ÇOKLU ZEKA

ÇOKLU ZEKA

Çoklu zekâ kuramı 1983 yılında Howard

Gardner tarafından zekâyı tek ve baskın bir

yetenek olarak görmekten ziyade, çeşitli ve

özel boyutlardan oluştuğunu öneren bir

modeldir.

Gardner bilişsel yeteneklerin geniş bir yelpazeden oluştuğunu

ve aralarında sadece çok zayıf bir korelasyonun bulunduğunu

savunmaktadır. Örneğin, kuram çarpma işlemini kolayca

öğrenen bir çocuğun, bu görevde zorluk yaşayan bir çocuğa

göre daha zeki olduğunu söylemez. Basit çarpma işlemlerinde

uzmanlaşmak için zaman harcayan bir çocuk 1) çarpma

işlemini farklı bir yolla öğrenebilir, 2) matematik dışındaki bir

alanda üstün olabilir, 3) hatta çarpım sürecini derin bir seviyede

anlıyor veya tamamen farklı bir süreç olarak görüyor olabilir.

Temelde derin bir anlayış içermesi de yavaşlığa ve çarpım

tablosunu hızlı hatırlayan çocuğa bakıldığında potansiyel

matematiksel zekâsının gizlenmesine neden olabilir.

Kuram ortaya atıldıktan sonra farklı

tepkilerle karşılaştı. Geleneksel zekâ

testleri ve psikometrikler genellikle zekânın

boyutları ve farklı görevler arasında Gardner'ın

Kuramının öngördüğü düşük ilişkiden ziyade

yüksek korelasyon bulmakta. Yine de birçok

eğitimci kuramın önerdiği yaklaşımların

uygulamalı değerini destekler.

Gardner bir davranışın bir zekâ olabileceğine dair birçok ölçüt

dile getirdi.[2]

• Bu ölçütler:

• Beyin hasarından beynin korunması potansiyeli,

• Evrimsel tarihteki yeri,

• Çekirdek etkinliğinin oluşumu,

• Kodlamaya duyarlılığı (sembolik ifade)

• Farklı gelişimsel devamlılığı,

• Bilgilerin, dahilerin ve diğer olağanüstü insanların varlığı,

• Deneysel psikoloji ve psikometrik sonuçlarla desteklenmesidir.

Gardner dokuz yeteneğin bu ölçütleri karşıladığını savunur: • Uzamsal • Sözel • Mantıksal-Matematiksel • Kinestetik • Müziksel • İçsel • Sosyal • Doğasal • Varoluşsal • Yukarıdaki zekâ çeşitlerinin yanı sıra, Gardner Ahlâk

zekâsı'nın da 10. boyut olmaya değer olduğunu belirtmektedir.

1- Bedensel/Devin Duyusal Zeka : Bu zeka türü, Vücudunu kullanma (dans ve vücut dili ), Oyun oynama (spor yapmak) ya da Yeni bir ürün yaratma (icat yapmak) Duygularını ifade etme yetenekleri ile ilgilidir. Spor yapmaktan ve dans etmekten hoşlanırlar, ellerini ve bedenlerini kontrol ve koordine etmekte son derece başarılıdırlar. Aktörler, mim oyuncuları ve sporcular bu zeka türünde gelişmiş insanlardır.

Bedensel/Devin duyusal zekayı geliştirmek için; • Dramatik bir oyunda görev alın, • Bir fikir, düşünce veya duyguyla ilgili bir rol yapın. • Güncel olayları ya da modern buluşları inceleyerek

mimiklerle anlatın (sessiz film oynamak gibi). • Fiziksel etkinlik ve fazla hareket gerektiren, yarışma

olmayan bir oyun oynayın, • düşündüklerini el, kol hareketleriyle:ifade eden bir

gurup içindeki insanların isimlerini öğrenin. • Halk dansı, koşma, yüzme ve yürüme gibi fiziksel

aktivitelere katılın. • Ruh halinizi değiştirmek ya da karşılaştırmak için farklı

yollardan yürümeyi deneyin. • Vücudunuzun bildiklerini ve fonksiyonlarının neler

olduğunu daha da iyi anlamak için her gün yaptığınız ve fiziksel güç gerektiren kazma, çim biçme, bulaşık yıkama, aracınızı park etme gibi işlerde dikkatlice kendinizi gözleyin.

