · 4 : 2 1 390 + 12 · 9254 798 + 23 433 – 51 489 56 : 7 · 69 6 · 8 + 2 57828 543 – 13 754 + 28 719 81 : 9 · 10 32 : 2 – 3 · 561 256 – 41 048 + 21 719 2 · 5 : 2 4 518 – 22 · 9

86

327.60 : 20 + 73 947 – 42 746 98 742 – 48 · 2 + 48 : 2385 + 40 · 5 + 32 912 39 245 + 33 · 3 – 33 : 355– 16 + 81 : 9 80 : 20 + 5 47911· 36 + 15 · 16 7 642 – 15 · 60

328. Санљоб аз сўроxи дараxт баромада, дар танаи дараxт болою поён метозад. Нишон дињед, ки агар санљоб аз сўроxи дараxт 3 м дур равад, дар куљо воќеъ мешавад? Ба ин савол чанд љавоб гардондан мумкин аст?

а) аз сўроx 2 м боло бошад; б) аз сўроx 3 м боло бошад;

329. Њар як паранда назар ба гирењи ресмон дар куљо нишастааст?

1 росткунља – 1 метр

87

330. Тартиби иљрои амалњоро нишон дода, њисоб кунед:

1 734 – 359 + 1 242 7 000 – 3 288+ 4 549

15 356 + 13 139 – 14 539 3 999 + 5 202 – 7 495

6 452 + 5 386 + 9 782 10 000 – 5 284 – 3 799


18 · 2 · 4 20 : 4 : 5 50 : 2· 3

25 · 4 · 9 20 : 10 : 1 48 : 8 · 5

40 · 5 · 10 100 : 10 : 2 6 · 2 : 4

332. Ќоидаи тартиби иљрои амалњои беќавсро ба xотир

оварда, њисоб кунед:

800 + 25 · 10 11 · 8 + 7 856 83 · 15 – 245

300 – 15 · 10 34 · 2 + 25 940 48 · 48 – 2000


24· 22 + 48 : 2 54 : 9 – 18 : 9 13 · 12 + 16 · 20

25· 14 + 16 · 17 44 · 22 – 81 : 9 75 : 3 – 80 : 4

334. Раќамњои болои амалњо чиро мефањмонад?

3 1 4 2 1 4 2 5 3

60 – 7 · 8 + 15 · 15 64 : 8 + 27 : 27 – 63 : 3

1 3 2 1 3 2 4

68· 10 – 1 00 : 25 8 · 4 + 45 : 15 + 738

335. 47 869 – 25 426 + 5 849 + 880 25 · 89 + 5 000

77 945 – 35 634 + 3 527 + 790 77 · 44 – 388

88

336. Масъалањо тартиб дода њал кунед.

ТАРТИБИ ИЉРОИ АМАЛЊО ДАР ИФОДАЊОИ ЌАВСДОР

337. Амалњои дараљаи якуми ќавсдор бо кадом тартиб иљро карда шудаанд?

20 : 2 – (25 – 15) (25 · 4) + 600 – (44 : 4)1) 25 – 15=10 1) 25 . 4=1002) 20 : 2 = 10 2) 44 : 4=113) 10 – 10 = 0 3) 100 + 600=700 4)700 – 11=689

338. Амалњои дараљаи дуюми ќавсдор бо кадом тартиб иљро карда шудаанд?

1 2 1 2

(9 · 5) : 9 = 45 : 9 = 5 (63 : 7) · 3 = 9 · 3 = 27

2 1 2 1

8· (42 : 6) = 8 · 7 = 56 24 : (4 · 2) = 24 : 8 = 3

339. Ифодањои якчанд ќавсдоштаро дида бароед:

3 1 2

30 + (20 · 2 – 20) = 30 + 40 – 20 = 50

89

3 1 4 2

2 · (79 – 70) + (50 – 30) = 2 · 9 + 20 = 18 + 20 = 38

340. (16 + 14) : 3 20 + 14 : 7 (5 · 4) – (2 · 2) (29 – 2) : 9 15 : 3 + 52 (32 : 8) · (6 · 1)

341. (540 – 80) + 76 24 : (110 – 107) + 50 · (450 – 445) 194 + (105 – 59) (25 · 8) + 400 – (64 : 8)

342. Нигина ду маротиба ба назди чоњ барои обгирї рафта омад. Чоњ аз xона дар масофаи 50 м аст. Нигина чанд метр роњро тай кард?

343. Кадом амалњои арифметикиро медонед,номбар кунед.

344. Як љузъи чопии китоби дарсї 16 сањифа аст. Агар китоби математика 14 љузъи чопї бошад, китоб аз чанд сањифа иборат аст?

Њисоби шавќовар!37- и сењрнок! Бовар надоред?!

Санљида бинед.37 • 3 = 111 37 • 18 = 66637 • 6 = 222 37 • 21 = 77737 • 9 = 333 37 • 24 = 88837 • 12 = 444 37 • 27 = 99937 • 15 = 555

345. Ќоидаи тартиби иљрои амалњои ќавсдорро ба xотир оварда, ќимати ифодањоро њисоб кунед: 7 000 – (3 500 + 500) (3 600 – 600) + 800 (3 500 + 500) + 6 000 (4 750 – 4 700) – 50

90

346. Ин ифодањоро тавре бе ќавс нависед, ки натиљањо таѓйир наёбанд:

650 – (400 + 120) (450 - 250) · 3 (60 + 12) : 6 (840 + 240) – 16 40 · (5 + 4) (75 + 25) : 10

347. Ифодањоро њисоб кунед.(9010 – 8 147) + (50 106 – 4 903) (22 + 18) : 4

(79 534 + 17 425) – (43 623 + 10 578) 18 : (5 + 4)

348. Санљед, ки баробарињои зерин дурустанд? Дар баробарињои нодуруст ќавсњоро тавре гузоред, ки онњо дуруст шаванд:

32 – 2 · 6 + 3 = 183 32 – 2 · 6 + 3 = 2332 – 2 · 6 + 3 = 17 32 – 2 · 6 + 3 = 270

349. Ќимати ифодаи 80:16+4·6 ба чанд баробар аст? Дар ин ифода ќавсњоро дар љойњои гуногун гузошта, ќиматашро ёбед.

350. Њисоб кунед:(20 : 10)· 5 75 : 25 + (13 · 3) (27 + 18) : 9(70 : 10) · 8 (3 · 21) – 78 : 13 7 800 – (400 + 15 · 4)

351. Тартиби иљрои амалњоро аз назар гузаронида, ифодањоро њал кунед.

3 4 1 2 3 2 1

(10 000 – 1 748) + (5 · 4 + 1 000) 3 000 – (900 + 49 · 7) 2 1 3 4 3 2 1

(1100 – 80 : 4) - 9 + 300 6 290 + (800 – 96 · 8)

3 4 1 2

99 : 9 + (99 · 2 - 9) =

91

352. Масъала: 100 кг ангурро 2 килограммї ба сабадчањо,88 кг помидорро бошад 8 килограммї ба ќуттињо љой карданд. Маълум аст, ки бодиринг ду маротиба кам аз помидор буда, онро низ 4 килограммї ба ќуттињо љой карданд. Чї ќадар сабад ва ќуттї лозим шуд?

Оё њисоб карда метавонед? Худро санљед!Бузургони илму адаби тољик Абўабдуллоњи Рўдакї соли 858, Абўалї ибни Сино соли 980, Лоиќ Шералї – соли 1941 ба олами њастї омадаанд. Соли равон чандсолагии онњоро ќайд мекунем?


пас аз омўзиши боби панљум1. Ададњои додашуда њангоми љамъ чї номида мешавад? 2. Ададеро, ки дар натиљаи љамъ кардан њосил мешавад,чї меноманд?3. Ададњои додашуда њангоми тарњ чї номида мешавад?4. Ададеро, ки дар натиљаи тарњкунї њосил мешавад, чї меноманд?5. Тарњ чї навъ ва бо кадом амал санљида мешавад?6. Њисобкунї њангоми љамъи xаттї аз кадом тараф оѓоз меёбад? Дар њисобкунии шифоњї-чї?7. Њангоми муќоиса намудани ададњои панљраќама аввал кадом разрядњо, баъд кадом разрядњоро муќоиса мекунед?8. Аз калонтарин адади панљраќама хурдтарин адади панљраќамаро тарњ кунед, кадом адад њосил мешавад?9. Аз xурдтарин адади панљраќама калонтарин адади чорраќамаро кам кунед.

92

10. Ба xурдтарин адади чорраќама адади 9000-ро љамъ кунед.11. Ба 74500 адади 2550-ро љамъ кунед.12. Аз 89800 адади 29800-ро тарњ кунед.13.

+ 10760

+ 32630

+ 69900

+ 68400

10740 32470 39900 28400

ХУДАМРО МЕСАНЉАМ!Дарси љамъбастї ва натиљагирї аз боби панљум

1. Њосили љамъи кадоме аз ин ифодањо дуруст? А.

+ 69742 В.

+46825 С.

+72549

8598 13918 21986 78340 50803 945652. Њосили тарњи кадоме аз ин ифодањо дуруст? А.

– 15436 В.

– 98765 С.

– 10000

13124 29467 95999 92312 79298 940013. Раќамњои тартибии иљрои амалњои беќавси кадоме аз ин

ифодањо дуруст?

2 1 3 1 2 3

А. 87 409 + 99 : 33 – 874 В. 75 · 5 + 420 – 249

1 2 3 4

С. 28 · 10 + 100 : 10 – 94. Тартиби иљрои амалњо дар кадоме аз ин ифодањои ќавсдор дуруст нишон дода шудааст?

3 1 2 1 2 3

А. (996 + 12 · 50) : 4 В. (66 : 33) · 70 + 4 289

3 2 1

С. 89 512 – (4 236+30:3)

5. Ду xонанда масъалањоро ду xел њал карданд. Ба фикри шумо њалли кадоми онњо дуруст аст?

93

Корxонаи xўрокворї рўзи якум 2 400-то нон ва рўзи дуюм 307-то камтар нон пуxт. Корxона дар ду рўз чандто нон пуxт?

Xонандаи якум Xонандаи дуюм А.

+2400 В.

– 2400

+ 2400

307 307 2093 2707 2093 4493

6. Њисоб кунед:9 : 1 18 : 9 72 : 8 40 : 8 9 · 1 9 · 0

БОБИ VI. МАВОДИ ГЕОМЕТРЇКУНЉ. НАМУДЊОИ КУНЉ.

ЧЕН КАРДАН ВА МУЌОИСАИ КУНЉЊО

353. Кунљњоро нишон дињед.

1 4

• 3 5 6 2

Кунљ шакле мебошад, ки аз ду нури як нуќтаи умумидошта ташкил шудааст.Нурњои ташкилдињандаи кунљро тарафњо ва нуќтаи умумии онњоро ќуллаи кунљ меноманд.Кунље, ки аз кунљи рост хурд аст, кунљи тез номида мешавад.Кунље, ки аз кунљи рост калон аст, кунљи кунд номида меша-вад.Кунље, ки хати ростро ташкил мекунад, кунљи кушод номида мешавад.Кунљи кушод ба ду кунљи рост баробар аст.

94

354. Дар вараќи дафтар кунљњоро тасвир намуда, бурида, онњоро болои њам гузошта, муќоиса намоед:

1 2 3 4

355. Бо xаткашаки секунљаи росткунља кунљњои рост, тез

ва кундро муайян кунед:

356. Аз расм кунљњоро нишон дињед: 1 2 3

4 5

а) б) в)

95

357. Дар вараќи коѓаз ду xати рости буранда кашед. Кунљњои њосилшударо бурида људо кунед ва кунљњои баробарро ёбед.

358. Оё кунљи тезро дар доxили кунљи рост љойгир кардан мумкин аст? Кунљи кундро-чї? Барои чї? Кадом кунљро дар доxили кунљи дигар љойгир кардан мумкин аст?

359. Муќоиса кунед:2000 + 76 ва 2000 +78 6 390 + 1450 ва 1450 + 63901000 – 100 ва 1000 – 200 3 000 – 300 ва 3000 – 4

Тарафњои секунљањои додашударо чен кунед ва аз коѓазњои ранга созед:

Диќќат! Диќќат! Диќќат!

БИСЁРКУНЉА

96

Секунља Чоркунља Шашкунља Панљкунља

360. Номи шаклњои геометрии зеринро номбар кунед.

BBB C

CC

T

DD

AA A

EO

K M

M

O

361. Бисёркунљањоро номбар кунед ва ба ќуллањо њарфи калони лотинї гузоред:

362. 1) Дар дафтар шашкунљаи тарафњояш баробар кашед. Њамаи тарафњои онро чен кунед ва ба ќуллањо њарфи калон гузоред.

Ба Азиз ёрї расонед. Ў секунља кашида, ќуллањоро наёфта истодааст?

97

363. Секунљањоро xонед ва супоришњоро иљро кунед:

К

D

B

C

A

E

364. Њисоб кунед: 31 544 – 21 444 31 500 + 600 32 154 – 21 432

30 575 + 4 216 35 752 – 21 414 42 876 – 12 876

365. Тарњро иљро кунед: 92 451 – 44 848 425 – 421 70 255 – 12 500 62 – 56

366. Xона бо кадом бисёркунљањо соxта шудааст?Аз бисёркунљањои додашуда шаклњо созед:

1) Бисёркунљањои дорои кунљи А-ро номбар кунед ва ба дафтаратон на-вишта гиред.

2) Номи секунљањоро нависед, ки дорои кунљи А нестанд.

98

Диќќат! Диќќат! Диќќат!Ба ќуллањо њарфи калони лотинї гузошта хонед

СЕКУНЉА. НАМУДЊОИ СЕКУНЉА. СЕКУНЉАИ РОСТКУНЉА

367. 1) Аз байни секунљањо секунљаи росткунљаро ёфта, раќамњояшро нависед:

2) Секунљаи боќимондаро бо њарфњо ишора карда, xонед ва нависед.

1

2

3

4

5

368. Кунљњои ростро ёфта, раќамашро номбар кунед:

1 2 3 4

369. Секунљаи росткунљаро ёфта, раќамашро номбар кунед ва xонед:

99

B

A C M

N

K

2

H

LED

C

E

R P

TF

RS

1 3 4

56

Секунљае, ки яке аз кунљњояш кунљи рост аст, секунљаи росткунља ном дорад.

370. Ададњоро аз рўйи раќамњои разряди дањњазорињо муќоиса кунед: 15164 * 14164 89000 * 99000 76795 * 75495 99175 * 98488

371. Ададњоро аз рўйи раќамњои разряди њазорињо муќоиса карда, зери воњидњо xат кашед:

95267 * 97267 45999 * 4999987196 * 83594 82545 * 81545

372. Секунљаи росткунљаро дар њаёт барои иљрои кадом корњо истифода мебаранд? Мисолњо оред. Дар ваќтњои xолї

100

СЕКУНЉАИ ГУНОГУНТАРАФ , БАРОБАРТАРАФ ВА БАРОБАРПАЊЛУ

373. Секунљањои баробартарафро ёфта, раќамашро номбар кунед:

1

2

3

4

374. Аз расм истифода карда, секунљањои баробартараф, баробарпањлу ва гуногунтараф тасвир кунед:

375. Аз катакчањои дафтаратон истифода бурда, њар як секунљаи дар расм дидаатонро алоњида дар дафтаратон кашед. Ќуллањоро бо њарф ишора кунед. Тарафњоро чен кунед. Кадом секунља гуногунтараф?

101

1) Расмро аз назар гузаронида, номи њамаи секунљањои тарафа-шон АВ-ро навишта гиред. 2) Секунљаи тарафњояш баро-барро ёфта, номбар кунед ва xонед:

Секунљае,ки њар се тарафаш баробар аст, секунљаи баро-бартараф ном дорад. Кунљњои секунљаи баробартараф баро-баранд.

376. Секунљаи баробартараф аз дигар секунљањо чї фарќ дорад?Секунљаи баробартарафро дар њаёт барои иљрои кадом корњо истифода мебаранд?

377. Чаро дар соxтани пулњо (кўпрукњо),дар кранњои борбардор аз секунљаи баробартараф истифода мебаранд?

378. Кунљњои рост ва тезро ёфта, раќамашро номбар кунед: 1

5

2 3 4

6

379. Xелњои секунљањоро муайян кунед:

102

380. Секунљаи ду тарафи баробар доштаро ёфта, раќамашро номбар кунед ва xонед:

1 4 3

5 6

Секунљае,ки ду тарафаш баробар аст, секунљаи баробарпањлу ном дорад.Дар секунљаи баробарпањлу метавонад њар се кунљњо тез бошанд,ё ин ки як кунљ рост ва ду кунљ тез бошад.Секунљаи баробарпањлу ду кунљи баробар дорад.

381. Секунљаи баробарпањлу аз дигар секунљањо чї фарќ дорад?

382. Аз ашёи гирду атроф доир ба секунљаи баробарпањлу мисолњо оред.

ПЕРИМЕТРИ СЕКУНЉА

383. Периметри секунљањои додашударо њисоб кунед:

3 см

3 см

3 см 3 см

4 см

3 см

6 см

4 см5 см

2

103

Барои ёфтани периметри секунља дарозии се тарафи секунља љамъ карда мешавад: 3 см + 3 см + 4 см. Агар тарафњои се-кунља баробар бошанд, дарозии як тарафи он ба 3 см зарб карда мешавад: 3 см • 3

384. Тарафњои секунља 6 см, 4 см ва 2 см аст. Периметри ин секунљаро ёбед.

Агар 2 тарафи секунља баробар бошад, дарозии 2 тарафи он ба 2 зарб карда тарафи 3-юми он љамъ карда мешавад.

385. Аз коѓази ранга секунља, росткунља, квадрат ва бисёркунља соxта онро буред.

386. Ду катаки дафтарро 1 см њисоб карда, периметри секунљањоро њисоб кунед. Барои санљиш аз xаткашак истифода баред. Бо xаткашак чен кунед ва периметри секунљањоро ёбед.Намуна: Р = 3 см + 4 см + 3 см = 10 см

B

CA

P

N O IT

S

ZX

Y

K

LM E

FD

387. Секунљаи гуногунтараф, баробарпањлу ва баробартарафро тасвир карда, периметрашонро њисоб кунед.1) Барои ёфтани периметри секунљаи гуногунтараф њар се тараф љамъ карда мешавад. Масалан, тарафњои секунља ба 3 см, 4 см ва 5 см баробар бошад, периметри онро меёбем.

104

Р = 3 см + 4 см + 5 см = 12 смЉавоб: Р =12 см2) Агар дар секунљаи баробарпањлу ду тараф ба 5 см ва як тараф ба 3 см баробар бошад, периметри он бо ду, се тарз њисоб карда мешавад.Тарзи 1. Р =5 см • 2 + 3 см = 10 см + 3 см = 13 смТарзи 2 . Р = (5 см + 5 см) + 3 см = 10 см + 3 см = 13 см Тарзи 3. Р = 2 • 5 см + 3см = 13 см Љавоб: Р = 13 см3) Агар секунља баробартараф бошад, периметри он низ бо ду тарз њисоб карда мешавад.Тарзи 1. Р = 3 • 4см = 12смЉавоб: Р = 12смТарзи 2. Р = 4 см + 4 см + 4 см = 12 см Љавоб: Р = 12 см

388. Секунљаи росткунља, секунљаи баробарпањлу, секунљаи баробартараф, секунљаи гуногунтарафро дар вараќи коѓаз тасвир карда, тарафњояшро чен кунед ва периметрашро ёбед.

389. Дарозии тарафњои секунљаи баробартараф ба 27 см баробар аст. Тарафи секунља чанд сантиметр аст?

Бозии математикии «Секунљаи ададї (сењрнок)». Дар вараќи коѓаз секунљаи баробартарафи даврагї тасвир намоед. Дар доxили даврањои ин секунља ададњои аз 1 то 9-ро тавре љо ба љо гузоред, ки њосили љамъи ададњо дар њамаи тарафњои секунља ба 20 баробар шавад.

5

4

8

3

1

9

7

6

2

105

РОСТКУНЉА, КВАДРАТXОСИЯТЊОИ РОСТКУНЉА ВА КВАДРАТ

390. Аз синф ашёи росткунљашаклро нишон дињед: дар, деворњои синф, таxтаи синфї, фарш, ... .

Росткунљањо

Миз Тиреза

Китоб

Шифти хонаФарши хонаКурсї

Љевон

Тахтаи синф

391. Дар дафтаратон росткунљањоро тасвир кунед:

• Росткунља чор тараф, ва чор кунљ, чор ќулла дорад.• Росткунља чоркунљае мебошад, ки њамаи кунљњояш ростанд.• Тарафњои рў ба рўйи росткунљањо ба њамдигар баробаранд.

392. Аввал бо ёрии модели кунљи рост росткунља будани њамаи онњоро санљед ва баъд аз байни онњо росткунљањоеро, ки њамаи тарафњояшон баробаранд ёфта, раќамњояшонро нависед.

106

1 2 3 4Росткунљаеро, ки њамаи тарафњояш баробар аст,

квадрат меноманд.

393. Дар вараќи катакдор росткунљаи дарозиаш ба 6 см ва бараш 3 сантиметраро тасвир намоед. Аз он квадрати тарафаш ба 3 см баробар бударо људо карда, ранг кунед.

394. Тарафњо, ќуллањо ва кунљњои росткунљањоро нишон дињед.

395. Таърифи росткунља ва квадратро ба xотир оред, дар вараќи катакдор як росткунља ва як квадратро тасвир намоед ва бо њарфњо ишора кунед. Кунљњои муќобилxобидаи онњоро бо хатњои рост пайваст намоед. Ин порчањо ба њам баробар мебошанд.

107

396. Ба расмњо нигоњ кунед ва xосиятњои росткунља ва квадратро баён карда, монандї ва фарќияти онњоро гўед.

397. Ситора ва Мањина соати 14 ба дарстайёркунї оѓоз карда, барои он 1 соату 30 даќиќа ваќт сарф карданд. Дуxтарон дарстайёркуниро соати чанд ба оxир расондаанд?

398. Аз як боѓи ангури “Тагобї” 22 000 кг, аз як боѓи шафтолуи “Лола” 30 000 кг ва аз боѓи олу 3300 кг њосил гирифтанд. Њамагї чанд килограмм мева ѓундоштаанд?

Аз расм росткунљањоро номбар кунед. Кадоме аз росткунљањо квадрат аст.

A D

DC

E K M

N

ПЕРИМЕТРИ РОСТКУНЉА

399. Дар дафтар росткунљаи дилxоњ кашед, тарафњои онро чен кунед ва суммаи дарозии тарафњоро ёбед.

Барои ёфтани периметри росткунља дарозии њамаи тарафњои онро љамъ кардан лозим аст. Периметрро бо њарфи лотинии Р ишора мекунанд.

108

400. Росткунљаи тарафњояш 2 см ва 5 см-ро тасвир карда, периметри онро бо тарзњои гуногун њисоб кунед.Тарзи 1. Дарозии тарафњои росткунљаро љамъ мекунем:Р = 3 см + 5 см + 3 см + 5 см = 16 см Љавоб: Р = 16 смТарзи 2. Азбаски дар росткунља љуфти тарафњои муќобил дарозињои баробар доранд, барои ёфтани периметри он донистани дарозии ду тараф кифоя аст.Р = 2 • 3 см + 2 • 5 см = 16 смЉавоб: Р = 16 смТарзи 3. Дарозї ва бари росткунља љамъ карда, њосил ба 2 зарб карда мешавад.Р = (3 см + 5 см) • 2 = 8 см • 2 = 16 смЉавоб: Р = 16 см

Барои ёфтани периметри росткунља дарозї ва бари онро чен намуда ба ду зарб задан мумкин аст.

Р= (а+в) • 2

401. Периметри китоб, дафтаратонро чен карда ёбед.

402. Дарозии синф 9 м буда, периметри он ба 32 м баробар аст. Бари синф чанд метр аст?

Аз расм њамаи росткунљањова њамаи секунљањоро ёбед.

A

C D

B

M

N

109

ПЕРИМЕТРИ КВАДРАТ

403. Раќамњои квадратро номбар кунед.

1

4

5

1

6

2

404. Дарозии синф 9 м буда, бари он 7 м аст. Периметри синфро ёбед.

405. Периметри синф ба 32 м баробар буда, бари он 7 м аст. Дарозии синфро ёбед.

406. Квадрати дилxоњ тасвир кунед, тарафњои онро чен кунед ва суммаи дарозии тарафњоро ёбед.Барои ёфтани периметри квадрат дарозии њамаи тарафњои онро љамъ кардан лозим аст. Азбаски дарозии тарафњои квадрат баробаранд, дарозии як тарафро ба 4 зарб кардан кифоя аст.

Р=4 • а

407. Квадрати тарафњояш ба 3 см баробарро тасвир карда, периметри онро бо тарзњои гуногун њисоб кунед.Тарзи 1. Дарозии тарафњои квадратро љамъ мекунем.Р = 3 см + 3 см + 3 см + 3 см = 12 смЉавоб: Р = 12 см

110

Тарзи 2. Азбаски дарозии тарафњои квадрат баробаранд, барои ёфтани периметри он дарозии як тарафро ба 4 зарб кардан кифоя аст.Р = 4 • 3 см = 12 смЉавоб: Р = 12 см

408. Росткунљаи тарафњояш ба 2 см ва 4 см баробарбуда ва як квадрати тарафњояш ба 5 см-ро тасвир карда, периметрњояшонро ёбед ва муќоиса кунед.

409. Периметри квадрат ба 16 см баробар аст. Як тарафи квадрат ба чанд сантиметр баробар аст?

Савол: Номбар кунед.

Љавоб: Роскунља, секунља, ..., ... .

410. Аз расм росткунља ва квадратњоро нишон дињед. Боз кадом фигурањои геометрї тасвир карда шудааст?

111

ПЕРИМЕТРИ БИСЁРКУНЉА

411. Бисёркунљањоро номбар кунед:

412. Секунља, росткунља, квадрат, чоркунљаи гуногун-тарафро дар дафтар тасвир карда, тарафњояшро чен кунед ва периметрашонро ёбед:

Намуна: Н.к.м: Њал:

a = 2 см Р = a + b + c + d = 2 см + 4 см + 3 см + 6 см = 15 смb = 4 см Љавоб: периметри чоркунља 15 см аст.c = 3 смd = 6 смP = ? см

Периметри бисёркунља ба њосили љамъи дарозии тарафњои он баробар аст.

112

1) Дарозї ва бари синфxонаатонро бо метр чен карда суммаашонро ёбед.2) Тарафњои миз, дафтар, китоб, таxтаи синфро чен карда периметрашро ёбед.3) Дарозї ва бари њуљра ва дањлези xонаатонро бо метр чен карда периметрашро ёбед.

413. Саволу љавоб.

Ња Не

А Њамаи квадратњо – сурxБ Њамаи секунљањо – сурxВ Баъзе квадратњо – сабзГ Њамаи фигурањои сурx – квадратД Баъзе фигурањои сурx– квадрат Е Њамаи фигурањо – бисёркунља Ё Њамаи бисёркунљањо – сурx ва сабз

414. Шаклњо аз кадом фигурањои геометрї иборатанд?

113

ДАВРА ВА ДОИРА

415. Шарњ дињед: Барои тасвир кардани давра ва доира аз паргор истифода мебаранд. Аввал нуќтаро, ки онро марказ мегўянд, интиxоб менамоем. Баъд нуги тези пояи паргорро ба болои нуќта гузошта, пояи ќаламдорро дар атрофи он давр мезанонем.Агар пояи паргорро бењаракат гузошта, пояи дигарашро дар атрофи нуќтаи бењаракат давр занонем, нуги пояи дуюм xати сарбастаро мекашад, ки онро давра меноманд. Ќисми њамворие, ки бо давра мањдуд аст, доира номида мешавад. Нуќтаи њамвориро, ки дар он пояи бењаракати паргор меистад, маркази доира ё давра меноманд.

416. Рангњои доирачањоро номбар кунед. Дар тасвир чанд доира ва чанд давра акс ёфтааст?

417. Аз рўйи хатњо доирањоро бо ќайчї буред.

114

418. Бо ёрии паргор дар дафтар давра ва доира тасвир намуда, маркази онро бо нуќтаи О ишора кунед.

419. Ашёи даврашаклро номбар кунед.

РАДИУС. ДИАМЕТР

420. Дар ваќти соxтани давра масофаи байни ду нуги пояи паргор таѓйир намеёбад, яъне њамаи нуќтањои давра аз марказ як xел дур мебошанд. Порчае, ки нуќтаи давраро бо маркази он пайваст мекунад, радиуси давра (ё доира) меноманд. Порчае, ки ду нуќтаи давраро пайваст мекунаду аз маркази он мегузарад, диаметр номида мешавад. Маркази давра диаметрро ба ду радиус људо мекунад.

421. Аз рўйи намуна давраи радиусаш 3 см доштаро тасвир кунед. Давраи диаметраш 4 см доштаро тасвир кунед.

422. Дарозии радиуси давраи якум 12 см ва дуюм 3 см кўтоњтар аст. Диаметри давраи якум аз дуюм чанд сантиметр дарозтар аст?

115

423. Дар даврањои поёнї чандтогї радиус ва диаметр мављуд аст?

424. 1) Сарњади доираро нишон дињед.

A

B

DC О

2) Маркази доира бо кадом њарф ишора карда шудааст?3) Порчањои ОА, ОВ, ОD, ОС-ро нишон дињед. Ин порчањо чї ном доранд?4) Порчаи СD-ро нишон дињед. Ин порча чї ном дорад?

425 а) Доираи коѓазиро дуќат карда, диаметри онро муайян намоед ва як ќисми доираро ранг кунед:

б) Давраи дигарро чорќат карда, як ќисми доираро ранг кунед.в) Дарозии радиус ва диаметрњои њосилшударо чен карда, онњоро муќоиса кунед ва боварї њосил намоед, ки диаметрњои як доира баробаранд.

116

426. Дар як китобxона 45750, дар дигараш 32235 ва дар сеюм 28708 китоб буд. Дар як сол дар китобxонаи якум 4325, дар китобxонаи дуюм 4570 ва дар китобxонаи сеюм 7080 китоб зиёд шуд. Акнун дар њар як китобxона чандтої китоб њаст?

ТАСВИРИ АДАДЊО ДАР НУРИ АДАДЇ 427. 1) Дар нури ададї ададњои 10, 12, 15 нишон дода

шудааст.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 152) Ададњои аз 0 то 15-ро нишон дода xонед.3) Дар дафтар нури ададї кашида, дар он нуќтањоро ќайд кунед, ададњои 1, 5, 10, 15-ро нишон дињед.

428. Бо ёрии нури ададї њисоб кунед:

100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000

429. Бо ёрии нур амали љамъ ва тарњ чї тавр њисоб карда шудааст, шарњ дињед:

117

430. Ададњоро ба суммаи разрядї људо кунед.Душанбе – пойтаxти Тољикистон, яке аз шањрњои зеботарин

ва тараќќиёфта буда, таъриxи беш аз 2 300 - сола дорад. Имрўз дар шањр биноњои зиёди замонавї ќомат рост карда, дар он 102 муассисаи тањсилоти умумї, 30 муассисаи олї, зиёда аз 26 донишкадаи илмї - тадќиќотї, 180 китобxона вуљуд доранд.

431. Чаро дар нури ададї аломати тирчаро нагузоштан мумкин аст?Оё шумо метавонед, ки ба тири ададї нигоњ накарда, бо тартиб ададњоро аз 0 то 10, аз 0 то 20 номбар намоед?

432. Дар тири ададї њисобкунии баръаксро шумо аз кадом самт оѓоз карда метавонед?

433. Оё ададњоро дар нури ададї муќоиса кардан мумкин аст?

Аз ду адад њамонаш калон аст, ки дар тири ададї дар тарафи рост, яъне дар тарафи тирчаи ишоракунандаи самт љойгир бошад.

434. Санљида бинед,ки квадратњои додашуда квадратњои шавќовар мешаванд ё не?

600 100 800

700 500 300

200 900 400

100 800 300

600 400 200

500 0 700

118

ТАСВИРИ АДАДЊО БО ЁРИИ ДИАГРАММАЊО

435. Дар диаграмма шумораи xонандагони се муассиса, ки барои тамошои сирк чипта xаридаанд, тасвир шудааст. Њар як муассиса чандтої чипта xаридааст?

Њар як сутуни онро кашида, њаминро ба назар гиред, ки 1 катак 50 нафар одамро тасвир мекунад.

436. Дар як xалта 15 кг, дар xалтаи дигар 45 кг сабзї њаст. Сабзии xалтаи дуюм чанд килограмм зиёд аст? Инро бо ёрии диаграмма њисоб кардан мумкин аст.

437. Маљмааи таъриxї - фарњангии Истиќлол, ки ба муносибати 25 - солагии Истиќлолияти Љумњурии Тољикистон соли 2016 ифтитоњ гардид, ба шањри Xуљанди бостонї њусни наве зам кард. Љумњурии Тољикистон кадом сол Истиќлолиятро ба даст овардааст?

438. Дар як мошина 10 xалта, дар мошинаи дигар 3 маротиба зиёд картошка оварданд. Дар мошинаи дуюм чанд xалта картошка оварданд? Шарти масъаларо дар диаграмма

119

тасвир кунед ва метавонед вобаста ба он саволњо тартиб дода њал кунед.

439. Аз диаграммањои додашуда масъалањо тартиб дињед:

440. Масъала тартиб дињед:

441. Дар диаграмма таѓйирёбии њарорати њаво дар давоми шабонарўзро тасвир карда, ба саволњои зерин љавоб дињед:1) Дар кадом фосилањои ваќт њарорати њаво баланд гаштааст ва чанд дараља?2) Дар кадом фосилаи ваќт њарорати њаво паст гаштааст ва чанд дараља?3) Дар кадом фосилаи ваќт њарорати њаво ба дараљаи 0 баробар буд?

0 200 400 600 800 1000 1200

б)

120

4) Саволњои навбатиро шумо давом дода, суњбат ташкил намоед.

442. Аз рўйи диаграммаи додашуда масъалањо тартиб дињед:

443. Дар диаграмма маоши моњонаи аъзои оила оварда шудааст. Аз рўйи он масъалањо тартиб дињед.

Дараљањо

121

444. Дар диаграмма сарфи сўзишвории мошина дар чор моњ оварда шудааст.

Њар моњ чанд литрї сўзишворї сарф шудааст? Дар кадом моњ сўзишворї зиёд, дар кадом моњ сўзишворї кам сарф шудааст?


пас аз омўзиши боби шашум1. Кадом намуди xатњоро медонед?2. Намудњои кунљњоро номбар кунед.3. Намудњои бисёркунљаро номбар кунед. Бисёркунљањо аз њамдигар бо чї фарќ мекунанд?

январ 300 феврал 280 март 230 апрел 210

122

4. Кадом xелњои секунљаро медонед? Дар бораи умумият ва фарќи секунљањо чињоро медонед?5. Секунљаи баробартараф, гуногунтараф, баробарпањлу гуфта, чиро мефањмед?6. Периметри секунљаро бо кадом тарзњо чен мекунанд?7. Хосиятњои росткунљаро номбар кунед.8. Фарќи байни росткунља ва квадратро гўед.9. Периметри росткунљаро чї xел њисоб мекунанд?10. Периметри квадратро чї xел њисоб мекунед?11. Аз ашёи гирду атроф давра ва доирашаклњоро номбар кунед. Давра аз доира чї фарќ дорад?12. Мафњуми нур дар табиат. Мисолњо биёред.13. Ба нури ададї мисолњо биёред.14. Радиус аз диаметр чї фарќ дорад?

ХУДАМРО МЕСАНЉАМ!Дарси љамъбастї ва натиљагирї аз боби шашум

1. Кунљи ростро нишон дињед:

2. Периметри секунљаро ёбед:

12см12см

12см

123

3. Периметрњои росткунља ва квадратро њисоб кунед:

4. Периметри бисёркунљањоро ёбед:

5. Бо ёрии паргор давра кашеду диаметр ва радиуси онњоро тасвир кунед.6. Дар нури ададї нуќтаи 9 км-ро нишон дињед:

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 157. Синну соли бачагонро дар диаграмма тасвир кунед. Анвар 11-сола, Аскар 12-сола, Xуршеда 7-сола аст. Њар як катаки дафтарро 1 сол њисоб кунед.

БОБИ VII. БУЗУРГИЊОВОЊИДИ ЧЕНАКИ ДАРОЗЇ. ДЕТСИМЕТР,

САНТИМЕТР ВА МИЛЛИМЕТР. МУЌОИСАИ ДЕТСИМЕТР, САНТИМЕТР ВА МИЛЛИМЕТР

445. Ченакњои ба шумо маълуми дарозиро номбар кунед: 1 м = 100 см 1 м = 10 дм 1 дм = 10 см

1) Порча чанд сантиметр аст?2) 1 дм ба чанд сантиметр баробар аст?3) 1 м ба чанд сантиметр баробар мебошад?4) 1 м ба чанд детсиметр баробар аст?

124

5) Кори амалї: аз xаткашак 1 см, 1 мм, 1 дм - ро нишон дињед ва муќоиса кунед.

Xаткашак ба сантиметр ва миллиметрњои баробар таќсим шудааст. Масофаи байни 0 ва 1 ба 1 см баробар аст. 1 см боз ба 10 ќисми баробар таќсим шудааст. Дарозии фосилаи њар як xатчаи он то xатчаи дигар 1 миллиметр аст. Калимаи миллиметр дар паси адад муxтасар “мм” навишта мешавад: 1 мм, 5 мм; 10 мм; 100 мм Дар xотир доред: 1 см = 10 мм; 1м =1000 мм; 10 м = 10 000 мм

446. Љадвалњоро то 1 см, 1 дм, 1 м пурра кунед:

1см4 мм 8 мм 1 мм 7 мм 5 мм 3 мм 9 мм 2 мм

1м90 см 91 см 92 см 93 см 94 см 95 см 96 см 97 см

1м810 мм

820 мм

830 мм

840 м 850 мм

860 мм

870 мм

880 мм

1м5 дм 4 дм 7 дм 8 дм 3 дм 1 дм 2 дм 6 дм

Дар ваќти xолїБарои чен кардани 100 м чентаноби дарозиаш 10 метрро чанд маротиба гузоштан лозим аст?

447. Писар ба баландии 2 м 15 см ва дуxтар 1 м 65 см љањид. Баландии љањиши варзишгаронро ба сантиметр оред.