Bedensel Zeka ile öğrenenler;

-Nesneleri dokunarak tanıma eğilimine,

-En az bir spor dalında başarıya,

-Jest ve mimikleri kolaylıkla taklit edebilme becerisine,

-Uyumlu ve ahenkli dans edebilme becerisine,

-Uzun süre hareketsiz kalamama ve sürekli kımıldama eğilimine,

-Nesneleri parçalayıp tekrar birleştirme becerisine,

-Fiziksel oyunlarda üstün başarıya,

-El becerisi gerektiren etkinliklerde kolaylıkla üretme gücüne sahiptir.

2- Sözel/Dilsel Zeka:

•Soyut ve simgesel düşünme ile, •kavram oluşturma ve kelime yazma, •dilbilgisi, şiir, hikaye anlatma, •mizah gibi karmaşık olguları içeren dilsel üretimlerden sorumlu olan bu zeka türünde gelişmiş insanlar, okuma, yazma, konuşma ve tartışma gibi eylemlerde başarılı ve edebi ürünler yaratmakta isteklidirler.

•Hoşlandığınız bir hikayeyi okuyun ve hikayenin sonunu kendiniz getirin. •Başkalarının fikirlerini dinleyin ve onlarla bir tartışmaya girin. •Her gün, yeni ve ilginç bir kelimenin anlamını öğrenin ve onu kullanmaya çalışın. •Sizi en çok ilgilendiren ve heyecanlandıran bir konuda, bir söylev verin. •Bir dergiye abone olun ya da günlük olaylarla ilgili izlenimlerinizi bir günlüğe yazın.

2.Sözel Dilsel Zekayı Geliştirmek İçin

Dil Zekası ile öğrenenler;

-Etkili dinleme,

-Etkili konuşma becerisine,

-İsim, yer ve tarihler hakkında güçlü bir hafızaya,

-Güçlü bir kelime dağarcığına,

-Doğru telaffuz becerisine,

-Hikaye, fıkra, şiir türlerinde kitaplar okuma anlatma ya da yazma becerisine,

-Tekerleme ve kelime oyunları başarısına,

-Yabancı dilleri kolaylıkla öğrenme becerisine sahiptirler,

Zekanın temelini, görme duyusu ve buna bağlı olarak şekiller tasarlama ve zihinde resimler

yaratma yeteneği oluşturmaktadır.

3- Görsel/ Uzamsal Zeka :

Erol KOCABABA

Ekşili İlköğretim Okulu

Ayrıca satranç gibi farklı derinlik ve

açılardan görmeyi gerektiren beceriler bu

zeka türünün kapsamı içindedir.

zihinlerinde resimler

yaratır ve çizerler.

Renkleri iyi kullanabilir,

iyi harita okuyabilirler.

Görsel sanatlarda

üretim yapmaktan

hoşlanırlar.

•Görsel/Uzamsal zekayı geliştirmek için

•Fikir veya düşüncelerinizi ifade etmek için "estetik araçlar"la (boya, kil, renkli ve keçeli kalemler gibi) çalışın: Örneğin 21. yüzyılın neye benzeyeceği hakkındaki düşüncelerinizi bu araçlarla anlatın. •Bilerek düş kurun; örneğin hayaliniz, ideal bir tatil yeri ve oranın olabildiğince görsel detaylarıyla ilgili olmalıdır. •Hayal gücünüzü artıracak çalışmalar yapın; kendinizi tarihin farklı bir döneminde hayal edin ya da kahramanınızla hayali bir sohbet yapın. •Fikir veya düşüncelerinizi başkalarına anlatmak için resim, maket, grafik ya da bir poster yapımı gibi çeşitli tasarım becerilerini kullanın.