125

448. Чуќурии бањр ва кўлњои Тољикистонро бо сантиметр ифода кунед:Кўли Сарез – 500 м, Бањри Тољик – 46 м, Искандаркўл – 72 м,Обанбори Норак – 107 м, Обанбори Фарњод – 20 м

449. Дарозии наќбњоро муќоиса кунед:Истиќлол 5 040 м, Шањристон 5 253 м, Xатлон 4 430 м, Озодї

2 224 м, Дўстї 900 м.

450. Њисоб кунед: 20 . 4 80 : 4 10 . 5 50 : 10

Дар ваќти xолї

1 см =10 мм 10 см = …мм 15 см = …мм

КИЛОМЕТР. ЉАДВАЛИ ЧЕНАКЊОИ ДАРОЗЇ

451. Барои чен кардани масофањои калон воњиди дарозї вожаи «километр» истифода бурда мешавад. Як километр 1 000 м мебошад. Километр муxтасар дар паси адад “км” навишта мешавад; 5 км; 10 км; 1000 км

Љадвали ченакњои дарозї:

1см = 10мм1дм = 10см

1м = 100см1м = 10дм

1км = 100м1м = 100мм

452. Барои њосил кардани 1 км чанд маротиба 100 - метрї чен кардан лозим аст?

126

Дарозии ќадами марди калонсол 1 м аст. Барои тай кардани масофаи 1 км вай бояд чанд ќадам гузорад?

453. То 1 км пурра кунед:

1км400 м 800 м 100 м 700 м 500 м 300 м 900 м 200 м

900 м

454. Бо метр ифода кунед: Пиёда дар 1 соат 5 км, бо асп 10 км, бо дучарxа 16 км, бо

мошина 100 км, бо ќатора 500 км, бо њавопаймо 1000 км роњро тай кардан мумкин аст.

455. 1) Масофаи байни xонаю муассисаи таълимї 350 метр буда, аз масофаи байни xонаю маѓоза 2 маротиба зиёд аст. Масофаи байни xонаю маѓоза назар ба масофаи xонаю мактаб чанд метр кам аст? 2) Аз ду шањр ба пешвози якдигар ду ќатора ба роњ баромад. Яке аз онњо то воxўрї 227 км роњ тай намуд, ки ин назар ба масофаи тайкардаи ќатораи дуюм 64 км камтар аст. Масофаи байни шањрњоро ёбед.

456. Сайёњон дар се рўз 350 км масофаро тай намуданд. Рўзи якум– 150 км, рўзи дуюм 100 км масофаро тай намуданд. Сайёњон рўзи сеюм чанд километр масофаро тай намуданд?

457. 1) Воњидњои ченаки дарозиро номбар кунед. 2) Ададњои зеринро бо километру метр ифода кунед.

5 846 м, 1 005 м, 2 037 м, 5 300 м.

458. Аз далелњои овардашуда бо ёрии диаграмма масъалањо тартиб дињед.

Шумораи дарёњои Љумњурии Тољикистон, ки њар кадом аз 10 км дарозтаранд, 947-то буда, дарозии умумиашон 28 500

127

километрро ташкил мекунад. Дар љадвал дарёњои дарозтарини Тољикистон нишон дода шудааст.

№ б/т Номи дарёњо Дарозии дарёњо

1 Сир 2212 км2 Панљ 921 км3 Зарафшон 781 км4 Ваxш 524 км5 Ќизилсу 235 км6 Оќсу 222 км7 Xингоб 136 км8 Мурѓоб 187 км9 Яxсу 160 км10 Бартанг 128 км

Дарозии дарёњоро муќоиса кунед.Дарёњо

Сир2 212

кмПанљ 921 км

Зараф-шон

781 км

Ваxш 524 км Ќизилсу 235 км

Оќсу 222 км Мурѓоб 187 км

Яxсу 160 км Xингоб 136 кмБартанг 128 км

1. Кадом дарё дарозтарин аст?2. Кадом дарё кўтоњтар аст?

459. Ду писарбача дарозии роњи сангфаршро бо ќадамњояшон чен карданд. Яке аз онњо 40 ќадам 50 сантиметрї,

128

дигараш 40 ќадам 55 сантиметрї роњ гашт. Дарозии ченкардашудаи роњи сангфарш ёфта шавад. Сантиметрро бо метр ифода кунед.

460. Ифода кунед. Бо метру километр.

Оё медонед?КЎЊЊОИ ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН

93 фоизи њудуди Тољикистонро кўњњо фаро гирифтаанд, ки ба силсилакўњњои Тиёншон, Њисору Олой ва Помир мансубанд. Шимоли љумњуриро ќаторкўњњои Ќурама (баландиаш то 3679 м) ва кўњњои Муѓул (то 1624 м), инчунин ќисми ѓарбии водии Фарѓона ишѓол кардаанд. Дар ќисми марказии Тољикистон ќаторкўњњои Олой (ќисми ѓарбиаш то 5489 м), Туркистон (то 5509 м), Зарафшон (то 5 489 м), Њисору Ќаротегин (то 4643 м) воќеанд. Дар ќисми љануби ѓарбии Тољикистон (љанубтар аз кўњњои Њисору Олой ва ѓарбтар аз Помир) кўњњои начан-дон баланди Боботоѓ, Оќтоѓ, Ќаратоѓ, Тераклитоѓ, Сарсарак, Вахш, Љилонтоѓ ва ѓайра љой гирифтаанд. Баландтарин ќул-лаи Тољикистон, ки 7495 м баландї дорад, ба номи Исмоили Сомонї мебошад.

ЧЕНАКИ МАССА. КИЛОГРАММ. ГРАММ

461. Гўед, ки бо ёрии њар як тарозу чї гуна вазни ашёро бар мекашанд? Боз кадом xелњои тарозуро медонед?

129

Барои донистани массаи ашё аз тарозу ва сангњои вазнашон гуногун истифода мебаранд. 1 килограмм ба 1 000 грамм баробар аст. Килограмм дар паси адад муxтасар «кг», грамм «г» навишта мешавад.

1 кг = 1 000 гСангњои тарозуи вазнашон аз 1 г, 5 г, 100 г, 1 кг, 10 кг ва ѓайра мављуд аст.

462. Барои њосил кардани 7 г, 80 г, 300 г, 450 г, 600 г, 745 г, 900 г аз кадом сангњо истифода бурдан мумкин аст?

463. Соњибxоназан дар 7 рўз 14 кг картошка сарф кард. Агар њар рўз ба миќдори баробар картошка сарф кунад, барои 28 рўз чанд килограмм картошка лозим мешавад?

464. То 1 кг пурра кунед:

1кг910 г 920 г 930 г 940 г 950 г 960 г 970 г 980 г 990 г

10г

Намуна: 810 г + 190 г = 1000г 820 г + 180 г = 1000 г

465. Бањмут дар давоми як рўз 20 кг алаф ва фил 60 кг алаф меxўрад. Дар 10 рўз барои бањмуту фил чанд килограмм алаф лозим аст?

130

466. Масъалањо тартиб дињед:Њайвонњо Масса Баландї Дарозї

7 500 кг 4 м

35 м

1 000 кг 3 м

1 000 кг

250 кг 3 м

2 м 50 см240 кг

467. Дар як сутун номи ченакњои дарозї ва дар сутуни дигар номи ченакњои массаро нависед: метр, килограмм, грамм, сантиметр, детсиметр, миллиметр, тонна.1) 1 мм аз 1 см чанд маротиба xурдтар аст?1 см аз 1 дм-чї? 1 м аз 1 км-чї?2) 1 кг аз 1 г чанд маротиба калон аст?

468. 1) Дар паллаи тарозу 1500 г ќанд њаст. Барои 2 кг шудани он боз чанд грамм ќанд илова кардан лозим аст?

131

2) Дар паллаи тарозу банкаи асалдори 2 килограммї дар њолати баробарвазнї мебошад. Агар вазни банка 300 г бошад, вазни асал чанд грамм аст?

3) Ададњои матнро бо раќамњо нависед:Анор аз ду-сесолагиаш ба њосилдињї сар карда, то панљоњ-

шаст сол њосил медињад. Як шоxаи он то бисту панљ килограмм анор медињад ва дар якто анор аз сесад то њазору панљсад донаи анор меѓунљад.

4) Ба дукони мевафурўшї якчанд килограмм гелос оварданд. Баъди фурўxтани 326 кг гелос дар дукон назар ба гелоси фурўxташуда 198 кг зиёдтар гелос боќї монд. Ба дукон чанд килограмм гелос оварда буданд?

КИЛОГРАММ. ТОННАБарои чен кардани массаи борњои калон ченаки аз

килограмм калонтар – тоннаро истифода мебаранд. 1 тонна ба 1000 кг баробар аст. Тонна дар паси адад

муxтасар “т” навишта мешавад.

469. Ифодањои зеринро xонед:1 т 10 т 2 т 10 кг 3 т 6 кг6 т 80 т 10 т 5 кг 5 т 8 кг9 т 160 т 3 т 9 т 4 кг

470. То як тонна пурра кунед:

1 тонна 900 кг 800 кг 700 кг 600 кг 500 кг

1 т = 1000 кг Намуна: 900 кг + 100 кг = 1000 кг 800 кг + 200 кг = 1000 кг

132

471. 1) Аз 1 кг коѓазпора 25-то дафтар тайёр кардан мумкин аст. Аз 1 т коѓазпора чандто дафтар њосил мешавад?

2) Аз майдони якум 3 тонна ва аз майдони дуюм 4 тонна картошка љамъоварї карданд. Аз ду майдон њамагї чанд тонна картошка љамъоварї карданд?Тарзи навишти њалли масъала ду xел мешавад: 3 т + 4 т = 7 т ё 3 + 4 = 7 т Љавоб: 7 т

3) Амалњоро иљро карда, бо килограмм ифода кунед:3 т 200 кг + 3 кг 7 т + 500 кг + 4 т 500 кг 2 т 300 кг + 13 т 700 кг 300 кг + 33 т 700 кг 25 т 100 кг + 32 т 900 кг 17 т 400 кг + 23 т 600 кг

Намуна: 5 т 700 кг + 3 т 500 кг = 9 200 кг

СЕНТНЕР ВА ТОННАБарои чен кардани массаи борњои калон ченакњои аз

килограмм калонтар – сентнер ва тоннаро истифода мебаранд. 1 сентнер ба 100 кг баробар аст.Сентнер дар паси адад муxтасар “с” навишта мешавад.Љадвали ченакњои массаро хонед, навишта гиред ва дар хотир нигоњ доред: 1 кг = 1000 г 1с = 100 кг 1 т = 1000 кг 1т = 10 с

472. Ифодањои зеринро xонед: 1 с 10 с 2 с 10 кг 3 с 6 кг 6 с 80 с 10 с 5 кг 5 с 8 кг 9 с 160 с 3 с 9 с 4 кг

473. То як сентнер пурра кунед:

1 сентнер50 кг ? 60 кг ? 10 кг

? 20кг ? 30кг ?

133

1 с = 100 кгНамуна 50 кг + 50 кг = 100 кг

80 кг + 20 кг = 100 кг

2) Муќоиса кунед: 1 т 7 с * 7 т 3 с 12 т 11 с * 11 т 12 с 3) Соли 2016 xољагии бисёрсоњаи “Баракат” аз 11 навъи xуби ангур 1 500 т ангур ва 5 т мавизи xушсифат тайёр кардааст. Ин ададњоро бо сентнер ифода кунед.

ЧЕНАКИ ВАЌТ: СОЛ, МОЊ ВА ЊАФТА

474. Моњњо ва фаслњои солро бо тартиб номбар кунед. Як сол чанд фасл дорад? Фасли бањор чанд моњ давом мекунад?

475. Соат чанд аст? Раќамњои римиро боз чї xел навиштан мумкин аст?

134

476. Рўзњои њафтаро бо тартиб номбар кунед. Шумо дар як њафта чанд рўз меxонед? Рўзњои истироњатро номбар кунед.

477. Имрўз – душанбе, пагоњ кадом рўзи њафта мешавад? Як моњ аз чанд њафта иборат аст? Таќвимро истифода баред:

478. Љадвали ченакњои ваќтро xонед, навишта гиред ва дар xотир нигоњ доред:1 соат = 60 даќиќа1 даќиќа = 60 сония1 сол аз 365 шабонарўз иборат аст.Соли кабиса = 366 шабонарўз 1 сол = 12 моњ1 моњ аз 30 рўз ё ки 31 шабонарўз иборат аст (моњи феврал 28 ё ки 29 шабонарўз аст)1 њафта = 7 шабонарўз = 168 соат 1 аср = 100 сол

479. 1) Рўзи таваллуди шумо дар кадом моњ аст? Ин моњ аз чанд рўз иборат аст? Моњњоеро номбар кунед, ки аз њамин ќадар рўзњо иборатанд.2) Аз рўйи таќвим рўзи якуми бањор 1-уми март аст ва саршавии тобистон 1-уми июн мебошад. Дар як сол чанд моњи бањор њаст? Онњоро номбар кунед.

480. 1) Дар як сол се моњи тобистон њаст: моњи июн 30 рўз, июл ва август 31 рўзї мебошанд. Тобистон аз чанд рўз иборат аст? 1) Таќвимро истифода бурда, доир ба тирамоњ, зимистон ва бањор масъалањои монанд тартиб дињед ва онњоро њал кунед.

135

2) Аз рўйи таќвим таътили зимистона ва тобистонаро њисоб кунед. 3) Аз рўйи таќвими дар синф доштаатон идњоро њисоб кунед. Дар як сол чанд рўзи ид њаст?

481. Дар моњи декабр 17 рўзи офтобї буд. Дар ин моњ чанд рўзи абрнок буд?

482. 9-уми сентябр, 8-уми март, 9-уми май ба кадом рўзњои њафта рост меояд?

483. Барои ид 24 нафар xонандаи мактаб 2-тогї либоси миллї, 1-тогї камзўлча дўxтанд. Онњо њамагї чандто либоси миллї дўxтанд?

484. Барои зебу зинат додани 3-то либоси театрї 18 м лентаро ба миќдори баробар сарф карданд. Барои зебу зинат додани 10-то њамин xел либос чанд метр лента лозим аст?

485. 1) Соли 1986 2 500-солагии Xуљандро ид карданд. Ин шањр чанд аср инљониб вуљуд дорад? Xуљанд соли равон чандсола шуд? 2) Аз рўйи далелњои овардашуда синну соли њар як аъзоёни оиларо муайян намуда, бо диаграмма нишон дињед. (Њисобро аз поён, яъне аз соли Назокат оѓоз кунед, тез меёбед) Падар аз Акбар 30 сол калон; Модар аз Ањмад 25 сол калон; Акбар аз Ањмад 2 сол xурд; Ањмад аз Назокат 6 сол xурд; Нигина аз Назокат 3 сол xурд; Назокат 11- сола, аз Нозанин 1 сол калон.

136

СОАТ. ДАЌИЌА. СОНИЯ

486. Як соат чанд даќиќа аст? Як даќиќа чанд сония аст? Соатњо кадом ваќтро нишон медињанд?

487. Аз нисфи шаб то нисфи рўз чанд ваќт мегузарад? Аз нисфирўзї то нисфи шаб-чї? Аз соати 10-и рўз то соати 13-и рўзи дигар чанд соат ваќт мегузарад? Кадом ваќт соат кунљи ростро нишон медињад?Калимаи соат, даќиќа, сония дар назди ададњо пурра навишта мешаванд. Масалан: 4 соату 36 даќиќаю 15 сония.

488. 10 шабонарўз чанд соат мешавад? 20 шабонарўз - чї?

489. 48 соат чанд шабонарўз мешавад? 96 соат- чї? 2 даќиќа чанд сония мешавад? 10 даќиќа-чї?

490. Аќрабаки соат 8 соату 25 даќиќаро нишон медињад. Баъди як шабонарўз соат кадом ваќтро нишон медињад?

491. Ањмад соати 8-у 25даќиќа аќрабаки занги соатро ба соати 12 гузошт. Баъди чанд соат занг мешавад?

492. Агар имрўз якшанбе бошад, пагоњ кадом рўзи њафта мешавад? Рўзи гузашта кадом рўз буд? Як њафта чанд шабонарўз? 2 њафта - чї?

137

493. Дарс соати 8 сар шуд ва 45 даќиќа давом кард. Дар модели соат нишон дињед, ки дарс кай тамом шуд?

494. Талаба аз xонааш соати 7-у 10 даќиќа баромада, соати 7-у 25 даќиќа ба муассиса омад.Ў чанд даќиќа роњ рафтааст?

495. Аз соати 8-и пагоњии дирўз то соати 8-и пагоњии имрўз чанд шабонарўз мешавад? Бо соат ифода кунед.

496. Чаро дар ваќтњои гуногуни шабонарўз аќрабаки соат дар њамон як њолат воќеъ буда метавонад?

497. Диаграмма тартиб дода њал кунед.Бобо 70-сола, падар 32-сола ва Манучењр 8 сола аст. Бобо аз падар чанд сол калон аст? Падар аз Манучењр чанд сол калон аст? Манучењр аз падараш чанд маротиба xурд аст?

498. Диаграмма тартиб дода њал кунед. Дуxтарча китоб меxонд. Ваќте ки вай рўзи якум 14 сањифа, рўзи дуюм 2 маротиба зиёд китоб xонд, 54 сањифаи китоб ноxонда монд. Китоб аз чанд сањифа иборат буд?

499. Рўзи душанбе дар дукон 34-то маљалла, рўзи сешанбе бошад 6 дона зиёдтар ва рўзи чоршанбе 40-то маљалла фурўxтанд? Дар 3 рўз чандто маљалла фурўхтанд?

РЕЉАИ РЎЗ ВА ТАЌВИМ

500. Аз рўйи расм соатњои рељаи рўзро номбар кунед:

138

501. 1) Агар Собир рўзи таваллудашро дар чор сол як маротиба љашн гирад, рўз ва моњи таваллуди Собирро муайян кунед.

2) Ањмади Амонзода 11- солаю 5 - моња буда, аз Нигинаи Амонзода 1 солу 9 моњ хурд аст. Нигина чандсола аст?

502. Табиб ба навбатдорї соати 7-и пагоњї рафта, соати 7-и пагоњии дигар баргашт. Табиб чанд шабонарўз навбатдорї кард?

139

503. Таќвими соли 2018-ро аз назар гузаронед.

504. Байни моњњои марту сентябр рўзњо ва байни моњњои сентябру март шабњо дароз мешаванд. Дарозшавї ва кўтоњшавии шабу рўзњо чанд моњ давом мекунад? Дар 21-уми март давомнокии шаб ва рўз чанд соат аст?

505. 1) Дар 1сония 1 метр роњ рафтан мумкин аст. Дар як даќиќа-чї?2) Дар 1 даќиќа то 60 шуморидан мумкин аст. Дар 1 сония-чї?3) Дар 10 сония 100 м давидан мумкин аст. Дар 1 соат-чї? Дар 1 сония-чї?

506. Автобус аз шањр соати 8-у 15 даќиќа баромад.Баъд аз 35 даќиќа вай ба дења расид. Автобус кай ба дења расидааст?

507. Танаффуси калон 20 даќиќа давом карду дар соати 10-у 30 даќиќа ба оxир расид. Танаффуси калон кай сар шудааст?

508. 1) Дарс соати 11-у 10 даќиќа сар шуд ва 45 даќиќа давом кард. Дарс кай тамом мешавад?

2) Фил 100 сол умр мебинад, ки ин аз умри тимсоњ 33, аз умри моњии шўртан 30 сол зиёд буда, бо умри сангпушт баробар аст. Умри њайвонњоро муайян кунед. Кї аз њама зиёдтар умр мебинад? Умри кадом њайвонњо бо њам баробар аст?

АСЪОРИ МИЛЛЇ (СОМОНЇ ВА ДИРАМ)

509. Њангоми 2 тангаи 50-дирамаро љамъ кардан мебинем, ки 100 њосил мешавад. Дар xотир доред: 100 дирам = 1 сомонї аст.

140

Дар доxили 1 сомонї 100 дирам њаст. Ё ин ки 1 сомонї = 100 дирам

510. Бо истифода аз расмњои тангањои ќурби гуногундошта: 1-дирама, 5-дирама, 10-дирама, 20-дирама ва 50-дирама миќдорњои гуногунро њосил кунед. 27 дирам = 51 дирам= 56 дирам=65 дирам = 70 дирам= 110 дирам =Намуна: 16 дирам = 1 дирам + 5 дирам + 10 дирам

511. Доир ба дирам ва сомонї бо як шарт ва савол масъала тартиб дода, бо амали љамъ ва тарњ онро њал кунед.Намуна:1) Ањмад 10 сомонї ва Рањмат 20 сомонї дорад. Њардуи онњо чанд сомонї доранд?

10 сомонї + 20 сомонї = сомонї 2) Ањмад 10 сомонї ва Рањмат 20 сомонї дорад. Рањмат аз Ањмад чанд сомонї зиёд дорад? 20 сомонї – 10 сомонї = сомонї 3)Ањмад 10 сомонї ва Рањмат 20 сомонї дорад. Ањмад аз Рањмат чанд сомонї кам дорад? 20 сомонї – 10 сомонї = сомонї

512. Номбар кунед.Чандто 1 сомонї 100 сомонї мешавад?Чандто як сомонї 1000 сомонї мешавад?Чандто 50 сомонї 100 сомонї мешавад?Чандто 100 сомонї 1000 сомонї мешавад?Чандто 10 - дирамї 1 сомонї мешавад?

513. Бародар аз бозор ба 10 сомонї себ, ба 10 сомонї анор, ба 10 сомонї банан xарида, ба фурўшанда 100 сомонї дод. Фурўшанда чанд сомонї бармегардонад?

141

Њал:10 сомонї + 10 сомонї + 10 сомонї = 30 сомонї100 сомонї – 30 сомонї = 70 сомонї

514. Акбар ба 5 сомонї тарбуз xарид. Ў тангањои 1 сомонї, 3 сомонї ва 5 сомонї дошт. 5 сомониро ба фурўшанда дод. Чанд сомонї боќї монд?

ЃУНЉОИШ. ВОЊИДИ ЧЕНАКИ ЃУНЉОИШ

515. Амалї нишон дињед. 50 л обро бо ёрии ин зарфњо чї тарз чен кардан мумкин аст? Роњњои гуногуни ченкуниро шарњ дињед:

516. Дар раф 10 зарфи шишагии 2 – литраи мураббои бињї буд. Модар аз фарзандаш xоњиш кард, ки 4 зарф мураббои бињї ва 2 зарф мураббои анљир биёрад. Ваќте ки фарзандаш баргашт модар аз вай пурсид, ки дар раф чанд литр мураббо монд? Барои њисоб ба фарзанд ёрии шумо лозим аст.

517. Барои аз мева тайёр кардани 90 л шарбат чанд банкаи 1-литра ё 2-литра ва ё зарфи шишагии 3-литра лозим аст?

518. 1) Аз кран об мечакид. Дар як сония ду чакра мечакад ва дар 12 даќиќа як стакан аз об пур мешавад. Агар кранро дар ваќташ таъмир накунем, аз он дар як соат чї ќадар об мерезад? Дар як шабонарўз -чї? (5 стакон обро 1 л њисоб кунед).2) Аз крани дигари вайрона об начакида, балки мерезад. Аз он

142

дар як шабонарўз 180 л об мерезад. Аз ин кран дар 10 шабонарўз чї ќадар об бењуда мерезад?3) Агар ба назар гирем, ки дар як шабонарўз як одам 100 л об сарф намояд (барои пуxтани таом, нўшидан, дастурўшўї,љомашўї, оббозї), пас оби бењуда реxтагї ба чанд нафар одам кифоя мекунад?

519. Дар ду зарф 78 л об буд. Ваќте ки аз як зарф 12 л об гирифтанд, оби њар ду зарф баробар шуд. Дар ибтидо дар њар як зарф чанд литрї об буд?


аз омўзиши боби њафтум1. 1 км чанд метр аст? 1 метр чанд миллиметр аст? 5 км чанд метр аст? 7000 м чанд километр мебошад?2. Љадвали ченакњои дарозиро гўед.3. Як тонна чанд килограмм аст? 1 тонна чанд сентнер? 1 сентнер чанд килограмм? 1 кг чанд грамм?4. Килограмм аз грамм чанд маротиба калон аст. Дар 3000 кг чанд тонна њаст? Дар 400 кг чанд сентнер њаст?5. Љадвали ченакњои вазнро гўед.6. Як шабонарўз чанд соат? Як даќиќа чанд сония аст?7. Як сол чанд шабонарўз аст? Як сол чанд моњ аст? Як аср чанд сол аст?8. Офтоб соати 6-и пагоњї баромада, соати 7-и бегоњї фурў рафт. Рўз чанд соат давом кард?9. Соли 2017 ба кадом аср тааллуќ дорад?10. Рељаи рўзи xудро гўед.11. Як сомонї чанд дирам аст? 10 сомонї - чї? 1000 сомонї - чї?12. Дар 1 бидон 35 л равѓан њаст. Дар 10 бидон чанд литр равѓан њаст? Дар 100 бидон - чї? Дар 1000 бидон - чї?

143

ХУДАМРО МЕСАНЉАМ!Дарси љамъбастї ва натиљагирї аз боби њафтум

1. 2 800 см чанд детсиметр аст?2. 4 см 5 мм чанд миллиметр аст?3. Як километр чанд метр аст?4. Як килограмм чанд грамм аст?5. Як тонна чанд сентнер аст?6. Як сол чанд моњ мебошад?7. Як соат чанд даќиќа аст?8. Як шабонарўз чанд соат аст?9. Як сомонї чанд дирам аст?10. Як литр чанд грамм аст?11. Дўзанда аз њар 10 м шоњї 3 курта медўxт. Вай аз 50 м

шоњї чандто чунин курта дўxта метавонад?12. Саодат 15 кг бодиринг ва як миќдори помидорро намакин карда, бодирингњоро 3-килограммї ба банкањои калон ва помидорњоро 2-килограммї ба банкањои xурд андоxт. Миќдори банкањои бодиринг ба миќдори банкањои помидор баробаранд. Саодат чанд килограмм помидорро намакин кард?13. Дар се моњи тобистон дар осоишгоњ њамагї 700 бача истироњат кард, ки 220 нафари онњо дар моњи июн ва 280 нафарашон дар моњи июл омада буданд. Моњи август дар осоишгоњ чанд нафар бача истироњат кардааст?14. Иваз кунед.

5 км = 5 000 м 2 м = 200 см 3 см = 30 мм9 км = 7 м = 5 см =3 км = 4 м = 7 см =4 км = 6 м = 9 см =

15. Иваз кунед: 4 000 м = 4 км 200 см = 2 м 50 мм = 5 см 7 000 м = 800 см = 80 мм =

144

10 000 м = 10 000 см = 130 мм = 25 000 м = 1 600 см = 300 мм =

16. Иваз кунед:2 т = 20 с 3 т = 3 000 кг 2 с = 200 кг5 т = 8 т = 3 с =6 т = 9 т = 4 с =7 т = 10 т = 5 с =

17. Иваз кунед:1 шабонарўз = 24 соат 60 даќиќа=1соат 3 даќиќа = 180 сония2 шабонарўз = 120 даќиќа = 4 даќиќа =7 шабонарўз = 360 даќиќа= 6 даќиќа =10 шабонарўз = 240 даќиќа= 10 даќиќа =

БОБИ VIII. МУОДИЛАИФОДАЊОИ ЊАРФЇ

520. Ба љойи нуќтањо ададњо гузошта, ифодањои ададї тартиб дињед: 8 765 + .... = 9 999 6 768 +…….= 9 831 9 888 - …..= 5 555 7 676 - ..……= 2 345

521. Ифодањои ададиро њисоб кунед: (12 + 18) : 3 (765 - 165) : 6 (555 - 500) . 5

522. Ифодањои њарфиро xонед:26 + а а + 52 b – 18 с – 64 98 – t

Ифодаи 26+а, чунин xонда мешавад: њосили љамъи ададњои 26 ва а; адади 26-ро ба а воњид зиёд кардан; 26 – љамъшавандаи якум, а-љамъшавандаи дуюм.

523. Дар ифодаи њарфї ба љойи њарф ќимат гузошта мешавад. Агар а = 24 бошад, ќимати ифодаи 26+ а ба 50

145

баробар мешавад, яъне 26 + а = 50. Ба љойи њарфњо ќиматњои гуногун гузоштан мумкин аст: а = 10, 20, 5, 70, 100; а , b , с , t - њарфњои xурди лотинї буда, њарфњо чунин xонда мешавад: а (а), в (бэ), с (се), t (тэ).

524. Ифодањоро xонед ва ба љойи њарфњо ќимати њарфњоро гузошта њисоб кунед: а + 900, а + 1 000, а + 543, а + 985 а = 100, 543, 285, 2 345Намуна: 100+900 = 1000

525. Ќимати ифодањои њарфиро ёбед: а • b а : b а = 15 b = 3 , 581 : b 81 • b 100 • b 100 : b

526. Ифодањои ададиро њисоб кунед:(18 +12 ) : 3 (765 – 165) : 6 (15 . 4) : 6

527. Ифодаи с + b-ро xонед. Фањмонед, ки агар с = 680, b= 260 бошад, ќимати ин ифодаро чї тавр ёфтед?

528. Ќимати ифодаи а• b - ро њангоми: a = 30 ва b = 140a= 280 ва b = 20 будан ёбед.

529. Ифодањои њарфиро xонед, ба љойи њарф ќимат гузошта њисоб кунед: с + 5 432, k + 5 890, о – 1 258, h – 2 314, а . 8 b : 10

530. Љамъшавандаи якум (с) = 30 буда, љамъшавандаи дуюм k = 90, 85, 82, 78 аст. Исбот кунед, ки: с + k = 120, 115, 112, 108.

146

531. Ќимати ифодањои а + 822, а – 45, a • 1, а : 9-ро њангоми a = 54 будан њисоб кунед:

532. Шарњ дода, њисоб кунед: Шарњ:

а – зарбшаванда b – зарбкунанда a • b – зарбшавандањо, агар а = 48, b = 2 бошад барои ёфтани њосили зарби ин ададњо, аввал 2-ро ба 4 зарб намуда, 8 дањї (80), баъд 2-ро бо 8 зарб намуда 16- ро њосил мекунем ва 80-ро бо 16 љамъ намуда 96 њосил мекунем.

533. Диаграмма бояд адади косањои xўроки якум, дуюм ва сеюмро тасвир кунад. Бинобар он дар вай се сутун мешавад. 1 катак 1 косаро тасвир кунад.Масъала тартиб дода, дар диаграмма тасвир кунед.

534. Ифодаи 50 + а-ро xонед. Чунин ду ќимати њарфи а -ро нишон дињед, ки як сумма аз дигараш 12 воњид зиёд шавад.

ЁФТАНИ ЉАМЪШАВАНДАИ НОМАЪЛУМ

535. Як баста 18 дафтар дошт. Миќдори дафтарњои бастаи дигар номаълум. Агар ду баста њамагї 42 дафтар бошад, дар бастаи дуюм чанд дафтар њаст ?18 + x = 42Љамъшавандаи якум - 18 Љамъшавандаи дуюм - x Сумма – 4218 + x = 42x = 42 - 18x = 24 Санљиш: 18 + 24 = 42

42 = 42

147

536. Љамъшавандаи якум – 17, љамъшавандаи дуюм номаълум, сумма – 44. Муодила тартиб дода, њал мекунем: 17 + x = 44Аз сумма љамъшавандаи маълумро тарњ кунем, љамъшавандаи номаълум њосил мешавад.

17 + x = 44 x = 44 – 17x = 27 Санљиш : 17 + 27 = 44 44 = 44

537. Муодилањоро њал кунед: x + 4470 = 8 000 2 546 + x =5 862 x + 1 450 = 6 797

538. Xаттї њисоб кунед:34 650 + 34 034 7 560 – 2 393

13 170 + 12 348 34 692 – 12 366

539. Ба љойи катакњо ададњое гузоред, ки баробарии дуруст њосил шавад. 98 - 3 = 2 98 – 7 = 5 48 - 4 = 2 48 – 2 = 4

540. Муодилањо тартиб дода, њал кунед:

Љамъшаванда 1505 x 1910 1574Љамъшаванда х 1320 х xЊосили љамъ 2250 1670 10000 2879

541. Њисоб кунед: 12 • 12 64 : 32 20 • 30

148

84 : 17 19 • 19 58 : 29

542. Суммаи тарафњои квадрат ба 20 см баробар аст.Тарафи квадратро муайян кунед.

543. Муодила тартиб дода, онро њал кунед:Сурайё 10 дона дафтари x - дирамї xарида, ба фурўшанда 5 сомонї дод. 1 дафтар чанд дирам аст?

544. Муодила тартиб дода, њал кунед.

Нарx Миќдор Арзиш

22 - сомонї 78 кг x - сомонї

x - сомонї 10 кг 150 сомонї

34 - сомонї x кг 68 сомонї

545. Муодилањоро њал кунед:x +754= 1 979 48 070 + x = 89 765 x + 3 784 = 3 784 5 549 + x = 11 287

546. Адади фикркардашударо ёбед: 32 + + 800 = 1 000 64 + + 800 = 1 000

Савол:Ба xотир оред, ки љамъшавандаи номаълум чї тавр ёфта мешавад? Љавоб:Барои ёфтани љамъшавандаи номаълум аз сумма љамъшавандаи маълумро тарњ кардан лозим аст.

149

ЁФТАНИ ТАРЊШАВАНДАИ НОМАЪЛУМ

547. Муодилаи x – 200 = 310-ро њал мекунем, яъне тарњшавандаи номаълумро меёбем. Ба фарќ тарњшавандаро љамъ мекунем x = 310 + 200 x = 510 Санљиш: 510 – 200 = 310 310 = 310

548. Муодилањоро њал карда санљед:x – 80 = 280 x – 360 = 660x – 360 = 900 x – 200 = 800

549. Аз рўйи љадвал муодилањо тартиб дода, њал кунед:

Тарњшаванда x x x xТарњкунанда 1505 1320 1910 1574Фарќ 1250 1570 3060 2325

550. Муќоиса кунед: 867 + 12 • 12 * 64 : 32 + 20 • 30 17 58 – 29 * 19 • 19

551. Муодила тартиб дода, њал кунед:Дар сабад як миќдор чормаѓз буд. Баъди он ки аз сабад 27-то чормаѓз гирифтанд, дар он 75-то чормаѓз монд. Дар сабад чандто чормаѓз буд?

552. Суммаи тарафњои квадрат 12 см аст. Тарафњои чунин квадратро ёбед ва кашед.

553. Муодилањоро њал кунед:x – 6954 = 8740 x – 5473 = 7145x – 3217 = 6754 x – 3234 = 6273

150

554. Аз рўйи љадвал муодилањо тартиб дода, онњоро њал кунед:

Тарњшаванда x x x x

Тарњкунанда 1 505 1 320 3 400 4 573

Фарќ 2 505 4 670 7 547 9 695

555. Муодила тартиб дода, онро њал кунед:Мањина якчанд сомонї пул дошт. Ў ба 80 сомонї зочаю тўб xарида, дид, ки 25 сомониаш боќї монд. Мањина аввал чанд сомонї пул дошт?

Савол: Тарњшавандаи номаълумро чї тавр меёбанд? Љавоб: Барои ёфтани тарњшавандаи номаълум ба фарќ тарњкунанда љамъ карда мешавад.

ЁФТАНИ ТАРЊКУНАНДАИ НОМАЪЛУМ

556. Тарзи њалро шарњ дињед: 360 – x = 100 x = 360 – 100 x = 260 Санљиш: 360 – 260 = 100 100 = 100

Дар муодилаи 360 – x = 100 адади 360 - чиро ифода мекунад? Адади 100-чї? 260 тарњкунандаи номаълум, яъне x аст.

Барои ёфтани тарњкунандаи номаълум аз тарњшаванда фарќ тарњ карда мешавад.

151

557. Муодилањоро њал кунед: 9 840 – x = 4 321 6 704 – x = 2 532 5 389 – x = 3 987 3 211 – x = 1 234

558. Писарак 81 сомонї пул дошт. Ў ба якчанд сомонї яxмос xарид, баъди ин 75 сомонї пулаш монд. Яxмос чанд сомонї будааст?

559. Навишти масъалаи зеринро дида бароед.Баъд аз он, ки аз сабад 26 кг олу гирифтанд, дар он боз 17 кг олу боќї монд. Аввал дар сабад чанд килограмм олу буд?

560. Се наќшаро муќоиса кунед. Оё онњо ягон фарќ доранд?

Яке аз онњо наќшаи муодилаи x – 25 = 33 аст. Ин наќшаро нишон дињед ва муодиларо њал кунед.

561. Муодилањоро њал кунед: 6 754 – x = 125 x + 500= 505 x – 10 = 100 9 825 – x = 987 500 + x = 505 100 – x = 100 7 894 – x = 546 450 + x = 780 x – 225 = 465 5 972 – x = 495 x + 450 = 770 465 – x = 225

562. Мисолњоро xаттї њисоб кунед:

+25445

+34005

+61122

+45377

+27049

4621 1864 1235 1263 2384

152

–25412

–34552

–61352

–45378

–27569

4654 1864 1232 1236 2368

563. Њисоб кунед: 7 • 5 • 12 81 : 9 : 3 8 • 8 + 2 645 6 • 6 • 22 72 : 9 : 4 7 945 – 7 • 8

564. Баъди он, ки дар шањр 20 xонаи нав соxтанд, шумораи xонањо ба 152 расид. Аввал дар шањр чанд xона буд?

Савол:- Тарњкунандаи номаълум чї тавр ёфта мешавад? Љавоб:- Барои ёфтани тарњкунандаи номаълум аз тарњшаванда фарќро тарњ кардан лозим.

ЁФТАНИ ЊАМЗАРБИ НОМАЪЛУМ

565. Зарбшаванда номаълум, зарбкунанда 10 аст. Агар њосили зарб 50 бошад, муодила тартиб дода њал кардан мумкин аст? x • 10 = 50 - муодила x = 50 : 10 x = 5 Санљиш: 5 · 10 = 50 50 = 50

Барои ёфтани њамзарби номаълум њосили зарб ба њамзарби маълум таќсим карда мешавад.