Görsel/Uzamsal Zeka ile öğrenenler:

-Şekil, zemin ve renklere karşı duyarlılığa,

-Zihinsel imgelem gücüne,

-Resim, çizim, kroki, karikatür, heykel, maket vb. modeller yaratma becerisine,

-Grafik, çizelge, harita ve diyagramları çözümleme becerisine,

-Üç boyutlu görünümlere duyarlılığa,

-Materyalde kelimelerden çok resim ve çizimlere odaklaşma becerisine,

-Görsel imgeleri çok iyi ve net hatırlama becerisine,

-Görsel oyunlarda(lego, yap-boz) başarıya sahiptir.

4- Matematiksel/Mantıksal Zeka :

Bu alan mantık, soyutlamalar, nedenleme, numaralar ve eleştirel düşünmeyle ilgilidir. Örneğin, kuram çarpma işlemini kolayca öğrenen bir çocuğun, bu görevde zorluk yaşayan bir çocuğa göre daha zeki olduğunu söylemez. Basit çarpma işlemlerinde uzmanlaşmak için zaman harcayan bir çocuk çarpma işlemini farklı bir yolla öğrenebilir Gardner IQ testlerinin sadece sözel ve mantıksal-matematiksel yetenekleri ölçtüğünü savunur.

Matematiksel/Mantıksal zekayı geliştirmek için;

• Hobinizin 4 ana noktasını belirleyin ve bu ana noktaların her biri altında 4 a!t başlık ve bu alt başlıkların her birinin altında da 4 alt nokta daha oluşturun.

• İki nesneyi kıyaslama ve karşılaştırma yoluyla çözümsel düşünme egzersizleri yapın.

• Örneğin bir daktilo ve bilgisayarın kendine özgü 4 özelliğini ve sonra da bu iki nesnenin ortak 4 özelliğini bulun.

• Genelde saçma olduğu düşünülen bazı konularda;

gerekçeleri ile ikna edici bir açıklama yapın.

Örneğin; futbolu basketbol topuyla oymamanın

yararları, vb.

• "Bilimsel yöntem" kullanımı gerektiren bir projede

yer alın. Eğer bir aşçı değilseniz yemek yapmaya,

tarifin en başından başlayın.

Mantık/Matematik Zekası ile öğrenenler; -İlişki ve benzerlikleri algılama, -Hipotez geliştirme ve test etme becerisine, -Olayların oluşumu ve işleyişi üzerine odaklaşma gücüne, -Soyut düşünme becerisine, -Mantıksal problem çözümünde üstün beceriye, -Stratejik oyun ve mantıksal bulmacaları kolaylıkla çözme becerisine, -Deney tasarlama, uygulama ve sonuçları tahmin etme becerisine, -Zaman, yer, neden, sonuç ilişkilerini ortaya çıkarma becerilerine sahiptir.

• Bu zeka türü, tonal ve ritmik kavramları

tanıma ve kullanma; Çevresel seslere, insan

sesi ve müzik aletlerine karşı duyarlık

kapasitelerinden sorumludur.

Bu zeka türünde gelişmiş olan insanlar;

• müzik aleti çalmaktan,

• beste yapıp seslendirmekten hoşlanırlar.

5- Müziksel/ Ritmik Zeka :

Müziksel ritmik zekayı geliştirmek için;

• Ruh halinizi düzeltecek farklı türde müzikler dinleyin; örneğin, stresli bir durumda ya da sınav gibi korku yaratan durumlar öncesinde gevşemek için, enstrümantal müzik çalın.

• Duygularınızı anlatmak için duşta bile şarkı söyleyin. Güncel bir melodi kullanın ve ailenizle ilgili basit bir şarkı besteleyin.

• Mırıldanarak, kafanızın içinde değişik titreşimler oluşturun; örneğin, her seferinde ünlü harflerden birini değişik yükseklikte ve kalınlıkta kullanın.

• Doğadan farklı sesler içeren kasetler çalın (deniz dalgaları, bir şelale, rüzgar, kar fırtınası ve hayvan sesleri gibi).

• Kendinize doğanın örüntüsünden ve ritminden ne öğrenebileceğinizi sorun.