566. Њисоб кунед. Чиро мушоњида кардед? 10 • 5 2 • 50 1• 100 4 • 100 1 000 • 2 5 • 10 50 • 2 100 • 1 100 • 4 2 • 1000

153

100 • x = 500 х • 4 = 400 х • 4 = 32 6 • х = 54 х • 100 = 500 5 • х = 35 3 • х = 72 х • 8 = 800 Намуна: 25 • х = 100 x = 100 : 25 Санљиш: 25 • 4 = 100 x = 4 100 = 100

567. Барои xонаи истироњат дар 10 ќуттї 90 кг ангур оварданд. Дар њар як ќуттї чанд килограмм ангур буд?

10 • х = 90

568. Муодила тартиб дода њал кунед:1) Дар чарогоњ 80 сар гову гўсфандон мечариданд. Агар 22 сар гов бошад, дар рама чанд сар гўсфанд буд? 2) Нодир дар боѓи xонаашон якчанд беx нињоли анљир шинонд. Замир бошад 8 маротиба зиёдтар аз Нодир нињоли анор шинонд. Њамагї онњо 16 беx дараxт шинонданд. Нодир чанд нињол шинондааст?

569. Муодилањоро њал кунед. x • 3 = 96 2 • х = 32 х • 6 = 54 х • 8 = 16 х • 8 = 64 5 • х = 35 х • 44 = 88 50 • х = 100 х • 14 = 84 х • 22 = 66 12 • х = 96 х • 12 = 84

570. Ба масъалањо муодила тартиб дињед:1) Дар ду xалта 80 кг ѓалла њаст. Агар xалтаи якум 40 кг бошад, дар xалтаи дуюм чї ќадар ѓалла њаст? 2) Дар як xалта 40 кг ѓалла њаст. Дар ду xалта 80 кг ѓалла њаст. Дар xалтаи дуюм чанд килограмм ѓалла њаст? 3) Якчанд килограмм ѓалларо ба ду xалта баробар андоxтанд, ки њар ду xалта 80 кг аст. Ба як xалта чанд килограмм ѓалла андоxтанд?

154

Савол:Ба ёд оред,ки њамзарби номаълум чї тавр ёфта мешавад? Љавоб:Барои ёфтани њамзарби номаълум њосили зарбро ба њамзарби маълум таќсим кардан лозим аст.

ЁФТАНИ ТАЌСИМШАВАНДАИ НОМАЪЛУМ

571. Баробарии зерин 12 : 2 = 6 чунин xонда мешавад: њосили таќсими ададњои 12 ва 2 ба 6 баробар аст; адади 12-ро 2 маротиба кам карда, 6-ро њосил кардем; 12-таќсимшаванда, 2-таќсимкунанда, 6-њосили таќсим мебошад. Агар ба љойи 12 «x» нависем муодилаи x : 2 = 6 њосил мешавад. Дар муодила таќсимшаванда номаълум аст.

Барои ёфтани таќсимшавандаи номаълум њосили таќсимро ба таќсимкунанда зарб кардан лозим аст. x : 2 = 6 Санљиш: x = 6 • 2 12 : 2 = 6 x = 12 6 = 6

572. Номи ададњоро гуфта муодилањоро њал кунед:х : 3 = 10 х : 4 = 6 х : 2 = 9х : 5 = 6 х : 6 = 7 х : 7 = 3х : 2 = 9 х : 5 = 8 х : 8 = 7х : 6 = 6 х : 9 = 9 х : 6 = 9

573. Ќади Мањинаро бо метру сантиметр ифода кунед: Мо мебинем, ки дар чорсолагї ќади Мањина таxминан ба

110 см ва дар 7 - солагї ба 132 см баробар буд. Дар 1,2,3,5,6 - солагї ќади Мањина ба чанд сантиметр баробар аст?

155

Сол7654321

См 25 50 75 100 125 150

574. Муодилањоро њал кунед:х : 2 = 10 х : 4 = 20 х : 10 = 10

575. Муодиларо њал кунед: x : 3 = 30 x : 25 = 3 x : 10 = 90 x : 16 = 4 x : 18 = 16 x : 74 = 5

576. Њисоб кунед: 1) 100 : 2 8 • 12 75 : 25 44 • 5

80 : 2 18 • 18 51 : 17 96 : 16 50 • 3 64 • 16 48 : 16 36 : 182) Таќсими баќиядорро њисоб кунед: 999 99 100 9 43 2 47 5 36 5

3) Муодилањоро њал кунед: x : 48 = 8 x : 50 = 7 x : 40 = 6x : 99 = 10 x : 32 = 2 x : 66 = 3

ЁФТАНИ ТАЌСИМКУНАНДАИ НОМАЪЛУМ

577. Муодилаи 8 : х = 2 – ро њал мекунем, яъне таќсимкунандаи номаълумро меёбем.

156

8 : х = 2х = 8 : 2

х = 4Барои ёфтани таќсимкунандаи номаълум таќсимшаванда ба њосили таќсим таќсим карда мешавад.

578. Муодилањои х : 8 = 7 ва 56 : х = 7 чї монандї ва чї фарќ доранд? Дар муодилаи якум таќсимшаванда, дар муодилаи дуюм таќсимкунанда номаълум аст. Њосили таќсим якxела аст. Агар таќсимкунанда номаълум бошад, таќсимшаванда (56)-ро ба њосили таќсим (7) таќсим мекунем:

56 : х = 7 Санљиш:х = 56 : 7 56 : 8 = 7х = 8 7 = 7

579. Муодилањои зеринро њал кунед: 24 : х = 6 36 : х = 9 48 : х = 8 54 : х = 9 27 : х = 3 49 : х = 7

580. Ду љома 64 сомонї меистад, як љома чанд сомонї аст?

581. Муодилањоро њал кунед:

16 • х = 32 42 : х = 7 81 : х = 9 30 : х = 5 20 • х = 40 40 : х = 5 64 : х = 8 х : 5 = 50

582. Баландии бинои 6-ошёна ба 18 метр баробар аст. Баландии як ќабати он чанд метр аст?

583. Муодилањоро њал кунед: 16 + х = 32 32 – х = 16 х – 16 = 32 5 • х = 40 40 : х = 5 х : 8 = 40

157

Савол: – Таќсимшавандаи номаълум ва таќсимкунандаи номаълум чї тавр ёфта мешавад? Љавоб:– Барои ёфтани таќсимшавандаи номаълум њосили таќсимро бо таќсимкунанда зарб кардан лозим. – Барои ёфтани таќсимкунандаи номаълум таќсимшавандаро ба њосили таќсим бояд таќсим кард.

584. Дар таxтаи синф ва дафтар росткунљаи тарафњояш 4 см ва 2 см тасвир кунед.

585. Xаттї њисоб кунед ва санљед:

–75 420

+ 63 247

+ 42 574

х88 99 33

34 815 53 689 34 798 24

586. Ин шаклњо чї ном доранд?

587. Росткунљањо тасвир кунед ва кунљњоро нишон дињед.

588. Шифоњї:х : 3 = 10 х : 4 = 6 х : 2 = 9х : 5 = 6 х : 6 = 7 х : 7 = 348 : х = 6 81 : х = 9 36 : х = 664 : х = 8 99 : х = 3 12 : х = 4

158

МАСЪАЛАЊОИ БАРЪАКС

589. 1) Омина дар як даќиќа 45 калима, Муњаммад 48 калима китоб xонд. Онњо њамагї дар як даќиќа чанд калима китоб xонданд?Навишти кўтоњи масъала: Њал:Омина – 45 калима 45 + 48 = Муњаммад – 48 калима Љавоб: калима

Њамагї – ? калима2) Омина ва Муњаммад 93 калима китоб xонданд. Омина 45 калима китоб xонд. Муњаммад чанд калима китоб xонд? 93 – 45 = Љавоб: калима3) Омина ва Муњаммад 93 калима китоб xонданд. Муњаммад 48 калима китоб xонд. Омина чанд калима китоб xонд?93 – 48 = Љавоб: калима

Ду масъалаи оxирин нисбат ба масъалаи якум,масъалаи баръакс номида мешавад.

590. 1) Барои xонандагони синфњои сеюми вилоят 45 000 нусxа китоби дарсии математика ва 43 000 нусxа китоби дарсии суруд оварданд. Ба вилоят њамагї чанд нусxа китоби дарсї оварданд?2) Барои xонандагони синфњои сеюми вилоят 88 000 нусxа китоби дарсии математика ва суруд оварданд, ки аз он 45 000 нусxа китоби математика аст. Китоби суруд чанд нусxа аст?3) Барои xонандагони синфњои сеюми вилоят 88 000 нусxа китоби дарсии математика ва суруд оварданд, ки 43 000-и он китоби суруд буд. Китоби математика чанд нусxа аст?

159

591. Њалли масъалањоро шарњ дињед:1) Аз гўшаи китоби синф 36-то китоб доданд, баъд дар гўша 50 китоб монд. Дар гўшаи китоб чандто китоб буд? Н.к.м: Њал:Буд – х китоб х – 36 = 50 Доданд – 36 китоб х = 50 + 38Монд – 50 китоб х = 86 Љавоб: 86-то китоб

2) Дар гўшаи китоби синф 86-то китоб буд. Якчанд китобро ба xонандагон доданд. Дар гўша 50 китоб монд. Ба xонандагон чанд китоб доданд?

Н.к.м: Њал:Буд – 86 китоб 86 – х = 50Доданд – х китоб х = 86 – 50 Монд – 50 китоб х = 36

Љавоб: 36 китоб

592. Њалли масъалаи зеринро бо муодила нависед. Баъд аз он ки аз сабад 8 нонро гирифтанд, дар он боз 22 нон боќї монд. Аввал дар сабад чанд нон буд?

593. Аз рўйи муодилањои зерин масъалањо тартиб дињед: х – 15 = 42 х + 15 = 42х : 9 = 81 72 : х = 9

ЁФТАНИ ЊИССАИ АДАД

594. Кадом њиссаи квадрат ранг карда шудааст?

160

595. Порча ба чанд њиссаи баробар таќсим карда шудааст?

596. Кадом њиссаи росткунља ранг карда шудааст?

597. Номбар кунед:

1) Њисоб кунед, ки њар як доира ба чанд њиссаи баробар таќсим шудааст. 2) Ба дафтаратон доирае кашида, аз чор 3 њиссаи онро ранг кунед.

598. Нависед, ки кадом њиссаи росткунља ранг карда шудааст.

Кадом њиссааш не?

599. Дар рўйи миз 20-то чўбча гузоред: аз дањ 7 њиссаи онро људо кунед; аз дањ 2 њиссаи он чанд чўбча мешавад?

161

600. Xонед. 1) Аз нуњ 1, 2, 3, 4, 5, 7, аз се 1, 2 њиссаи квадратро нишон дињед.2) Аз нуњ 1 ва аз се 1, аз нуњ 2 ва аз се 2 њиссаи квадратро муќоиса кунед.

601. 1) Аз дањ 2; аз дањ 3;..... аз дањ 10 њиссаи порчаро нишон дињед.2) Аз панљ 2 ва аз дањ 3 њиссаи порчаро муќоиса кунед.

Барои ёфтани њиссаи адад ададро ба миќдори умумии њиссањо таќсим карда, натиља ба њиссаи талаб кардашуда зарб карда мешавад.

Масалан, аз панљ 3 њиссаи адади 15 чунин њисоб карда мешавад; Адади 15 ба адади 5 таќсим карда шуда, натиља ба адади 3 зарб карда мешавад. 15 : 5 • 3 = 3 • 3 = 9. Аз панљ 3 њиссаи адади 15 ба 9 баробар аст.

602. Шифоњї:1) Аз ду 1 њиссаи километр чанд метр аст? Аз чор 3 њиссааш-чї?2) Аз ду 1 њиссаи соат чанд даќиќа аст? Аз чор 1 њиссааш-чї?

3) Аз чор 1 њиссаи шабонарўз чанд соат аст? Аз њашт 2 њиссааш чї?

ЁФТАНИ АДАД АЗ РЎЙИ ЊИССА

603. Шифоњї:Аз ду як њиссаи адад 4 аст.Xуди адад ба чанд баробар

аст?Чоряки адад ба 6 баробар аст.Ададро ёбед. Чоряки дарозии порча 2 см аст.Дарозии порчаро ёбед.

162

604. Дарс аз се 2 њиссаи соат ва танаффус аз шаш 1 њиссаи соат давом кард. Ду дарсу танаффус чанд даќиќа давом мекунад?

Барои ёфтани адад аз рўйи як њиссаи додашуда њиссаи ададро ба миќдори умумии њиссањо зарб мекунем. Масалан, сеяки адад ба панљ баробар аст. Ададро ёбед: 5 • 3 = 15

Барои ёфтани адад аз рўйи якчанд њиссаи додашуда аввал як њиссаи ададро муайян карда, баъд онро ба миќдори умумии њиссањо зарб мекунем. Масалан, аз чор 3 њиссаи адад ба 9 баробар аст. Ададро ёбед 9 : 3 • 4 = 3 • 4 = 12

605. Дар табаќча ќанд буд. Ваќте, ки бачањо ќандро xўрданд, дар табаќча 4 дона ќанд монд. Ин сеяки ќанд аст. Дар табаќча чандто ќанд буд? 3 • 4 =

606. Дар мактаб 272 нафар xонандагони болаёќат соли тањсилро бо бањои аъло xатм карданд, ки онњо аз шаш 2 њиссаи xонандагон мебошанд. Шумораи xонандагони муассисаро ёбед. 272 : 2 • 6=

607. Аз чор 3 њиссаи xонандагони синф 18 нафар. Дар синф чанд нафар xонанда меxонад? 18 : 3 • 4=

608. Нисфи адад ба 50 баробар аст.Адад ба чанд баробар аст?

609. Нисфи адад ба 4,6,8,10,12,14,16,18 баробар аст. Ададњоро муайян кунед.

163


45 264 + 22 452 418 + 61 754 99 999 + 99919 823 + 75 480 418 + 18 173 88 888 – 88836 213 + 15 379 999 + 11 111 89 745 – 14 652

611. Кадом шаклњо ба ду ќисми баробар људо карда шудааст?

612. Дар синфи 4-ум 28 нафар xонандагон буда, аз ду 1 њиссаи онњо писарњоянд. Дуxтарњо чанд нафаранд?

613. Дар ду синф 48 нафар xонандагон меxонанд. Аз чор 2 њиссаи онњо дуxтарњоянд. Писарон чанд нафар?


+ 45

+ 37

+ 112

+ 63

23 10 1120 418

-245

-8452

-532

-459

- 317

146 8146 72 146 123

615. Ифодањои додашударо дар сутун навишта, њисоб кунед:

99 938 + 370 238 + 475 754 – 739 67 754 + 5 800 549 + 248 462 – 185

164

Дар ваќти xолї.


пас аз омўзиши боби њаштум1.Ифодањои њарфї аз ифодањои ададї бо чї фарќ мекунанд? Ифодаи ададї ва ифодаи њарфие гўед.2. 1) Барои ёфтани љамъшавандањои номаълум аз кадом амал истифода мебаранд?2) Барои ёфтани зарбшавандањои номаълум-чї? 3. 1)Барои ёфтани тарњшаванда ва тарњкунандаи номаълум аз кадом амалњо истифода мебаранд?2) Барои ёфтани таќсимшаванда ва таќсимкунандаи номаълум кадом амалњоро истифода мебаранд?4. Њангоми њалли муодила чиро ба назар мегиранд?5. 1 сомонї чанд дирам мешавад? Аз чор 1 њиссаи як сомонї чанд дирам мешавад.6. 1 тонна чанд сентнер мешавад? Аз дањ як њиссаи тонна-чї? Аз дањ се њиссаи тонна-чї?7. Ба нисфи адади 10000 нисфи адади 1000-ро љамъ кунед.8. Аз нисфи адади 100000 нисфи адади 10000-ро тарњ кунед.9. Нисфи адади 100-ро бо нисфи адади 1000 зарб кунед.10. Аз чор 2 њиссаи нон калон аст ё аз ду як њиссаи нон?

ХУДАМРО МЕСАНЉАМ!Дарси љамъбастї ва натиљагирї аз боби њаштум

1. Ќимати ифодаи ададии а • 42,в:7, в–а-ро аз љадвал истифода бурда њисоб кунед:

а 7 6 9 10 100в 42 21 56 700 3500

165

2.Муодиларо њал кунед: а + 275 = 800 8012 – x = 5750 10 • п = 450 к – 215 = 1250 700 : x = 100 15 : х = 1 в : 25 = 62 6280 + x = 10000 388 + x = 500 с • 12 = 588 9015 – x = 4028 679 : t = 973. Аз чор 3 њиссаи адади 7320-ро ёбед: А. 5490 В. 9720 4. Аз адади 768 њаштяки онро тарњ кунед: А. 672 В. 965. Чор гурўњи бачагон дар љамъоварии гиёњњои доругї мусобиќа карданд.Гурўњи якум 240 кг, гурўњи дуюм аз чор 1 њисса, гурўњи сеюм аз дањ 7 њисса ва гурўњи чорумаш аз њашт 7 њиссаи гурўњи якумро љамъоварї карданд. Кадом гурўњ љойи дуюмро ишѓол кард?

А.Гурўњи чорум В. Гурўњи сеюм6. Таќсимкунанда 60, њосили таќсим 150, таќсимшавандаро ёбед: А. 9000 В. 9007. Адади номаълумро ёбед: а + 2300 = 6900

А. 4600 В. 9200

БОБИ IX. ЗАРБ ВА ТАЌСИМИ АДАДЊОИ БИСЁРРАЌАМА

ЗАРБИ АДАДЊОИ БО СИФР ТАМОМШАВАНДА БО АДАДИ ЯКРАЌАМА

616. 100 • 4 = 400 2 • 300 = 600 400 • 2 =Барои 400-ро бо 2 зарб кардан 4-ро ба 2 зарб карда, ба тарафи рости адади њосилшуда ду сифрро менависем. 400 • 2 = 800 4 садї • 2 = 8 садї

166

617. Њисоб кунед: 5 • 230 510 • 4 6 • 2 20 520 • 4 7 • 240 530 • 4 8 • 210 540 • 4

618. 100 • 2 2000 • 3 3000 • 4 100 • 2 3000 • 3 4000 • 2 4000 • 3 5000 • 4 1000 • 5

619. 200 • 8 100 • 9 800 • 1 300 + 500 100 • 7 300 • 8 700 • 1 900 - 400Ададњои бо сифр тамомшавандаро ба намуди њосили зарбе тасвир кардан мумкин аст, ки яке аз њамзарбњо 10 ё 100 ё 1000 ва њоказо мебошад.Масалан: 40=4 • 10; 700=7 • 100; 3200=32 • 100.Ададњоро бо њамин гуна њосили зарб иваз кунед: 80 400 6000 340 4300 72000

620. Њалли ин мисолњоро фањмонед: 621 • 30= 621 • (3 • 10) = 621 • 3 • 10 = 18 630Њалро ба таври зерин навиштан мумкин аст:

Х 621

30 18630

Садиро бо садї зарб мекунем, ду сифрро аз тарафи рости он менависем.

621. Њисоб кунед: 200 • 5 400 • 2 500 • 2 200 • 3

167

100 • 8 300 • 3 200 • 4 2 • 400 370 • 2 408 • 2 303 • 3 250 • 4

621. Xољагињои дењќонии “Њољї Неъмат” ва “Ватан” дар љамоати дењоти Љўра Рањмонови шањри Турсунзода сардxонаи замонавї бунёд кардаанд, ки ѓунљоиши њар яке 500 тоннаро ташкил медињад. Мањсулоти ду сардxона, ки ба Ќазоќистону Ќирѓизистон ва Федератсияи Русия содирот мешавад, чанд тоннаро ташкил медињад?

623. Дарозии роњи мошингарди Айнї – Панљакент 113 км буда, он дар 3 сол бунёд гардид, ки самараи Истиќлолияти давлатии Љумњурии Тољикистон мебошад, 31 адад пули xурду бузург ва иншооти зиёди ёрирасон соxта шудаанд. Роњњои мошингард, роњњои њавої, роњњои оњан, роњњои обї барои чї заруранд? 113 километрро бо метр ифода кунед.

ТАЌСИМИ АДАДЊОИ БО СИФР ТАМОМШАВАНДА БА АДАДИ ЯКРАЌАМА

624. Дар ифодаи 600 : 3 = аввал 6 дањиро ба 3 ё, ки 6-ро ба 3 таќсим карда, 2-ро дар њосили таќсим навишта, сипас ду сифр навишта мешавад. 8000 : 4 = 2000 8 њазор : 4 = 2 њазор 2 њазор = 2000

Агар таќсимшаванда якчанд сифр дошта бошад,ададњоро таќсим карда,дар охири њосили таќсим сифрњои боќимонда навишта мешавад.

625. Ба намуди боло такя карда, амалњоро шифоњї њисоб намоед:

600:2 900:9 400:2 90000 : 9

168

400:4 300:3 800:4 2000 : 4 900:3 800:8 700:2 5000 : 5

Намуна: -900 3

-800 8

9 300 8 100 0 0

626. 900 : 6 800 : 4 700 : 5 4000 : 8 900 : 9 800 : 2 700 : 7 1000 : 5

627. Њисобкуниро шарњ дињед:

Дар ин њолат њосили таќсимро ёфтан осон мешавад, яъне 808-ро ба 2 таќсим кардан ќулай аст.Дар њосили таќсим чаро дар мобайн,дар оxир сифр навиштем?

404 : 2 909 : 3 250 : 5 360 : 6505 : 5 208 : 2 350 : 5 640 : 8

628. Хољагии Баракат, ки хољагии серсоња аст, чорводорї, боѓу токпарварї ривољ ёфтааст, соли равон бозори љумњуриро арзон кард:1 кг кишмиши сиёњ – 2 сомонї1кг себи Њисорї – 2 сомонї1л шир – 2 сомонї1кг гўшт – 25 сомонїАз далелњои овардашуда масъалањо тартиб дињед

169


120 : 3 270 : 3 330 : 3 440 : 4 20000 : 4 160 : 4 720 : 9 640 : 8 420 : 7 60000 : 3 900 : 2 800 : 4 600 : 6 500 : 2 70000 : 7

630. 150 : 3 240 : 6 320 : 4 360 : 9140 : 2 210 : 7 350 : 5 490 : 7120 : 3 250 : 5 320 : 8 560 : 8

631. Дар сардxонањои замонавии xољагии дењќонии “Боѓи Сомон”-и шањри Турсунзода, ки дењќони шиноxта Њољї Камол сарварї дорад, аз 400 то 450 тонна мањсулоти тару тоза нигањдорї мешавад, ки тамоми сол бозори љумњуриро таъмин менамояд. Агар 450 тонна ангурро 10 - тоннагї ба бозори љумњурї таќсим намоем, ба чанд бозор мерасад?

632. Дар дењаи Тойчии љамоати дењоти Љўра Рањмонови шањри Турсунзода муассисаи тањсилоти умумии раќами 119 ќомат афроxтааст.Он аз 3 ошёна иборат буда, 64 синфхона дорад. Дар он 400 нафар фарзандони сокинони мањаллаи навбунёд тањсил менамоянд ки, 250 нафарашон аз оилањои љавон мебошанд. Ба масъала савол гузошта њал кунед.

633. Њисоб кунед: 800•8 270•3 202•2 65 412 + 500•2 900 : 9 270 : 3 202 : 2 43 282 – 606 : 3

ЗАРБИ АДАДИ СЕРАЌАМА БА АДАДИ ЯКРАЌАМА

634. Тарзи њисобкуниро дида бароед. Зарби xаттии адади сераќама бо адади якраќама монанди зарби адади сераќама бо

170

адади якраќама аст. Њисобкунии xаттї xеле осон аст. Нигаред, 2-ро бо 3 зарб кунем, 6 њосил мешавад.Онро зери воњид менависем. 2-ро бо 4 зарб кунем, 8 њосил мешавад. Онро зери дањї менависем. 2-ро бо 2 зарб кунем, 4 њосил мешавад. Онро зери садї менависем. 486 њосили зарб аст.

635. Тарзи њисоби 234 • 2 – ро дида бароед ва санљед:

636. Xаттї њисоб кунед: 120 • 2 124 • 4 124 : 4 124 • 3 124 • 5 124 : 2

637. Дењќонони хољагии боѓдорї ба 245 сабад 8-килограммї ангур канда, љой карданд. Онњо њамагї чанд килограмм ангурро ба сабадњо љой карданд?

638. Xољагии чорводорї рўзи якум 286 л, рўзи 2-юм 2 маротиба зиёд шир љўшид. Xољагии чорводорї дар 2 рўз чанд литр шир љўшид?

639. Аз як гов дар як шабонарўз 14 литр шир мељўшанд. Ба њамин мањсулнокї аз дањ сар гов дар муддати як њафта чанд литр шир мељўшанд? Ин масъаларо бо тарзњои гуногун њал кунед:

640. Шарњ дињед:

Х32

Х182

Х86

Х325

4 3 4 3 128 546 344 975

171

641. Xаттї њисоб кунед. Аз компютер истифода баред. 415 • 2 245 • 3 32 • 7 88• 6

318 • 2 325 • 3 32 • 9 54 • 5

642. Сокинон барои ободонии шањр дар 2 ќатор 250 нињоли арча, 270 беx нињоли тут, сафедор ва бед шинонданд. Сокинон њамагї чанд беx нињол шинондаанд?


231 • 4 192 • 5 4420 • 2 315 • 3

644. Дили одами калон дар як даќиќа ба њисоби миёна 65 маротиба мезанад. Дар 2 даќиќа-чї? Дар 10 даќиќа-чї?

645. Шарњ дињед.

Тарзи њисобро дида бароед: 3 • 4 = 12. 2 воњидро зери воњид навиштем, 1 дањї дар ёд. 3 • 5 = 15 бо 1 дањии дарёддоштаамон 16 мешавад. 6 дањиро зери дањї навиштем, 1 садї дар xотир 3 • 2 = 6 садии дар ёдро љамъ кардем, 7 садї шуд. Њосили зарб баробар ба 762.

646. Xаттї њисоб кунед, натиљаро бо калкулятор санљед: 325 • 3 239 • 3 145 • 5 285 • 3 198 • 4 416 • 2 176 • 5 318 • 2

Х 84

Х137

Х124

Х32

Х232

7 5 8 4 4 588 685

172

647. Ба масъалањо савол гузошта, њал кунед.1) Xољагии боѓпарварї мушоњида карда, ба чунин xулоса омад: Дараxти шафтолу 240 беx, зардолу 2 маротиба зиёд, бодом 185 беx аст.2) Љамъияти сањомї ба ањолии дења 322 кг пиёз, 3 маротиба зиёд сабзї фурўxт.

648. Њисоб кунед: 124 • 2 124 • 4 124 : 4 124 • 3 124 • 5 124 : 2

649. Соли гузашта дар шањр ба 110 бинои нав кўчида даромаданд. Имсол бояд назар ба соли гузашта 200-то зиёдтар бинои нав ба истифода дода шавад. Имсол ба чанд бинои нав одамон бояд кўчида дароянд?

ТАЌСИМИ АДАДЊОИ СЕРАЌАМА БА ЯКРАЌАМА

650. Шарњ дињед. Мисолњо аз њамдигар бо чї фарќ мекунанд?

64:2 = 32 864:2 = 132 /\ 60 4 800 60 4

651. 254 : 2 935 : 5 738 : 6 425 : 5 256 : 2 369 : 3


173

864-таќсимшавандаро ба 2 таќсимкунанда таќсим намудан лозим. Таќсимро аз xонаи садињо оѓоз мекунем, дар доxили 8 садї 2-то 4 садї њаст 4-ро бо ду зарб мекунем 8 мешавад, аз 8 – 8-ро тарњ мекунем.Дар доxили 6 дањї 3 дањии 2-тої њаст, 3 дањиро бо 2 зарб мекунем 6 дањї, аз 6 дањї 6 дањиро тарњ мекунем, дар доxили 4 воњид 2 воњид њаст, 2-ро бо 2 зарб мекунем, зери 4 менависем – 432 њосил шуд.

653. Њалли ин мисолњоро фањмонед: 64 : 2 = 60 : 2 + 4 : 2 = 30 + 2 = 32 864 : 2 = 800 : 2 + 60 : 2 + 4 : 2 = 400 + 30 + 2 = 432Таќсимро зери њам менависем: 864 ин 8 садї:6 дањї:4 воњид мебошад.Аввал садињо,баъд дањињо ва дар оxир воњидњоро таќсим мекунем. Њар маротиба месанљем, ки дар њосили таќсим баќия набошад.

654. Њисоб кунед: 888:8 999:3 888:4 488:8

424:2 686:2 636:3 455:5

655. Љадвалро пур кунед:

с 1 2 3 4 5 6 9 10 360

360 : с

656. Мисолњоро зери њам навишта, амали таќсимро иљро кунед: 936 : 3 486 : 2 848 : 4 555 : 5 368 : 4 184 : 2 663 : 3 225 : 5 328 : 4 738 : 4 256 : 2 935 : 5

174

657. Харрот дар дастгоњи куњна дар 6 соат 96 детал ва њамон миќдор деталњоро дар дастгоњи нав дар 4 соат соxт. Харрот дар дастгоњи нав назар ба дастгоњи куњна дар 1 соат чанд детал истењсол кард?

658. Бинои 9-ќабата 162 xона дорад. 5-то чунин бино чанд xона дорад? Агар ба њар як xона як оила љойгир шавад, чанд оила бо xона таъмин мегардад?

659. Xирс 50 сол, асп 30 сол ва xаргўш 10 сол умр мебинад. Xирс назар ба xаргўш чанд маротиба зиёд умр мебинад? Асп аз xаргўш-чї?

Вараќаи 1

1.Њосили таќсимро ёбед:

435 6 972 6

2.Ченакњои дарозиро нависед.

Вараќаи 2.1.Њосили таќсимро ёбед:

195 5 252 7

2.Ченакњои массаро нависед.

Вараќаи 3.1.Њосили таќсимро ёбед:

645 5 568 8

2.Ченакњои xурдтарини дарозї ва массаро нависед.

175

ЗАРБИ СУММА БА АДАД (4 + 3) · 2

Тарзи 1: ( 4 + 3) · 2 = 7 · 2 = 14 .Аввал суммаро њисоб мекунем, баъд натиљаашро ба адад

зарб мекунем. Тарзи 2: ( 4 + 3) · 2 = 4 · 2 + 3 · 2 = 8 + 6 = 14.

Аввал њар як љамъшавандаро ба адад зарб мекунем, баъд натиљањои њосилшударо љамъ мекунем.

2. Амалњоро бо тарзи ќулай иљро кунед: (300 + 500) · 4 (210 + 90) · 2 (2 600 + 4 400) · 8 (1 000 + 2 000) · 3 (3 000+ 1 000) · 5 (1 020 + 80) · 5

3. Ба љойи ситорачањо ададњоро чунон гузоред, ки баробарии дуруст њосил шавад.

* 8 : * = 7 3 * : * = 9 5* : * = 6 * 2 : 8 = *28: 4 = 7 36 : 4 = 9 54 : 9 = 6 32 : 8 = 4

4. Ќимати ифодањоро муќоиса кунед:

(30 + 20) · 3 ва 30 · 3 + 20 · 3 (17 +13) · 5 ва 12 · 5 + 16 · 5

660. 103 • 7 = (100 + 3) • 7 = 100 • 7 + 3 • 7 = 721 103 • 7 = 721 230 • 3 = 690

661. 250 • 3 205 • 4 109 • 7 480 • 2 307 • 4 430 • 2 230 • 3 340 • 2

176

208 • 3 190 • 4 180 • 6 150 • 5 42 • 3 420 • 3 600 • 4 250 • 2

662. Х750

Х870

Х680

Х575

5 7 6 5

Х960

Х560

Х960

Х433

3 4 6 3

663. Муодилањоро њал кунед. 954 – x = 54 x + 100 = 488

420 : х = 100 х • 9 = 900

664. Мактаб-парваришгоњ 2-то костюми писаронаи 180 сомонї ва 3-то куртаи дуxтаронаи 140 сомонї xарид. Ин xарид чанд сомонї мешавад?

665. Мактаб - парваришгоњ ба 780 сомонї 2-то костюми писарона ва 3-то куртаи дуxтаронаи 140 сомонї xарид. Мактаб-парваришгоњ барои костюми писарона чанд пул људо кардааст? Барои куртаи дуxтарона-чї?1. Шарњ дињед:

ЌОНУНИ ЉОЙИВАЗКУНИИ ЗАРБШАВАНДАЊО

666. Њисоб кунед: 222 • 3 75 • 2 350 • 2 100 • 4 2 • 222 2 • 75 2 • 350 4 • 100

667. Ќоидањои љойивазкунии зарбшавандањоро истифода намуда баробариро барќарор кунед:

30 • 7 = 7 • 90 • = •

177

8 • = 30 • 8 • 50 = •

• 2 = 2 • • = • 40

60 • = • 60 • = •

668. Њисобкуниро шарњ дињед:

(30 • 40) • 50 (40 • 40) • 10

30 • (40 • 50) (100 • 10) • 20

669. Бо роњи осон њисоб кунед:

6 • 5 • 720 2 • 5 • 65 25 • 4 • 6

60 • 50 • 7 40 • 2 • 3 30 • 3 • 5

3 • 25 • 3 5 • 6 • 8 6 • 6 • 8

670. Њисоб кунед: (250 + 250) • 2 (2432 + 1432) • 7

(790 • 9) • 3 (3358 + 3842) • 2

100 • 4 + 200 • 4 500 • 2 + 50 • 2 – 100

ГУРЎЊБАНДИИ ЊАМЗАРБЊО

671. Тарзи њисобкуниро шарњ дињед:8 • 5 • 2 = 40 • 2 = 80

672. Барои шумо кадом тарзи њисобкунї осон аст?

3 • 5 • 8 = 10 • 8 = 8 5 • 2 • 8 = 10 • 8 = 80 25 • 8 • 2 = 25 • 2 • 8 = 50 • 8 = 400

178

673. Ифодаи зеринро гурўњбандї кунед:

50 • 6 • 2 5 • 200 • 5 200 • 50 • 80 2 • 40 • 6 10 • 30 • 15 20 • 90 • 50 20 • 18 • 10 40 • 30 • 15 500 • 2 • 7

674. Њангоми гурўњбандї аз ќавс истифода баред:

9 • 20 • 5 70 • 10 • 5 40 • 5 • 50

60 • 50 • 2 5 • 4 • 30 7 • 8 • 10

300 • 5 • 2 12 • 10 • 2 108 • 2 • 1

Намуна: 9 • (20 • 5) = 9 • 100 = 900

675. Бо роњи осон њисоб кунед:

400 • 2 •80 120 • 3 • 4 400 • 2 + 30 • 2

228 • 3 • 2 600 • 5 • 2 100 • 6 + 80 • 6

676. Муодилањоро шифоњї њал кунед:

9 + x = 14 7 • x = 28 x – 8 = 9 x: 5 = 6

677. Сайёњон 4 км роњ рафтанд. Агар онњо њар як километрро дар 15 даќиќа тай кунанд,онњо чанд соат дар роњ буданд?

678. Мошин дар њар як даќиќа 1 км роњро тай мекунад.Он дар 20 даќиќа чанд километр масофаро тай мекунад? Дар 1 соат-чї?

679. Њосили зарби сутуни 3-юм ва 6-уми љадвали зарбро

179

љамъ кунед, њосили зарби сутуни 9-уми љадвали зарб њосил мешавад.

680. Шумо њам санљед: Њосили зарби сутуни 1-ум ва 5-уми љадвали зарбро љамъ кунед. Њосили зарби сутуни шашуми љадвали зарб њосил мешавад. Сутуни 5-умро ба сутуни 1-ум таќсим кунед-чї?

ТАЌСИМИ СУММА БА АДАД

681. Шарњ дињед:(30 + 30) : 2 = 60 : 2 = 30(30 + 30) :2 = 30 : 2 + 30 : 2 = 15 + 15 = 30(40 + 40) : 2 = 80 : 2 = 40(40 + 40) : 2 = 40 : 2 + 40 : 2 = 20 + 20 = 40

682. Бо роњи осон њисоб кунед: (80 + 80) : 4 (21 + 27) : 3 (15 + 15) : 5 (24 + 12) : 6 (30 – 10) : 5 (12 + 8) : 2 (12 + 8) : 4 (40 – 20) : 5 (36 + 27) : 9

683. Аз рўйи намуна њисоб кунед: 360 : 3 = (300 : 3) + (60 : 3) = 100 + 20 = 120

360 : 3 = 120 960 : 3 = 303 : 3 = 560 : 4 = 960 : 6 = 800 : 2 =

684. Падар њазор сомонї маош гирифт. Аз ин маблаѓ аз 5 як њиссаашро ба Амонатбонк гузошт. Амонатбонк дар як сол ба њар сад сомонї 3 сомонї даромад дињад, он гоњ пули падар чанд сомонї мешавад?

180


–690 15 720 : 12 520 : 13

60 46

–90

90 0

686. 180 : 90 + 99 360 : 90 + 79 540 : 90 + 59 270:90+ 89 450:90+69 630:90+49

40 • 7 : 2 (100 – 1) : 9 (1000 – 1) : 9

687. Ба театри лўxтак бо се автобус ва якчанд мошини сабукрав 96 нафар тамошобинон омаданд. Дар њар як автобус 27 нафар ва дар њар як мошини сабукрав 5 нафар тамошобинон буданд. Шумораи мошини сабукравро ёбед.

688. Њисоб кунед:51 : 17 45 : 15 48 : 1272 : 24 80 : 16 26 : 1390 : 15 24 : 12 28 : 14

689. Як сатил биринљ 10 кг, як xалта биринљ 50 кг аст. Ба xалта чанд маротиба бо сатил биринљ андозем 50 кг мешавад? Њисобкуниро бо диаграмма тасвир кунед.

ЗАРБИ АДАДЊОИ БИСЁРРАЌАМА

690. Фарз кунем, ки 46-ро ба 38 зарб кардан лозим бошад. Ќоидаи зарби адад ба суммаро истифода мебарем:46 • 38 = 46 • (30 + 8) = 46 • 30 + 46 • 8Ин амалро xаттї иљро кунед:

181

х

46 38

+ 368

138 1748

386 ва 138-њосили зарби нопурра, 1748-њосили зарби пурра ё ки њосили зарби ададњои 46 ва 38 мебошад.46 • 30 = 1 380 Инро ба монанди намунаи нишондодашуда муxтасар навиштан мумкин аст.Шарњ. Аввал 46-ро ба 8 зарб карда њосили зарби нопурраи 386 - ро њосил мекунем.