Müzikal Zeka ile öğrenenler; -İyi bir müzik kulağına, -Farklı müzik türlerini ayırt etme ve ilgi gösterme becerisine, -Şarkı söyleme yeteneğine, -Müzik enstrümanı çalma yeteneğine, -Müzikle ritim tutma ve mırıldanma alışkanlığına, -Kendine göre besteler yapma, -Farklı ya da belli bir müzik türünde kişisel bir arşiv oluşturma alışkanlığına, -Müzik dinleme konusunda kişisel bir tercih geliştirme gücüne sahiptir.

6- Kişiler arası Zeka :

Bu zeka türü, diğer insanlarla sözlü ve sözsüz iletişim kurma,

gurup içinde işbirlikli çalışma yeteneklerini içerir, ruh halleri,

huylar, yönelimler gibi insanlar arasındaki ilişki farklarını da

ortaya koyar.

Bu zeka türünde gelişmiş insanlar;

• Kendilerini başkalarının yerine koyma ve onları anlayabilme (Empatik), duygu düşünce ve inançları ile özdeşleşebilme becerilerine sahiptirler.

• ÖĞRETMENLER, danışmanlar, politikacılar, din görevlileri,

psikiyatristler bu zeka türünde gelişmiş insanlardır.

Kişiler arası zekayı geliştirmek için;

• Başarıyla tamamlanması gereken bir proje için farklı görevdeki güvenilir insanlarla bir araya gelin (takım aktivitesi ya da komite çalışması gibi).

• Bir başkasını derinden ve olduğu gibi dinleme çalışması yapın.

• Konuşan birini dinlerken genellikle "aklı kurcalayan" düşüncelere engel olun ve sadece bir noktaya, “onların ne dediğine dikkat edin.

• Bir kimsenin mimiklerinden, sözsüz ipuçlarından onun ne düşündüğünü tahmin etmeye çalışın ve daha sonra tahmininizin doğruluğunu kontrol edin.

• Herhangi biriyle konuşmadan iletişim kurmak için farklı yollar bulun. Örneğin yüz ifadeleriyle, vücut şekilleriyle, jestlerle ve seslerle.

Sosyal Zeka ile öğrenenler;

-Arkadaşları ile birlikte olma eğilimine,

-İkna etme becerisine,

-Kulüp, dernek ve komitelerde zevkle çalışma eğilimine,

-İşbirliği, paylaşma ve öğretme isteğine,

-İnsanlarla empati kurma yeteneğine,

-Problemi olan insanlara yardan etme alışkanlığına,

-Grup çalışmalarında lider görevinde olma eğilimine,

-Etkin dinleme becerisine sahiptir.

İnsanın, kendi duygularını, duygusal tepkilerinin derecesini, kendi biliş bilgisi sürecini tanıma, kendi öz benliğini anlama ve başkalarına ifade etme yetisidir. İnsanın kendi kişiliği, kendini aşma yeteneği içsel zekanın işleyen kısmıdır. Bu zeka türünde gelişmiş insanlar; Başkalarının duygu ve düşüncelerini anlama, nesne ötesi konularda konsantre olma gibi konularda başarılıdırlar ve meditasyon yapmaktan hoşlanırlar. Gardner, bu zeka türünün çok özel olduğunu ve diğer zeka türlerinin tümünü kapsadığını savunmaktadır

7- İçsel Zeka:

İçsel Zekayı geliştirmek için;

• Rutin bir aktivite sırasında yoğun dikkat göstermeye çalışın. Bu, olup biten her şeyin farkında olmaktır. Örneğin düşünceler, duygular, hareket değişiklikleri ve ruhsal durumlar.

• Eğer tarafsız olabiliyorsanız, dışarıdan bir gözlemci gibi duygu, düşünce ruh halinizi izlemeye çalışın.

• Belirsiz durumları, bilinen örneklere uydurmaya çalışın Örneğin '"kızgınlık durumu", "şakacılık durumu", "korku durumu"'.

• Problem çözme stratejileri ve çözümsel düşünme süreci gibi durumlardaki çeşitli düşünme stratejilerinde taraflısı olun.

• "Ben kimim" sorusuna 25 kelimeyle ya da daha kısa bir cevap yazın.

• Sizi tatmin edene kadar üzerinde çalışmaya devam edin. Bir hafta süreyle her gün yeniden gözden geçirin ve gerekli olduğunu düşündüğünüz düzeltmeleri yapın.