х 46

х 46

+ 368

8 30 1380368 1380 1748

Баъд 46- ро ба 30 зарб мекунем, барои ин 46- ро ба 3 зарб карда, ба натиља сифрро нанавишта, љойи онро xолї мегузорем, чунки агар сифр илова кунем, адади воњидњо таѓйир намеёбад. Њосили зарби 46 ба 3-ро зери дањињо менависем. Њосили зарби нопурраи дуюм 138 дањї ё 1380 мешавад.Њосилњои зарби нопурраро љамъ намуда, натиљаи оxирон 1748-ро њосил мекунем.

691. Фањмонед, ки амали зарб чї тавр иљро карда шудааст: Х93 Х67 Х86 18 45 53

+744

+335

+ 258

93 268 430 1674 3015 4558

Х88 Х44 Х73 Х345 Х2435 99 45 13 52 25

182

692. Зарби адади бисёрраќама ба адади якраќама монанди зарби адади сераќама ба адади якраќама аст. Xонаи воњид 2-ро бо 2 воњид зарб кунем, 4 воњид њосил мешавад,ба зери воњид менависем, дар xонаи дањї 3 дањї њаст, онро ба 2 воњид зарб кунем, 6 дањї њосил мешавад, онро ба зери дањї менависем. Шарњро давом дињед.

Х6259

Х4196

Х5674

Х3786

7 4 3 5


Х92

Х77

Х68

Х88

Х98

77 65 19 88 46

+ 644

644 7084


X2345

X3245

X1548

X2678

24 12 46 15

+

9380

4690 56280

X1 750

X2 630

X3 216

X350

20 30 20 200

695. Барои тайёр кардани оши палав барои 5 нафар 1 кг биринљ меандозанд. Барои 100 нафар чанд килограмм биринљ меандозанд?Барои тайёр кардани оши палав ба 5 кг биринљ 1 л равѓан, 1 кг гўшт меандозанд. Барои 50 кг биринљ чанд литр равѓан ва гўшт лозим аст?

183

ТАЌСИМИ АДАДЊОИ БИСЁРРАЌАМА

696. Аз назар гузаронед, ки 492 ба 82 чї тавр таќсим карда шудааст.

Шарњ: Барои он, ки адади њосили таќсимро ёфтан осон шавад, 492-ро ба 82 не, балки ба 80 таќсим мекунем. Барои ин 49-ро ба 8 таќсим карда, 6 њосил мекунем. Ин адади санљишї аст, бинобар он вайро дарњол ба њосили таќсим навиштан лозим нест, чунки мо 492-ро на ба 82, балки ба 80 таќсим кардем. Пас аввал санљидан лозим аст, ки оё мо адади дуруст интихоб кардаем?

–492 82

492 6 0Месанљем: 82-ро ба 6 зарб мекунем, 492 њосил мешавад. Пас адади 6 дуруст будааст. Акнун онро ба њосили таќсим навиштан мумкин аст.

697. Аз рўйи навишт фањмонед, ки 384 ба 96 чї тавр таќсим карда шудааст.

– 384 96

384 4 0

698. Фањмонед, ки амали таќсим аз рўйи наќша чї тавр иљро карда шудааст:

– таќсимшавандаи нопурраи якумро номбар кунед,– фањмонед, ки адади якуми њосили таќсимро чї тавр ёфтед,– таќсимшавандаи нопурраи дуюмро номбар кунед.– фањмонед, ки адади дуюми њосили таќсимро чї тавр ёфтед.

184

– 828 36

72 23

– 108 108

0 Санљед, ки оё њосили таќсим дуруст аст?

699. Њосили таќсими ададњои 273 ва 39 ба чанд баробар аст?

Шарњ дињед:

–365 73

–144 48

–432 72

365 5 144 3 432 6 0 0 0 Дар мисоли якум 365 – таќсимшаванда, 73-таќсимкунанда. Барои 365-ро ба 73 таќсим намудан 73-ро яклуxт карда, 360-ро ба 70 таќрибан таќсим кунем, 5 њосил мешавад. 5-ро ба 73 зарб кунем, 365 њосил мешавад. Мо њосили таќсими 5-ро дуруст интиxоб намудаем.

700. Мисолњоро xаттї њисоб кунед:525 : 25 234 : 78 168 : 42 848 : 16 840 : 12600 : 15 270 : 45 128 : 32 768 : 24 700 : 20

701. Њисоб кунед:324:81 648:24 320:64 680:40 260:26

702. Дар тамошои театри лўxтак аз се синфи сеюм ба миќдори баробар 102 нафар ва аз чор синфи чорум ба миќдори баробар 144 нафар xонанда иштирок доштанд. Аз њар як синф чанд нафар ва њамагї чї ќадар xонандагон намоишро тамошо карданд?

703. Расмро аз назар гузаронед. Асрњо (садсолањо) дар нури ададї тасвир ёфтаанд. Порчаеро нишон дињед, ки 5 аср, 10 асрро нишон медињад.

185

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

704. 1 аср чанд сол аст? 2 аср-чї? 10 аср-чї?

705. Аз 100 кг лаблабу 16 кг ќанд њосил мешавад. Аз 1 тонна-чї?

706. 1) Мошини “Зафира”дар 100 км роњ 9 л бензин сарф мекунад. Ин мошин дар 500 км роњ чанд литр бензин сарф мекунад?

2). Аз назар гузаронед, ки амали таќсим чї тавр иљро карда шудааст: 738-ро таќсим кардан лозим аст. 738-ро на ба 246, балки ба 200 таќсим мекунем, то ки ёфтани адади њосили таќсим осон гардад. Барои ин 7-ро ба 2 таќсим карда, дар њосили таќсим 3-ро њосил мекунем. Дурустии ин адади санљиширо месанљем: 246-ро ба 3 зарб карда, 738-ро њосил мекунем, яъне адади 3 мувофиќ меояд:

–738 246

738 3 0 999 : 333 566 : 283 848 : 212 –856 214 945 : 315 864 : 432 858 : 286

856 4 940 : 188 896 : 128 772 : 386 0

707. 1) Тайёра дар 1 соат 900 км, мошини сабукрав 9 маротиба кам масофаро тай мекунад. Мошин дар як соат чанд километр масофаро тай мекунад?

186

2) Аз рўйи диаграмма масъала тартиб дињед:

708. Таќсими xаттї:

27612 : 531 10626 : 253

8472 : 353 22722 : 541

709. 1)Таќсимро аз садї оѓоз кунед

–972 4 444:2 637:7 366:6

8 243 888:2 455:5 927:3

–17 906:3 108:9 840:4

16

–12

12 02) Агар шифоњї иљро кардани амали таќсим душвор бошад, онро xаттї иљро мекунанд.

–867 3

–376 4 270 : 2 984 : 4

6 289 36 94

–26

–16 810 : 3 678 : 3

24 16

–27 0 656 : 4 872 : 2

27 0 794 : 2 378 : 6

187

710. Дењќон аз майдони обчакории xуд дар 3 рўз 675 кг шалѓам љамъ кард. Ў дар ду рўз чї ќадар шалѓам љамъоварї кард?

САНЉИШИ ЗАРБ


Х180

–720 180

4 720 4 720 0

Амали зарб бо ду тарз санљида мешавад:Агар њосили зарбро ба њамзарби якум таќсим кунем, њамзарби

дуюм њосил мешавад:720 : 180 = 4

Агар њосили зарбро ба њамзарби дуюм таќсим кунем, њамзарби якум њосил мешавад:720 : 4 = 180

712. Њисоб кунед: 27 • 2 125 • 6 125 • 2 32 • 2 18 • 14 250 • 3 17 • 5 22 • 23 200 • 2 14 • 6 45 • 15 400 • 2

713. Дурустии њисобро санљед:18 • 12 = 216 300 • 2 = 600216 : 18 = 12 600 : 2 = 300216 : 12 = 18 600 : 300 = 2

714. Масъалањо тартиб дињед: Ќаламрави Тољикистон аз шарќ ба ѓарб ба масофаи 700

км ва аз љануб ба шимол 500 км тўл кашида, бо Афѓонистон

188

1 030 км, Ўзбекистон 640 км, Чин 430 км, Ќирѓизистон 240 км њамсарњад мебошад.

715. Периметри майдони росткунљашаклро аз рўйи дарозї ва бари он ёбед:

Дарозї 10м 15м 15м 20м

Бар 10м 10м 25м 15м

Периметр

716. Нозанин њосили зарби ифодањои 284•2, 284•3, 495•2, 333•3-ро зери њам навишта дар 2 даќиќа ва бо ёрии микрокалкулятор дар 1 даќиќа њисоб кард. Xудатонро санљида бинед, ки шумо ин амалро назар ба Нозанин тезтар ё сусттар иљро кунед?

717. Њисоб кунед ва санљед. 149 • 5 339 • 3 163 • 4 437 • 2 111 • 9 187 • 5 287 • 2 239 • 4 500 • 2

718. Дарозии хирси сафед 3 м буда, массааш 510 кг, дарозии паланг 1м 90 см, массааш 384 кг аст.Фарќи дарозї ва массаи њайвонњоро ёбед.

719. 1) Бо сантиметр ифода кунед: 69 м 9 см; 5 дм 2 см; 12 дм 5 см;

2) Бо детсиметру сантиметр ифода кунед: 16 см ; 208 см; 75 см;

3) Бо метр ифода кунед: 1 км.

189

САНЉИШИ ТАЌСИМ

720. Мисолњои зеринро њал кунед ва тарзи њалро бо амали зарб санљед: 84:3 72:2 56:4 76:2

721. 18 : 2 = 9 32:4 = 16:4 = 24:4 =

9 • 2 = 18

18 : 9 = 2

722. 35 • 2 81 : 3 38 : 4 19 • 3 26 • 3 96 : 6 69 : 3 14 • 7 18 • 5 51 : 3 56 : 7 13 • 6

723. Мактаббачагон ба ду тарафи кўча 78 дараxти арчаро баробар шинонданд. Ба як тарафи кўча чанд дараxти арча шинонда шудааст?

724. Барои 3 м лента 39 дирам доданд. 5 м метр њамин xел лента чанд пул мешавад?

725. Табиатшиносони љавон 36 xаргўшро баробар ба 9 катак љой карданд. Дар 6 катак чандто xаргўш њаст?

726. Љадвалро аз назар гузаронед:

b 72 72 72 72a 2 6 12 36

b : a 36 12 6 2

Агар таќсимшавандаро таѓйир надода, таќсимкунандаро якчанд маротиба зиёд ё кам кунем, њосили таќсим чї гуна таѓйир меёбад?

190

727. Тарзи њал ва санљишро фањмонед:

– 548 2 Х 274 164 8 819 9 842 2

4 274 2

– 14 548

14

– 8

8 0

728. 56 : 2 64 : 4 15 • 3 47 • 3 72 : 3 92 : 4 27 • 3 25 • 4 51 : 3 80 : 5 29 • 3 28 • 3

729. Тарзи њалро фањмонед ва дурустии онро санљед:

–945 3

–548 2

–348 4

9 315 4 274 32 87

–4

–14

–28

3 14 28

–15

–8 0

15 8 0 0

Санљиши таќсими xаттї њам мисли санљиши таќсими шифоњї бо ду роњ иљро карда мешавад:

Њосили таќсимро бо таќсимкунанда зарб кунед, таќсимшаванда њосил шавад, мисол дуруст аст.

Таќсимшавандаро ба њосили таќсим таќсим кунед, таќсимкунанда њосил шавад, мисол дуруст аст.

730. Тарзи њалро фањмонед ва дурустии онро санљед

–492 82

–384 96

492 6 384 4 0 0

191

731. Ќатора масофаи 320 километрро бо суръати якхела дар 8 соат тай кард. Ќатора дар як соат чанд километр масофаро тай кардааст?

732. Барои таъмир кардани xонањо 24 баста зардеворї xариданд, ки њар як баста 7 м буд. Аз се як њиссаи онро ба девори xонањо часпониданд. Чанд метр зардеворї боќї монд?


аз омўзиши боби нуњум1. Ададњои додашуда дар ваќти зарб чї номида мешаванд?2. Ададњоеро, ки њангоми зарб њосил мешаванд, чї меноманд?3. Зарбро чї навъ ва бо кадом амал санљидан мумкин аст?4. Ададњои додашуда дар ваќти таќсим чї номида мешаванд?5. Ададеро, ки дар натиљаи таќсим њосил мешавад,чї меноманд?6. Таќсимро чї тавр ва бо кадом роњ месанљанд?7. Њангоми ададро ба 10,100,1000 зарб кардан кадом роњи осонро истифода мебаред? Њангоми таќсим- чї? 8. Дар кадом њолат амали љамъро бо зарб иваз кардан мумкин аст? 9. Адади калонтарини сераќамаро бо адади калонтарини чорраќама зарб кунед, кадом адад њосил мешавад? Роњи осони њисобро шарњ дињед.10. Адади калонтарини чорраќамаро ба адади xурдтарини сераќама таќсим кунед, кадом адад њосил мешавад? Роњи њисобро шарњ дињед.11.Таќсимро иљро карда, аз куљо медонед, ки адади 920 ба 2 бебаќия таќсим мешавад?12. Кї якумин шуда ќимати ифодаро меёбад:700 • 100 : 7 • 5

192

ХУДАМРО МЕСАНЉАМ!Дарси љамъбастї ва натиљагирї аз боби нуњум

1. 2151 + 1245 4187 + 4223 4356 + 4485 2352 + 3142 3154 + 4052 4856 + 1442 2466 + 1335 4732 + 2174 3125 + 2931

2. 3541 – 2136 1442 – 1245 1752 – 1463 7921 – 2241 6829 – 1726 4332 – 2312 4371 – 2243 6823 – 1275 2751 – 2663

3. 4900 : 70 5600 : 80 6300 : 90

5600 : 70 6400 : 80 7200 : 90

6300 : 70 7200 : 80 8100 : 90

4. Раќамњои партофташударо гузоред:

X 1 * 3

X 2 * *

–4 * 9

7 6 2 8 *

* 2 * * * 90 * 2 5


507 . 4 2718 . 3 6 . 2661

214 . 6 7083 . 9 5 . 4370

168 . 3 4323 . 8 7 . 1480

6. Амали зарбро иљро кунед:

3000 . 3 1840 . 6 2800 . 8

6000 . 2 5020 . 5 7000 . 2

1400 . 7 1100 . 4 4020 . 4

7. Њисоб кунед: 437 . 4 4914 . 2 4500 . 7

193

418 . 8 7428 . 3 4805 . 2

392 . 9 1888 . 6 5024 . 5

8. Дар оxири сол аз чор як њиссаи дафтарњои дар аввали сол xаридаи Мањина боќї монд. Дар давоми сол шумораи дафтарњои xаридаи Мањина чанд маротиба кам шуд? Њисоб кунед, ки агар Мањина дар аввали соли тањсил 36 дафтар xарида бошад, њоло чанд дафтар боќї мондааст?

9. 1) Дар мактаб 1880 хонанда тањсил мекунад. Дар оxири соли тањсил чоряки онњо аз математика бањои чору панљ гирифтаанд. Чанд нафар хонанда соли тањсилро аз математика бо бањои xубу аъло xатм кард? 2) Чанд нафар хонандаи мактаби шумо аз математика бањои чору панљ гирифтаанд? 3) Чанд нафар xонандаи синфи шумо аз математика бо бањои ќаноатбахш меxонанд?

10. Муњлати нигоњ доштани ќаймоќ, љурѓот, шир дар яxдон як њафта муќаррар шудааст. Агар ќаймоќ, љурѓот ва ширро 1-уми июн тайёр карда бошанд, онро то кадом ваќт истеъмол кардан мумкин аст?

11. Муњлати нигоњдории торт 48 соат муќаррар шудааст. Агар тортро 1-уми июн тайёр карда бошанд, онро то кадом ваќт истеъмол кардан мумкин аст?

12. Дар шањри Душанбе рўзе 112-то автобус, 75-то троллейбус, 1500-то таксї кор мекунад. Дар як рўз чандто наќлиёт ба ањолии шањр xизмат мерасонад?

194

БОБИ X ДАРСЊОИ МУСТАЊКАМКУНЇ ВА ТАКРОР

733. Њисоб кунед. Аввал амалњои зарб, таќсим ва баъд амалњои љамъ ва тарњро иљро кунед:

12 • 13+20457 124 • 7 + 394 888 : 8 – 18 12 • 47 – 500 124 · 20 – 848 927 : 9 + 2549 13 • 14 + 6432 183 · 9 +1300 168 : 8 – 7 13 • 45 – 495 183 · 60 – 1298 954 : 9 – 36

734. Дар њар як адади додашуда чанд дањї њаст?

1000; 2000; 3000; 4000; 5000; 6000; 7000; 8000; 9000.

735. Ададњои додашударо 200-тої зиёд кунед:

2100; 2200; 2300; 2400; 2500; 2600.

736. Ададњои додашударо 100-тої кам кунед:

3900; 3700; 3500; 3800; 3600; 3400; 3300; 3200.

737. Њангоми љамъи кадом њазорињои яклуxт адади 7000 њосил мешавад? Њамаи њолатњои имконпазирро нависед:

738. Њангоми тарњи кадом њазорињои яклуxт адади 4000 њосил мешавад? Панљ њолати имконпазирро нависед:

739. 8 + 9 99 + 2 995 + 77 2997 + 4 465 + 107 8+ 8 9 + 6 7 + 77 318 + 55 219+99 25+9 55+9 68+77 686+88 999+555

195

740. Тарњи ададњо аз дањї гузашта: 13 - 4 112 - 8 218 - 9 624 - 88 536 - 97 82 - 7 194 - 9 353 - 60 468 - 99 991 - 85

741. Љамъ ва тарњи ададњои яклуxт: 30 + 40 5200 + 500 600 – 400 10000 - 2000 240 + 50 620 + 6000 750 - 50 8700 - 700

742. Xаттї њисоб кунед:112 + 895 3056 + 4481 53725 + 1778 4671 + 87542342 + 2570 14485 + 3996 47612 + 1489 18599 + 24879

743. 4355 - 1490 78700 - 2138 96800 - 5678 11000 - 3814 8580 – 5918 6490 - 4790 85100 – 6442 8800 - 3938

744.

912460 - 1490 22350 - 9750 6875 - 1095 12348 + 6999

54875 – 7161 9550 + 6787 10341 + 9297 16804 + 11750

745.

115 • 16 118 • 9 60 • 50 185 • 150 816 • 22

189 • 9 200 • 90 202 • 60 417 • 182 900 • 100

746. 700 : 10 1080 : 10 8900 : 100 1500 : 100 8500 : 10 6700 : 100 7190 : 10 2250 : 10

196

747. 585 : 5 900 : 6 100 : 4 200 : 20 450 : 15 558 : 62 427 : 7 244 : 4

748. 969 : 17 1368 : 57 1240 : 20 1121 : 19

544 : 8 690 : 69 949 : 13 945 : 75 704 : 16 1206 : 67 893 : 19 1020 : 20

749. (1441 + 1263) – (845 – 699) 21000-(274 + 469)

210 + 845 – 389 + 147) 9800 –145 + 385 18 349 + 612 +48 (500 + 621 + 249) – 700

750. 83 • 11 – 79 • 9 9900 – 86 • 10 2242 + 91 • 11 124 • 2 + 75 • 5 41000 – 525 : 25 651 : 93 + 445 : 89

751. 10000 – 18 • 18 + 145 : 5 58 • 9 2 – 100 3247 + 19 • 17 – 549 : 61 900 : (760 , 759) • 45 492 : 12 + 160 • 19 – 149 858 : 11 • 150 97800 – 976 + 1247 16 • 5 + 10 • 80

752. 70 • 10 : 7 • 5 920 : 2 • 5 – 800 25 • 25 • 2 – 1000 693 : 9 • 10 + 1428 (500-71 • 6) • 2 (612 – 500) : 4 +857 1422 – 5 • 6 + 4000 4600 – (12 • 5 + 14 • 4)

197

753. 1км = 1 м = дм 1 м = см

1дм = см 1 см = мм 1 дм = мм 3км 200 м = м 7 км 100 м = м

15км = м 3 дм з см = см

754. 1 соат = 60 даќиќа 1 даќиќа=60 сония 2 соат 5 даќиќа= даќиќа 1 соат 15 даќиќа 3 сония = сония120 даќиќа = соат 180 даќиќа= соат 10 соат = даќиќа 200 даќиќа = соат даќиќа

755. 7500 м = км м 810 см = м см 9150 г = кг г 105 см = дм см

756. 8900 м = км м 4000 г = кг

7000 м = км м 120 даќиќа =соат 8 км = м 70 дм = м

757. x + 275=899 x – 23=4606 х • 12=588 x – 215 = 8297 900 : x = 100 676 : x = 97 5 • х = 1254 628 + x = 100000 5 • х = 260 x : 25 = 88 8615 –x = 4283 1388 + x = 50088 9812 – x = 5757 x – 300 = 28755 754 : x = 1 x : 8 = 128 6488 + x = 90000 355. х = 5

198

758. Xољагии дењќонї барои говњо 44 604 с силосро аз њисоби як гов 54 с ва 10 176 с силосро аз њисоби барои як гўсола 32 с тайёр кард. Дар хољагии дењќонї њамагї чанд сар гову гўсола њаст?

759. Аз 15 гармxонаи якxела соли гузашта 450 т бодиринг гирифтанд. Имсол боз 5-то њамин xел гармxона соxтанд. Агар аз њар як гармxона ба мисли соли гузашта њосил гиранд, имсол чї ќадар бодиринг мегиранд?

760. Даври гардиши Замин дар гирди Офтоб ба 365 шабонарўз баробар аст, вале гардиши Мирриx дар гирди Офтоб нисбат ба даври гардиши Офтоб 322 шабонарўз зиёд аст. Даври гардиши Мирриx дар гирди Офтобро муайян кунед.

761. Набзи инсон дар њар даќиќа 70 бор мезанад. Дар ваќти њар як задан дил њамчун косае 100 г xунро мегузаронад. Дар муддати 1 даќиќа дили инсон чанд грамм xунро мегузаронад! Дар як соат-чї? (бо килограмм ифода кунед, 1000 г=1кг њисоб кунед).

762. Олуи аз боѓ љамъовардашударо 7-килограммї дар 15 сабад љой карданд. Агар аз њар дараxт 5 -килограммї олу љамъ оварда бошанд, ин миќдор олуро аз чанд дараxт љамъ овардаанд?

763. Дар як xонаи бачагон барои хўроки 72-рўзаи 168 нафар

199

ва дар дигар xонаи бачагон барои xўроки 144-рўзаи 84 нафар карам заxира карданд. Дар кадом xонаи бачагон карамро зиёдтар заxира карданд ва чанд маротиба зиёд?

764. Аз 1 кг шири xом 160 г саршир (ќаймоќ) ва аз шири боќимондаи ќаймоќаш гирифташуда чакка људо карданд, ки вазнаш назар ба вазни шири боќимонда 10 маротиба кам буд. Чанд грамм чакка гирифта шудааст?

765. Дар маѓозаи Шифо 250 кг шафтолу њаст, вале гелос назар ба шафтолу 58 кг зиёдтар. Миќдори себу нок 375 кг буда, банан, кивї, мандарин, афлесун ва бодирингу помидор бошад 1439 кг аст. Дар маѓозаи Шифо њамагї чанд килограмм мева њаст?

766. Соли тањсил 2015-2016 дар Xатлон 33 266 дар Суѓд 32 380 дар шањри Душанбе 6500, нафар дар ВМКБ 6150. омўзгор фаъолият мебурд. Аз далелњои овардашуда масъалањо тартиб дињед.

767. Дар бидонњо 320 л шир буд. Ба 90 нафар 2-литрї фурўxтанд. Чанд литр шир монд?

768. Таътили тобистона 10-уми июн оѓоз ёфта, 1-уми сентябр ба оxир мерасад. Таътили тобистона чанд рўз давом мекунад?

200

769. 1) Азиза рўзе 15 сањифа китоби афсона меxонад. Ў дар давоми таътили тобистона, яъне аз 10-уми июн то 1-уми сентябр чанд сањифа китоб xонда метавонад? 2) Китоб 100 сањифа дорад. Баъд аз он ки якчанд сањифа xонда шуд, 24 сањифа боќї монд. Чанд сањифа китоб xонда шудааст?

770. Аз як майдон 270 с чормаѓз, 227 с бодом ва аз майдони дуюм 40 850 кг зардолу љамъ оварданд. Аз ду майдон чанд килограмм њосил гирифтанд?

771. Соњибxоназан барои зимистонгузаронї аз 10 кг зардолу, 10 кг анљир, 5 кг бињї мураббои гуногун пуxт, ки ба њар як килограмм мева 1 кг шакар сарф шуд. Барои пуxтани мураббо чанд килограмм шакар сарф шуд?

772. Баъд аз он ки дар дукони мевафурўшї 80 ќуттї ангурро фурўxтанд, дар дукон 60 ќуттї ангур боќї монд. Дар дукон њамагї чанд ќуттї ангур буд?

773. Ба бозори мевафурўшї якчанд килограмм лимў оварданд. Баъди фурўxтани 260 кг лимў дар бозор назар ба лимўи фурўxташуда 190 кг зиёдтар лимў боќї монд. Ба бозор чанд килограмм лимў оварда буданд?

774. Дар рама як миќдор гўсфанд буд. Баъди он ки ба рама боз

201

270 гўсфанд њамроњ карданд, 750 сар гўсфанд шуд. Дар рама чанд сар гўсфанд буд?

775. Уштур 100 кг равѓан ва гўсфанди њисорї 50 кг камтар равѓан дорад. Гўсфанди њисорї чанд килограмм равѓан дорад?

776. Хонандагони синфи сеюм 40 кг, хонандагони синфи дуюм 23 кг ва хонандагони синфи якум 16 кг гиёњњои шифобаxш љамъ карданд. Доир ба муќоисаи фарќи ададњо ифода тартиб дода њал кунед.

777. Дар мусобиќаи мисолтартибдињї Руxшона 25 мисол,

Раъно 27 мисол ва Зайнаб назар ба Руxшонаю Раъно якљоя 30

мисол камтар тартиб дод. Зайнаб чанд мисол тартиб додааст?

778. Порчае кашед, ки 12 см бошад. Ин чанд детсиметр ва сантиметр мешавад?

779. Дарозї ва бари китоби математикаи xудро бо xаткашак чен намуда, бо детсиметр ва сантиметр ифода кунед ва периметри онро ёбед?

780. Дарозии ваљаби xудро бо xаткашак чен кунед ва дар дафтаратон порчае кашед, ки дарозиаш ба дарозии ваљабатон баробар бошад. Бо ёрии ин порча квадрат тартиб дода, периметри онро њисоб кунед.

202

781.Секунљањои баробартараф ва гуногунтараф тасвир карда, периметри онњоро њисоб кунед. Ченакњои дарозї, масса, ваќтро нависед.

782. Аз 120 метр атлас 60 куртаи дуxтарона дўxтанд. Барои якто курта чанд метр атлас сарф шуд?

Ҷавобҳо

14. 15м, 28м; 20. 53 китоб; 35. 1) 81; 2)14; 91. 200 нафар; 105. 4 нафар зиёд;

115. 599; 449; 575; 222; 166; 206; 450; 450; 320; 120. 556 нафар; духтарон 18

нафар кам; 127. 27 нафар; 4 нафар зиёд; 132. 210 нафар писарон; 139. 1)

75 саҳифа; 2) 300 нафар; 3) 7 китоб ; 4) 11 китоб; 144. 882; 714; 405; 337;

879; 999. 155. 420 қадам 1) 820; 2) 700. 166. 20; 20; 0. 168. 300кг сабзӣ 185.

14 банка шакаробу 16 банка шарбати ангур. 187. 3. англисӣ 2 маротиба

зиёд аз русӣ, 2 маротиба кам, 6 нафар зиёд, 6 нафар кам. 188. 15, 16, 17,

17, 15, 14, 13. 191. 20-то миз. 194. 48 оиларо. 201. 784 сомонӣ. 203. 336 дона

гул. 211. 240 сомонӣ. 219. 896 сомонӣ. 221. 888 кг себ. 226. 700 маротиба.

234. 25 пешдоман. 239. 627; 528; 392; 900. 259. 4 (б. 46); 6 (б. 26); 14 (б. 45);

9 (б. 3). 328. 5м боло; 6м боло. 329. 1) 3дм; 2) 2дм; 3) 5 дм. 334. Тартиби

иҷрои амалҳоро мефаҳмонад. 335. 27172; 46628; 7225; 3000. 341. 536; 250;

253; 592; 257; 592. 342. 200м. 344. 224 саҳифа. 347. 46066; 42758; 10;2. 389.

9 см. 409. 4 см. 426. 50075; 36805; 35788. 435. 150; 250; 300. 438. 30 халта.

463. 56 кг. 468. 1) 500 г; 2) 1 кг 700 г; 3) 2-3; 50-60; 25-30; 300-1500; 4) 850 кг.

473. 1) 50 кг; 80 кг; 40 кг; 70 кг; 90 кг. 2) 1 т 7 с ? 7 т 3 с; 12т 11с ? 11т 12с.

3) 1500 т = 15 000с; 5 т = 50 с. 484. 60 м. 485. 1) 25 аср; 2) Падар - 33 сола; 3)

Модар - 30-сола; 4) Акбар – 3-сола; 5) Аҳмад - 5-сола; 6) Нигина - 8 сола;

203

7) Нозанин -10-сола; 8) Назокат –11 сола. 513. 70 сомонӣ. 514. 4 сомонӣ.

517. 90л ё 45л ё 30л зарф. 518. дар 1 соат 1 л; дар як шабонарўз 24 л; 2)

1800 л; 3) 18 нафар. 520. 4333; 3063; 5331. 525. 1) 27; 243; 300; 3 (бақия)

2) 16. (бақия 1); 405; 500; 20. 537. 1234; 3530; 3316; 5347. 548. 360; 1260;

300. 551. х – 27 = 75; 102 - то чормағз. 557. 5519; 1402; 4172; 1977. 656.

312; 243; 212; 111. 658. 810 оила. 664. 780 сомонӣ 668. 60000; 60000; 16000;

20000. 670. 1000; 21330; 1200; 27048; 14300; 1000. 684. 272 сомонӣ

204

МУНДАРИЉА

БОБИ I. МУСТАЊКАМКУНИИ МАВОДИ СИНФИ 2Xондан ва навиштани ададњо дар доираи 100 ...........................................3Љамъ ва тарњ дар доираи 100 ……………………………………...................5Зарб ва таќсим дар доираи 100…………………………….……............…....8Зиёд ва кам кардани ададњо ………………………………….……...............9Саволу љавоб. Xудамро месанљам! (Дарси љамъбастїва натиљагирї)........................................................................................11-12

БОБИ II. ЊАЗОРЇ. НУМЕРАТСИЯXондан ва навиштани ададњо дар доираи 1 000………………..................13Xондан ва навиштани ададњо бо разрядњо………………………...........…16Ба суммаи љамъшавандањои разрядї навиштани ададњо…….................18Баробарї ва нобаробарињои ададї….………………………….........….….21Љамъи ададњои сераќамаи яклуxт……………………………..…............….22Тарњи ададњои сераќамаи яклуxт…............................................................23Љамъ ва тарњи ададњои сераќама аз дањї нагузашта...............................25Љамъ ва тарњи ададњои сераќама аз дањї гузашта.…........................…...28Љамъ ва тарњи xаттии ададњои сераќама аз дањї нагузашта ..................31Њосил кардани ададњои сераќамаи яклуxт...............................................34Љамъ ва тарњи xаттии ададњои сераќама аз дањї гузашта........................37Санљиши љамъ ва тарњ................................................................................40Саволу љавоб. Xудамро месанљам! (Дарси љамъбастї ва натиљагирї).........................................................42-42

БОБИ III. ЗАРБ ВА ТАЌСИМИ ЃАЙРИЉАДВАЛЇЗарби шифоњии ададњои яклуxт..................................................................44Таќсими шифоњии ададњои яклуxт.............................................................46Зарби шифоњии ададњои дураќама ба адади якраќама........................... 48Таќсими шифоњии адади дураќама ба адади якраќама............................49Зарби xаттии адади дураќама ба адади якраќама…………….........……. 51Таќсими xаттии адади дураќама ба адади якраќама………............…....54

205

Зарби адади дураќама ба адади дураќама……………..….....................…57 Таќсими адади дураќама ба адади дураќама.............................................60Таќсими баќиядор…................................................................................…62Саволу љавоб. Xудамро месанљам! (Дарси љамъбастї ва натиљагирї) ………………………………………………………...………67-68

БОБИ IV. АДАДЊОИ БИСЁРРАЌАМАНумератсияи ададњо аз 1 000 то 10 000.......................................................69Xондан ва навиштани ададњо дар доираи 10 000......................................71 Разряди дањњазорињо.................................................................................72Љадвали синфњо ва разряди садњазорињо....................................................74 Саволу љавоб. Xудамро месанљам! (Дарси љамъбастї ва натиљагирї)........................................................................................76-77

БОБИ V. ЉАМЪ ВА ТАРЊИ АДАДЊОИ БИСЁРРАЌАМАЉамъ ва тарњи шифоњї дар доираи 10 000.................................................79Љамъ дар доираи 100 000............................................................................80Тарњ дар доираи 100 000..............................................................................83Тартиби иљрои амалњо дар ифодањои беќавс............................................85Тартиби иљрои амалњо дар ифодањои ќавсдор..........................................88Саволу љавоб. Xудамро месанљам! (Дарси љамъбастї ва натиљагирї)……….............................................................................91-92

БОБИ VI. МАВОДИ ГЕОМЕТРЇКунљ. Намудњои кунљ. Чен кардан ва муќоисаи кунљњо...........................93Бисёркунља....…….......................................................................................95Секунља. Намудњои секунља. Секунљаи росткунља...................................98Секунљаи гуногунтараф, баробартараф ва баробарпањлў.......................100Периметри секунља....................................................................................102Росткунља. Квадрат. Хосиятњои росткунља ва квадрат............................105 Периметри росткунља................................................................................107Периметри квадрат....................................................................................109Периметри бисёркунља..............................................................................111

206

Давра ва доира ..........................................................................................113Радиус. Диаметр .......................................................................................114Тасвири ададњо дар нури ададї................................................................116Тасвири ададњо бо ёрии диаграммањо.....................................................118 Саволу љавоб. Xудамро месанљам! (Дарси љамъбастї ва натиљагирї)……...........................................................................121-122

БОБИ VII. БУЗУРГИЊО. ВОЊИДИ ЧЕНАКИ ДАРОЗЇ.Воњидњои ченакњои дарозї. Метр, детсиметр, сантиметр, миллиметр. Муќоисаи детсиметр. ..............................................................................123 Километр. Љадвали ченакњои дарозї.......................................................125Ченаки масса. Килограмм. Грамм............................................................128Килограмм ва тонна. ………………………….……………………....….....131Сентнер ва тонна........................................................................................132Ченаки ваќт. Сол, моњ ва њафта................................................................133Соат. Даќиќа. Сония…………………………………………………........…136 Рељаи рўз ва таќвим...................................................................................137Асъори миллї. Сомонї. Дирам…............................................................139 Ѓунљоиш. Воњиди ченаки ѓунљоиш...........................................................141Саволу љавоб. Xудамро месанљам! (Дарси љамъбастї ва натиљагирї)………..............................................................................142-143

БОБИ VIII. МУОДИЛАИфодањои њарфї........................................................................................144Ёфтани љамъшавандаи номаълум............................................................146 Ёфтани тарњшавандаи номаълум.............................................................149Ёфтани тарњкунандаи номаълум..............................................................150 Ёфтани њамзарби номаълум.....................................................................152 Ёфтани таќсимшавандаи номаълум.........................................................154Ёфтани таќсимкунандаи номаълум..........................................................155Масъалањои баръакс.................................................................................158 Ёфтани њиссаи адад...................................................................................159 Ёфтани адад аз рўйи њисса .......................................................................161

207

Саволу љавоб. Xудамро месанљам! (Дарси љамъбастї ва натиљагирї)………....................................................................................164

БОБИ IX. ЗАРБ ВА ТАЌСИМИ АДАДЊОИ БИСЁРРАЌАМА Зарби ададњои бо сифр тамомшаванда бо адади якраќама....................165Таќсими ададњои бо сифр тамомшаванда ба адади якраќама................167Зарби адади сераќама ба адади якраќама................................................169Таќсими ададњои сераќама ба якраќама..................................................172Зарби сумма ба адад .................................................................................175 Ќонуни љойивазкунии зарбшавандањо ..................................................176Гурўњбандии њамзарбњо..........................................................................177Таќсими сумма ба адад.............................................................................179Зарби ададњои бисёрраќама.....................................................................180Таќсими ададњои бисёрраќама..................................................................183Санљиши зарб..........................................................................................187Санљиши таќсим........................................................................................189Саволу љавоб. Худамро месанљам! (Дарси љамъбастї ва натиљагирї).........................................................................................191-192

БОБИ XДарсњои мустањкамкунї ва такрор.........................................................194Љавобњо......................................................................................................202 Мундариља.................................................................................................203

208

Шуайбова Очаљон, Њамидова Ањсанбону, Одилова Марњабо, Рабиев Сатторбердї, Худойдодова Муњаррам,

Љонмирзоев Эраљ, Њољибоева Ўѓулой

МАТЕМАТИКА

Китоби дарсї барои синфи 3-юми муассисањои тањсилоти умумї

Муњаррир Додохон Љалолов Мусањњењ Мењрї Саидова Муњаррири техникї Наљмиддин Салоњиддинзода Тарроњ Зафар Саъдуллоев

Ба чоп 22.06.2018 иљозат дода шуд. Коѓази офсет. Чопи офсет. Андоза 70х90 1/16. Љузъи чопї 13.

Адади нашр 200000 нусха. Супориши № 58/2018

Муассисаи нашриявии «Маориф»–и Вазорати маориф ва илми Љумњурии Тољикистон. 734024, шањри Душанбе, кўчаи Ањмади Дониш, 50.

Тел: 222–14–66, E–mail: [email protected]

Дар матбааи ЉДММ “Мега-принт” ба табъ расидааст.Љумњурии Тољикистон, шањри Душанбе, хиёбони Борбад, 36.

Тел: 44–620–01–80

Documents

МАТЕМАТИКАmaorif.tj/storage/Dokument's/Kitobho/sinfi3/0ccf731f89... · 2019-09-10 · Математика. Китоби дарсї барои синфи 3-юм. Душанбе,