8-DOĞACI - VAROLUŞÇU ZEKA:

(Doğa, çevre ve canlı zekası) Doğadaki tüm canlıları tanıma, araştırma

ve canlıların yaratılışları üzerine düşünme becerisidir. • Araştırmalar yapmayı sever.

• Doğadaki canlıları incelemekten hoşlanır.

• İnsanın varoluşunun nedenlerini ve kendi varoluşunu düşünür.

• Doğadaki hemen her canlının yaşamına ilgi duyarlar.

• Farklı canlı türlerinin isimlerine karşı dikkatlidirler, çiçek türleri, hayvan türleri onlar için çok çekicidir.

• Seyahat etmeyi, belgeseller izlemeyi severken, doğa ve gezi dergilerini incelemekten hoşlanırlar.

• Doğadaki bitki türlerine karşı duyarlıdırlar.

• Doğanın insanlar üzerindeki ya da insanın doğa üzerindeki etkisi ile ilgilenirler.

Öğrenme yolu: Doğayı ve doğada olup bitenleri gözlemleyebilme yeteneği kazanarak, kendisinin de bu dünyanın bir parçası olduğunun farkına vararak öğrenme.

Çalışma alanları: Zooloji, Botanik, Organik Kimya, Biyoloji, Jeoloji, Meteoroloji, Arkeoloji, Çiçekçilik, Tıp, Fotoğrafçılık, Dağcılık, İzcilik vb. alanlarda başarıyla çalışabilirler.

Doğacı Zeka ile öğrenenler;

-Doğa olaylarına ve oluşumlarına karşı hassasiyete,

-Bitki türleri ve bakımı konusunda duyarlılığa,

-Mevsimlere ve iklim olaylarına karşı duyarlılığa,

-Çevreci etkinliklere katılarak lider görevler alma eğilimine,

-Evcil hayvan besleme isteğine,

-Kelebek veya böcek koleksiyonu yapma eğilimine,

-Hayvanat bahçeleri, botanik bahçeleri ve tarihi müzelere gezi yapma isteğine,

-Doğadaki canlıları inceleme ve araştırma eğilimine sahiptir.

Çoklu Zeka Teorisinin Sınıflarda Kullanımının Amacı nedir?

• Çoklu zeka ile amaç, çocukların zeka alanlarını araç olarak

kullanarak dersleri anlamalarını ve öğrenmelerini sağlamaktır.

(Örneğin, görsel yanı kuvvetli, çizmekten hoşlanan ve aklındakileri resimleyerek düşünen bir öğrencinin matematik dersini anlamasında yardımcı olmak için o öğrencinin görsel yanı araç olarak kullanılabilir. Bir matematik probleminde sayılar yerine resim ve sekil çizdirilmesi öğrencinin o probleme bakış açısını, yaklaşımını ve düşünme şeklini etkileyecektir.)

(Örneğin bedensel ve sosyal zekaları kuvvetli öğrencilerin bu zekaları, Sosyal Bilgiler dersindeki bilgileri öğrenmelerinde araç olarak kullanılabilir. Sosyal Bilgiler derslerindeki bilgileri (tarihteki insanları) sınıfta drama ile canlandırmak öğrenciye zevkli gelecektir ve öğrenmek hem eğlenceli hem daha kolay olacaktır. Öğrenciler zevk aldıkları yollarla çalışınca olumlu duygular içinde olacaktır. Olumlu duygular öğrencilerin öğrenmesinde etkilidir.)

Bir başka örnek de müziksel zekası kuvvetli öğrencilerin yabancı dil dersinde müziksel zekayı, öğrenmek için araç olarak kullanmalarıdır. Yabancı dilde şarkılar dinleyip, bu şarkıları öğrenerek sınıfta koro halinde söylemeleri kelime hazinelerini artıracaktır.

• Çoklu zeka ile amaç, çocuklarda var olan zeka alanlarını kullanmalarını sağlayarak kuvvetli oldukları yanlarını daha da geliştirmelerini sağlamaktır.

• Çoklu zeka ile amaç çocukların zayıf oldukları alanlarda da gelişmelerini sağlamaktır.